Nga Gazeta âSIââ Tapiceria e famshme e Bayeux do tĂ« ekspozohet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar pas mĂ« shumĂ« se nĂ«ntĂ« shekujsh, si pjesĂ« e njĂ« marrĂ«veshjeje tĂ« re kulturore mes qeverisĂ« sĂ« Keir Starmer dhe asaj tĂ« Emmanuel Macron.
E qĂ«ndisur mbi njĂ« pĂ«lhurĂ« 70 metra tĂ« gjatĂ«, kjo vepĂ«r ikonike rrĂ«fen nĂ« 58 skena pushtimin norman tĂ« AnglisĂ« nĂ« vitin 1066 dhe BetejĂ«n e HastingĂ«ve , momenti kur William âPushtuesiâ rrĂ«zon nga froni Harold Godwinsonin dhe bĂ«het mbret i parĂ« norman i AnglisĂ«. Tapiceria, qĂ« besohet tĂ« jetĂ« punuar nĂ« Angli gjatĂ« shekullit XI me porosi tĂ« peshkopit Odo tĂ« Bayeux, do tĂ« shfaqet nĂ« Muzeun Britanik nga shtatori 2026 deri nĂ« korrik 2027.
NĂ« kĂ«mbim, Franca do tĂ« presĂ« disa prej thesareve mĂ« tĂ« çmuara tĂ« trashĂ«gimisĂ« britanike, pĂ«rfshirĂ« objektet nga anija funerale anglo-saksone e Sutton Hoo (shek. VII), si dhe figurat legjendare tĂ« shahut âLewisâ. Ky shkĂ«mbim do tĂ« shpallet zyrtarisht gjatĂ« vizitĂ«s sĂ« presidentit Macron nĂ« Muzeun Britanik kĂ«tĂ« tĂ« mĂ«rkurĂ«.
PĂ«r muzeologĂ«t dhe historianĂ«t, kjo Ă«shtĂ« njĂ« nga ngjarjet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme kulturore tĂ« dekadĂ«s. Drejtori i Muzeut Britanik, Nicholas Cullinan, e ka cilĂ«suar tapicerinĂ« si ânjĂ« nga artefaktet mĂ« tĂ« veçanta nĂ« botĂ«, qĂ« pĂ«rfaqĂ«son lidhjet e thella mes dy vendeve tona dhe vijon tĂ« frymĂ«zojĂ« brez pas breziâ.
Sipas Sylvette Lemagnen, kuratore e tapicerisĂ« dhe autore e njĂ« libri mbi tĂ«, mbijetesa e kĂ«saj vepre pĂ«r mĂ« shumĂ« se 900 vjet Ă«shtĂ« njĂ« mrekulli mĂ« vete. âGjatĂ«sia e jashtĂ«zakonshme, freskia e ngjyrave dhe zgjuarsia e tregimit e bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« vepĂ«r tĂ« papĂ«rsĂ«ritshme,â shkruan ajo.
Huazimi do të jetë kulmi i vitit kulturor franko-britanik 2027, i cili përkon me 1000-vjetorin e lindjes së William Pushtuesit dhe nisjen e Turneut të Francës nga Britania. Sekretarja britanike e Kulturës, Lisa Nandy, tha se ky shkëmbim simbolizon historinë e përbashkët me aleatët tanë francezë  një histori e ndërtuar me shekuj, që vazhdon të thellohet.
Nga ana e tij, presidenti Macron e ka cilësuar kthimin e përkohshëm të tapicerisë si një veprim të ngarkuar me simbolikë.
âPĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pas 900 vjetĂ«sh, ajo do tĂ« ndjekĂ« gjurmĂ«t e luftĂ«tarĂ«ve qĂ« pĂ«rshkruan, pĂ«r tĂ« mbĂ«rritur nĂ« tokat britanike,â tha Macron nĂ« njĂ« fjalim nĂ« KalanĂ« Windsor.
 Dhe me njĂ« nĂ«ntekst historik tĂ« fortĂ«, ai shtoi: âE edhe pse skenat e fundit tĂ« saj nuk u krijuan kurrĂ«, ky boshllĂ«k e bĂ«n mĂ« tĂ« fuqishĂ«m rolin e saj nĂ« murin e gjatĂ« tĂ« historisĂ« franko-britanike,  njĂ« histori qĂ« ende po shkruhet.â
Nga Gazeta âSIâ- Kur mendojmĂ« pĂ«r Vincent van Gogh, shumica do tĂ« sjellin menjĂ«herĂ« nĂ« mendje lulediellit e tij ikonikĂ«, ( ose diellorĂ«t) tĂ« realizuar me guxim. ĂshtĂ« njĂ« formĂ« njohjeje marke qĂ« vetĂ« artisti e kishte pĂ«r qĂ«llim. âDiellori Ă«shtĂ« i imi,â kishte shkruar ai dikur, duke treguar dĂ«shirĂ«n pĂ«r tâu identifikuar publikisht me kĂ«tĂ« bimĂ« tĂ« madhe dhe krenare. Lulediellit kishin qartĂ«sisht njĂ« domethĂ«nie tĂ« thellĂ« pĂ«r tĂ«. Por çfarĂ«, nĂ«se kishte diçka qĂ« donte tĂ« simbolizonte Vincent pĂ«rmes kĂ«saj bime tĂ« dashur, tĂ« quajtur helianthus annuus?
Krahas âNatĂ«s me Yjeâ, piktura âDiellorĂ«tâ qĂ« ndodhet nĂ« National Gallery nĂ« LondĂ«r Ă«shtĂ« ndoshta vepra e tij mĂ« e njohur. Por Van Gogh pikturoi gjithsej 11 kanavaca qĂ« kishin si qendĂ«r kĂ«to lule. Ato u krijuan nĂ« tri shpĂ«rthime tĂ« shkurtra frymĂ«zimi: katĂ«r tĂ« parat nĂ« Paris nĂ« vitin 1887, njĂ« tjetĂ«r grup prej katĂ«r veprash tĂ« realizuara pĂ«r mĂ« pak se njĂ« javĂ« pas zhvendosjes nĂ« qytetin jugor francez Arles nĂ« 1888, dhe mĂ« pas tre kopje tĂ« realizuara nĂ« fillim tĂ« vitit 1889. Versionet mĂ« tĂ« njohura nga viti 1888 u pikturuan me njĂ« entuziazĂ«m sensual. Dhe megjithatĂ«, nĂ« letrat e tij, Van Gogh kurrĂ« nuk shpjegoi qartĂ« se çfarĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin pĂ«r tĂ« diellorĂ«t.
Nga njëra anë, ato duket se shërbyen si mjet për të eksperimentuar me kombinime ngjyrash, veçanërisht me nuancat e verdhës. Por njëkohësisht, ishin menduar për të zbukuruar shtëpinë ku do të jetonte shoku i tij artist, Paul Gauguin. Ky i fundit i kishte admiruar më parë pikturat me diellorë të Van Gogh-ut, ndaj ndoshta këto lule mishëronin shpresat e pashuara të Van Gogh-ut për solidaritet dhe miqësi , dëshira që përfundimisht do të shuheshin, ashtu siç u shua edhe ëndrra e tij për të marrë njohje artistike gjatë jetës. Gauguin e la pas vetëm dy muajsh, dhe Van Gogh vdiq në moshën 37-vjeçare, pa arritur të shiste shumë nga veprat e tij.
Por pikturat me luledielli tĂ« Van Gogh-ut morĂ«n shpejt statusin e njĂ« kulti nĂ« fillim tĂ« shekullit XX, fillimisht nĂ« rrethet avangarde tĂ« artit europian. NĂ« vitin 1920, shkrimtarja Katherine Mansfield vuri nĂ« dukje se âlulet e verdha, tĂ« mbushura me diell, nĂ« njĂ« vazoâ, kishin ndezur zgjimin e saj krijues. NĂ« vitin 1923, kritiku Roger Fry e quajti veprĂ«n âDiellorĂ«tâ si njĂ« nga sukseset triumfale tĂ« vitit, qĂ« tregonte âgjallĂ«rinĂ« supreme, vitalitetin dhe fuqinĂ« shpĂ«rthyeseâ tĂ« Van Gogh-ut. MĂ« vonĂ«, kĂ«to vepra u njohĂ«n gjerĂ«sisht dhe ndihmuan ta pĂ«rjetĂ«sonin emrin e tij nĂ« historinĂ« e artit.
Ădo simbolikĂ« artistike mund tĂ« kuptohet pĂ«rmes evolucionit tĂ« ideve. Kuptimi i diellorĂ«ve rrĂ«njoset nĂ« tĂ« kaluarĂ«n dhe Ă«shtĂ« kultivuar nĂ« diskutime tĂ« gjera, si shkencore, ashtu edhe humaniste. Van Gogh nuk ishte i vetmi i fiksuar pas tyre. DiellorĂ«t kanĂ« ndezur imagjinatĂ«n e artistĂ«ve dhe shkrimtarĂ«ve ndĂ«r shekuj, pĂ«rfshirĂ« Sir Anthony van Dyck, Maria van Oosterwyck, William Blake, Oscar Wilde, Dorothea Tanning, Paul Nash dhe Allen Ginsberg.
Ndryshe nga shumë simbole të tjera të historisë së artit, lulediellit janë relativisht të rinj në kulturën europiane. Ato u sollën nga Amerika në Europë pas udhëtimeve të Kolombit në shekullin XVI. Pasi u kultivuan me sukses, veçoria e tyre që ndjekin diellin (heliotropizmi) u bë tipari më tërheqës dhe i dha kuptimin simbolik.
DomethĂ«nia qĂ« pĂ«rshkon tĂ« gjitha kĂ«to simbolika Ă«shtĂ« besnikĂ«ria. Van Gogh mund tĂ« ketĂ« qenĂ« i vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r disa nga kĂ«to kuptime. Kur i shkruante motrĂ«s se pikturat e tij ishin âthuajse njĂ« britmĂ« dhimbjejeâ, ndoshta mendonte pĂ«r mirĂ«njohjen ndaj artistĂ«ve si Gauguin. Por ndoshta mendonte edhe pĂ«r besimin e tij fetar, pĂ«r dashurinĂ«, apo pĂ«r pĂ«rkushtimin ndaj artit.
Kjo pĂ«rforcon idenĂ« se simbolika e lulediellit rrjedh ende nga besimet e Rilindjes sĂ« VonĂ«. DiellorĂ«t e Van Gogh-ut pasqyrojnĂ« kĂ«to lidhje historike, por gjithashtu dĂ«shirĂ«n e tij pĂ«r njĂ« dashuri mĂ« tĂ« thellĂ« â pĂ«r natyrĂ«n, artin, fenĂ«, apo njĂ« vĂ«llazĂ«ri krijuese me Gauguin.
Nga Liridon Mulaj- Në galerinë e prezantimit të degës së multimedias, të bie në sy një instalacion i përbërë nga dy tryeza ku në njërën prej tyre janë vendosur në mënyrë të çrregullt disa enë, ndërsa në tjetrën disa objekte të paidentifikueshme në pamje të parë. Dhe pas dy tryezave, një pamje që del nga projektori ndriçon të gjithë sipërfaqen e murit në atë sallë të errët.
I gjithë instalacioni është puna e diplomës e studentes Hajrie Dedej e cila për GazetaSi.al rrëfen konceptin e punës së saj. Ajo thotë se gjithçka sillet rreth kujtesës dhe harresës dhe efekteve të këtyre dy elementëve brenda nesh.
âPuna ime e diplomĂ«s me titull âNjĂ« trup, shumĂ« formaâ pĂ«rfaqĂ«son njĂ« zhytje tĂ« thellĂ« nĂ« ndjeshmĂ«rinĂ« personale, pĂ«rmes tre veprash qĂ« flasin jo me fjalĂ« por me tensionet e trupit, objekteve dhe  materialeve tĂ« harruara. PĂ«rmes video artit dhe dy instalacioneve, pĂ«rpiqem tĂ« shpreh njĂ« ndĂ«rthurje mes sĂ« mbrendshmes dhe sĂ« jashtmes, mes kontrollit dhe dorĂ«zimit, mes kujtesĂ«s dhe harresĂ«s.
Vepra ime nuk është thjesht një shfaqje vizuale por një përvojë që vjen nga lëkura, nga materiali. Ajo është një lutje e qetë, një shpërthim i heshtur, një kërkim i vazhdueshëm për kuptim në një botë që rrallë të dëgjon.
TĂ« treja veprat e ndĂ«rtuara nĂ« kĂ«tĂ« cikĂ«l, janĂ« ndĂ«rtuar mbi materialitetin dhe gjestin e asaj qĂ« Ă«shtĂ« e pakapshme pĂ«rmes fjalĂ«s, vetĂ« ndjesiaâ thotĂ« Dedej.
Dhe duke hyrë në detaje, ajo shpjegon secilën punë, duke dashur të jetë sa më konkrete. Gjithçka sipas saj lidhet më dhunën ndaj kujtesës njerëzore.
âNjĂ« laptop i prishur Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« trup pĂ«r njĂ« gjest tjetĂ«r. Fijet e leshit kalojnĂ« nĂ«pĂ«r ekraninn e shpuar, duke krijuar njĂ« pĂ«rzierje tĂ« dhunĂ«s ndaj teknologjisĂ« dhe kujtesĂ«s njerĂ«zore. Kemi njĂ« pĂ«rplasje midis njeriut dhe teknologjisĂ«, midis ndjenjĂ«s dhe ftohtĂ«sisĂ« algoritmike.
Ekrani i thyer Ă«shtĂ« njĂ« portal, njĂ« plagĂ«, njĂ« dritare pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s kalon çâdo gjĂ« qĂ« nuk mund tĂ« shprehet nĂ« tastierĂ«.
Ndërkohë zhvendoset vështrimi nga materiali teknologjik në mjetin shtëpiak.
Tre tenxhere me tre garuzhde në brendësi, e veçanta është se garuzhdet lëvizin dhe rrotullohen vetë, pra nuk ka një figurë njerëzore që i trazon. Objekti përfshihet në një ritual absurd dhe të pavarur, pa rregull, pa fillim e pa fund.
Ky instalacion Ă«shtĂ« njĂ« homazh pĂ«r ritualin e pĂ«rditshĂ«m tĂ« kujtesĂ«s dhe feminitetit. NjĂ« kujtim i grave qĂ« kanĂ« gatuar, shĂ«rbyer, heshtur. NjĂ« perballje e butĂ« me historinĂ« e tyre, ku unĂ« pĂ«rpiqem ti jap zĂ« njĂ« veprimi tĂ« harruarâ shpjegon studentja.
Hajrie Dedej, shpjegon edhe arsyen pse zgjodhi të studionte multimedia, një degë e cila gjen pak vend në Shqipëri, ndryshe nga bota ku tashmë është një art mirëfilli i aplikuar por dhe i kërkuar.
âTĂ« them tĂ« vĂ«rtetĂ«n nĂ« fillim nuk kishte ndonjĂ« arsye specifike. Vij nga njĂ« gjimnaz i pĂ«rgjithshĂ«m nĂ« DurrĂ«s dhe e vetmja gjĂ« qĂ« bĂ«ja atĂ«herĂ« ishte piktura dhe poezi. DĂ«shira ime mĂ« e madhe ishte tĂ« bĂ«hesha psikologe klinike.
Familja dhe tĂ« afĂ«rmit mĂ« inkurajuan tĂ« hyja nĂ« konkursin e â Universitetit tĂ« Arteveâ dhe e provova. Aplikova pĂ«r tekstil dhe multimedia, tekstilin e njihja disi pasi kam punuar dhe qĂ« e vogĂ«l kam qĂ«ndruar shumĂ« nĂ« rrobaqepĂ«si. PĂ«r sa i pĂ«rket multimedias, nuk ia kisha idenĂ« se çfarĂ« ishte. Portreti qĂ« bĂ«ra nĂ« konkurs ishte i tĂ«ri i rrjepur nga lekura dhe kishte shumĂ« gjak dhe histori nĂ« tĂ«. Mendoj qĂ« kjo gjĂ« bĂ«ri qĂ« komisioni tĂ« mendonte se jam mĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r atelierin e multimedias prandaj dhe sot gjej mundĂ«sinĂ« qĂ« ti falenderojâ thotĂ« ajo.
Dedej thekson së nëpërmjet artit konceptual ajo ka arritur të njohë më mirë veten.
â Duke zgjedhur artin konceptual kuptova qĂ« mund tĂ« njoh mĂ« mirĂ« veten dhe nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre tĂ« bĂ«j dhe eksperimente sociale duke parĂ« reagimet e shikuesit, pra lidhja me psikologjinĂ« vazhdon akoma dhe unĂ« jam nĂ« eksperiment tĂ« vazhdueshem me veten dhe tĂ« tjerĂ«tâ
Dhe shton se nuk ka si qëllim që nëpërmjet artit të saj të jetë një heroinë por dikush që përpiqet sapak të ndryshojë jetën e njerëzve për mirë.
âUnĂ« nuk synoj tĂ« jem njĂ« heroinĂ«, do tĂ« doja shumĂ« tĂ« lija gjurmĂ« dhe tĂ« ndryshoja jetĂ«t e njerĂ«zve pĂ«r mirĂ« por nuk jam akoma nĂ« atĂ« fazĂ«.
Hajrie Dedej
Jam akoma nĂ« eksperimentin dhe mĂ« pas kuptimin e mendimeve tĂ« njerĂ«zve dhe tĂ« kĂ«saj bote qĂ« pĂ«r momentin mĂ« duket sa konfuze aq edhe absurde, sikur e ka humbur atĂ« shijen e vertetĂ« tĂ« jetĂ«s. Dua qĂ« veprat e mia tĂ« bĂ«hen pasqyra ku tjetri sheh veten, madje dhe kur nuk ka deshirĂ«â
Ne fund Dedej ka dhe një mendim për artin kontemporan dhe hapësirën që u jepet të rinjve  në Shqipëri.
Ka shumë artistë të rinj që po provojnë në këtë lloj fushe, megjithëse ndonjëherë dyshoj në vërtetësinë e tyre, ndonjëherë më duket më shumë si influencë e keqe apo përpjekje për vëmendje por megjithatë është gjë e mirë pasi ka më shumë dinamikë.
Mendoj qĂ« ShqipĂ«ria ka artistĂ« shumĂ« tĂ« mirĂ«, ka mjaftueshĂ«m potencial por shpesh mungon hapĂ«sira pĂ«r tu dĂ«gjuar, ka shumĂ« aktivitete mbi artistĂ«t e rinj por sĂ«risht vĂ«mendja bie tek ata artistĂ« qĂ« e kanĂ«Â ndĂ«rtuar tashmĂ« identitetin e tyre dhe jo tek promovimi i tĂ« rinjĂ«ve dhe mendoj qĂ« vlerĂ«simi pĂ«r kĂ«ta tĂ« fundit Ă«shtĂ« minimal, duke bĂ«rĂ« qĂ« tĂ« ndjehen shpesh herĂ« tĂ« pamotivuar dhe nĂ« tentativĂ« pĂ«r tĂ« hequr dorĂ«, ose duke tentuar jo mĂ« nĂ« atdheun e tyre por jashtĂ« kufinjĂ«veâ pĂ«rfundon Dedej
NdĂ«rkohĂ« njĂ« tjetĂ«r degĂ« e cila po prezanton punĂ«t e diplomĂ«s Ă«shtĂ« regjia e teatrit. NĂ« sallĂ«n e Black Box, thuajse çdo ditĂ« jepet nga njĂ« shfaqje, ku studentĂ«t e regjisĂ« prezantojnĂ« temat e tyre tĂ« diplomĂ«s. Enerest  Dalipaj Ă«shtĂ« njĂ« nga studentĂ«t e diplomuar i cili si temĂ« diplomĂ« ka zgjedhur dramĂ«n me titull â DjemtĂ« gazmorĂ«â nga Neil Simons.
Ai rrëfen për GazetaSi.al se si regjisor i ri ka ende më shumë hapësirë për zhvillim të teatrit. Ndoshta me një prani më të madhe të të rinjve në teatër.
â Si nje regjisor i sapodiplomuar, ndjej qĂ« ka ende shumĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r zhvillim dhe rigjallĂ«rim. Publiku i ri shpesh Ă«shtĂ« i larguar nga teatri, ndoshta nga mungesa e qasjes moderne apo mungesa e pĂ«rmbajtjes qĂ« lidhet me realitetin e tyre. Mendoj se Ă«shtĂ« koha qĂ« teatri shqiptar tĂ« rishikojĂ« gjuhĂ«n e tij shprehĂ«se, tĂ« eksperimentojĂ« mĂ« shumĂ«, tĂ« pĂ«rfshijĂ« teknologji dhe forma tĂ« reja tĂ« komunikimit vizual dhe emocional.
Po ashtu, është e rëndësishme të krijohen më shumë hapësira për krijuesit e rinj, që të mos ndihen të detyruar të përshtaten me modele të vjetra, por të kenë guximin të ndërtojnë një teatër që flet për sot.
NĂ« thelb, unĂ« e shoh teatrin shqiptar si njĂ« trup tĂ« gjallĂ«, qĂ« ka nevojĂ« pĂ«r kujdes, pĂ«r frymĂ« tĂ« re dhe pĂ«r mĂ« shumĂ« komunikim me publikunâ thotĂ« Dalipaj.
Enerest Dalipaj
Ai flet gjithashtu dhe për të ardhmen e tij si regjisor, mes punës dhe pasionit të cilat tejkalojnë çdo pengesë.
âNjĂ« nga pyetje qĂ« çdo si sapo diplomuar e ka tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet pasi e ardhmja nĂ« fushĂ«n e artit Ă«shtĂ« pak e vĂ«shtirĂ« sepse sapo del nga shkolla tĂ« krijohet njĂ« labirinth qĂ« Ă«shtĂ« pak  vĂ«shtirĂ« ti gjesh rrugĂ«daljen . Por nĂ«qoftĂ«se ke guxim dhe nuk lodhesh asnjĂ«herĂ« duke punuar atĂ«herĂ« do tĂ« vij mundĂ«sia qĂ« çdo student vuan ta ketĂ«â
Duke pasë parasysh se profesioni i artistit në Shqipëri mbetet ende një hapësirë e madhe dhe pa mundësi financiare, të rinjtë të cilët kanë zgjedhur dhe vazhdojnë të zgjedhin artin si burim jetese, janë mbase edhe me idealistët ndër ne, sepse të besosh të jetosh me art më shumë se sa një bast është një sakrificë, të cilën Hajria dhe Erenesti, e kanë ndërmarrë fundja për të çuar përpara secili prej tyre një traditë si teatri por dhe një art të ri si multimedia, gjini e re por me probleme të njëjta.
Nga Gazeta âSIââ NĂ« hyrje tĂ« qytetit tĂ« Roskovecit  bie menjĂ«herĂ« nĂ« sy njĂ« monument i pazakontĂ«: njĂ« vajzĂ« me njĂ« bucelĂ« mbi kokĂ«, e veshur me njĂ« fustan tĂ« gjatĂ« qĂ« derdhet mbi kĂ«mbĂ«t e saj, dhe me gjinjtĂ« e ekspozuar. NĂ« pamje tĂ« parĂ«, kjo statujĂ« duket se mishĂ«ron anĂ«n femĂ«rore dhe sensuale tĂ« gruas nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, por sapo afrohesh e lexon mbishkrimin nĂ« bazament âVajza myzeqareâ  kuptimi i saj merr njĂ« tjetĂ«r dimension.
Vetvetiu krijohet ideja se ky monument, i konceptuar si përfaqësim i gruas myzeqare, përmbledh elemente moderne të ndërthurura me forma klasike nga fiziku thuajse perfekt, te ekspozimi i gjinjve. Duke pasur parasysh artin e antikitetit , ky detaj është i zakonshëm, por fakti që vendoset në hyrje të një qyteti të vogël si Roskoveci, ngre pikëpyetje dhe kureshtje për mënyrën se si ky element i trupit të zbuluar është përdorur për të përfaqësuar pjellorinë dhe jetën siç thotë skulptori Kasemi,  një simbolikë që transmetohet nga gruaja te fëmija, nga trupi te jeta.
âVajza Myzeqareâ
Një monument për emancipimin
Kryetarja e BashkisĂ« sĂ« Roskovecit, Majlinda Bufi, rrĂ«fen pĂ«r GazetaSi.al  se ekspozimi i gjinjve te âVajza myzeqareâ ishte njĂ« surprizĂ« edhe pĂ«r tĂ«. NjĂ« ndryshim qĂ« nuk ishte nĂ« versionin fillestar tĂ« skulpturĂ«s.
âE kisha parĂ« skulpturĂ«n nĂ« bocet, dhe vajza ishte e mbuluar, me veshjen karakteristike tĂ« zonĂ«s. Por nĂ« bronzim, skulptori Hilmi Kasemi e kishte ndryshuar. MĂ« njoftoi vetĂ«m pak momente para inaugurimit tĂ« bustit,â tregon ajo.
Bufi e pranon se në fillim pati stepje dhe një lloj frike se si do të reagonin banorët. Por, me shpjegimet e skulptorit, u bind se ky element i jepte hijeshi dhe kuptim të plotë monumentit.
âVetĂ«m pak minuta para inaugurimit, mĂ« thĂ«rret skulptori dhe mĂ« thotĂ« se janĂ« bĂ«rĂ« disa ndryshime. MĂ« tregon fotografinĂ« dhe kur pashĂ« versionin me gjinjtĂ« e ekspozuar, u stepa. E imagjinova menjĂ«herĂ« valĂ«n e reagimeve. I thashĂ«: âMos, çfarĂ« na ke bĂ«rĂ« kĂ«shtu?ââ â rrĂ«fen ajo pĂ«r Gazetasi.al
Majlinda Bufi
Fillimisht pati pakënaqësi dhe akuza nga qytetarë të ndryshëm, që e shihnin statujën si përfaqësim të shthurjes, pa lidhje me identitetin e vajzës myzeqare. Por sot, monumenti është pranuar gjerësisht dhe është kthyer në simbol të qytetit.
âNĂ« fillim mĂ« shkruanin mesazhe, mĂ« kritikonin nĂ« komente se nuk pĂ«rfaqĂ«sonte vajzĂ«n myzeqare. Por me kalimin e viteve, njerĂ«zit udhĂ«tuan, panĂ« EuropĂ«n, panĂ« botĂ«n, dhe e kuptuan se nĂ« kĂ«tĂ« monument nuk ka asgjĂ« tĂ« pahijshme. Ai pĂ«rfaqĂ«son bukurinĂ« fizike, karakterin punĂ«tor dhe pjellorinĂ« e gruas myzeqare. Fundja, gruaja Ă«shtĂ« simbol i jetĂ«s,â pĂ«rfundon Majlinda Bufi.
Monumentet që bëhen simbole
TashmĂ« nĂ« Roskovec, âVajza myzeqareâ nuk Ă«shtĂ« mĂ« âe vetmeâ. NĂ« hyrjen jugore tĂ« qytetit Ă«shtĂ« vendosur njĂ« tjetĂ«r monument: statuja e titulluar âTregtari â Pazari i Roskovecitâ, ndĂ«rtuar nĂ« vitin 2019. Edhe kjo vepĂ«r Ă«shtĂ« realizuar nga skulptori Hilmi KasĂ«mi.
Monumenti Ă«shtĂ« njĂ« skulpturĂ« nĂ« bronx qĂ« simbolizon pazarin e Roskovecit â njĂ« hapĂ«sirĂ« qĂ« ka shĂ«rbyer ndĂ«r vite jo vetĂ«m pĂ«r shkĂ«mbimin e mallrave, por edhe tĂ« dijes, informacionit dhe marrĂ«dhĂ«nieve njerĂ«zore. NĂ« kĂ«tĂ« vend janĂ« krijuar njohje tĂ« reja, janĂ« formuar çifte, dhe Ă«shtĂ« trashĂ«guar tradita brez pas brezi.
Tregtari i pazarit të Roskovecit
Dy monumentet sĂ« bashku âVajza myzeqareâ dhe âTregtari i Roskovecit â  po e kthejnĂ« praninĂ« e artit publik nĂ« Roskovec nĂ« njĂ« atraksion estetik dhe qytetar, njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« treguar identitetin nĂ«pĂ«rmjet formĂ«s artistike dhe pĂ«r tĂ« ndezur reflektim e debat mbi mĂ«nyrat e pĂ«rfaqĂ«simit kulturor nĂ« hapĂ«sira publike.
Nga Gazeta âSIââ Nga 18 deri mĂ« 22 qershor, qyteti i ShkodrĂ«s shndĂ«rrohet sĂ«rish nĂ« njĂ« qendĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishme kulturore pĂ«r artin bashkĂ«kohor dhe filmin eksperimental, me organizimin e edicionit tĂ« tetĂ« tĂ« festivalit âEkrani i Artitâ. NjĂ« ngjarje qĂ« sfidon kufijtĂ« e ekspozitĂ«s tradicionale dhe hapet drejt hapĂ«sirave urbane e publike, duke pĂ«rfshirĂ« Art House, GalerinĂ« e Arteve, KinemanĂ« Republika, Auditorin Françeskan, RrugĂ«n GjuhaÄol dhe Bar Tore.
Në këtë festival, arti pamor dhe filmi bashkëkohor bashkohen jo vetëm si forma shprehjeje estetike, por edhe si mënyra për të shqyrtuar botën përreth nesh, për të risjellë në vëmendje kujtesën, për të reflektuar mbi zhvendosjet dhe identitetin.
Tema e kĂ«tij viti, âPostcard from Elsewhereâ, Ă«shtĂ« njĂ« metaforĂ« qĂ« flet pĂ«r zĂ«rat dhe imazhet qĂ« vijnĂ« nga margjina qoftĂ« gjeografike, sociale apo historike. KĂ«to janĂ« ato pĂ«rvoja, tregime dhe reflektime qĂ« kanĂ« nevojĂ« tĂ« dĂ«gjohen dhe tĂ« ndjehen. Festivali kĂ«rkon jo spektaklin e zhurmshĂ«m, por ndalesĂ«n, jo vetĂ«m imazhin por dhe ndjesinĂ«.
Programi i festivalit
Ekspozita qendrore âRIMBLEDHJEâ
NĂ« qendĂ«r tĂ« programit qĂ«ndron ekspozita âRIMBLEDHJEâ, e kuruar nga Edi Muka, e cila sjell njĂ« pĂ«rzgjedhje tĂ« gjerĂ« tĂ« videove tĂ« artistĂ«ve bashkĂ«kohorĂ« shqiptarĂ«. Kjo ekspozitĂ« vjen si njĂ« pasqyrĂ« reflektuese mbi kujtesĂ«n dhe identitetin, duke i dhĂ«nĂ« hapĂ«sirĂ« zĂ«rit artistik shqiptar nĂ« njĂ« kontekst global.
NĂ« program janĂ« pĂ«rfshirĂ« emra tĂ« njohur tĂ« skenĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare si MASBEDO, tĂ« cilĂ«t sjellin filmin âARSAâ dhe instalojnĂ« nĂ« RrugĂ«n GjuhaÄol veprĂ«n âWhat You Want to Call Them
NĂ« Art House hapet ekspozita âCoversâ e artistes Barbara Prenka, ndĂ«rsa nĂ« Auditorin Françeskan prezantohen programet âPoetics of Presenceâ, âGhosts, monsters and cinematic elswheresâ, âProtocinemaâ etj.
NjĂ« performance titull  âSâdoli emni prej guritâ, krijuar nga Melisa Paci, gjithshtu Ă«shtĂ« pjesĂ« e festivalit tĂ« artit, e cila nga titulli pĂ«rçon idenĂ« e epikes dhe tradicionales nĂ« artin bashĂ«kohor.
Një hapësirë e domosdoshme për artin dhe shoqërinë
âEkrani i Artitâ vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« kulturore thelbĂ«sore nĂ« ShqipĂ«ri, ku arti nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m objekt ekspozimi, por njĂ« akt ndjeshmĂ«rie. PĂ«rmes imazheve dhe rrĂ«fimeve, festivali synon tĂ« lexojĂ« shoqĂ«rinĂ« dhe botĂ«n pĂ«rreth, duke dhĂ«nĂ« zĂ« atyre tregimeve qĂ« kĂ«rkojnĂ« tĂ« ndjehen dhe jo vetĂ«m tĂ« shihen.
Ky edicion i tetë konfirmon misionin e festivalit si një platformë ku filmi dhe arti bashkëkohor takohen në një dialog të përhershëm me publikun, duke zgjeruar hapësirat e perceptimit dhe kuptimit artistik dhe shoqëror.
Nga Gazeta âSIââ Muzika elektronike, ajo klasike, eventet e modĂ«s apo edhe tĂ« kulinarisĂ«, janĂ« vetĂ«m disa nga aktivitetet e javĂ«s italiane tĂ« kulturĂ«s e cila u prezantua sot nĂ« ambientet e jashtme tĂ« AmbasadĂ«s Italiane nĂ« TiranĂ«. Â
Ambasadori italian, Marco Alberti, në praninë e Zv Ministres së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Lira Pipa, drejtoreshës së ICE Tirana,  Francesca Mondello  dhe drejtorit të Institutit Italian të Kulturës , Alessandro Ruggera, prezantoi programin e bazuar në tre koncepte, E ardhmja, Bashkëpunimi dhe Ndërveprimi.
ShqipĂ«ria, âtokĂ« pjelloreâ.
Marco Alberti i cili prej pak muajsh ka marrë detyrën si ambasador i Italisë në vendin tonë , tha për GazetaSi.al se e njihte pak Shqipërinë dhe fakti që ndodhej këtu, ishte një mundësi e mirë për ta njohur dhe më shumë.
âE njihja pak kulturĂ«n shqiptare. Jam kĂ«tu pĂ«r ta njohur. MĂ« duket njĂ« ambient kulturor shumĂ« pjellor. Ka njĂ« thellĂ«si kulturore dhe krijuese tĂ« cilĂ«n kam dĂ«shirĂ« ta njoh dhe tĂ« bashkĂ«punojmĂ«. Jam kĂ«tu prej tre muajsh dhe e njoh shumĂ« pak vendin tuajâ .
Ai theksoi se duke bërë gjërat e duhura, kemi bërë gjithashtu dhe gjëra të mëdha për një bashkëveprim sa më të madh mes Italisë dhe Shqipërisë.
âGjĂ«rat e mĂ«dha qĂ« mund tĂ« bĂ«jmĂ«  janĂ« gjĂ«rat e duhura pĂ«r tĂ« forcuar miqĂ«sinĂ« e vendeve tona. MĂ« sĂ« shumti nĂ« sensin inovativ dhe tĂ« rritjes sĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Kultura duhet tĂ« jetĂ« njĂ« instrument me tĂ« cilin krijojmĂ« dhe ndĂ«rmarrin hapa tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Dhe jo vetĂ«m nĂ« fushĂ«n e spektaklit dhe argĂ«timit . Kultura Ă«shtĂ« njĂ« platformĂ« e madhe e cila mund tĂ« krijojĂ« dhe mundĂ«si punĂ«simi. Ky Ă«shtĂ« objektivi. TĂ« ketĂ« dhe njĂ« siguri  ndĂ«rkombĂ«tarĂ«â  tha Alberti.
Në fund ai shtoi se dy vendet tona, e kanë të lehtë bashkëpunimin pasi i përkasin së njëjtës gjenezë.
âPĂ«r ItalinĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e lehtĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, sepse kemi njĂ« edhe njĂ« kod gjenetik tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. Ne po mendojmĂ« pĂ«r shumĂ« politika kulturore por dhe bashkĂ«punimi nĂ« fusha tĂ« tjera tĂ« cilat do ti vĂ«mĂ« nĂ« jetĂ« nĂ« muajt nĂ« vazhdimâ pĂ«rfundoi ambasadori italian nĂ« TiranĂ«.
Muzikë, modë, kulinari dhe filma, programi i javës italianë i mbështetur mbi tre koncepte.
Ambasadori Alberti mes tjerash u fokusua në tre koncepte mbi të cilat sipas tij është menduar bashkëpunimi kulturor mes Shqipërisë dhe vendit të tij, Italisë.
âDo tĂ« prezantojmĂ« njĂ« program tĂ« ndĂ«rtuar mbi tri fjalĂ« kyçe: e ardhmja, bashkĂ«punimi dhe ndĂ«rveprimi. Jemi plotĂ«sisht tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r lidhjet e ngushta miqĂ«sore qĂ« na bashkojnĂ«, dhe besojmĂ« se çdo hap drejt sĂ« ardhmes duhet tĂ« ndĂ«rtohet mbi kĂ«tĂ« miqĂ«si. SĂ« dyti nĂ« kuadĂ«r tĂ« bashkĂ«punimit, ne nuk jemi kĂ«tu thjesht pĂ«r tĂ« promovuar ItalinĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, por pĂ«r tĂ« promovuar ItalinĂ« sĂ« bashku me ShqipĂ«rinĂ« si partnerĂ« tĂ« barabartĂ« dhe miq afatgjatĂ«.
SĂ« treti, ky program mbĂ«shtetet nĂ« njĂ« ndĂ«rveprim tĂ« domosdoshĂ«m dhe tĂ« vazhdueshĂ«m mes institucioneve tona, italiane dhe shqiptare, tĂ« cilat punojnĂ« krah pĂ«r krah pĂ«r projekte me ndikim tĂ« ndĂ«rsjellĂ«â deklaroi ambasadori.
Përgjatë një javë, artistë italianë por dhe shqiptarë si Ermal Meta, pianisti Giovanni Betolazzi, trupa teatrore e Sardegnas , apo edhe stilistë të rinj italianë, do performojnë në të gjithë Shqipërinë që nga Shkodra, Tirana, Berati, Vlora dhe Saranda.
Nga Gazeta âSIââ Nga data 15 deri mĂ« 18 maj, Vlora dhe Tirana do tĂ« shndĂ«rrohen nĂ« njĂ« skenĂ« tĂ« hapur pĂ«r artistĂ«t e rrugĂ«s nga e gjithĂ« bota, nĂ« edicionin e parĂ« tĂ« âBusking Balkansâ Albania 2025.
Ky festival katër-ditor i arteve performuese të rrugës do të përfshijë muzikë live, futboll freestyle, disiplina të cirkut si komedi, akrobaci, xhonglim, numra magjikë  dhe shumë shfaqje të tjera magjepsëse.
Festivali Ă«shtĂ« njĂ« prodhim i pĂ«rbashkĂ«t i balkanbusker.com dhe MaĆgorzata WÄglarz (busker.pl), njĂ« emĂ«r i njohur nĂ« organizimin e eventeve tĂ« busking nĂ« EvropĂ«n Qendrore dhe Lindore.
Drejtori i festivalit Florian Agalliu thotë për mediat se ky festival vjen për herë të parë në Shqipëri me synimin për tu kthyer në traditë.
âVitet e fundit, festivalet e busking janĂ« bĂ«rĂ« pjesĂ« integrale e jetĂ«s kulturore tĂ« qyteteve nĂ« mbarĂ« botĂ«n. Deri mĂ« sot, ShqipĂ«ria nuk ka organizuar evente tĂ« ngjashme, duke qĂ«nĂ« jashtĂ« skenĂ«s europiane tĂ« performancave nĂ« rrugĂ«. Festivali synon tĂ« kthehet nĂ« njĂ« event tĂ« pĂ«rvitshĂ«m dhe tĂ« zĂ«rĂ« vend si njĂ« pikĂ« kyçe nĂ« kalendarin kulturor tĂ« rajonit mĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimor. KĂ«tĂ« vit po fillojmĂ« nĂ« dy qytete: VlorĂ« dhe TiranĂ«, dhe synojmĂ« tĂ« zgjerohemi nĂ« qytete tĂ« tjera, jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri, por edhe nĂ« vendet fqinjeâ.
Një festival pa skena, por me shumë jetë
âBusking Balkansâ synon tĂ« rikthejĂ« artin nĂ« hapĂ«sirat publike, aty ku jeta e pĂ«rditshme ndĂ«rthuret me befasinĂ«. Pa skena tĂ« ngritura, pa barriera mes artistĂ«ve dhe publikut, festivali mbĂ«shtetet nĂ« kontaktin e drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe spontan me spektatorĂ«t. ĂshtĂ« njĂ« art demokratik, i aksesueshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ«, pavarĂ«sisht statusit ekonomik apo sfondit shoqĂ«ror.
Hyrja është falas, por vizitorët inkurajohen të kontribuojnë për artistët, të cilët jetojnë nga bakshishet e publikut.
 Festivali do të hapet të enjten, më 15 maj, në ora 17:00, me një paradë shumëngjyrëshe të të gjithë artistëve pjesëmarrës, e ndjekur nga shfaqjet e para në sheshin qendror të Tiranës. Për pesë ditë me radhë, kryeqyteti dhe qyteti i Vlorës do të kthehen në një laborator të hapur emocionesh, muzike dhe krijimtarie .
Nga Gazeta âSIââ Ceremonia e hapjes sĂ« Bienales sĂ« 19-tĂ« NdĂ«rkombĂ«tare tĂ« ArkitekturĂ«s nĂ« Venecia u shĂ«nua nga njĂ« moment i veçantĂ« reflektimi dhe vlerĂ«simi kulturor. Fjalimi i fuqishĂ«m i filozofes Donna Haraway ,  fituese e âLuani i ArtĂ«â pĂ«r karrierĂ«n u ndoq nga njĂ« homazh nĂ« kujtim tĂ« arkitektit Italo Rota si dhe mbĂ«shtetja pĂ«r protestat e fundit nĂ« Serbi.
NĂ« kĂ«tĂ« sfond simbolik, juria ndĂ«rkombĂ«tare, e kryesuar nga kuratori Hans Ulrich Obrist, ndau çmimin âLuani i ArtĂ«â pĂ«r pjesmarrjen mĂ« tĂ« mirĂ« kombĂ«tare shkoi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Bahrein
âCanicolaâ-Kur arkitektura sfidon klimĂ«n
Padiglioni i Bahrainit nĂ« Arsenale, me titullin âCanicolaâ, solli njĂ« pĂ«rgjigje arkitektonike konkrete ndaj njĂ« prej sfidave mĂ« tĂ« mĂ«dha bashkĂ«kohore,  tĂ« nxehtit ekstrem. Projekti u konceptua nga arkitekti Andrea Faraguna, i cili gjatĂ« ceremonisĂ« evokoi figurĂ«n e mĂ«suesit tĂ« tij, Francesco Venezia.
Ekspozita përqendrohet në përdorimin e teknikave tradicionale të ftohjes pasive si kullat e erës dhe oborret me hije  për të përmirësuar jetesën dhe punën në hapësira publike në klimë të nxehtë.
Juria e përbërë nga Paola Antonelli (Itali) dhe Mpho Matsipa (Afrikë e Jugut) vlerësoi thellësinë dhe aplikueshmërinë sociale të projektit.
Juria ndau edhe katĂ«r âspecial mentionâ. Vatikani u vlerĂ«sua pĂ«r padiglionin âOpera Apertaâ, njĂ« hapĂ«sirĂ« ndĂ«rveprimi dhe restaurimi qĂ« do tĂ« rikthejĂ« nĂ« jetĂ« njĂ« kishĂ« tĂ« shenjtĂ«ruar. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, padiglioni i BritanisĂ« sĂ« Madhe u veçua pĂ«r dialogun e saj arkitektonik me Kenian mbi temat e riparimit dhe tĂ« drejtĂ«sisĂ« mjedisore.
Përtej çmimeve, edicioni i këtij viti i Bienales, nën kurimin e Carlo Ratti, vjen si një platformë që nxit bashkëbisedimin mes teknologjisë, natyrës dhe njeriut. Në një epokë ndryshimesh të mëdha klimatike, politike dhe teknologjike, Bienalja mbetet një nga ato pak vende ku arkitektura shndërrohet në një gjuhë globale për një botën ndryshe.
Nga Gazeta âSIââ Nga data 17 deri mĂ« 31 maj, ShqipĂ«ria do tĂ« kthehet nĂ« njĂ« skenĂ« tĂ« gjallĂ« artistike falĂ« edicionit tĂ« radhĂ«s tĂ« JavĂ«s Kulturore tĂ« EvropĂ«s.
Me moton âHapĂ«sirĂ« pĂ«r Krijimâ, mĂ« shumĂ« se njĂ« festĂ« e zakonshme, ky edicion i vitit 2025 synon tĂ« krijojĂ« hapĂ«sira tĂ« reja pĂ«r artin dhe mendimin kritik nĂ« nĂ«ntĂ« qytete tĂ« vendit, pĂ«rmes mĂ« shumĂ« se 30 aktiviteteve kulturore qĂ« variojnĂ« nga performanca teatrale dhe koncerte, te ekspozita dhe art bashkĂ«kohor.
Këtë vit, programi është bashkëkrijuar me 11 artistë dhe grupe artistësh që sfidojnë temat e identitetit, kujtesës, lirisë, dashurisë dhe përkatësisë. Janë tema të ndjeshme dhe të domosdoshme, që përthyhen në mediume të ndryshme si teatër, muzikë, kërcim, arte pamore, dhe film për të ofruar një përvojë sa intime aq edhe kolektive.
Nga Tirana në Kamëz, nga Shkodra në Pilur të Himarës, qytetet do të presin një mozaik ngjarjesh që nxisin reflektim dhe përfshirje. Vetëm një thirrje e hapur për pjesëmarrje solli mbi 200 aplikime, por në fund, vetëm njëmbëdhjetë projekte u përzgjodhën për të qenë pjesë e programit zyrtar. Mes tyre:
âKanga emeâ nga ATA, Elsa Demo dhe Klodian Gjonpalaj
âShoqĂ«ria Post-GjuhĂ«soreâ nga BERK
âDashuria Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ«â nga Blerta Kambo
âGjuha mĂ«mĂ«â nga Ema Andrea, Aida Talliente dhe Elvira Boncuore
âDialogĂ« nĂ« tingujâ nga Musica Nova, Harlen Nikolli e Mikaela Minga
Filmi âVĂ«ndçeâ nga Lorin Terezi
âRrethi i Tingujveâ nga Mardit B. Lleshi njĂ« pĂ«rvojĂ« akustike nĂ« formĂ« rrethore;
Ekspozitat âPikĂ«nisje tĂ« paqartaâ nga Olsi Hoxha dhe âKah shkojnĂ« dallĂ«ndyshet?â nga Redina Qose;
Koncerti eksperimental âJALBOZâ nga Rona Nishliu dhe Gent Rushi;
Si dhe dansi bashkĂ«kohor âMes hapave dhe hijeveâ
Veprimtaritë do të shoqërohen edhe me sesione diskutimi, bashkëbisedime me artistët dhe panele mbi ndikimin e artit në shoqëri.
âJava e EvropĂ«s 2025â Ă«shtĂ« njĂ« ftesĂ« pĂ«r tĂ« rikrijuar marrĂ«dhĂ«nien tonĂ« me kulturĂ«n dhe me njĂ«ri-tjetrin.
Nga Liridon Mulaj- Artistët e akomoduar prej Janarit në vilën 31 të ish diktatorit Hoxha në bllok, janë në fazën e prezantimit të punëve të tyre krijuese. Prej datës 11 Prill, vila është e hapur për vizitorët të cilët përveç punëve krijuese të artistëve që jetuan dhe punuan për 3 muaj aty, mund të shohin dhe të prekin nga afër , jetën mondane të ish diktatotit Hoxha.
Nga âGjama e burraveâ e Genny Petrotta , te fotografitĂ« provokuese tĂ« artites franceze Marianne MariÄ, e deri tek pikturat me  traditat tiranase tĂ« artistes sĂ« re Arnilda Kyçyku dhomat luksoze tĂ« vilĂ«s, janĂ« tashmĂ« ekspozita tĂ«Â cilat  synojnĂ« tĂ« risjellin kujtesĂ«n nĂ«pĂ«rmjet artit modern.
Marianne MariÄ, francezja qe frymĂ«zohet nga Marubi
Artistja franceze Mariana Maric sjell një seri fotografish provokuese të cilat ndërthurin lirinë e individit dhe kryesisht gruas, me identitetin kombëtar dhe traditën. Ajo thotë për GazetaSi.al se fotot e saj nuk kanë si qëllim protestën por kanë si objektiv lirinë e munguar të gruas dhe individit në tërësi
âFotografitĂ« e mija  nuk janĂ« njĂ« lloj proteste, por njĂ« sensibilizim me tĂ« gjithĂ« ata qytetarĂ« tĂ« cilĂ«t nuk janĂ« lejuar tĂ« lĂ«vizin dikur nĂ« zonĂ«n e bllokut ku jetonte diktatori. Une jam pĂ«rpjekur tĂ« tregoj njĂ« lloj performance nĂ«pĂ«rmjet fotove dhe jo tĂ« provokoj nĂ«pĂ«rmjet tyre. Fotot e mija demostrojnĂ« pikĂ«risht lirinĂ« e munguar tĂ« individit brenda kĂ«tyre mureve po edhe jashtĂ« sajâ
Dhe ndĂ«rsa vĂ« re elementĂ« tĂ« fotografive tĂ« Marubit, ajo sqaron se Ă«shtĂ« pikĂ«risht fotografi i shquar qĂ« e ka frymĂ«zuar pĂ«r setin fotografik. Â
âUnĂ« kam qĂ«nĂ« nĂ« ShkodĂ«r dhe kam lexuar mbi Marubin. Kam parĂ« edhe fotografitĂ« e tija qĂ« realizoheshin me njĂ« qilim tĂ« varur nĂ« sfond. Dhe po tĂ« shohĂ«sh nĂ« galĂ«rinĂ« e tij janĂ« disa foto grash me gjinj tĂ« ekspozuar, qĂ« do tĂ« thotĂ« se kjo qĂ« kam bĂ«rĂ« unĂ« nuk Ă«shtĂ« diçka e re. Gruaja dhe rĂ«ndĂ«sia e saj nĂ«pĂ«rmjet lirisĂ« Ă«shtĂ« pak a shumĂ« tema e fotografiveâ
Marianne MariÄ
Ajo shton se Shqipëria është një vend i mrekullueshëm dhe uron që fotot e saj të jenë një urë lidhëse mes të huajve dhe Shqipërisë.
âShqipĂ«ria ka njĂ« traditĂ« shumĂ« tĂ« pasur dhe Ă«shtĂ« njĂ« nga vendet mĂ« tĂ« bukura qĂ« kam vizituar, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« mĂ« vjen keq pse miqtĂ« e mi apo njerĂ«zit nuk e njohin sa duhet ShqipĂ«rinĂ«. Mendoj se foto e mija do tĂ« jenĂ« njĂ« urĂ« lidhĂ«se pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« njoh unĂ« qĂ« tĂ«  vinĂ« dhe ta vizitojnĂ« ShqipĂ«rinĂ«â
Genny Petrotta, arbĂ«reshja qĂ« risjell âGjamĂ«n e burraveâ nĂ«pĂ«rmjet grave
Genny Petrotta Ă«shtĂ« njĂ« tjetĂ«r artistĂ« pjesmarrĂ«se nĂ« rezidencĂ«n krijuese Vila 31. ArbĂ«reshe me origjinĂ«, ajo ka zgjedhur âGjamĂ«n e burraveâ tĂ« malĂ«sisĂ« si element kryesor tĂ« punĂ«s sĂ« saj.
âKemi nisur ta krijojmĂ« kĂ«tĂ« performancĂ« sĂ« bashku poeten Ledia Dushi e cila Ă«shtĂ« njĂ« eksperte dhe njohĂ«se e mirĂ« e traditĂ«s sĂ« âGjamĂ«s sĂ« burraveâ. Performanca Ă«shtĂ« e ndĂ«rtuar mbi gjestikulacione tĂ« cilat aplikohen nĂ« GjamĂ«n e burrave. Duke e ndĂ«rlidhur kĂ«tĂ« dhe pĂ«rshtatur me njĂ« grua e cila vajton pĂ«r njĂ« tjetĂ«r grua, pĂ«rshfaq edhe fenomenin e burrneshave tĂ« veriut. NdĂ«rthurja GjamĂ«s sĂ« burrave me âHamletinâ e Shekspiritâ Ă«shtĂ« njĂ« ide dhe pĂ«rfytyrim dhe njĂ« qasje drejt njĂ« identiteti dhe historive personale tĂ« burrneshave shqiptareâ thotĂ« ajo
Petrotta shton se ideja e shndërrimit të shtëpisë së diktatorit në rezidncë është e bukur por dhe me rëndësi.
Genny Petrotta
Mendoj se Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme dhe e bukur tĂ« shohĂ«sh shtĂ«pinĂ« e ish diktatorit tĂ« pĂ«rshtatet nĂ« njĂ« rezidencĂ« pĂ«r artistĂ«. UnĂ« erdha kĂ«tu pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« diçka pĂ«r burrneshat e veriut tĂ« cilat thuajse gjithmonĂ«janĂ« keqkuptuar nga mediat oksidentaleâ pĂ«rfundon artistja arbĂ«rshe .
Traditat e Tiranës si kundërshprehi e jetës urbane
Arnilda Kyçyku është një tjetër artiste e re nga Elbasani, e cila për tre muaj ka pikturuar brenda vilës 31. Duke shmangur jetën urbane të Tiranës, ajo rrëfën për GazetaSi.al se është fokusuar kryesisht te traditat e qytetit të Tiranës.
âKam paraqitur traditat e qytetit tĂ« TiranĂ«s me piktura nĂ« vaj. Duke pasĂ« parasysh se jeta urbane nĂ« TiranĂ« Ă«shtĂ« shpesh herĂ« objekt i artistĂ«ve, mendova ta sjell ndryshe, nĂ«pĂ«rmjet kostumeve dhe valleve popullore. Po e njoh TiranĂ«n nga pak sepse unĂ« nuk kam jetuar kĂ«tu, dhe nĂ« fakt kjo Ă«shtĂ« njĂ« parapregatitje pĂ«r njĂ« jetĂ« tashmĂ« me kohĂ« tĂ« plotĂ« kĂ«tuâ thotĂ« ajo.
Arnilda Kyçyku
Artistët aktualë në përfundim të periudhës tre mujore, do ti lënë vendit të tjerë artistëve të cilët të ardhur nga e gjithë Europa do të jetojnë për tre muaj në vilën 31, duke e shndërruar hapësirën jo vetëm në një rezidencë ku banohet dhe krijohet , por dhe frymëzohen nga një periudhë e errët e historisë sonë.
Nga Gazeta âSIââ Tirana tashmĂ« ka njĂ« tjetĂ«r qendĂ«r kulturore tĂ« re e cila do tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r aktivitete kulturore dhe artistike. HapĂ«sira e re e quajtur âHangartâ e cila  ndodhet nĂ« pjesĂ«n anĂ«sore tĂ« ish Kinostudios âShqipĂ«ria e reâ do tĂ« jetĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« nĂ« dispozicion tĂ« artistĂ«ve kryeqytetas dhe jo vetĂ«m.
Rezidencat dhe qendrat kulturore mĂ« nĂ« fund duket se janĂ« tashmĂ« praktika dhe fokusi kryesor i institucioneve tĂ« kulturĂ«s dhe artit nĂ« ShqipĂ«ri. Pas hapjes sĂ« âVila 31â dhe rezidencĂ«s sĂ« shkrimtarĂ«ve nĂ« FishtĂ«, nĂ« shtĂ«pinĂ« e Gjergj FishtĂ«s, ishte Tirana sĂ«rish destinacioni i ri i njĂ« vatre kulture e quajtur âHangartâ.
Në praninë e artistëve dhe njerëzve të kulturës së kryeqytetit, hapësira u inagurua nga Kryeministri Edi Rama dhe Ministri i Ekonimisë, Kulturës dhe Inovacionit , Blendi Gonxhja. Ky i fundit vuri theksin tek buxheti i shtuar i ministrisë për skenën e pavarur kulturore e gjithashtu njoftoi se rezidencat por dhe institucionet e kulturës do jenë fokusi i madh gjatë katërvjeçarit të ardhshëm.
Rama: Hapësirat dhe arti nuk do të mungojnë, por kemi mungesë menaxherësh të artit.
NjĂ« pyetje tĂ« cilĂ«n çdo artist ia bĂ«n vetes , lidhet  me menaxhimin e kĂ«tyre qendrave tĂ« reja tĂ« kulturĂ«s tĂ« cilat parĂ« nga praktika, shpesh u janĂ« dhĂ«nĂ« nĂ« menaxhim organizatave tĂ« huaja. Rasti mĂ« i fundit Ă«shtĂ« âVila 31â ku menaxhimi i Ă«shtĂ« besuar âArt Explora-sâ njĂ« organizatĂ« me bazĂ« nĂ« Paris. Dhe pĂ«r tĂ« shuar kĂ«tĂ« dilemĂ« tĂ« artistĂ«ve , kryeministri Rama nĂ« fjalĂ«n e mbajtur vuri theksin tek mungesa e burimeve njerĂ«zore vendase nĂ« menaxhimin e arteve.
âKemi mungesĂ« menaxherĂ«sh vendas tĂ« artit. Nuk mund tĂ« mbĂ«shtetemi gjithmonĂ« tek burimet e jashtme. Ne do tĂ« gjejmĂ« mĂ«nyrĂ«n tĂ« krijojmĂ« kĂ«tu njĂ« shkollĂ« menaxherĂ«sh. Duhet tu japim mĂ« shumĂ« mundĂ«si djemve dhe vajzave tĂ« talentuar qĂ« tĂ« formohen nĂ« tĂ« gjitha fushat. Ka filluar njĂ« aktivitet shumĂ« frymĂ«zues me shkollĂ«n e re tĂ« filmit. NjĂ« aktivitet bashkimi vullnetar mes atyre qĂ« kanĂ« hapur derĂ«n dhe neve qĂ« u kemi vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion hapĂ«sirĂ«n. Ne duam tĂ« stimulojmĂ« hapĂ«sira tĂ« tilla. Pra do tĂ« kĂ«rkohet tu jepet mundĂ«si djemve dhe vajzave qĂ« janĂ« formuar jashtĂ« dhe qĂ« kanĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« jenĂ« pjesĂ« e skenĂ«s kulturore, tĂ« kenĂ« dhe mundĂ«si tĂ« mĂ«sojnĂ« dhe tĂ« tjerĂ«tâ tha Rama.
Por sërish dilema dhe pikëpyetja e madhe e artistit i cili aspiron të jetë pjesë e këtyre godinave dhe hapësirave është se kush do ti menaxhojë këto asete aktuale deri në formimin e brezit të ri të menaxherëve , në mënyrë që edhe artisti shqiptar mos ti ngjajë më fëmijës së vogël të shtëpisë që sheh mezetë në tavolinë në ditë festash por që nuk guxon ti prekë sepse e di që ato i përkasin të huajve.
Nga Liridon Mulajâ Teatri i Operas dhe Baletit Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r institucionet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kulturĂ«s nĂ« vend, si i tillĂ« edhe konkurrenca pĂ«r tĂ« qĂ«nĂ« pjesĂ« e tij Ă«shtĂ« e lartĂ«. VetĂ«m para pak javĂ«sh, nĂ« detyrĂ«n e drejtorit tĂ« ri u emĂ«rua Aulon Naçi, njĂ« emĂ«r jo i panjohur pĂ«r godinĂ«n e operas, pasi nga Dhjetori i vitit tĂ« shkuar, ai mbante detyrĂ«n e drejtorit tĂ« komanduar. Periudha e âstazhitâ si duket e ka bĂ«rĂ« tĂ« kuptojĂ« se puna nĂ« institucionin e operas do tĂ« ishte njĂ« hap tjetĂ«r i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« karrierĂ«n e tij, pas detyrĂ«s si kĂ«shilltar nĂ« MinistrinĂ« e EkonomisĂ«, KulturĂ«s dhe inovacionit por dhe si pedagog i kompozicionit nĂ« AkademinĂ« e arteve.
Aulon Naçi rrëfen për GazetaSi.al, vizionin e tij për një nga institucionet më të rëndësishme të artit dhe kulturës në vend e po ashtu rrugëtimin e tij deri në këtë pikë të karrierës.
Ai thotë se periudha e shkurtër si drejtor i komanduar dhe përgjegjësia që kërkohej i krijoi bindjen që të aplikonte si konkurrent për drejtor me mandat të plotë.
âPeriudha e stazhit mĂ« ka ndihmuar sidomos kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r njĂ« institucion kaq tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m dhe me njĂ« pĂ«rgjegjĂ«si kaq tĂ« madhe sa çâĂ«shtĂ« kjo e drejtorit tĂ« Operas. Sidomos pĂ«r njĂ« person si unĂ« qĂ« vjen totalisht jashtĂ« institucionit. PavarĂ«sisht profesionit , kapacitetit apo edukimit nga i cili vjen, Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« preket institucioni. Aplikimi erdhi pĂ«r arsye se duke u marrĂ« nga afĂ«r si Drejtor i komanduar dhe duke prekur thuajse tĂ« gjitha hallkat e funksionimit tĂ« Teatrit tĂ« Operas dhe Baletit , gjĂ«rat erdhĂ«n vetvetiuâ Â
Ndërsa thotë se pavarësisht vazhdimësisë së punës së drejtorëve paraardhës, si proces i secilit drejtor, ai shpalos dhe vizionin e tij për Teatrin e Operas dhe Baletit, duke u bazuar në edukimin përmes artit, pervojë kjo nga puna si pedagog.
âSecili drejtor si ata tĂ« shkuarit por edhe ata qĂ« do tĂ« vinĂ«, do ta kenĂ« njĂ« vizion pĂ«r Teatrin e Operas. Sigurisht edhe unĂ« si drejtor i ri, do tĂ« shoh se çfarĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« parĂ« dhe do ndjek rrugĂ«n e tĂ« gjithĂ« drejtorĂ«ve duke pĂ«rmirĂ«suar gjĂ«ra qĂ« evoluojnĂ« me kohĂ«n. Duke marrĂ« shkas nga teknologjia, nga zhvillimi, nga buxheti por dhe nga bashkĂ«punimet qĂ« sjellin hapĂ«sira tĂ« reja. Si me institucione kulturore nĂ« vend por dhe jashtĂ«. Â
Edukimi nĂ«pĂ«rmjet artit Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m sepse sjell talente tĂ« reja nĂ« tĂ« ardhmen nĂ« Teatrin e Operas qĂ« do tĂ« shĂ«rbejnĂ« pĂ«r njĂ« rritje cilĂ«sie dhe ngritjen nĂ« nivel kombĂ«tar dhe ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« njĂ« nga institucioneve mĂ« tĂ« larta tĂ« artit nĂ« ShqipĂ«riâ
Bashkëpunimet me institucionet e huaja dhe vendase, janë fokusi i punës së Naçit por edhe përfaqësimi i artit shqiptar në botë siç është edhe turneu europian i Ansamblit të këngëve dhe valleve i cili nis së shpejti.
âNe si TeatĂ«r i Operas i kemi tĂ« gjitha kapacitetet pĂ«r bashkĂ«punimet e mundshme. Kemi pasur bashkĂ«punime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme me opera por edhe organizata tĂ« huaja dhe vendase. E rĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« pĂ«rveçse tĂ« presim, edhe tĂ« çojmĂ« vlerat tona atje siç Ă«shtĂ« Ansambli i kĂ«ngĂ«ve dhe valleve i cili Ă«shtĂ« gati pĂ«r njĂ« turne tĂ« gjatĂ« nĂ« vende tĂ« EuropĂ«s pĂ«r tĂ« pĂ«rfaqĂ«suar mĂ« tĂ« mirĂ«n e kulturĂ«s dhe traditĂ«s.
BashkĂ«punime do tĂ« kemi edhe me institucionet e edukimit pĂ«r tĂ« afruar tĂ« rinj nga vendi po edhe nga jshtĂ«, siç ishte konkursi qĂ« u bĂ« me organizatĂ«n âChopinâ dhe ku pianistĂ« tĂ« rinj nga e gjithĂ« bota konkurruan dhe morĂ«n disa çmime. Kjo gjĂ« rrit edhe kĂ«rkesat tona pĂ«r vende pune por edhe performancĂ«n e institucionit. NĂ« konkurs u promovuan edhe vepra tĂ« autorĂ«ve shqiptarĂ« si njĂ« pjesĂ« e rĂ«ndĂ«sishme e njohjes sĂ« muzikĂ«s shqiptare nĂ«pĂ«r botĂ«â .
Aulon Naçi
Afrimi i emrave të mëdhenj të artistëve shqiptarë nëpër botë si Ermonela Jaho apo Saimir Pirgu, është detyrë e Operas sipas Naçit. Ai thotë se ata janë krenaria e shqiptarëve kudo nëpër botë e po ashtu miqtë e TKOB-it.
âDo tĂ« pĂ«rpiqemi tĂ« afrojmĂ« dhe emrat e mĂ«dhenj tĂ« operas, shqiptarĂ« qĂ« janĂ« shkolluar dhe formuar nĂ«pĂ«r botĂ« , nisur nga solistĂ«t, skenografĂ«t , tekniket, muzikantĂ«t dhe tĂ« gjithĂ« bashkĂ«punĂ«torĂ«t qĂ« i japin vlerĂ« njĂ« institucioni. Sigurisht qĂ« emra si Ermonela Jaho dhe Saimir Pirgu duhet tĂ« jenĂ« miqtĂ« e operas sepse janĂ« figura qĂ« kanĂ« sakrifikuar pĂ«r tĂ« arritur aty ku janĂ«. Do tĂ« kĂ«rkohet kontributi i tyre qoftĂ« me operat dhe koncertet por edhe pse jo njĂ« bisedĂ« me studentĂ« dhe tĂ« rinj mbi pervojĂ«n e tyre dhe profesionalizminâ
Pas një periudhe të gjatë studimesh në Europë, ai thotë se dëshira dhe vullneti i tij ishin të kthehej në Shqipëri, duke ia nisur nga vendlindja e tij, Vlora. Më pas puna si pedagog në Akademinë e Arteve në Tiranë por dhe përvoja si këshilltar në Ministrinë e Ekonomisë ,Kulturës dhe Inovacionit, e shtynë natyrshëm drejt pozicionit të drejtorit, për të cilin aplikoi dhe u zgjodh.
âKa disa arsye pse unĂ« jam kthyer tĂ« punoj nĂ« ShqipĂ«ri dhe kontribuoj kĂ«tu. Vij pas njĂ« periudhe tĂ« gjatĂ« qĂ«ndrimi jashtĂ« shtetit. Studimet e mija 10 vjeçarĂ« i kam kryer nĂ« konservatorin âJacobo Tomadiniâ nĂ«Â Udine ku u diplomova nĂ« degĂ«n e kompozicionit me rezultate maksimale, duke bĂ«rĂ« specializime nĂ« Strasburg dhe nĂ« Bruksel si pedagog nĂ« Konservatorin e Brukselit pĂ«r tu rikthyer pastaj nĂ« vendlindje, nĂ« VlorĂ«.
Aty u mora me shumĂ« aktivitete pĂ«r tĂ« rritur kapacitetin por dhe nivelin e aktiviteteve kulturore nĂ« qytet ku me orkestrĂ«n e re tĂ« qytetit kemi marrĂ« disa çmime. Duke qĂ«nĂ« pedagog, kam mbĂ«shtetur pianistĂ«t e rinj tĂ« cilĂ«t kanĂ« fituar mĂ« pas dhe shumĂ« çmime kombĂ«tare dhe ndĂ«rkombĂ«tare. Puna si kĂ«shilltar erdhi nĂ«pĂ«rmjet njĂ« fondacioni amerikan, me programin âLead Albaniaâ ku  unĂ« mbuloja çeshtjet teknike e cila mĂ« pas mĂ« solli nĂ« kĂ«tĂ« pozitĂ« ku unĂ« sot drejtoj Teatrin e Operasâ pĂ«rfundon Aulon Naçi.
Përgjatë historisë së artit, artistët dhe publiku janë gjendur para një dileme të madhe: A është qëllimi kryesor i artit të estetika, apo mesazhi i fuqishëm që provokon mendimin dhe ndjenjat?
Nga afresket madhështore të Rilindjes deri te instalacionet konceptuale të shekullit XXI, arti ka lëvizur mes këtyre dy poleve, bukurisë dhe ndikimit.
Disa argumentojnë se arti duhet të ngjallë afeksion vizual ndërsa të tjerë besojnë se forca e tij qëndron pikërisht në aftësinë për të sfiduar normat, për të ngritur pyetje dhe për të tronditur emocionet.
Arti klasik si ai i Greqisë dhe Romës së lashtë, por edhe ai i periudhës së Rilindjes është konsideruar tradicionalisht i bukur, sepse ishte ndërtuar mbi parime estetike të harmonisë, simetrisë, proporcionit dhe idealit njerëzor.
Arti klasik ishte i bukur, sepse bukuria nuk ishte vetëm një vlerë estetike por dhe vlerë filozofike, morale dhe shpirtërore. Ajo përfaqësonte një ideal: jo realitetin siç është, por siç duhet të jetë.
Në shekujt më të vonshëm, sidomos me ardhjen e modernizmit dhe më pas të avangardës, arti nisi të shkëputet nga koncepti tradicional i bukurisë.
Arti nuk kishte më për qëllim të kënaqte syrin, por të zgjonte mendjen dhe ndërgjegjen. U shndërrua në një mjet proteste, kundërshtimi dhe reflektimi social, ku rëndësia e mesazhit shpesh kalonte përpara estetikës.
Megjithatë, kjo nuk do të thotë se forma nuk kishte më rëndësi përkundrazi, forma u bë një mënyrë e re për të përcjellë ide të fuqishme.
Mënyra se si një vepër është ndërtuar, materiali i përdorur, hapësira që zë, disonanca vizuale apo thjeshtësia tronditëse të gjitha këto forma u përdorën si gjuhë simbolike të protestës dhe kritikës sociale.
âGuernicaâ e Pablo Picassos Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r e dhimbshme pĂ«r luftĂ«n dhe shkatĂ«rrimin, ku forma e deformuar dhe ekspresive e trupave shĂ«rben pĂ«r tĂ« shprehur tragjedinĂ«.
Arti konceptual si ai i Marcel Duchamp me âshatĂ«rvaninâ (njĂ« objekt i zakonshĂ«m i vendosur nĂ« njĂ« galeri) sfidoi vetĂ« pĂ«rkufizimin e artit dhe bukurisĂ«.
Arti feminist, anti-racist dhe queer art në shekullin XX dhe XXI ka përdorur trupin, gjuhën, simbolet e përditshme dhe teknikat eksperimentale si forma të vetëdijshme proteste ndaj sistemit dhe stereotipeve sociale.
KĂ«tu, forma nuk Ă«shtĂ« mĂ« vetĂ«m pĂ«r tĂ« qenĂ« âe bukurâ, por pĂ«r tĂ« qenĂ« provokuese, sfiduese, tronditĂ«se dhe domethĂ«nĂ«se. Ajo bĂ«het pjesĂ« e mesazhit, njĂ« element qĂ« nuk shĂ«rben vetĂ«m pĂ«r pĂ«rçimin e ideve, por edhe pĂ«r tĂ« thyer rregullat tradicionale tĂ« perceptimit.
Një tjetër dimension thelbësor në debatin mes bukurisë dhe mesazhit është emocioni që arti synon të zgjojë te shikuesi. A duhet arti të jetë një përvojë e butë, që na afron me ndjeshmërinë, empatinë dhe humanizmin? Apo, përkundrazi, ai duhet të na trondisë, të na shqetësojë dhe të na shtyjë drejt reflektimit kritik?
Arti që zgjon ndjeshmëri ndihmon në ndërtimin e lidhjes njerëzore. Ai na lejon të përjetojmë emocionet e tjetrit, të ndjejmë dhimbjen, dashurinë, vuajtjen apo gëzimin në mënyrë të thellë.
Në këtë kuptim, arti ka një funksion shërues dhe bashkues, duke na bërë më të vetëdijshëm për botën që na rrethon dhe për veten tonë.
Por nga ana tjetër, arti që sfidon shikuesin ka një funksion tjetër po aq të rëndësishëm: ai na vendos përballë realiteteve që preferojmë të injorojmë. Na detyron të dalim nga zona e rehatisë. Në vend që të na qetësojë, na nxit të mendojmë, të pyesim dhe të rivlerësojmë bindjet tona.
Por këto dy dimensione nuk është e thënë ta përjashtojnë njëra tjetrën. Shpesh arti është edhe i bukur por dhe i fuqishëm.
Nga Gazeta âSIâ â Aulon Naçi Ă«shtĂ« Drejtori i ri i Teatrit KombĂ«tar tĂ« Operas, Baletit dhe Ansamblit Popullor.
Njoftimin e ka dhënë Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhe nëpërmjet rrjetit social Facebook.
Naçi ka pĂ«rfunduar studimet nĂ« Konservatorin âJ. Tomadiniâ nĂ« Udine, Itali. MĂ« pas, ka vazhduar specializimin nĂ« BelgjikĂ«, si asistent lektor nĂ« Konservatorin MbretĂ«ror tĂ« Brukselit pĂ«r njĂ« vit.
Veprat e tij janë interpretuar në një gamë të gjerë vendesh, përfshirë Shqipërinë, Kosovën, Italinë, Austrinë, Greqinë, Kanadanë, Holandën, Belgjikën, Rumaninë, Slloveninë dhe shumë të tjera.
Ai ka udhëhequr artistikisht aktivitete të shumta brenda dhe jashtë vendit, duke bashkëpunuar me emra të njohur të panoramës muzikore kombëtare dhe ndërkombëtare, si ansamble dhe solistë.
Disa nga bashkĂ«punimet mĂ« tĂ« njohura janĂ« me Korin e FilarmonisĂ« sĂ« KosovĂ«s dhe solistĂ«t e OrkestrĂ«s sĂ« âTeatro Alla Scalaâ. Aulon Naçi mbante detyrĂ«n e Drejtorit tĂ« komanduar tĂ« TKOB prej datĂ«s 18 Dhjetor tĂ« vitit tĂ« shkuar.
Nga Aaron Hertzmann â Para shpikjes sĂ« fotografisĂ«, imazhet realiste tĂ« botĂ«s mund tĂ« prodhoheshin vetĂ«m nga artistĂ« tĂ« aftĂ«. NĂ« botĂ«n e sotme, ne jemi kaq tĂ« mbingarkuar me imazhe sa Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« imagjinojmĂ« sa e veçantĂ« dhe e jashtĂ«zakonshme duhet tĂ« ketĂ« qĂ«nĂ« tĂ«  shihje njĂ« pikturĂ« realiste tĂ« realizuar mirĂ«. Dhe aftĂ«sitĂ« e artistĂ«ve profesionistĂ« janĂ« pĂ«rmirĂ«suar vazhdimisht gjatĂ« shekujve; deri nĂ« shekullin e 19-tĂ«, artistĂ« si Pre-RafaelitĂ«t dhe NeoklasicistĂ«t FrancezĂ« kishin arritur njĂ« realizĂ«m vizual mahnitĂ«s nĂ« veprat e tyre.
Aftësitë teknike të realizmit ishin të pandashme nga sfidat e tjera krijuese në krijimin e imazheve. Kjo qasje ndryshoi kur fotografia automatizoi detyrën e prodhimit të imazheve të botës reale.
Portretet ishin një nga faktorët kryesorë për pranimin e hershëm të kamerave. Po si atëherë, ashtu edhe sot, njerëzit e shijonin mundësinë për të pasur fotografi të miqve, të dashurve dhe paraardhësve të tyre. Piktura e portretit ishte e mundur  vetëm për aristokratët dhe të pasurit. Në shekullin e 18-të, u zhvilluan disa alternativa të lira, si silueta, një përfaqësim i konturit të një individi, zakonisht e prerë me dorë nga një artizan në letër të zezë.
Daguerreotipi ofronte një mënyrë ekonomike për të krijuar një portret realist. Ai ishte shumë i ngadaltë dhe kërkonte që të mbaheshin kokat e subjekteve të fiksuara në vend për disa minuta, me një mbajtëse koke, ndërsa subjekti rrinte i palëvizur  në karrige. Megjithatë, shumë studio daguerreotipi u hapën dhe u bënë të zakonshme ndërsa teknologjia përmirësohej, dhe shumë portretistë kaluan në këtë teknologji të re.
Brenda pak dekadash, fotografia zëvendësoi kryesisht shumicën e formave më të vjetra të portretistikës, si silueta, dhe sot, askush nuk duket të jetë  i pikëlluar për këtë humbje. Pavarësisht se sa e vlerësoj misterin dhe bukurinë e gravurave dhe portreteve të vjetra, dhe madje disa portrete aktuale,  do të preferoja të përdorja kamerën e telefonit tim celular sesa të përpiqesha të pikturoja çdo gjë me dorë.
Një përdorim tjetër i hershëm i daguerreotipit ishte prodhimi i suvenireve për turistët: deri në vitin 1850, daguerreotipet e rrënojave romake zëvendësuan plotësisht gravurat dhe litografitë që turistët i kishin blerë më parë. Ndërsa teknologjia përmirësohej, fotografia bëhej e pazëvendësueshme si një burim regjistrimesh për projektet inxhinierike dhe rrënojat arkitekturore që po zhdukeshin, si dhe për qëllime dokumentarizimi, siç ishin fotografitë e Mattheë Brady-t për tmerrin e Luftës Civile Amerikane.
âA Ă«shtĂ« fotografia art?â
Artistët dhe kritikët debatuan për shumë dekada nëse fotografia është art. Tre përfundime  kryesore dolën nga ky debat.
SĂ« pari, shumĂ« njerĂ«z besonin se fotografia nuk mund tĂ« ishte art, sepse ajo ishte krijuar nga njĂ« makinĂ« dhe jo nga krijimtaria njerĂ«zore. QĂ« nga fillimi, artistĂ«t ishin tĂ« pĂ«rbuzur ndaj fotografisĂ« dhe e shihnin atĂ« si njĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r âartin e vĂ«rtetĂ«.â Edhe nĂ« prezantimet e para tĂ« vitit 1839, piktori klasik Paul Delaroche thuhet shpĂ«rtheu me fjalĂ«t âNga sot, piktura Ă«shtĂ« e vdekur!â Dy dekada mĂ« vonĂ«, poeti Charles Baudelaire shkruante, nĂ« njĂ« rishikim tĂ« Salonit tĂ« vitit 1859:
ââPo tĂ« lejohet qĂ« fotografia tĂ« plotĂ«sojĂ« artin nĂ« disa prej funksioneve tĂ« tij, ajo do ta zĂ«vendĂ«sojĂ« ose do ta korruptojĂ« krejtĂ«sisht, falĂ« budallallĂ«kut tĂ« shumicĂ«s, qĂ« Ă«shtĂ« aleati i saj natyral.â
Një pikëpamje e dytë ishte se fotografia mund të ishte e dobishme për artistët e vërtetë, si për referenca, por nuk duhej të konsiderohej si e barabartë me vizatimin dhe pikturën. Për shembull, pavarësisht denoncimit të tij publik të fotografisë, pikturat e mëvonshme të Ingres tregojnë prova të konsiderueshme që ai punonte nga referenca fotografike.
Përfundimisht, një grup i tretë, i cili lidhte fotografinë me forma të njohura si gravura dhe litografi, besonte se fotografia mund të bëhej një formë arti po aq e rëndësishme sa piktura. Ky grup, përfshirë entuziastët dhe eksperimentuesit, eksploronin me pasion potencialin e saj.
Efekti i FotografisĂ« nĂ« âArt Fotografiaâ pĂ«rfundimisht pati njĂ« efekt tĂ« thellĂ« dhe tĂ« papritur nĂ« pikturĂ«. AftĂ«sitĂ« mimetike tĂ« piktorĂ«ve kishin qenĂ« nĂ« pĂ«rmirĂ«sim gjatĂ« shekujve. ShumĂ« piktorĂ« tĂ« shekullit tĂ« 19-tĂ«, si Pre-RafaelitĂ«t si John Everett Millais dhe NeoklasicistĂ«t si Ingres, pikturonin pĂ«rshkrime tĂ« botĂ«s me realizĂ«m mahnitĂ«s.  MegjithatĂ«, kamerat filluan tĂ« bĂ«heshin mĂ« tĂ« lira, mĂ« tĂ« lehta pĂ«r tâu pĂ«rdorur, dhe gjithashtu mĂ«  tĂ« zakonshme si ndĂ«r amatorĂ«t ashtu edhe ndĂ«r profesionistĂ«t. FotografitĂ« realiste u bĂ«nĂ« tĂ« zakonshme deri nĂ« fund tĂ« shekullit tĂ« 19-tĂ«. NĂ«se fotorealizmi mund tĂ« zvogĂ«lohej nĂ« njĂ« proces mekanik, atĂ«herĂ« cili ishte  roli i artistit?
Kjo pyetje i shtyu piktorĂ«t tĂ« largoheshin nga realizmi vizual dhe tĂ« kĂ«rkonin forma tĂ« ndryshme abstraksioni. LĂ«vizja âTonalisteâ e James McNeill Ăhistler krijoi skena atmosferike dhe melankolike; ai shkroi: âImitatori Ă«shtĂ« njĂ« krijesĂ« e varfĂ«r. NĂ«se njeriu qĂ« pikturon vetĂ«m pemĂ«n, ose lulen, ose sipĂ«rfaqen tjetĂ«r qĂ« sheh para tij do tĂ« ishte artist, mbreti i artistĂ«ve do tĂ« ishte fotografi. ĂshtĂ« punĂ« e artistit tĂ« krijojĂ« diçka pĂ«rtej kĂ«saj.â
ImpresionistĂ«t, qĂ« synonin tĂ« kapnin perceptimet e skenave, ndoshta ishin tĂ« ndikuar nga âpapĂ«rsosmĂ«ritĂ«â evokuese tĂ« fotografive tĂ« hershme
NĂ« kontrast, artistĂ«t simbolistĂ« dhe post-impresionistĂ« u larguan plotĂ«sisht nga realizmi perceptiv. Edvard Munch shkroi: âNuk kam frikĂ« nga fotografia, pĂ«r sa kohĂ« qĂ« ajo nuk mund tĂ« pĂ«rdoret as nĂ« qiell, as nĂ« ferr. ⊠UnĂ« do tĂ« pikturoj njerĂ«z qĂ« frymojnĂ«, ndjejnĂ«, duan dhe vuajnĂ«.â Vincent Van Gogh, duke pĂ«rshkruar arritjet e tij artistike rreth vitit 1888, shkroi te vĂ«llai i tij:
âJu duhet tĂ« ekzagjeroni guximshĂ«m efektet e harmonisĂ« ose tĂ« mos-harmonisĂ« qĂ« ngjyrat prodhojnĂ«. E njĂ«jta gjĂ« vlen edhe pĂ«r vizatimin â vizatimi i saktĂ«, ngjyra e saktĂ«, ndoshta nuk Ă«shtĂ« gjĂ«ja thelbĂ«sore pĂ«r tĂ« arritur, sepse pasqyrimi i realitetit nĂ« njĂ« pasqyrĂ«, nĂ«se do tĂ« mund tĂ« kapet, ngjyra dhe gjithçka, nuk do tĂ« ishte aspak njĂ« imazh, ashtu si njĂ« fotografiâ
Me fjalë të tjera, Munch, Van Gogh dhe shumë artistë të brezit të tyre e shihnin realizmin si punën e fotografisë, dhe qëllimi i artistit të vërtetë ishte të gjente një mënyrë për të kaluar përtej realizmit të bënte diçka që kamerat nuk mund ta bënin.
Në fakt, duket shumë e mundshme që fotografia ishte një nga katalizatorët kryesorë të lëvizjes së Artit Modern: ndikimi i saj çoi në dekada vitaliteti në botën e pikturës, pasi artistët u frymëzuan nga imazhet fotografike dhe shkuan përtej realizmit. Pa fotografinë, ndoshta arti modern nuk do të ishte krijuar kurrë.
LĂ«vizjet Pro-Fotografi
NdĂ«rkohĂ«, fotografĂ«t u pĂ«rpoqĂ«n tĂ« zhvillonin dhe mbĂ«shtesnin formĂ«n e tyre tĂ« artit.  Photo-SesionistĂ«t ndoqĂ«n strategji tĂ« ndryshme pĂ«r tĂ« legjitimuar veprat e tyre nĂ« art, siç ishte organizimi i shoqatave fotografike, revistave dhe ekspozitave fotografike tĂ« selektuara nga juritĂ«. Puna dhe arritjet e tyre e bĂ«nĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« mohimin e kontributeve artistike tĂ« fotografisĂ« e cila  kulmoi me âEkspozitĂ«n e Buffalo-s,â tĂ« organizuar nga Alfred Stieglitz nĂ« GalerinĂ« âAlbright: nĂ« Buffalo, NY, ekspozita e parĂ« fotografike nĂ« njĂ« muze arti amerikan, nĂ« vitin 1910. Fotografia u vulos si njĂ« formĂ« arti.
* Aaron Hertzmann Ă«shtĂ« shkencĂ«tar kryesor nĂ« Adobe Research dhe ish-profesor me titull tĂ« plotĂ«; AnĂ«tar i ACM, gjithashtu artikullshkrues nĂ« revistĂ«n dedikuar artit pamor âMediumâ
Nga Gazeta âSiââ MarrĂ«zia si proces Ă«shtĂ« njĂ« elaborim i tipareve mĂ« tĂ« guximshme tĂ« njeriut. NjĂ« ndĂ«r to Ă«shtĂ« budallallĂ«ku. Fenomen tĂ« cilin e gjen shpesh mes njerĂ«zve. Viteve tĂ« fundit edhe teknologjia ka ndihmuar nĂ« pĂ«rshfaqjen e kĂ«tij tipari njerĂ«zor. PĂ«rshĂ«mbull njĂ« pĂ«rshfaqje e tille Ă«shtĂ« fotografimi apo zhytja nĂ« celular ndĂ«rkohĂ« qĂ« gjendesh nĂ« muze para njĂ« pikture shumĂ« vjeçare me vlera tĂ« rralla. E pra kĂ«ta lloj individĂ«sh  âtĂ« guximshĂ«mâ pĂ«rbĂ«jnĂ« sot masĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« vizitorĂ«ve qoftĂ« nĂ« muze apo nĂ« atraksione tĂ« tjera historike tĂ« cilat si qĂ«llim kanĂ« informacionin dhe ndijimin.
NjĂ« formacion i cili e ka çuar nĂ« njĂ« shkallĂ« sipĂ«rore tĂ« artit kĂ«tĂ« fenomen tĂ« lidhur me teknologjinĂ« Ă«shtĂ« trupa e baletit kombĂ«tare tĂ« MarsejĂ«s, tĂ« cilĂ«t nĂ« njĂ« preformancĂ« mbreslĂ«nĂ«se nĂ« ambientet e muzeut tĂ« Luvrit nĂ« Paris, demostroi âlajthitjen moderneâ tĂ« njeriut tĂ« shkĂ«putur tĂ«rĂ«sisht nga interesi pĂ«r artin e madh, i ngĂ«rthyer nĂ« njĂ« ekran celulari.
Me njĂ« audiencĂ« prej 300.000 personash qĂ« e ndiqnin live nga Instagrami dhe me njĂ« prani tĂ« madhe vizitorĂ«sh tĂ« cilĂ«t u bĂ«nĂ« âpadashjeâ pjesĂ« integrale e kĂ«saj performance artistike, pjesa e titulluar âDeep Stream, La Nuit des Fousâ âNata e tĂ« marrĂ«veâ u shndĂ«rrua nĂ« njĂ« nga shfaqjet mĂ« masive tĂ« dhĂ«na ndonjĂ«herĂ« live nga rrjetet sociale.
Balerinë të veshur çuditshëm , që kryenin lëvizje thuajse të pakoordinuara dhe që në duar mbanin celularë, madje jo një por disa të instaluar me një mekanizëm në pjesën e poshtme të barkut, shkaktuan ndoshta katarsisin më të madh ndonjëherë tek të pranishmit të cilët po ashtu u gjendën krejt spontanisht aty, duke revolucionalizuar artin e performancës në një mjedis krejt autentik.
âDeep Streamâ Ă«shtĂ« njĂ« performancĂ« e realizuar nga âLA HORDEâ nĂ« bashkĂ«punim me Baletin KombĂ«tar tĂ« MarsejĂ«s. Ky projekt Ă«shtĂ« pjesĂ« e njĂ« eventi tĂ« veçantĂ« tĂ« quajtur âLa Nuit des Fousâ, i mbajtur nĂ« Muzeun e Luvrit.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« La Horde?
(LA)HORDE Ă«shtĂ« njĂ« kolektiv artistik francez i themeluar nga Marine Brutti, Jonathan Debrouwer dhe Arthur Harel. Ata drejtojnĂ« âBaletin KombĂ«tar tĂ« MarsejĂ«sâ dhe njihen pĂ«r qasjen e tyre inovative ndaj koreografisĂ«, ku shpesh kombinojnĂ« vallĂ«zimin bashkĂ«kohor, kulturĂ«n e internetit dhe performancĂ«n audiovizuale.
La Horde Ă«shtĂ« e njohur pĂ«r pĂ«rdorimin e platformave dixhitale pĂ«r tĂ« eksploruar lĂ«vizjen dhe ndikimin e saj nĂ« kulturĂ«n bashkĂ«kohore, dhe âDEEP STREAMâ me shumĂ« gjasa ka njĂ« qasje tĂ« ngjashme, duke sfiduar kufijtĂ« mes trupit fizik dhe botĂ«s virtuale.
Sublimiteti i shfaqjes konstatonte dhe nĂ« angazhimin spontan tĂ« vizitorĂ«ve tĂ« cilĂ«t kishin shkuar me qĂ«llim Muzeun por qĂ« u gjenden nĂ« mes tĂ« njĂ« âvorbulleâ balerinĂ«sh qĂ« silleshin çuditshĂ«m. Autenticitetin e shfaqjes e pĂ«rforcoi dhe fakti se shumĂ« nga vizitorĂ«t, mbanin celularĂ« nĂ« duar. domosdo , edhe performanca e tillĂ« titullohej âNata e tĂ« marrĂ«veâ
Arkitektura dhe kultura janë të lidhura ngushtë me njëra tjetrën , pasi planifikimi dhe ndërtimi i strukturave të një shoqërie pasqyron  vlerat, besimet dhe ambiciet e saj. Arkitektura është nje shprehi fizike dhe e dukshme e  kulturës. Kjo lidhje historike midis arkitekturës dhe kulturës është e dukshme në planet arkitekturore, teknikat e ndërtimit dhe renditjet hapësinore. Ndërlidhjet mes të dyjave janë të domsdoshme për zhvillimin urbanistik dhe arkitekturor të një hapësire, e po ashtu për ruajtjen e trashëgimisë për të dy fushat e veprimit.
Arkitektura e Lashtë dhe Identiteti kulturor janë pararojat e asaj çka do të vinte më pas në botën e arkitekturës. Asgjë nuk nisi të ndërtohej nga hiçi dhe nga një koncept asbrakt. Piramidat Egjiptiane përfaqësonin besimin dhe simbolizmin religjioz. Këto ndërtesa të mrekullueshme, që shërbenin si varreza të faraonëve, pasqyronin fenë e lashtë egjiptiane dhe fokusin e saj në jetën pas vdekjes. Piramida e Madhe e Giza dhe piramidat e tjera egjiptiane janë shembuj kryesorë të lidhjes së ngushtë mes arkitekturës dhe identitetit kulturor. Piramidat simbolizonin autoritetin hyjnor, fuqinë dhe pavdekësinë e faraonëve.
Piramidat, Egjipt
Po ashtu dhe tempujt grek përfaqësonin demokracinë dhe kërkimin për dijen. Parthenoni i ndërtuar 5 shekuj para lindjes së Krishtit si dhe tempujt të tjerë grekë simbolizonin vlerat demokratike të Greqisë së lashtë dhe përpjekjen për dije. Këto tempuj shërbenin si vende adhurimi dhe qendra për qëllime akademike dhe intelektuale. Saktësia dhe harmonia e arkitekturës së tempujve grekë tregonte respektin e grekëve për mençurinë, proporcionin dhe demokracinë.
Akropoli, Athinë
Kishat Gotike pĂ«rfqĂ«sojnĂ« madhĂ«shtinĂ« e Zotit. Kisha si Katedralja âNotre-Dameâ nĂ« Paris, simbolizonin aspiratat shpirtĂ«rore dhe pasionin fetar tĂ« EuropĂ«s mesjetare. Ato dĂ«shironin tĂ« nxisnin frikĂ« dhe nderim me majat e larta, dritaret e ngjyrosura tĂ« zbukuruara dhe tavanet e larta tĂ« kaltra. Arkitektura gotike shĂ«rbente si njĂ« monument pĂ«r fuqinĂ« e fesĂ« dhe njĂ« simbol tĂ« madhĂ«shtisĂ« sĂ« Zotit.
Katedralja e Koln, Gjermani
Gjithtu dhe arkitektura Baroke dhe Rilindja ishin lĂ«vizjet humaniste pĂ«r ndryshim shoqĂ«ror. Arkitektura zhvillohej sipas konceptit tĂ«  humanizmit, inovacionit artistik dhe transformimit shoqĂ«ror gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« Rilindjes dhe Barokut. Risia e koncepteve klasike dhe i potencialit njerĂ«zor ishin tĂ« dukshme nĂ« ndĂ«rtesa si Katedralja e Firences dhe Bazilika e âShĂ«n Pjetritâ nĂ« RomĂ«. KĂ«to vepra arkitekturore ishin shprehja mĂ« e lartĂ« e raportit tĂ«  bukurisĂ« dhe kĂ«rkimit pĂ«r dijen.
Bazilika e Shën Pjetrit, Vatikan
Arkitektura Koloniale shprehte ndikimin e fuqive të mëdha në arkitekturën lokale të vendeve të kolonializuara. Përthithjen e kulturave dhe imperializmin si ide koncept. Arkitektura si struktura koloniale britanike në Indi ose sistemi kolonial spanjoll në Amerikën Latine krijuan forma hibridë të veçanta duke bashkuar materialet dhe mjeshtërinë vendase me ndikimet arkitekturore europiane. Dinamikat e pushtetit, përthithja kulturore dhe herë-herë rezistenca ndaj kolonizimit pasqyroheshin në arkitekturën koloniale.
Arkitektura Moderniste ishte njĂ« ndryshim rrĂ«njĂ«sor i shqĂ«risĂ« dhe nevojĂ«s pĂ«r funksionalitet tĂ« godinave. Funksionaliteti, thjeshtĂ«sia dhe pasojat shoqĂ«rore tĂ« dizajnit ishin theksuar nĂ« arkitekturĂ«n moderniste, e cila ilustrohet mĂ« sĂ« miri me ndĂ«rtesa si âVilla Savoyeâ e Le Corbusier ose âShkolla Bauhausâ nĂ« Gjermani. Ky trend arkitektonik lindi si pĂ«rgjigje ndaj industrializimit dhe zhvillimeve shoqĂ«rore-ekonomike tĂ« shekullit tĂ« 20-tĂ«. DizajnerĂ«t modernistĂ« synonin tĂ« krijonin mjedise efikase dhe elitare qĂ« plotĂ«sonin kĂ«rkesat e njĂ« shoqĂ«rie qĂ« po ndryshonte me shpejtĂ«si.
Vila Savoy, Francë
Por edhe arkitektura si çdo shkencë e cila e ka një zanafillë, ajo lindi si nevojë e mbrojtjes nga natyra por duke qëndruar gjithmonë në lidhje me të, e duke ruajtur kështu balancat mes njeriut të brishtë që i ruhet natyrës, dhe natyrës që nuk bën pa njeriun.
Arkitektura Indigjene është një aspekt i zanafillës arkitekturore e cila u krijua si një balancim shpirtëror me natyrën. Arkitektura indigjene nga e gjithë bota tregon një lidhje të fortë me mjedisin. Këto ndërtesa, që variojnë nga kabinat e baltës në Afrikë deri te shtëpitë e gjata të amerikanëve indigjenë, shfaqin ideologjitë kulturore për qëndrueshmërinë, komunitetin dhe nderimin e thellë ndaj mjedisit.
Arkitektura fshatareske kërkonte të evidentonte vlerat e komunitetit dhe bashkëpunimin. Ndërtesa si grumbujt, shtëpitë bujqësore dhe hapësirat e takimeve publike mbështesin jetesën fshatare dhe kohezionin shoqëror.
Arkitekturë e fshatrave afrikane
Arkitektura Islamike mbĂ«shtetej nĂ« modelet gjeometrike dhe simbolizmin. Kjo lloj arkitekture karakterizohet nga modelet gjeometrike tĂ« ndĂ«rlikuara, kaligrafia si element estetik dhe zbukurimet, siç shihet nĂ« ndĂ«rtesa si âTaj Mahalâ nĂ« Indi dhe âAlhambraâ nĂ« SpanjĂ«.  Dizajnet arkitektonike islame, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« unitetin, transhendencĂ«n dhe lidhjen midis njeriut dhe hyjnorĂ«s, pasqyrojnĂ« vlerat shpirtĂ«rore dhe kulturore tĂ« fesĂ« islame.
Taj Mahal, Indi
Po ashtu dhe arkitektura Aziatike ka pĂ«rngjasime me atĂ« islamike. TĂ« dyja i pĂ«rafrohen lidhjes me hyjnoren dhe shpirtĂ«roren por nĂ« veçanti nga ajo islamike, arkitektura aziatike synon balancĂ«n, paqen dhe lidhjen me natyrĂ«n. IdeologjitĂ« si âBudizmiâ, â Taoizmiâ dhe âFeng Shuiâ e ndikojnĂ« atĂ«. NdĂ«rtesa si tempujt japonezĂ«, kopshtet kineze dhe pallatet koreane janĂ« krijuar pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« atmosferĂ« meditimi. NdĂ«rveprimi midis njeriut dhe botĂ«s natyrore pasqyrohet nĂ« arkitekturĂ«n aziatike.
Arkitektura Japoneze
Ndërkaq globalizimi solli me vete dhe nevoja të tjera përshtatjeje, tashmë jo me një kulturë hyjnore apo spiritualë por me atë njerëzore dhe kulturave të diversitetit. Efektet e globalizimit, zhvillimit teknologjik dhe larmisë kulturore janë të dukshme në arkitekturën bashkëkohore. Dizajnet arkitekturore shpesh përdorin praktika të qëndrueshme, materiale moderne dhe teknologji të avancuara për të përmbushur kërkesat e një shoqërie të globalizuar. Arkitektura moderne manifeston larminë kulturore dhe krijon hapësira që shërbejnë për shumë kultura që inkurajojnë përfshirjen.
Arkitektura dhe Formimi i Kulturës
Godinat e banimit ose ato masive , sigurisht ishin baza e një frymë kulturore të trashëguar por janë godinat simbol të qyteteve ato të cilat udhëheqin kulturën e të bërit arkitekturë.
âKulla Eifellâ mbetet simbol i Parisit dhe identitetit francez. Ky monument pĂ«rfaqĂ«son inovacionin, aftĂ«sinĂ« inxhinierike dhe shpirtin e epokĂ«s industriale. Kulla âEifelâ Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e pandashme nga imazhi i Parisit dhe ka formuar reputacionin global tĂ« qytetit si njĂ« qendĂ«r e artit, modĂ«s dhe romancĂ«s.
Po ashtu si Kulla âEiffelâ pĂ«r Parisin , Ă«shtĂ« ShtĂ«pia e OperĂ«s nĂ« Sidney tĂ« AustralisĂ«. NjĂ« qendĂ«r kulturore dhe simbol kombĂ«tar, âShtĂ«pia e OperĂ«sâ  nĂ« Sidney Ă«shtĂ« jo vetĂ«m njĂ« mrekulli arkitekturore, por gjithashtu njĂ« qendĂ«r kulturore dhe simbol kombĂ«tar i AustralisĂ«. Dizajni i saj karakteristik, si vela, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« sinonim i identitetit tĂ« Sidney dhe skenĂ«s vibrante artistike tĂ« vendit. ShtĂ«pia e OperĂ«s nĂ« Sidney tregon bashkimin e arkitekturĂ«s, krijimtarisĂ« dhe shprehjes kulturore.
Kulla Eiffel, Paris
Dhe nĂ« fund por jo mĂ« pak tĂ« rĂ«ndĂ«sishme vijnĂ« âmonumentet moderneâ tĂ« cilat pĂ«rbĂ«jnĂ« sot edhe atraksionet mĂ« tĂ« vizituara tĂ« turizmit nĂ« botĂ« duke u shndĂ«rruar nĂ« markĂ«n kryesore tĂ« qyteteve tĂ« zhvilluara. Monumentet arkitekturore bashkĂ«kohore, si âBurj Khalifaâ nĂ« Dubai ose âMuzeu Guggenheimâ nĂ« Bilbao, janĂ« krijuar pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr turistĂ« dhe pĂ«r tĂ« inkurajuar promovimin e markĂ«s sĂ« qytetit. KĂ«to struktura ikonike bĂ«hen sinonim me qytetet pĂ«rkatĂ«se, duke kontribuar nĂ« njohjen globale dhe duke tĂ«rhequr vizitorĂ« nga e gjithĂ« bota.
Burj Khalifa, Dubai
Lidhja mes arkitekturës dhe kulturës mbetet e thellë dhe shumëdimensionale. Arkitektura përfaqëson fizikisht vlerat kulturore, besimet dhe aspiratat, ndërsa kultura formëson format, funksionet dhe kuptimet e ndërtesave. Duke eksploruar perspektivat historike, stilet arkitekturore, shprehjet artistike dhe ndikimin reciprok mes arkitekturës dhe kulturës, ne kuptojmë se si mjedisi i ndërtuar pasqyron dhe formëson shoqëritë. Duke e njohur dhe përqafuar këtë lidhje, arkitektët dhe dizajnerët mund të krijojnë hapësira që festojnë dhe promovojnë larmishmërinë kulturore, duke nxitur një ndjenjë identiteti, komuniteti dhe trashëgimi të përbashkët.
Dy emra tĂ« shquar tĂ« skenĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« fushĂ«n e baletit, Angelin Preljocaj dhe Erion Kruja, sjellin nĂ« skenĂ«n e Teatrit KombĂ«tar tĂ« OperĂ«s dhe Baletit dy balete tĂ« veçanta: âLa Stravaganzaâ dhe âIntricate Threads of Humanityâ. KĂ«to dy vepra artistike vijnĂ« si njĂ« eksplorim i pĂ«rvojĂ«s njerĂ«zore, ku baleti bĂ«het gjuha universale qĂ« shpreh ndjenjat, kontrastet dhe kompleksitetin e jetĂ«s.
âLa Stravaganzaâ, e cila rivjen nĂ« TKOB, Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r qĂ« ndĂ«rthur elementet e traditĂ«s me ato tĂ« modernitetit. Ajo Ă«shtĂ« krijuar nga Angelin Preljocaj, njĂ« nga koreografĂ«t mĂ« tĂ« njohur bashkĂ«kohorĂ« me origjinĂ« shqiptare.
Me një koreografi të fuqishme dhe ekspresive, ky balet eksploron kalimin mes epokave, ndikimin e ndryshimeve kulturore dhe përplasjen mes botës së vjetër dhe asaj të re.
NdĂ«rkohĂ«, koreografi Erion Kruja, njĂ« tjetĂ«r artist shqiptar me karrierĂ« tĂ« suksesshme ndĂ«rkombĂ«tare, sjell premiere absolute nĂ« skenĂ«n e TKOBAP-sĂ« âIntricate Threads of Humanityâ, njĂ« vepĂ«r qĂ« zhytet nĂ« thellĂ«sitĂ« e sjelljes dhe emocioneve njerĂ«zore.
Me një qasje të guximshme ndaj koreografisë dhe një ndjeshmëri të veçantë ndaj muzikës dhe skenografisë, Erion Kruja do të krijojë një eksperiencë të paharrueshme për publikun.
Këto dy balete do të vijnë për publikun artdashës në datat 24, 25 dhe 27 shkurt. /Atsh
Nga Gazeta âSIââ Ka nisur  sot java e karnavaleve tĂ« ShkodrĂ«s. Aktivitetet e ditĂ«s sĂ« parĂ« i dedikohen nxĂ«nĂ«sve tĂ« shkollave ndĂ«rkohe nĂ« ditĂ«t nĂ« vazhdim  do tĂ« ketĂ« parada, koncerte dhe shumĂ« aktivitete tĂ« tjera.
Njoftimin e ka dhënë Bashkia Shkodër në rrjetin social facebook.
âKarnavalet e ShkodrĂ«s kanĂ« startuar, duke sjellĂ« njĂ« javĂ« tĂ« mbushur me ngjyra, muzikĂ« dhe emocione! Atmosfera festive ka nisur me interpretimet e shkollave tĂ« qytetit, ku fĂ«mijĂ«t, tĂ« shndĂ«rruar nĂ« personazhe tĂ« ndryshme, kanĂ« dhuruar spektakĂ«l dhe gĂ«zim nĂ« rrugĂ«t e ShkodrĂ«sâ
Këtë vit Karnavalet do të zgjasin shtatë ditë duke e kthyer Shkodrën në një destinacion të kulturës dhe argëtimit.
âParada madhĂ«shtore, koncerte dhe performanca artistike do tĂ« shoqĂ«rojnĂ« qytetin pĂ«r shtatĂ« ditĂ«, duke ruajtur njĂ« traditĂ« tĂ« pasur kulturore dhe duke e kthyer ShkodrĂ«n nĂ« njĂ« destinacion tĂ« vĂ«rtetĂ« festashâ mbyll postimin Bashkia ShkodĂ«r.
Tradita e festimit të karnavaleve në Shkodër daton që në 1860, për tu ndërprerë gjatë periudhës së diktaturës komuniste e për tu rikthyer pas rënies së  sistemit. Karnavalet e Shkodrës krijojnë imazhe koherente por gjithnjë duke qënë  të lidhur në mënyrë konkrete me rrënjët historike dhe kulturore të këtij qyteti .
Dita e karnavaleve është një festë, ku ndërthuret historia dhe kultura, e cila në vetvete përmban shumë domethënie që identifikohet me një maskë apo ngjyrë karakteristike të kësaj feste. Karnavalet janë një feste në qytet, duke bërë bashkë të mëdhenj dhe të vegjël, në një traditë sa të vjetër po aq dhe moderne.
TĂ« frikshme, makabĂ«r dhe prekĂ«se, seria e 82 gravurave tĂ« artistit spanjoll Francisco Goya, e njohur si âFatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«sâ (Los Desastres de la Guerra), Ă«shtĂ« njĂ« kujtesĂ« e fortĂ« pĂ«r pasojat antihumane tĂ« luftĂ«s.
Imazhet që Goya krijoi për këtë seri të shekullit të 19-të nuk janë të këndshme, por kjo është pjesë e qëllimit të tyre . Në vend të përshkrimeve heroike të betejave, Goya synoi të shprehë rezultatet tragjike të konflikteve të dhunshme përmes gravurave të tij të ashpra dhe realiste.
Kjo seri frymĂ«zoi shumĂ« artistĂ« tĂ« tjerĂ« si Pablo Picasso e gjithashtu dhe shkrimtarin Ernest Hemingway pĂ«r romanin âPĂ«r kĂ« bien KĂ«mbanatâ . PavarĂ«sisht moshĂ«s sĂ« saj, â FatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«sâ mbetet njĂ« nga deklaratat mĂ« tĂ« guximshme anti-luftĂ« qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« ndonjĂ«herĂ«, duke na kujtuar tĂ« gjithĂ«ve se lufta mund tĂ« nxjerrĂ« nĂ« pah mĂ« tĂ« keqen e njerĂ«zimit.
Një histori e shkatërruar nga lufta
ĂshtĂ« viti  1808, dhe Perandori francez Napoleon Bonaparte ka marrĂ« kontrollin e SpanjĂ«s. Ai emĂ«ron vĂ«llanĂ« e tij, Joseph Bonaparte, si sundimtar tĂ« ri tĂ« vendit. MegjithatĂ«, spanjollĂ«t refuzojnĂ« tĂ« pranojnĂ« sundimin e Bonaparteve, dhe mĂ« 2 maj 1808, fillon âLufta e PavarĂ«sisĂ« sĂ« SpanjĂ«sâ
Kjo kryengritje bĂ«het pjesĂ« e âLuftĂ«s sĂ« Gadishullitâ,  qĂ« zgjati nga viti 1808 deri nĂ« 1814. Konflikti ishte ngjarja mĂ« e pĂ«rgjakshme nĂ« historinĂ« moderne tĂ« SpanjĂ«s, me 215,000 deri nĂ« 375,000 ushtarĂ« dhe civilĂ« spanjollĂ« qĂ« humbĂ«n jetĂ«n.
Gjatë Luftës së Pavarësisë, Goya ruajti pozitat e tij si piktor i oborrit të Kurorës Spanjolle, megjithatë ai mbeti neutral gjatë konfliktit. Pasi forcat franceze u shpërndanë nga vendi dhe Mbreti i Spanjës, Ferdinand VII, u rivendos në vitin 1814, Goya mohoi çdo lidhje me francezët.
Megjithatë, pikëpamjet personale të Goya-s për luftën dhe pasojat e saj shpejt u bënë të dukshme.
Një protestë vizuale
Goya filloi tĂ« punonte mbi â FatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«sâ nĂ« vitin 1810. NĂ« moshĂ«n 62-vjeçare, ai  vuante nga shĂ«ndeti i dobĂ«t dhe nga shurdhimi, por pĂ«rfundimisht nĂ« vitin 1820 pĂ«rmbylli njĂ« seri prej 85 gravurash. Tre gravura tĂ« vogla tĂ« quajtura prisioneros (tĂ« burgosurit) nuk janĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« serinĂ« pĂ«rfundimtare.
PavarĂ«sisht faktit qĂ« Goya punoi mbi shumĂ« nga pllakatat  gjatĂ« luftĂ«s , â FatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«sâ nuk do tĂ« publikohej deri nĂ« vitin 1863; 35 vjet pas vdekjes sĂ« Goya-s. Seria u shtyp pĂ«rfundimisht nga âAkademia MbretĂ«rore e Arteve tĂ« Bukuraâ tĂ« San Fernando, ku Goya kishte shĂ«rbyer si drejtor. Pllakat ishin bĂ«rĂ« tĂ« mundura  nga djali i Goya-s, Javier.
Shumë historianë sugjerojnë se Goya donte ta mbante publikimin e serisë deri sa imazhet politike të ngarkuara të mund të shiheshin pa censurë, ndërsa të tjerë besojnë se vonesa në publikim ishte për shkak të frikës së  ndëshkimit nga regjimi i Ferdinand VII.
NĂ« total, janĂ« shtypur 1,000 kopje tĂ« â FatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«sâ. Edicioni origjinal i vitit 1863 pati 500 shtypje, me shtypje tĂ« mĂ«vonshme nĂ« vitet 1892, 1903, 1906 dhe 1937.
Përveç titujve të pllakave dhe shënimeve, i vetmi informacion që marrim nga arti vjen nga ajo që shkroi Goya në një album provash që ia dha një miku (përkthyer në anglisht):
âPasojat fatale tĂ« luftĂ«s sĂ« pĂ«rgjakshme nĂ« SpanjĂ« me Bonaparte dhe kapricot e tjera tĂ« theksuaraâ
PavarĂ«sisht nga kjo mungesĂ« informacioni, historianĂ«t e artit bien dakord se âDisastrat e LuftĂ«sâ vepron si njĂ« protestĂ« vizuale e Goya-s kundĂ«r LuftĂ«s pĂ«r PavarĂ«sinĂ« e SpanjĂ«s dhe LuftĂ«s sĂ« Gadishullit.
âFatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«sâ
Për këtë seri, Goya u largua nga kompozimet tradicionale pikturale dhe u përqendrua në narrativë. Ai përdori shprehje realiste, veshje dhe ambiente për të përshkruar momente torturash, tragjedish dhe vuajtjesh. 82 gravurat shpesh klasifikohen në tre grupe : lufta, uria dhe alegori politike.
Pllakat e para  pĂ«rqendrohen nĂ« pasojat e konflikteve tĂ« pĂ«rgjakshme mes francezĂ«ve dhe spanjollĂ«ve. Disa nga titujt tregojnĂ« se ai ishte dĂ«shmitar i kĂ«tyre krimeve tĂ« pĂ«rshkruara si pĂ«r shembull, pllaka 44 e cila titullohet : âE pashĂ«â.
Pllakat e tjera (nga pllaka 48 deri në 64) paraqesin urinë që përfshiu Spanjën pas përfundimit të sundimit francez. Imazhet përqendrohen në tragjeditë që ndodhën në Madrid, duke treguar trupa të vdekur ose pothuajse të vdekur dhe njerëz që mbajnë kufoma.
Pllakat e fundit tregojnë demoralizimin e qytetarëve spanjollë, pasi ata e kuptuan se luftuan për të rivendosur një monarki që refuzon të ndryshojë. Pllakat shprehin kritika ndaj politikës pas luftës, si dhe dyshime ndaj idhujtarisë fetare.
Në vend që të përdorte ngjyra, Goya kërkoi të shprehte pikëpamjet e tij të hidhura përmes hijesh të errëta. Ai e realizoi këtë përmes një kombinimi të gravurës, punktit të thatë dhe akvatintës.
PĂ«rmes kĂ«tij procesi tĂ« mundimshĂ«m, Goya ekspozoi breza tĂ« tĂ«rĂ« adhuruesish tĂ« artit ndaj realiteteve tĂ« trishtueshme tĂ« luftĂ«s. Goya shpesh konsiderohet njĂ« nga artistĂ«t e parĂ« modernĂ« dhe, pĂ«rmes âFatkeqĂ«sitĂ« e LuftĂ«s,â mund ta kuptojmĂ« pse komentari i tij i pakompromis mbi luftĂ«n dhe moralin flet me ne pĂ«rmes kohĂ«s, duke na prekur nĂ« tĂ« tashmen nĂ« mĂ«nyra qĂ« pak artistĂ« mund tâia arrijnĂ«.
Login
