Më 31 korrik dhe 1 gusht, qindra zyrtarë dhe politikanë do të mblidhen në Finlandë për të shënuar 50-vjetorin e Aktit Final të Helsinkit.
Kjo marrĂ«veshje konsiderohet si njĂ« moment kulmor nĂ« uljen e tensioneve gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«, me 35 shtete â pĂ«rfshirĂ« Bashkimin Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara â tĂ« cilat ranĂ« dakord mbi shumĂ« parime pas dy vjetĂ«sh bisedime, tĂ« njohura si Konferenca pĂ«r Siguri dhe BashkĂ«punim nĂ« EvropĂ«.
Kjo më pas formësoi arkitekturën gjeopolitike të kontinentit më të gjerë evropian dhe vendosi themelin për atë që më vonë u njoh si Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) pas rënies së Bashkimit Sovjetik.
Në shikim të parë, ka shumë arsye për të festuar.
Dhe Finlanda, që mori drejtimin e presidencës së OSBE-së në fillim të këtij viti, po luan një rol të rëndësishëm.
Më 31 korrik, presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky, dhe sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Antonio Guterres, do të mbajnë fjalime në Helsinki dhe më pas do të marrin pjesë në panele të nivelit të lartë ku do të trajtohen tema të ndryshme dhe do të debatohet e ardhmja e OSBE-së nën moton: Respekt, Përgjigje, Përgatitje.
Kryesimi finlandez do ta shfrytĂ«zojĂ« rastin qĂ« tĂ« lansojĂ« âFondin Helsinki+50â â njĂ« nismĂ« qĂ« synon tĂ« rrisĂ« financimin vullnetar pĂ«r organizatĂ«n me seli nĂ« VjenĂ«.
Megjithatë, shumë pyesin nëse OSBE-ja ende i shërben qëllimit të saj origjinal.
Një marrëveshje e madhe
Në vitin 1975, OSBE-ja përfaqësonte një marrëveshje të madhe midis Perëndimit demokratik dhe Lindjes komuniste.
Akti Finali i Helsinkit ishte mirëpritur në Moskë pasi konfirmoi statusin dhe paprekshmërinë e kufijve ekzistues në Evropë në atë kohë. Kjo nënkuptonte dominimin e vazhdueshëm sovjetik mbi vendet e Paktit të Varshavës dhe, de facto nëse jo de jure, njohjen e aneksimit të shteteve të Baltikut.
Por, po ashtu krijoi tri fusha të bashkëpunimit Lindje-Perëndim në të ardhmen: çështjet politike dhe ushtarake; bashkëpunimi ekonomik dhe shkencor; dhe ndoshta, më e rëndësishmja, të drejtat e njeriut.
PĂ«rderisa Bashkimi Sovjetik nĂ« fillim mendonte se kishte âfituarâ, por nĂ« fakt ishte PerĂ«ndimi qĂ« doli mĂ« mirĂ«, nĂ« terma afatgjatĂ«, jo vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« fushĂ«s sĂ« tretĂ«, qĂ« nxiti njĂ« lĂ«vizje ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r tĂ« drejtat e njeriut pĂ«rgjatĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«.
Kjo frymĂ«zoi lĂ«vizjen Solidaritet nĂ« Poloni, Rruga Baltike nĂ« Estoni, Letoni dhe Lituani dhe Karta 77 nĂ« Ăekosllovaki â lĂ«vizje qĂ« ndihmuan tĂ« hapej rruga drejt rĂ«nies sĂ« Perdes sĂ« Hekurt dhe shpĂ«rbĂ«rjen e Bashkimit Sovjetik.
Me krijimin e OSBE-sĂ« nĂ« vitet â90 fusha e tretĂ«, ajo e tĂ« drejtave tĂ« njeriut, u zgjerua dhe nĂ« tĂ« u pĂ«rfshin çështje sikurse mbrojtja e minoriteteve kombĂ«tare, liria e shtypit dhe Zyra pĂ«r Institucione Demokratike dhe tĂ« Drejta tĂ« Njeriut (ODIHR), qĂ« sot e kĂ«saj dite vendos standarde pĂ«r misionet qĂ« vĂ«zhgojnĂ« zgjedhjet.
NĂ« njĂ« letĂ«r drejtuar 57 shteteve anĂ«tare tĂ« OSBE-sĂ«, qĂ« Radio Evropa e LirĂ« e ka parĂ«, ambasadori finlandez nĂ« OSBE, Vesa Hakkinen, i ftoi ato nĂ« festimin e Helsinkit dhe shkroi: âAkti Finali i Helsinkit ndĂ«rmori njĂ« qasje tĂ« re pĂ«r menaxhimin e tensioneve dhe parandalimin e konfliktit, duke vendosur njĂ« sĂ«rĂ« parimesh dhe zotimesh qĂ« udhĂ«heqin jo vetĂ«m raportet mes shteteve, por edhe brenda tyre. PesĂ«dhjetĂ« vjet mĂ« vonĂ«, parimet dhe angazhimet e OSBE-sĂ« mbeten pjesĂ« thelbĂ«sore e rendit tĂ« sigurisĂ« evropianeâ.
Nëse kjo vazhdon të jetë e vërtetë, është temë që gjithnjë e më shumë po diskutohet.
Ndërtuese e urave?
Nevoja e konsensusit në organizatë është vënë në pah mangësitë e saj, sidomos përballë një Rusie që duket se gjithnjë e më shumë është revanshiste dhe në ringritje, dhe e cila ka testuar OSBE-në për disa vite me radhë.
Misioni i OSBE-së në Gjeorgji nuk u vazhdua në vitin 2009, një vit pas pushtimit të republikës në Kaukazin Jugor nga Rusia. Njohja e mëvonshme nga Moska e rajoneve separatiste të Gjeorgjisë, Abkazisë dhe Osetisë së Jugut, e minoi edhe më shumë organizatën.
Kur Rusia aneksoi me forcë Krimenë më 2014 dhe pushtoi pjesë të Ukrainës lindore më vonë po atë vit, Moska fillimisht lejoi një mision të kufizuar monitorimi nga OSBE-ja, por veprimtaria e një misioni të tillë u ndërpre plotësisht jo shumë kohë pas nisjes së pushtimit në shkallë të gjerë të Ukrainës në fillim të vitit 2022.
Tre ish-punonjĂ«s tĂ« misionit monitorues qĂ« atĂ«herĂ« janĂ« tĂ« burgosur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paligjshme nĂ« Rusi, teksa OSBE-ja ka bĂ«rĂ« pak pĂ«rparim nĂ« pĂ«rpjekjet pĂ«r tâi liruar ata.
Kjo ka shtyrë edhe vende të tjera të heqin dorë nga disa prej mekanizmave kryesore të organizatës.
Grupi i Minskut i OSBE-së, i krijuar për të gjetur një zgjidhje paqësore midis Armenisë dhe Azerbajxhanit për Nagorno-Karabakun, u bë i panevojshëm pasi Baku mori të gjithë territorin në vitin 2023 dhe presidenti azerbajxhanas, Ilham Aliyev, bëri thirrje për shpërbërjen e këtij grupi. Si rezultat i kësaj, buxheti i OSBE-së mbetet i bllokuar, me Azerbajxhanin që refuzon miratimin derisa të largohen të gjitha institucionet e lidhura me Minskun.
PavarĂ«sisht kĂ«saj, nĂ« VjenĂ« nuk ka ndonjĂ« diskutim tĂ« mirĂ«filltĂ« pĂ«r pezullimin e RusisĂ« (apo ndonjĂ« vendi tjetĂ«r, pĂ«r kĂ«tĂ« çështje). NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, disa zyrtarĂ« tĂ« OSBE-sĂ« i thanĂ« Radios Evropa e LirĂ« se dialogu dhe âkanalet e hapura tĂ« komunikimitâ midis tĂ« gjitha shteteve pjesĂ«marrĂ«se mbeten thelbĂ«sore.
NĂ« pĂ«rgatitje pĂ«r takimin e Helsinkit, delegacioni finlandez nĂ« OSBE dĂ«rgoi njĂ« ftesĂ« pĂ«r tĂ« gjitha vendet qĂ« tĂ« pĂ«rfshiheshin nĂ« âdiskutime nĂ« grupe tĂ« voglaâ gjatĂ« pranverĂ«s, pĂ«r tĂ« trajtuar çështje tĂ« tilla se si tĂ« kĂ«rkohet llogaridhĂ«nie nga njĂ«ri-tjetri, nĂ«se ekziston njĂ« nivel minimal i besimit tĂ« nevojshĂ«m qĂ« OSBE-ja tĂ« funksionojĂ«, dhe nĂ«se ajo mund tĂ« shĂ«rbejĂ« si ândĂ«rtuese urashâ.
NĂ« qershor, njĂ« letĂ«r e re nga pala finlandeze â tĂ« cilĂ«n e ka parĂ« REL-i â u dĂ«rgua pĂ«r tĂ« pĂ«rmbledhur tĂ« gjitha diskutimet dhe Ă«shtĂ« e qartĂ« se nuk priten ndryshime tĂ« mĂ«dha.
âZemĂ«rim me rregullin pĂ«r konsensusâ
NjĂ« nga pĂ«rfundimet ishte se ândonĂ«se i dĂ«shirueshĂ«m, besimi nuk Ă«shtĂ« njĂ« kusht pĂ«r dialogâ. NjĂ« tjetĂ«r pĂ«rfundim, qĂ« duket se bie nĂ« kundĂ«rshtim me tĂ« parin, ishte se âpjesĂ«marrĂ«sit konfirmuan vlefshmĂ«rinĂ« e vazhdueshme dhe rĂ«ndĂ«sinĂ« e parimeve dhe angazhimeve tĂ« OSBE-sĂ«, madje â dhe sidomos â kur ato po shkelen, mĂ« sĂ« rĂ«ndi nga lufta e agresionit e RusisĂ« kundĂ«r UkrainĂ«sâ.
Sa i pĂ«rket llogaridhĂ«nies, pati madje njĂ« pranim se OSBE-ja ânuk mund tĂ« detyrojĂ« zbatimin e parimeve tĂ« sajâ.
NĂ« letĂ«r po ashtu thuhet se shumĂ« âkanĂ« shprehur zemĂ«rimin me rregullin pĂ«r konsensusâ. Por, aty shtohet se âshumĂ« ndiejnĂ« se konsensusi Ă«shtĂ« thelbi i OSBE-sĂ« dhe Ă«shtĂ« njĂ« garantues i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r vendimmarrjen gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«seâ.
Nuk Ă«shtĂ« pĂ«r tâu çuditur, dokumenti pĂ«rfundon se âkjo nuk Ă«shtĂ« koha pĂ«r reforma tĂ« mĂ«dha. MegjithatĂ«, shumica e pjesĂ«marrĂ«sve kĂ«rkuan ndryshime tĂ« vogla, graduale, pĂ«r tâi mundĂ«suar OSBE-sĂ« tĂ« kryejĂ« mĂ« mirĂ« funksionet e saj kryesoreâ.
E ardhmja e OSBE-sĂ« mund tĂ« mbĂ«shtetet nĂ« njĂ« âkoalicion tĂ« vullnetitâ tĂ« formuar pĂ«r tĂ« shmangur vetot â siç ka ndodhur nĂ« shumĂ« institucione tĂ« tjera ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« vitet e fundit.
NjĂ« nga kĂ«to hapa ishte Programi i MbĂ«shtetjes i Sekretariatit tĂ« OSBE-sĂ« pĂ«r UkrainĂ«n (SPU) â njĂ« portofol projektesh jashtĂ« buxhetit. Kjo ide doli nĂ« fund tĂ« qershorit 2022, kur Rusia bllokoi konsensusin pĂ«r zgjatjen e Koordinatorit tĂ« Projektit tĂ« OSBE-sĂ« nĂ« UkrainĂ« â njĂ« operacion nĂ« terren i OSBE-sĂ« qĂ« kishte qenĂ« aktiv qĂ« nga viti 1999.
Më pas është përdorimi më i shpeshtë i mekanizmit të OSBE-së për Moskën, i cili është aktivizuar pesë herë që nga nisja e pushtimit rus të Ukrainës. Ky mekanizëm për herë të fundit u aktivizua për të dokumentuar krimet e pretenduara ruse ndaj ushtarëve të kapur rob dhe civilëve të arrestuar.
Duke mos pasur nevojë për konsensus për aktivizim, misionet faktmbledhëse të ekspertëve dhe raportimet e mëvonshme të këtij mekanizmi do të jenë të dobishme në gjykata të ndryshme, veçanërisht në tribunalin e posaçëm të krijuar së fundi për krimin e agresionit ndaj Ukrainës.
Nëse këto forma të shmangies do të mund të mbajnë OSBE-në relevante, do të diskutohet gjatë edhe pas përfundimit të ngjarjeve që do të organizohen në Helsinki për këtë përvjetor./REL
Login
