Nga Britania në SHBA, nga Japonia në Australi e më tej, burra në të 20-at dhe 30-at vazhdojnë të jenë të fiksuar pas lokomotivës së dashur blu. Pse? Regjisori i një dokumentari të ri rrëfen gjithçka.
Nga Stuart Jeffries
“E mbaja si një sekret të errët,” thotë Matt Michaud. “Përpiqesha të mbaja njerëzit larg. Nuk do ta quaja turp. Nuk isha i sigurt nëse ishte e drejtë apo e gabuar. Nuk isha i sigurt nëse ishte diçka që mund ta ndaja me të tjerët.”
Fjalë të çuditshme për t’u dëgjuar në hyrje të një dokumentari çuditërisht të ëmbël. Çfarë lloj prirjeje, apo edhe krimi, po rrëfen Michaud në sallonin e tij? Një vështrim pas tij zbulon gjithçka: një tavolinë plot me lodra lokomotivash dhe libra për hekurudha model. Në qendër ndodhet një maket i Thomas Lokomotivës.
“Edhe në ditëlindjen time të 10-të kërkoja lodra të Thomas-it. Prindërit e mi mendonin se ishte e çuditshme.”
Në një nga letrat e tij për Korintasit, Shën Pali shkruan se, kur u bë burrë, la pas gjërat e fëmijërisë. Dokumentari i Brannon Carty-t, i titulluar Një Fans i Papritur: Ndikimi i Thomas Lokomotivës, është një përgënjeshtrim i asaj filozofie. Ai feston burrat (pasi të intervistuarit janë kryesisht meshkuj) që kanë gjetur miqësi, komunitet dhe krijimtari në atë që duket të jetë një nga nënkulturat më të pafajshme.
Megjithatë, ndjenja turpi e përshkon këtë fandom. “Përveç disa personave,” thotë Carty, “askush nuk del hapur – sepse nuk është e pranueshme shoqërisht, sidomos këtu në SHBA.” Pse? “Mendoj se Thomas-i këtu përzihet me emisione si Sesame Street dhe të tjera për parashkollorë, ndërsa në Britani shihet më shumë si një program për fëmijë në përgjithësi.”
Këto dallime janë të rëndësishme për një markë globale shumëplatformëshe – që shtrihet nga format e makaronave deri te mbulesat e shtratit – dhe që ka fansa nga Japonia deri në Australi. Kjo, sigurisht, nuk ishte në mendjen e Reverend Wilbert Awdry, kur krijoi Thomas-in në vitin 1943. Ai e shpiku atë në një ishull imagjinar, të quajtur Sodor, për t’ia ngjallur humorin të birit, Christopher, i sëmurë me fruth.
Dy vjet më vonë, nisën të botoheshin librat ilustrativë – si një kundërhelm i gjallë e ngjyror ndaj zymtësisë së Britanisë pas luftës.
Kur isha fëmijë, në vitet 60-70, i merrja me hua nga biblioteka librat për Thomas-in dhe miqtë e tij. Por për brezat më të rinj, Thomas nuk lidhet me librat – por me serialet televizive, veçanërisht Thomas & Friends, që nisi në Britani më 1984, me skenar të Britt Allcroft, dhe zë të Ringo Starr, më pas Michael Angelis, e madje edhe Pierce Brosnan në një spin-off.
Shumë nga fansat e sotëm në të 20-at dhe 30-at, të intervistuar nga Carty (duke përfshirë dhe vetë atë), janë rritur me këto seriale. Nostalgjia për lokomotivën trimëruese i ka ndjekur deri në moshën madhore. “Vëllai im e la,” thotë Carty. “Unë jo.” Pse? “Nuk mund ta shpjegoj. As prindërit e mi nuk mund ta shpjegojnë. Në ditëlindjen time të 10-të ende kërkoja lodra të Thomas-it. M’u ngjit si sëmundje. Por jam i lumtur që ndodhi. Tani jam gati 30 vjeç, dhe sërish është ‘gjëja’ ime.”
Çfarë e bën Thomas-in tërheqës për amerikanët? “Këtu nuk sheh shumë lokomotiva me avull. Kur shohin trenat e Thomas-it, thonë: ‘Janë të trilluar, s’janë të vërtetë.’”
Kur Thomas kaloi në SHBA në fund të viteve ’80 dhe fillim të viteve ’90, u përshtat për tregun: Fat Controller u bë Mr Controller, dhe pas Ringo Starr, narratori u bë fillimisht George Carlin, më pas Alec Baldwin.
Po si nisi Një Fans i Papritur? “Po studioja film në Universitetin e Karolinës së Veriut,” tregon Carty. “Profesori më tha: ‘Dil dhe xhiro një dokumentar. Nuk më intereson sa zgjat. Vetëm gjej një temë që e do.’ Kështu nisa të filmoja fansat e rritur të Thomas-it që njihja. E bëra filmin dhe u diplomova – pastaj kuptova se kishte edhe shumë fansa në Britani, plot në Australi, e madje një komunitet të tërë në Japoni.”
Fakti që shumë prej të intervistuarve janë në të 20-at dhe 30-at tregon se një pjesë e rëndësishme e lidhjes vjen nga nostalgjia për fëmijërinë. Por ka edhe më shumë se kaq. Thomas ka qenë veçanërisht i dashur për personat në spektrin autik. Një studim i vitit 2001 tregoi se fëmijët me autizëm apo sindromën Asperger e pëlqejnë dhe identifikohen me Thomas-in më shumë se me çdo personazh tjetër për fëmijë. Pse? Për shkak të historive të thjeshta, zgjidhjeve të qarta, ngjyrave të ndezura dhe fytyrave të lexueshme.
Por Thomas lidhet me gjithkënd. Për shembull, në episodin Down the Mine, ai merr një mësim të mirë: pasi tall Gordonin që binte në baltë, vetë përfundon në një minierë. Gordon e shpëton pa ia kthyer talljen. Thomas mëson: mos injoro shenjat paralajmëruese dhe mos u sill keq me miqtë.
Carty shpesh kishte vështirësi për të bindur njerëzit të paraqiteshin në film. “Shumë ngurronin. U thashë: ‘Besomëni. Askush nuk do duket qesharak. Filmi do të jetë i sinqertë dhe i ndershëm. Dhe sa kohë që ju jeni të ndershëm, edhe filmi do të reflektojë këtë.’”
Një Fans i Papritur bën më shumë se kaq: shohim fansa që flasin me pasion, tregojnë si mësuan të bëjnë filma, të shkruajnë tregime apo të krijojnë video në YouTube. Matt Michaud kujton si nisi: “Në shkollë mora një klasë për video, u frymëzova nga mësuesi, shkova në shtëpi, mora lodrat e Thomas-it, vendosa një çarçaf si sfond, ndeza dritat dhe xhirova filmin tim të parë. Atë verë bëra 13 episode dhe krijova audiencë në YouTube.”
Jetëgjatësia e Thomas-it është zgjatur nga dy gjëra që Awdry nuk do t’i kishte imagjinuar kurrë: internetin dhe YouTube-in. Pa këto, komunitetet e fansave dhe filmat amatorë nuk do të kishin mbijetuar. “Nuk ndodh shpesh me personazhe të tjerë të fëmijërisë. Sigurisht ka fansa të Star Wars që bëjnë filma, por nuk besoj se ka ndonjë për Bob the Builder apo Zjarfikësin Sam,” thotë ai.
Projekti tjetër i Carty-t është krejt tjetër: “Është për disa italianë që në vitet 1990 shkuan në Florida dhe bënë Jaws 5.” Filmi, i njohur edhe si Cruel Jaws, u ndalua në SHBA pasi përdorte pamje të vjedhura nga tre filmat origjinalë Jaws dhe kolonën zanore nga Star Wars. “Është i tmerrshëm, por e dua. Është i çmendur dhe mund ta gjeni kudo online.”
Por përpara se të përfundojë atë dokumentar (me titull paraprak Twilight Jaws), Carty do të marrë pjesë në premierën britanike të An Unlikely Fandom, më 2 gusht në Derby. Pjesë nga më të ëmbla të filmit janë pamjet e fansave në konventa, që bëjnë podcaste apo punojnë si vullnetarë në linja hekurudhore të trashëgimisë, të frymëzuar nga Thomas.
Ajo që më pëlqeu më shumë në film ishte mungesa totale e talljes ndaj të rriturve që “luajnë me lodra”. “Kjo ishte pikërisht ajo që doja të tregoj botës. Kalova shumë vështirësi për këtë. Edhe fansat e tjerë përballeshin me ngacmime. As ata nuk dinin si ta përpunonin. Shumë më thanë: ‘Do të doja ta kisha parë këtë film kur isha fëmijë – do kuptoja që nuk isha vetëm.’ Kur je fëmijë, prindërit të thonë: ‘Pse nuk po bën miq? Gjej shoqëri.’ Dhe shumë fansa të Thomas-it e gjetën shoqërinë e tyre më vonë. Është një gjë kaq e shëndetshme dhe pozitive.”
Carty rrëfen se ai dhe e dashura e tij – po ashtu fanse e Thomas-it – ende nuk kanë fëmijë. “Kur të kemi, do jetë një shtëpi Thomas-i,” thotë ai. Pastaj, me një psherëtimë të lehtë shton: “Nëse nuk u pëlqen, do ta rimendojmë.”
Përgatiti për botim: L.Veizi