RELDAR DEDA – Shqipëria vazhdon ende të jetë e kërrusur nga pesha e aktiviteteve të rrjeteve të narkotrafikut, nga një qeveri e shkrirë qartazi me këtë rrjet, nga një kryeministër arrogant që s’heq dorë për të futur në grykë të vet të gjitha pushtetet; nga një opozitë e pafuqishme për t’u përballur me këtë gjendje, qoftë për shkak të përgjegjësive të veta, qoftë për shkak të degradimit të situatës; media të kontrolluara, elita akademike të korruptuara e të nënshtruara dhe një shoqëri civile e vënë e tëra në shërbim të qeverisë.
Zërat kritikë po pakësohen dita-ditës, dhe shoqëria po vazhdon të zhytet në një depresion të tillë, saqë ka filluar ta pranojë hapur perspektivën e një politike moniste, që secili prej nesh e kishte menduar si të mbyllur përgjithmonë.
A nuk menduam të gjithë ne se koha kur shteti udhëhiqej nga një burrë i vetëm, për disa dekada me radhë, kishte marrë fund? A s’ishim ne dëshmitarë të shpalosjes së beftë të revolucioneve nëpër botën arabe, që çuan në rrëzimin e Ben Alisë në Tunizi, të Mubarakut në Egjipt apo të Gadafit në Libi? A nuk ishim ne ata që pamë se si ushtria e dëboi nga pushteti diktatorin 94-vjeçar të Zimbabvesë, Robert Mugabe, pas afro dyzet vitesh në krye të shtetit?
Atëherë kur menduam se autoritarizmi, dhe mbi të gjitha regjimet autoritare, kishin marrë fund, Shqipërisë i kanoset rreziku i ngecjes në një purgator gjysmë-demokratik apo kinse-demokratik, ku kryeministri i vendit luan lojën e një demokracie fasadë, prapa së cilës fshihet një sistem i kapur plotësisht nga tentakulat kriminale dhe financiare.
Sigurisht, kohërat e sotme nuk prodhojnë diktatura në kuptimin klasik të fjalës. Ato po prodhojnë sisteme perfide, në të cilat demokracia rrëshqet, kthehet mbrapsht dhe bëhet karikaturë e vetvetes. Sociologët e quajnë këtë “autoritarizëm performativ”, ku lideri nuk ndalohet nga asgjë, sepse është kudo. Flet si opozitë, qeveris si i vetmi autoritet, ndërton, shan, fal, përsërit, ironizon, mbledh, çmonton dhe në fund të ditës është i vetmi që ka të drejtë të tregojë historinë e vendit.
A nuk e ka përshkruar Ismail Kadare një fenomen të ngjashëm tek Pashallëqet e mëdha, ku tregon se nën një sundim të gjatë, populli mësohet të mos imagjinojë më asgjë përtej sundimtarit? Dhe kur imagjinata vdes, nuk ka më demokraci. Ka vetëm zbrazëti me zë të lartë.
Në Shqipëri, pushteti nuk lufton më me zjarr, por ai djeg me heshtje. Nuk godet. As nuk shtyn. Thjesht thith. Tenton të kapë këdo që joshet nga madhështia e tij, dhe pasi ta kapë, e përpin. E bën pjesë të vetes, e mbyll në një zyrë me mobilie të reja, i jep një post, një bord, një konferencë për shtyp. Dhe më pas e lë të zbehet, të tretet, si një rrobë e vendosur në diellin e rremë të kompromisit.
Në këtë vend të lodhur nga tranzicioni, Edi Rama nuk e fsheh më as etjen për pushtet, as strategjinë për ta zgjatur atë. Por ajo që fsheh mjeshtërisht është një plan më i thellë: për ta bërë të panevojshme vetë ekzistencën e opozitës. Jo duke e ndaluar. Jo duke e goditur me grusht. Por përkundrazi, duke e ftuar në tryezë, duke e përkëdhelur, duke i thënë: “Ejani, s’ka më ndasi. Jemi të gjithë bashkë.”
Në një regjim të kalbur, këto fjalë do të tingëllonin si thirrje për paqe. Por në një demokraci të dërrmuar, ato janë këngë funerali për pluralizmin. Në muajt e fundit, Rama ka thirrur publikisht që figura “të shëndetshme” nga e djathta të bashkohen me qeverisjen. Kjo është një thirrje që në thelb të kujton një sulm të heshtur ndaj një partie që ai e di mirë se është ende aset kombëtar: Partisë Demokratike.
Sepse Rama e di: PD, me gjithë plagët, përçarjet, dështimet, është një institucion historik i këtij vendi. Është pjellë e dhimbshme e viteve ’90, e atij momenti kur shqiptarët ndanë përfundimisht drithmën e frikës nga fryma e lirisë. Dhe ajo që Rama s’mund ta falë, është pikërisht kjo: që ekziston ende një forcë që i kujton vendit se pushteti mund të ndërrohet. Dhe prandaj duhet bërë i padukshëm.
Ai ka nisur ta bëjë këtë me një mjeshtëri që do ta kishin zili edhe strukturat më të ftohta të Tabir Sarajit në Pallati i ëndrrave. Genc Doromemaj, dikur kryetar i PD-së në Vlorë, sot është në një pozicion të emëruar nga vetë qeveria. Në heshtje. Pa sherr. Pa kushte. U bë pjesë e sistemit. Si një ëndërr që nuk u interpretua, por u arkivua. Përherë. E mbuluar me pluhur qeveritar.
E gjithë kjo strategji; përvetësimi i figurave të opozitës, thirrjet për “afrim”, vendosja e kundërshtarëve politikë në borde dhe poste publike, nuk është thjesht manovër politike. Është pjesë e një modeli më të thellë autoritar, ku pushteti nuk mjaftohet më me kontrollin e institucioneve, por synon të kontrollojë edhe perceptimin e realitetit.
Të tjera figura janë ftuar, publikisht apo prapa kuintave, që të ndalin së qeni kundërshtarë dhe të kthehen në “bashkëpunëtorë”. Të shndërrohen nga pjesë e një alternative në argument të pushtetit aktual. Dhe ky është momenti kur opozita nuk goditet, por zhbehet me përqafim.
Në romanin “Dimri i Madh”, Kadare përshkruan një sistem që nuk kërkonte të asgjësonte kundërshtarin, por të zhdukte dallimin mes vetes dhe tij. Kështu, çdo kundërshtar bëhej, pak nga pak, version i zbutur i Partisë. Dhe kur dallimi humbet, humb edhe alternativa.
Rama nuk ndërton një regjim të dhunshëm. Ai ndërton një gjendje ku gjithçka tjetër duket e panevojshme. “Pse na duhet një opozitë?”, pyesin disa, “kur ai vetë po sjell të djathtën brenda së majtës?” Kështu lind iluzioni i plotësisë, që është arma më e frikshme e autoritarizmit.
Në të vërtetë, ai nuk kërkon opozitarë që të mendojnë ndryshe. Kërkon figurantë që të justifikojnë dominimin e tij, si në një teatër ku gjithçka është vendosur paraprakisht. Në vend të garës, kemi përputhje. Në vend të përplasjes së ideve, kemi krahë që bien në prehrin e një njeriu të vetëm. Një simfoni njëzëri, që zëvendëson pluralizmin me një estetikë të pastër qeveritare, të kuruar, të heshtur dhe të vetëkënaqur.
Nëse një njeri qëndron 26 vjet në pushtet, fillimisht si ministër, më pas si kryetar bashkie, pastaj si kryetar partie dhe më në fund si kryeministër, ai nuk është më thjesht një njeri i pushtetit. Ai bëhet vetë pushteti.
Edi Rama, që hyri në skenën politike si ministër i Kulturës në vitin 1998, nuk është më një aktor në politikë. Ai është bërë skena vetë. Dhe kur skena është gjithmonë e njëjtë, spektakli ndryshon vetëm në rekuizita. Qytetarët nuk janë më spektatorë të lirisë, por të një rituali të përsëritur, ku lideri i vetëm mbetet gjithnjë figura qendrore.
Sot, Rama nuk qeveris më thjesht për të ruajtur pushtetin. Ai qeveris që të mos mbetet më asnjë fije nevoje për ta ndërruar atë. Dhe mënyra më e sigurt për ta arritur këtë është: të shndërrojë kundërshtarin në dekor. Të marrë zërin e tij, të përdorë fytyrën e tij, të bëjë sikur është bashkë, për të mos e lejuar kurrë të jetë përballë. m.p.