Andy Byron ka dhënë zyrtarisht dorëheqjen nga posti i CEO-s në kompaninë e inteligjencës artificiale Astronomer, pasi u kap në ekranin gjigand të një koncerti të Coldplay, duke u përqafuar me drejtuesen e burimeve njerëzore të kompanisë, Kristin Cabot.
Ky moment, i cili u bë viral në rrjete sociale, shkaktoi shumë zhurmë në internet dhe çoi përfundimisht në largimin e tij.
Në një deklaratë zyrtare, kompania Astronomer tha se drejtuesit e saj priten të përmbushin standardet më të larta të sjelljes dhe përgjegjshmërisë, standarde që, sipas tyre, Byron nuk i përmbushi. Bordi konfirmoi se dorëheqja e tij është pranuar vetëm pak ditë pas incidentit.
Përqafimi midis Byron dhe Cabot u përhap me shpejtësi në internet, duke nxitur spekulime dhe kritika të shumta. Edhe pse as Byron dhe as Cabot nuk kanë komentuar publikisht, Astronomer theksoi përkushtimin e saj për të ruajtur vlerat dhe kulturën e brendshme të punës, në dritën e këtij skandali.
Tek Lamine Yamal, Barcelona sheh pasuesin e Messi-t në çdo aspekt, jo vetëm në fushë, por dhe jashtë sajë. Drejtuesit e klubit bluagrana po kujdesen që Yamal të jetë imazhi i ri i klubit, e tashmja dhe e ardhmja, kjo tregohet qartë nga kontrata e fundit që firmosi talenti spanjoll, një kontratë deri në 2031, 20 milionë euro në sezon dhe mbi të gjitha fanella me numrin 10-të.
Kjo është një super kontratë, me shumë kosto, të paktën kjo ide të krijohet, por Yamal është kthyer në një fenomen të futbollit botëror, një lojtar që po frymëzon miliona të rinj në të gjithë botën.
Vetëm në 48 orë pas kontratës së tij të re, Barcelona ka fituar jo pak por 10 milionë euro, vetëm nga shitja e fanellave. Sipas mediave spanjolle, fanella e re e Yamal me numrin 10 është shitur në 170 vende të ndryshme të botës, afro 700 mijë fanella, çka do të thotë 10 milionë euro përfitime për klubin blaugrana.
Ky trend pritet të vijojë edhe për shumë kohë, me Yamal që pritet të kthehet në imazhin më të madh jo vetëm të Barcelonës por dhe të futbollit botëror. Në sytë e të gjithë botës, sulmuesi spanjoll shihet si pasuesi i dyshes së famshme, Messi-Ronaldo./ BalkanWeb/ KultPlus.com
Si sot njĂ« vit mĂ« parĂ«, opinioni publik nĂ« ShqipĂ«ri u trondit nga dy vetvrasje tragjike. I pari ishte i ndjeri Pal Trashaj, njĂ« familjar qĂ« kishte rĂ«nĂ« viktimĂ« e skemĂ«s kriminale tĂ« mikrokredive dhe qĂ« sakrifikoi veten nĂ« dyert e SPAK, si njĂ« klithmĂ« dĂ«shpĂ«ruese pĂ«rballĂ« heshtjes fajĂ«suese tĂ« shtetit. NdĂ«rsa viktima e dytĂ«, qĂ« [âŠ]
Prodhuesi i ChatGPT, OpenAI po lanson një fond prej 50 milionë dollarësh për të mbështetur organizatat jofitimprurëse dhe të komunitetit.
Fondi është veprimi i parë pas një raporti rekomandimesh nga komisioni jofitimprurës i kompanisë me bazë në San Francisko.
OpenAI ka punuar për të rinovuar strukturën e saj të korporatës, për të cilën thotë se është e nevojshme për të vazhduar rritjen e shumave masive të kapitalit të nevojshëm për të qëndruar konkurrues në garën e AI, një lëvizje që po përpiqet të balancojë me misionin e saj themelues, si një organizatë jofitimprurëse, për të zhvilluar AI për të mirën publike, shkruan Reuters.
Aktualisht, krahu i saj jofitimprurës zotëron dhe kontrollon krahun fitimprurës dhe OpenAI planifikon ta shndërrojë njësinë ekonomike fitimprurëse në një korporatë me përfitim publik, në të cilën shoqëria mëmë jofitimprurëse do të bëhej aksioner.
Ndryshe, komisioni jofitimprurës u krijua si pjesë e përpjekjeve të OpenAI për të treguar se mund të qëndrojë besnik ndaj misionit të tij themelues, pavarësisht rinovimit të korporatës.
OpenAI tha se fondi do të lehtësojë partneritetet për të zbatuar AI në sektorë të tillë si arsimi, mundësitë ekonomike, organizimi i komunitetit dhe kujdesi shëndetësor.
Ai gjithashtu do të mbështesë kërkimin dhe inovacionin e udhëhequr nga komuniteti të fokusuar në përdorimin e AI për të mirën publike. /Telegrafi/
FjalĂ«t e fundit tĂ« pilotit tĂ« Air India para rrĂ«zimit fatal, ku humbĂ«n jetĂ«n 260 persona, tronditin opinionin. Hetimet tregojnĂ« se kapiteni Sumeet Sabharwal dyshohet se ndĂ«rpreu furnizimin me karburant vetĂ«m sekonda pas ngritjes, duke shkaktuar ndalimin e motorĂ«ve dhe rrĂ«zimin e avionit. Regjistrimet e âblack boxâ-it zbulojnĂ« njĂ« dialog alarmant nĂ« kabinĂ«, ndĂ«rsa hetuesit [âŠ]
NjĂ« aktivitet i rĂ«ndĂ« kriminal Ă«shtĂ« zbuluar nĂ« fabrikĂ«n âMaster ALâ nĂ« VorĂ«, pronĂ« e Skifter Taganit, i cili rezulton tĂ« jetĂ« edhe pronar i kompanisĂ« âANTER SHPKâ, e cila merret me prodhimin e biskotave dhe çokollatave. Hetimet tregojnĂ« se Skifter Tagani grumbullonte ushqime tĂ« skaduara nga tregje tĂ« ndryshme nĂ« TiranĂ«, Elbasan, DurrĂ«s dhe [âŠ]
Të drejtat e punëtorëve mbeten të kërcënuara në vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Serbinë.
Ligji dhe kodet e punës anashkalohen, ndërsa investimet e huaja shpesh përfitojnë në dëm të punëtorëve. Shkelja apo mungesa e kontratave, pagat e ulëta dhe punësimi informal konsiderohen normë e tregut të punës në rajon.
Serbi: Shteti i shërben më pak punëtorit
Prej vitesh kuadri ligjor që mbron të drejtat e punëtorëve në Serbi duket të jetë dobësuar. Bojana Tamindzija, nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve, thotë për Citizens.al se kjo prirje është ndjerë që pas shpërbërjes së Jugosllavisë.
Sipas saj, Serbia dhe shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor janë në një garë për tërheqjen e investimeve të huaja përmes lehtësimeve fiskale, ofrimit të krahut të lirë të punës dhe madje edhe mbrojtjes së ulët ligjore për punëtorët.
âPolitikat e punĂ«simit tĂ« tĂ« gjitha qeverive, qĂ« nga viti 2000, janĂ« bazuar nĂ« tĂ«rheqjen e investimeve tĂ« huaja,â thekson Tamindzija nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim.
Kështu, në Serbi kapitalit të huaj u ofrohen subvencione, taksa të ulëta dhe përfitime të tjera si për shembull mbështetje në infrastrukturë, të cilat në thelb favorizojnë kompanitë, jo punëtorët.
Sipas Tamindzijas, ka raste që subvencionet e kësaj politike mund të shkojnë deri në 150,000 euro për një vend të ri pune.
Ajo është e mendimit se me këtë qasje ndaj investimeve të huaja dhe faktit se ekonomia e Serbisë është e varur, grupe punëtorësh, si për shembull punonjësit e sektorit industrial, mbeten pa përkrahjen dhe mbrojtjen e duhur.
Nga ana tjetĂ«r, sektori publik, edhe pse mĂ« i sigurt dhe me kushte mĂ« tĂ« mira, vuan nga kufizimet e punĂ«simit, sipas kĂ«rkesave tĂ« FMN-sĂ« â tĂ« aplikuara gjatĂ« vitit 2014.
Pavarësisht se kufizimet ishin në plan për dy vite, me disa ndryshime ligjore, ato janë ende në fuqi, duke ndikuar negativisht në të gjithë sektorin publik, sidomos në shëndetësi dhe arsim, thekson më tej ajo.
Pagat minimale nuk mjaftojnë për jetesë, ndërsa shkeljet në sektorin e industrisë duket të jenë të zakonshme.
âPaga minimale qĂ« marrin shumica e punonjĂ«sve nĂ« tregun industrial Ă«shtĂ« tre herĂ« mĂ« e ulĂ«t se paga minimale,â thekson Tamindzija.
Sipas një hulumtimi të kryer nga Programi për të Drejtat e Punëtorëve në Serbi, në sektorë si tekstili apo industria automobile, puna jashtë orarit aplikohet shpesh nën trysni nga kompanitë.
Disa nga shkeljet më të zakonshme të hasura në këto sektorë janë mohimi i lejes shëndetësore dhe puna në mjedise të ndotura dhe të rrezikshme.
Kosovë: Ligjet mbesin në letër
Drenusha Canolli nga Instituti pĂ«r Politika Sociale âMusine Kokalariâ nĂ« KosovĂ« tregon se edhe pse ligjet qĂ« garantojnĂ« tĂ« drejtat bazĂ« tĂ« punĂ«torĂ«ve ekzistojnĂ«, zbatimi i tyre Ă«shtĂ« i mangĂ«t. PĂ«r kĂ«tĂ«, Canolli thotĂ« se kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si institucionet, tĂ« cilat, sipas saj, neglizhojnĂ« shpesh.
Nën këtë dinamikë, punëtorët në Kosovë janë të ekspozuar ndaj punës informale: pa kontratë, me orare të pacaktuara, pa pushime vjetore, apo dhe pa sigurime shëndetësore.
Sipas Canollit, punësimi shpesh ndikohet edhe nga përkatësia politike ndërsa kontratat afatshkurtra mbeten normë.
âNĂ« disa raste, punĂ«torĂ«t mbahen pĂ«r vite me kontrata afatshkurtra, ose me kontrata mbi vepĂ«r, gjĂ« qĂ« i pengon nĂ« sigurimin e tĂ« drejtave tĂ« plota,â tha Canolli pĂ«r Citizens.al
Ndërkohë, sektori privat në Kosovë duket se përballet edhe me vonesat e pagave dhe kushtet e rrezikshme të punës.
Nga ana tjetër, në sektorin publik sfidë mbeten politizimi, klientelizmi dhe shkelja e orareve të punës.
Teksa punëtorët përballen me pasiguri ekonomike dhe mungesë perspektive, Kosova mbetet i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor pa një skemë sigurimi të papunësisë, duke e bërë tregun e punës edhe më të brishtë.
âKy hendek si dhe dominimi i kontratave afatshkurtra i detyron punĂ«torĂ«t tĂ« mbĂ«shteten me mjetet private dhe familjare pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar papunĂ«sinĂ«,â thekson Canolli.
Shqipëri: Pagat në lekë, çmimet si në BE
Protestat e 1 Majit 2025 nĂ« ShqipĂ«ri denoncuan pabarazinĂ« nĂ« rritjen mes pagave dhe kostos sĂ« jetesĂ«s. Thirrja âPaga shqiptare, çmime evropianeâ vinte si njĂ« revoltĂ« ndaj kostove nĂ« rritje pĂ«rballĂ« pagave tĂ« ulĂ«ta dhe njĂ« fuqie punĂ«tore qĂ« po largohet nga vendi.
Sipas Gertjana Hasallës, nga Qendra për të Drejtat në Punë, pagat e ulëta janë sfida kryesore e punëtorëve shqiptarë.
âĂdo ditĂ«, mijĂ«ra familje detyrohen tĂ« bĂ«jnĂ« zgjedhje tĂ« pamundura, tĂ« paguajnĂ« ushqimin, qiranĂ« apo shĂ«rbimet bazĂ«, pasi tĂ« gjitha nuk mbulohen nga tĂ« ardhurat mujore,â thekson Hasalla.
Mes të tjerash ajo rendit si problematikë punësimin informal, mungesën e kontratave të rregullta dhe mbrojtjes sociale.
âNjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m punĂ«torĂ«sh nuk kanĂ« sigurime shĂ«ndetĂ«sore, nuk kontribuojnĂ« nĂ« skemat e pensioneve dhe pĂ«r pasojĂ« jetojnĂ« çdo ditĂ« nĂ«n rrezikun e mbetur pa garanci pĂ«r tĂ« ardhmen,â argumenton ajo.
Në këtë pikë, situata bëhet më e rëndë për gratë dhe të rinjtë që punojnë në fasoneri apo sektorin e thirrjeve telefonike (Call-Centers), ku paga minimale për punë intensive dhe presioni i vazhdueshëm cenojnë të drejtat themelore.
Sipas Hasallës në gjithë këtë panoramë, të rinjtë nuk shohin perspektivë për jetë dinjitoze.
âShqipĂ«ria mbetet gjithnjĂ« e mĂ« e zbrazĂ«t, me njĂ« treg pune gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« dobĂ«t dhe pa fuqi pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar tĂ« ardhmen,â pĂ«rfundon ajo.
Vende të ndryshme, problematika të njëjta
Në Serbi, ndërtimi dhe industria kanë numrin më të lartë të aksidenteve fatale në punë. Sipas Bojana Tamindzijës, pagat e ulëta i detyrojnë punëtorët të punojnë orë shtesë, duke rritur rrezikun e aksidenteve. Ajo sheh me shqetësim për këtë prirje edhe punëtorët sezonal, të cilët mbeten të pambrojtur nga ligjet.
Sipas raportit të Inspektoratit të Punës në Serbi, gjatë vitit 2024 janë kryer 59 inspektime lidhur me aksidentet fatale në vendin e punës. Ndërsa numri më i lartë i viktimave ndodh në sektorin e ndërtimit, pa përjashtuar sektorët e tjerë.
Në Shqipëri, ndërtimi, minierat dhe fasoneritë mbeten sektorët më të rrezikshëm. Gertjana Hasalla thotë se natyra e punës së këtyre sektorëve përfshin përdorimin e makinerive të rënda, punën në lartësi, kimikatet dhe faktorë të tjerë, të cilët kërkojnë masa shtesë në siguri.
Ndërsa në Kosovë, punëtorët hezitojnë të raportojnë abuzimet nga frika e pushimit nga puna. Sipas Drenusha Canollit, mungesa e asistencës ligjore përkeqëson më tej situatën. Ajo thotë se në shumë raste inspektorët nuk marrin masa dhe nuk ofrojnë mbrojtje ndaj punëtorëve denoncues duke ndikuar në zbehjen e besimit te institucionet.
Ndërsa të rinjtë përballen shpesh me diskriminimin për shkak të moshës, me praktika të papaguara për të fituar eksperiencë. Për gratë diskriminimi ndodh kur janë të reja, të cilat pyeten shpesh për statusin martesor dhe planifikimin familjar gjatë marrjes në punë.
Ky lloj diskriminimi për gratë është i pranishëm si në Serbi edhe në Kosovë, veçanërisht gjatë shtatzënisë. Bazuar në ligjin e punës, periudha më e gjatë nëntë mujore e pushimit të lehonisë merret përsipër nga punëdhënësi dhe nuk menaxhohet nga një institucion i sigurimeve shoqërore.
âKjo i dekurajon punĂ«dhĂ«nĂ«sit tĂ« punĂ«sojnĂ« gra tĂ« reja duke e ditur se ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« lindinâ, thekson Canolli.
Ballkani Perëndimor duket se ka nevojë për forcim të organizimit sindikal dhe për një lëvizje të re punëtore. Bojana Tamindzija, Drenusha Canolli dhe Gertjana Hasalla tregojnë për situata relativisht të ngjashme.
Në Serbi, sindikatat kanë ndikim të kufizuar për shkak të strukturave shumëkombëshe të kompanive të mëdha. Në Kosovë, ato nuk u fuqizuan kurrë dhe nuk kanë fituar ndikim të fortë social. Ndërsa në Shqipëri, sindikatat e reja po përpiqen të mbrojnë të drejtat e punëtorëve, por besimi mbetet i ulët.
âBetonizimâ Ă«shtĂ« fjala qĂ«, nĂ« zhargonin e pĂ«rditshĂ«m urban shqiptar, e tejkalon kuptimin e saj teknik. Nuk ka nevojĂ« tĂ« ketĂ« beton qĂ« tĂ« ndjesh ftohtĂ«sinĂ« e njĂ« hapĂ«sire tĂ« ngurtĂ«suar, tĂ« mbyllur, tĂ« mbytur nga mungesa e frymĂ«marrjes. ĂshtĂ« njĂ« gjendje â dhe njĂ« fenomen â qĂ« prej vitesh sundon realitetin shqiptar, veçanĂ«risht nĂ« TiranĂ«.
Në vitin 2016, betonieret e para hynë në kodrat e liqenit Artificial, të vetmin park të mirëfilltë publik të Tiranës. Qytetarët panë mjetet ndërtimore të zbrisnin në zemër të natyrës.
Bashkia e drejtuar nga Erion Veliaj e quajti ndĂ«rhyrjen âPark pĂ«r fĂ«mijĂ«â, por shumĂ« shpejt u bĂ« e qartĂ« se bashkĂ« me lodrat vinin dhe strukturat e betonit. Refuzimi i alternativave mĂ« tĂ« buta nga ana e institucioneve, dhe pĂ«rdorimi i policisĂ« pĂ«r tĂ« mbrojtur betonieren, ndezi protestĂ«n qĂ« zgjati tre muaj. Ishte pikĂ«risht aty ku fjala âbetonizimâ mori kuptimin e saj tĂ« plotĂ« politik dhe simbolik.
MĂ« pas erdhi Teatri KombĂ«tar â njĂ« tjetĂ«r zonĂ« publike, njĂ« tjetĂ«r rast i mbrojtjes sĂ« qytetit nga shkatĂ«rrimi, njĂ« tjetĂ«r betejĂ« qĂ« zgjati 27 muaj dhe pĂ«rfshiu tĂ« gjitha pushtetet.
Fundi? Shembja e teatrit nën mbikëqyrjen e 1500 policëve dhe forcave RENEA. Një akt simbolik i një shteti që përdor gjithë arsenalin e tij për të rrënuar kujtesën kolektive dhe hapësirën publike.
Sot, historia përsëritet në Theth. Brenda 7 ditësh, mbi 100 ndërtesa u shembën nga IKMT me një urdhër verbal të Kryeministrit. Asnjë dokument publik, asnjë vendim transparent, asnjë proces gjyqësor. Vetëm urdhra nga lart.
ShumĂ« kanĂ« folur pĂ«r informalitetin, pĂ«r mungesĂ«n e lejeve, pĂ«r nevojĂ«n e ârregullimitâ tĂ« territorit. Por ajo qĂ« po ndodh nĂ« Theth nuk Ă«shtĂ« rregullim â Ă«shtĂ« brutalitet shtetĂ«ror.
Vetë Kryeministri, vetëm një vit më parë, në qershor 2024, i kishte premtuar banorëve të Dukagjinit se ndërtimet pa leje do të trajtoheshin me mirëkuptim dhe se investimet në turizëm do të inkurajoheshin. Ministrja e Kulturës, me krenari e përmendi në Parlament rritjen e numrit të shtretërve turistikë në Theth si sukses të qeverisë.
Dhe sot? TĂ« njĂ«jtĂ«t njerĂ«z, qĂ« ndĂ«rtuan mbi tokat e tyre tĂ« trashĂ«guara, po shpallen zaptues. NdĂ«rtesat â tĂ« cilat dje u pĂ«rshĂ«ndetĂ«n â sot shkatĂ«rrohen me fadroma.
Në zemër të kësaj tragjedie është edhe një dramë më e thellë: ajo e pronësisë. Në Theth, si në shumë zona të Shqipërisë, njerëzit kanë lindur dhe jetuar për breza mbi tokë që nuk iu njihet zyrtarisht. Një shtet që nuk njeh të drejtën e trashëgimisë, por që kërkon leje dhe taksa nga qytetarë të cilëve nuk u ka kthyer ende asnjë dokument pronësie.
Ky Ă«shtĂ« thelbi i njĂ« regjimi betonizues: qĂ« ndĂ«rton e shkatĂ«rron me tĂ« njĂ«jtĂ«n lehtĂ«si, qĂ« premton dhe harron, qĂ« pĂ«rkĂ«dhel dhe dhunon â gjithnjĂ« sipas interesit tĂ« momentit.
NĂ« fund, ajo qĂ« po ndodh nĂ« Theth nuk Ă«shtĂ« thjesht betonizim fizik. ĂshtĂ« njĂ« proces dehumanizimi. ĂshtĂ« mĂ«nyra si shteti sheh qytetarin: si zaptues, si pengesĂ«, si barrĂ«. Dhe Ă«shtĂ« pikĂ«risht kjo qĂ« e bĂ«n betonin mĂ« tĂ« rrezikshĂ«m se çâduket: nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m material â Ă«shtĂ« mendĂ«si, Ă«shtĂ« politikĂ«, Ă«shtĂ« dhunĂ« e sistematizuar.
Në momentin që fadromat prishën një nga katër shtëpizat e drurit të Zef Barit, në oborr kishte ende të stivuara materialet e ndërtimit. Gjithçka ndodhi shpejt dhe pa paralajmërim.
I revoltuar pĂ«r âpabesinĂ« e qeverisĂ«â Zefi nisi tĂ« ndajĂ« mendimin se banorĂ«t e Thethit u mashtruan nga Kryeministri njĂ« vit mĂ« parĂ«, kur bashkĂ« me premtimin pĂ«r fshirjen e gjobave ai u pati bĂ«rĂ« thirrje emigrantĂ«ve tĂ« kthehen dhe tĂ« investojnĂ« nĂ« turizĂ«m.
âSolla djemtĂ« nga Gjermania dhe Franca ku kishin ndĂ«rtuar jetĂ«n e tyre dhe po investonim nĂ« shtĂ«pizat e drurit. Na mashtroi dhe na preu nĂ« besĂ« qeveriaâ, tha ai, teksa tregoi se shpenzimet shkonin deri nĂ« 30 mijĂ« euro.
Sipas Zefit, tĂ« gjitha institucionet kanĂ« qenĂ« nĂ« dijeni pĂ«r ndĂ«rtimet nĂ« Theth dhe âtĂ« gjithĂ« thonin vazhdoniâ. Â
Edhe familja e Bekim Koçekut nxitoi të largojë shtëpizat e drurit nga aksioni i Inspektoratit Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit (IKMT). Ata thanë se bashkë me investimin, po shuhej edhe përpjekja disa vjeçare për të ndërtuar të ardhmen në këtë vend.
âKemi qenĂ« plot me turistĂ« dhe jemi detyruar tâi nxjerrim nĂ« orĂ«n 5 tĂ« mĂ«ngjesit nga shtĂ«pia. FĂ«mija i tyre 10 vjeç qante se nuk po e kuptonte çfarĂ« po ndodhte, ishte i trembur. Ky Ă«shtĂ« krim!â tha mes lotĂ«sh, Edmira, motra e Bekimit, e cila shpjegoi pĂ«r Citizens.al se u kishin kĂ«rkuar mĂ« kot autoriteteve tâi lejonin tĂ« punonin deri nĂ« shtator.
âBekim Koçeku ka lĂ«nĂ« garanci nĂ« bankĂ« pensionin e invaliditetit pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar kĂ«to shtĂ«pi, tani ka 200 milionĂ« lekĂ« borxhâ, tha e dĂ«shpĂ«ruar Edmira, duke treguar tokat ku ata kanĂ« jetuar ndĂ«r shekuj.
Qetësia e fshatit të fshehur mes maleve u trondit nga zhurma e fadromave javën e dytë të muajit korrik. Lugina u kthye në një skenë lufte, ku policë me kallashnikovë u përballën më banorë të zëmëruar që sulmuan me molotovë mjetet e IKMT-së.
NĂ« mes tĂ« kĂ«saj pĂ«rplasjeje, qindra turistĂ« qĂ« kishin rezervuar nĂ« Theth, anuluan rezervimet dhe ia mbathĂ«n. BashkĂ« me ta, duket se u largua edhe shpresa se fshati mund tĂ« ketĂ« njĂ« tĂ« ardhme nĂ« turizĂ«m. Â
A po prishen ndĂ«rtimet nĂ« Theth pĂ«r âPaketĂ«n e maleveâ?
EkspertĂ«t fajĂ«sojnĂ« njĂ« zinxhir tĂ« gjatĂ« institucionesh pĂ«r neglizhencĂ« dhe degradim tĂ« situatĂ«s. NdĂ«rkohĂ«, banorĂ«t e Thethit pretendojnĂ« se pas aksionit fshihet âPaketa e Maleveâ. Â
âPĂ«r çfarĂ« vijnĂ« ato helikopterĂ«t me investitorĂ« strategjikĂ«?! PĂ«r tĂ« na marrĂ« atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e jona. KĂ«tu nuk ka tokĂ« tĂ« xanun,â tha njĂ« banor i Thethit pĂ«r Citizens.al.
PĂ«r tâi fryrĂ« edhe mĂ« shumĂ« kĂ«tij dyshimi, shĂ«rbeu edhe njĂ« postim gjatĂ« ditĂ«s sĂ« shtunĂ«, i kryebashkiakut tĂ« ShkodrĂ«s, Benet Beci, ku ftonte tĂ« gjithĂ« tĂ« interesuarit tĂ« aplikojnĂ« pĂ«r âPaketĂ«n e Maleveâ.
Aranita Brahaj, drejtuese e Open Data Albania, e lidh këtë qasje me trysninë që kryeministri Rama ka bërë së fundmi në kërkesat për dorëheqjen e drejtuesve të drejtorive në autoritetet lokale.
âNuk pĂ«rjashtohet mundĂ«sia qĂ« edhe âreprezaljetâ qĂ« po ndĂ«rmerren nga Kryeministri nĂ« bashki tĂ« ndryshme, tĂ« jenĂ« pjesĂ« e njĂ« strategjie pĂ«r tĂ« keqpĂ«rdorur stafet bashkiake nĂ« vendimmarrje klienteliste nĂ« transferim tĂ« paligjshĂ«m tĂ« pronĂ«s publike,â tha Brahaj.
âPaketa e Maleveâ, e miratuar nĂ« janar tĂ« kĂ«tij viti, synon âtĂ« nxisĂ« zhvillimin dhe rigjallĂ«rimin ekonomik tĂ« zonave malore kundrejt lehtĂ«sirave fiskale dhe dhĂ«nies sĂ« tokave shtetĂ«rore nĂ« posedimâ.
Ilustrim nga aksioni i IKMT-së në tokën e familjes Koçeku, Theth/Citizens.al
Aktualisht procesi është në fazën e shprehjes së interesit, e cila bëhet pa pagesë përmes e-albanias, si për bizneset, ashtu edhe për qytetarët.
Pa qenë pronarë trojesh, me një përzgjedhje pike në hartë, gjithsekush mund të interesohet për sado sipërfaqe të dëshirojë (e shprehur në hektarë).
Nevojitet vetëm një përshkrim me maksimumi 500 fjalë, të caktohet tipologjia e investimit: turizëm, energjetikë, blegtori, projekte sociale etj; dhe kohëzgjatja e posedimit të tokës: më pak ose më shumë se 10 vite. (link ilustrues)
Shprehja e interesit i dĂ«rgohet bashkive pĂ«rkatĂ«se, tĂ« cilat do tâi trajtojnĂ« pĂ«r evidentime pĂ«r zonat zhvillimore. Ligji i âPaketĂ«s sĂ« Maleveâ i lejon bashkitĂ« qĂ« pas procesit tĂ« evidentimeve tâi propozojnĂ« qeverisĂ« tĂ« ndryshojĂ« cilĂ«simin e tokave duke shpallur âzona zhvillimoreâ zonat e interesuara.
Nga kjo paketĂ« ligjore pritet tĂ« pĂ«rfitojnĂ« â500 aplikuesit e parĂ«â.
Zef Preçi, drejtues i QendrĂ«s pĂ«r KĂ«rkime Ekonomike (ACER) qĂ« ka kryer njĂ« vlerĂ«sim tĂ« rrezikut pĂ«r korrupsion tĂ« kĂ«tij ligji thotĂ« se ka mungesĂ« transparence dhe se âpĂ«rmbajtja krijon premisa pĂ«r qĂ«llime tĂ« fshehura ose tĂ« padeklaruaraâ.
Sipas drejtuesit tĂ« ACER, ligji prek nĂ« mĂ«nyrĂ« problematike ekuilibrin mes interesit publik dhe atij privat, veçanĂ«risht nĂ« lidhje me mekanizmin e kalimit tĂ« pronĂ«s shtetĂ«rore te poseduesit jopronarĂ« ose thĂ«nĂ« ndryshe âfaktikĂ«â pa titull pronĂ«sie.
âToka jonĂ« iu duhet pĂ«r tua dhĂ«nĂ« investitorĂ«ve strategjikĂ«, jemi tĂ« bindur qĂ« pas kĂ«saj qĂ«ndron Paketa e Maleveâ, tha njĂ« banor i Thethit pĂ«r Citizens.al
Urbanisti Imeldi Sokoli, njĂ«herĂ«sh anĂ«tar i KĂ«shillit Bashkiak ShkodĂ«r, nuk Ă«shtĂ« i sigurt, por e cilĂ«son jo tĂ« rastĂ«sishme hapjen e aplikimeve pĂ«r âPaketĂ«n e Maleveâ me ndĂ«rhyrjen nĂ« Theth.
âE njĂ«jta gjĂ« ka ndodhur me disa tentativa pĂ«r tĂ« marrĂ« investitorĂ« strategjikĂ« pĂ«r resorte skish dhe kjo ka ndodhur diku nga marsi, kur Benet Beci shkoi me investitorĂ«t pĂ«r tĂ« parĂ« se ku mund tĂ« bĂ«het njĂ« resort dimĂ«ror,â thotĂ« Sokoli. Â
Ilustrim nga aksioni i IKMT-së në Theth/Citizens.al
Edhe për Preçin, ndërhyrja në Theth nuk duket e rastësishme. Ai e konsideron atë vijim të tjetërsimit të territorit që ka nisur prej vitesh.
âMe sa duket pĂ«rvoja e ndĂ«rhyrjes brutale tĂ« qeverisĂ« nĂ« bregdetin e Jugut dhe nĂ« TiranĂ« (5 Maji), Portit tĂ« panevojshĂ«m tĂ« DurrĂ«sit dhe etja e pashuar e lobistĂ«ve, oligarkĂ«ve dhe segmenteve tĂ« krimit qĂ« kane akumuluar pasuri kolosale po e shtyjnĂ« agresivisht pĂ«rpara edhe kĂ«tĂ« proces fatal dhe tĂ« pakthyeshĂ«m pĂ«r fatin e pjesĂ«s mĂ« tĂ« bukur tĂ« natyrĂ«s sonĂ«,â thotĂ« ai.
âKrijon kompetenca arbitrare dhe anashkalon institucionet qĂ« kanĂ« mandat ligjor pĂ«r regjimin e pronĂ«sisĂ«. NĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pajustifikuar, ai i kalon kompetenca tĂ« ndjeshme stafeve bashkiake, duke shmangur rolin e sistemit gjyqĂ«sor dhe institucioneve tĂ« regjistrimit. Mund tĂ« quhet me plot kuptimin e fjalĂ«s ligj pĂ«r keqqeverisje,â shpjegon Brahaj.
Analizuar sipas metodologjisë së vlerësimit të rrezikut për korrupsion, ky ligj, rezulton me nivel të lartë risku.
Ekziston mundĂ«sia qĂ« âklientĂ« tĂ« pushtetitâ tĂ« pĂ«rfitojnĂ« prona pa asnjĂ« kosto privatizimi pĂ«rmes procedurave arbitrare dhe tĂ« pakontrolluara.
âKrijojnĂ« mundĂ«sinĂ« qĂ« shumĂ« nga klientĂ«t e bashkive, tĂ« cilĂ«t deri mĂ« tani kanĂ« pĂ«rfituar prona publike me qira apo pĂ«rmes ankandeve pĂ«r periudha 10-vjeçare, tani tĂ« pĂ«rfitojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« arbitrare, pa garĂ« tĂ« ndershme,â thotĂ« Brahaj.
Duke u referuar hapjes sĂ« aplikimeve pĂ«r kĂ«tĂ« paketĂ«, Zef Preçi, thotĂ« se âdo tĂ« ishte mirĂ« qĂ« qeveria dhe Bashkia e ShkodrĂ«s tĂ« heqin dorĂ« nga brutaliteti policor dhe tĂ« mos ngutet nĂ« kĂ«naqjen e interesave okulte nĂ« dĂ«m tĂ« komuniteteve lokaleâ.
Kullat shekullore të paregjistruara
Urbanisti Imeldi Sokoli, ishte i pari që denoncoi kompleksin e shtëpizave të drurit pas oborrit të kishës. Ai e sheh këtë situatë të lidhur me paaftësinë për të menaxhuar territorin.
âShteti justifikon mos-menaxhimin e situatĂ«s me kĂ«tĂ« ndĂ«rhyrje brutale, nĂ« mes tĂ« sezonit,â thotĂ« ai âĂshtĂ« totalisht problem i paaftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« funksionuar instrumentet ligjore nĂ« territorâ.
Urbanisti ka pikĂ«pyetje edhe pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si po zhvillohet aksioni i IKMT-sĂ«, duke e konsideruar ândĂ«rhyrje tĂ« jashtĂ«ligjshmeâ.
âMinimalisht duhet tĂ« ishin njoftuar banorĂ«t, pra tâu ishte dhĂ«nĂ« njĂ« paralajmĂ«rim, tâu ishte lĂ«nĂ« kohĂ« tâi hiqnin vetĂ« dhe mĂ« pas tĂ« niste aksioni i prishjes,â thotĂ« Sokoli.
Ai e sheh zanafillën e situatës së ndërtimeve pa leje, tek mungesa thuajse totale e regjistrimit të pronave në hipotekë, një gangrenë që nuk po gjen zgjidhje prej vitesh në Theth dhe fshatra të tjerë malorë.
âLigjĂ«risht tĂ« gjitha ndĂ«rtimet rezultojnĂ« pa leje, edhe kullat e vjetra shekullore, jo vetĂ«m ndĂ«rtimet e reja. Dhe ky Ă«shtĂ« problemi,â sqaron mĂ« tej Sokoli.
Të njëjtin opinion ndan edhe Aranita Brahaj, kur shprehet se censi i pronave në zonat rurale nuk është bërë kurrë në mënyrë të plotë dhe asnjë qeveri nuk e ka ushtruar ketë detyrë.
Ilustrim nga aksioni policor i prishjeve të ndërtimeve në Theth/Citizens.al
âPas 40 vitesh regjimi bolshevik, edhe qeverisja aktuale vazhdon tĂ« mohojĂ« tĂ« drejtĂ«n e qytetarĂ«ve pĂ«r tĂ« gĂ«zuar plotĂ«sisht pronĂ«n, qoftĂ«: truall themel i familjes, tokĂ« bujqĂ«sore, kullota apo pyje. Si nĂ« formĂ«n e pronĂ«sisĂ«, ashtu edhe nĂ« posedim tĂ« ligjshĂ«m,â shpjegon ajo.
Amullinë me këtë e aksion e tregon edhe mungesa e të dhënave për numrin e objekteve pa leje që do të prisheshin.
Fillimisht u tha se ishin 10 ndërtime pa leje, më pas 40, më pas drejtuesit e IKMT-së folën për rreth 80 ndërtime, teksa në fund të javës së dytë të korrikut numri shkoi në rreth 120.
Situata me mbi 100 ndërtime pa leje duket se u ka shpëtuar institucioneve që kanë për detyrë kontrollin e territorit, përfshirë edhe administratën rajonale të Zonave të Mbrojtura.
Vitin e fundit, 2024-2025 në Parkun Kombëtar Alpet e Shqipërisë, ku përfshihet Thethi, nga rojet mjedisore janë mbajtur mbi 36 konstatime për gërmime, zënie fondi pyjor, prerje drurësh dhe hapje rrugësh në pyll.
âKĂ«to konstatime, sipas klasifikimit te kundĂ«rvajtjes i janĂ« dĂ«rguar institucioneve pĂ«rkatĂ«se dhe kur ka ndĂ«rtime vihen nĂ« dijeni, pasi institucioni ynĂ«, nĂ« aktet ligjore nuk parashikon ndĂ«rtimet pa leje,â thanĂ« pĂ«r Citizens pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« administratĂ«s rajonale tĂ« zonave tĂ« mbrojtura ShkodĂ«r.
Mos-regjistrimit të pronës, i mbivendosen edhe shtresëzime të tjera ligjore që janë shtrënguese për banorët.
I shpallur Park Kombëtar që në vitin 1966, cilësimi i zonës kryesore si Qendër Historike në vitin 2017, i jep vlerë monumentale fshatit të Thethit, por nuk u jep banorëve mundësi zhvillimi të pronës.
Po ashtu edhe ligji pĂ«r Zonat e Mbrojtura, sipas tĂ« cilit kjo zonĂ« u pĂ«rfshi nĂ« Parkun KombĂ«tar âAlpet e ShqipĂ«risĂ«â, nĂ« vitin 2022, kufizon ndĂ«rtimin.
Për ekspertët pikërisht këtu duhet të kishte lindur formalizimi.
âKy Ă«shtĂ« rasti tipik qĂ« shteti ishte i paaftĂ« pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« njĂ« instrument ligjor tĂ« aplikueshĂ«m qĂ« kĂ«to banorĂ« tĂ« kenĂ« njĂ« pronĂ« tĂ« ligjshme,â thotĂ« Sokoli.
Dalja e RamĂ«s âLive!â nĂ« Facebook njoftoi aksionin kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje qĂ« nisi nĂ« fshatin turistik. Siç ka ndodhur mĂ« parĂ«, ndĂ«rhyrjet e tilla vishen me bujĂ« propagandistike.
NĂ« fakt, prej vitit 2013, çdo mandat i kryeministrit Rama ka nisur dhe vijon me fushata tĂ« ngjashme. Aksionet shoqĂ«rohen me retorikĂ« ndĂ«shkuese, propagandĂ« vizuale dhe identifikimin e njĂ« fajtori tĂ« tretĂ« si âarmik publikâ.
Faji nuk është asnjëherë i qeverisë. Pavarësisht se për pak javë nis mandatin e katërt, ajo vijon të matet me qeverinë e një dekade më parë.
Mandat i ri, aksione të vjetra
Maratona qeverisĂ«se e RamĂ«s nisi me moton âNe [socialistĂ«t] bĂ«jmĂ« shtet!â. Por njĂ« dekadĂ« mĂ« pas, leksionet e saj kanĂ« nevojĂ« pĂ«r pĂ«rsĂ«ritje.
NĂ« vitin 2013 qeveria Rama nisi âluftĂ«nâ kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje. Fushata e shembjeve u shtri nĂ« qytetet kryesore dhe nĂ« bregdet. Kryeministri i quajti âkancer agresiv nĂ« veprimâ.
NĂ« 2014 nisi fushata kundĂ«r âhajdutĂ«ve tĂ« energjisĂ« elektrikeâ. Rama tha se tĂ« gjithĂ« âdo tĂ« dĂ«rgohen prapa hekuraveâ dhe se âasnjĂ« nuk do tĂ« tolerohetâ.
NĂ« 2015 vijoi fushata pĂ«r âkasat fiskaleâ kundĂ«r informalitetit, e cila u pĂ«rsĂ«rit nĂ« vitin 2016. Asokohe qeveria nisi dhe aksionin kundĂ«r kanabisit, tĂ« cilin Rama e quajti ânjolla jeshile e turpitâ.
NĂ« 2017 u denoncua situata me ujin e pijshĂ«m dhe nisi fushata kundĂ«r âvjedhjes sĂ« ujitâ. Rama tha se nga situata dilej vetĂ«m me njĂ« âreformĂ« si ajo e energjisĂ«â.
NĂ« fund tĂ« vitit 2018 u mbyllĂ«n zyrtarisht bastet sportive duke vijuar aksionin e ashtuquajtur âfund marrĂ«zisĂ«â. Rama i konsideroi bastet si âvesâ dhe âgangrenĂ« pĂ«r shoqĂ«rinĂ«â.
Por koha tregoi se asnjë nga këto aksione nuk pati rezultat të qëndrueshëm.
Vesi i basteve vijoi në të zezë. Njësoj dhe kultivimi i kanabisti: jo më në Lazarat, por në plot zona të malësisë.
Entet e energjisë dhe ujësjellësve vijojnë të jenë me bilance negative. Ekonomia vijon në gjysmë-informalitet: rasti i Bankers Petroleum, që dyshohet se nuk ka paguar taksa për 20 vjet.
Qeveria e shpall luftĂ«n ndaj çdo problemi. Por betejat e saj janĂ« tĂ« pĂ«rkohshme. Shuhen pas kalimit tĂ« âsezonit mediatikâ dhe rikthehen pas çdo mandati tĂ« ri.
PĂ«r shembull, nĂ« vitin 2021 qeveria iu rikthye ndĂ«rtimeve pa leje nĂ« bregdet. Me moton âBregdeti ynĂ«!â Rama u thoshte sipĂ«rmarrĂ«sve âprishini dhe pastrojini vetĂ«â pasi âkur tĂ« pĂ«rballeni me forcĂ«n e operacionit tonĂ«, do tĂ« jetĂ« shumĂ« vonĂ«â.
NgjashĂ«m, nĂ« nisje tĂ« mandatit tĂ« katĂ«rt, Rama ka rikthyer âluftĂ«n pĂ«r hapĂ«sirat publikeâ. NĂ«n moton âBoll ma tokĂ« e xanun!â ai ka bĂ«rĂ« thirrje pĂ«r lirimin edhe tĂ« âparkimevetĂ« zaptuaraâ.
Nisi në Vlorë, vijoi në Durrës, Tiranë e më tej në Theth.
Qeverisje me valë dhe asnjëherë fajtore
KĂ«tĂ« javĂ«, qeveria shpĂ«rndau nĂ« rrjetet sociale foto tĂ« KishĂ«s sĂ« Thethit me mbishkrimin âsi ishte dhe si u bĂ«â. Pas saj dukeshin 12 kabina turistike, tĂ« cilat u tha se ishin ngritur pa leje.
PĂ«r kĂ«tĂ« âzhvillimâ, Rama akuzoi prokurorinĂ« e ShkodrĂ«s qĂ« âhodhi nĂ« kosh denoncimet e policisĂ«â.
Mirëpo prokuroria tha se rasti ishte kundravajtje administrative, jo penale dhe se për të vepruar i takonte bashkisë, jo prokurorisë.
Forca të Inspektoratit Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit mësynë të martën Thethin duke thyer zhurmshëm betonin e shtruar poshtë kabinave. Aksioni, në mes të sezonit turistik, u shoqërua me kamera, dronë dhe plot batuta dhe komente në rrjetet sociale.
Daljet âLive!â tĂ« RamĂ«s nĂ« rrjet, apo âkontrollet e beftaâ nĂ« bashkinĂ« VlorĂ«, nxisin idenĂ« se âshteti po punonâ.
Por askush nuk tha se pse ngritja e 12 kabinave nuk u ndal në kohë. Pse iu lidh energjia elektrike pavarësisht se paskan qenë pa leje? Por institucionet heshtën, veçanërisht bashkia Shkodër.
Dy standarde për të njëjtën shkelje
NĂ« vitin 2022, nĂ« TiranĂ«, katet pa leje tĂ« disa kullave âu legalizuanâ me njĂ« tĂ« rĂ«nĂ« tĂ« lapsit. Vepra penale e ndĂ«rtimit pa leje u amnistua me njĂ« VKM tĂ« RamĂ«s.
VKM-ja parashikonte konfiskim të objektit. Më pas mundësi për marrëveshje me ndërtuesin, e cila i hapte rrugë ndryshimit të lejes në Këshillin Kombëtar të Territorit (KKT).
Pra, Rama u mundësoi ndërtuesve në Tiranë legalizim pa ndëshkim.
Por ky âstandard i riâ nuk aplikohet pĂ«r ndĂ«rtime tĂ« vogla apo familjare. Ligji duket tĂ« jetĂ« âfleksibĂ«lâ pĂ«r tĂ« mĂ«dhenjtĂ« dhe âi rreptĂ«â pĂ«r tĂ« vegjlit. âRreptĂ«siaâ hidhet mĂ« pas âonlineâ si njĂ« shfaqje pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s qeveria propagandon âtĂ« bĂ«rit shtet!â.
Foto: Doriana Musai/Arkitekte
PikĂ«risht kryeqyteti Ă«shtĂ« simboli i normalizimit tĂ« zaptimeve tĂ« publikes. Edhe trotuaret nĂ« TiranĂ«, nĂ«se i sheh nga afĂ«r, e dĂ«shmojnĂ« kĂ«tĂ« normalitet. Kulla, kantieret e tĂ« cilave rrethojnĂ« trotuaret dhe lokale qĂ« shtyjnĂ« kĂ«mbĂ«sorĂ«t nĂ« rrugĂ« janĂ« bĂ«rĂ« âpjesĂ« tĂ« zhvillimitâ.
Foto: Doriana Musai/Arkitekte
Kësisoj, qeveria duket se punon me fushata, jo me politika. Ajo shmang përgjegjësinë dhe drejton gishtin nga prokuroria, nga gjykatat, opozita apo qytetarët. Ndërkohë, mban pushtetin duke centralizuar çdo institucion që nga viti 2013.
NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«pamje, tĂ« thuash âfajin e ka tjetriâ nuk Ă«shtĂ« mĂ« vetĂ«m strategji propagande: Ă«shtĂ« model qeverisĂ«s.
Në Gjykatën Kushtetuese po zhvillohet një seancë publike plenare për të shqyrtuar kërkesën për shfuqizimin e ligjit nr. 21/2024, që sjell ndryshime të debatueshme në ligjin për Zonat e Mbrojtura.
KĂ«rkesa Ă«shtĂ« paraqitur nga shoqata âOrnitologjike e ShqipĂ«risĂ«â (AOS), âEcoAlbaniaâ dhe njĂ« pjesĂ« e opozitĂ«s ndĂ«rsa palĂ« tĂ« paditura janĂ« Kuvendi dhe KĂ«shilli i Ministrave. NĂ« thelb tĂ« kĂ«saj beteje gjyqĂ«sore Ă«shtĂ« mbrojtja e natyrĂ«s nga shkatĂ«rrimi institucional dhe komercial.
Prej vitit 2022, me një seri shkrimesh nga gazeteari Artan Rama, Citizens.al ka ndjekur hap pas hapi degradimin sistematik të zonave të mbrojtura në Shqipëri. Kjo përmbledhje sjell një panoramë të dokumentuar të përplasjeve, vendimeve dhe propagandës që ka shoqëruar këtë çështje.
NĂ« nĂ«ntor 2022, Citizens.al solli nĂ« vĂ«mendje paradoksin e shpalljes sĂ« ânjĂ« mbrojtjeje tĂ« reâ pĂ«r lumin Vjosa, ndĂ«rsa paralelisht i hapej rruga projekteve infrastrukturore qĂ« e cenonin.
NĂ«n petkun e âParkut KombĂ«tarâ, Vjosa u kthye nĂ« fasadĂ« tĂ« politikave âtĂ« gjelbraâ tĂ« qeverisĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ligji dhe praktikat administrative shkonin nĂ« drejtim tĂ« kundĂ«rt me ruajtjen e ekosistemeve tĂ« saj.
Ilustrim nga diksutimi parlamentar i ligjit për Zonat e Mbrojtura/Citizens.al
NĂ« dhjetor 2023, Citizens.al denoncoi ngritjen e njĂ« fushate propagandistike pĂ«r tĂ« justifikuar ndĂ«rhyrjet nĂ« âZonat e Mbrojturaâ. PĂ«rmes videove, eventeve dhe konferencave, qeveria u pĂ«rpoq tĂ« bindte opinionin publik se ndryshimet nĂ« ligj nuk i dĂ«mtojnĂ« kĂ«to zona.
Në fakt, përtej propagandës, hartat zyrtare tregonin shkurtim të kufijve dhe lehtësim të procedurave për investime.
Ilustrim i biodiversitetit në zonat e mbrojtura/Facebook.
Artikulli i dhjetorit 2023 solli prova se një numër parqesh kombëtare, përfshirë Divjakën dhe Lurën, po përfshiheshin në plane zhvillimi që i zhbënin ato si zona të mbrojtura.
Në vend të mbrojtjes së biodiversitetit, ligji po ofronte mburojë për interesat ekonomike.
NĂ« shkurt 2024, Citizens.al analizoi tĂ« gjithĂ« zinxhirin e deformimeve â nga konsultimet fiktive, te draftet ligjore tĂ« hartuara me ngut e deri te miratimi pa debat nĂ« Kuvend.
Ky shkrim nxori në pah edhe rolin pasiv të institucioneve që duhet të ishin në mbrojtje të natyrës.
Ilustrim i dëgjesave për ndryshimet ligjore/Citizens.al
Në janar 2024, u zbardhën praktikat e dëgjesave publike, që u organizuan me njoftime të minutës së fundit dhe në zona të kufizuara.
Këto dëgjesa nuk plotësonin as standardet minimale për pjesëmarrje dhe konsultim, duke nxjerrë në pah mungesën e vullnetit real për transparencë.
Ilustrim për ndryshimet në ligjin për zonat e mbrojtura/Citizens.al
Gjithashtu në janar 2024, Citizens.al solli në vëmendje kohën shumë të shkurtër që iu la ekspertëve dhe publikut për të dhënë opinion mbi ndryshimet në ligj.
Në vetëm pak ditë, një ndër ligjet më të rëndësishëm për mjedisin u transformua rrënjësisht.
Diskutimi parlamentar për zonat e mbrojtura/Citizens.al
Në dhjetor 2024, Citizens.al denoncoi përdorimin e Parkut Kombëtar të Vjosës si mjet për të fituar imazh ndërkombëtar, ndërkohë që zona të tjera degradojnë në heshtje.
Një strategji që vendos një fasadë ndërkombëtare mbi një realitet lokal të trishtë.
Seanca e sotme në Gjykatën Kushtetuese nuk është thjesht një betejë ligjore. Ajo është një pikë kthese për të ardhmen e zonave të mbrojtura në Shqipëri.
Kjo çështje teston nëse sistemi kushtetues është ende në gjendje të mbrojë interesin publik nga vetë shteti (në këtë rast qeveria dhe shumica parlamentare) dhe nga interesat që e deformojnë atë..
Oborri i shtĂ«pisĂ« sĂ« Jetmira Kajoshit nĂ« Shtoj tĂ« Ri u mbush me gra e vajza qĂ« kishin ardhur pĂ«r tâu njohur me ShkodrĂ«n pĂ«rmes duarve tĂ« njĂ« artizaneje.
Në katin e parë të shtëpisë së saj, Jetmira ka ngritur një punishte për prodhimin e sapunëve nga bimët vendase si livanda, sherebela apo çaji i malit.
Dhjetë vite më parë, ideja për të prodhuar sapunë dukej e largët. Sot, ajo është shembull i qëndrueshmërisë, kurajës dhe formalizimit të punës në tregun vendas.
âNĂ« fillim askush nuk besonte qĂ« sapuni bĂ«hej kĂ«tu. Me kalimin e kohĂ«s produkti u pĂ«rqafua,â rrĂ«fen Jetmira pĂ«r Citizens.al.
Të bësh biznes në Shqipëri nuk është e lehtë, sidomos për gratë që ndeshen me mosbesim dhe pengesa administrative që nga dita e parë.
âPubliciteti bĂ«het bukur, por realiteti Ă«shtĂ« ndryshe,â thotĂ« ajo duke treguar vĂ«shtirĂ«sitĂ« qĂ« haste pĂ«r tĂ« bindur klientĂ«t pĂ«r produktin vendas.
Sot Jetmira administron punishten vetë. Në periudha sezoni punëson gra të tjera nga komuniteti për mbledhjen e bimëve dhe përgatitjen e sapunëve artizanalë.
Në dallim nga nismat e tjera, Jetmira e formalizoi biznesin që në fillim, edhe pse nuk kishte më shumë se 100 sapunë në magazinë.
âE hapa NIPT-in pa ditur si do shkonte. Por ka qenĂ« vendimi mĂ« i mirĂ« qĂ« kam marrĂ«,â kujton ajo me bindje.
Sot, sapunët e saj shiten si suvenire shqiptare në dyqane artizanale dhe në aeroportin e Rinasit, duke mbartur aromën dhe identitetin e Shtojit të Ri.
Pasdite në Shirokë me peshkatarët e liqenit
Në të njëjtën ditë, pak kilometra larg, Agim Kallmi përgatitej të nisej me varkë në liqenin e Shkodrës. Ai është një prej peshkatarëve të fundit të zonës.
Për 35 vite, Agimi ka dalë çdo ditë në liqen për të peshkuar. Sot, më shumë sesa punë, e quan këtë një mënyrë jetese.
âKam peshkuar me vĂ«llain pastaj dhe me nusen, por kemi punuar mirĂ«,â thotĂ« ai teksa shtyn varkĂ«n nĂ« ujĂ«.
Sipas Agimit, liqeni ka shumë specie, por peshkimi është përqendruar te krapi i madh, që kalon pesë kilogramët.
Dita për të nis në orën katër të mëngjesit dhe përfundon pas perëndimit. Ai thotë se të rinjtë nuk duan më të futen në varkë, e cila mbart dhe rreziqe. Këtu merr për shembull të birin.
âMĂ« mirĂ« thotĂ« rri kamerier se tĂ« rrezikoj nĂ« liqen,â tregon Agimi i mĂ«suar me motin e paparashikueshĂ«m.
Fuqizimi i gruas përmes turizmit
Jetmira dhe Agimi ishin pjesë e një turi të organizuar nga UN Women Albania, që synon të fuqizojë gratë përmes përfshirjes në turizëm të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës.
Sipas Irena Shtrazës, drejtuese e projektit, turizmi është një mundësi e artë për të përparuar barazinë gjinore dhe për të ndërtuar ekonomi lokale të qëndrueshme.
âKjo nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m tendencĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si reale pĂ«r zhvillim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s,â u shpreh ajo pĂ«r Citizens.al.
Në guidë përfshihen gra nga zona të ndryshme, që ofrojnë përvoja të ndryshme: hiking, artizanat, kulinari, peshkim, apo kundrim shpendësh.
Sipas Irenës, 82% e vendimeve për udhëtime në botë merren nga gratë dhe deri më 2028, ato do të kontrollojnë 75% të shpenzimeve për pushime.
â52% e grave nĂ« botĂ« kanĂ« udhĂ«tuar solo me prirjen pĂ«r destinacione tĂ« sigurta, fuqizuese dhe autentike nga ana kulturore,â shton ajo.
Industria turistike po përshtatet: gjithnjë e më shumë produkte dhe shërbime po krijohen për gratë që udhëtojnë vetëm, me fëmijë, apo për të takuar komunitete të tjera grash.
Kjo po nxit nevojën për një turizëm që ofron edhe përvoja njerëzore që nxisin ndërveprimin me komunitetet lokale.
NĂ« TiranĂ«n qĂ« po ngrihet mbi rrĂ«nojat e kujtesĂ«s dhe interesit publik, u mbajt festivali âBukĂ« dhe ZemĂ«râ (Bread and Heart). Disa prej emrave mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« arkitekturĂ«s botĂ«rore zbritĂ«n nĂ« TiranĂ«, jo pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje betejĂ«n urbane qĂ« zhvillohet pĂ«rditĂ« mbi trupin e qytetit, por pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« asaj njĂ« pamje mĂ« tĂ« pranueshme.
NĂ«n shkĂ«lqimin e âBook Buildingâ, njĂ« ndĂ«rtesĂ« ende e papĂ«rfunduar, qĂ« i ka bllokuar qytetarĂ«ve fushĂ«pamjen e sahatit tĂ« qytetit zuri vend njĂ« paradoks i thellĂ« midis diskursit etik tĂ« âstar-arkitektĂ«veâ dhe shĂ«rbimit tĂ« tyre konformist ndaj njĂ« qeverie, qĂ« ka ngritur modelin e vet ekonomik mbi njĂ« vrull ndĂ«rtimesh tĂ« pakontrolluara e me burime tĂ« errĂ«ta financimi.
TĂ« ftuarit ndĂ«rkombĂ«tarĂ« nĂ« kĂ«tĂ« event, pĂ«r tĂ« cilin paguhej deri nĂ« 360 euro pĂ«r njĂ« biletĂ« hyrĂ«se, vinin me njĂ« reputacion tĂ« ngjizur mbi parime tĂ« qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« ekonomike, respektit ndaj mjedisit, hapĂ«sirĂ«s dhe vlerave sociale.Â
Alejandro Aravena, pĂ«r shembull, Ă«shtĂ« fitues i çmimit Pritzker â konsideruar si çmimi Nobel nĂ« arkitekturĂ« â pĂ«r projektet e rindĂ«rtimit me funksion strehimin social nĂ« Kili pas tĂ«rmetit shkatĂ«rrimtar tĂ« vitit 2010 ku humbĂ«n jetĂ«n mbi 500 persona.Â
Por nĂ« TiranĂ« ai prezantohet si fitues i konkursit pĂ«r âTirana Society Towersâ, njĂ« projekt âmonstruozâ kullash 300 metra tĂ« larta pas Pallatit tĂ« KulturĂ«s, nĂ« qendĂ«r, i konceptuar si qiellgĂ«rvishtĂ«si i parĂ« nĂ« njĂ« qytet qĂ« po mbytet nga betoni dhe ku asnjĂ« verifikim publik nuk bĂ«het mbi origjinĂ«n e investimeve qĂ« financojnĂ« kĂ«to kulla.
E njĂ«jta gjĂ« vlen pĂ«r Stefano Boerin, autor i planit Tirana 2030, i cili pĂ«r vite u promovua nga qeveria dhe Bashkia TiranĂ« si njĂ« zhvillim vizionar pĂ«r kryeqytetin, me pĂ«rparĂ«si pĂ«r transportin publik, hapĂ«sirat e gjelbra â i paharruar kujtimi i Pyllit Orbital, UnazĂ«s sĂ« GjelbĂ«r tĂ« TiranĂ«sdhe kufizimi i lartĂ«sisĂ« nĂ« zonat historike.
Kryeministri Rama, drejtorja e AZHT Roka dhe arkitekti portugez Camilo Rebelo/Citizens.al
VetĂ« Boeri ka marrĂ« pĂ«rsipĂ«r ndĂ«rtime masive dhe tĂ« larta nĂ« zonĂ«n e ish-Bllokut dhe pas PresidencĂ«s, nĂ« shkelje tĂ« vetĂ« parimeve pĂ«r tĂ« cilat ai punoi dhe shpalli nĂ« planin e tij âTirana 2030â. NĂ« ditĂ«t e festivalit Boeri promovoi edhe librin e tij pĂ«r âPyllin vertikalâ, njĂ« koncept qĂ« nĂ« TiranĂ« u aplikua vetĂ«m te tarraca e BashkisĂ« TiranĂ« dhe te kulla 21-katĂ«she e âGener 2â prapa Stadiumit KombĂ«tar.
NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, diskutimet nĂ« katin e parĂ« tĂ« Book Building, nĂ« prani tĂ« Kryeministrit Edi Rama, ishin njĂ« pĂ«rzierje fjalimesh entuziaste, lavdĂ«rimesh pĂ«r ârilindjen arkitekturoreâ tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe paralajmĂ«rimesh utopike pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme qĂ« vjen nga qielli.
Arkitekti  Steven Hall, i cili ekspozoi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« kullĂ«n âKastrati Towerâ nga âKastrati Groupâ â dy herĂ« mĂ« masive se âDonwtown Oneâ, e cila parashikohet tĂ« ngrihet pĂ«rballĂ«, krah Katedrales Katolike ShĂ«n Pali â foli me mbresa pĂ«r njĂ« âkravatĂ« specialeâ qĂ« ia kishte dhuruar Rama.
VetĂ« Kryeministri, nĂ« deklaratĂ«n mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« eventit, ku si rallĂ« herĂ« lexoi njĂ« fjalim tĂ« parapĂ«rgatitur â si pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ«, ky Ă«shtĂ« njĂ« leksion i imi pĂ«r ju, pĂ«r arkitekturĂ«n botĂ«rore, pĂ«r tĂ« cilin meritoj njĂ« âstanding-ovationâ, â pretendoi se âShqipĂ«ria prodhon mĂ« shumĂ« arkitekturĂ« se e gjithĂ« Europa sĂ« bashkuâ, njĂ« deklaratĂ« qĂ« nuk mbĂ«shtetet nĂ« asnjĂ« statistikĂ«, por qĂ« maskon realitetin e njĂ« zhvillimi urban tĂ« pakontrolluar, pa konsultime, pa transparencĂ« dhe pa mekanizma tĂ« qartĂ« qĂ« ndalojnĂ« pastrimin e parave pĂ«rmes ndĂ«rtimit.
NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, vetĂ«m gjatĂ« dekadĂ«s sĂ« fundit, sikurse Citizens.al ka treguar, nĂ« TiranĂ« janĂ« shqyrtuar apo miratuar rreth 140 leje pĂ«r kulla shumĂ«katĂ«she â njĂ« bum ndĂ«rtimi qĂ« ka ardhur jo si rezultat i njĂ« planifikimi tĂ« kujdesshĂ«m urban, por si pasojĂ« e njĂ« strategjie qĂ« favorizon njĂ« grusht sipĂ«rmarrĂ«sish, lidhjet e tyre politike dhe investimet me burime tĂ« dyshimta.Â
ShumĂ« prej projekteve tĂ« ekspozuara nĂ« katin e dytĂ« dhe tĂ« tretĂ« tĂ« âBook Buildingâ nuk ishin miratuar ende zyrtarisht, por ishin aty si pĂ«r tĂ« sinjalizuar pĂ«rkushtimin e qeverisĂ« ndaj kĂ«tij vizioni vertikal, ku betoni zĂ« vendin e kujtesĂ«s historike, bregdetit dhe interesit publik.
Maketi i âKastrati Towerâ dhe paraqitja me vendndodhje sipas njĂ« modelimi nĂ« âSkyscrapercityâ/Citizens.al
NdĂ«rkohĂ«, hapĂ«sirat publike ngushtohen, ndĂ«rtesat historike lihen nĂ«n hije, fshihen ose shemben, dhe qyteti humbet karakterin, zemrĂ«n, shpirtin e vet, pĂ«r tâu zĂ«vendĂ«suar nga kĂ«to ndĂ«rtime masive qĂ« nuk pasqyrojnĂ« as nevojat e banorĂ«ve, as historinĂ« urbane, por vetĂ«m interesat e ndĂ«rtuesve dhe natyrisht: vizionin e Kryeministrit.
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, pjesĂ«marrja dhe entuziazmi i arkitektĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj ndĂ«rkombĂ«tarĂ« nuk mund tĂ« shihen si neutralĂ«. NĂ«se kĂ«ta profesionistĂ« flasin pĂ«r âarkitekturĂ« me ndĂ«rgjegjeâ nĂ« vende tĂ« tjera, nĂ« ShqipĂ«ri po firmosin projekte qĂ« kontribuojnĂ« nĂ«shkatĂ«rrimin urban dhe social, atĂ«herĂ« fjala âhipokriziâ Ă«shtĂ« e paktĂ« dhe e pashmangshme.
NĂ«n kĂ«tĂ« hipokrizi, mes tĂ« ftuarve ishte dhe arkitekti danez Bjarke Ingels (BIG), i cili nuk publikoi shumĂ« kontekst nga eventi nĂ« rrjetet e tij sociale. PavarĂ«sisht kĂ«saj, askush nuk e harron nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« ai u kontraktua nga sipĂ«rmarrĂ«si privat âFusha shpkâ pĂ«r tĂ« dizejnuar, pa konkurs dhe pa garĂ«, njĂ« ndĂ«rtesĂ« publike: âTeatrin KombĂ«tarâ dhe pas tij njĂ« kullĂ« 33-katĂ«she.
NĂ«se ka njĂ« dilemĂ« etike â sipas kritikut britanik Oliver Wainwright: âA duhet tĂ« punojnĂ« arkitektĂ«t pĂ«r regjime shtypĂ«se?â â mund tĂ« themi se kjo nuk mbetet teori nĂ« kontekstin shqiptar. NĂ« artikullin pĂ«r The Guardian (2020), Wainwright kritikonte Ingelsin pĂ«r bashkĂ«punime me regjime si ai i Jair Bolsonaros nĂ« Brazil (2019-2023) dhe Mohammed bin Salman nĂ« ArabinĂ« Saudite, duke ironizuar stilin e tij si âTED-Talk pĂ«r diktatorĂ«â.Â
Kjo qasje ilustrohet qartë në Tiranë. Ingels projektoi Teatrin e ri Kombëtar me shembje në mënyrë të dhunshme të godinës historike jashtë çdo procesi konkurrues apo konsensusi publik.
Projekti, i dhĂ«nĂ« fillimisht pĂ«rmes njĂ« ligji special, u shoqĂ«rua me akuza pĂ«r favorizime politike dhe kafshim tĂ« hapĂ«sirĂ«s publike nĂ« interes ndĂ«rtimi kullash pĂ«r privatin. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, angazhimi i BIG-ut nĂ« TiranĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« çështje estetike apo funksionale, por njĂ« akt me ngarkesĂ« politike: njĂ« arkitekt qĂ« nĂ« vende evropiane â aq mĂ« shumĂ« nĂ« DanimarkĂ« â projekton me ndjeshmĂ«ri sociale, nĂ« ShqipĂ«ri bĂ«het palĂ« nĂ« riformatimin autoritar tĂ« qytetit.
Siç paralajmĂ«ron kritiku tjetĂ«r britanik, Jeremy Till, âArkitektura nuk Ă«shtĂ« neutrale: ajo ose e forcon pushtetin ekzistues, ose e sfidon atĂ«â. NĂ« rastin e TiranĂ«s, BIG-u zgjodhi tĂ« ndĂ«rtojĂ« pĂ«r pushtetin, jo pĂ«r qytetin.
Projekti i arkitektit Luca Dini âColosseum 339âł/Citizens.al
Kontrasti dhe shpërfillja e arkitekturës vendase
PĂ«r ata qĂ« patĂ«n mundĂ«si ta ndiqnin nga afĂ«r festivalin âBukĂ« dhe ZemĂ«râ, aktiviteti nxori nĂ« pah kontrastin mes emrave tĂ« mĂ«dhenj tĂ« arkitekturĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare dhe mungesĂ«s sĂ« dukshme tĂ« pĂ«rfshirjes reale tĂ« komunitetit vendas tĂ« arkitektĂ«ve, urbanistĂ«ve dhe studiove tĂ« pavarura shqiptare.
PĂ«r njĂ« event tĂ« kĂ«saj shkalle â qĂ« bashkoi 170 pjesĂ«marrĂ«s tĂ« huaj nga mĂ« shumĂ« se 20 vende â pritej qĂ« tĂ« shĂ«rbente si njĂ« platformĂ« ku zĂ«ri i arkitektĂ«ve shqiptarĂ« jo vetĂ«m tĂ« dĂ«gjohej, por tĂ« vihej nĂ« qendĂ«r tĂ« vĂ«mendjes.
NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, festivali mbeti nĂ« thelb njĂ« vitrinĂ« e âarkitekturĂ«s sĂ« importitâ, ku projektet pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« u artikuluan nga tĂ« huajt e pĂ«rzgjedhur nga pushteti, ndĂ«rsa profesionistĂ«t vendas u reduktuan nĂ« role logjistike e teknike si ndihmĂ«s ose pĂ«rmendje nĂ« fund tĂ« fletushkave apo ekspozitĂ«s promovuese.
PjesĂ«marrja e kufizuar e arkitektĂ«ve shqiptarĂ« nĂ« panelet e diskutimit â sĂ« paku tĂ« eventit publik tĂ« datĂ«s 6 qershor â ishte simptoma e qartĂ« e qasjes qĂ« nuk njeh, nuk pĂ«rkrah dhe nuk investon nĂ« potencialin vendas tĂ« arkitekturĂ«s.
PĂ«rveç Kryeministrit Rama dhe dy emrave qĂ« lidhen drejtpĂ«rdrejt me organizimin dhe institucionet publike â Falma Fshazi ish-drejtore e QendrĂ«s pĂ«r Hapje dhe Dialog (COD) dhe Sonila Abdalli, arkitekte, drejtuese dhe themeluese e Destil Creative Hub â nuk pati asnjĂ« pĂ«rfaqĂ«sim tjetĂ«r nĂ« fjalime, ligjĂ«rata apo diskutime nga studiues, arkitektĂ« apo zĂ«ra tĂ« pavarur shqiptarĂ«.
Mungesa ishte edhe mĂ« domethĂ«nĂ«se nĂ«se merret parasysh se aktiviteti nuk pati asnjĂ« emĂ«r shqiptar nga Kosova, Maqedonia e Veriut apo Mali i Zi mes tĂ« ftuarve zyrtarĂ« â paraqitur nĂ« webfaqe â ndonĂ«se kĂ«to vende ndajnĂ« realitete tĂ« ngjashme urbane dhe kulturore me ShqipĂ«rinĂ«, dhe mund tĂ« kishin sjellĂ« pĂ«rvoja tĂ« vlefshme rajonale.
Stenda e âAYAâ nĂ« aktivitetin Bread and Heart/Citizens.al
Ekspozitat nĂ« katet e sipĂ«rme tĂ« âBook Buildingâ â qĂ« pĂ«rmbanin projekte tĂ« mĂ« shumĂ« se 60 studiove tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tare â u ndĂ«rtuan nga stafi i AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« Planifikimit tĂ« Territorit, i studios 51N4E dhe iRI, nĂ« bashkĂ«punim me disa kompani ndĂ«rtimi dhe studio vendase. KĂ«to tĂ« fundit, ishin pĂ«rmendur nĂ« cep tĂ« broshurave mĂ« tepĂ«r ânĂ« rolin e asistentĂ«ve teknikĂ«â sesa si aktorĂ« tĂ« barabartĂ« nĂ« procesin krijues.
NgjashĂ«m, stendat rreth BashkisĂ« TiranĂ« dhe âBook Buildingâ ekspozonin emrat e disa prej kompanive shqiptare, por prania e tyre ishte mĂ« shumĂ« si dĂ«shmi e rolit prej zbatuesi tĂ« projekteve âtĂ« hartuara gjetkĂ«â.
JashtĂ« kĂ«saj fasade zyrtare, nĂ« njĂ« nga stendat mĂ« tĂ« vogla, por mĂ« domethĂ«nĂ«se â tĂ« organizuar nga grupimi Albanian Youth Architects â opinioni ishte krejt ndryshe.
Në një mori fletushkash të vendosura për diskutim të hapur, arkitektët e rinj tërhoqën vëmendjen për mungesën e pjesëmarrjes vendase në vendimmarrjen urbane, për anashkalimin e traditës, mungesën e hapësirave të gjelbra dhe planifikimit gjithëpërfshirës.
âArkitektura Ă«shtĂ« shumĂ« premtuese, por planifikimi urban Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« pas dore,â thuhej nĂ« njĂ« prej fletĂ«ve, ndĂ«rsa nĂ« njĂ« tjetĂ«r theksohej se âkorrupsioni i jep formĂ« horizontit tĂ« qytetitâ.
NĂ« pyetjet e hapura pĂ«r tĂ« ardhmen e qyteteve tĂ« ShqipĂ«risĂ«, komentet e pjesĂ«marrĂ«sve ishin shqetĂ«suese: âKaosâ, âmungesĂ« hapĂ«sirash publikeâ, âzhvillim qĂ« nuk merr parasysh njeriunâ.
Kjo qasje kritike ndaj vizionit vertikal të Tiranës dhe rolit gjithnjë e më të kufizuar të arkitektëve vendas u ilustrua edhe me komente mbi projekte specifike.
Opinione të shprehura në stendën e AYA/Citizens.al
PĂ«r shembull, njĂ« i pranishĂ«m e pĂ«rshkruante projektin e kullĂ«s sĂ« Luca Dini-t si âi frikshĂ«mâ, ndĂ«rsa njĂ« tjetĂ«r sugjeronte vlerĂ«simin dhe pĂ«rfshirjen e elementĂ«ve tradicionale dhe ruajtjen e elementĂ«ve qĂ« dallojnĂ« identitetin nĂ« ndĂ«rtimet e reja.
PĂ«r projektin âDowntown Oneâ tĂ« âKastrati Groupâ, njĂ« pjesĂ«marrĂ«s shĂ«nonte: âLartĂ«si mbresĂ«lĂ«nĂ«se, por mungon hapĂ«sira e vĂ«rtetĂ« publike rreth objektitâ. Ishte njĂ« reflektim i drejtpĂ«rdrejtĂ« i problemit thelbĂ«sor: mungesĂ«s sĂ« njĂ« plani urban qĂ« vĂ« nĂ« qendĂ«r qytetarin.
NĂ« kĂ«tĂ« panoramĂ«, festivali âBukĂ« dhe ZemĂ«râ i ngjau mĂ« shumĂ« njĂ« ekspozite tĂ« kontrolluar, ku arkitektura pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« legjitimuar politikat e ndĂ«rtimit, sesa njĂ« forumi tĂ« hapur pĂ«r ide, konkurrencĂ« dhe pĂ«rfshirje.
KĂ«shtu, festivali mund tĂ« ketĂ« sjellĂ« âbukĂ«â pĂ«r karrierat e disave dhe âzemĂ«râ pĂ«r vizionet autoritare tĂ« qeverisĂ« pĂ«r transformimin e vrullshĂ«m urban, por pĂ«r qytetarĂ«t ai pĂ«rforcoi njĂ« tjetĂ«r realitet: atĂ« tĂ« njĂ« vendi qĂ« po shet shpirtin pĂ«r njĂ« fasadĂ« me shkĂ«lqim, tĂ« financuar nga interesa tĂ« padeklaruara dhe tĂ« firmosura nga ata qĂ«, gjoja, do ta mbronin, ruanin, dhe zhvillonin nĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r publiken.
Nga mungesa e rampave e deri te kostot e larta tĂ« transportit, jeta nĂ« TiranĂ« pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara mbetet sfiduese. Por njĂ« projekt pilot i zbatuar nga Fondacioni âSĂ« Bashkuâ, me mbĂ«shtetjen e UNDP-sĂ« dhe financim nga qeveria zvicerane, ka sjellĂ« pĂ«r 10 muaj njĂ« ndryshim tĂ« ndjeshĂ«m nĂ« jetĂ«n e disa qytetarĂ«ve pĂ«rmes ndihmĂ«sit personal.
Për Kristiana Lee, një grua me aftësi të kufizuar, lëvizja e pavarur në Tiranë është sprovë e vazhdueshme nëse nuk shoqërohet nga familjarë. Infrastruktura e dobët, mungesa e rampave dhe përballja me shkallë janë mundim i përditshëm për të.
 âDy herĂ« qĂ« kam provuar tĂ« dal vetĂ«m, jam detyruar tĂ« eci nĂ« rrugĂ«n e makinave, njĂ« rrezik i madh pĂ«r mua,â thotĂ« ajo.
Kristiana është e punësuar dhe nënë e një djali. Bashkëshorti e ndihmon në përkujdesjen e tij, prandaj nuk mundet ta shoqërojë kudo. Vajtja dhe ardhja nga puna është mundimi më i madh për Kristianën, e cila tregon se shpesh lëviz me taksi dhe kjo i merr një pjesë të konsiderueshme nga paga.
E njëjta situatë paraqitet edhe për Ervisa Kukën, një vajzë me aftësi të kufizuara në shikim, e cila nuk e gëzon plotësisht pavarësinë në lëvizje për shkak të kostos së lartë që i kërkon transporti me taksi.
Ajo tregon se vajtja dhe kthimi nga puna është një stres për të pasi shërbimi taksi i kushton shtrenjtë.
âMarr taksi kur kam mundĂ«si ekonomike, por prapĂ« para punĂ«s sime bĂ«het keq, parkingu plot, taksisti nuk ndalon ku dua dhe mĂ« duhet tĂ« kĂ«rkoj prapĂ« ndihmĂ«,â tregon Ervisa.
Një ndihmës që nuk është familjar
Projekti pilot i pĂ«rbashkĂ«t i OKB-sĂ« âAskush tĂ« mos mbetet pasâ u dha mundĂ«sinĂ« Kristianas, ErvisĂ«s dhe disa tĂ« tjerĂ«ve qĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« tĂ« kenĂ« ndihmĂ«s personal dhe jo familjar. Kjo pĂ«rkthehet nĂ« pavarĂ«si e mirĂ«filltĂ« dhe njĂ« jetĂ« mĂ« e denjĂ«.
Vajtja në punë, në institucione, apo banka u bë më e lehtë me ndihmës personal për Kristianën, e cila vlerëson faktin se me një ndihmës përditshmëria e saj nuk diktohet nga familja.
âPjesa mĂ« me vlerĂ« Ă«shtĂ« se ti i jep komandĂ« jetĂ«s sende, ke pavarĂ«sinĂ« tĂ«nde, qĂ« fatkeqĂ«sisht e kam tĂ« limituar nga ana fizike,â tregoi Kristiana pĂ«rvojĂ«n me asistentin e saj, Ervinin.
PĂ«r ErvisĂ«n, asistenti personal pĂ«rfaqĂ«son mĂ« shumĂ« se njĂ« lehtĂ«sim apo ndihmĂ« praktike â ai Ă«shtĂ« burim qetĂ«sie dhe besimi. â
Sipas Suela LalĂ«s, drejtuese e Fondacionit âSĂ« bashkuâ, asistenca personale Ă«shtĂ« themelore pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar jetĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara.
Ajo mund të jetë zgjidhje për prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara, të cilëve u mundon pyetja se çfarë do të ndodhë me fëmijët e tyre kur ata të mos jenë më.
âAta qĂ« kanĂ« prindĂ«rit tĂ« moshuar, ose nuk kanĂ« mbĂ«shtetje tĂ« madhe [familjare], me gjasa janĂ« mĂ« tĂ« izoluar nĂ« shoqĂ«ri, nuk janĂ« kĂ«tu mes neshâ, u shpreh Lala.
Ligji shqiptar e njeh këtë shërbim, por pagesat e ulëta nuk e bëjnë atë të qëndrueshëm.
âKjo nuk lejon qĂ« realisht dikush tĂ« punĂ«sojĂ« dikĂ« nĂ« tregun e hapur tĂ« punĂ«s dhe tĂ« ketĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«rfitime tĂ« asistencĂ«s personale nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« kryejnĂ« aktivitetet e pĂ«rditshme,â shpjegoi Suela.
Entela Lako nga UNDP theksoi se qasja gjithëpërfshirëse e ndjekur nga projekti mund të shërbejë si model për politika publike.
âProjekti ndihmon pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« problem mĂ« tĂ« dukshĂ«m, pĂ«r tĂ« nxitur diskutimin, analizĂ«n dhe pĂ«r tĂ« sjellĂ« modele konkrete,â u shpreh Entela.
Ligji ekziston, por mungon zbatimi
Xhilda Papajani, përfaqësuese e Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale, pranoi gjatë një takimi me komunitetin se Shqipëria ende nuk ka përmbushur angazhimet që dalin nga Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara.
Sipas saj, nuk mund të vazhdohet me reformat e kërkuara nga procesi i integrimit në BE nëse nuk mundësohet shërbimi i ndihmësit personal.
âKy Ă«shtĂ« njĂ« shĂ«rbim kyç pĂ«r deinstitucionalizimin,â shpjegoi Xhilda, e cila tha se asistenti personal do tĂ« nisĂ« tĂ« mundĂ«sohet fillimisht pĂ«r fĂ«mijĂ«t dhe tĂ« rinjtĂ« me aftĂ«si tĂ« kufizuara.
Pozicioni i asistentit personal synon të lejojë që personat me aftësi të kufizuara të jetojnë të pavarur në shtëpitë e tyre, pa mbështetjen e përhershme të prindërve.
Mimoza Bendo, nënë e një djali me autizëm, mori pjesë në projektin pilot si asistente personale për një grua me probleme në shikim. Ajo tregoi se ishte hera e parë që përkujdesi i saj shtrihej përtej familjes.
âFillimi nuk ka qenĂ« i lehtĂ«, por sot jemi dy mikesha tĂ« mira,â tregon Mimoza, sĂ« cilĂ«s iu desh tĂ« mĂ«sonte aspekte tĂ« tjera tĂ« kujdesit, pavarĂ«sisht se pĂ«r 15 vite Ă«shtĂ« kujdesur pĂ«r djalin e saj.
Orari fleksibël dhe mbulimi i sigurimeve e bënë këtë punë të përballueshme për të. Ajo thotë se një projekt i tillë duhet të jetë i përhershëm.
âAftĂ«sia e kufizuar nuk zgjat 10 muaj. Ajo Ă«shtĂ« pĂ«rjetĂ«, ndaj edhe shĂ«rbimi duhet tĂ« jetĂ« i vazhdueshĂ«m,â thekson ajo.
Afërdita Seiti, nënë e Erjonës, një vajzë me aftësi të kufizuara në intelekt dhe lëvizje, njëkohësisht aktiviste për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara, rrëfeu se për vite me radhë, ajo dhe bashkëshorti kanë punuar me sakrifica për të mos e lënë vajzën pa mbështetjen e duhur.
Megjithatë ajo theksoi se askush nuk mund të zëvendësojë terapinë dhe ndihmën profesionale.
Erjona, falĂ« ndihmĂ«sit personal, rifitoi rutinĂ«n e saj. âNgrihej vetĂ«, hapte derĂ«n kur vinte ndihmĂ«si, dilte pĂ«r kafe, pĂ«r aktivitete. Ishte mĂ« e gĂ«zuar, mĂ« aktive,â tregon AfĂ«rdita.
Ligji shqiptar (93/2014 âPĂ«r pĂ«rfshirjen dhe aksesueshmĂ«rinĂ« e personave me aftĂ«si tĂ« kufizuarâ) parashikon qĂ« personat me aftĂ«si tĂ« kufizuara mund tĂ« kenĂ« akses nĂ« ndihmĂ«s personal pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur. Por zbatimi ka qenĂ« i pjesshĂ«m.
Pagesat e ndihmĂ«sit personal janĂ« tĂ« ulĂ«ta krahasuar me nevojat â nga 8 000 deri nĂ« 13 000 lekĂ« â dhe nuk njihen vitet e punĂ«s pĂ«r shumicĂ«n e kategorive.
Xhilda Papajani, nga Ministria e ShĂ«ndetĂ«sisĂ«, pranoi se sistemi aktual i sigurimeve Ă«shtĂ« i mangĂ«t nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«: âVitet e punĂ«s njihen vetĂ«m pĂ«r personat tetraplegjikĂ« dhe paraplegjikĂ«.â
NĂ« njĂ« ditĂ« qĂ« i pĂ«rket kujtimit tĂ« sakrificĂ«s, nĂ« njĂ« shesh qĂ« i pĂ«rket historisĂ«, u lartĂ«sua njĂ« kullĂ« qĂ« sâka tĂ« bĂ«jĂ« as me Zotin, as me qytetin.
Më 6 qershor 2025, në Kurban Bajram, Edi Rama nuk flijoi një dash. Flijoi një tjetër copë Tirane. Me lavdi dhe spektaklin e ngjyrave të larmishme të tepihëve, inauguroi një nga kullat më të kontestuara të Tiranës.
E ngulur pas Sahatit dhe ngjitur me XhaminĂ« e Etâhem Beut, nĂ« zemĂ«r tĂ« zonĂ«s historike tĂ« qytetit, ajo kullĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« ndĂ«rhyrje urbane.
Forma e saj pesëkëndëshe nuk është e rastësishme. Si vetë Pentagoni amerikan, simbol i komandës dhe i pushtetit absolut, kjo kullë ngrihet si një shenjë e arkitekturës që nuk strehon njerëz, por mbart një mesazh të koduar: një rit i ri flijimi, një ideologji e re.
Atje ku dikur sakrifikohej biri për një vizion hyjnor, sot sakrifikohet qyteti për një vizion personal.
Kjo kullĂ«, qĂ« ka sfiduar ligjin dhe moralin, e ngritur mbi hirin e Bar Sahatit â e paralajmĂ«ruar dhe denoncuar pesĂ« vjet mĂ« parĂ« â Ă«shtĂ« projektuar si njĂ« lavatriçe gjigande: njĂ« makineri betoni pĂ«r riciklimin e parasĂ« sĂ« zezĂ« dhe larjen e mĂ«kateve shtetĂ«rore me bojĂ« estetike dhe forma arkitektonike.
Fjalimi i hapĂ«s i kryeministrit ishte njĂ« akt i mirĂ«filltĂ« teatral. Me poezi, me metafora tĂ« ngarkuara me folklor, me pĂ«rmendje tĂ« Abrahamit dhe âmendjeve tĂ« lira qĂ« nuk mbyten nga rregulloretâ, ai nisi njĂ« spektakĂ«l ku arkitektura u shndĂ«rrua nĂ« alibi, dhe arti nĂ« pretekst pĂ«r dominim, ku tĂ« vetmit spektator ishin mĂ«kĂ«mbĂ«sit e tij: ArkitektĂ«t.
Ai nuk ishte thjesht njĂ« fjalim, por njĂ« skenar pĂ«r tĂ« legjitimuar njĂ« sistem. NjĂ« mashtrim i paketuar bukur pĂ«r sytĂ« e ushtrisĂ« (siç i quajti vetĂ«) prej 150 arkitektĂ«sh tĂ« huaj tĂ« ftuar, qĂ« si mĂ«kĂ«mbĂ«s tĂ« bindur duartrokitĂ«n â jo nga madhĂ«shtia e idesĂ«, por nga mirĂ«njohja ndaj atij qĂ« u siguron çeqet dhe terrenin âmĂ« tĂ« lirĂ« nĂ« EvropĂ«â pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar pa pyetur askĂ«nd: ânĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pabesueshme e lirĂ« nga komforti i rregulloreve qĂ« nuk mbysinâ (cit.).
NĂ« emĂ«r tĂ« imagjinatĂ«s dhe Ă«ndrrave arkitektonike, me investitorĂ« tĂ« garantuar qĂ« sâkanĂ« asnjĂ« kĂ«rkesĂ« pĂ«rveçse tĂ« ndĂ«rtojnĂ« shpejt, me vetĂ«m njĂ« gjeneral idesh, dhe me projekte ku paguhen mbi 1 milion euro vetĂ«m pĂ«r dizajnin, ShqipĂ«ria u prezantua si vendi ku Ă«ndrrat bĂ«hen realitet â jo Ă«ndrrat e qytetarĂ«ve, por tĂ« atyre qĂ« duan tĂ« pastrojnĂ« para dhe tĂ« lyejnĂ« krimin me ngjyrat e artit.
Si çdo lavatriçe që ka nevojë për aromatizues, edhe kjo lavatriçja e re urbane ka nevojë për arkitektë që të japin miratimin estetik. Ata u prezantuan si ushtri vizionarësh, por në thelb janë bashkëpunëtorë të një makinerie pushteti që përdor arkitekturën për të prodhuar amnezi kolektive.
Rama, i shndĂ«rruar nga piktor nĂ« arkitekt, nga kryeministĂ«r nĂ« âhost-manâ, ndoshta pĂ«r disa minuta edhe e besoi atĂ« qĂ« tha.
Por pĂ«r tĂ« huajt qĂ« i vĂ«rtiten rrotull, fakti qĂ« kryebashkiaku i TiranĂ«s Ă«shtĂ« sot nĂ« burg pĂ«r korrupsion, Ă«shtĂ« thjesht njĂ« detaj â sa kohĂ« qĂ« spektakli vazhdon, lejet vijojnĂ« miratohen pa pengesa dhe çeqet 1 milion dollarĂ«sh plotĂ«sohen me pĂ«rpikĂ«ri.
PĂ«r ne qĂ« jetojmĂ« kĂ«tu, maketet, 3D-tĂ« dhe animacionet janĂ« si tymi i djegies sĂ« plehrave â nĂ« pritje tĂ« inceneratorĂ«ve qĂ« nuk vijnĂ«, dhe me sytĂ« nga SPAK-u: kush e ka radhĂ«n pas Erionit?
Sepse ne e dimë, se pas atyre emrave dhe projekteve fshihen lejet e paligjshme, ndërhyrjet mbi monumente, mbi zonat historike, mbi zonat e mbrojtura, mbi malet dhe pyjet, bregdet, lumenj dhe liqene.
Pas shkĂ«lqimit njĂ« ditor tĂ« âstar-arkitektĂ«veâ fshihet dĂ«bimi i njerĂ«zve nga shtĂ«pitĂ«, dhe njĂ« ekonomi qĂ« mbijeton jo nga zhvillimi, por nga larja e parasĂ« tĂ« bĂ«rĂ« pis nga krimi dhe korrupsioni.
ArkitektĂ«t vendas, trullosur nga poezia e Kryeministrit, ndoshta dolĂ«n nga salla tĂ« frymĂ«zuar â me atĂ« vetĂ«kĂ«naqĂ«sinĂ« e rreme se âarkitektura transformon jo vetĂ«m hapĂ«sirĂ«n, por edhe mendjetâ ose ndoshta si ushtarĂ« tĂ« bindur â janĂ« rreshtuar krah pĂ«r krah me tĂ« huajt, pĂ«rpara udhĂ«heqĂ«sit tĂ« tyre, tĂ« cilit i kanĂ« dhĂ«nĂ« pushtetin e Kryearkitektit.
Ata u bĂ«nĂ« bashkĂ« nĂ« ditĂ«n e kurbanit â jo pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar qytete mĂ« tĂ« drejta, mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme, mĂ« njerĂ«zore â por pĂ«r tĂ« zbatuar njĂ« mision shumĂ« mĂ« tĂ« thjeshtĂ«: TĂ« shpĂ«lajnĂ« mĂ«katin me stil dhe tĂ« legjitimojnĂ« krimin me dizajn.
Andaj, kulla pentagonale ku u prezantua ky âvizionâ nuk Ă«shtĂ« njĂ« koincidencĂ« formale, porse ajo mishĂ«ron formĂ«n gjeometrike tĂ« njĂ« rendi tĂ« ri â ku sakrifica nuk Ă«shtĂ« mĂ« akt besimi, por njĂ« strategji propagande.
Aty futen paratë e pista, betoni i paligjshëm dhe iluzioni i progresit, për të dalë më pas të pastruar me ngjyrat e artit dhe bekimin e arkitektëve të ftuar.
Prandaj, ngritja e saj pranĂ« Sahatit dhe XhamisĂ« nuk ishte njĂ« zgjedhje arkitektonike-urbane â por njĂ« ritual i pĂ«rmbysur flijimi, sepse sot, nĂ« kĂ«tĂ« qytet, nuk sakrifikohet mĂ« djali pĂ«r vizionin â por sakrifikohet vetĂ« qyteti, pĂ«r ta bĂ«rĂ« vizionin tĂ« paprekshĂ«m.
Mimoza Rexhvelaj, mĂ«suese me mbi 20 vite pĂ«rvojĂ«, nuk ndan vetĂ«m dije nĂ« klasĂ«n e saj kolektive nĂ« MalĂ«sinĂ« e Madhe, por edhe shpresĂ«n pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« zonat malore tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Prej vitit 2015, ajo jep mĂ«sim nĂ« shkollĂ«n 9-vjeçare âLinajâ, tĂ« cilĂ«n aktualisht e ndjekin vetĂ«m 10 nxĂ«nĂ«s nga klasa e gjashtĂ« deri nĂ« tĂ« nĂ«ntĂ«n.
âKam 90 minuta pĂ«r tĂ« shpjeguar tetĂ« tema pĂ«r katĂ«r klasa tĂ« ndryshme. Shpesh ndjej se nuk po i jap fĂ«mijĂ«ve atĂ« qĂ« meritojnĂ«,â rrĂ«fen ajo pĂ«r Citizens.al.
Mimoza përballet me një realitet të ashpër: rrugët e paasfaltuara, mungesa e investimeve dhe braktisja graduale e komunitetit.
Ajo kujton se transferimi në këtë shkollë, në një zonë të izoluar, ndodhi për arsye politike. Për shtatë vite, e përshkonte çdo ditë në këmbë rrugën e gjatë, ndërsa sot, ndërron tre autobusë për të mbërritur në vendin e punës.
Shkollat po mbyllen, nxënësit po largohen
Vetëm në qarkun e Shkodrës, në pesë vitet e fundit janë mbyllur 10 shkolla. Emigrimi është ndër faktorët kryesorë, që nxitet prej mungesës së investimeve dhe pamundësisë për një jetë të denjë.
Rexhvelaj tregon se emigrimi ka prekur dhe familjen e saj ku vajza, pasi kreu studimet për mjekësi, është larguar nga vendi.
âNĂ«se as unĂ« nuk mund tâi mbaj fĂ«mijĂ«t e mi kĂ«tu, çfarĂ« mund tâu them nxĂ«nĂ«sve?â ngre si pyetje retorike mĂ«suesja e shkollĂ«s âLinajâ.
Shkolla 9-vjeçare në Linaj, Malësi e Madhe/Facebook.
Zyrtarisht nĂ« qarkun e ShkodrĂ«s 229 klasa janĂ« kthyer nĂ« klasa kolektive. NĂ« nivel kombĂ«tar, pĂ«r vitin shkollor 2024â2025, numĂ«rohen plot 18,641 nxĂ«nĂ«s nĂ« 2,320 klasa kolektive (link tabela e zonave) â njĂ« simptomĂ« e qartĂ« e emigrimit masiv dhe rĂ«nies sĂ« lindshmĂ«risĂ«.
NĂ« KukĂ«s, situata Ă«shtĂ« edhe mĂ« dramatike. MĂ«suesi Besmir Muslia, nga shkolla âHamdi Pelivaniâ nĂ« Orgjost, tregon se fshati po zbrazet. Emigracioni pĂ«r shkak tĂ« kushteve tĂ« vĂ«shtira, mungesa e martesave dhe rĂ«nia e lindjeve janĂ« faktorĂ«t kryesorĂ« qĂ« po e tkurrin sistemin arsimor lokal.
Zona është e banuar kryesisht nga pakica kombëtare bullgare, njohur zyrtarisht në vitin 2017.
âShumĂ« familje kĂ«tu aplikojnĂ« pĂ«r pasaporta bullgare pĂ«r tĂ« siguruar lirinĂ« e lĂ«vizjes dhe punĂ«simit nĂ« BE,â thotĂ« Muslia duke konfirmuar dĂ«shpĂ«rimin pĂ«r njĂ« jetĂ« mĂ« tĂ« mirĂ«.
Aktualisht në Kukës numërohen 214 klasa kolektive dhe dhjetëra shkolla të mbyllura. Zyrtarisht ministria e Arsimit thotë se në 10 vitet e fundit janë mbyllur 22% e shkollave 9-vjeçare.
Si mësues që po edukon një brez, i cili i ka sytë larg vendit, Muslia thotë se kjo e bën të ndihet i zhgënjyer.
âPĂ«rfaqĂ«soj njĂ« brez qĂ« u rrit me shpresa pas diktaturĂ«s dhe si brez i ri besuam dhe menduam se ky vend do tĂ« bĂ«hej,â shprehet ai.
Nga shkollat e zbrazura te universitetet në rënie
Problemi përhapet si zinxhir. Universitetet publike në rrethe po përballen me mungesë drastike të studentëve. Sipas një raporti të Qëndresës Qytetare, 49.22% e programeve të studimit rrezikojnë të mbyllen.
Universiteti i Gjirokastrës ndodhet në një situatë alarmante: 80.95% e programeve kanë më pak se 10 studentë të regjistruar dhe me këtë prirje, njohësit e sistemit arsimor paralajmërojnë se mungesa e vizionit dhe investimeve rrezikon ta shndërrojë arsimin e lartë në një strukturë të pashpresë.
Raporti tregon se në krahasim me një vit më parë, numri i programeve në rrezik është rritur me 23.16%. Me këtë prirje, deri në vitin 2028 universitetet në rrethe mund të mbyllen për mungesë studentësh.
PĂ«rballĂ« kĂ«saj situate si politikĂ« arsimore qĂ« u mendua se do ta frenonte kĂ«tĂ« prirje ishte aplikimi i bursave pĂ«r programet prioritare. MirĂ«po sipas raportit, kjo politikĂ« ka dĂ«shtuar, pasi aktualisht 87.5% e programeve prioritare mbeten nĂ« rrezik mbylljeje â nga 24.5% qĂ« ishte njĂ« vit mĂ« parĂ«.
Të dhënat e Censit dhe Institutit të Statistikave nuk janë shpresëdhënëse. Vitin e shkuar, pati një rënie me 6.8% të numrit të studentëve (nga 38,618 në 36,151) ndërsa popullsia në tërësi rezulton të jetë tkurrur me rreth 400 mijë njerëz gjatë periudhës 2011-2023 duke shkuar në 2.4 milionë banorë.
NjĂ« e ardhme âpa arsimâ
Aleko Miho, pedagog nĂ« Universitetin e TiranĂ«s qĂ« prej vitit 1985, e pĂ«rshkruan situatĂ«n si rrĂ«nuese. Ai sjell njĂ« reflektim tĂ« thelluar pĂ«r transformimin e arsimit tĂ« lartĂ« dhe thekson se pas viteve â90-tĂ«, liberalizimi pa planifikim afatgjatĂ«, solli njĂ« orientim drejt disa degĂ«ve dhe braktisje tĂ« degĂ«ve tĂ« tjera.
Miho thotë se degë si biologjia, që dikur kanë qenë themeli i zhvillimit shkencor, aktualisht po braktisen. Në vitin 2024 pati vetëm 33 të regjistruar (2021, 90).
âNumri i studentĂ«ve nĂ« degĂ«t e shkencave natyrore Ă«shtĂ« ulur tre herĂ« krahasuar me pesĂ« vite mĂ« parĂ«. Po humbasim profesionistĂ« nĂ« fusha kyçe ndĂ«rkohĂ« qĂ« konkurrenca me arsimin privat thellon pabarazinĂ«,â thekson ai.
Përballë kësaj situate Miho bën thirrje për rishikim dhe reformim të sistemit duke përfshirë kuotat e universiteteve. Ai sugjeron mbështetje më të madhe financiare dhe orientim më të qartë drejt nevojave për zhvillim kombëtar.
PĂ«r njohĂ«sin e politikave arsimore, Kolindo Vjerdha, njĂ«herĂ«sh aktivist i âQĂ«ndresĂ«s Qytetareâ kjo Ă«shtĂ« njĂ« krizĂ« qĂ« kapĂ«rcen shifrat.
âArsimi po prodhon diploma qĂ« nuk gjejnĂ« vend nĂ« tregun vendas tĂ« punĂ«s. Kjo e bĂ«n gjithĂ« sistemin jofunksional,â shprehet ai.
Sipas tij ministria e Arsimit ka mungesë vizioni dhe qasje të fragmentuar sa i përket shërbimit të një zgjidhje. Në këtë pikë ai tregon si shembull faktin se të rinjtë po orientohen drejt degëve që ofrojnë punë jashtë vendit.
Me një buxhet prej vetëm 2.54% të Prodhimit të Brendshëm Bruto, Shqipëria mbetet e fundit në rajon për investimet në arsim.
EkspertĂ«t e çështjes sĂ« arsimiit vlerĂ«sojnĂ« se rĂ«nia e ndjeshme e numrit tĂ« nxĂ«nĂ«sve dhe studentĂ«ve, Ă«shtĂ« pasojĂ« direkte e emigracionit masiv. Majlinda Keta, eksperte nĂ« fushĂ«n e arsimit shprehet se ky emigracion Ă«shtĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim ekzistencial pĂ«r shqiptarĂ«t nĂ« tĂ«rĂ«si.Â
âShkaku i kĂ«tij emigracioni janĂ« modelet jo efektive tĂ« zhvillimit tĂ« vendit dhe mungesa e njĂ« politike strategjike efektive dhe besimofruese pĂ«r zhvillim e mirĂ«qeverisje nga dy partitĂ« e mĂ«dha nĂ« vend pĂ«r tĂ« rinjtĂ« dhe familjet e rejaâ, u shpreh pĂ«r Citizens Keta.
Sipas saj, shumë të rinj dhe familjet e tyre shfrytëzojnë dëshirën për të studiuar jashtë si një instrument për të siguruar një emigracion të ligjshëm. Keta thekson se, ndonëse jo të gjithë përfundojnë studimet universitare, ata përfitojnë nga mundësitë për qëndrim dhe punësim në vendet pritëse, ku më pas ndërtojnë edhe familjet e tyre të reja.
NĂ« kĂ«tĂ« dinamikĂ«, vĂ«mendje tĂ« veçantĂ« merr fakti qĂ« elita e ardhshme shqiptare, nxĂ«nĂ«sit e shkĂ«lqyer, tashmĂ« pĂ«rzgjidhen nga universitete tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tare dhe pĂ«rfitojnĂ« bursa mbĂ«shtetĂ«se pĂ«r studime.Â
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, Majlinda Keta mbron idenĂ« se nuk duhet fajsuar vetĂ«m Ministria e Arsimit pĂ«r kĂ«tĂ« situatĂ«, duke theksuar se âajo Ă«shtĂ« pjesĂ« e zgjidhjesâ. PĂ«r tĂ« ndaluar kĂ«tĂ« trend negativ, ajo apelon pĂ«r njĂ« politikĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se nĂ« tĂ« gjitha fushat qĂ« prekin jetĂ«n e tĂ« rinjve: rinore, shĂ«ndetĂ«sore, sociale, arsimore, tĂ« sipĂ«rmarrjes dhe karrierĂ«s.
âArsimi si njĂ« nga punĂ«ofruesit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj duhet tĂ« prodhojĂ« jo thjesht arsim cilĂ«sor nĂ« shkolla dhe universitete, por edhe tĂ« jetĂ« modeli ku karriera dhe protagonizmi nĂ« lidership tĂ« bazohet nĂ« meritĂ«, drejtĂ«si dhe vlerĂ«sim mbi standardeâ, pĂ«rfundon ajo.
Në një kohë kur shpesh emigrimi shihet si zgjidhje, të rinj si Klajdi dhe Anxhela kanë vendosur të qëndrojnë.
Klajdi Koka nga Peza e TiranĂ«s, me dĂ«shirĂ«n pĂ«r tâiu kthyer rrĂ«njĂ«ve tĂ« familjes, ka vendosur tĂ« kthejĂ« shtĂ«pinĂ« e vjetĂ«r nĂ« bujtinĂ« qĂ« ruan kujtesĂ«n dhe hap dyert pĂ«r tĂ« tjerĂ«t.
Në Hamallaj të Durrësit, Anxhela Meta është frymëzuar nga të afërmit e saj bletarë për të ndërtuar idenë e një sipërmarrjeje sociale që prodhon mjaltë dhe jep mundësi për të rinjtë e zonës.
TĂ« dy janĂ« pjesĂ« e programit âToka JonĂ«â â RipĂ«rdorimi i tokave tĂ« konfiskuara pĂ«r promovimin e bujqĂ«sisĂ« sociale, njĂ« iniciativĂ« pĂ«r ripĂ«rdorimin e tokave tĂ« konfiskuara nĂ« funksion tĂ« bujqĂ«sisĂ« sociale, qĂ« mbĂ«shtetet nga Bashkimi Evropian.
Ajo po zbatohet nga njĂ« tĂ«rĂ«si organizatash tĂ« udhĂ«hequra nga âCoordinamento delle Organizzazioni per il Servizio Volontarioâ (COSV), nĂ« partneritet me Rrjetin Shqiptar pĂ«r Zhvillimin Rural (ANRD) dhe Consorzio Nazionale della Cooperazione di solidarietĂ sociale Gino Matterelli (CGM).
âMendova tĂ« bĂ«j restaurime dhe ta kthej nĂ« shtĂ«pi tĂ« dytĂ« pĂ«r pushime familjare. Aty lindi ideja pĂ«r ta ngritur bujtinĂ« apo agroturizĂ«mâ, tregon Klajdi pĂ«r Citizens.al.
Klajdi Koka gjatë prezantimit të projektit/Citizens.al
âKam parĂ« gjyshin ,nĂ«nĂ«n, prindĂ«rit qĂ« kanĂ« punuar tokĂ«n. Nga njĂ«ra anĂ« mĂ« vjen keq se pĂ«rfitimet e tyre nuk kanĂ« qenĂ« tĂ« mĂ«dhaja. Por fshati ka diçka tĂ« bukur sepse tĂ« lejon tĂ« jetosh nĂ« komunitetâ, thotĂ« Anxhela.
Ajo dëshiron që në të ardhmen të investohet në këtë ide, duke krijuar një sipërmarrje sociale për prodhimin e mjaltit, propolisit dhe dyllit të bletës.
âDua tĂ« pĂ«rfshij edhe tĂ« rinj tĂ« tjerĂ« nga zonaâ, rrĂ«fen Anxhela, ndĂ«rsa shprehet se nuk dĂ«shiron tĂ« largohet nga ShqipĂ«ria, edhe pse vĂ«shtirĂ«sitĂ« janĂ« tĂ« shumta.
Anxhela dhe Klajdi janë në mesin e 15 të rinjve që janë mentoruar nga ANRD për të përmirësuar aftësitë e tyre në krijimin dhe menaxhimin e sipërmarrjeve sociale në bujqësi.
Alba Tema, oficere projekti pranë ANRD-së tregoi se qëllimi kryesor i projektit ishte mbështetja e të rinjve dhe përfshirja e tyre në sipërmarrjet sociale në sektorin e bujqësisë.
âĂshtĂ« qasje e re e sipĂ«rmarrjes sociale bujqĂ«sore ashtu edhe pĂ«r tokat e konfiskuara. Rritja e kapaciteteve lidhur me kĂ«tĂ« tematikĂ«, hartimi i ideve tĂ« biznesit pĂ«r tĂ« rinj dhe pĂ«rmirĂ«simi i aftĂ«sive tĂ« tyre lidhur me hartimin e projekteve, menaxhimin dhe aksesin nĂ« fonde ishin disa nga arritjetâ, u shpreh Alba.
Anxhela Meta gjatë prezantimit të projektit/Citizens.al
Saimir Bakalli, drejtues i Fondacionit âJosleynâ, i pranishĂ«m nĂ« aktivitet, u shpreh se qĂ«llimi Ă«shtĂ« qĂ« pĂ«rmes kĂ«tyre ideve, tĂ« rinjtĂ« tĂ« pĂ«rfshijnĂ« edhe tĂ« tjerĂ« qytetarĂ« nĂ« pamundĂ«si ekonomike.
âNuk do bĂ«hesh milioner apo biznes i madh, por nĂ«se ke fokus social Ă«shtĂ« mundĂ«sia mĂ« e mirĂ« pĂ«r tâu integruar. Keni ndĂ«rmarrĂ« hapin, keni guximin, e keni idenĂ«, tani ju duhet ta çoni mĂ« tej idenĂ« tuajâ, iu drejtua ai tĂ« rinjve.
Për Evelina Azizajn, drejtuese e ANRD-së, në ndryshim nga biznesi i zakonshëm, sipërmarrja sociale nuk përqëndrohet vetëm te të ardhurat monetare, por adreson edhe probleme sociale në komunitet.
âSipĂ«rmarrjen sociale e pĂ«rdor si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tâu integruar qoftĂ« nĂ« tregun e punĂ«s, qoftĂ« pĂ«r njĂ« mirĂ«qenie mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« komunitetet rurale pĂ«r shembull ku ka papunĂ«si, mungesĂ« perspektive, Ă«shtĂ« sipĂ«rmarrje qĂ« integron tĂ« gjitha dimensionetâ, deklaroi Evelina Azizaj.
Sipas drejtueses së ANRD-së, fakti që ky program vë në fokus të rinjtë jep mesazhe të rëndësishme.
âFakti qĂ« sipĂ«rmarrjet i kanĂ« tĂ« lidhura me tokĂ«n e gjyshit, me tokĂ«n e prindĂ«rve, me komunitetin ku janĂ« rritur, kjo tregon qĂ« rrĂ«njĂ«t e tĂ« rinjve janĂ« aty dhe ata po e shikojnĂ« tĂ« ardhmen pĂ«r ta ndĂ«rtuar atyâ, tha Azizaj pĂ«r Citizens.al
Evelina Azizaj dhe Saimir Bakalli gjatë eventit/Citizens.al
Ripërdorimi i tokave të konfiskuara duke promovuar bujqësinë sociale
Një pemëtore me agrume zuri vend në Shijak, në një nga tokat e konfiskuara nga krimi, duke u kthyer në një nismë komunitare me fokus ripërdorimin social të trojeve.
âADAD Maloreâ, organizata qĂ« po zbaton kĂ«tĂ« nismĂ«, duke e quajtur âFermĂ« Sociale, e ShĂ«ndetshme dhe e QĂ«ndrueshmeâ e sheh edhe njĂ« lloj fuqizimi social dhe ekonomik pĂ«r zonĂ«n.
Hafuz Domi nga âADAD Maloreâ thotĂ« se sfidat kanĂ« qenĂ« tĂ« mĂ«dha dhe hezitimi nga komuniteti ka qenĂ« i pranishĂ«m.
âFillimisht kam qenĂ« i rezervuar, por hap pas hapi ne arritĂ«m qĂ« tâia dalim me suksesâ, u shpreh Domi.
Tanimë, ferma është e përshtatur me teknologji të re, me sistem ujitës me pika e shoqëruar me mulçërim me plastmas bio-degjenerues, që sipas Domit aplikohet për herë të parë në agrume dhe shërben edhe si model për fermerët e zonës.
Sipas një raporti të ANRD-së, të dhënat e AAPSK-së tregojnë se në Shqipëri deri më tani vlera e aseteve të konfiskuara ka arritur në 140 milionë lekë.
Hafuz Domi nga âADAD Maloreâ/Citizens.al
Sipas Evelina Azizajt, projekti për ripërdorimin e trojeve të konfiskuara zhvillohet për herë të parë në Shqipëri, ndaj dhe ka nevojë të diskutohet dhe të ndahen rezultatet me të tjerët.
ââŠmund tĂ« replikohet nĂ« tĂ« ardhmen si instrument pĂ«r zhvillimin e qĂ«ndrueshĂ«m, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s dhe mbi tĂ« gjitha qĂ« tregon sundimin e ligjit, qĂ« tokat e pĂ«rfituara pĂ«rmes krimit tĂ« mund tâi kthehen komunitetitâ, u shpreh Azizaj.
Deri më tani është punuar me komunitete në Yzberisht, Durrës dhe Shijak, duke promovuar këtë lloj bujqësie që synon të adresojë problematikat sociale, ekonomike dhe mjedisore.
Edukimi për tokën
âZĂ«ri i TokĂ«sâ ishte pjesa teatrale e sjellĂ« nga tĂ« rinjtĂ« e Yzberishtit nĂ« TiranĂ« qĂ« solli pĂ«rmes zĂ«rave mesazhe tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r menaxhimin e trojeve.
Të vendosur në rolin e qytetarit, shtetit, pronarit, tokës ata sollën mes fjalëve të thjeshta një panoramë të përgjithshme se si është menaxhuar deri më sot toka në Shqipëri.
âProjekti ka punuar me grupet komunitare siç janĂ« tĂ« rinjtĂ« e shkollave, tĂ« cilĂ«t janĂ« edukuar mbi sipĂ«rmarrjen bujqĂ«sore dhe mbi pĂ«rdorimin e drejtĂ« tĂ« tokĂ«sâ, u shpreh Azizaj.
ĂĂ«shtja e pronĂ«s nĂ« ShqipĂ«ri mbetet delikate. Pas vitit 1991 u ndĂ«rmor njĂ« reformĂ« radikale duke e shpĂ«rndarĂ« tokĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« barabartĂ« me tĂ« gjitha familjet nĂ« zonat rurale, duke mos marrĂ« parasysh pronĂ«sinĂ« para komunizmit.
âKjo qasje krijoi probleme me sigurinĂ« e tĂ« drejtave pronĂ«sore dhe u krijuan konflikte midis pĂ«rfituesve tĂ« rinj dhe ish-pronarĂ«ve qĂ« nuk u kompensuan pĂ«r humbjenâ, thuhet nĂ« dokumentin e politikave tĂ« hartuara nga ANRD.
Gjatë pjesës teatrale të sjellë nga të rinjtë e Yzberishtit/Citizens.al
Sot, edhe pse shumë vite pas reformës shqetësimet mbeten aktuale, duke çuar edhe në konflikte të rënda mes pronarëve dhe ish-pronarëve. Këto konflikte u reflektuan edhe në zbatimin e projektit në Shijak dhe Yzberisht.
AAPSK zgjati vënien në dispozicion të trojeve në 6 muaj, më shumë se sa ishte parashikuar.
âNĂ« pĂ«rfundim AAPSK kaloi nĂ« pĂ«rdorim tre toka bujqĂ«sore tĂ« konfiskuara duke pĂ«rfshirĂ« njĂ« parcelĂ« prej 2930 mÂČ nĂ« Shijak dhe dy nga 1000 mÂČ secila nĂ« Yzberishtâ, thuhet nĂ« dokumentin e ANRD-sĂ«.
Sipas zbatuesve tĂ« projektit âToka JonĂ«â pĂ«rdorim i tokave tĂ« konfiskuara pĂ«r promovimin e bujqĂ«sisĂ« sociale krijon mundĂ«si konkrete pĂ«r punĂ«simin dhe fuqizimin e tĂ« rinjve, grave dhe grupeve vulnerabĂ«l, mirĂ«po ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« seri nismash pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar qeverisjen e mirĂ«.
Mes të tjerash organizatat sugjerojnë forcimin e kapaciteteve të AAPSK-së, kryerjen e një analize paraprake të detajuar për asetet e konfiskuara, krijimin e një regjistri publik digjital për të aksesuar asetet e konfiskuara me të dhëna të përditësuara për vendndodhjen, statusin ligjor, sipërfaqen e tyre dhe përdoruesit aktualë.
Banorët në Porto Romano jetojnë çdo ditë nën hijen e frikës. Një fabrikë gazi, e zgjeruar pa distanca sigurie me shtëpitë, shkollën dhe ambulancën, i ka vendosur në rrezik të vazhdueshëm.
Dy incidente të së shkuarës janë dëshmi e asaj me të cilën ata përballen, ndërsa institucionet heshtin ose japin përgjigje që bien ndesh me faktet.
Tre vite nën frikë, asgjë ndryshe
NjĂ« shpĂ«rthim i fortĂ« trazoi banorĂ«t e zonĂ«s sĂ« Porto Romanos mĂ«ngjesin e 18 qershorit 2022. NĂ« fabrikĂ«n e âAlba Cosmeticsâ qĂ« prodhon dhe ambalazhon bombola gazi aty pranĂ« kishte rĂ«nĂ« zjarr. TĂ« frikĂ«suar, ata u shpĂ«rngulĂ«n pĂ«rkohĂ«sisht derisa zjarrfikĂ«sit dhe policia siguruan se rreziku ishte tejkaluar.
Banorët nisën kërkesa për zhvendosjen e fabrikës. Ata organizuan protesta pasi zëri i tyre nuk u dëgjua. Ndërkohë, frika nga një shpërthim i madh u përsërit katër muaj më vonë.
MesditĂ«n e 26 tetorit 2022 zona u rĂ«ndua nga aroma e gazit, e cila ishte çliruar nga dĂ«mtimi i njĂ« cisterne tĂ« kompanisĂ«. NĂ« panik, shkolla 9-vjeçare âMet Hasaâ, e cila ndodhet pranĂ« fabrikĂ«s, pezulloi mĂ«simin duke dĂ«rguar fĂ«mijĂ«t nĂ« shtĂ«pi.
Por dhe aty nuk kishte siguri. Familjarët u detyruan të shpërnguleshin sërish për disa orë derisa autoritetet siguruan gjendjen.
Rastet, e raportuara gjerĂ«sisht nĂ« lajmet qendrore tĂ« televizioneve kombĂ«tare, e bĂ«nĂ« tĂ« njohur zonĂ«n pĂ«r publikun e gjerĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. MirĂ«po ato nuk ishin âlajmeâ pĂ«r banorĂ«t: thjesht dy ditĂ« nga plot tĂ« tjera nĂ«n hijen e frikĂ«s.
âNuk e dimĂ« kur do tĂ« na ndodhĂ« e keqja, por jemi tĂ« sigurt qĂ« Ă«shtĂ« çështje kohe,â thotĂ« njĂ« banor.
Madje dhe fĂ«mijĂ«t, si Enea i ciklit fillor, pĂ«rjetojnĂ« ankth teksa kujtonĂ« raste: âU dĂ«gjua njĂ« fishkĂ«llimĂ«, pastaj pamĂ« tym. MĂ« digjnin sytĂ«, u tremba shumĂ«.â
Fabrika e gazit në Porto Romano nisi punën në vitin 2011 në zonën e ish-Ndërmarrjes Industriale Shtetërore (NISH) të Kimikes.
Fillimisht aty ushtroi aktivitet kompania âGas Power Alâ e themeluar nga Altin Mulla, por qĂ« nĂ« vitin 2012 i kaloi Alban Rushitit pĂ«r 4 milionĂ« lekĂ«, ose rreth 28,500 euro (me kursin e kĂ«mbimit tĂ« asaj periudhe).
Rreth pesĂ« vite mĂ« vonĂ«, qeveria ia dha zonĂ«n me qira â1 euroâ kompanisĂ« âAlba Cosmeticâ e themeluar nga Adi Mehmeti nĂ« vitin 2014 â asokohe 21 vjeç.
Pamje Google.
Dy nga tre anĂ«tarĂ«t e KĂ«shillit MbikĂ«qyrĂ«s tĂ« âAlba Cosmeticâ ishin tĂ« njĂ«jtĂ«t tĂ« kompanisĂ« âGas Power Alâ: Muaharrem Ăela dhe Idajet Ăela.
Prej vitit 2018 âGas Power Alâ nuk ka zgjedhur administrator tĂ« ri, nuk ka pĂ«rtĂ«rirĂ« KĂ«shillin MbikĂ«qyrĂ«s, nuk ka dorĂ«zuar bilancet tregtare dhe rezulton me tĂ« paktĂ«n 30 mijĂ« euro detyrime ndaj organeve tatimore.
Nuk Ă«shtĂ« e qartĂ« lidhja mes dy kompanive, por nĂ« website-in e âGas Powerâ ato prezantohen si kompani tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta me tĂ« njĂ«jtat kontakte, seli dhe produkte (link, link).
Pas incidentit të vitit 2022, Inspektorati Shtetëror Teknik dhe Industrial (ISHTI) zbuloi pesë shkelje të rënda ligjore dhe teknike në cisternat e kompanisë, nga mungesa e certifikatave të sigurisë, kalibrimit dhe transportit te mungesa e policës së sigurimit të detyrueshëm.
Por, çuditĂ«risht, nuk u mor asnjĂ« masĂ« ndĂ«shkuese. Madje, ISHTI nĂ« njĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r Citizens.al deklaroi se ânĂ« 5 vitet e fundit nuk ka pasur konstatime pĂ«r incidenteâ. Kjo bie ndesh me vetĂ« faktet e raportuara mĂ« parĂ« pĂ«r tĂ« paktĂ«n dy ngjarjet e vitit 2022, duke ngritur dyshime serioze mbi eficiencĂ«n dhe transparencĂ«n institucionale.
Pamje Google.
Për Fatmir Tarajn, ekspert zjarrfikës, përveçse nga afërsia me zonën e banuar, rreziku kryesor nga fabrika mund të vijë prej mungesës së stafit të kualifikuar.
âPajisjet pĂ«r emergjenca mund tĂ« ekzistojnĂ«, por pa njerĂ«z tĂ« trajnuar ato janĂ« thjesht dekor,â thekson ai.
Ligji thotë se kompania ka detyrimin të informojë komunitetin lokal dhe të zhvillojë dëgjesa dhe njoftime publike, por nga të dhënat e mbledhura nga Agjencia Rajonale e Mjedisit Durrës, rezulton se në pesë vitet e fundit nuk është bërë asnjë konsultim publik.
Ky fakt evidenton njĂ« shkelje tĂ« qartĂ« ligjore dhe etike nga âAlba Cosmeticâ pĂ«r pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« sociale kundrejt komunitetit qĂ« jeton nĂ« afĂ«rsi tĂ« aktivitetit tĂ« saj.
Ndërkohë, fabrika është zgjeruar duke përfituar tokë shtetërore dhe duke zhdukur distancën mbrojtëse që duhet të ndante zonën industriale nga shkolla, ambulanca dhe shtëpitë e banorëve përreth.
Punimet e kompanisë Alba Cosmetic për mbulimin e kanalit të ujërave të zeza/Foto Anila Prethi.
Në vitin 2018 kompania ndërhyri në kolektorin e ujërave të zeza duke e mbuluar atë në kufirin e pronës së saj dhe për rrjedhojë përfitoi mbi 1,000 m2 truall në të cilën më vonë shtriu depozitat e gazit.
Së fundmi kompania ka përfituar edhe rreth 2 hektarë truall në një zonë ku sipas Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit, (link harta e AKPT) ishte parashikuar për shërbime dhe aktivitete social-kulturore, apo sportive dhe rekreative.
Zgjerimi nuk është shoqëruar asnjëherë me dëgjesa publike nga banorët, të cilët kanë kërkuar zhvendosjen e kompanisë, por që tashmë shohin avllitë e shtëpive të tyre si muret e fundit ndarëse me fabrikën.
Ashtu si mungesa e certifikatave të sigurisë, trajnimet e papërfillura, mosinformimi i banorëve apo heshtja e institucioneve, incidentet e vitit 2022 ishin pasojat më të dukshme të një sistemi që e trajton jetën e njerëzve si statistikë dhe mjedisin si pronë private.
Pamje Google, me zonë e shtuar së fundmi.
Kur kontrolli teknik ndodh vetëm pasi ndodhin ngjarjet e këqija, dhe kur autoritetet nuk reagojnë as përballë fakteve zyrtare, siguria bëhet iluzion, e drejta për të jetuar në një mjedis të shëndetshëm shkelet, dhe përgjegjësia institucionale kalohet me heshtje.
NĂ« Porto Romano, rrjedhja e gazit nuk Ă«shtĂ« thjesht rrezik potencial â Ă«shtĂ« frika e pĂ«rditshme e banorĂ«ve, qĂ« kĂ«rkojnĂ« jo vetĂ«m pĂ«rgjigje, por veprime konkrete dhe mbrojtje nga shteti qĂ« duhet tâu shĂ«rbejĂ«.
ShqipĂ«ria mbetet e ekspozuar ndaj rreziqeve kibernetike, mirĂ«po instalimi â pa njĂ« kuadĂ«r tĂ« qartĂ« rregullator â i pajisjeve Deep Packet Inspection (DPI) nga kompanitĂ« e telefonisĂ« celulare ka ngritur shqetĂ«sime serioze mbi privatĂ«sinĂ« dhe liritĂ« digjitale tĂ« qytetarĂ«ve.
Autoritetet kanĂ« deklaruar se pajisjet DPI synojnĂ« rritjen e sigurisĂ« dhe bllokimin e platformave si âTikTokâ, por ekspertĂ«t paralajmĂ«rojnĂ« se mungesa e transparencĂ«s dhe e kuadrit ligjor mund tâi hapĂ« rrugĂ«n censurĂ«s dhe mbikĂ«qyrjes masive.
Besmir Semanaj, ekspert në teknologjinë e informacionit, thotë se Shqipëria rrezikon të ndjekë rrugën e vendeve autoritare që përdorin DPI-në për mbrojtje por edhe kontroll informacioni.
Semanaj, ishte ndĂ«r tĂ« parĂ«t qĂ« shprehĂ«n shqetĂ«simin pĂ«r rrezikun e kĂ«tyre pajisjeve. Ai tha pĂ«r Citizens.al se pĂ«rdorimi i tyre nĂ« njĂ« kohĂ« kur nuk ka ende ligje apo udhĂ«zime qĂ« rregullojnĂ« si proces âi lĂ« rrugĂ«n hapur mbikĂ«qyrjes sĂ« aktivitetit tĂ« qytetarĂ«ve apo bizneseve tĂ« ndryshme onlineâ, e cila âĂ«shtĂ« njĂ« shkelje e madhe sa i pĂ«rket tĂ« dhĂ«nave personaleâ.
Sipas tij, mungesa e kuadrit rregullator lehtëson procesin e censurimit të përmbajtjes që qytetarët mund të qasin online, pasi DPI e filtron atë.
âKjo teknologji mund tĂ« pĂ«rdoret jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« bllokuar aplikacione, por edhe pĂ«r tĂ« mbledhur informacion tĂ« hollĂ«sishĂ«m dhe tĂ« dĂ«mshĂ«m pĂ«r qytetarĂ«t, siç janĂ« zakonet e pĂ«rdorimit tĂ« internetit dhe tĂ« dhĂ«na qĂ« lidhen me pĂ«rdoruesit,â tha Semanaj, duke i njohur edhe elementĂ«t pozitivĂ« kĂ«saj teknologjie, siç Ă«shtĂ« pĂ«rmirĂ«simi i sigurisĂ« kibernetike nĂ« rastet e rrezikut tĂ« shtuar.
Një tjetër ekspert, Tomi Kallanxhi, vë në dukje mungesën e informacionit mbi menaxhimin e të dhënave dhe përfshirjen e palëve të treta, duke ngritur shqetësime mbi pavarësinë dhe sovranitetin digjital të Shqipërisë.
Sipas tij, është shqetësuese që, edhe pse autoritetet kanë deklaruar se pajisjet DPI nuk ruajnë të dhëna personale, ende nuk dihet kush janë ekspertët e pavarur që e kanë verifikuar këtë gjë, pasi nuk ka asnjë përgjigje zyrtare.
Ai thotĂ« se mungesa e informacionit pĂ«r mĂ«nyrĂ«n se si ruhen tĂ« dhĂ«nat, pĂ«r sa kohĂ« mbahen ato dhe nĂ«se njĂ« palĂ« e tretĂ«, si kompania qĂ« ka furnizuar pajisjet, mund tâi pĂ«rdorĂ« pĂ«r qĂ«llime tĂ« tjera, si analizimi i sjelljes sĂ« pĂ«rdoruesve, ngre shqetĂ«sime serioze.
Përtej këtyre mangësive, Kallanxhi analizon se, në një skenar pozitiv, përdorimi i pajisjeve DPI do të ishte efektiv për të bllokuar platforma si TikTok, por gjithashtu edhe instrument i fuqishëm për mbrojtjen ndaj sulmeve kibernetike.
Pajisje të dhuruara nga Izraeli dhe në përdorim të përkohshëm
Tregu i telefonisë celulare dhe i komunikimeve elektronike në Shqipëri kontrollohet nga Autoriteti i Komunikimeve Elektronike dhe Postare (AKEP).
NĂ« njĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r Citizens.al â nĂ« tejkalim tĂ« afateve tĂ« parashikuara ligjore pĂ«r kĂ«rkesat pĂ«r informacion â AKEP heq pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« duke theksuar se me procesin e vendosjes sĂ« pajisjeve DPI Ă«shtĂ« angazhuar Autoriteti KombĂ«tar pĂ«r SigurinĂ« Kibernetike (AKSK).
Citizens.al iu drejtua AKSK-së për të kuptuar më shumë mbi procesin e instalimit të tyre. AKSK shpjegoi për herë të parë zyrtarisht vendimin që çoi në instalimin e pajisjeve DPI, fillimisht në kompanitë e telefonisë celulare në vend, me synimin për ta shtrirë më tej edhe te ofruesit e tjerë të shërbimit të internetit.
AKSK konfirmoi se pajisjet DPI nuk ishin blerë, por janë marrë në përdorim falas për një periudhë njëvjeçare, falë një marrëveshjeje të lidhur me Autoritetin e Sigurisë Kibernetike të Izraelit në shkurt 2023.
Pas pĂ«rfundimit tĂ« kĂ«saj periudhe, pajisjet do tâi kthehen palĂ«s izraelite. Ky informacion bĂ«het publik pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe lidhet me njĂ« periudhĂ« tĂ« ndjeshme pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, atĂ« tĂ« sulmeve kibernetike qĂ« ekspozuan tĂ« dhĂ«na tĂ« ndjeshme si pagat, targat, numrat e telefonit dhe llogaritĂ« bankare tĂ« qytetarĂ«ve shqiptarĂ«.
Sa i pĂ«rket bazĂ«s ligjore pĂ«r kĂ«tĂ« vendim, AKSK thekson se Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur te vendimi i KĂ«shillit tĂ« Ministrave pĂ«r bllokimin e TikTok, ligji pĂ«r sigurinĂ« kibernetike dhe ligji âPĂ«r tĂ« drejtat dhe mbrojtjen e fĂ«mijĂ«sâ.
Megjithatë, nuk ka asnjë referencë specifike për mbrojtjen e të dhënave personale nga keqpërdorimi në këtë proces, duke rritur shqetësimet e ngritura më parë nga ekspertët dhe mediat.
NĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« qetĂ«suar opinionin publik, AKSK sqaroi gjithashtu se pajisjet DPI nuk kanĂ« aftĂ«si pĂ«r tĂ« pĂ«rgjuar komunikimet e qytetarĂ«ve. Sipas institucionit, DPI analizon vetĂ«m âkokĂ«nâ (headerin) e paketave tĂ« tĂ« dhĂ«nave dhe nuk Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« deshifrojĂ« ose tĂ« lexojĂ« pĂ«rmbajtjen e tyre, pĂ«r shkak tĂ« enkriptimit tĂ« komunikimeve nĂ« internet.
Autoritetet përgjegjëse theksojnë se kjo është një masë e përkohshme, por shumë ekspertë kanë shprehur shqetësimin se përdorimi i pajisjeve DPI mund të përfshijë një sërë tjetër përpjekjesh për të monitoruar të dhënat e qytetarëve, përfshirë ato që lidhen me përdorimin e aplikacioneve të tjera dhe aktivitetet online.
Përdorimi i këtyre pajisjeve mund të krijojë mundësi të shumta për mbledhjen e të dhënave personale dhe për manipulimin e informacionit të qytetarëve.
KompanitĂ« celulare nĂ« vend ishin tĂ« para qĂ« instaluan pajisjet DPI sipas udhĂ«zimeve tĂ« AKSK, por deri nĂ« publikimin e kĂ«tij shkrimi, nuk pati njĂ« pĂ«rgjigje prej tyre nĂ« drejtim tĂ« âCitizensâ pĂ«r çështjen nĂ« fjalĂ«.
Pajisjet DPI po përdoren pa një kuadër rregullator të mirëfilltë
Zyra e Komisionerit pĂ«r Mbrojtjen e tĂ« DhĂ«nave Personale konfirmon pĂ«r âCitizensâ se, sipas legjislacionit aktual, nuk ka ende njĂ« detyrim ligjor qĂ« operatorĂ«t e komunikimeve elektronike nĂ« ShqipĂ«ri tĂ« kryejnĂ« njĂ« âVlerĂ«sim tĂ« ndikimit nĂ« mbrojtjen e tĂ« dhĂ«naveâ (DPIA) pĂ«r teknologjinĂ«Â Deep Packet Inspection (DPI).
Ky qëndrim i autoritetit mbikëqyrës vjen në një moment kur ekspertët dhe gazetarët kanë ngritur shqetësime serioze për mundësinë e keqpërdorimit të të dhënave personale nga operatorët që aplikojnë DPI në rrjetet e tyre.
Komisioneri sqaron se sipas ndryshimeve ligjore tĂ« miratuara nĂ« fillim tĂ« 2024, detyrimi pĂ«r kryerjen e njĂ« DPIA-je do tĂ« hyjĂ« nĂ« fuqi vetĂ«m nĂ« janar 2027, duke iu referuar dispozitave kalimtare tĂ« ligjit tĂ« ri nr. 124/2024 âPĂ«r mbrojtjen e tĂ« dhĂ«nave personaleâ.
Sipas praktikës ndërkombëtare, praktika DPIA shërben për të identifikuar dhe ulur rreziqet që lidhen me përpunimin e të dhënave personale, duke mbrojtur privatësinë dhe të drejtat e qytetarëve. Në mungesë të një DPIA-je, qytetarët rrezikojnë të ekspozohen ndaj mbikëqyrjes së tepruar, abuzimit me të dhënat dhe shkeljeve të privatësisë.
Në rastin tonë, kjo nënkupton se deri në janar 2027, përdorimi i DPI-së nga kompanitë e internetit në Shqipëri mund të vazhdojë pa një analizë të thelluar të rreziqeve për privatësinë e qytetarëve.
Në mungesë të një DPIA-je të detyrueshme, mbikëqyrja mbi përpunimin e të dhënave mbështetet vetëm në respektimin e përgjithshëm të parimeve ligjore të sigurisë, transparencës dhe minimizimit të të dhënave.
Zyra e Komisionerit i mëshon përgjegjësisë së operatorëve për të siguruar masat teknike dhe organizative për mbrojtjen e të dhënave, por mungesa e një vlerësimi të detajuar të ndikimit për teknologji të tilla si DPI mbetet një boshllëk i rëndësishëm në garantimin e privatësisë.
Lufta e të dhënave, kush i menaxhon ato
Matematicieni i njohur britanik Clive Humby Ă«shtĂ« shprehur disa vite mĂ« parĂ« se tĂ« dhĂ«nat janĂ« nafta e shekullit XXI, duke paralajmĂ«ruar edhe njĂ« âluftĂ«â mes shteteve pĂ«r aksesin nĂ« to, si edhe nevojĂ«n pĂ«r pĂ«rpunimin e tĂ« dhĂ«nave pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« prej tyre informacione qĂ« ndihmojnĂ« nĂ« projektimin e sĂ« ardhmes dhe nĂ« parashikimin e sjelljes sĂ« qytetarĂ«ve si konsumatorĂ« tĂ« internetit.
NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, Tomi Kallanxhi thekson se diskutimi mbi vendosjen e pajisjeve Deep Packet Inspection (DPI) nuk mund tĂ« shkĂ«putet nga çështja e sovranitetit digjital. Ai shpjegon se njĂ« element shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tâu marrĂ« parasysh Ă«shtĂ« fakti qĂ« sot shtetet janĂ« duke bĂ«rĂ« pĂ«rpjekje tĂ« mĂ«dha pĂ«r ruajtjen e sovranitetit tĂ« tyre digjital, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ShqipĂ«ria, sipas tij, nuk Ă«shtĂ« mĂ« sovrane nĂ« kĂ«tĂ« aspekt.
âE kemi dorĂ«zuar sovranitetin, jo vetĂ«m nĂ« kontekstin e DPI-ve, por edhe nĂ« atĂ« tĂ« e-Albania, ku tĂ« dhĂ«nat e qytetarĂ«ve shqiptarĂ« ruhen jashtĂ« territorit tĂ« ShqipĂ«risĂ«,â shprehet Kallanxhi, duke ngritur pikĂ«pyetje mbi vendimin pĂ«r tĂ« mbajtur nĂ« serverĂ« tĂ« huaj tĂ« gjitha tĂ« dhĂ«nat personale tĂ« shqiptarĂ«ve.
Ndërkohë, Besmir Semanaj e lidh sovranitetin digjital edhe me të drejtën e qytetarëve për një akses të lirë në internet.
âSovraniteti digjital nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« çështje shtetĂ«rore. Ai lidhet edhe me tĂ« drejtĂ«n e çdo qytetari pĂ«r tĂ« pasur akses tĂ« pakufizuar nĂ« teknologji dhe informacionâ, thekson Semanaj. Ai paralajmĂ«ron se pĂ«rdorimi i DPI-ve pĂ«r qĂ«llime censure cenon drejtpĂ«rdrejt kĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ«. Sipas tij, nĂ« kuadĂ«r tĂ« integrimit nĂ« Bashkimin Evropian, ShqipĂ«ria duhet tĂ« respektojĂ« parimet e njĂ« interneti tĂ« lirĂ«, ku çdo ndĂ«rhyrje duhet tĂ« jetĂ« e ligjshme, proporcionale dhe e justifikuar.
Përdorimi i pajisjeve DPI në vende autoritare
Në shtete autoritare apo gjysmë-autoritare, teknologjia DPI përdoret gjerësisht për qëllime të ndryshme, nga siguria kibernetike deri te kontrolli i informacionit dhe censura.
Në Rusi, përdorimi i DPI është pjesë e një strategjie shtetërore për mbikëqyrjen e komunikimeve digjitale dhe filtrimin e përmbajtjes online. Qeveria ruse ka detyruar kompanitë e internetit (ISP) që prej vitit 2020 të instalojnë këto pajisje, ndërsa përdoruesit që shfrytëzojnë rrjete VPN rrezikojnë gjoba. Platforma si Twitter, Facebook dhe Telegram janë bllokuar përmes këtyre mekanizmave.
Radio Evropa e LirĂ«  (REL) raportonte nĂ« vitin 2023 pĂ«r njĂ« bashkĂ«punim intensiv mes RusisĂ« dhe KinĂ«s pĂ«r ngritjen e njĂ« strukture tĂ« sofistikuar tĂ« kontrollit tĂ« internetit, me fokus nĂ« filtrimin e pĂ«rmbajtjes pĂ«rmes DPI-ve. NĂ« thelb tĂ« kĂ«tij bashkĂ«punimi qĂ«ndronte ideja e âruajtjes sĂ« rendit shoqĂ«rorâ pĂ«rmes kufizimit tĂ« aksesit nĂ« aplikacione apo faqe qĂ« konsiderohen tĂ« rrezikshme.
Praktika të ngjashme janë ndjekur edhe në Turqi dhe Egjipt. Në Turqi, që prej vitit 2016, pas instalimit të DPI-ve, autoritetet kanë ndërmarrë bllokime sistematike të faqeve të mediave online dhe profileve në rrjetet sociale, duke rritur ndjeshëm kontrollin mbi hapësirën digjitale. Shembuj të përdorimit të pajisjeve DPI në Turqi pati edhe gjatë protestave pas arrestimit të kryebashkiakut të Stambollit, ku interneti u ngadalësua ndjeshëm.
Edhe pse qeveria shqiptare mund të synojë mbrojtjen e të miturve dhe krijimin e një mjedisi më të sigurt online, instalimi i pajisjeve DPI pa një kuadër të qartë ligjor dhe pa një mekanizëm të pavarur mbikëqyrjeje përbën rrezik real për liritë qytetare. Mungesa e transparencës dhe kontrollit institucional hap rrugën për abuzime dhe cenon të drejtën themelore për informim dhe privatësi.
Qindra qytetarĂ«, aktivistĂ« dhe mbĂ«shtetĂ«s tĂ« komunitetit LGBT+ marshuan sot nĂ« TiranĂ«s nĂ« âParadĂ«n e KrenarisĂ«â, njĂ« aktivitet i pĂ«rvitshĂ«m qĂ« synon tĂ« ndĂ«rgjegjĂ«sojĂ« shoqĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« pranuar dhe promovuar barazi sociale dhe tĂ« drejta pĂ«r tĂ« gjithĂ«.
Organizimi, qĂ« kĂ«tĂ« vit kishte si moto thirrjen pĂ«rbashkuese âKrah pĂ«r krahâ nisi paraditen e sĂ« shtunĂ«s nĂ« instilacionin âRejaâ pĂ«rballĂ« âGalerisĂ« KombĂ«tare tĂ« Arteveâ ku u mbajtĂ«n fjalime frymĂ«zuese nga aktivistĂ«, qytetarĂ« dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« institucioneve.
Patris Pustina, aktiviste dhe anëtare e komunitetit u shpreh se slogani i këtij viti nënkupton që jemi shumë dhe na mbështesin shumë.
âMarshojmĂ« edhe pĂ«r ju qĂ« sot jeni nĂ« shtĂ«pi dhe nuk vini dot. ĂshtĂ« shumĂ« e gĂ«zueshme tĂ« pĂ«rjetosh PRIDE-n nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« TiranĂ«, nĂ« qytetin tim ku unĂ« jam rritur, si njĂ« pjesĂ« e komunitetit LGBTâ, deklaroi Patrisi.
Livia Zotrija nga Aleanca LGBT i bëri thirrje institucioneve shtetërore qe për njohjen e çifteve të së njëjtës gjini dhe personave transgjinorë.
âNa jepni statusin qĂ« na takon, na jepni mbrojtje. Mos na detyroni tĂ« largohemi nga vendi, pĂ«r tĂ« jetuar si vetjaâ, u shpreh Livia.
Ndërsa ju kërkoi familjeve shqiptare të pranojnë fëmijët e tyre dhe të mos i lenë të ndjehen të huaj në shtëpi.
âFamilje shqiptare, nuk ka dhuratĂ« mĂ« tĂ« madhe se pranimi. Zgjedhja Ă«shtĂ« e juaja, tĂ« bĂ«heni mburojĂ« apo plagĂ«â.
Në thirrje të njëjta u bashkua edhe Alba Ahmetaj dhe Edlira Mara, të cilat po rrisin dy vajza binjake, por shteti shqiptar nuk ju njeh mëmësinë.
âNe duam qĂ« tĂ« drejtat tona tĂ« njihen njĂ«soj si çdo qytetari tjetĂ«r shqiptar. E njĂ«jta gjĂ« pĂ«r martesĂ«, e njĂ«jta gjĂ« pĂ«r bashkĂ«jetesĂ«n, e njĂ«jta gjĂ« pĂ«r adoptimet, nuk kĂ«rkojmĂ« asnjĂ« gjĂ« mĂ« tepĂ«râ, u shpreh Alba Ahmetaj.
âPĂ«rkushtimi ynĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« i dobĂ«t dhe fĂ«mijĂ«t tanĂ« meritojnĂ« siguri dhe mbrojtje ashtu si çdo fĂ«mijĂ« tjetĂ«r nĂ« kĂ«tĂ« vend. Ju pyes: çfarĂ« mund tĂ« jetĂ« mĂ« tradicionale se dashuria ndaj fĂ«mijĂ«ve tĂ« tu?â, pĂ«rmbylli fjalimin Edlira Mara.
Veçanërisht u vu re prania e ministres së Shëndetësisë Albana Koçiu, e cila theksoi nevojën për të bërë më shumë në mbështetje të komunitetit LGBT+.
âKemi sfida, tĂ« cilat bashkarisht do tĂ« mund ti adresojmĂ« akoma mĂ« mirĂ«, por ajo qĂ« do tĂ« ishte ftesa ime ishte tĂ« jemi sĂ« bashku, tĂ« dialogojmĂ« dhe tĂ« bĂ«jmĂ« maksimumin pĂ«r tĂ« respektuar dhe pĂ«r tĂ« garantuar liritĂ« dhe tĂ« drejtat e gjithkujtâ, u shpreh ministrja Koçiu, ndĂ«rsa shtori se duhet ta bĂ«jmĂ« zĂ«rin e komunitetit tĂ« kumbojĂ« jo vetĂ«m sot, por çdo ditĂ«.
Ndërkohë të pranishëm ishin edhe përfaqësues nga komuniteti i personave me aftësi të kufizuara, të cilët sollën një dimension të ri solidariteti dhe bashkëpunimi.
âUnĂ« jam kĂ«tu me babain tim 76 vjeçar, i cili i pĂ«rket njĂ« brezi konformist. MegjithatĂ« ai kupton dhe e quan krejt tĂ« natyrshme qĂ« ky komunitet tĂ« ketĂ« fĂ«mijĂ«, tĂ« rrrisĂ« fĂ«mijĂ«t e tyre sepse e ka provuar nĂ« kurriz se cfarĂ« do tĂ« thotĂ« tĂ« tĂ« pĂ«rbuzin dhe tĂ« tĂ« lenĂ« nĂ« cep vetĂ«m pĂ«r njĂ« karakteristikĂ« tĂ« identitetit tĂ«nd dhe jo pĂ«r arsye mĂ« tĂ« qenĂ«sishme se kaqâ, u shpreh Suela Lala, drejtuese e âFondacionit SĂ« Bashkuâ qĂ« lobon pĂ«r tĂ« drejta pĂ«r personat me aftĂ«si tĂ« kufizuar.
Përfaqësues diplomatikë, si ambasadorët e Suedisë, Kanadasë dhe BE-së, shprehën mbështetjen përmes pranisë së tyre. Ndërsa mes fjalimeve u theksua rëndësia e respektimit të të drejtave të njeriut, shëndetit mendor dhe përfshirjes sociale.
âPĂ«rkushtimi ynĂ« ndaj tĂ« drejtave tĂ« njeriut shkon pĂ«rtej kufijve tanĂ« [KanadasĂ«] dhe jemi krenarĂ« qĂ« bashkĂ«punojmĂ« me ShqipĂ«rinĂ« [âŠ] ndĂ«rsa ajo vijon tĂ« forcojĂ« respektin pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut dhe pĂ«rfshirjen sociale,â deklaroi ambasadorja e KanadasĂ«, Elissa Golberg, gjatĂ« organizimit.
Ndërsa ambasadori i Bashkimit Evropian Silvia Gonzato, u shpreh se edhe pse ka një histori të tijën personale që e lidh me komunitetin, ai ishte edhe si përfaqësues si Bashkimit Evropian që përçon mesazhin e vlerave dhe respektimit të të drejtave të njeriut dhe demokracisë.
âBashkimi Evropian mbĂ«shtetet nĂ« vlerat e respektit pĂ«r dinjitetin njerĂ«zor, lirinĂ«, demokracinĂ«, barazinĂ«, sundimin e ligjit, respektin pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu tĂ« drejtat e personave qĂ« u pĂ«rkasin pakicave dhe kĂ«to vlera janĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, pĂ«r tĂ« gjitha shtetet anĂ«tare nĂ« njĂ« shoqĂ«ri nĂ« tĂ« cilĂ«n lulĂ«zon pluralizmi, mos diskriminimi, toleranca, drejtĂ«sia, solidariteti dhe barazia mes femrave dhe meshkujveâ, deklaroi ambasadori Gonzato.
Pas grumbullimit, grupi nisi marshimin pĂ«rgjatĂ« Bulevardit âDĂ«shmorĂ«t e Kombitâ, duke kaluar zonĂ«n e ish-Bllokut, sheshin âNĂ«nĂ« Terezaâ dhe duke e pĂ«rmbyllur âParadĂ«n e KrenarisĂ«â pĂ«rpara KryeministrisĂ«, nga ku kĂ«rkohet qĂ« tĂ« ketĂ« pĂ«rkrahje tĂ« kĂ«tij komuniteti.
Himni i paradĂ«s kĂ«tĂ« vit ishte me njĂ« rikonceptim tĂ« kĂ«ngĂ«s âZjermâ qĂ« pĂ«rfaqĂ«soi ShqipĂ«rinĂ« nĂ« Eurovision por me vargjet: âNe jemi vetĂ« dashuria, nuk na mungon krenaria, âKrah pĂ«r krahâ ecim bashkĂ«, mĂ«sojmĂ« botĂ«n si me dashtĂ«, ngjyrat tona sot i ka liriaâ.
Himni u kĂ«ndua gjatĂ« gjithĂ« rrugĂ«s, duke marrĂ« energjinĂ« e kĂ«ngĂ«s sĂ« dyshes Beatriçe Gjergji e KolĂ« Laca tĂ« âShkodra Elektronikeâ.
NĂ« duart e marshuesve valĂ«viteshin pankarta me mesazhe tĂ« qarta: âLiri, barazi, siguri krah pĂ«r krahâ; âGjuha e urrejtjes nuk Ă«shtĂ« liri e shprehjesâ; âPoshtĂ« homofobia!â; âDuam barazi, duam liriâ dhe madje edhe mesazhe solidariteti pĂ«r PalestinĂ«n.
Ky Ă«shtĂ« marshimi i 12-tĂ« qĂ« organizohet nĂ« TiranĂ« nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« komunitetit LGBT+. ShqipĂ«ria ka ende rrugĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« drejt barazisĂ«, por çdo hap, çdo pankartĂ«, çdo kĂ«ngĂ« janĂ« dĂ«shmi se ky ndryshim Ă«shtĂ« i mundur â dhe i domosdoshĂ«m.
Login
