Kodi i ri Penal duhet të mbyllë boshllëqet ligjore që sot paralizojnë vendimmarrjen publike dhe vendosin qeverisjen demokratike nën frikën penale
Nga Plarent Ndreca
NĂ« ShqipĂ«ri, nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m paaftĂ«sia apo korrupsioni ai qĂ« pengon administratĂ«n tĂ« funksionojĂ« cilĂ«sisht dhe me efiçencĂ«. Sot Ă«shtĂ« mbizotĂ«ruese frika. Frika se njĂ« firmĂ«, edhe kur Ă«shtĂ« e ligjshme, e dhĂ«nĂ« nĂ« mirĂ«besim dhe jashtĂ« çdo konflikti interesi, mund tĂ« interpretohet si krim nesĂ«r nga njĂ« prokuror qĂ« e lexon ndryshe ligjin. Madje, sa mĂ« i aftĂ« tĂ« jetĂ« administratori publik, aq mĂ« shumĂ« rritet kujdesi dhe prirja pĂ«r tâi qĂ«ndruar larg rreziqeve. KĂ«shtu, çdo ditĂ« e mĂ« shumĂ«, administratorĂ«t mĂ« tĂ« aftĂ« i largohen administratĂ«s publike edhe pse shteti sot ofron paga shumĂ« konkurruese nĂ« treg.
Kjo frikĂ« Ă«shtĂ« reale. ĂshtĂ« kthyer nĂ« njĂ« mekanizĂ«m tĂ« heshtur, por tĂ« fuqishĂ«m, qĂ« po ngurtĂ«son çdo nivel tĂ« administratĂ«s, investimeve dhe shĂ«rbimeve publike. Projekte tĂ« planifikuara nuk nisin, tenderĂ« anulohen, leje tĂ« ligjshme refuzohen, jo pĂ«r mungesĂ« fondesh, kriteresh apo aktesh rregullatore (tĂ« cilat madje ndodhen nĂ« nivel tĂ« lartĂ« inflacioni), por nga frika se vendimmarrja do tĂ« kthehet nĂ« objekt akuze penale.
Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« MinistrisĂ« sĂ« Financave, jemi nĂ« vitin mĂ« tĂ« mirĂ« nga pikĂ«pamja e tĂ« ardhurave buxhetore, por investimet publike janĂ« realizuar nĂ« nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« viteve tĂ« fundit. ParatĂ« janĂ« mbledhur, por nuk janĂ« shpenzuar. Pse? Sepse ka marrĂ« hov ajo qĂ« quhet âburokracia ndalueseâ, njĂ« administratĂ« qĂ«, nga frika e ndjekjes penale, zgjedh tĂ« mos vendosĂ« fare.
Kjo nuk ndodh vetëm për shkak të mungesës së kapaciteteve apo stafit të kualifikuar, fenomene të njohura dhe të pranishme në çdo kohë, por për shkak të një faktori të ri dhe tashmë dominues: prokuroria ka hyrë në terrenin e vendimmarrjes administrative.
Prokuroria, veçanĂ«risht ajo e Posaçme, ndryshe nga prokuroritĂ« e zakonshme, qĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht janĂ« mĂ« tĂ« kujdesshme, ka ndĂ«rhyrĂ« nĂ« vlerĂ«simin e ligjshmĂ«risĂ« sĂ« akteve administrative duke zĂ«vendĂ«suar drejtĂ«sinĂ« administrative. Ka marrĂ« pĂ«rsipĂ«r tĂ« gjykojĂ« vendime tĂ« pushtetit ekzekutiv pa pasur asnjĂ« tagĂ«r kushtetues pĂ«r kĂ«tĂ«. E pĂ«r kĂ«tĂ« i ka ardhur nĂ« ândihmĂ«â edhe njĂ« Kod Penal ku shumĂ« nene janĂ« âblancketâ (dispozita tĂ« bardha, tĂ« pĂ«rgjithshme e tĂ« paqarta), qĂ« i referohen ligjeve administrative tĂ« miratuara me shumicĂ« tĂ« thjeshtĂ« (71 vota) dhe qĂ« nuk bĂ«jnĂ« dallim tĂ« qartĂ« mes shkeljes administrative dhe veprĂ«s penale . Praktikisht, sot nĂ« ShqipĂ«ri shumĂ« funksionarĂ« publikĂ« gjykohen apo edhe janĂ« dĂ«nuar jo mbi bazĂ«n e njĂ« parashikimi tĂ« qartĂ« tĂ« Kodit Penal, qĂ« miratohet me shumicĂ« tĂ« cilĂ«suar prej 84 votash, por mbi ligje administrative tĂ« varura nga vullneti i njĂ« shumice tĂ« thjeshtĂ« qeverisĂ«se, madje edhe mbi akte nĂ«nligjore qĂ« nuk kanĂ« fare fuqinĂ« e ligjit.
Rezultati është i qartë: administrata shmang çdo vendim të guximshëm, politikat publike mbeten në letër dhe madje vendimarrje apo kontrata ekzekutive për projekte publike tentojnë të ngjiten lart për miratim, drejt organeve kolegjiale deri në Parlamentin e Shqipërisë, jo për transparencë, jo si ushtrim kopetencash (madje shpesh jashtë kopetencave të organeve kolegjiale), por për të shmangur përgjegjësinë penale.
Kur vendimmarrja administrative kriminalizohet pa kufij të qartë, nis një efekt zinxhir shkatërrues. Administrata humbet funksionin e saj proaktiv. Rritet kultura e shmangies së përgjegjësisë. Vendimmarrja shpërndahet në mënyrë kolegjiale, jo për të rritur transparencën, por për të fragmentuar dhe relativizuar përgjegjësinë penale.
Kështu deformohet vetë koncepti i përgjegjësisë publike: askush nuk vendos, që të mos jetë përgjegjës. Kjo nuk është më burokraci e kujdesshme, por një burokraci ndaluese, kulturë e institucionalizuar frike që nuk prodhon siguri, por kolaps vendimmarrës.
Kodi i ri Penal nuk duhet të ushqejë frikën, por të garantojë përgjegjësi të përcaktuara qartë dhe kufij të prerë të ndjekjes penale. Kjo arrihet vetëm duke vendosur disa rregulla themelore:
1. Ndarja e prerë mes shkeljeve administrative dhe atyre penale.
Kodi i ri duhet të përshkruajë qartë veprimet që përbëjnë vepër penale. Një gabim administrativ nuk mund të kthehet menjëherë në krim; ai mund të penalizohet vetëm nëse përsëritet (recedivizmi) me dashje, pasi është ndëshkuar më parë administrativisht (siç ndodh p.sh. në veprat penale në fushën fiskale).
2. Asnjë ndjekje penale pa vendim administrativ paraprak.
Një akt administrativ nuk mund të shërbejë si bazë akuze penale pa një vendim të organit kompetent ose të drejtësisë administrative që e vlerëson ligjshmërinë e aktit.
3. Mbrojtja e vendimmarrjes në mirëbesim.
NĂ«npunĂ«sit civilĂ« qĂ« veprojnĂ« nĂ« mirĂ«besim (jo nĂ« mashtrim tĂ« ligjit, jo me falsifikim, jo me korrupsion dhe jo me konflikt interesi) duhet tĂ« kenĂ« garanci se nuk do tĂ« ndĂ«shkohen penalisht vetĂ«m sepse prokuroria e interpreton ndryshe ligjin. Atyre duhet tâu garantohet mbrojtje ligjore nga vetĂ« organi shtetĂ«ror nĂ« emĂ«r tĂ« tĂ« cilit veprojnĂ«. Ata firmosin nĂ« emĂ«r tĂ« RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, ashtu siç firmos njĂ« prokuror apo gjyqtar, tĂ« cilĂ«ve shteti u ka garantuar imunitet funksional, kur veprojnĂ« nĂ« mirĂ«besim.
Vendimmarrja e marrë në mirëbesim dhe në ushtrim të diskrecionit administrativ, jashtë korrupsionit, falsifikimit apo mashtrimit, duhet të mbrohet nga presioni penal. Pa këtë mbrojtje, funksioni publik jo vetëm paralizohet, por shndërrohet në një administratë që ka frikë të qeverisë
Standardet evropiane kĂ«rkojnĂ« qĂ« kontrolli mbi administratĂ«n tĂ« jetĂ« proporcional dhe i pĂ«rcaktuar qartĂ« me ligj. Gjykata e Strasburgut ka theksuar se askush nuk mund tĂ« ndiqet penalisht pĂ«r njĂ« veprim administrativ pa njĂ« normĂ« qartĂ«sisht tĂ« parashikueshme dhe pa njĂ« vendim nga gjykata kompetente qĂ« ka tĂ« drejtĂ« tĂ« vlerĂ«sojĂ« ligjshmĂ«rinĂ« e veprimit. Ky Ă«shtĂ« thelbi i parimit tĂ« âgjykatĂ«s sĂ« krijuar me ligjâ, njĂ« garanci themelore kundĂ«r arbitraritetit juridiksional.
Nëse Kodi i ri Penal nuk i mbyll këto boshllëqe, do të trashëgojmë një administratë të frikësuar, një ekzekutiv të paralizuar dhe një pushtet penal që arbitron çdo vendim publik. Ky është rrugëtimi më i shpejtë drejt asgjësimit të demokracisë përfaqësuese
Kur qeverisja demokratike bie nën thundrën e frikës penale, shteti pushon së qeverisuri dhe sundon akuza.
Kodi i ri Penal nuk duhet të jetë thjesht një listë nenesh, por një arkitekturë moderne, e ndërtuar mbi themelet e parimeve tona Kushtetuese dhe e frymëzuar nga vlerat më të larta evropiane, të mishëruara në Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut.
Kodi i ri Penal, veç të tjerave, duhet të jetë garancia që frika nuk do të mbetet më arma me të cilën paralizohet qeverisja.
E para ishte qeverisja. Pastaj erdhi mirëqeverisja. Sot, rrezikojmë që, në emër të mirëqeverisjes të mos qeverisim fare. Ose të na qeveris prokurori.
Login
