KatĂ«r orĂ« nĂ« njĂ« rrugĂ« me gropa qĂ« duken si kratere. GurĂ«t dhe degĂ«t pĂ«rplasen me makinĂ«n dhe e ndjen drejt e nĂ« trup. Tundimi pĂ«r tâu kthyer mbrapsht Ă«shtĂ« i madh, por papritur del njĂ« rrugĂ« e shtruar nĂ« mĂ«nyrĂ« perfekte me asfalt. Marr frymĂ« thellĂ« dhe shtyp pedalin e gazit.
Asnjë makinë tjetër nuk ka arritur deri këtu, kemi gjithë autostradën vetëm për vete. A është kjo një dhuratë nga qielli? Apo thjesht vepër e ndonjë nëpunësi të korruptuar që ka zhdukur ndonjë fond? Pas disa minutash vjen përgjigjja: autostrada përfundon papritur dhe pa asnjë paralajmërim në një shteg të paasfaltuar, i ndërprerë nga dhjetëra kanione të vegjël që i ka krijuar shiu i fundit i rrëmbyeshëm. Arrijmë të bëjmë frenim emergjent fiks në kohë.
Gropa në rrugë dhe një rrugë shtetërore e regjistruar gabimisht në Google Maps: këto gjëra duhet të marrësh në konsideratë nëse nisesh për një udhëtim rrugor në Shqipëri. Megjithatë, ia vlen të eksplorosh këtë shtet të vogël ballkanik me makinë, që nuk është as sa madhësia e Brandenburgut. Një vend xhuxh, por që ofron gjithçka: nga plazhet me rërë në Adriatik deri te malet e larta alpine, nga kisha ortodokse te xhamitë osmane.
Një makinë me qira mund ta marrësh në Shqipëri lehtë dhe relativisht lirë. Për më tepër, shumë shqiptarë që punojnë në hotele dhe lokale flasin gjermanisht, italisht apo anglisht. Kush është i gatshëm të përballet me trafikun kaotik të qyteteve si Tirana apo Durrësi dhe me rrugët me gropa në zonat rurale, do të shpërblehet me zemërgjerësi: me fshatra piktoreske, brigje të thepisura marramendëse dhe pamje mahnitëse të Rivierës Shqiptare. Gjatë rrugës, ka pafundësisht mundësi për të zgjeruar horizontin.
Mësimi 1: Mos u mbështet te Google Maps
Rrugët e këqija të Shqipërisë nuk vijnë krejt nga hiçi. Vendi ka një histori të trazuar dhe pjesërisht tragjike në të kaluarën e afërt. Kur diktatura staliniste e Enver Hoxhës u shemb në vitin 1990, vendi mesdhetar u zhyt në një kaos pothuajse si i një lufte civile, nga i cili u rimëkëmb ngadalë.
Sot, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« shtet kandidat pĂ«r nĂ« BE, ku pĂ«rparimi i vrullshĂ«m pĂ«rplaset pa kompromis me kushte paraindustriale. KĂ«shtu ndodh qĂ« rrugĂ« tĂ« asfaltuara mirĂ« ende nuk ekzistojnĂ« nĂ« Google Maps, ndĂ«rsa, nga ana tjetĂ«r, shtigje mushkash ndonjĂ«herĂ« janĂ« shĂ«nuar si autostrada. MegjithatĂ«, turizmi Ă«shtĂ« rritur ndjeshĂ«m vitet e fundit. Edhe pse marketingu profesional i destinacioneve Ă«shtĂ« ende nĂ« ndĂ«rtim e sipĂ«r, vendi Ă«shtĂ« shndĂ«rruar â falĂ« fjalĂ«s sĂ« mirĂ« qĂ« pĂ«rhapet gojĂ« mĂ« gojĂ« â nĂ« njĂ« kĂ«shillĂ« pushimi qĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« aq sekret. PĂ«rveç peizazhit, udhĂ«tarĂ«t entuziazmohen nga çmimet e lira dhe mikpritja thuajse pa kufij e shqiptarĂ«ve.
Kështu ia bëra tërheqës destinacionin e udhëtimit edhe gruas sime. Me traget për ne rruga fillon nga Italia, përtej Adriatikut, drejt Durrësit; atje marrim me qira një makinë dhe duam të eksplorojmë jugun e vendit. Destinacioni i parë është Berati, një qytet me arkitekturë osmane, pastaj rruga na çon përgjatë Vjosës (lumi i fundit i madh i egër në Evropë) deri te burimet termale në Përmet. Prej andej mbeten vetëm disa qafa malore për të mbërritur te bregu i thepisur i Rivierës Shqiptare me plazhet e saj të gjata.
Për të ecur përpara, nuk duhet të mbështetesh vetëm te hartat digjitale, por herë pas here edhe te këshilla e vendasve.
MĂ«simi 2: Makina e shtrenjtĂ« â temĂ« e ndjeshme
Mjeti ynĂ« pĂ«r udhĂ«tim Ă«shtĂ« njĂ« CitroĂ«n C1 i vogĂ«l, i kuq. Me tĂ« bie paksa nĂ« sy nĂ« qytetet shqiptare â si njĂ« i varfĂ«r. NĂ« rrugĂ«n drejt Beratit tĂ« dalin pĂ«rpara thuajse vetĂ«m SUV luksozĂ« tĂ« lĂ«muar. Markat gjermane si Mercedes, BMĂ dhe Audi janĂ« veçanĂ«risht tĂ« pĂ«lqyera. NdĂ«rsa nĂ« fshat has ende shumĂ« âkazanĂ«â tĂ« vjetĂ«r.
Makina e bosĂ«ve krijojnĂ« njĂ« kontrast tĂ« çuditshĂ«m me fasadat e rrĂ«nuara tĂ« shtĂ«pive qĂ« qĂ«ndrojnĂ« tĂ« shpĂ«rndara nĂ«pĂ«r peizazh. ShqipĂ«ria, me njĂ« prodhim tĂ« brendshĂ«m bruto pĂ«r frymĂ« rreth 10.000 dollarĂ« amerikanĂ«, Ă«shtĂ« ndĂ«r vendet mĂ« tĂ« varfra tĂ« EuropĂ«s; 4.5 pĂ«rqind e popullsisĂ« Ă«shtĂ« e kequshqyer, ndĂ«rsa shumĂ« shtĂ«pi mbeten skelete tĂ« papĂ«rfunduara nga mungesa e parave. Nga vjen, pra, kjo âbegati makinashâ?
Kush mund ta dijë më mirë sesa ata që xhirojnë me këto makina luksoze rreth e rrotull? Nga një BMà X5 i bardhë para nesh zbresin tre të rinj me shpatulla të gjera dhe nofulla të forta. Shoferi nuk e merr me humor pyetjen time disi të turpshme:
âKĂ«shtu si janĂ« rrugĂ«t Duhet tĂ« kesh makina tĂ« mĂ«dha e tĂ« forta.â
Një argument bindës. Dhe duke parë shtatin e tyre e shikimet e ashpra, pyetje të tjera nuk kishin më vend.
Mësimi 3: Mos ofro autostop natën
ĂshtĂ« mbrĂ«mje, jemi afĂ«r Beratit dhe e kuptojmĂ« se ka njerĂ«z pĂ«r tĂ« cilĂ«t rrugĂ«t e kĂ«qija ndoshta janĂ« edhe njĂ« pĂ«rparĂ«si. Sa mĂ« shumĂ« errĂ«sohet, aq mĂ« shumĂ« shfaqen ata nĂ« dritĂ«n e fenerĂ«ve. TĂ« pĂ«rkulur e tĂ« vetmuar ecin pĂ«rgjatĂ« rrugĂ«s â ndonjĂ«herĂ« gra, por mĂ« sĂ« shumti burra tĂ« moshuar, tĂ« tharĂ« nga jeta. Nga vijnĂ« dhe ku shkojnĂ«, nuk di ta shpjegojĂ« as plaku pranĂ« tĂ« cilit mĂ« nĂ« fund ndalojmĂ«, pĂ«r tâi ofruar njĂ« vend nĂ« makinĂ«. Dikur edhe unĂ« kam udhĂ«tuar me autostop dhe e di se sa mirĂ« bĂ«n kur tĂ« marrin disa kilometra rrugĂ« me vete.
Na duhet pak kohĂ« derisa nĂ« hartĂ« tĂ« gjejmĂ« njĂ« vend qĂ« tingĂ«llon si fjala qĂ« plaku, me xhaketĂ«n e grisur, pĂ«rsĂ«rit vazhdimisht. NjĂ« gisht i ngritur, njĂ« buzĂ«qeshje â kĂ«shtu funksionon komunikimi nĂ« raste tĂ« tilla. QĂ« plaku nuk flet shumĂ«, nuk Ă«shtĂ« keq, sepse ka njĂ« erĂ« tĂ« tmerrshme alkooli.
Në vendmbërritje, plaku falënderon. Sërish një re fryme që përzien birrën me verën. Pastaj ai tërheq e shtyn fort dorezën e derës, përpiqet kot ta hapë. Vetëm kur diçka kërcet, më kujtohet se duhet të jetë aktivizuar mbrojtja e fëmijëve. Dal jashtë dhe i hap derën plakut.
Ai falënderon edhe një herë, pastaj largohet duke çaluar shpejt. Në tapetin e këmbëve lë pas dorezën e këputur të derës. Lamtumirë, garanci e makinës me qira.
Mësimi 4: Enver Hoxha? Njeri i mirë
Tomori, mikpritĂ«si ynĂ« nĂ« Berat, e ka mĂ« mirĂ«. âJanĂ« ata krejt tĂ« varfrit qĂ« ende ecin mĂ« kĂ«mbĂ« nga njĂ« fshat nĂ« tjetrin,â na thotĂ« ai, ânjerĂ«z tĂ« moshuar si unĂ«, me pension rreth 200 euro nĂ« muaj.â Fati i tij Ă«shtĂ« qĂ« ka njĂ« shtĂ«pi tĂ« hijshme nĂ« qendrĂ«n historike tĂ« Beratit. Sot aty jep dhoma me qira pĂ«r turistĂ«. Me ato para ka blerĂ« njĂ« biçikletĂ« dhe i ka financuar djalit studimet nĂ« TiranĂ«.
âEdhe unĂ« do tĂ« kisha dashur tĂ« udhĂ«toja gjatĂ« jetĂ«s sime,â thotĂ« Tomori nga tarraca e tij me pamje nga qendra e Beratit. PĂ«r shkak tĂ« shtĂ«pive karakteristike tĂ« bardha me shumĂ« dritare tĂ« vendosura simetrikisht, Berati quhet edhe âQyteti i njĂ« mijĂ« dritareve.â
Tomori do të kishte dashur të shihte Italinë, ose SHBA-të, shton ai. Por për shkak të kostove kjo ishte e pamundur. Dikur, nën diktaturën e Enver Hoxhës, ishte radioja ajo që ia ushqente kureshtjen për botën e madhe. Në fshehtësi, në dhomën e tij, dëgjonte stacionet italiane; i donte shumë këngët e Adriano Celentano-s dhe Caterina Caselli-t.
Ai flet rrjedhshĂ«m italisht. âPor atĂ«herĂ« ruhesha qĂ« askush tĂ« mos e kuptonte,â tregon Tomori. Po tĂ« kishin marrĂ« vesh njerĂ«zit e gabuar qĂ« ai dĂ«gjonte radio italiane, do ta kishin arrestuar si spiun.
Megjithatë, Enver Hoxhën, diktatorin paranojak të asaj kohe, ai prapë e quan njeri të mirë. Në socializëm, të paktën secili kishte një jetë të siguruar; djali i tij nuk do të ishte dashur të largohej. As drogë e as kriminalitet nuk kishte atëherë.
Sot, pĂ«rkundrazi, kĂ«to janĂ«. Prandaj pĂ«r Tomorin edhe puna me makinat e bosĂ«ve Ă«shtĂ« e qartĂ«: âTĂ« gjithĂ« kĂ«ta djem tĂ« rinj me fuoristrada tĂ« shtrenjta â çâmendoni ju, nga e kanĂ« gjithĂ« kĂ«tĂ« para? TĂ« gjithĂ« flenĂ« me armĂ«n nĂ«n jastĂ«k.â PĂ«r tĂ«, biçikleta mbetet mĂ« e dashur.
Mësimi 5: Edhe makinat e vjetra vlejnë si simbole statusi
Nga Berati udhëtimi vazhdon drejt maleve të egra të Përmetit, ku këmbët e lodhura nga udhëtimi i gjatë çlodhen sërish në ujin termal të burimeve të Bënjës, me temperaturë 25 deri në 30 gradë. Në sfond qëndron ura prej guri me harqe e Urës së Katiut nga shekulli XVIII, që të jep ndjesinë e një udhëtimi në kohë.
Shpejt malet e ashpra zëvendësohen nga kodrat bukolike. Rruga nga Përmeti deri në Adriatik kalon pranë tufave të deleve dhe mureve të vjetra prej guri. Interesante është se, sa më thellë futesh në provincën shqiptare, aq më pak shihen fuoristrada. Dhe megjithatë, këtu do të duhej të ishin më të nevojshëm. Në vend të tyre, has njerëz mbi gomerë ose mbi traktorë të vjetër që kollotisin e tymosin.
Nëse pyet njerëzit e thjeshtë këtu, secili ka teorinë e vet për prejardhjen e makinave luksoze. Disa, si Tomori, e lidhin me tregtinë e drogës; të tjerë flasin për korrupsion. Dhe ai, thonë, e ka qendrën larg, në kryeqytet.
E vetmja gjë e padiskutueshme është se makinat në shoqërinë shqiptare kanë një rëndësi të jashtëzakonshme. Edhe kush vozit një Mercedes-Benz të vjetër e të gërvishtur, e mban atë gjithnjë të shndritshëm. Thuajse në çdo oborr, në çdo parking gjenden lavazhe të vegjël.
NjĂ« pronar i njĂ« lavazhi tĂ« tillĂ« e shpjegon kĂ«shtu dashurinĂ« e shqiptarĂ«ve pĂ«r makinĂ«n: âNjĂ« veturĂ« Ă«shtĂ« pĂ«r shumĂ« shqiptarĂ« pasuria mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme. Ata punojnĂ« jashtĂ«, jetojnĂ« herĂ« kĂ«tu, herĂ« atje. ShtĂ«pia mbetet dytĂ«sore, makina bĂ«het edhe mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme.â Dhe kjo Ă«shtĂ« e kuptueshme: ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vend tipik emigracioni â dĂ«rgesat e shqiptarĂ«ve tĂ« diasporĂ«s drejt atdheut janĂ« tĂ« pazĂ«vendĂ«sueshme pĂ«r ekonominĂ«. NĂ« njĂ« vend ku jeta e mirĂ« ka varur prej dekadash nga sa i lĂ«vizshĂ«m je, automobili merr pashmangshĂ«m njĂ« kuptim tĂ« veçantĂ«.
MĂ«simi 6: Ki besim te mikpritja
NĂ« fund tĂ« udhĂ«timit tonĂ« rrugor na ndodh megjithatĂ« tĂ« hasim nĂ« njĂ« kontroll policie. ĂshtĂ« pasdite vonĂ« dhe dritat tona nuk ishin ndezur. âYour driving licenseâ, thotĂ« polici nga dritarja e hapur, kur kupton qĂ« unĂ« nuk flas shqip. MĂ« kap ankthi. PatentĂ«n time italiane e kisha humbur pak para kĂ«tij udhĂ«timi, ndaj kam vetĂ«m njĂ« leje tĂ« pĂ«rkohshme drejtimi italiane, qĂ« kĂ«tu nuk ka asnjĂ« vlefshmĂ«ri. Polici mĂ« shikon me vĂ«mendje. âTourist?â Pyet. UnĂ« tund kokĂ«n. âYou can go.â
Ja ku ishte sërish ajo mikpritje legjendare shqiptare. Edhe këtë herë na shpëtoi. Për të, për peizazhin dhe për kuzhinën e nënvlerësuar shqiptare ia ka vlejtur pa dyshim ky udhëtim.
MegjithatĂ«, policia nuk i kursen vetĂ«m turistĂ«t. PavarĂ«sisht kontrolleve tĂ« shpeshta nĂ« rrugĂ«, nuk pamĂ« asnjĂ« fuoristradĂ« tĂ« ndaluar; gjithmonĂ« ishin makinat e vogla si e jona. Dhe nuk Ă«shtĂ« pĂ«r tâua marrĂ« pĂ«r keq. UnĂ«, si turist i paditur, mund tĂ« bĂ«ja pyetje naive e prapĂ« pronarĂ«t e fuoristradave tĂ« mĂ« linin rehat â kĂ«tĂ« e kĂ«rkon mikpritja shqiptare. Por pĂ«r policĂ«t vendas nuk do tĂ« ishte kaq e lehtĂ« tĂ« dilnin pa pasoja.
Shkruar nga Teseo La Marca në gazetën gjermane Die Welt
The post âMakinat pĂ«r shqiptarĂ«t janĂ« temĂ« delikateâ â Reportazhi i gazetarit gjerman: 5 mĂ«sime nga ShqipĂ«ria! appeared first on Gazeta Si.
Login
