❌

Normal view

There are new articles available, click to refresh the page.
Today — 20 July 2025KultPlus

28 vite nga vdekja e poetit Arshi Pipa

✇KultPlus
By: Kult Plus
20 July 2025 at 10:00

Nga Albert Vataj

Asht pak me than, se Arshi Pipa mbetet nji prej figurave ma t’njimendta tĂ« vetĂ«dijes dhe veprimit demokratiek. Ai ishte shumĂ« e shumĂ« mĂ« shumĂ« se kaq. Ai ishte dhe mbeti nji za i kurajshĂ«m i vlerave. Ndoshta do ta kishit t’pamujtun pĂ«r me e gjet nji personifikim tĂ« tĂ« pĂ«rsosunes sĂ« disidentit nĂ« jetĂ« dhe nĂ« vepĂ«r. Tue e kĂ«rkua e tue dasht me nxjerr prej kohet e sprovave, shtjellave pĂ«rpirĂ«se dhe zemĂ«ratave tĂ« diktaturĂ«s komuniste e mbas, e tash ja ku mundet pa droje me e gjithĂ«pranu, ai asht Arshi Pipa. Punoi me mish e me shpirt, lufto me thonj e me dhĂ«mbĂ« pĂ«r me mujt me dishmi njat univers t’pĂ«rsosun t’ngadhnjimtarit, dishepullit tĂ« dijes e nxanjes, kreshtĂ«s sĂ« kushtrimeve e kumtimit, kungimit dhe krijimit. Tançka nĂ« tĂ« e me tĂ« kishte mujt me u ngjiz e me marr hov me u jetĂ«su si njĂ« Ante antik, nĂ« çdo puls, nĂ« çdo mendim, nĂ« çdo dashtuni e veçanti shprehĂ«se.

Arshi Pipa (ShkodĂ«r, 28 korrik 1920- Washington, 20 korrik 1997), ç’nuk ishte, çmos bani e gjithqysh diti dhe mujti, ai u rrek e i’a doli pĂ«r me ken nji poet kushtrues e nji lirik i tamĂ«lt; nji gjuhĂ«tar i zoti dhe gladiator i paepun i arenave t’gegnishtes; kritik, ndoshta me pak shokĂ« mbas vedi, pĂ«r nga thellĂ«sia dhe larmi e trajtesĂ«s; pĂ«rkthyes dhe pedagog gjithĂ«poaq gjurmlans nĂ« trashigiminĂ« tonĂ« kombĂ«tare. E tan jeta e tij ishte e mbushun me pĂ«rpjekje, me vuajtje e me sfida, me gjithëçmos qi mujti me marr prej tij ma t’mirĂ«n vepĂ«r, ma t’vyemĂ«n vlerĂ«s, t’pĂ«rgjithmonshmen dĂ«shmi tĂ« shpirtit triumfues.

Nga jeta

Leu nĂ« ShkodĂ«r, i biri Mustafa Nuriut dhe Hatixhe Lloshit. Arshiu qe me prejardhje libohovite nga i ati dhe nga e Ă«ma shkodrane me origjinĂ« dibrane. I ati qe jurist i shkolluar nĂ« Stamboll, nĂ« kohĂ«n e LuftĂ«s sĂ« ParĂ« Botnore qe jurist i DrejtorisĂ« sĂ« DrejtĂ«sisĂ« nĂ« ShkodĂ«r, administratĂ« shqiptare, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« gjuhĂ«n shqipe, e krijuar nga austro-hungarezĂ«t. MĂ« vonĂ«, nĂ« vitet ‘23-‘26, do t’u emĂ«ronte anĂ«tar i Gjyqit tĂ« Diktimit. E Ă«ma, Hatixhja, qe njĂ« shembull virtyti e pune pĂ«r fĂ«mijĂ«t e saj, stoike nĂ« fatkeqĂ«sitĂ« e panumĂ«rta qĂ« i ranĂ« mbi krye.

Kishte vëlla nga i ati Muzaferin, dhe katër motra të një barku: Nedreti, Fehimja, Bedrija dhe Bedi.

Vitet e para tĂ« arsimimit i mori tek Kolegji Ksaverian e mĂ« tej nĂ« liceun shtetĂ«ror tĂ« ShkodrĂ«s nĂ« ndarjen me profil klasik mĂ« 1938. Me pĂ«rkujdesjen e tĂ« atit pĂ«r formimin nĂ« traditĂ«n fetare tĂ« familjes tyre, ndiqte mĂ«sime edhe nĂ« medrese gjatĂ« mbasditeve. MĂ« 1936 me poezinĂ« “NĂ« lamĂ«n e luftĂ«s” fitoi çmimin e tretĂ« nĂ« njĂ« konkurs poezie tĂ« shpallur nga e pĂ«rkohshmja “Cirka”. MĂ« pas studioi LetĂ«rsi e Filozofi nĂ« Universitetin e Firences, ku u laureua mĂ« 1942 me dizertacionin “Morali dhe feja tek Bergson”.

Kthehet nĂ« ShqipĂ«ri dhe nga viti 1941 deri mĂ« 1946 jep mĂ«sim ndĂ«r shkollat e mesme tĂ« TiranĂ«s dhe DurrĂ«sit. Kur Lidhja e ShkrimtarĂ«ve dhe ArtistĂ«ve nisi botimin e organit tĂ« vet “Bota e Re”, Pipa me Kutelin ishin tĂ« vetmit jokomunistĂ« nĂ« kĂ«shillin drejtues. Merr pjesĂ« nĂ« Kongresin e ParĂ« tĂ« Lidhjes nĂ« tetor tĂ« 1945, ku punimet i drejtoi S. Luarasi. MĂ« vonĂ« i kĂ«rkohet tĂ« shkruante diçka pĂ«r pĂ«rvjetorin e vdekjes sĂ« Migjenit, qĂ« nuk u pĂ«lqye nga njerĂ«zit e partisĂ«. NĂ« njĂ« takim letrar nĂ« ShtĂ«pinĂ« e KulturĂ«s nĂ« TiranĂ« lexon “KĂ«ngĂ«n e Pleshtit” tĂ« Goethes duke thumbuar kĂ«shtu Sh. Totozanin, i cili u bĂ« shkak qĂ« PipĂ«n ta zhvendosnin me punĂ« nĂ« DurrĂ«s. Atje lexon njĂ« tjetĂ«r poezi tĂ« titulluar “Bushtra”, dhe pas njĂ« tjetĂ«r mbrĂ«mjeje poetike nĂ« TiranĂ« ku nĂ« krah kishte N. Spirun qĂ« nuk e njihte arrestohet me 27 prill 1946 dhe dĂ«nohet me dy vjet heqje lirie. RidĂ«nohet – dhe gjatĂ« marrjes sĂ« dĂ«nimit merr vesh vdekjet e tĂ« vĂ«llait – mĂ« 20 dhjetor 1947 me 20 vjet heqje lirie si bashkĂ«themelues i njĂ« grupi social-demokrat bashkĂ« me P. Kaçinarin, H. BallhysĂ«n dhe P. Gjeçin. Vuajti nĂ« burgjet dhe kampet e shfarosjes (DurrĂ«s, korrik 1948 Vloçisht, nĂ«ntor 1948 GjirokastĂ«r, Korçë, TiranĂ«, Burrel etj.), ku pĂ«rveç punĂ«s sĂ« detyrueshme u bĂ« njĂ« nga dorĂ«zanĂ«t e mĂ«simdhĂ«nies sĂ« letĂ«rsisĂ«, filozofisĂ« dhe gjuhĂ«ve pĂ«rgjatĂ« dĂ«nimit, ku shkroi librin me poezi “Libri i Burgut”. Familjen e shpĂ«rngulĂ«n disa herĂ« derisa nĂ« nĂ«ntor 1949 bashkĂ« me 20 familje tĂ« tjera tĂ« persekutuara i shpĂ«rnguli nĂ« disa shtĂ«pi boshe nĂ« plazh. GjatĂ« rrugĂ«timit, i ati qĂ« ishte i paralizuar, ndĂ«rroi jetĂ«.

Lirohet më 26 prill 1956 dhe një natë të fundverës së 1957 arratiset bashkë me të motrën, Fehimen. Vendoset në Sarajevë gjer më 1959.

Gjatë asaj periudhe përktheu në shqip përzgjedhje nga poezia lirike latine (250 faqe, me përkthime, dhe kapituj mbi elemente metrikë dhe shënime.

Emigroi nĂ« Shtetet e Bashkuara nĂ« 1958-Ă«n. NĂ« fillim punoi si arkĂ«tar (kashier) nĂ« nji hotel tĂ« Nju Jork-ut. EmĂ«rimi i tij i parĂ« ishte nĂ« kolegjin Philander Smith, Little Rock, Arkansas, ku ligjĂ«roi pĂ«r filozofinĂ« (1960). GjatĂ« vitit akademik pasues, meqenĂ«se ra nĂ« sy pĂ«r njohjen e thellĂ« tĂ« italishtes, drejtoi departamentin e gjuhĂ«s italiane nĂ« City University, tĂ« Georgia-s, nĂ« “ShkollĂ«n e GjuhĂ«ve dhe tĂ« GjuhĂ«sisĂ«â€ dhe nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« jepte mĂ«sim filozofi, nĂ« “Kolegjin e Arteve tĂ« Lira” (verĂ«, ’61, dhe ’62). Ka qene pedagog i gjuhĂ«s italiane nĂ« universitetin e Kolumbia-s nĂ« vitet 1961-62, dhe profesor i asociuar i gjuhĂ«s italiane, nĂ« universitetin e Delfit, Garden City, dhe, nĂ« tĂ« njajtĂ«n kohĂ«, gjatĂ« verĂ«s, dha filozofi nĂ« Kolegjin e Arteve tĂ« Lira..

NĂ« vitet nĂ« vazhdim ligjĂ«roi tema filozofike nĂ« kolegjin Adelphi Suffolk. Nga viti 1963-66 ishte profesor i asociuar (Profesor i asociuar i pĂ«rkohshĂ«m nĂ« vitet 1963-64) nĂ« departamentin e gjuhĂ«s italiane, nĂ« universitetin e Kalifornias, Berkley. Atje u jepte mĂ«sim kurseve tĂ« letĂ«rsisĂ« moderne italiane dhe drejtonte seminaret e kritikĂ«s letrare, (De Sanctis, 1963, Kroçe, 1964, Viko, 1965), po ashtu si dhe nĂ« gjuhĂ«n shqipe, letĂ«rsi dhe folklor, (1965), si edhe filozofi Romane. NĂ« vitin 1966, drejtoi disertacionet pĂ«r gradĂ«n e doktorit nĂ« filozofi (Ph.D). Me nji sensibilitet tĂ« dukshĂ«m ndaj padrejtĂ«sive, – çka i karakterizon njerĂ«zit e ndershem dhe idealistĂ«, – gjatĂ« kohĂ«s qĂ« qe nĂ« Universitetin Little Rock, Arkansas, pĂ«rjetoi me dhimbje realitetin e diskriminimit racial nĂ« shoqĂ«ninĂ« amerikane dhe u revoltue. Atje pĂ«rkrahu lĂ«vizjen studenteske tĂ« Berkley University tĂ« KalifornisĂ«, e njohun si “Free speech movement”, dhe u ba kritik i paanshem i poltikĂ«s. Nga viti 1966, ka qenĂ« nĂ« fakultetin e Universitetit tĂ« Minnesota-s dhe Minneapolis, fillimisht si profesor i asociuar (1966-69), dhe mĂ« pas si profesor i gjuhĂ«s italiane, nĂ« departamentin e gjuhĂ«ve frĂ«nge dhe italiane (Departamenti i GjuhĂ«ve Romane gjatĂ« vitit 1968). Arriti tĂ« jetĂ« pjesĂ«tar i Universitetit tĂ« Minesotes, si anĂ«tar me tĂ« drejta tĂ« plota dhe gjithashtu kontribuonte nĂ« planifikimin, hartimin dhe ndarjen e diplomave tĂ« studimeve tĂ« gjuhĂ«s italiane. Programi pĂ«r gradat e master-it u themelua nĂ« vitin 1968, ndĂ«rkohĂ« ai ishte drejtues i programit master (“graduate school”) nĂ« gjuhĂ«n italiane. TemĂ«-diplomat pĂ«r master dhe disertacionet e PhD u shkruan dhe u miratuan nĂ«n drejtimin e tij. U ka dhĂ«nĂ« mĂ«sim kurseve tĂ« ekstrakurrikulare tĂ« gjuhĂ«ve, tĂ« ndara nĂ« kurse tĂ« ulĂ«t dhe tĂ« larta, kurseve tĂ« qytetĂ«rimit dhe tĂ« kulturĂ«s (gjithashtu nĂ« Anglisht) dhe, nĂ« veçanti, kurseve tĂ« ekstra-kurrikulare pĂ«r shkrimtarĂ«t e mĂ«dhenj, (Dante, Bokaçio, Manzoni, Leopardi), nĂ« zhanret e “PoezisĂ« kalorĂ«siake”, “LetĂ«rsisĂ« Utopike”, dhe temat krahasuese (Marksizmi dhe Ekzistencializmi nĂ« tregim dhe dramĂ«), pĂ«rfshi seminaret (Ungareti dhe Montale, Viko dhe Kroçe ). U ka dhĂ«nĂ« gjithashtu mĂ«sim bashkĂ«risht, kurseve tĂ« diplomuara tĂ« gjuhĂ«ve FrĂ«nge dhe Italiane, (Simbolizmi Francez dhe Hermetizmi Italian, Romantizmi nĂ« FrancĂ« dhe nĂ« LetĂ«rsinĂ« Italiane), duke pasuar me themelimin e programeve tĂ« master-it, nĂ« gjuhĂ«t FrĂ«nge dhe Italiane (1970), tĂ« konceptuar dhe hartuar me iniciativĂ«n e tij. Me daljen nĂ« pension u vendos pĂ«rfundimisht nĂ« Washington, D. C., pranĂ« sĂ« motres, Fatimes.

GjatĂ« kĂ«saj kohe u intensifikuen lidhjet e tij me “VatrĂ«n” dhe “Diellin”. Gjithnji, ai ka qenĂ« bashkĂ«punĂ«tor i zellshĂ«m i “Diellit”. ShqetĂ«simet e tij pĂ«r gjendjen e “VatrĂ«s”, nĂ« kĂ«te kohĂ«, dhe mendimet e tij pĂ«r prosperitetin e saj, ai i shprehi, sĂ« pari, nĂ« “Dielli”, nĂ« artikullin e gjatĂ« “PĂ«r riorganizimin e VatrĂ«s”, (nr. i 16 gushtit 1983) dhe nĂ« Fjalimin e rastit tĂ« 28 Nandorit 1986, “PĂ«r shpĂ«timin e VatrĂ«s”, qĂ« u botue nĂ« “Diellin” e 28 shkurtit, 1987. MĂ« duket se Arshiu ka dhanĂ« pĂ«rcaktimin ma tĂ« saktĂ« dhe ma tĂ« bukur pĂ«r VatrĂ«n: “Vatra asht nji monument historik i vetĂ«dijes dhe kulturĂ«s kombĂ«tare”. Ai ka shkrue me dhimbje krahnori pĂ«r gjendjen e mjerueme tĂ« “VatrĂ«s” dhe ka vlerĂ«sue lart prestigjin e saj ndaj organizatave tĂ« tjera tĂ« diasporĂ«s, gja qi i jep mundĂ«si e avantazh asaj t’i bajĂ« nji sherbim tĂ« madh kombit, “i cili do tĂ« ketĂ« vlerĂ« ma tĂ« madhe nĂ«se Vatra mban nji qendrim sipĂ«rpartiak dhe sipĂ«rqeveritar”. “NdĂ«rhymja e saj, shkruen Pipa, asht sidomos e randĂ«sishme ndĂ«r raste kur tĂ« drejtat e kombit shqiptar cenohen ose rrezikohen”.

NĂ« pranverĂ« tĂ« vitit 1991, Pipa u zgjodh kryetar i “VatrĂ«s”, pa qenĂ« anĂ«tar i saj, detyrĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n qindroi vetĂ«m nji vit, sepse nĂ« qershor tĂ« 1992-shit, nuk u rizgjodh. E mori kryesinĂ« e “VatrĂ«s” me tĂ« vetmin qellim pĂ«r ta vu ate nĂ« shĂ«rbim tĂ« problemeve me randĂ«si tĂ« jashtĂ«zakonshme historike, qi dolen para kombit tonĂ«: zhvillimeve demokratike nĂ« ShqipĂ«ni dhe zgjidhjes sĂ« problemit tĂ« KosovĂ«s. GjatĂ« kĂ«saj kohe tepĂ«r tĂ« shkurtĂ«, ai iu kushtue me tĂ« gjitha energjitĂ« rimĂ«kambjes sĂ« “VatrĂ«s”, dhe kreu shumĂ« punĂ« me vlerĂ«. NĂ« “Albanica”, nĂ« nr. 3-4 tĂ« 1992-shit, nĂ« shkrimin On VATRA and Dielli, ai ka shkrue me hollĂ«si pĂ«r to. Puna e tij asht pasqyrue, gjithashtu, nĂ« numrat e “Diellit”, qĂ« editoi ai gjatĂ« kĂ«saj kohe.

Veprat

Veprimtaria e tij përfshin fusha të artit letrar, të filozofisë, estetikës, kritikës letrare, folklorit, folkloristikë s, gjuhësisë, politikës, publicistikës.

VĂ«llimin e parĂ« poetik me titull “LundĂ«rtarĂ«t”, nji pĂ«rmbledhje lirikash qi dishmon njĂ« talent novator nĂ« shpĂ«rthim, e botoi nĂ« v. 1944. TĂ« dytin, “Libri i burgut” tĂ« shkruem nĂ« letra cingaresh, nĂ« burgjet e kampet e punĂ«s sĂ« detyrueme, e botoi nĂ« RomĂ« nĂ« vitin 1959. Asht nji pĂ«rmbledhje liriko-epike, pasqyrĂ« e gjallĂ« artistike e motiveve qi i diktoi jeta e qelive dhe e kampeve tĂ« vdekjes, ku kaloi dhetĂ« vjet. NjĂ« ditar i vĂ«rtetĂ« qĂ« ka pĂ«r tĂ« mbetĂ« njĂ« nga dishmitĂ« artistike ma tĂ« sakta tĂ« asaj qi ndodhi me ata qĂ« nuk iu nĂ«nshruen regjimit tĂ« pĂ«rgjakshĂ«m diktaturial. “Nuk njoh nĂ« tĂ« gjithĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe vargje mĂ« tronditĂ«se sa ato tĂ« botuara nĂ« librin e quajtur thjesht “Libri i burgut”. Tek lexon poezitĂ« e Arshi PipĂ«s, ndjen klithmat, britmat, plagĂ«t, poshtĂ«rimin njerĂ«zor, nĂ« emĂ«r tĂ« ca idealeve absurde dhe hipokrite. ËshtĂ« njĂ« sketerrĂ« mĂ« e tmerrshme sesa Ferri i Dantes, sepse ky Ă«shtĂ« ferri i njerĂ«zve tĂ« pafajshĂ«m e jo i mĂ«katarĂ«ve. ËshtĂ« materia e ParajsĂ«s e transplantuar nĂ« Ferr”, ka shkruar shkrimtari Rudolf Marku.3).

PunĂ« e burgut asht edhe “Rusha” (botue nĂ« Munich, 1968), poemĂ« epike me njĂ« subjekt tĂ« theksuem dramatik tĂ« periudhĂ«s sĂ« gjysĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« shek. XIV, qi trajton nji histori dashunije dhe hakmarrjeje mes shqiptarĂ«ve e serbĂ«ve nĂ« sfondin e zakoneve tona tradicionale. Me 1969, Pipa botoi nĂ« Munich antologjinĂ« poetike “Meridiana”, nji pĂ«rzgjedhje nga botimet e maparshme dhe disa poezish tĂ« pabotueme, qi tingĂ«llon si jehonĂ« e mirĂ«filltĂ« e nji testamenti poetik.

Krijimet poetike të Arshiut shquhen për një talent të fuqishëm, për shumësi e përzgjedhje motivesh, për trajtim të tyne në nivele artistike të lakmueshme, dhe për një përkushtim të madh ndaj punës krijuese, pa lanë mangut gjuhën poetike jashtëzakonisht të pasun e të pastër, të zgjedhun me kujdes si rrallëkush.

Po veçoj, sa pĂ«r ilustrim, nga “Meridiana”, “Preludet”, tĂ« shkrueme nĂ« Firence dhe TiranĂ« nĂ« vitin 1941. Tharme poetike, yshtĂ«se imtimesh meditative me forcĂ« tĂ« madhe purifikuese, tĂ« enduna nĂ« veshje tekstore moderne; fluiditete lirike tĂ« derdhuna nĂ« simfoni ritmesh e tingujsh tĂ« magjishĂ«m. KĂ«to janĂ« “Preludet”. “Urgjencca tĂ« mbrendshme”, siç i pati quajtur ai shtysat e fuqishme shpirtnore pĂ«r t’i dhanĂ« jetĂ« poezisĂ«. Befasuese pĂ«r letrat shqipe tĂ« asaj kohe, dhe po aq befasuese edhe sot e kĂ«saj dite.

Pipa na ka lanĂ« nji trashigim tĂ« pasun edhe nĂ« fushĂ«n e pĂ«rkthimeve poetike nga latinishtja, italishtja, frĂ«ngjishtja, gjermanishtja, anglishtja. VetĂ«m gjatĂ« kohĂ«s njivjeçare qi jetoi si refugjat nĂ« Jugosllavi, ai pĂ«rktheu nji vĂ«llim poetik me titull “Lyrika Latine”, (rreth 250 faqe tĂ« plotĂ«sueme edhe me shenime tĂ« ndryshme metrike), mbetun nĂ« dorĂ«shkrim. Po ashtu, mbetun nĂ« dorĂ«shkrim, asht edhe nji vĂ«llim poetik i shkruem nĂ« tri gjuhĂ« europiane me titull “Autobiografia”.

Nji veprimtari jashtĂ«zakonisht tĂ« gjanĂ« na ka lanĂ« nĂ« hapĂ«sinĂ«n shkencore tĂ« kritikĂ«s letrare. GjatĂ« vjetĂ«ve nĂ« Shtetet e Bashkueme tĂ« AmerikĂ«s, botoi veprĂ«n “Trilogjia Albanica” (1978), nĂ« tri vĂ«llime: “Albanian Folk Verse”, “Hieronymos De Rada ” dhe “Albanian Literature: Social Perspectives ” , vepĂ«r rreth 900 faqesh, qĂ« shquhet sidomos pĂ«r thellĂ«si dhe origjinalitet nĂ« trajtimin e personaliteteve dhe dukunive letrare qĂ« shqyrton, nĂ«n prizmet estetike moderne tĂ« strukturalizmit dhe komparativizmit. E tham me plotgojĂ« qĂ« nĂ« asnjĂ« botim tĂ« kĂ«saj natyre nuk kam gjetĂ« atĂ« dendĂ«si sqarimesh nĂ« fundfaqet (fusnotat), shĂ«nimesh bibliografike, indeksesh gjithfarĂ«sh, – njĂ« skrupolozitet shkencor pĂ«r t’u admirue.

“Trilogjia Albanica’, shkruen Peter Prifti, si e para nĂ« llojin e saj nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe, Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r ndriçuese, njĂ« minierĂ« e pasur pĂ«r poetĂ«t, folkloristĂ«t, etnologĂ«t, gjuhĂ«tarĂ«t e etimologĂ«t, historianĂ«t dhe studiuesit e letĂ«rsisĂ« shqipe nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Risia e formĂ«s sĂ« saj, diapazoni i gjerĂ« i ideve dhe disiplinave qĂ« ajo qarkon, trajtimi original i subjektit dhe pasuria e tĂ« dhĂ«nave, i jep kĂ«saj vepre njĂ« vend tĂ« merituar nĂ« letĂ«rsinĂ« shqiptare. Nuk Ă«shtĂ« e tepĂ«rt tĂ« them se Trilogjia Albanica e vendos autorin e saj si njĂ« studiues lider nĂ« SHBA pĂ«r De RadĂ«n dhe popullin ArbĂ«rĂ«sh, pĂ«r strukturĂ«n e poezisĂ« shqiptare dhe karakterin e letĂ«rsisĂ« shqipe nĂ« pĂ«rgjithĂ«si”.4).

NĂ« vitin 1991, botoi “Contemporary Albanian Literature”, pĂ«r tĂ« cilĂ«n studiuesi Italo Costante Fortino, ka thanĂ«: “Studimi i fundit i Arshi PipĂ«s mbi letĂ«rsinĂ« e realizmit socialist pĂ«rban nji kontribut tĂ« parĂ« . . . pĂ«r nji rend tĂ« ri qi duhet tĂ« vendoset nĂ« letĂ«rsinĂ« dhe, nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«, nĂ« kritikĂ«n letrare” 5). FjalĂ«t e Fortino-s vlejnĂ« gjithashtu pĂ«r “TrilogjinĂ« shqiptare”. Nuk mund tĂ« bahen hulumtime shkencore nĂ« fushĂ«n e kritikĂ«s letrare pa marrĂ« nĂ« konsideratĂ« mendimet dhe tezat origjinale tĂ« Arshiut, dhe pa mbajtun qindrim miratues a kundĂ«rshtues ndaj tyne.

ShumĂ« studime pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe kulturĂ«n shqiptare dhe arbĂ«reshe, ka botue nĂ« shypin e huej si “SĂŒdost-Europa Forschungen”, “Zeitschrift fĂŒr Balkanologie”, “Comparative Literature Studies”, “Books Abroad”, “Rivista di lettrature moderne e comparate”, “Mondo operaio”, “Revue des Ă©tudes sud-est europĂ©ennes”.

NĂ« kĂ«tĂ« lamĂ«, Pipa asht shtye edhe nĂ« letĂ«rsinĂ« botnore, sidomos pĂ«r letĂ«rsinĂ« italiane. Ka botue artikuj studimorĂ« me vlera tĂ« mĂ«dha njohĂ«se pĂ«r Danten, De Sanctis, Manxonin, Ungaretin, Moravian, Montalen. KĂ«to ese, Pipa i ka botue nĂ« revistat e hueja shkencore si “Italica”, “Italian Quarterly”, “The Romanic RevieĂ«â€, “Comparative Literature”, “Books Abroad”, “Belfagor”, “Le ragioni critiche”, “Revue de literature comparĂše”, “Revue des Ă©tudes italiannes”.

NjĂ« nga frytet, ma i vlerti, i kĂ«saj pune asht vepra “Montale and Dante” (1968), anglisht, e pĂ«rkthyeme nĂ« italisht dhe, kohĂ«t e fundit, nĂ«se nuk jam gabim, edhe shqip. Me kĂ«tĂ« vepĂ«r, ai e rreshtoi veten ndĂ«r studiuesit ma tĂ« mirĂ« botnorĂ« tĂ« kĂ«tij subjekti, d. m. th. tĂ« vlerĂ«simit objektiv tĂ« poezisĂ« sĂ« Montales dhe tĂ« vumjes nĂ« dukje tĂ« ndikimit tĂ« Dantes nĂ« poezinĂ« e Montales. “Fakti qĂ« edhe sot pas mĂ« shumĂ« se 30 vjetĂ«sh, ka shruar Astrit Lulushi, libri ‘Montale and Dante, vazhdon tĂ« cilĂ«sohet nga kritika si njĂ« nga studimet mĂ« tĂ« thella e mĂ« tĂ« hollĂ«sishme rreth poetit tĂ« madh Italian, tregon se Arshi Pipa doli i suksesshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« sipĂ«rmarrje”. Dhe mĂ« poshtĂ«: “. . . pa veprĂ«n e PipĂ«s, “Montale and Dante’, kritika letrare botĂ«rore sot me siguri do tĂ« ndjehej e varfĂ«ruar”. 6).

Estetika dhe filozofia kanĂ« qenĂ« gjithashtu interesimet e tij shkencore. Trashigimia e tij nĂ« kĂ«to fusha, pĂ«rveç disertacionit mbi filozofinĂ« e Bergsonit, qi e kemi pĂ«rmendun ma nalt, pĂ«rfshin artikujt studimorĂ« dhe referatet shkencore tĂ« mbajtuna nĂ« konferenca dhe kongrese ndĂ«rkombĂ«tare si nĂ« Amsterdam, LondĂ«r, Uppsala, Palermo, Venecie, etj.Mbetun nĂ« dorĂ«shkrim asht vepra filozofike “La mia concezione sulla vita” (Kuptimi im mbi jetĂ«n).

MĂ« vjen si e nevojshme tĂ« pĂ«rmend kĂ«tu mendimin e PipĂ«s pĂ«r nji nga parimet ma tĂ« qenĂ«sishme tĂ« estetikĂ«s, atĂ« qĂ« lidhet me tĂ« bukurĂ«n nĂ« art pĂ«rballĂ« tĂ« moralshmes. Tue folun pĂ«r Benedeto Croce-n, Pipa thotĂ«: “ . . . E bukura dhe e ndershmja janĂ« tĂ« ndame mes tyne. Pra nji vepĂ«r morale ose jo, janĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« artistit. KĂ«shtu njĂ« libĂ«r skandaloz estetikisht mund tĂ« shkojĂ«, por autori nuk duhet ta shruej kurr” (NĂ«nvizimi im, A. Ç).

Nji kontribut të veçantë përban veprimtaria e tij shkencore në fushën e folklorit, të folkloristikë s dhe të gjuhësisë. Gjatë viteve të burgut pregaditi një vepër me materiale folklorike të mbledhuna nga të burgosunit, rreth 420 faqe të daktilografikueme, pa llogaritë këtu nji hymje teorike rreth folklorit tonë dhe folklorit në përgjithësi; vepër që iu dorëzue Institutit të Folklorit, në vitin 1957, dhe sot nuk gjindet.

TĂ« botueme nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ« janĂ« veprat “Albanian Folk Verse: Structure and Genre” (1978) dhe “Politics of Language in Socialist Albania” (1989). AnalizĂ«s sĂ« çështjeve tĂ« ndryshme tĂ« eposit tonĂ« tĂ« kreshnikĂ«ve, Pipa i asht kthye pĂ«rsĂ«ri nĂ« punimin “Serbocroatian and Albanian Frontier Epic Cycles”, botue nĂ« v. 1984, nĂ« vĂ«llimin “Studies on Kosova” (edited by Arshi Pipa and Sami Repishti). Tue u bashkue me studiuesit Alois Schmaus, Stavri Skendi, e ndonji tjetĂ«r, Pipa e trajton ciklin e kangĂ«ve tĂ« kreshnikĂ«ve, tĂ« malĂ«sorĂ«ve tonĂ« tĂ« Veriut, si njĂ« version tĂ« eposit boshnjak, tĂ« modifikuem nga psikologjia jonĂ« etnike dhe traditat tona zakonore.

NĂ« veprĂ«n “Politics of Language in Socialist Albania”, merret me problemin e standardit tĂ« gjuhĂ«s sonĂ« letrare, tĂ« vendosun nĂ« nji forum ku liria e fjalĂ«s pĂ«rbante sakrilegj, si nĂ« tĂ« gjitha forumet e diktaturĂ«s, dhe mĂ«rrin nĂ« pĂ«rfundimin qi “gjuha e njĂ«suar’ nuk asht as e njisueme, as e pĂ«rbashkĂ«t, as kombĂ«tare; ajo asht njĂ« variante toskĂ«nishte e arnueme me disa huazime fonetike nga gegĂ«nishtja letrare, tĂ« cilat i mungojshin strukturĂ«s sĂ« toskĂ«nishtes”; nji pĂ«rfundim tĂ« cilit nuk mund t’i hiqish asnji presĂ«, (siç thotĂ« nji shprehje popullore), dhe qi ma nĂ« fund asht pranue prej tĂ« gjithĂ«ve.

Me interes asht tĂ« parashtrojmĂ« ndonji mendim tĂ« tijin pĂ«r gjuhĂ«n tonĂ«, tĂ« cilĂ«n e njohti dhe e pĂ«rdori nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rkryeme, nĂ« tĂ« dy dialektet. Ai kishte qindrimin e Çabejt: “UnĂ« kundroj me simpati nji gjendje, qysh asht kjo e sotmja, kur nji Shqipni e vogĂ«l, shembull fort i rrallĂ« n’ EuropĂ«, asht e zonja me u shprehĂ« nĂ« dy gjuhĂ« letrare. Ky asht nji shenj pasunije, kulture, qi na shquen, cilido qoftĂ« shkaku i tij” 7). Dhe nĂ« njĂ« rast tjetĂ«r: “GegĂ«nishtja me toskĂ«nishten, plotĂ«sohen nĂ« fushĂ«n letrare nĂ« nji mĂ«nyrĂ« fatlume. Ka gjana qĂ« njena i thotĂ« fuqishĂ«m, tjetra i shpreh kandshĂ«m” 8). Ai e tregoi veten mjeshtĂ«r nĂ« tĂ« dy dialektet. Mjafton tĂ« pĂ«rmendim kĂ«tu dy xhevahire poetike: “Shemo Hajduti” (toskĂ«nisht), “Kupe Danja” (gegĂ«nisht), ose pĂ«rkthimin e Lukrecit nĂ« gegĂ«nisht, se aty gjen “hovet vigane tĂ« mendimit dhe trandjen e gjithanshme tĂ« shpirtit”, kurse Virgjilin nĂ« toskĂ«nisht, “jo se ai nuk mund tĂ« pĂ«rkthehet mirĂ« nĂ« gegĂ«nisht, por ajo diçka e vagullt dhe fluide qĂ« asht poezia e tij shkrihet ma mirĂ« nĂ« toskĂ«nisht” 9). Gjithsesi, edhe pse u desht tĂ« vdesĂ« Pashko Gjeçi, pĂ«r t’i vu vulĂ«n kĂ«saj dukunie, ndĂ«rgjegjja shqiptare, pĂ«r kĂ«tĂ« çashtje madhore, asht ajo qĂ« asht: preferon tĂ« pranojĂ« paragjykimin nĂ« vend tĂ« faktit.

ShqetĂ«simet dhe interesimet e tij pĂ«r gjendjen nĂ« Shqipni, KosovĂ« dhe pĂ«r tĂ« gjitha trojet shqiptare dhe pĂ«r tĂ« ardhmen e tyne kanĂ« gjetĂ« shprehjen e vet nĂ« botimin, nĂ« vitin 1990, tĂ« librit “Albanian Stalinsm. Ideopolitical Aspects”, njĂ« pĂ«rmbledhje e shkrimeve tĂ« karakterit politik, tĂ« botueme nĂ« shtypin periodik shqiptar tĂ« diasporĂ«s sonĂ« dhe ate amerikan, tĂ« viteve 1958-1989. Shkrime tĂ« kĂ«saj natyre, Pipa botoi nĂ« gazetĂ«n “Dielli”, gjatĂ« viteve 1991-92, vite kur ai qe kryetar i “VatrĂ«s” dhe editor i organit tĂ« saj.

Pipa shquhet edhe pĂ«r veprimtari botuese nĂ« lamin e shtypit periodik. Ai ka qenĂ« botues dhe kryeredaktor organesh letrare e shkencore. NĂ« vjetin 1944, kur Shqipnija vuente nĂ«n pushtimin e huej, nĂ« nji moshĂ« tĂ« re nxori revistĂ«n “Kritika Letrare”, nĂ« tĂ« cilĂ«n dallohet pĂ«r trajtim original dhe objektiv tĂ« personaliteteve tĂ« letrave shqipe; veçori qĂ« do ta shoqnojĂ« ate gjithnji ma vonĂ«, kur do tĂ« shkruej veprat madhore nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«. NĂ« faqet e revistĂ«s, ndĂ«r tĂ« tjera, ravijĂ«zohen kulme tĂ« tilla tĂ« letĂ«rsisĂ« e tĂ« kulturĂ«s sonĂ« si Noli, Konica, Migjeni. Kulme nĂ« historinĂ« e kritikĂ«s sonĂ« letrare kanĂ« mbetun edhe kĂ«to punime tĂ« PipĂ«s. Eseja e shkrueme pĂ«r KonicĂ«n e dishmon atĂ« si nji kritik tĂ« kategorisĂ« sĂ« parĂ«. Ajo mbetet edhe sot e kĂ«saj dite nji nga xhevahiret e kritikĂ«s sonĂ« letrare, sa pĂ«r thellĂ«sinĂ« e trajtimit, aq pĂ«r stilin e shtjellimit dhe koncizitetin. NĂ« vitet 1945-46, qe anĂ«tar i redaksisĂ« sĂ« revistĂ«s “Bota e Re”. Dhe , nĂ« vitin 1987, anĂ«tar i redaksisĂ« sĂ« revistĂ«s tremujore pĂ«r mendimin kritik “Telos”(Kaliforni).

NĂ« vitin 1990, filloi tĂ« botojĂ« nĂ« Washington D. C. revistĂ«n “Albanica – A quarterly Journal of Albanological Research and Crticism”, revistĂ« me vlera tĂ« mĂ«dha shkencore albanologjike. Mbas tre numrash, pĂ«r arsye financiare, u ndĂ«rpre ky botim aq i nevojshĂ«m e i randĂ«sishĂ«m sidomos pĂ«r paraqitjen para botĂ«s tĂ« gjendjes sĂ« vertetĂ« ekonomike e politike tĂ« trojeve tona, dhe tĂ« shkencave tona albanologjike. PĂ«r kohĂ«n e vet, nĂ« diasporĂ«n shqiptare, jo vetĂ«m nĂ« ate tĂ« AmerikĂ«s, nuk ka pasĂ« nji tĂ« tillĂ« tĂ« dytĂ« qĂ« t’i afrohet sadopak. Aty u botuen artikuj studimorĂ« nĂ« gjuhĂ«t shqip, anglisht, frĂ«ngjisht, gjermanisht nga studiues tĂ« njohun shqiptarĂ« e tĂ« huej si A. Pipa, M. Camaj, P. Prifti, A. Logoreci, A. Klosi, A. Vehbiu, F. Pipa, Michele Roux, Odile Daniel, Francesco Altimari, Walter Brew, Hans-Jurgen Sasse, Matteo Mandala, Peter Bartl, Armin Hetzer, Alain Ducellier dhe Wilfried Fridler.

Mbrojtja e çashtjes shqipare nĂ« tĂ« gjitha trojet tona qe qellimi i revistĂ«s. “Kjo revistĂ« po del nĂ« nji kohĂ«, – shkruhej nĂ« kopertinĂ«n e fundit, – kur si Shqipnija ashtu edhe Kosova janĂ« tue pĂ«rballue nji gjendje krize tĂ« jashtĂ«zakonshme. NdĂ«rsa shqiptarĂ«t n’atdhe, tĂ« neveritun prej robnisĂ« staliniste, po braktisin atdhenĂ« tue marrĂ« rrugĂ«n e mĂ«rgimit, kosovarĂ«t, n’anĂ«n e vet, vazhdojnĂ« me braktisĂ« KosovĂ«n pĂ«r me i shpĂ«tue robnisĂ« serbe. . . Por ka nji ndryshim mes gjendjes nĂ« Shqipni dhe asaj nĂ« KosovĂ« e nĂ« disa republika jugosllave ku banojnĂ« nji shumicĂ« shqiptarĂ«sh. ShqiptarĂ«t e JugosllavisĂ«, ndonĂ«se tĂ« persekutuem, organizohen dhe protestojnĂ«, kurse shqiptarĂ«t n’atdhe nuk guxojnĂ« as me bĂ«za. Por mergatĂ«n arbĂ«nore qi jeton ndĂ«r vende demokratike nuk e ndalon kush me folĂ«. I pĂ«rket asaj me u ba zadhanĂ«sja e tĂ« heshtunvet.” Dhe e tillĂ« u ba Albanica. Numri i parĂ« iu kushtue “TragjedisĂ« sĂ« KosovĂ«s dhe aktorĂ«ve tĂ« saj”. NĂ« ballin e revistĂ«s u vizue harta e KosovĂ«s sĂ« bashku me pjesĂ«n veriore tĂ« ShqipnisĂ«.

Vazhdimisht, Pipa ka ndjekĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« aktive zhvillimet politike nĂ« atdhe, nĂ« KosovĂ« dhe nĂ« trojet shqiptare nĂ« Ballkan U ka dĂ«rgue letra personaliteteve ma tĂ« nalta tĂ« administratĂ«s amerikane, ka folĂ« nĂ« “ZĂ«rin e AmerikĂ«s”, ka dhanĂ« intervista, etj.

Në këte numer janë botue, letrat qi Pipa u ka dërgue Presidentit Amerikan George Bush, dy letra Sekretarit të Shtetit James A. Baker, Sekretarit të Përgjithshem të Kombeve të Bashkueme, Javier Perez De Cuellar për çashtjen shqiptare në përgjithësi.

NĂ« vitet 1991-92, editoi gazetĂ«n “Dielli”, tue qenĂ« njĂ«kohĂ«sisht edhe kryetar i “VatrĂ«s”. Pipa, tue qĂ«ndrue si gjithnji jashtĂ« sinoreve tĂ« partitizmit tĂ« diasporĂ«s, si nji atdhetar i vertetĂ«, antikomunist dhe demokrat kritikoi ashper veprimet antidemokratike tĂ« forcave poltike qĂ« dolen nĂ« skenĂ« fill mbas ramjes sĂ« diktaturĂ«s, sugjeroi platforma politike me vlerĂ« pĂ«r zhvillimet demokratike nĂ« Shqipni, dhe kĂ«rkoi me insistim qĂ« tĂ« nxiret para drejtĂ«sisĂ« pĂ«rgjegjĂ«sia pĂ«r atĂ« çka ndodhi gjatĂ« 50 viteve tĂ« regjimit komunist.

Arshi Pipa vdiq me 20 korrik 1997 në Washington, D. C., me dishirën përvëluese për ta pa Shqipëninë demokratike e perëndimore, Kosovën dhe trojet e tjera shqiptare të çlirueme dhe të bashkueme me atdheun. La porosinë e fundit: të digjej kufoma e tij dhe të hidhej në ujnat e Adriatikut. Pak vite para se të vdiste, ai i dhuroi Muzeut historik të Shkodrës bibliotekën e tij të pasun.

Pipa qe një mbrojtës i flaktë i çashtjes kombëtare, atdhetar idealist, demokrat e antikomunist i bindun, disident në jetë dhe në veprimtari letrare e shkencore, model shembullor i jokonformizmit, punëtor i palodhun, që të gjitha energjitë jetësore dhe aftësitë intelektuale, ia kushtoi kulturës kombëtare. Ai qe erudit i rrallë dhe poliglot. Përveç shqipes, ai fliste, lexonte e shkruente në anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.

Atdheu e nderoi me titullin e lartĂ«: “Naim FrashĂ«ri i klasit tĂ« ParĂ«â€ dhe qyteti i tij i lindjes e shpalli “Qytetar Nderi”. Busti i tij i derdhun nĂ« Bronx qindron, qĂ« prej vitit 1999, nĂ« mjediset e Muzeut historik tĂ« Qytetit. Kultura shqiptare, ku ende e pĂ«rcaktojnĂ« tonin akademikĂ«t e Diktatorit ose nostalgjikĂ«t e tyne, e ka tĂ« zorshme me pranue nji personalitet tĂ« tillĂ« si Pipa, qi i ka demaskue nji jetĂ« tĂ« tanĂ«. Aty-kĂ«tu, individĂ« tĂ« veçantĂ« dhe institucione kulturore demokratike kanĂ« fillue me ba hapat e parĂ« pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« nĂ« dritĂ« veprĂ«n shkencore e letrare tĂ« tij. Po diaspora jonĂ«? Asnji veprimtari promovuese pĂ«r punĂ«n e madhe atdhetare, shkencore, artistike, botuese. PĂ«rveç ndonji artikulli me shumĂ« vlerĂ« si ai i Astrit Lulushit, “Montale & Dante dhe Arshi Pipa”, dhe 2-3 shkrimeve kritike tendencioze, nuk mĂ« ka xanĂ« syni tjeter. Borxh i papaguem i “VatrĂ«s”, i ShoqatĂ«s sĂ« ShkrimtarĂ«ve dhe, nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, i inteligjencĂ«s sĂ« kĂ«tushme. /KultPlus.com

Kam shumë shpresë

✇KultPlus
By: Kult Plus
20 July 2025 at 09:31

Poezi nga Naim Frashëri

Kam shumë shpresë
Te Perëndija.
Që të mos jesë
Kshu Shqipëria,
Po të ndritohet
Të lulëzohet. 

Pa vjen një ditë
Që të na sjellë
Të madhe dritë
P’ajo tĂ« pjellĂ«:
Qytetërinë,
Fatbardhësinë.

Vëllazërija
Edhe bashkimi
E njerëzija
ËshtĂ« shpĂ«timi,
Lum kush t’arrijnĂ«!
Pa do të vijnë.

Që Shqipërija
Do të ndritohet
Dhe ligësija
Do të mërgohet.
Jak’ e vĂ«rtetĂ«!
Pse rri e qetë?

Për Shqipërinë
Ditët e mira
Paskëtaj vinë
Shkoj errësira,
Lum kush të rronjë,
T’a shohĂ« zonjĂ«!

Se Shqipëtari
E gjuh’ e tija
Venë së mbari
Dhe Shqipërija,
Lum kush t’a shohĂ«
Për pakë kohë.

Pa dituritë
Dhe mbrothësija
E mirësitë
Dhe njerëzija
Do të burojnë
Nukë mënojnë./KultPlus.com

“Si Viaggia”: Vizitoni ishujt e ShqipĂ«risĂ«, mes plazheve magjepsĂ«se, historisĂ« dhe natyrĂ«s sĂ« egĂ«r

✇KultPlus
By: Kult Plus
20 July 2025 at 09:02

NĂ« zemĂ«r tĂ« Ballkanit, me pamje nga detet blu Adriatik dhe Jon, ndodhet njĂ« grup ishujsh tĂ« vegjĂ«l, pak tĂ« njohur, por autentikĂ«, ku historia dhe natyra bashkĂ«jetojnĂ« nĂ« harmoni tĂ« pĂ«rsosur, shkruan Marialuisa Urbano nĂ« tĂ« pĂ«rditshmen italiane “Si Viaggia”.

Ishujt e Shqipërisë: Një thesar që ende nuk është zbuluar

Ishujt e Shqipërisë janë destinacione autentike, shpesh të egra, por gjithmonë surprizuese. Secili tregon një histori: për luftën dhe paqen, për murgjit dhe tregtarët, për natyrën e paprekur dhe traditat e qëndrueshme.

Në një kohë kur ndiejmë nevojën për përvoja më autentike larg turmave, këto ishuj ofrojnë një alternativë poetike dhe të arritshme.

NĂ«se doni tĂ« notoni nĂ« ujĂ«rat e pastra tĂ« Ksamilit, tĂ« fotografoni pelikanĂ«t nĂ« LagunĂ«n e KunĂ«s, tĂ« eksploroni rrĂ«nojat e zhytura nĂ« ishullin e Shurdhahut ose tĂ« ecni nĂ« heshtje midis pishave tĂ« ZvĂ«rnecit, njĂ« gjĂ« Ă«shtĂ« e sigurt: ShqipĂ«ria ishullore do t’ju habisĂ«.

Ishujt e Shqipërisë janë të rrallë dhe shpesh as nuk janë të listuar në udhëzuesit e njohur të udhëtimeve.

Megjithatë, pikërisht këtu fshihet një hartë mrekullish të vogla: ishuj të vendosur midis detit dhe maleve, historisë dhe legjendës.

Disa janë të pabanuar, disa janë shtëpi të manastireve bizantine ose rrënojave romake, dhe disa të tjerë janë perfektë për ata që kërkojnë detin më të pastër në Evropë, larg turmave.

Këta ishuj të vegjël janë të fshehur në laguna, liqene, lumenj ose me pamje nga deti i hapur. Dhe janë pikërisht këto karakteristika që i bëjnë ata kaq të veçantë.

Lehtësisht të arritshëm nga bregu, këta ishuj janë ideal për një udhëtim ditor, për kamping të qetë ose për të zbuluar manastiret bizantine, rrënojat arkeologjike dhe plazhet e pastra.

Më poshtë vijon udhëzuesi ynë për të vizituar këto 11 ishuj, nga veriu në jug, dhe për të zbuluar anën më autentike dhe të habitshme të Shqipërisë.

Ishulli i Sazanit, joshje e historisë mes valëve

I vendosur në hyrje të Gjirit të Vlorës, Sazani është ishulli më i madh i Shqipërisë dhe një nga më misteriozët.

Për dekada të tëra, ai mbeti i fshehur nga sytë e civilëve. Sot, ky ishull jashtëzakonisht i bukur po hapet ngadalë për turizmin, duke zbuluar kombinimin e tij të jashtëzakonshëm të natyrës së paprekur dhe gjurmëve historike.

Me një sipërfaqe prej afërsisht 5,7 kilometrash katrorë dhe një vijë bregdetare të thyer që shtrihet 15 kilometra, Sazani është ishulli më i madh i Shqipërisë dhe i vetmi i banuar deri në vitin 1992.

Pavarësisht madhësisë së tij relativisht të vogël, Sazani ofron peizazhe të larmishme.

Në jug, klima është tipike mesdhetare, ku gjenden shkurre të ulëta, shkurre dafine dhe ullinj të egër që mbulojnë kodrat.

Veriu, megjithatë, është më i gjelbër dhe më i harlisur, me bimësi shkurresh dhe zona pyjore të ndikuara nga një mikroklimë kontinentale.

ËshtĂ« pikĂ«risht kjo larmi e pazakontĂ« klimatike qĂ« e bĂ«n Sazanin njĂ« vend unik nĂ« peizazhin natyror shqiptar.

Bregu ofron pamje marramendëse: gjire të vogla e të izoluara, shpella detare dhe shkëmbinj të dhëmbëzuar alternohen në një peizazh të formuar nga deti dhe era.

Ujërat e pastra që rrethojnë ishullin janë ideale për ata që adhurojnë notin, zhytjen me maskë ose thjesht relaksin në natyrën e virgjër.

Zona më e famshme e notit është Gjiri i Sazanit, një zonë e mbrojtur me shtrat deti transparent, ideale për udhëtime ditore. Por sharmi i Sazanit shtrihet përtej bukurisë së tij natyrore.

Ishulli mban një trashëgimi të rëndësishme historike të lidhur me pozicionin e tij strategjik në zemër të Mesdheut.

I njohur qĂ« nga kohĂ«rat e lashta – grekĂ«t e quanin Sason – ishulli mbart gjurmĂ«t e romakĂ«ve, venedikasve, osmanĂ«ve dhe italianĂ«ve, i cili nĂ« shekullin XX u bĂ« njĂ« zonĂ« e mbyllur ushtarake – duke u shndĂ«rruar nĂ« njĂ« fortesĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« gjatĂ« regjimit komunist.

Sot, duke ecur në rrugët e tij të mbipopulluara, ende mund të shihni kazerma të braktisura, bunkerë betoni të armuar dhe një rrjet të dendur tunelesh nëntokësore.

Këto struktura, dikur të drejtuara nga qindra ushtarë, tani janë dëshmitarë të heshtur të një të kaluare të zhytur në sekret.

Nëse jeni të apasionuar pas historisë ushtarake, Sazani është një destinacion magjepsës dhe i pazakontë, ku çdo cep tregon një pjesë të historisë së kohëve të fundit.

Ishulli mund të arrihet vetëm nëpërmjet ekskursioneve të organizuara që nisen nga Vlora.

Udhëtimet, zakonisht udhëtime ditore, kryhen me varkë dhe mundësinë për të eksploruar pjesë të ishullit në këmbë, si dhe ndalesa në gjiret më të arritshme për not.

Shumë ture përfshijnë gjithashtu një vizitë në Gadishullin e afërt të Karaburunit, duke zgjeruar kështu vizitën në detin e kristaltë, natyrën e mbrojtur dhe peizazhet spektakolare.

Sazani mbetet një destinacion autentik, krahasuar me vendet turistike të mbipopulluara.

Nuk ka bare, restorante apo akomodime: këtu jeni plotësisht të zhytur në një dimension të natyrës së pastër dhe heshtjes që ndërpritet vetëm nga zhurma e detit dhe erës së zhurmshme.

ËshtĂ« njĂ« destinacion i pĂ«rkryer pĂ«r ata qĂ« kĂ«rkojnĂ« njĂ« aventurĂ« ndryshe, mes peizazheve tĂ« egra dhe mbetjeve historike, nĂ« njĂ« nga vendet mĂ« misterioze dhe interesante nĂ« bregdetin shqiptar.

Planet e së ardhmes së Sazanit 

Në vitet e fundit, interesi për Ishullin e Sazanit është rritur edhe në frontin e investimeve.

Jared Kushner, dhëndri i Donald Trump, ka konfirmuar se është afër finalizimit të marrëveshjeve të mëdha në Shqipëri për investime që tejkalojnë 1 miliard dollarë, me qëllim transformimin e Sazanit në një destinacion turistik luksoz me vila dhe hotele.

Siç i tha ai revistĂ«s “Bloomberg”, “Ishulli i Sazanit Ă«shtĂ« njĂ« nga vijat bregdetare mĂ« tĂ« pastra dhe unike qĂ« kam parĂ« ndonjĂ«herĂ« nĂ« botĂ«â€.

Ministria e Turizmit dhe Mjedisit e Shqipërisë ndan këtë ambicie dhe synon ta bëjë Sazanin një xhevahir të turizmit mesdhetar.

Megjithatë, disa projekte janë refuzuar deri më tani, pasi ato konsiderohen të papajtueshme me vizionin e turizmit të qëndrueshëm dhe miqësor ndaj mjedisit, duke mbrojtur ekosistemin ende të paprekur të ishullit.

Ishulli i Kunës (Merxhan), midis rërës, lagunave dhe zogjve shtegtarë

Në deltën e lumit Drin, pranë Lezhës në veri të vendit, shtrihet Ishulli i Kunës, një rrip rëre i formuar nga sedimentet e lumenjve dhe një rezervat natyror që magjeps me biodiversitetin e tij.

I rrethuar nga Laguna e Marjanit dhe deti, nuk është vetëm një ishull me rërë midis ujit të ëmbël dhe të kripur, por një mikrokozmos ku mund të hasni flamingo, çafka, pelikanë dhe dhjetëra lloje zogjsh shtegtarë.

Peizazhi ndryshon me stinët dhe rrymat e lumit ofrojnë pamje të ndryshme në çdo vizitë.

Ky është vendi ideal nëse ju pëlqen të shikoni zogjtë, të fotografoni natyrën, kërkoni qetësi ose dëshironi të eksploroni fshatrat përreth peshkimit.

Ishulli i Malësorit, një aventurë lumore në Shkodrën autentike

I fshehur midis gjarpërimeve të lumit Buna, Ishulli i Malësorit ndodhet disa kilometra larg Liqenit të Shkodrës.

I arritshëm lehtësisht me kanoe, duke u nisur nga fshati Obot, është perfekt për adhuruesit e aventurave të ngadalta.

Me 40 hektarë, është një nga ishujt më të mëdhenj në brendësi të Shqipërisë. Plotësisht i pabanuar, është vendi perfekt për ata që kërkojnë natyrë autentike dhe heshtje absolute, ose për ata që duan të zhyten në bimësi të dendur dhe pamje marramendëse të Liqenit të Shkodrës.

Ecja në Malin Tarabosh fillon gjithashtu këtu, një sfidë për alpinistët më me përvojë.

Ishulli Franz Joseph, një emër perandorak për një mbretëri zogjsh

Dikur pjesë e lumit Buna, Franz Joseph ishte një ishull i vogël lumor i quajtur për nder të perandorit austro-hungarez. Sot është zhdukur, i zhytur nga ujërat e lumit në vitin 2011.

Megjithatë, kujtimi i historisë së tij kurioze mbetet, i transmetuar nga kartografët dhe vendasit e shekullit XIX, dhe mundësia për të eksploruar atë zonë të lumit me varkë, ende e pasur me kafshë të egra dhe peizazhe lumore sugjestive.

Zvërneci, ura prej druri që ju çon në një epokë tjetër

Zvërneci, në zemër të Lagunës së Nartës pranë Vlorës, është një nga ishujt më ikonikë të Shqipërisë.

Pasi të kaloni urën piktoreske prej druri 300 metra të gjatë, dhe pasi të zbrisni, do e gjeni veten përballë një pylli me pisha të dendur dhe të heshtur.

Në qendër të ishullit ndodhet Manastiri Bizantin i Shën Mërisë, që daton që nga shekulli XIII, një destinacion shpirtëror dhe piktoresk. Këtu, koha duket sikur ka ndaluar.

Ishulli është një simfoni pishash detare, shtigjeve të qeta dhe spiritualitetit. Një destinacion i preferuar për pelegrinët dhe fotografët, është vendi ideal për një shëtitje soditëse, ndoshta gjatë perëndimit të diellit, kur laguna bëhet e artë.

Ishulli i Shurdhahut

Në pellgun artificial të Vau Dejes, ishulli i Shurdhahut është një xhevahir historik dhe natyror që strehon rrënojat e qytetit mesjetar të Sardës, dikur një udhëkryq i rëndësishëm kulturor midis rajoneve të Malësisë së Madhe, Mirditës dhe Zadrimës.

Sot, rrënojat kanë mbetur, por një pjesë e qytetit është e zhytur, duke krijuar një atmosferë unike.

Një vend i përsosur nëse jeni të apasionuar pas arkeologjisë, historisë dhe legjendave lokale. Me pak fat dhe një guidë ekspertësh, mund të zbuloni rrënojat e qytetit të lashtë dhe të imagjinoni se si ishte jeta këtu shekuj më parë.

Ishujt e Ksamilit, “Maldivet e Vogla” tĂ« ShqipĂ«risĂ«

Nëse ka një vend që ia vlen udhëtimi, është Ksamili, një fshat bregdetar në jug të Shqipërisë, disa kilometra nga Saranda dhe kufiri grek.

Pranë plazhit të tij kryesor ndodhen katër ishuj shkëmborë, të zhytur në një det aq të pastër sa duket i pabesueshëm.

Plazhet e Ksamilit, të tilla si Plazhi i Pasqyrave, Plazhi i Manastirit dhe Pema e Thatë, konsiderohen ndër më të bukurat në Evropë.

Ksamili është perfekt për zhytje me maskë, udhëtime me varkë, apo për të parë perëndimin e diellit dhe shijuar ushqimet e detit.

Dhe nëse jeni adhuroni kulturën, vetëm 20 minuta larg ndodhet vendi arkeologjik i Butrintit, një Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, dhe burimi i Syrit të Kaltër, një mrekulli natyrore me ujëra kristalore dhjetëra metra të thella.

Ishujt e Ksamilit janë zemra e turizmit bregdetar shqiptar. Dy nga ishujt mund të arrihen duke notuar, ndërsa për të tjerët, mund të merrni me qira kajakë ose varka me pedale. Dy prej tyre janë të lidhura nga një rrip i hollë rëre.

Ishujt janĂ« tĂ« pabanuar, tĂ« mbuluar me bimĂ«si mesdhetare dhe plot me gjire perfekte pĂ«r zhytje me maskĂ«, relaks nĂ« hije dhe shijuar perĂ«ndimet spektakolare tĂ« diellit. NĂ« veçanti, Ishujt BinjakĂ« – tĂ« lidhur nga njĂ« rrip i hollĂ« rĂ«re – janĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« fotografuarit nĂ« vend.

Zona ofron restorante me pamje nga deti ku mund të shijoni peshk të freskët, midhje lokale dhe gatime tradicionale shqiptare.

Ksamili është gjithashtu një destinacion ideal për çiftet dhe ata që kërkojnë pushime të qeta, por me shumë mundësi kulturore dhe natyrore.

Mënyra më e përshtatshme për të shkuar në Ksamil është të fluturoni për në ishullin grek të Korfuzit, të merrni tragetin për në Sarandë (30-70 minuta) dhe prej andej një taksi ose autobus për në Ksamil (10 kilometra).

Plazhet e Ksamilit: relaks total mes rërës së bardhë dhe detit kristalor

Nëse ëndërroni plazhe perfekte si nëpër kartolina, Ksamili është vendi i duhur për ju! Ky fshat i vogël bregdetar është shtëpia e disa prej plazheve më të bukura të Shqipërisë.

Imagjinoni rĂ«rĂ«n e bardhĂ« tĂ« imĂ«t, ujĂ«rat bruz qĂ« duken si njĂ« kartolinĂ« tropikale dhe njĂ« kontrast ngjyrash qĂ« do t’ju lĂ«rĂ« pa fjalĂ«.

Plazhi kryesor i Ksamilit është rreth 300 metra i gjatë, i pajisur me çadra dhe shezlongje me çmime super të përballueshme (rreth 5-7 euro në ditë).

Por, në korrik dhe gusht, mund të jetë i mbushur me turistë, veçanërisht në fundjavë.

Mos u shqetësoni, nëse kërkoni më shumë paqe dhe qetësi, gjithmonë mund të eksploroni gjiret në veri dhe në jug të plazhit kryesor.

Ato janĂ« mĂ« tĂ« qeta dhe tĂ« egra, perfekte pĂ«r t’u çlodhur nĂ« mes tĂ« natyrĂ«s.

Plazhi i Pulebardhës ndodhet rreth 1 kilometër larg qendrës dhe mund të arrihet lehtësisht në këmbë përgjatë bregdetit ose me automjet.

Deti këtu është spektakolar, i kristaltë dhe i cekët disa metra larg bregut.

Perfekt nëse udhëtoni me fëmijë, pasi shtrati ranor i detit e bën notin plotësisht të sigurt.

Stina ideale për të vizituar Ksamilin është nga maji deri në tetor, me temperaturat e ujit që arrijnë 25-26 gradë Celcius në kulmin e verës.

Ishujt e Ksamilit: Xhevahire tĂ« vegjĂ«l pĂ«r t’u zbuluar

ËshtĂ« e pamundur tĂ« mos i shohĂ«sh: katĂ«r ishujt shtrihen pranĂ« bregut dhe janĂ« simboli mĂ« i fotografuar i fshatit. KĂ«ta shkĂ«mbinj tĂ« vegjĂ«l tĂ« mbuluar me bimĂ«si mesdhetare krijojnĂ« njĂ« peizazh vĂ«rtet piktoresk.

Nëse ndiheni rehat në ujë, mund të notoni deri tek ata (distanca është 200 deri në 400 metra), ose mund të merrni me qira një varkë me pedale në plazh dhe të arrini atje lehtësisht.

Deti kĂ«tu Ă«shtĂ« edhe mĂ« i pastĂ«r, perfekt pĂ«r zhytje me maskĂ«. Shtrati i detit Ă«shtĂ« plot me peshq dhe ofron pamje tĂ« mrekullueshme. NĂ« ishuj, do tĂ« gjeni plazhe tĂ« vegjĂ«l me guralecĂ« dhe shkĂ«mbinj tĂ« sheshtĂ«, ideale pĂ«r t’u relaksuar.

Koha më e mirë për të shijuar ishujt është nga qershori deri në shtator, kur deti është i qetë dhe uji është i ngrohtë.

Megjithatë, mbani mend se nuk ka shërbime (vetëm në ishullin më të madh ka një bar të vogël sezonal, perfekt për një pije të freskët pas notit), kështu që është më mirë të merrni me vete gjithçka që ju nevojitet: ujë, ushqime të lehta dhe pajisje për zhytje me maskë.

Butrinti: historia dhe natyra vetëm një hap larg Ksamilit

NĂ«se keni zgjedhur tĂ« kaloni pushimet nĂ« Ksamil, mos humbisni njĂ« udhĂ«tim nĂ« Butrint, njĂ« nga vendet arkeologjike mĂ« interesante nĂ« tĂ« gjithĂ« ShqipĂ«rinĂ«. Ndodhet vetĂ«m 4 kilometra larg, dhe vetĂ«m nĂ« 10 minuta me makinĂ« – do tĂ« zbuloni historinĂ« 2 500-vjeçare.

Butrinti,  shpallur Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në vitin 1992, përmban gjurmë të qytetërimeve të lashta, duke përfshirë grekët, romakët, bizantinët, venedikasit dhe osmanët.

Çdo epokĂ« ka lĂ«nĂ« gjurmĂ«n e saj kĂ«tu, dhe tĂ« ecĂ«sh midis rrĂ«nojave tĂ« tij Ă«shtĂ« si tĂ« shfletosh njĂ« libĂ«r historie nĂ« mjedis tĂ« hapur.

Ndër mrekullitë që duhet të vizitohen janë teatri grek i ruajtur në mënyrë të përsosur, kështjella veneciane, banjat romake dhe pagëzorja e hershme e krishterë me mozaikët e saj shumëngjyrësh.

E gjithë kjo është e vendosur në natyrën e harlisur, midis lagunave dhe pyjeve ku koha duket se ka ndaluar.

Rruga kryesore është një shteg i lehtë, rreth 1,5 kilometra i gjatë: në dy ose tre orë, mund të vizitoni gjithçka me lehtësi pa u nxituar.

Laguna e Butrintit: Natyra e egër dhe traditat vendase

Butrinti nuk është vetëm histori: Laguna e mrekullueshme e Butrintit, një parajsë e vërtetë natyrore, shtrihet rreth vendit arkeologjik.

Këtu, ujërat e ëmbla të liqenit përzihen me ujin e kripur të Detit Jon, duke krijuar një ekosistem unik, tani të mbrojtur si Park Kombëtar.

ËshtĂ« vendi ideal pĂ«r adhuruesit e natyrĂ«s: pĂ«rgjatĂ« shtigjeve, mund tĂ« shihni çafka, pelikanĂ«, flamingo dhe shumĂ« lloje tĂ« tjera zogjsh.

Si alternativë, mund të hipni në një varkë të vogël (që kushton rreth 15-20 euro) dhe të eksploroni lagunën nga deti, e cila ofron pamje spektakolare të rrënojave të lashta.

Dhe nëse jeni kuriozë për shijet lokale, midhjet kultivohen në lagunë: përgjatë brigjeve, do të vini re strukturat klasike lundruese të dedikuara për kultivimin e midhjeve, një delikatesë e vërtetë që ne ju rekomandojmë ta provoni në restorantet lokale.

Koha më e mirë për të vizituar lagunën? Pranvera dhe vjeshta, kur klima është më e butë dhe zogjtë shtegtarë janë më të shumtë. Nëse e vizitoni në verë, një udhëtim me varkë gjatë perëndimit të diellit është një përvojë vërtet magjike.

Ishulli i Tongos, plazhe të izoluara në kufirin grek

Tongo është një ishull i vogël shkëmbor në jug të Sarandës, shumë afër kufirit grek, i cili ofron plazhe të izoluara ideale për not dhe zhytje me maskë.

ËshtĂ« lehtĂ«sisht i arritshĂ«m nga Saranda dhe mund tĂ« vizitohet nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« qĂ« eksploroni kepin

Ishulli i Tongos është destinacioni i përsosur nëse doni të shpëtoni nga turmat dhe të shijoni disa orë qetësie të plotë dhe kontakt me natyrën.

Maligrad, ishulli në liqen me kishën shpellë

Në juglindje të vendit, në kufirin me Maqedoninë e Veriut, shtrihet Ishulli i Maligradit, një vend i largët por magjepsës.

I zhytur në ujërat e qeta të Liqenit të Prespës, është një nga ishujt më spiritual dhe misteriozë të Shqipërisë.

Këtu gjenden mbetjet e vilës verore të Car Simeon XI dhe kisha shpellë e Shën Mërisë, e zbukuruar me afreske mesjetare.

Gjatë pranverës, është e lehtë të dallosh tufa pelikanësh që popullojnë ujërat e qeta të liqenit. Ishulli është një vend i përsosur për kamping ose një udhëtim me varkë që niset nga fshati i Pustecit.

Ishulli i Stillos, një oaz i vogël kampingu

PranĂ« Tongos dhe bregdetit Jon ndodhet Stillos, njĂ« ishull i vogĂ«l i pĂ«rsosur pĂ«r kamping. ËshtĂ« pak mĂ« shumĂ« se njĂ« shkĂ«mb nĂ«nujor, por ofron njĂ« plazh tĂ« izoluar dhe pamje tĂ« mrekullueshme.

Plazhet e tij janĂ« ideale pĂ«r t’u çlodhur nĂ« paqe, dhe Ă«shtĂ« njĂ« ndalesĂ« interesante pĂ«r ata qĂ« eksplorojnĂ« ShqipĂ«rinĂ« jugore nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur.

I arritshëm me varkë nga Vlora ose Saranda, është perfekt nëse jeni duke kampuar dhe kërkoni një cep të paprekur të Shqipërisë.

Ishulli i Paqes, më i vogli dhe më domethënësi

Në liqenin e Komanit, në veri të Shqipërisë, i njohur për ujërat e tij të kaltra të vendosura midis maleve, ndodhet Ishulli i vogël i Paqes.

ËshtĂ« i vogĂ«l, por shumĂ« sugjestiv. Ka formĂ«n e njĂ« harte tĂ« ShqipĂ«risĂ«, dhe nĂ« qendĂ«r tĂ« tij Ă«shtĂ« njĂ« kryq, i ngritur si simbol i besimit dhe rezistencĂ«s gjatĂ« regjimit komunist.

Edhe pse është më i vogli nga ishujt shqiptarë, është një nga më interesantët: një vend reflektimi dhe kontemplimi, i arritshëm vetëm me varkë në liqenin e Komanit, i famshëm për peizazhet alpine dhe ujërat e kaltra.

Shqipëria mund të mos ketë arkipelagë apo vendpushime të mëdha, por ka diçka shumë më të rrallë: ishuj të vërtetë, autentikë, të paprekur nga turizmi masiv.

Vende ku deti është ende transparent, ku historia del nga gurët, ku mund të përjetoni një aventurë, shijoni perëndimin e diellit dhe notin në liri.

Për ata që duan të udhëtojnë larg vendeve të mbipopulluara, ishujt shqiptarë janë një ftesë për të zbuluar Mesdheun më autentik./atsh/KultPlus.com

‘As luftĂ« s’bĂ«j dhe askund s’gjej paqe’

✇KultPlus
By: Kult Plus
20 July 2025 at 00:15

Poezi nga Francesko Petrarka

As luftĂ« s’bĂ«j dhe askund s’gjej paqe’
dhe frikë dhe shpresë: kam zjarr dhe akullohem,
në qiell nxitoj, në tokë prapë rrëzohem,
askĂ«nd s’takoj dhe botĂ«n kam pĂ«rqafe.

Ajo më futi në burg, hapsan e laqe,
as nuk më mban, as nuk më lë të iki,
dhe më largon dhe hallkë më vë tek shpirti,
as rroj, as vdes, as dhimbjet s’kanĂ« cae.

Pa sy dhe shoh, pa gjuhë dhe nxjerr klithmë,
kërkoj të vdes, thërras që të shpëtoj,
përbuz vetveten, ju jap ju lumturinë.

Mes lotësh qesh, ju jap ju dhembshurinë,
dhe jet’ dhe vdekje i vĂ« nĂ« barazi,
po për keto, o grua, faj ke ti./ KultPlus.com

Anne Frank: Një laps, një ditar, një zë i fuqishëm për të sfiduar tmerrin

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 22:31

Ana shkroi pĂ«r tĂ« zakonshmen dhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishmen: tensionin e jetĂ«s nĂ« aneks, argumentet, urinĂ«, zhurmĂ«n e tmerrshme tĂ« hapave jashtĂ«. Ajo shkroi pĂ«r dashurinĂ« e saj me Pjetrin, zhgĂ«njimet me nĂ«nĂ«n e saj dhe Ă«ndrrat e saj pĂ«r t’u bĂ«rĂ« shkrimtare.

PĂ«rgatiti: Arjanita Havolli

Ajo nuk ishte njĂ« hero nĂ« kuptimin konvencional. Ajo nuk udhĂ«hoqi marshime, nuk nisi revolucione apo shpiku makina madhĂ«shtore. Ajo nuk kishte ushtri. AsnjĂ« podium. AsnjĂ« vend pas saj. Ajo qĂ« kishte Ana Frank ishte njĂ« stilolaps, letĂ«r dhe dĂ«shira e zjarrtĂ« pĂ«r t’u dĂ«gjuar nĂ« njĂ« botĂ« qĂ« po pĂ«rpiqej ta fshinte atĂ«.

 Në po atë botë që po digjej nga urrejtja dhe dhuna, një vajzë e vogël u ul dhe nisi të shkruante. Jo për të luftuar. Jo për të shpëtuar veten. Por për të dëshmuar. Me vetëm një ditar dhe një shpirt të pathyeshëm, Ana Frank i tregoi phistorisë se edhe heshtja mund të bërtasë duke u bërë kështu një nga figurat më të rëndësishme të shekullit XX.

 E lindur si Annelies Marie Frank më 12 qershor 1929, në Frankfurt, Gjermani, ajo ishte më e vogla e dy vajzave në një familje hebreje të dashur e liberale. 

 Gjatë asaj kohe, Gjermania po përballej me një krizë të thellë ekonomike, papunësia ishte në nivele alarmante dhe varfëria ishte përhapur gjerësisht. Në këtë klimë pasigurie dhe zhgënjimi, Adolf Hitleri dhe partia e tij naziste filluan të fitojnë terren dhe mbështetje të madhe nga populli. Ai ushqeu dhe shfrytëzoi ndjenjat antisemitike që tashmë ekzistonin, duke fajësuar hebrenjtë për vështirësitë që po përjetonte vendi.

PĂ«rballĂ« kĂ«saj urrejtjeje nĂ« rritje dhe situatĂ«s sĂ« rĂ«nduar, prindĂ«rit e Ana Frank, Otto dhe Edith, vendosĂ«n nĂ« 1934 pĂ«r t’i shpĂ«tuar kĂ«rcĂ«nimit nĂ« rritje nazist duke u larguar nga Gjermania dhe kĂ«rkuar siguri nĂ« Amsterdam. 

 Ajo që shumë nuk e kuptojnë është se sa moderne, madje progresive ishte familja Frank përpara se të detyroheshin të fshiheshin. Otto Frank ishte një biznesmen i arsimuar mirë që drejtonte një biznes që merrej me shitjen e pektinës, një përbërës i përdorur për trashjen e reçelit dhe ai besonte në rritjen e vajzave të tij me lirinë e mendimit. Nëna e Anës, Edith, ishte më tradicionale dhe e rezervuar, gjë që ndonjëherë krijonte fërkime mes saj dhe Anës, siç pasqyrohet në ditar. Margot Frank, motra e madhe e Anës, ishte e qetë, studioze dhe thellësisht fetare, shumë e ndryshme nga natyra e hapur dhe kurioze e Anës.

Atje, në Amsterdam, Ana jetoi një fëmijëri relativisht normale. Ajo mësoi gjuhën, bëri miq të rinj dhe shkoi në një shkollë holandeze afër shtëpisë së saj. 

Ajo nuk ishte ndryshe nga asnjë adoleshente tjetër, derisa historia e futi në kapitullin e saj më të errët.

Më 1 shtator 1939, kur Ana ishte vetëm 10 vjeçe, Gjermania naziste pushtoi Poloninë, duke shënuar kështu fillimin e Luftës së Dytë Botërore. Më pas, më 10 maj 1940, nazistët pushtuan edhe Holandën, dhe brenda pesë ditësh, ushtria holandeze u dorëzua. Me kalimin e kohës, regjimi nazist nisi të vendoste gjithnjë e më shumë ligje dhe kufizime që e bënin jetën e hebrenjve gjithnjë e më të vështirë. Hebrenjve iu ndalua hyrja në parqe, kinema dhe dyqane që nuk ishin hebreje. Këto rregulla bënë që shumë vende të bëheshin të palejueshme për Anën. Babai i saj u detyrua të dorëzojë kompaninë, pasi hebrenjtë nuk kishin më të drejtë të menaxhonin biznese. Edhe shkollimi ndryshoi: të gjithë fëmijët hebrenj, përfshirë Anën, duhej të ndiqnin shkolla të veçanta hebraike.

NazistĂ«t shtrĂ«nguan edhe mĂ« tej kufizimet. HebrenjtĂ« u detyruan tĂ« vendosnin nĂ« rrobat e tyre Yllin e Davidit pĂ«r t’u dalluar lehtĂ«sisht, dhe qarkullonin thashetheme se sĂ« shpejti tĂ« gjithĂ« hebrenjtĂ« do tĂ« dĂ«boheshin nga Holanda. MĂ« 5 korrik 1942, motra e AnĂ«s, Margot, mori njĂ« njoftim pĂ«r t’u paraqitur nĂ« njĂ« tĂ« ashtuquajtur “kamp pune” nĂ« Gjermani. PrindĂ«rit e saj dyshuan pĂ«r qĂ«llimin e vĂ«rtetĂ« tĂ« kĂ«tij urdhri. Duke mos besuar se bĂ«hej fjalĂ« pĂ«r punĂ«, ata vendosĂ«n qĂ« tĂ« nesĂ«rmen tĂ« fshiheshin, pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar nga persekutimi.

NĂ« pranverĂ«n e vitit 1942, mĂ« 6 korrik babai i AnĂ«s kishte filluar tĂ« mobilonte njĂ« vend tĂ« fshehur nĂ« Aneksin Sekret tĂ« ndĂ«rtesĂ«s sĂ« zyrĂ«s sĂ« biznesit tĂ« tij nĂ« Prinsengracht 263. Ai mori ndihmĂ« nga ish-kolegĂ«t e tij. S’kaloi shumĂ«, atyre iu bashkuan edhe katĂ«r persona tĂ« tjerĂ«. Vendi i fshehjes ishte i ngushtĂ«. 

Në ditëlindjen e saj të trembëdhjetë, pak para se të fshiheshin, Anës iu dorëzua një ditar. Në atë hapësirë të fshehur, të ngushtë, të varur nga frika, Ana gjeti oksigjen në shkrim. Ditari i saj, një dhuratë që e kishte marrë pak para se të fshihej, u bë bota e saj, i besuari i saj, zëri i saj. Për botën e jashtme, ajo ishte zhdukur. Por në faqet e saj, ajo ishte e gjallë dhe prezente.

Ana shkroi pĂ«r tĂ« zakonshmen dhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishmen: tensionin e jetĂ«s nĂ« aneks, argumentet, urinĂ«, zhurmĂ«n e tmerrshme tĂ« hapave jashtĂ«. Ajo shkroi pĂ«r dashurinĂ« e saj me Pjetrin, zhgĂ«njimet me nĂ«nĂ«n e saj dhe Ă«ndrrat e saj pĂ«r t’u bĂ«rĂ« shkrimtare. Por pĂ«rtej hyrjeve tĂ« adoleshentĂ«ve kishte njohuri befasuese, reflektime tĂ« qarta dhe tĂ« zjarrta mbi luftĂ«n, padrejtĂ«sinĂ«, identitetin dhe shpirtin njerĂ«zor.

“Dua tĂ« vazhdoj tĂ« jetoj edhe pas vdekjes sime”, shkroi ajo dikur.

“Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse i jam shumĂ« mirĂ«njohĂ«s Zotit qĂ« mĂ« dha kĂ«tĂ« dhuratĂ«, tĂ« cilĂ«n mund ta pĂ«rdor pĂ«r tĂ« zhvilluar veten time dhe pĂ«r tĂ« shprehur gjithçka qĂ« kam brenda meje.”

Ana nuk ishte naive. Ajo ndjeu peshĂ«n e tmerrit rreth saj. E megjithatĂ«, çuditĂ«risht, ajo u kap pas shpresĂ«s. NjĂ« nga shprehjet mĂ« prekĂ«se dhe tĂ« fuqishme qĂ« ka shkruar ndonjĂ«herĂ« “PavarĂ«sisht gjithçkaje, unĂ« ende besoj se njerĂ«zit janĂ« vĂ«rtet tĂ« mirĂ« nĂ« zemĂ«r”, tregon se brenda saj ruhej njĂ« besim i thellĂ« te njerĂ«zimi, njĂ« shpresĂ« qĂ« mirĂ«sia ekziston edhe kur bota duket e mbuluar nga errĂ«sira. Ky pohim nuk Ă«shtĂ« naivitet, por njĂ« akt i madh guximi dhe besimi. ËshtĂ« njĂ« dritĂ« qĂ« Ana zgjodhi ta mbante tĂ« ndezur pĂ«rballĂ« errĂ«sirĂ«s sĂ« tmerrshme qĂ« e rrethonte. NjĂ« deklaratĂ« e potencialit tĂ« njerĂ«zimit e shprehur nĂ« mes tĂ« kolapsit tĂ« tij.

Ky ishte revolucioni i Ana Frankut: jo i armëve, por i fjalëve.

Pas dy vitesh fshehje, aneksi u tradhtua, nga kush, askush nuk e di me siguri. Më 4 gusht 1944, familja Frank u arrestua. 

Aneksi sekret u transportua në kampin e përqendrimit dhe shfarosjes AuschwitzBirkenau. Udhëtimi me tren zgjati tre ditë, gjatë së cilës Ana dhe mbi një mijë të tjerë ishin të mbushur ngushtë së bashku në vagonët e bagëtive. Me të mbërritur në Auschwitz, mjekët nazistë kontrolluan se kush do dhe kush nuk do të mund të bënte punë të rëndë të detyruar. Rreth 350 njerëz nga transporti i Anës u dërguan menjëherë në dhomat e gazit dhe u vranë. Ana, Margot dhe nëna e tyre u dërguan në kampin e punës për gratë. Otto përfundoi në një kamp për burra.

Në fillim të nëntorit të vitit 1944, Ana dhe motra e saj Margot u dërguan me transport drejt kampit të përqendrimit Bergen-Belsen, ndërsa prindërit e tyre mbetën në Auschwitz. Jeta në Bergen-Belsen ishte jashtëzakonisht e vështirë, ushqimi mungonte, temperaturat ishin të ulëta, lagështia ishte e vazhdueshme dhe sëmundjet përhapeshin me shpejtësi. Në këto kushte çnjerëzore, të dyja motrat u infektuan me tifus. Margot ndërroi jetë e para, dhe shumë shpejt pas saj, edhe Ana. Margot ishte nëntëmbëdhjet vjeçe ndërsa Ana pesëmbëdhjetë. Kjo ndodhi në shkurt të vitit 1945, vetëm pak javë përpara se kampi të çlirohej. 

Otto Frank, babai i Anës, ishte i vetmi nga tetë personat që fshiheshin në Aneksin e Fshehtë që i mbijetoi Holokaustit. Ai u çlirua nga Auschwitzi nga trupat sovjetike dhe gjatë kthimit të tij drejt Holandës mësoi me dhimbje se gruaja e tij, Edith, kishte ndërruar jetë. Kur më në fund arriti në Amsterdam, i erdhi lajmi më tragjik nga të gjithë: edhe Ana dhe Margot nuk ishin më gjallë. Një mik i dha atij ditarin e Anës, e gjetur dhe e shpëtuar nga Miep Gies, një nga qytetarët e guximshëm holandezë që kishte ndihmuar familjen të fshihej.

Duke lexuar fjalĂ«t e sĂ« bijĂ«s pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, Otto mĂ« vonĂ« tha: “Nuk e kisha idenĂ« pĂ«r thellĂ«sinĂ« e mendimeve dhe ndjenjave tĂ« saj.”

Ai ia kushtoi pjesën tjetër të jetës botimit të ditarit dhe ndarjes së zërit të saj me botën.

Dhe çfarë zëri ishte! 

“Ditari i njĂ« vajze tĂ« re”, botuar pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« 1947, qĂ« atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nĂ« mbi 70 gjuhĂ«, Ă«shtĂ« lexuar nga miliona dhe Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« gur themel i edukimit tĂ« Holokaustit. Por nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« dokument historik. ËshtĂ« njĂ« vepĂ«r letrare me ndershmĂ«ri dhe inteligjencĂ« lirike tĂ« jashtĂ«zakonshme. ËshtĂ« ditari i njĂ« adoleshenteje, por edhe kĂ«nga shpirtĂ«rore e njĂ« brezi tĂ« humbur.

Njerëzit në mbarë botën u njohën me historinë e Anës. Ajo u bë e famshme sepse ajo solli një zë. Aty ku tragjedia ndihej e pakuptueshme, ajo e bëri atë personale. Megjithëse ajo nuk u rrit kurrë. Nuk pa kurrë dritën e lirisë, nuk botoi kurrë librat që ëndërronte, nuk përjetoi as dashurinë, as jetën. Por përkundër kësaj, ajo bëri diçka që shumë njerëz të rritur nuk ia dolën: la pas një trashëgimi që trondit botën edhe sot, u bë diçka edhe më e rrallë: një dëshmitare e përjetshme. 

Nëpër rreshtat e ditarit të saj, ajo nuk është thjesht një viktimë. Ajo është një zë i gjallë, një shpirt që refuzoi të heshtte, një vajzë që mbijetoi në mënyrën më të fuqishme të mundshme, në kujtesë, në fjalë, në ndërgjegjen tonë.

Ana dikur shkroi: “Letra Ă«shtĂ« mĂ« e durueshme se njerĂ«zit”. Dhe duke i besuar mendimet e saj nĂ« letĂ«r, Ana na mĂ«soi se kur raca njerĂ«zore bie nĂ« errĂ«sirĂ«, njĂ« vajzĂ« trembĂ«dhjetĂ«vjeçare me njĂ« laps mund tĂ« ndezĂ« dritĂ«. Sepse njĂ« vajzĂ« qĂ« shkruante nĂ« errĂ«sirĂ« i mĂ«soi botĂ«s se si tĂ« shikonte.

Historia e saj nuk Ă«shtĂ« thjesht pĂ«r t’u treguar. Ajo Ă«shtĂ« pĂ«r t’u ndjerĂ«. PĂ«r t’u kujtuar. Dhe mbi tĂ« gjitha, pĂ«r tĂ« mos u pĂ«rsĂ«ritur mĂ« kurrĂ«. Dhe sa herĂ« qĂ« dikush hap ditarin e saj, ajo jeton pĂ«rsĂ«ri, pesĂ«mbĂ«dhjetĂ«, e patrembur dhe e paharruar.

/Gazeta Express/ KultPlus.com

Yesterday — 19 July 2025KultPlus

Zbulohet një anije thesari 2 000-vjeçare në brigjet e Turqisë, një pasuri arkeologjike e jashtëzakonshme

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 22:00

Një zbulim mbresëlënës arkeologjik është bërë përgjatë brigjeve të Turqisë: një anije e mbytur, e cila daton rreth 2 000 vite më parë, është gjetur në thellësitë e Detit Mesdhe, në afërsi të provincës Antalya.

E quajtur “Anija e QeramikĂ«s”, kjo mbetje antike pĂ«rmban qindra artefakte tĂ« ruajtura nĂ« gjendje pothuajse perfekte, duke hedhur dritĂ« mbi tregtinĂ« detare nĂ« epokĂ«n e lashtĂ«.

Sipas Ministrit të Kulturës dhe Turizmit të Turqisë, Mehmet Nuri Ersoy, vendndodhja e anijes është rreth 45 metra nën sipërfaqen e detit dhe zbulimi është bërë nga një ekip arkeologësh nënujore.

“GjetĂ«m qindra pjata, tabaka dhe tasa tĂ« ruajtur me ngjyra dhe dizajne origjinale. ËshtĂ« diçka qĂ« ndodh shumĂ« rrallĂ«,” u shpreh ministri.

Sekreti i ruajtjes së jashtëzakonshme të objekteve qëndron në mënyrën sesi ato ishin paketuar: të mbuluara me baltë të papërpunuar dhe të vendosura brenda njëra-tjetrës, çka i mbrojti nga dëmtimi gjatë transportit detar dhe gjatë shekujve të qëndrimit nën ujë. Kjo teknikë ka ofruar informacione të vlefshme për mënyrat e prodhimit dhe paketimit të kohës.

Zbulimi është konsideruar si një nga më të rëndësishmit në arkeologjinë nënujore turke, një vend që tashmë numëron mbi 400 anije të mbytura midis Pataras dhe Mersinit.

“Kjo nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« pasuri shkencore, por edhe njĂ« mundĂ«si e madhe turistike pĂ«r vendin tonĂ«. ËshtĂ« njĂ« pasuri kulturore me rĂ«ndĂ«si globale,” pĂ«rfundoi ministri Ersoy.

Ky zbulim i jashtëzakonshëm dëshmon edhe një herë rolin kyç që Mesdheu ka pasur në historinë e tregtisë ndërkombëtare dhe hap një dritare të re drejt të kaluarës.

‘I urti kurr nuk ngutet, prej burrnis e jo prej tutet’

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 21:31

Gjergj Fishta (1871 – 1940) ishte frat françeskan, poet, shkrimtar, pĂ«rkthyes, arkitekt, deputet dhe anĂ«tar i AkademisĂ« Italiane tĂ« Shkencave.

Ai vlerësohet si një prej figurave më të mëdha intelektuale dhe patriotike të historisë së kombit shqiptar.

Ai ishte kandidati i parĂ« shqiptar pĂ«r Çmimin Nobel pĂ«r LetĂ«rsi dhe mbrojtĂ«s i kauzĂ«s shqiptare nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare. Fishta ka dhĂ«nĂ« kontribut tĂ« madh edhe nĂ« Kongresin e Manastirit, pĂ«r alfabet e sotĂ«m, ndĂ«rsa ka qenĂ« edhe sekretar i PĂ«rgjithshĂ«m i delegacionit shqiptar nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris.

Gjeni më poshtë, një përmbledhje nga Ekonomia Online të disa prej thënieve më të mençura të Fishtës, i cili është cilësuar edhe si Homeri shqiptar:

I urti kurr nuk ngutet, prej burrnĂ­s e jo prej tutet.

Gjergj Fishta (1871 – 1940) ishte frat françeskan, poet, shkrimtar, pĂ«rkthyes, arkitekt, deputet dhe anĂ«tar i AkademisĂ« Italiane tĂ« Shkencave.

Ai vlerësohet si një prej figurave më të mëdha intelektuale dhe patriotike të historisë së kombit shqiptar.

Ai ishte kandidati i parĂ« shqiptar pĂ«r Çmimin Nobel pĂ«r LetĂ«rsi dhe mbrojtĂ«s i kauzĂ«s shqiptare nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare. Fishta ka dhĂ«nĂ« kontribut tĂ« madh edhe nĂ« Kongresin e Manastirit, pĂ«r alfabet e sotĂ«m, ndĂ«rsa ka qenĂ« edhe sekretar i PĂ«rgjithshĂ«m i delegacionit shqiptar nĂ« KonferencĂ«n e Paqes nĂ« Paris.

Gjeni më poshtë, një përmbledhje nga Ekonomia Online të disa prej thënieve më të mençura të Fishtës, i cili është cilësuar edhe si Homeri shqiptar:

I urti kurr nuk ngutet, prej burrnĂ­s e jo prej tutet.

Injoranca dhe krenaria shkojnë bashkë si shtati e hija.

Vërtet ne kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë.

Edhe hĂąna do t’a dije, edhe dielli do t’ket pa, se pĂ«rqark ksaj rrokullije, si Shqypnija vend nuk ka!

Ma kollaj asht me mbushun një thes me pleshta sesa me i ba bashk dy shqiptarë!

Njerëzit janë tanë njisoj prej natyrës, edukata i ban me u dallue!

ShqiptarĂ«t kallzojnĂ« njate çka s’duhet, e mshehin njatĂ« çka e di tanĂ« bota!

Pak din njaj që ja kallzon të tana grues!

NĂ« kjoftĂ« se provon, mundesh me hupĂ«, por nĂ« kjoftĂ« se nuk provon – je i hupun gjithsesi!

Në kjoftë se thue at çka dishron, duhet me ndie edhe ate çka nuk e dishron!

Ma mirĂ« n’vorr me u kja pĂ«r mallĂ« / se nĂ«n shkja me ndejĂ« pĂ«r t’gjallĂ«,,,

NĂ« rast se ata nuk na duan nĂ« njĂ« shtet tĂ« vetĂ«m, pasi thonĂ« shqyptarĂ«t qenkan muslimanĂ«, aherë  na kristianĂ«t do t’i shkriejmĂ« kryqet tona dhe do t’i bajmĂ« fishek me mbrojt vllaznitĂ« tanĂ« muslimanĂ« shqyptarĂ«!

Më dhemb kryet me njato parla-parla të parlamentarëve: dokrra pa kokrra!/ KultPlus.com

Fenomeni Yamal, në 48 orë shiten 700 mijë fanella, Barça fiton shifra të frikshme

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 21:00

Tek Lamine Yamal, Barcelona sheh pasuesin e Messi-t në çdo aspekt, jo vetëm në fushë, por dhe jashtë sajë. Drejtuesit e klubit bluagrana po kujdesen që Yamal të jetë imazhi i ri i klubit, e tashmja dhe e ardhmja, kjo tregohet qartë nga kontrata e fundit që firmosi talenti spanjoll, një kontratë deri në 2031, 20 milionë euro në sezon dhe mbi të gjitha fanella me numrin 10-të.

Kjo është një super kontratë, me shumë kosto, të paktën kjo ide të krijohet, por Yamal është kthyer në një fenomen të futbollit botëror, një lojtar që po frymëzon miliona të rinj në të gjithë botën.

Vetëm në 48 orë pas kontratës së tij të re, Barcelona ka fituar jo pak por 10 milionë euro, vetëm nga shitja e fanellave. Sipas mediave spanjolle, fanella e re e Yamal me numrin 10 është shitur në 170 vende të ndryshme të botës, afro 700 mijë fanella, çka do të thotë 10 milionë euro përfitime për klubin blaugrana.

Ky trend pritet të vijojë edhe për shumë kohë, me Yamal që pritet të kthehet në imazhin më të madh jo vetëm të Barcelonës por dhe të futbollit botëror. Në sytë e të gjithë botës, sulmuesi spanjoll shihet si pasuesi i dyshes së famshme, Messi-Ronaldo./ BalkanWeb/ KultPlus.com

Poetika e linjave dhe shkujdesjes në tablotë e impresionistit francez, Edgar Degas

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 20:31

Nga Albert Vataj

Ai ishte i përpirë në çdo nerv dhe ind nga fijëzat përshkuese të asaj energjie drite dhe ngjyrash që shkulmonin në dehjen e dancit, vajzat prej ajri dhe mishi. Jetoi në çdo çast dhe piruetë, në çdo shpengim dhe farfuritje të kurmit në krahet e muzikës dhe epshit të tingujve. Ai ishte gjithçka që qe dhe mbeti përjetuese në atë çfarë e rrëmbeu, në atë çfarë la dëshmi pasioni në tablo.
Piktori impresionist francez, Edgar Degas u lind më 19 korrik 1834 dhe vdiq më 27 shtator të vitit 1917. Degas do të njihet në artin e tablosë si një ndër themeltarët e impresionizmit. Veç pikturës ai hodhi shpirtin e tij krijues edhe në sprovat e skulpturës, të cilat edhe pse sihin gjithashtu përfaqësuese mbeten vetëm pjesë e galerisë dhe gjini e shtuar me të cilën artisti zgjodhi të komunikonte. Kërcimi është një tematikë shumë e rrahur në krijimtarinë e tij. Subjektet si hipodromi, femrat me çorape të holla dhe portretet, ndërfuten fuqishëm në galerinë krijuese të piktorit.

Në fillim të karrierës së tij, ai u qas përnga piktura me tematikë historike, gjë për të cilën edhe ishte përgatitur nëpërmjet një trajtimi rigoroz akademik dhe studimet e përkushtuara të artit klasik. Në moshën 30-vjeçare ai do të ndryshonte kurs, duke sjellë metodat tradicionale të një piktori të optikës bashkëkohore të subjektit. Kësodore ai u bë një rrëfimtar me penel i jetës moderne.
Edgar Degas predikonte se “artisti duhet tĂ« jetojĂ« vetĂ«m, dhe jeta e tij private duhet tĂ« mbetet e panjohur”. Gjithsesi ai ka jetuar njĂ« jetĂ« tĂ« qetĂ« nga dukshmĂ«ria e jashtme. Ishte karakterizuar si njĂ« “koprrac i vjetĂ«r”, nga romancieri George Moore, i cili kultivoi te ky personazh reputacionin e njĂ« beqar mizantrop. ThellĂ«sisht konservator nĂ« opinionet e tij politike, ai kundĂ«rshtoi tĂ« gjitha reformat sociale dhe gjeti pak pĂ«r tĂ« qenĂ« admirues nĂ« pĂ«rparimin teknologjik, tĂ« tilla si telefoni.
Mbetemi te thelbi i artit tĂ« tij pĂ«rfaqĂ«sues, atĂ« fragment qĂ« mbeti mĂ« i vezulluesi nĂ« pasionin qĂ« derdhi me pĂ«rkushtim mbi tablo. Ai Ă«shtĂ« vetvetja kudo, si nĂ« tablotĂ« historike, ashtu edhe nĂ« ato tĂ« vrapimit me kuaj, sikurse edhe nĂ« portrete, por tablotĂ« e kĂ«rcimit duken si ajo fryma qĂ« la ai nĂ« xhamin e kujtesĂ«s. Ai Ă«shtĂ« aty, nĂ« njĂ« sallĂ« tĂ« madhe, ku nĂ« gjysmerrĂ«sirĂ« shfaqen plot ngjyra balerinat e tij, tablotĂ« “KlasĂ« dansi”, “Prova dansi”
 Ata e lumturojnĂ« pasi Ă«shtĂ« poetika e kredhur nĂ« ta, hiret e kurmit qĂ« rreken tĂ« flasin me gjuhĂ«n e vet tĂ« pĂ«rjetimit, letrĂ«n e tij tĂ« vizatimit, nĂ« pastel apo akuarel, dhe shpesh tĂ« kombinuara.

Degas shikonte ato vajza që shëmbëllejnë me fluturat. Ai përpihet prej një energjie që e ngre në eterin e hyjshëm të krijuesit, në atë qiell ku ai frymëmerr zoritshëm dhe me ngulm sikur do të derdh brenda vetes të gjithë atë hapsirë që i mundëson një panoramë kaq të plotë dhe kaq të dritshme, kaq larushitëse nga ngjyrat dhe kaq dehësa sa të lejojnë këtë hare, këto flutura të derdhen në të si në shpengimin frymëzues. 

Ato vajza të reja, gati adoleshente, të cilat në mbrëmje ngjisnin shkallët e skenës së teatrit para publikut dhe përnjëherë zënë vend në atë përkim krijues që ata koloviten nëpër vizatime, linja dhe dritëhije. Ai shkonte aty ku ëndrra dhe realja, përfytyrimi dhe përjetimi ndahen nga një mantel i tejpashëm fryme. Ai i sheh, i ndjen, i përcjell, dehet prej tyre, prëj atij intimiteti, prej asaj afrie që i lejon të hyjë brenda tablosë. Sepse aty ishte gjesti, krijimi i lëvizjes, ajo që mbetej në përfytyrimin e artistit, hiret e trupit, llërët, koka e përkulur, qafa, kofshët, harqet poshtë ijëve, elokuenca e trupit në lëvizje.

Edgar Degas, French painter (1834-1917) Dance classes at the Opera, rue Le Peletier 1872, oil on canvas MusĂ©e d’Orsay, Paris, France

QĂ« kur ishte sĂ«murĂ« nga prostitutat, ai nuk i donte mĂ« femrat fizikisht. Nuk donte tĂ« kĂ«rleshej e tĂ« flinte me ato. Ai donte veç t’i pikturonte ato. I pĂ«lqente mbi letĂ«r, nĂ« procesin e rikrijimit tĂ« bukurisĂ« femĂ«rore nĂ« linja dhe ngjyrĂ«
TablotĂ« e tij tĂ« fundit janĂ« me ngjyra qĂ« nuk i ka pĂ«rdorur mĂ« parĂ«: tone tĂ« habitshme kanarine, jeshile tĂ« çelĂ«ta; ngjyra rozĂ« fosforeshente, ngjyra ekspresive, ndĂ«rkohĂ« qĂ« portreti sfumohet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« sa gati bĂ«het anonim. PĂ«r tĂ« s’ka rĂ«ndĂ«si portreti, por kapja e lĂ«vizjes dhe dhĂ«nia e saj nĂ« njĂ« dritĂ« tĂ« re. Aty ishte gjesti, krijimi i lĂ«vizjes, ajo qĂ« mbetej nĂ« pĂ«rfytyrimin e artistit, hiret e trupit, llĂ«rĂ«t, koka e pĂ«rkulur, qafa, kofshĂ«t, harqet poshtĂ« ijeve, elokuenca e trupit nĂ« lĂ«vizje. Ç’mrekulli, trupi qĂ« fliste, i cili demostronte kĂ«shtu alfabetin e vet tĂ« kuptueshĂ«m edhe pĂ«r njeriun mĂ« tĂ« paditur tĂ« botĂ«s, pasi kĂ«shtu, me lĂ«vizjet e tij, njeriu ka artikuluar qĂ« nĂ« zanafillĂ«n e botĂ«s

Albert Vataj

Edgar Degas , French painter (1834-1917) Dance class 1875, oil on canvas, 85 × 75 cm
Edgar Degas , French painter (1834-1917) Dance school 1884 , 39.9cm x 73.0cm
Edgar Degas, French painter (1834-1917) Primaballerina 1877, oil on canvas, 58 x42 cm MusĂ©e d’Orsay
Edgar Degas, French painter (1834-1917) Dancers in pink and green around 1890 Metropolitan Museum of Art
Edgar Degas, French painter (1834-1917) Dance lesson around 1874 Metropolitan Museum of Art
Edgar Degas , French painter (1834-1917) Paris Opera Orchestra 1870 MusĂ©e d’Orsay
Edgar Degas , French painter (1834-1917) Consent square 1875, oil on canvas, 78.4 x 117.4 cm Hermitage
Edgar Degas, French painter (1834-1917) Absinthe 1876, oil on canvas, 92 x68 cm MusĂ©e d’Orsay
Edgar Degas , French painter (1834-1917) Bathing in the tub 1886
Edgar Degas, French painter (1834-1917) Mary Cassat ok.1880-84, National Portrait Gallery w Waszyngtonie
Edgar Degas, French painter (1834-1917) At the modista 1881
Edgar Degas, French painter (1834-1917) At the modista 1879-86
Edgar Degas, French painter (1834-1917) Horse Racing or Amateur Riders 1880, oil on canvas, 66 x81 cm MusĂ©e d’Orsay
Edgar Degas, French painter (1834 – 1917) Three Dancers in an Exercise Hall
Edgar Degas , French painter (1834-1917) The Star
Edgar Degas , French painter (1834-1917) Dancer Tilting, c.1883
Edgar Degas , French painter (1834-1917) The Green Dancer, 1879

10 librat e verës/ BBC rekomandon një sërë veprash nga romanca tek misteri

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 20:00

Robert Lee Frost (1874 – 1963), poet amerikan. I njohur pĂ«r pĂ«rshkrimet reale tĂ« jetĂ«s rurale dhe zotĂ«rimin e tĂ« folurĂ«s bisedimore amerikane. Ka shkruar vazhdimisht pĂ«r mjediset e jetĂ«s rurale nĂ« New England nĂ« fillim tĂ« shekullit XX, duke i pĂ«rdorur ato pĂ«r shqyrtimin e temave komplekse sociale dhe filozofike (Wiki).

Mary Jane Oliver (1935 – 2019), poete amerikane, fituese e Çmimit Pulitzer, mĂ« 1984 dhe National Book Award, mĂ« 1992. Gjente frymĂ«zim pĂ«r veprĂ«n e saj nĂ« natyrĂ« dhe ka pasur njĂ« zakon jetĂ«gjatĂ« tĂ« ecjeve vetmitare nĂ« vende tĂ« pashkelura. 

Ndalesë te pylli një mbrëmjeje me borë

Robert Frost

I kujt është ky pyll ma ha mendja se e di. 

Megjithatë, është në fshat shtëpia e tij; 

Nuk do të më shohë të ndalem këtu 

Të shikoj pyllin e tij të mbulohen nga bora. 

Kalit tim mund t’i duket e çuditshme 

Të ndalem pa pasur ndonjë shtëpi afër 

Mes pyllit dhe liqenit të ngrirë 

Në mbrëmjen më të acartë të vitit. 

U jep zileve të jakës një shkundje 

Që të pyesë mos ka ndonjë gabim këtu. 

Tingulli tjetër i vetëm është dalldia 

E erës së lehtë dhe flokëve të pushta të borës. 

Pylli është i lezetshëm, i errët dhe i thellë. 

Por unĂ« kam disa premtime pĂ«r t’i mbajtur 

Dhe milje të tëra për të bërë para se të bie të fle 

Dhe milje të tëra për të bërë para se të bie të fle.

(Përkthim i lirë)

Stopping by Woods on a Snowy Evening

 ROBERT FROST 

Whose woods these are I think I know./ His house is in the village though;/ He will not see me stopping here/ To watch his woods fill up with snow.// My little horse must think it queer/ To stop without a farmhouse near/ Between the woods and frozen lake/ The darkest evening of the year.// He gives his harness bells a shake/ To ask if there is some mistake./ The only other sound’s the sweep/ Of easy wind and downy flake.// The woods are lovely, dark and deep./ But I have promises to keep,/ And miles to go before I sleep, /And miles to go before I sleep.

KOMENT 

Nga Mary Oliver

Lexojeni poezinë Stopping by Woods on a Snowy Evening, nga Robert Frost, duke mbajtur nĂ« mendje saktĂ«sisht atĂ« se çka po ndodh – pauzĂ«n gjatĂ« njĂ« udhĂ«timi, qetĂ«sinĂ«, zĂ«rin instrospektiv tĂ« folĂ«sit, pemĂ«t e errĂ«ta dhe tĂ« vetmuara, borĂ«n qĂ« po bie. 

KatĂ«r vargjet e para janĂ« dĂ«ng me w dhe the, kemi njĂ« ; dhe njĂ« v. Tri palĂ« ll tĂ« dyfishta. RĂ«ndesa e zanoreve rritet nga pĂ«rdorimi i diftongjeve. Dy fjalĂ«t qĂ« pĂ«rfundojnĂ« tĂ« pazĂ«shme (think dhe up) janĂ« tĂ« vendosura nĂ« mes tĂ« vargjeve, pra janĂ« tĂ« zbutura. TĂ« gjitha tĂ« pazĂ«shmet e tjera janĂ« tĂ« zbutura brenda vetĂ« fjalĂ«ve. KĂ«to vargje mund tĂ« lexohen nĂ« çfarĂ«do mĂ«nyre tjetĂ«r pĂ«rveçse tĂ« qetĂ«, Ă«ndĂ«rrimtare dhe pothuajse si duke fishkĂ«llyer. Mund tĂ« themi çfarĂ«do lloj gjĂ«rash pĂ«r kalin e vogĂ«l tĂ« stancĂ«s sĂ« dytĂ«. ËshtĂ« gjĂ«ja e vetme nĂ« poezi nĂ« tĂ« cilĂ«n fokusohet folĂ«si. ËshtĂ« gjĂ«ja e vetme tjetĂ«r e gjallĂ« nĂ« poezi dhe Ă«shtĂ« e gatshme ashtu siç folĂ«si pĂ«r momentin Ă«shtĂ« nĂ« mĂ«dyshje qĂ« tĂ« vazhdojĂ« udhĂ«timin.  

SidoqoftĂ«, ne jemi tĂ« nxitur nga folĂ«si tĂ« shikojmĂ« po ashtu edhe kah kali dhe derisa e bĂ«jmĂ« kĂ«tĂ« tingujt e hyrjes sĂ« pĂ«shpĂ«ritur, monologu i brendshĂ«m, jo mĂ« i zĂ«shĂ«m se sa bora qĂ« po bie, ndĂ«rpriten nga tĂ« rĂ«nat e lehta tĂ« tingujve mĂ« tĂ« mprehtĂ« – jo tokmakĂ«, jo aq tĂ« rĂ«ndĂ«, por ndryshe, “My little horse must think it queer” nuk Ă«shtĂ« njĂ« varg gjithaq kĂ«rkĂ«llitĂ«s, por tingullimi i “think” me k-nĂ« e saj qĂ« kĂ«rcet lehtĂ« kĂ«tĂ« herĂ« i ndjekur jo nga njĂ« tingull mĂ« i butĂ« por nga copĂ«za “it”  dhe “queer” dhe jehona e k-sĂ«, e bĂ«n tĂ«rĂ«sisht mĂ« tĂ« gjallĂ«rueshme se sa stancĂ«n e parĂ«. 

“Stop” Ă«shtĂ« njĂ« e rĂ«nĂ« tingulli, pastaj qetohet nga pjesa tjetĂ«r e vargut. Pas “lake” ka njĂ« hendek momental, njĂ« frakturĂ« heshtjeje nga e cila gufon njĂ« lloj tjetĂ«r elektriciteti para se vargu tĂ« vringĂ«llijĂ« dhe mbiemri “darkest” pĂ«rsĂ«rit k-nĂ« edhe njĂ«herĂ«, dy goditje trazuese. 

NĂ« stancĂ«n e tretĂ« vjen pĂ«rmbysja. NĂ« vend se tĂ« pazĂ«shmet grykore tĂ« fashiten – tĂ« gllabĂ«ruara nĂ« njĂ« pĂ«rplasje tingujsh mĂ« tĂ« butĂ« – ato ngrihen mes dhe pas tingujve tĂ« butĂ«, duke kĂ«mbĂ«ngulur tĂ« dĂ«gjohen. G-ja e parĂ« e fortĂ« nĂ« poezi paraqitet nĂ« vargun e parĂ« tĂ« stancĂ«s sĂ« tretĂ«: “he gives his harness bells a shake
” MegjithĂ«se g-ja qetohet nĂ« çast nga dy h-tĂ«, momenti i introspeksionit tashmĂ« ka marrĂ« fund dhe veshĂ«t i paraprijnĂ« kĂ«saj me “bells” dhe me fjalĂ«n “shake” – me zĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« se sa “lake”, mĂ« tĂ« fuqishme. NĂ« vargun vijues k-ja pĂ«rsĂ«ritet nĂ« fjalĂ«n fort domethĂ«nĂ«se “ask” (udhĂ«tari nuk Ă«shtĂ« krijesa e vetme “pyetĂ«se” nĂ« poezi); dhe ky varg ashtu si edhe ai nĂ« vijim i stancĂ«s sĂ« tretĂ« pĂ«rfundon me tĂ« pazĂ«shme. Prandaj, nĂ« kĂ«tĂ« stancĂ«, kemi “shake”, “mistake”, “sweep” edhe “flake”, ndĂ«rsa nĂ« dy stancat pararĂ«ndĂ«se kishte pasur vetĂ«m njĂ« moment tĂ« tillĂ« (fjala e fundit “lake” nĂ« vargun 7).

Diçka Ă«shtĂ« duke na trazuar, nĂ« tingullimin e vĂ«rtetĂ«; na bĂ«n tĂ« pĂ«rgatitetmi pĂ«r zgjidhjen nĂ« stancĂ«n e 4-tĂ«. KĂ«tu “the woods are lovely” na kthen tamam te gjendja e stancĂ«s sĂ« parĂ«, por pjesa e dytĂ« e kĂ«tij vargu bie fort mbi “dark and deep”, qĂ« tĂ« dy fjalĂ« qĂ« fillojnĂ« me njĂ« tĂ« pazĂ«shme dhe pĂ«rfundojnĂ« po ashtu me njĂ« tĂ« pazĂ«shme. Ato pĂ«rfaqĂ«sojnĂ«, te tingulli, vetveten, dhe mĂ« shumĂ« se sa vetveten. Nuk thonĂ« vetĂ«m se pemĂ«t janĂ« tĂ« errĂ«ta dhe tĂ« thella, por po ashtu se folĂ«si ka ardhur nĂ« njĂ« vend tjetĂ«r nĂ« mendjen e tij dhe mund tĂ« flasĂ« nĂ« atĂ« mĂ«nyrĂ« ndryshe, duke pĂ«rvijuar me zĂ«, ashtu si edhe me gjestin e njĂ«rit krah, njĂ« kuptim tĂ« ri tĂ« vendimit dhe zgjidhjes. 

Vargu 2 i stancĂ«s sĂ« fundit nis dhe mbaron me njĂ« tĂ« pazĂ«shme, dhe kemi pastaj p-nĂ« e rĂ«ndĂ« te “promises” nĂ« qendĂ«r tĂ« vargut. Vargjet 3 dhe 4, i njĂ«jti varg i pĂ«rsĂ«ritur, janĂ« tĂ« gĂ«rshetuara. “Miles”, ky tungull i butĂ«, pĂ«rfaqĂ«sues i tĂ« gjitha viteve tĂ« vĂ«shtira vdekjeprurĂ«se, pluskon sipĂ«r tĂ« tĂ« pazĂ«shmeve tĂ« forta duke kaluar te fundi i vargut – “go”, “before”, “sleep”. Peshat e pagabuara definitive, qĂ« janĂ« tĂ« pazĂ«shmet, ndihin qĂ« vargu i fundit tĂ« bĂ«het mĂ« shumĂ« se sa njĂ« jehonĂ« e vargut tĂ« tretĂ«. 

Gjithçka i kapĂ«rcen kufijtĂ« e domethĂ«nies fillestare; nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m kapĂ«rcimi nĂ« domethĂ«nie, por tingulli i kapĂ«rcimit qĂ« ia mundĂ«son tĂ« veprojĂ«. Me tingujt e gabuar, s’do tĂ« kishte ndodhur. 

Nuk dua tĂ« pohoj se Frosti ishte ulur dhe i kishte numĂ«ruar tĂ« pazĂ«shmet, tĂ« zĂ«shmet, etj., derisa ishte duke e shkruar poezinĂ«. Apo se ndonjĂ« poet e bĂ«n njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«. E kisha mendjen tĂ« pohoj se poetĂ«t pĂ«rzgjedhin fjalĂ«t  pĂ«r tingujt e tyre ashtu si edhe pĂ«r domethĂ«nien e tyre – dhe se poetĂ«t e mirĂ« bĂ«jnĂ« pĂ«rzgjedhje tĂ« mira fillestare. Natyrisht, ata po ashtu rishikojnĂ« poezitĂ«. Por ata tashmĂ« – “natyrshĂ«m” do tĂ« thoshte ndokush – kanĂ« punuar nga nga burim i tillĂ« njohjeje dhe ndjeshmĂ«rie sa shpesh gati-mrekullia e tingullit dhe kuptimit tashmĂ« ka ngjarĂ«. 

Si ia arrijnĂ« kĂ«saj? Prirja gjuhĂ«sore dallon nga personi nĂ« person, e dimĂ« kĂ«tĂ«. Po ashtu, siç muratori a çdo punĂ«tor tjetĂ«r – edhe kirurgu i trurit – pĂ«rmirĂ«sohet pĂ«rmes studimeve dhe pĂ«rvojĂ«s, sigurisht edhe poetĂ«t bĂ«hen mĂ« tĂ« zotĂ« pĂ«rmes studimeve dhe “pĂ«rvojĂ«s”. ShkathtĂ«sitĂ« verbale mund tĂ« mĂ«sohen. Mund tĂ« diskutohen dhe tĂ« praktikohen. Pastaj ndodh njĂ« gjĂ« e mrekullueshme: ajo qĂ« Ă«shtĂ« nxĂ«nĂ« me vetĂ«dije struket diku brenda dhomave tĂ« mendjes, ku – mund tĂ« llogarisni nĂ« kĂ«tĂ« – do tĂ« “kujtohet” ajo qĂ« Ă«shtĂ« njohur dhe do tĂ« dalĂ« pĂ«rpara qĂ« tĂ« ndihĂ« nĂ« hapat e parĂ« tĂ« shkrimit. 

Frosti nuk mbante shënime rreth tingullit në kohën që e shkruante poezinë Stopping by Woods on a Snowy Evening. Nuk ia kishte nevojën. Poezia është një deklaratë e jashtëzakonshme e vendosmërisë dhe ambivalencës njerëzore. E ka shkruar një gjeni. Por atij i ka dhënë një dorë më shumë se sa një marifet teknik, i pari ndër të cilët pra është një përdorim i jashtëzakonshëm i tingullit.  

/Teksti i Mary Oliverit Ă«shtĂ« shkĂ«putje nga eseja mĂ« e gjatĂ« me titullin ‘Sound’, tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« vĂ«llimin e saj ‘A Poetry Handbook’, tĂ« botuar nga Harcourt Brace & Company, 1994 /Gazeta Express/ KultPlus.com

Promovohet libri i Halil RamĂ«s pĂ«r ‘Mehdi LucĂ«n, emblemĂ« e qytetarisĂ« dibrane’

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 19:32

ËshtĂ« promovuar nĂ« TiranĂ« libri i fundit i Halil RamĂ«s kushtuar figurĂ«s sĂ« Mehdi LucĂ«s, i cilĂ«suar si emblemĂ« e qytetarisĂ« dibrane.

Në fjalën e mbajtur, autori i librit, vlerësoi dhe përmendi një sërë intelektualësh dibranë të fushave të ndryshme duke u ndalur më gjerë te figura e Lucës dhe jeta e tij që nga Lufta e Dytë Botërorë deri pas 90-ës.

Të pranishmën në promovim, profesor Petrit Bara, Zv.rektor i Universitetit Luarasi dhe Bujar Kapexhiu, Nderi i Kombit, vlerësuan kontributin e autorit të librit si edhe figurën e Lucës.

Për Mehdi Lucën u vu në dukje roli i tij gjatë Luftës së Dytë Botërore, si nëpunës finance në disa ndërmarrje dhe drejtues i komitetit te fizkulturës në Dibër./balkanweb/ KultPlus.com

‘Daily Express’: EkspertĂ«t rekomandojnĂ« ShqipĂ«rinĂ« si destinacionin mĂ« tĂ« mirĂ« evropian pĂ«r pushime

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 19:00

Ekspertët e udhëtimeve kanë rekomanduar Shqipërinë si destinacionin më të mirë evropian për pushime në vitin 2025.

Blogeri i njohur i udhĂ«timeve, ka sugjeruar ShqipĂ«rinĂ« si njĂ« nga destinacionet “parajsore” pĂ«r pushime nĂ« EvropĂ«, e cila ofron çmime tĂ« pĂ«rballueshme duke pĂ«rfshirĂ« fluturimin dhe ushqimin, shkruan Danielle Kate Wroe nĂ« njĂ« artikull tĂ« botuar nĂ« tĂ« pĂ«rditshmen britanike “Daily Express”.

Të gjithë duam pushime verore me diell, por me kostot e destinacioneve të njohura që rriten çdo vit, të kursesh për pushime në Evropë po bëhet gjithnjë e më sfiduese.

Imagjinoni njĂ« destinacion, tĂ« quajtur “Maldivet e EvropĂ«s”, ku mund tĂ« udhĂ«toni me njĂ« çmim shumĂ« mĂ« tĂ« lirĂ«. TingĂ«llon joshĂ«se, apo jo?

Shqipëria është pikërisht destinacioni i duhur për pushime idilike.

Një krikëll birrë kushton 1,10 paund. Ekzistojnë gjithashtu mundësi akomodimi për 25 paund nata.

Pse të shkoni në një udhëtim të shtrenjtë veror në Evropë, në Greqi, Itali apo Kroaci, kur mund të vizitoni këtë perlë evropiane?

Një nga vendpushimet më mahnitëse në Shqipëri është Ksamili.

Temperatura mesatare midis muajve maj deri në shtator është 28 gradë Celsius, që do të thotë se është destinacioni perfekt i verës.

Shfrytëzojeni sa më shumë këtë destinacion përpara se të bëhet shumë popullor dhe të rriten çmimet.

Në Ksamil mund të gjeni bare plazhi, jeta e natës është e mrekullueshme dhe perëndimet e diellit janë gjithashtu mbresëlënëse.

“Pasi kam vizituar 100 vende, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« padyshim njĂ« nga vendet e mia tĂ« preferuara”, tha blogeri, Kieran Brown.

“Rezervoni njĂ« udhĂ«tim nĂ« kryeqytetin e ShqipĂ«risĂ«, TiranĂ«, dhe vizitoni RivierĂ«n nĂ« jug”, shtoi ai. /

Anibar vazhdon mbĂ«shtetjen pĂ«r talentĂ«t nga Kosova dhe rajoni pĂ«rmes iniciativĂ«s ‘PitchIt!’

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 18:31

Në edicionin e 16-të të Festivalit Ndërkombëtar të Animacionit Anibar, nëntë regjisorë dhe
animatorĂ« tĂ« rinj nga Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Serbia, prezantuan projektet e tyre origjinale nĂ« kuadĂ«r tĂ« programit “Pitch It!” – njĂ« program qĂ« çdo vit po shndĂ«rrohet nĂ« njĂ«
platformë të rëndësishme për talentet nga rajoni.

Ky event e përforcon rolin e Anibarit si një hapësirë mbështetëse për njerëzit e rinj në animacion,
duke nxitur kreativitetin, bashkëpunimin dhe duke promovuar iniciativa të reja nga Ballkani
Perëndimor.

KĂ«tĂ« vit, “Pitch It!” u organizua nĂ« kuadĂ«r tĂ« projektit “BashkĂ«-prodhimi mes FrancĂ«s dhe
Ballkanit PerĂ«ndimor: Strukturimi, mbĂ«shtetja dhe promovimi i krijimit”, i mbĂ«shtetur nga
Fonds Equipe France i Ministrisë Franceze për Evropë dhe Punë të Jashtme, dhe i
bashkëfinancuar nga Qendra Kinematografike e Kosovës (QKK).

Seanca u hap nga Blend Leci nga Kosova, i cili prezantoi projektin e tij “Ashphalt”, njĂ« tregim
distopik në një qytet brutalist të kapur nga korrupsioni. Diellza Bylygbashi, po ashtu nga
Kosova, prezantoi “TIKA”, njĂ« tregim emocional dhe ndĂ«rgjegjĂ«sues i frymĂ«zuar nga pĂ«rvoja e
saj personale me FIP (Peritoniti infektiv i macës).

Erin Krasniqi solli projektin “Free Bird”, tĂ« frymĂ«zuar nga filmat e animuar tĂ« viteve 50–tĂ«,
ndĂ«rsa Flaka Kokolli prezantoi projektin “Ende nuk kam qarĂ«â€, qĂ« shtjellon ndarjĂ«n e frikĂ«s dhe
zemërimit nga një perspektivë femërore.

Katarina Zaharijeva nga Serbia, solli projektin “Libraria e Fundit nĂ« BotĂ«â€, i cili pasqyron frikĂ«n
pĂ«r tĂ« ardhmen e hapĂ«sirave kulturore dhe artistike. Nikola Andric prezantoi “Do tĂ« BjerĂ« Shi”,
një animacion eksperimental që ndërthur tingullin operistik me imazhin.

NdĂ«rkohĂ«, Tinka Kelmendi nga Kosova prezantoi projektin “ÇfarĂ« KujtojnĂ« RrĂ«njĂ«t”, njĂ«
animacion poetik dhe eksperimental, ndĂ«rsa Leke Cervadiku solli “Xhoko dhe Quku nĂ« Azil”,
një histori që ndërthur folklorin me realitetet bashkëkohore të Ballkanit.

Seanca u mbyll me projektin e Verica Tenekedjivave nga Maqedonia e Veriut “Transportimi i
Grave”, njĂ« rrĂ«fim emocional pĂ«r eksplorimin e jetĂ«s.

Juria u përbë nga profesionistët Bastien Dubois nga Franca, Rianne Stremmelaar nga Holanda
dhe Vasco Så nga Portugalia, të cilët dëgjuan prezantimet dhe dhanë komente të vlefshme, për të
ndihmuar në formësimin e ideve përmes përvojës dhe njohurive të tyre ndërkombëtare.
Ne fjalën e saj rreth këtyre propozimeve, anëtarja e jurisë Rianne Stremmelaar u shpreh:
“Prezantimet ishin interesante dhe tĂ« larmishme. Kishte projekte qĂ« veçoheshin, qĂ« na tĂ«rhoqĂ«n
vĂ«mendjen – disa qĂ« tĂ«rheqin angazhim nĂ« shoqĂ«ri, tĂ« tjera imagjinative, humoristike apo
inovative.”

Ndërsa edicioni i 16-të vazhdon, Anibar mbetet krenarisht një hapësirë ku imagjinata ndesh
mundĂ«sitĂ« dhe ku e ardhmja e animacionit fillon tĂ« marrĂ« formĂ«. PĂ«rmes programeve si “Pitch
It!”, festivali nxit jo vetĂ«m shprehjen artistike, por edhe bashkĂ«punime afatgjata, mentorime dhe
rrjetëzim të qëndrueshëm mes krijuesve./ KultPlus.com

Rama ndan pamje nga Liqeni i Roshnikut në Berat

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 16:58

Liqeni në fshatin Roshnik, 12 kilometra larg Beratit është një destinacion i shkëlqyer për të kaluar një fundjavë të këndshme në mes të natyrës dhe për të shijuar shëtitje me varka.

Kryeministri Edi Rama ndau pamje nga liqeni i Roshnikut që gjendet i rrethuar nga një pamje mahnitëse e mbushur me pyje, ndërsa në këtë sezon po frekuentohet nga pushues që shëtisin me varka. Krahas liqenit, fshati i Roshnikut është i mbushur me peizazhe mahnitëse ku mund të shëtisësh dhe të zbulosh bukuritë natyrore që ofron kjo zonë.

Zona është shumë e rëndësishme për bujqësinë dhe blegtorinë në të gjithë Beratin dhe është njohur si prodhuesi më i madh i ullinjve dhe verërave. Një numër i madh i pemëve të ullirit dhe vreshtave rrethojnë fshatin.

Roshniku është pjesë e Programit Kombëtar 100 Fshatrat për profilin e tij dhe potencialet e zhvillimit në bujqësi, agropërpunim, agroturizëm, turizëm natyror e kulturor. /atsh/ KultPlus.com

Një qenie që zgjohet për ju

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 16:16

Nga Stefan Zweig

I tronditur nĂ« thellĂ«sitĂ« e shpirtit tuaj, e dini qĂ« dikush Ă«shtĂ« duke pritur pĂ«r ju ditĂ« dhe net, duke menduar pĂ«r ju, duke u pĂ«rgjĂ«ruar me psherĂ«timĂ« pĂ«r ju – njĂ« grua, njĂ« e huaj. Ajo tĂ« kĂ«rkon, ajo tĂ« dĂ«shiron me secilĂ«n fije tĂ« qenies sĂ« saj, me trupin e saj, me gjakun e saj. Ajo i dĂ«shiron duart e tua, flokĂ«t e tu, buzĂ«t e tua, natĂ«n dhe ditĂ«n tĂ«nde, emocionet e tua, ndjenjat e tua dhe gjithĂ« mendimet dhe Ă«ndrrat e tua. Ajo dĂ«shiron tĂ« ndajĂ« çdo gjĂ« me ju, tĂ« marrĂ« gjithçka nga ti, dhe ta tĂ«rheq atĂ« brenda me frymĂ«n e saj.

Prandaj, qĂ« kĂ«tej e tutje, ditĂ«n dhe natĂ«n, pavarĂ«sisht nĂ«se jeni i fjetur apo i zgjuar, ekziston diku nĂ« botĂ«, njĂ« qenie qĂ« Ă«shtĂ« zgjuar pĂ«r ju, dhe ju jeni qendra e zgjimit dhe Ă«ndrrĂ«s sĂ« saj. ËshtĂ« i kotĂ« tentimi i juaj pĂ«r tĂ« mos menduar pĂ«r tĂ«, pĂ«r atĂ« qĂ« mendon gjithmonĂ« pĂ«r ju. MĂ« kotĂ« ju tentoni tĂ« arratiseni, sepse ju nuk rroni mĂ« tek vetja e juaj, por tek ajo. / KultPlus.com

Armend Rexhepagiqi mban koncert sonte nĂ« PrishtinĂ«, rikthehet me “Dashni e vjetĂ«r”

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 15:50

NjĂ« nga emrat mĂ« tĂ« dashur dhe mĂ« tĂ« respektuar tĂ« muzikĂ«s shqiptare, Armend Rexhepagiqi, ngjitet sonte nĂ« skenĂ« pĂ«r njĂ« mbrĂ«mje tĂ« veçantĂ« muzikore, tĂ« titulluar “Dashni e vjetĂ«r”, qĂ« do tĂ« mbahet nĂ« Pallatin e RinisĂ« nĂ« PrishtinĂ«.

Ky koncert shĂ«non njĂ« rikthim tĂ« rrallĂ« tĂ« kantautorit nĂ« skenĂ«n muzikore, duke sjellĂ« jo vetĂ«m emocionet e hiteve tĂ« pavdekshme si “DashurinĂ« ku e kam”, “Ti nuk mĂ« meriton”, “Shkel”, por edhe tingujt e rinj tĂ« albumit mĂ« tĂ« fundit, me po tĂ« njĂ«jtin titull – “Dashni e vjetĂ«r”. NĂ« kĂ«tĂ« album pĂ«rfshihen kĂ«ngĂ« tĂ« reja si: “Kutia e zezĂ«â€, “Boll m’ke dalĂ«â€, “Dyfish ma pak”, “S’o dashni”, “Ma ke n’alĂ«â€ dhe “Krejt PrishtinĂ«n pĂ«r ditĂ«lindje”.

NĂ« prag tĂ« koncertit, Kryetari i PrishtinĂ«s, PĂ«rparim Rama, e nderoi artistin me mirĂ«njohje dhe statujĂ«n simbolike “Hyjnesha nĂ« Fron”, pĂ«r kontributin e tij tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« pasurimin e kulturĂ«s muzikore dhe artistike tĂ« vendit./KultPlus.com

Rama: Lini, vendbanimi palafit më i hershëm i zbuluar ndonjëherë në Europë

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 14:40

Një nga zbulimet më të jashtëzakonshme arkeologjike po ndodh në brigjet e liqenit të Ohrit, në fshatin piktoresk të Linit në Pogradec.

Kryeministri Edi Rama ndau sot fotot e Prof. Adrian Anastasi nga Lini, ndërsa bëri të ditur se Lini konsiderohet vendbanimi palafit më i hershëm i zbuluar ndonjëherë në Europë.

“Sipas arkeologĂ«ve nga Universiteti i BernĂ«s dhe Instituti Shqiptar i ArkeologjisĂ«, jeta nĂ« kĂ«tĂ« vend daton nga 8000 deri nĂ« 4000 vjet p.e.s., duke e bĂ«rĂ« Linin vendbanimin palafit mĂ« tĂ« hershĂ«m tĂ« zbuluar ndonjĂ«herĂ« nĂ« EuropĂ«â€, tha Rama.

Kryeministri u shpreh se gërmimet në zonën e Buqezës kanë nxjerrë në dritë struktura të hershme prej druri nën ujë dhe gjurmë të një komuniteti që përdorte me zgjuarsi burimet natyrore nga bujqësia dhe blegtoria, te peshkimi dhe gjuetia.

Kryeministri citoi prof. Albert Hafner nga Universiteti i BernĂ«s, i cili u shpreh: “Ky projekt, i cili u miratua nĂ« KĂ«shillin KombĂ«tar tĂ« TrashĂ«gimisĂ« Kulturore Materiale dhe qĂ« falĂ« bashkĂ«punimit me IKTK, sot e kemi tĂ« shpallur zonĂ« arkeologjike nĂ«nujore
“Lini Ă«shtĂ« tĂ« paktĂ«n 500 vjet mĂ« i vjetĂ«r se çdo vendbanim i kĂ«tij lloji i zbuluar mĂ« parĂ« nĂ« Itali apo SpanjĂ«â€.

Rama tha se kjo është një tjetër arsye për të qenë krenarë për thesaret që mbart toka shqiptare./atsh/KultPlus.com

‘E kuptuan, qĂ« unĂ« nuk kam qenĂ« kurrĂ« fĂ«mijë ’

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 14:10

Poezi nga Frederik Rreshpja

Ushtari i vjetër

Pash fëmijët në rrugë. Të qeshur,
të bukur dhe delikatë si vazot e çmuara,
ku nënat fshehin ëndrrat e tyre.

Më panë dhe u trishtuan. E kuptuan,
qĂ« unĂ« nuk kam qenĂ« kurrĂ« fĂ«mijë / KultPlus.com

Fatos Arapi dhe një memorial poetik për Holokaustin

✇KultPlus
By: Kult Plus
19 July 2025 at 13:35

Nga: Alisa Velaj

NĂ« tetorin e vitit 2013, pĂ«rmbledhja me poezi tĂ« zgjedhura “MĂ« jepni njĂ« emĂ«r” e poetit Fatos Arapi, botohej nĂ« gjuhĂ«n polake nga shtĂ«pia botuese “Komograf” nĂ« VarshavĂ«. PoezitĂ« u pĂ«rkthyen nga Mazllum Saneja dhe Eva Smietanska, ndĂ«rsa libri u shoqĂ«rua me njĂ« parathĂ«nie tĂ« Andrzej Zaniewskit, poet, prozator dhe kritik shumĂ« i njohur nĂ« Poloni e pĂ«rtej saj. PĂ«rveç faktit kuptimplotĂ« se ky vĂ«llim i tij nĂ« polonisht pĂ«rbĂ«n njĂ« njohje tĂ« poezisĂ« sonĂ« elitare nĂ« njĂ« tjetĂ«r gjuhĂ« evropiane; pĂ«rtej rastĂ«sisĂ« fatlume se vjen i botuar nĂ« tetor, muaj tĂ« cilit poeti i kĂ«ndoi si rrallĂ«kush nĂ« poezinĂ« shqipe dhe nĂ« tĂ« cilin biri i Akrokerauneve nisi fluturimin e tij qiellor; ky vĂ«llim me poezi, pĂ«rmban njĂ« nga studimet mĂ« tĂ« pĂ«rkora dhe tĂ« thella qĂ« i Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« ndonjĂ«herĂ« poetikĂ«s arapiane nga kritika e huaj dhe ajo shqiptare. NĂ« parathĂ«nien e librit, me titullin intrigues “Emra tĂ« shkĂ«mbinjve qĂ« shkĂ«lqejnĂ« nĂ« gji”, Zaniewski e vĂ« theksin nĂ« shumĂ« aspekte tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« poetit shqiptar, por ne do tĂ« ndalemi nĂ« dy prej tyre: sĂ« pari, nĂ« pĂ«rfundimin se: “
 nga poezitĂ« e Fatos Arapit aq shumĂ« kam mĂ«suar pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« dhe shqiptarĂ«t” dhe sĂ« dyti (por, jo nga rĂ«ndĂ«sia) nĂ« pĂ«rcaktimin shterues se: “
 dy forca, dy vektorĂ« tĂ« qartĂ« etikĂ« vigjiluakan mbi djaloshin nga Deti Jon, duke e shpĂ«nĂ« atĂ« nĂ« thellĂ«sirat e fatit. Kjo njĂ« energji e pashtershme e jetĂ«s dhe njĂ« nevojĂ« e pamposhtur e lirisĂ«â€.

QĂ« tĂ« mĂ«sosh nga njĂ« poet apo shkrimtar i pĂ«rkthyer nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« caktuar, pĂ«r fatin e kombit tĂ« tij, Ă«shtĂ« padyshim privilegj, jo vetĂ«m i talentit tĂ« pĂ«rveçëm poetik (truall letrar ku shumĂ« janĂ« tĂ« thirrurit dhe fare pak tĂ« zgjedhurit), por edhe njĂ« mision i shenjtĂ« shpirtĂ«ror pĂ«r ta mbartur atdheun kudo me vete, si Atlasi qiellin e tij. ËshtĂ« padyshim kjo lloj mbartjeje e atdheut dhe nevoja e pamposhtur e lirisĂ«, njĂ« ndĂ«r shumĂ« arsyet qĂ« do ta kenĂ« shpĂ«nĂ« kolegun tjetĂ«r ballkanas tĂ« Fatosit tonĂ«, pikĂ«risht poetin dhe studiuesin maqedonas AntĂ© Popovski, qĂ« tĂ« arrijĂ« nĂ« gjykimin se: “Poezia e Fatos Arapit Ă«shtĂ« vertikalja estetike dhe morale e poezisĂ« bashkĂ«kohore shqiptare tĂ« gjysmĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« shekullit XX”. Vertikalja morale e poezisĂ« sĂ« Arapit, vjen me faktin se poeti nuk i kĂ«ndoi vetĂ«m lirisĂ« dhe jolirisĂ« sĂ« atdheut tĂ« tij nĂ« epoka tĂ« ndryshme, por se nocionin liri ai e pa nĂ« shumĂ« dimensione, ku njĂ«ra prej tyre ishte liria e popujve. GjatĂ« krijimtarisĂ« sĂ« shtrirĂ« nĂ« gjashtĂ« dekada, poeti eci dorĂ« pĂ«r dore me tragjeditĂ« e shumĂ« popujve, u kĂ«ndoi himne lirie tiranive tĂ« qytetĂ«rimeve tĂ« lashta dhe atyre moderne. Qe si njĂ« lloj ushtari i rrĂ«zuar nĂ« fushĂ«n e betejave tĂ« pakohshme pĂ«r liri, ku hordhitĂ« e çmendura tĂ« bijve tĂ« errĂ«sirĂ«s ngjishnin hapat e tyre tĂ« komanduar prej frymĂ«s sĂ« ndotur tĂ« tiranĂ«ve.

o unë vij e mbledh rrënojat.
dhe me duar të dhimbjes sime
asgjësimin
ngre në këmbë.
Mu në zemër të njeriut
ngrita shtatoren e dhimbjes. (Exegi monumentum)

Poeti i ngre njĂ« shtatore dhimbje edhe holokaustit nazist nĂ« vende tĂ« ndryshme tĂ« EvropĂ«s. Pjesa dĂ«rrmuese e poezive pĂ«r tragjedinĂ« e popullit hebre dhe popujve tĂ« tjerĂ« janĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« pĂ«rmbledhjen poetike nĂ« gjuhĂ«n polake. JanĂ« poezi tĂ« mrekullueshme si nga ana estetike, ashtu dhe nga intensiteti i pikĂ«llimĂ«s pa cak e zanafillĂ« pĂ«rpara rrĂ«nojave tĂ« humanizmit njerĂ«zor. PĂ«rmendim poezitĂ« “Dahau” dhe “Dedikim nĂ« ditarin e Ana Frankut” nĂ« vĂ«llimin “Drejt qindra shekujsh shkojmĂ«â€ (1977), “MĂ« duhet tĂ« takoj Robert Desno-n” nĂ« vĂ«llimin “MĂ« duhet njĂ« gjysmĂ« Ă«ndrre” (1999), “PĂ«rse tĂ« shkosh nĂ« Mat’hausen?” nĂ« vĂ«llimin “ShĂ«titje pa veten” (2005) etj. Shohim se dy poezitĂ« e para vijnĂ« tĂ« botuara gjatĂ« viteve tĂ« diktaturĂ«s, ndĂ«rsa dy tĂ« tjerat nĂ« kohĂ«n e pluralizmit politik nĂ« ShqipĂ«ri.

Nga të dhënat historike, mësojmë se Dahau ishte i pari kamp përqendrimi i hapur nga udhëheqja naziste në mars të vitit 1933 dhe shërbeu si model për ndërtimin kampeve të tjera të përqendrimit në Gjermani. Sipas të dhënave të kampit, puna në Dahau ishte aq rraskapitëse, sa viktimat e para humbën jetën tragjikisht në tri javët e para, ndërsa deri në përfundimin e luftës, aty gjetën vdekjen rreth 32 000 të burgosur. Kampi i Dahaut është pra i pari varr masiv i holokaustit hebre të kohëve moderne. E keqja e parë, që do të mbillte të tjerë varre apo varri mëmë. Prandaj dhe Arapi e përfytyron Dahaun si një varr shëtitës.

Nga dita në ditë,
nga viti në vit. Varr që ecën
udhëton, Dahau. (Dahau)

ÇfarĂ« e pikĂ«llon poetin tonĂ« pĂ«rtej ndodhisĂ« sĂ« tmerrshme? Padyshim se e keqja qĂ« ka zĂ«nĂ« rrĂ«njĂ« dhe papritmas nuk vjen nĂ« pĂ«rfytyrimin e njĂ« varri tĂ« ngulitur nĂ« njĂ« tokĂ«, por si njĂ« varr shtegtar qĂ« mund tĂ« shfaqet papritur nĂ« horizontet e njĂ« tjetĂ«r populli. EcĂ«n e udhĂ«ton njeriu, por jo varri i tij. NjĂ« varr udhĂ«tar papritur do tĂ« ngjallet dikur diku dhe do tĂ« gĂ«lltisĂ« tĂ« tjerĂ« njerĂ«z. NjĂ« varr udhĂ«tar tregon se apeli pĂ«r humanizĂ«m nuk ka nevojĂ« vetĂ«m pĂ«r fjalĂ«, por pĂ«r veprime qĂ« e çrrĂ«njosin tĂ« keqen me themel. A nuk u shfaq ky varr shĂ«titĂ«s nĂ« UkrainĂ«n e sotme, ku mijĂ«ra jetĂ« tĂ« pafajshme u gllabĂ«ruan prej ditĂ«s nĂ« ditĂ«? PoezitĂ« qĂ« Arapi i thur holokaustit hebre marrin vlerĂ« edhe pĂ«r holokaustet e tjerĂ« qĂ« kemi pĂ«rpara syve. A nuk tingĂ«llon poezia “Dedikim nĂ« ditarin e Ana Frankut” si njĂ« vaj pĂ«r njĂ« vajzĂ« tĂ« vogĂ«l ukrainase nĂ«se do ta hiqnim emrin e AnĂ«s dhe do ta zĂ«vendĂ«sonim me emrat Alona, Antonina, Maryna, Mikhaila? Tek emri i AnĂ«s fundosen gjithĂ« tragjeditĂ« njerĂ«zore, tĂ« kohĂ«ve tĂ« shkuara dhe tĂ« kohĂ«ve tĂ« tashme, tĂ« kohĂ«ve tĂ« lashta dhe tĂ« kohĂ«ve moderne. Edhe poeti shqiptar qĂ« i shkruan kĂ«to vargje ka gjithashtu njĂ« varr ende tĂ« pazbuluar nĂ« makthet dhe nĂ« shpirtin e tij: varrin e tĂ« vĂ«llait, Vllasit, kujtimi i tĂ« cilit dhe i mijĂ«ra tĂ« vrarĂ«ve tĂ« tjerĂ«, i tĂ« zhdukurve pa nam e nishan apo i tĂ« burgosurve politikĂ« nĂ« burgjet e atdheut, e bĂ«n qĂ« ta ndiejĂ« dhimbjen e popullit hebre, njĂ«soj si dhimbjen e tij. Ndaj flet pĂ«r varre tĂ« gjalla qĂ« enden nĂ« kujtesĂ«n e njeriut si fantazma ndjellakeqe.

Ka një emër të thjeshtë gjer në dhimbje 

E merr në duar, e kundron 
 e së largu
ndjen se si tek ty gjithë tragjeditë njerëzore
fundosen e kridhen 

NjĂ« emĂ«r njeriu – Ana Franku (Dedikim nĂ« ditarin e Ana Frankut).

NĂ« qytetin e dashurisĂ«, nĂ« Paris, Arapi nuk mundet ta gjejĂ« dot udhĂ«n pĂ«r te dashuria e tij, pa iu pĂ«rfalur sĂ« pari Robert Desnos. Robert Desnos (1900-1945) Ă«shtĂ« poet i shquar surrealist francez. GjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, Desnos ishte anĂ«tar i Rrjetit Francez tĂ« RezistencĂ«s dhe botonte shkrime me pseudonime tĂ« ndryshme, derisa ra nĂ« sy tĂ« Gestapos dhe u arrestua mĂ« 22 shkurt 1944. Vuajti dĂ«nimin nĂ« kampet gjermane tĂ« pĂ«rqendrimit nĂ« Aushvic, Buchenwald dhe nĂ« fund nĂ« TerezĂ­n, ku edhe vdiq nga ethet e tifos njĂ« muaj pas çlirimit tĂ« kampit. U shua nĂ« MalĂĄ pevnost, pjesĂ« e brendshme e TerezĂ­nit, e cila pĂ«rdorej vetĂ«m pĂ«r tĂ« burgosurit politikĂ«. Si mundet dikush tĂ« mos humbasĂ« njĂ« Paris tĂ« tĂ«rĂ«, njĂ« dashuri tĂ« tĂ«rĂ« nĂ« Paris, nĂ«se i shmanget takimit me poetin profet tĂ« LirisĂ« dhe dashurisĂ«? Si mundet Arapi tĂ« jetĂ« i lirĂ« pĂ«r tĂ« shijuar Parisin dhe dashurinĂ«, nĂ«se mĂ« parĂ« nuk bekohet prej kĂ«ngĂ«tarit tĂ« dritĂ«s Robert Desno, i cili u pĂ«rpoq pĂ«r njĂ« Paris pa pranga tiranie, pĂ«r njĂ« qytet pa hije vdekjeje nĂ«pĂ«r shpirtrat e njerĂ«zve. Prandaj shpirti i poetit shqiptar Ă«shtĂ« i paqetĂ« nĂ« qytetin e dritave, i paplotĂ« derisa ende s’ka takuar Prometeun e LirisĂ«.

Më duhet të takoj Robert Desno-n, në Paris.
Ai Ă«shtĂ« i vdekur, as unĂ« s’jam i gjallĂ«.




Ai Ă«shtĂ« hije, as unĂ« s’jam i vĂ«rtetĂ«.




Tani më duhet prej territ tim,
të krijoj e ta ndez diellin.
Dhe me diellin tim në dorë,
të hyj në jetën e Saj. (Më duhet të takoj Robert Desnon)

Ky takim i një poeti të gjallë e rrugëhumbur në kryeqytetin e dashurisë (Sepse i humba të gjitha rrugët), me një poet të vdekur, kryqëzuar e torturuar nga tiranët e lirive, që deri në çastet e mbrame të jetës e mbrojti me guxim të paepur të dashurën e vet, shndërrohet në alegorinë e lirisë së trashëguar nga një brez në tjetrin, nga një popull në tjetrin. Liria si kusht ekzistence, liria si mirënjohje ndaj shpirtrave të ndritur të heronjve që dhanë jetën për të. Liria si testament drite nga ati te bijtë. Robert Desno është poeti at i dritës. Arapi është biri poet i po kësaj drite. Me shkëndijën e diellit të Desnos, poeti shqiptar do të ndezë diellin e territ të tij të dashurisë. Për të qenë i gjallë, për të qenë i vërtetë dhe pikërisht kjo e vërtetë do ta bëjë të lirë në kërkimin e tij në qytetin e dritave.

Poezia “PĂ«rse tĂ« shkosh nĂ« Mat’hausen” trajton çështjen e holokaustit shqiptar nĂ«n pushtimin nazist. Holokausti nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«rbĂ«hej nga vrasje, dĂ«bime dhe krime kundĂ«r njerĂ«zimit pĂ«rkushtuar hebrenjve, sllavĂ«ve, romĂ«ve dhe minoriteteve tjera nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e Madhe nga gjermanĂ«t, italianĂ«t dhe forcat bashkĂ«punĂ«tore shqiptare nĂ« kohĂ«n kur shteti ishte nĂ«n pushtim italian dhe gjerman gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. Kampi i Mauthausen-it ishte njĂ« kamp pĂ«rqendrimi nazist i vendosur pranĂ« fshatrave tĂ« Mauthausen-it dhe Gusen-it nĂ« Austri. Ky kamp quhej “mulliri i kockave”, pasi Hitleri e shfrytĂ«zonte pĂ«r tĂ« dĂ«rguar aty drejt vdekjes armiqtĂ« e tij mĂ« tĂ« pĂ«rbetuar politikĂ«. NĂ« mesnatĂ«n e 15 marsit 1943, krahas shumĂ« tĂ« arrestuarve nĂ« vendlindjen e poetit do tĂ« ishte dhe mĂ«suesja e Fatosit, zonjushĂ« Zina.

PĂ«rse, pĂ«rse sot nĂ« Mat’hausen?
Por, çështja Ă«shtĂ«, se ZonjushĂ« Zina, pret atje 

Dhe nga pllaka e gurtë
tani zgjatet një dorë:
njĂ« trĂ«ndafil, kĂ«saj here, jo i kuq, –
i verdhĂ« 
 (PĂ«rse tĂ« shkosh nĂ« Mat’hausen?)


Poezia mban si datĂ« krijimi 1 qershorin 2004 dhe Ă«shtĂ« shkruar nĂ« VjenĂ«, plot 61 vjet pas arrestimit tĂ« mĂ«sueses sĂ« poetit. VetĂ« Fatosi ishte 10 vjeç kur nisi lufta mĂ« 1939 dhe nĂ« vitin 1943, nĂ« moshĂ«n 14-vjeçare doli partizan, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ishte aktivizuar dhe mĂ« parĂ« me lĂ«vizjen çlirimtare. NĂ« mars tĂ« vitit 1943, kur mĂ«suesja e tij do tĂ« ishte nĂ« rrugĂ«timin drejt kampit shfarosĂ«s tĂ« pĂ«rqendrimit, nxĂ«nĂ«si i saj luftonte pĂ«r lirinĂ« e atdheut si partizan. Po ky nxĂ«nĂ«s, tashmĂ« poet dhe njĂ« burrĂ« i thinjur 75-vjeçar ndodhet para Memorialit tĂ« Holokaustit shqiptar nĂ« Mat’hausen. TrĂ«ndafilat e kuq tĂ« dashurisĂ« pĂ«r mĂ«suesen, dhuruar dikur nga kopshtari, i vijnĂ« nĂ« kujtesĂ« si trĂ«ndafila tĂ« verdhĂ« e tĂ« zbehtĂ« vdekje. Poezia ka njĂ« dramacitet shumĂ« tĂ« ngjeshur, sidomos pĂ«rmes pĂ«rsĂ«ritjes sĂ« pyetjes kuptimplote: “PĂ«rse, pĂ«rse sot nĂ« Mat’hausen?”. Ajo nuk Ă«shtĂ« pyetje qĂ« uni lirik ia drejton vetes, por njĂ« pyetje qĂ« ia bĂ«n lexuesit. VetĂ«m duke mos e harruar tĂ« kaluarĂ«n dhe tiraninĂ« e sĂ« djeshmes, do tĂ« dimĂ« t’i ndĂ«rtojmĂ« mĂ« mirĂ« udhĂ«t e LirisĂ«. Duke shkuar sot dhe pĂ«rherĂ« sot nĂ« vendet e krimit, pĂ«rforcohet kujtesa pĂ«r tĂ« mos harruar tĂ« keqen. Arapi bĂ«n apel, sepse “njeriu s’harron”. Harresa Ă«shtĂ« varr i hapur, ndĂ«rsa kujtesa Ă«shtĂ« etje pĂ«r JetĂ« dhe Liri! / Epoka e Re/ KultPlus.com

❌
❌