Zonja Dibër
Nga Edison Ypi
Nga kthesa për në Muhërr, e deri rrëzë maleve në perëndim të Dibrës te ura mbi Drinin e Zi, gjallon gjelbërimi më i larmishëm që ekzison vetëm në 2 vende: atje, dhe nëpër ëndërra.
Duket sikur në këto dhjetë kilometra një kopështar gjenial, në bashkëpunim me një arkitekt, një botanist, dhe një ambientalist, i kanë dhënë jetë kopështit më të madh në botë me të gjitha bimët, drithërat, frutat, vreshtat, ullishtat, madje dhe ferrat dhe hithrat e të gjitha specieve dhe nënspecieve që ekzistojnë nën diellin. Kalimi përmes kësaj parajse të gjelbër kalon nëpër një rrugë herë të drejtë, herë rrethore, harkore, eliptike, sinusoidale, prarabolike, hiperbolike dhe të gjitha vijat e tjera vizatuar me kujdesin më të madh të merakliut matematicien në bordin dhe nën urdhërat e kopështarit në fjalë.
Me të hedhur lumin mbi urën e famshme të vjetër, e cila, për fat, nga pesha e makinës time nuk u shemb, nisin malet.
Te një urë tjetër më e vogël, më e shkurtër, më e sigurtë se ajo mbi Drin, një dibran i moshuar imcak dhe fytyrëmprehtë flet për rrugën deri në Burgajet, në formën e një profecie të dyshimtë prej Hoxhe ose magjistricash: Rruga është edhe e mirë edhe e keqe, edhe kalohet, edhe nuk kalohet, rëndësi ka të vazhdosh i qetë, i patrembur nga asnjë vështirësi dhe i pa entuziazmuar tej mase nga asnjë pamje sado mahnitëse.
Pas Hoxhës profetik ose magjistricës dinake, nis menjëherë një e përpjetë.
Pak minuta pasi lë pas kopështin mahnitës dhe gjigand sa një mijë Kopështe të Edenit, duket sikur Zonja Dibër ma ka mbyll derën nga pas, dhe më ka dhënë urdhër: Vazhdo. Nuk mbaj më përgjegjësi për një të krisur.
Ruga përpjetë malit të parë ka taban të fortë shkëmbor, dhe pafund kthesa, disa prej të cilave janë të ngushta dhe të frikëshme.
Gjurma kalldrëmi të vjetër gjatë gjithë rrugës.
Nëpër kthesa, mbrojtëse të ulëta dhe të trasha betoni tipike për këto lloj rrugësh të kohës së Diktaturës.
Rrugë të ngushta ose shtigje anësore që dëshmojnë ekzistencën e fshtrave andej rrotull. Do ishte kënaqësi me i pa, qoftë edhe nga larg ato fshatra. Por nuk duken. I mbulon gjelbërimi, ose janë prapa malit.
Pak kilometra dhe, tashmë nga toka deri në qiell, ka vetëm male. Kaq male ska as Skrapari, as Nepali.
Ndjehesh nĂ« mesin e kurrkundit. Ku i mahnitur nga thepisjet e shkĂ«mbinjve dhe pĂ«rrenjtĂ« me shkumĂ«, sâtĂ« duhet me ditĂ« çfarĂ« thotĂ« harta, çfarĂ« tregon navigatori, sa Ă«shtĂ« ora, dita, data, madje as shekulli.
E pabesueshme, por nĂ« mesin e kurrkundit ka edhe bunkerĂ«, pĂ«r tu mbrojtur nga armiq imagjinarĂ« qĂ« sâerdhĂ«n kurrĂ«.
Shumë shkurre të larta, dhe dushknaja. Të gjitha të ngjeshura. Në disa vende rruga kalon përmes ryre si brenda një tuneli të gjelbër nëpër xhungël.
Ik e ik, gjatë shumë kilometrash, para dhe pas, vetëm male të blertë dhe thepisje shkëmbinjsh të bardhë, asgjë tjetër.
Fund korriku, dhe shumë lagështirë, ujë gjithandej.
Rrugën e kalojnë tërthor ca kanale me ujë që, sa kohë në luginë nuk ka ara për ttu vaditur, nuk kuptohet kush dhe për pse i ka bërë.
Aty-këtu anës rrugës ka ca si shpella të gërryera brenda malit. Duket si ngjyrë kromi, çka të vete mendja se ndoshta kanë bërë sondazhe për me gjet mineralin e çmuar. Por më tutje dikushnta rrëzon këtë hipotezë. Nuk kërkojnë krom, marrin gurë.
Diku, pas nja njĂ« ore kacavjerrje nĂ«pĂ«r male, nĂ« tre a katĂ«r vende, anĂ«s rrugĂ«s janĂ« hedhur blloqe kubikĂ« mermeri me brinjĂ« nga 1 nĂ« 2 metra. Duket si mermer i zi. Por, si e qartĂ«sova mĂ« vonĂ«, Ă«shtĂ« mermer i kuq, i nxirĂ« nga myshqet me kalimin e kohĂ«s. Mbi mermerat duken shenjat e prerjes sĂ« blloqeve tĂ« mermerit tĂ« kohĂ«s sĂ« DiktaturĂ«s me brima tĂ« thella çpuar me baromina tĂ« gjata. Sa duket ai mermer sot nuk i intereson askujt. Kur kishte heronj, sâkishte mermer. Tani qĂ« mermer ka, sâka heronj pĂ«r tu bĂ«rĂ« shtatore.
Sado të bukura pamjet, nuk mund të ndal në çdo kthesë se vonohem, ose nuk arrij kurrë.
Rruga vazhdon njësoj. Jo fort e ngushtë, me shumë kthesa, po aq të përpjeta dhe të tatëpjeta, tabani shkëmbor me thepa shkëmborë të frikshëm poshtë, fort e rrezikëshme për makinat e ulëta.
Asnjë kalimtar dhe asnjë makinë, as para as pas.
Selishta, fshat që e mban çdo hartë karte, letre, dhe e tregon çdo navigator elektronik, është një fshat relativisht i madh. Shtëpitë nënë rrugë, të shpërndara poshtë në luginë pa ndonjë rregull apo simetri, shumica e të cilave janë të reja, kanë çati të pjerrëta me tjegulla ose llamarina.
NĂ« kĂ«to anĂ«, erĂ«rat e ngrohta mesdhetare qĂ« fryjnĂ«, nuk mundĂ«sojnĂ« tĂ« bjerĂ« shumĂ« dĂ«borĂ«, nuk e lĂ«nĂ« tĂ« trashet, e shkrijnĂ« shpejt. Duket sikur kot i bĂ«jnĂ« çatitĂ« e pjerrĂ«ta. Por qĂ« bie rrallĂ« dĂ«borĂ«, sâdo tĂ« thotĂ« qĂ« nuk do bĂ«het 1 metĂ«r kurrĂ«. MirĂ« bĂ«jnĂ« me çatitĂ« e pjerrĂ«ta.
Nën rrugë kafene. Një dibran i ri dhe i sjellshëm u përgjigjet me përpikmëri pyetjeve mbi fshatin, njerëzit, emigrimin, largimin, pyllin malin, luginën.
Mbi rrugĂ«, ish-dyqani i braktisur dhe bosh, menca, zyrat e pushtetit nĂ« kohĂ«n e kooperativĂ«s, Ă«shtĂ« pĂ«rmbytur nga cicĂ«rimat e miliona zogjve qĂ« hyjnĂ« e dalin brenda varrit bosh tĂ« SelishtĂ«s si âThe birdsâ i Alfred Hitchcock-ut.
Mali mbi SelishtĂ«, i quajtur âMali i RunjĂ«sâ, Ă«shtĂ« mal qeros, pa bimĂ«si mbi krye. Ja si ndodhi qĂ« Runja mbeti qeros: NjĂ« dimĂ«r bĂ«ri shumĂ« ftohtĂ«. RunjĂ«s i erdhi keq pĂ«r njerĂ«zit poshtĂ«. E tundi fort kokĂ«n. E hodhi krejt gjelbĂ«rimin e vetes, si batanije, si jorgan, mbi fshatin, fshatarĂ«t, tĂ« mos mbĂ«rdhifnin. Dhe vetĂ« mbeti qeros. Sâka problem, tha, jam mal, jam shkĂ«mb, ngricĂ«n sâe kam problem.
Më tej rruga shkon përgjatë luginës së përroit Murrë.
Murra rrjedh rrezikshĂ«m si âUjana e Keqeâ e KadaresĂ«. Kush ka lexu dy libra, ka pak imagjinatĂ«, dhe njĂ« zemĂ«r nĂ« kraharor, kupton, e bĂ«n kĂ«tĂ« asocim. NĂ« mos, Ă«shtĂ« njĂ« derr katunar qĂ« njeri sâbĂ«het kurrĂ«.
PĂ«rroi i Vermoshit dhe PĂ«rroi i ĂĂ«rravĂ«s nuk qĂ«nkan tĂ« vetmit pĂ«rrenj tĂ« ShqipĂ«risĂ« qĂ« burojnĂ« nĂ« perĂ«ndim dhe derdhen nĂ« lindje. PĂ«rroi Murra gjithashtu buron nĂ« perĂ«ndim dhe derdhet nĂ« lindje nĂ« Drini i Zi.
Përgjatë Murrës nevoze dhe të rrezikshme që i kanë parë sytë tmerre në shekuj, ja 1, ja 2 ja 3, ja 4, ja 5, me siguri dhe më tepër Kulla malsie.
Ja, më së fundi, një kalimtar, një banor lokal.
-Kush banon në këto kulla ?
-Askush. JanĂ« bosh. BanorĂ«t e ikur tĂ« kullave vijnĂ« i shohin ndonjĂ«herĂ«. Ankohen se nuk mund tâi bĂ«jnĂ« kullat bujtina pĂ«r shkak tĂ« distancĂ«s dhe mungesĂ«s sĂ« asfaltit, dhe ikĂ«n me kryt poshtĂ«, mĂ« tĂ« mĂ«rzitur sesa erdhĂ«n.
VĂ«shtirĂ« tâi kenĂ« ngritur gjithato kulla sepse ka ardhur ndonjĂ« pushtues kaq thellĂ«.
Në këtë vend sa të bukur dhe të egër, Kullat me frëngjira dhe mure të trashë guri, i kanë ngrejt për me u mbrojt nga njëritjetri, për mbijetesë, për darvinizëm.
Një, pastaj një tjetër, dy shkaba në fluturim. Vetëm këtu ! Kurrkund tjetër në Shqipëri nuk kanë mbetur shkaba.
Lutjuni BashkisĂ«, qeverisĂ«, zyrave, ta quajnĂ« kĂ«tĂ« vend me emrin qĂ« meriton âLugina e Shkabaveâ.
Me kullat, disa shtëpi, disa ara të mbjella, përroin, pyllin, fshati përgjatë Murrës quhet Qafë Muhurr.
Emër i çuditshëm. I bie që Muhurri të jetë një farë gjirafe me kokën te Drini i Zi dhe qafën dhjetra kilometra të gjatë deri lart te Kalaja e Stelushit.
Tjetër kafene-restorant. E dyta dhe e fundit e krejt këtij udhëqimi.
Më tutje rruga ngjitet dhe përkeqësohet.
Aty afër të dalin përpara dy shkëmbinj gjigandë. Legjenda thotë se ishte vetëm 1 shkëmb të cilin Skënderbeu e ndau me shpatë në 2 shkëmbinj. Ka dhe shkëmbinj të tjerë në Shqipëri që i ka ndarë Skënderbeu me shpatë.
Mbas qindra përdredhjeve dhe ngjitje-zbritjeve, përpara më del e vetmja makinë e krejt këtij udhëqimi: Një BMV e bardhë e vogël, pothuaj qesharake, krejt e papërshtatëshme për këtë udhëqim përmes kurrkundit.
Në timon një gocë me syze nja 20 vjeç, pasagjer miku i saj, po i asaj moshe.
-Ku po shkon ?
-Peskopia. Speak English ? We are from Switzerland.
U llahtarisa.
I thashë se deri te Paskopia ka përpara mijëra kthesa dhe miliona gropa, makinën e ka të ulët, rrugën nuk e njeh, duhet të ktheheni mbrapsh.
Ăuni hapte dhe mbyllte sytĂ« nga habia e refuzimit, por nuk foli.
Gocës në timon nuk i lëvizi qerpiku, as nervi. Vetëm buzëqeshi, dhe shtoi se ishin të ambientuar me malet e Zvicrës, kishin përvojë me rrugët malore, ja futi marshin, dhe iku.
Diku mĂ« tutje disa tabela njoftojnĂ« se aty rrotull ishte âVarri i Turkutâ.
Sâma merr menia se ka qenĂ« ndonjĂ«herĂ« turku nĂ«pĂ«r kĂ«to zgafella. Sâka pas arsye. Turku ja bĂ«ri varrin shqiptarit pesqint vjet rrjesht, kĂ«tu shqiptari ja paska bĂ«rĂ« varrin turkut. Aman lĂ«rini kĂ«to burracakĂ«rira se na e shpifĂ«t lugatin nĂ« mes tĂ« ditĂ«s.
Pas zviceranes trime dhe boyfriendit të saj disi të hutuar, çfarë mbeti nga ky udhëtim ishte një serpentinë zbritëse fort e rrezikëshme deri në Lis, ku fillonte asfalti, dhe pak më tutje, Fshati i Mbretit, Burgajeti.
Me tĂ« rĂ«nĂ« nĂ« qytetĂ«rim, ndala makinĂ«n te njĂ« hije anĂ«s udhĂ«s. HĂ«ngra çâkisha marrĂ« me vete: njĂ« copĂ« djath, dy riska buk, dhe piva ujĂ«.
Pasi pushova pak minuta, mora në telefon kafenenë në Selishtë. Zviceranët sapo kishin kaluar para syve të kafexhiut. Aq ishte aventura. Deri te Drini i Zi nuk është fort e vështirë. Kanë arrit kuq si molla.
U turpĂ«rova pakĂ«z me veten qĂ« fjalĂ«t e mia rioshave helvetianĂ« sâu kishin bĂ«rĂ« asnjĂ« efekt, e ndoshta edhe mĂ« keq nĂ«se u ishin dukur patetike, moralistike.
Kështu mbaroi ky udhëqim duke ndjekur Diellin në perëndim të vendit tim, ku të gjitha paret i vidhni ju, të gjitha lotët i derdh un.
Po bereqaves, thuaj, që me këtë rast zonjën e bukur Dibër ja shtova haremit tim.
The post Zonja Dibër first appeared on JavaNews.al.