GJENERAL PIRO AHMETAJ
Pyetje trilona dollarĂ«: âA ndodhemi nĂ« prag tĂ« LuftĂ«s sĂ« TretĂ« BotĂ«rore?â Cilat janĂ« mĂ«simet nga Lufta I dhe II? ĂfarĂ« peshe do tĂ« ketĂ« Inteligjenca Artificiale (IA), robotĂ«t, dronĂ«t dhe fuqia kibernetike? âCilat mund tĂ« jenĂ« pasojat, a tĂ« ketĂ« fitues, apo vetĂ«m tĂ« humbur?â âĂfarĂ« duhet/mund tĂ« bĂ«jnĂ« vendet si RSh nĂ« rast lufte?â. Besoj se kĂ«to pyetje mbartin peshĂ« si dhe sencitivitet tĂ« lartĂ« pĂ«r qytetarĂ«t, pasi:
SĂ« PARI: ânga vimĂ«, ku jemi dhe ku po shkojmĂ«â? Tre e Âœ vjet pas agresionit neonazist tĂ« RusisĂ«-Putiniste ndaj UkrainĂ«s; statuquosĂ«, fuqisĂ« ushtarake dhe interesave euroatlantike (USA/NATO/ BE); riciklimi i pĂ«rballjes sĂ« pĂ«rgjakshme me terroristĂ«t nĂ« Lindjen e Mesme; tensioni Kamboxhia-TajlandĂ« nĂ« Azi, e kanĂ« tronditur rĂ«ndĂ« rendin global tĂ« sigurisĂ«.
A jemi nĂ« prag tĂ« LuftĂ«s 3-BotĂ«rore ? Mbas ri-Triumfit tĂ« Trump, demokracitĂ« burokratike po shkunden dhe njĂ« rendi i Ri i sigurisĂ« po lind. NdĂ«rsa ShBA po ri-bĂ«het edhe mĂ« e fuqishme, aleanca tĂ« reja po ri-lindin. Me retorikĂ«n edhe tĂ« forcĂ«s, Trump synon KanadanĂ«, GroenlandĂ«n, Kanalin e PanamasĂ«; Putin, UkrainĂ«n, GjeorgjinĂ« dhe ambicie pĂ«r ish-republikat sovjetike; ndĂ«rsa Xi Jinping Tajvanin dhe zgjerimin nĂ« Lindjen e LargĂ«t. Duket sikur Bota po ndahet sĂ«rish nĂ« 2 blloqe: âi pari SHBA-tĂ«, NATO, BE, JaponinĂ«, AustralinĂ«, Izraelin & KorenĂ« e Jugutâ; ndĂ«rsa i 2-ti: RusinĂ«, KinĂ«n, vendet BRICS, Iranin, KorenĂ« e Veriut. PĂ«rveç SHBA, pyetja mbetet: âA/sa janĂ« diktatorĂ«t, autokratĂ«t e mbi-pushtetshĂ«m, tĂ« vendosur pĂ«r tĂ« evituar njĂ« konfrontim fatalâ?
Shpenzimet pĂ«r luftĂ«n po rriten nĂ« mĂ«nyrĂ« eksponenciale. Sipas prestigjiozes âSIPRIâ, shpenzimet ushtarake nĂ« 2025 kanĂ« arritur kuotat mĂ« tĂ« larta qĂ« nga Lufta e FtohtĂ« (2.83 trilionĂ« $), prej tĂ« cilave, SHBA 1 trilion $ ose 66% e shpenzimeve tĂ« NATO-s; Kina 300 miliardĂ« $, Rusia 130 miliardĂ« $ dhe BE 454 miliardĂ« âŹ
NacionalistĂ«t radikalĂ« dhe liderĂ«t autoritarĂ«. âMĂ« e rrezikshmja nga tĂ« gjitha luftĂ«rat Ă«shtĂ« ajo qĂ« justifikon pushtimet nĂ« emĂ«r tĂ« identitetitâ, thoshte Huntington. NdĂ«rsa projekti Trump: âTa bĂ«jmĂ« AmerikĂ«n pĂ«rsĂ«ri tĂ« madhe, ose tĂ« pakonkurrueshme dhe vdekjeprurĂ«seâ; Putini: âRusinĂ« Historikeâ, Xi Jinping: âRilindja e KinĂ«s,â. Deri ku do tĂ« shkojĂ« kjo narrativĂ« ekspansioniste dhe mitologjike, e ngjashme me atĂ« tĂ« Hitleriti e cili e (sh) pĂ«rdori krizĂ«n ekonomike dhe politike tĂ« viteve â30 pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« shtet militar si dhe legjitimuar pasojat e luftĂ«s barbare.
SĂ« DYTI: âKush nuk e kujton tĂ« kaluarĂ«n, Ă«shtĂ« i dĂ«nuar ta pĂ«rsĂ«risĂ« atĂ«â, thoshte George Santayana. Vrasja e princit austriak (1914), nĂ« SarajevĂ« shĂ«rbeu si fitili qĂ« ndezi LuftĂ«n e I. NdĂ«rsa para LuftĂ«s sĂ« II BotĂ«rore, Evropa shijonte âLa Belle Ăpoqueâ, ose zhvillim industrial, lulĂ«zim kulturor dhe rritje ekonomike. Por, nĂ«n kĂ«tĂ« fasade, fshiheshin tensione tĂ« mĂ«dha: âgara armatimesh, interesa koloniale dhe aleanca tĂ« ndĂ«rlikuaraâ.
âPse ndodhemi nĂ« njĂ« situatĂ« tĂ« ngjashmeâ? Lufta e II-tĂ«, me mbi 70 milionĂ« tĂ« vrarĂ«, pĂ«rfshiu fuqitĂ« industriale si dhe pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« u pĂ«rdorĂ«n armĂ«t bĂ«rthamore nga SHBA nĂ« HiroshimĂ« dhe Nagasaki. Lufta e FtohtĂ« (1945-90): âu shoqĂ«rua me garĂ« armatimesh, tensione dhe frikĂ«n nga njĂ« katastrofe planetareâ! Historia po pĂ«rsĂ«ritet, nĂ« vend tĂ« plumbave po pĂ«rdoren embargot, nĂ« vend tĂ« lĂ«vizjes sĂ« lirĂ« po ngrihen mure, nĂ« vend tĂ« tregtisĂ« sĂ« lirĂ« po vendosen tarifa.
SĂ« treti: âpasojat e njĂ« LuftĂ« e TretĂ« BotĂ«roreâ. Me tĂ« drejtĂ«, Ajnshtajni i madh thoshte: âNuk e di me çfarĂ« armĂ«sh do tĂ« luftohet nĂ« luftĂ«n e 3-tĂ«, por e KatĂ«rta do tĂ« bĂ«het me gurĂ« dhe shkopinjâ. NdĂ«rsa historiani âbest sellerâ Yuval Harari: ânĂ«se Lufta I BotĂ«rore ishte e bajonetave dhe gazit helmues; e II-ta e tankeve, avionĂ«ve dhe bombĂ«s atomike; Lufta e III do tĂ« jetĂ« e dronĂ«ve, robotĂ«ve dhe e kodit binar (IA)â, çka mund tĂ« çojĂ« nĂ« shfarosjen e qytetĂ«rimitâ.
Lufta hibride dhe kibernetike do tĂ« jenĂ« fuqia pĂ«rcaktuese e luftĂ«s pasi do tĂ« shĂ«rbejĂ« si âarma e padukshmeâ qĂ« mund tĂ« çaktivizojĂ« rrjetet e energjisĂ«, tĂ« paralizojĂ« sistemet bankare, sistemet e transportit ajror, kolaps nĂ« spitale, do manipulojĂ« opinionin publik dhe zgjedhjet, etj. Lufta/Epoka e frikshme e InteligjencĂ«s Artificiale (IA), do tĂ« pĂ«rdoret pĂ«r zbulim, analizĂ« dhe vendimmarrje nĂ« koordinimin e sulmeve tĂ« robotĂ«ve. Kur algoritmet vendosin vetĂ« se KĂ«, Kur dhe Ku do tĂ« sulmojnĂ«, atĂ«herĂ« lind njĂ« paradoks: âKush do tĂ« marrĂ« pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« pĂ«r viktimat e shkaktuara?â.
E ardhmja e luftĂ«s po ashtu do jenĂ« raketat hipersonike, me shpejtĂ«si mbi Mach-5 (pesĂ« herĂ« mĂ« e shpejtĂ« se e zĂ«rit) duke i bĂ«rĂ« tĂ« pamundur zbulimin dhe asgjĂ«simin nga mbrojtja ajrore. ShBA zotĂ«ron Hypersonic Glide Vehicles (HGV); Rusia Kinzhal dhe Avangard; ndĂ«rsa Kina DF-ZF tĂ« avancuar. Si shembull ilustrues: âNĂ« LuftĂ«n e II BotĂ«rore, Gjermania sulmoi LondrĂ«n me raketat V-2, nga teknologjitĂ« mĂ« tĂ« avancuara tĂ« kohĂ«s, sot, hipersonikĂ«t janĂ« 10 herĂ« mĂ« tĂ« shpejtĂ« dhe 100 herĂ« mĂ« tĂ« saktĂ«âŠ, âkĂ«shtu edhe pasojatâ!
Armatimi orbital dhe satelitor. Lufta e 3- tĂ« do tĂ« zhvillohet edhe nĂ« hapĂ«sirĂ«. SHBA, Rusia dhe Kina kanĂ« testuar radarĂ« dhe armĂ« anti-Satelit tĂ« gjeneratĂ«s sĂ« fundit. Pra, hapĂ«sira nuk do jetĂ« mĂ« thjesht âlaborator eksperimenteshâ, por pjesĂ« integrale e fateve tĂ« LuftĂ«s sĂ« TretĂ«.
BioarmĂ«t dhe armĂ«t kimike. MegjithĂ«se tĂ« ndaluara me konventa ndĂ«rkombĂ«tare, nĂ« situata tĂ« dĂ«shpĂ«ruara: âvirusĂ« tĂ« krijuar nĂ« laborator dhe agjentĂ« biologjikĂ« mund tĂ« pĂ«rdoren nga terroristĂ«t dhe diktatorĂ«t si sulme nĂ« qytete tĂ« mĂ«dha pĂ«r tĂ« shkaktuar panik masivâ. Armatimi Elektromagnetik (EMP), mund tĂ« shkatĂ«rrojĂ« sistemet elektronike, duke i kthyer qytete tĂ« tĂ«ra nĂ« epokĂ«n para-digjitale. NĂ«se njĂ« raketĂ« bĂ«rthamore shpĂ«rthen nĂ« atmosferĂ«, valĂ«t EMP mund tĂ« çaktivizojĂ« tĂ« gjithĂ« teknologjinĂ« digjitale duke sjellĂ« kolaps tĂ« sistemeve dhe infrastrukturave me peshe jetike.
SĂ« katĂ«rti, a mund tĂ« ketĂ« fitues nĂ« rast tĂ« njĂ« Lufte tĂ« 3-tĂ« BotĂ«rore? âNĂ«se do tĂ« jetĂ« njĂ« luftĂ« bĂ«rthamore, fituesi do tĂ« jetĂ« ai qĂ« vdes i funditâ â thoshte me sarkazĂ«m nobelisti i paqes Andrei Sakharov. Ende rreth 13,000 armĂ« bĂ«rthamore kanĂ« SHBA, Rusia, Kina, UK, Franca, etj. GjatĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«, koncepti i deterrence/shkurajinit i mbajti palĂ«t nĂ« paqe tĂ« imponuar ose nga frika reciproke. Sot, fuqia bĂ«rthamore Ă«shtĂ« 10-ra herĂ« mĂ« e madhe.
âPĂ«rplasja e qytetĂ«rimeveâ, Huntington theksonte se: âkonfliktet e sĂ« ardhmes nuk do jenĂ« vetĂ«m ideologjike apo interesat ekonomike, por edhe nga pĂ«rkatĂ«sia e qytetĂ«rimeveâ. Konfliktet nĂ« Ballkan nĂ« vitet 1990; pĂ«rplasjet aktuale midis SHBA/PerĂ«ndimit dhe KinĂ«s/RusisĂ«, si dhe pĂ«rballja me terrorizmin: âilustrojnĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rplasje qytetĂ«rimeshâ.
Gjithsesi, konsideruar shkatĂ«rrimin shembullor qĂ« ShBA realizoi ndaj bazave bĂ«rthamore tĂ« Ajatallah-ut tĂ« Iranit, por dhe ndaj paranojave tĂ« diktatorĂ«ve tĂ« dalldisur nga fuqia e tĂ« gjithĂ«-Pushtetit (p.sh Putinit), mbetem besimplotĂ« se *: âfalĂ« (super) fuqisĂ« ushtarake tĂ« pathyeshme dhe vdekjeprurĂ«se tĂ« ShBA si dhe Leadershipit tĂ« fortĂ« tĂ« Trump, Bota nuk do tĂ« rrokulliset nĂ« LuftĂ«n e 3-tĂ« BotĂ«roreâ. Pra, falĂ« (mirĂ«njohje) ShBA, jo Lufta por: âpaqja, rendi global i sigurisĂ«, vlerat e qytetĂ«rimit dhe demokracia do tĂ« triumfojnĂ« mbi neo-nazistĂ«t, neo-stalinistĂ«t, neo-Millosheviçet, si dhe ndaj shteteve dhe organizatave terroristeâ! (*Autori)
SĂ« pesti: âçfarĂ« qasje mund tĂ« ndjekin vendet e vogla si ShqipĂ«ria nĂ« rast tĂ« njĂ«Â Lufte fatale/botĂ«roreâ? NĂ« vijim tĂ« pesĂ« gjetjeve po paraqes edhe â5 rekomandime strategjikeâ:
1. Historia na tregon se luftĂ«rat nisin nga veprimet dhe mosveprimet, nga kokĂ«fortĂ«sia dhe oshilacionet e DiktatorĂ«ve gjakatarĂ«, AutokratĂ«ve Suprem, si dhe shpĂ«rfillja e mĂ«simeve nga luftĂ«rat e mĂ«parshme. NĂ« ditĂ«t e sotme, teknologjia (IA) e bĂ«n luftĂ«n mĂ« tĂ« pa-parashikuar por dhe mĂ« tĂ« pamĂ«shirshme. KĂ«shtu, nĂ«se shpĂ«rthen âlufta e 3-tĂ«â, ajo mund tĂ« jetĂ« âedhe e fundit pĂ«r njerĂ«ziminâ
2. AsnjĂ« vend nuk i mbijeton dot i vetĂ«m njĂ« lufte botĂ«rore, por âsidomos shtetet e vogla nuk e kanĂ« luksin tĂ« bĂ«jnĂ« gabime strategjikeâ, thoshte Kissinger. As nuk duhet ta mendojmĂ« rikthehemin te marrĂ«zia e âmbrojtjes me forcat e vetaâ! NĂ« rast tĂ« njĂ« pĂ«rballje fatale, na duhet tĂ« mbĂ«shtetemi dhe forcojmĂ« edhe mĂ« tej bashkĂ«punimin strategjik me ShBA dhe NATO. Me kĂ«tĂ« rast, inkurajojmĂ« RSh pĂ«r mbĂ«shtetjen e pakushtĂ«zuar tĂ« vendimmarrjeve tĂ« ShBA/NATO, si dhe kontributet ndaj UkrainĂ«s.
3. Duke duartrokitur âmarrĂ«veshjen mes KroacisĂ«, KosovĂ«s dhe ShqipĂ«risĂ« nĂ« fushĂ«n e mbrojtjesâ, do tâi KĂ«shilloja vĂ«llazĂ«risht aktorĂ«t relevant nĂ« TiranĂ« dhe PrishtinĂ«: âtĂ« pĂ«rulen nĂ« gjunjĂ« para historisĂ« sĂ« pĂ«rgjakshme dhe pĂ«rgjegjĂ«sive shtetĂ«roreâ, pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« jetĂ« PlatformĂ«s: â2-Shtete Sovrane, 1-Komb i VetĂ«mâ, duke e konfirmuar nĂ« Washington, Bruksel etj., qĂ« âedhe pse e vonuarâ kjo qasje nuk kĂ«rcĂ«non asnjĂ« vend, pĂ«rfshi SerbinĂ«. PĂ«rkundrazi do tĂ« kontribuojĂ« si njĂ« balancĂ« racionale pĂ«r paqen dhe integrimin euroatlantik tĂ« Rajonit.
4. Rritja e shpenzimeve pĂ«r mbrojtjen nga 2% nĂ« 5% deri nĂ« vitin 2030 nuk Ă«shtĂ« kurrsesi âpĂ«r ta marrĂ« me tĂ« mirĂ« Presidentin Trump (!)â, por domosdoshmĂ«ri kritike pĂ«r tĂ«Â transformuar Sistemin e SigurisĂ« dhe Mbrojtjes sĂ« RSh, nĂ« pĂ«rputhje me Konceptin e Ri tĂ« NATO-s, duke pĂ«rditĂ«suar dhe modernizuar aftĂ«sitĂ« operacionale tĂ« FA nĂ« pĂ«rmbushjen e misionit kushtetues: âmbrojtjen e integritetit territorial (neni 5); zhvillimin e interesave kombĂ«tare, promovimin e vlerave euroatlantike si dhe pĂ«rmbushjen e detyrimeve nĂ« NATOâ.
5. NĂ« suksesin e reformave tĂ« sigurisĂ« kombĂ«tare, âasnjĂ« grosh nuk vlejnĂ«â, privatizimi Partive dhe i dashurisĂ« pĂ«r mĂ«mĂ«dheun; as festimet bolshevike nga superfitorja (e mbi-Pushtetit) si dhe as mjerimi i OpozitĂ«s nga humbja e 4-t radhas. PĂ«rkundrazi, mbeten jetike ri-kthimi i demokracisĂ« funksionale, balancave kushtetuese, dashurisĂ« pĂ«r Atdheun, pĂ«rkushtimi nĂ« ushtrimin e detyrave shtetĂ«rore, pĂ«rgjegjĂ«sia ndaj interesave kombĂ«tare, si dhe âbesimi dhe mirĂ«njohjaâ ndaj partneritetit strategjik me SHBA, NATO.
Login
