Rituali i Dollisë është shpallur Pasuri Kombëtare e Trashëgimisë Kulturore, pas vendimit të marrë në mbledhjen e Këshillit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale.

Lajmin e bëri të ditur ministri Blendi Gonxhja përmes një postimi në rrjete sociale, ku ka ndarë pamje dhe skena të dollive të realizuara në filma të ndryshëm shqiptarë.

“Mirëmëngjes dhe me Ritin e Dollisë Shqiptare, të shpallur Pasuri Kombëtare të Trashëgimisë Kulturore si një traditë e lashtë e mikpritjes shqiptare, nga Këshilli Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore Jo Materiale, ju urojmë një javë të mbarë”, shkruan Gonxhja.

Një udhëtim emocional dhe artistik në jetën dhe veprën e një prej figurave më të spikatura të artit shqiptar, skulptorit Agim Rada, erdhi mbrëmë premiere për publikun ne Kinema Millenium, përmes dokumentarit “Requiem” me Regji e Skenar te Namik Ajazi

Ky dokumentar, i realizuar me ndjeshmëri artistike dhe vëmendje per një shpirt te lire, rebel e krijues të Radës, solli një rrëfim miqsh mbi trashëgiminë që ai la pas, nga monumentet publike që ndërthurin kujtesën kolektive me simbolikën historike, deri tek punët e lëna papërfunduar për shkak të sëmundjes që i mori jetën.
Në një kohë kur të ishe vetja dhe të kishe kurajën për të jetuar i lirë nuk ishte e lehtë, Agim Rada zgjodhi artin e ironinë si formën më të lartë të rezistencës dhe shprehjes individuale.

Përmes intervistave me bashkëpunëtorë, kritikë arti dhe familjarë, si dhe arkivave vizuale , “Requiem” solli rrugëtimin e një artisti që i dha formë artit shqiptare në gur, bronz dhe shpirt.

Nga Aurenc Bebja

Gazeta letoneze “Nasze życie” ka botuar, të dielën 23 korrikut 1939, në faqen n°3, një shkrim asokohe rreth qëndrimit të familjes mbretërore shqiptare në Riga.

Qëndrimi i Ahmet Zogut në Riga

Gjatë qëndrimit në Riga, Zogu ka qëndruar në Hotel Shën Petersburg. Të ftuarit kaluan kohën e tyre duke vizituar dhe duke bërë pazar. Të premten Zogu dhe bashkëshortja e tij kanë vizituar Kemerin, ndërsa të shtunën Pallatin e Shtypit në Sigulda. Të dielën në mëngjes, ish-mbreti vendosi një kurorë në Bratne Mogiła, ndërsa mbretëresha mori pjesë në meshën në Kishën e Zojës së Dhimbjeve. Pasditja iu kushtua vizitës në Muzeun Historik Komunal.

Në një intervistë për shtypin, ish-mbreti ndër të tjera deklaroi se do të vazhdojë të punojë për pavarësinë e vendit të tij. Popullsia e Rigës tregoi vazhdimisht simpatinë e saj për ish-monarkun.

Festivali i 69-të i Këngës në Eurovision po i afrohet finales së madhe në qytetin zviceran të Bazelit.

Artistë muzikorë nga 26 vende do të ngjiten në skenën e arenës St. Jakobshalle të shtunën, në një garë që ka bashkuar dhe ndarë evropianët që nga viti 1956.

Ja gjithçka që duhet të dini para finales së madhe, që mbahet sonte në orën 21:00.

Çka është Eurovizioni?
Eurovizioni është një konkurs ku interpretues nga vende të ndryshme të Evropës, dhe disa përtej saj, garojnë nën flamujt kombëtarë me synimin për t’u shpallur kampionë të kontinentit.

Mendojeni Eurovizionin si Olimpiadën e muzikës apo Kupën e Botës me këndim në vend të futbollit.

Është një festë e argëtimit dhe fuqisë unifikuese të muzikës, por gjithashtu edhe një vend ku politika dhe rivalitetet rajonale dalin në pah.

“Është ngjarja më e madhe kulturore e Evropës”, tha Dean Vuletiq, një ekspert i historisë së Eurovizionit për agjencinë e lajmeve AP.

“Ka vazhduar për pothuajse 70 vjet dhe njerëzit duan ta shohin, jo vetëm për spektaklin, shkëlqimin, efektet e skenës, kostumet e çmendura, por edhe sepse e shohin si një pasqyrim të frymës së kohës në Evropë”, përfundoi ai.

Kush është në finalen e Eurovizionit 2025?
Nga 37 vende që dërguan interpretime në Eurovizion, 11 u eliminuan nga votimi publik në gjysmëfinalet e së martës dhe së enjtes.

Gjashtë të tjera u kualifikuan automatikisht për në finale: nikoqirja Zvicra dhe “Pesëshja e Madhe” që kontribuon më shumë financiarisht në konkurs — Franca, Gjermania, Italia, Spanja dhe Mbretëria e Bashkuar.

26 vendet që konkurrojnë të shtunën, sipas rendit të interpretimit, janë: Norvegjia, Luksemburgu, Estonia, Izraeli, Lituania, Spanja, Ukraina, Mbretëria e Bashkuar, Austria, Islanda, Letonia, Holanda, Finlanda, Italia, Polonia, Gjermania, Greqia, Armenia, Zvicra, Malta, Portugalia, Danimarka, Suedia, Franca, San Marino dhe Shqipëria.

Favoritët, sipas bastvënësve, janë KAJ, që përfaqësojnë Suedinë me “Bara Bada Bastu”, një serenatë gazmore për saunën.

Këngëtari holandez Claude është gjithashtu shumë i vlerësuar me baladën shpirtërore “C’est La Vie”, si dhe përfaqësuesit e Shqipërisë, Shkodra Elektronike, me këngën “Zjerm”.

Favoritë të tjerë përfshijnë austriakun e trajnuar në mënyrë klasike JJ me këngën pop-operë “Wasted Love”, dhe izraeliten Yuval Raphael me himnin “New Day Will Rise.”

Çfarë muzike është ajo e Eurovizionit?
Eurovizioni ka një reputacion për europop-in me tekste pa kuptim — fitues të mëparshëm përfshijnë këngët “La, La, La” dhe “Boom Bang-a-Bang.”

Por, ky festival ka prodhuar edhe disa hite të qëndrueshme të muzikës pop. Dhe ndihmoi në ngritjen e yjeve si ABBA — fitues në 1974 me “Waterloo” — Celine Dion; performuesi drag austriak, Conchita Wurst; dhe grupi rok italian, Maneskin.

Finalistët e këtij viti variojnë nga rokistët emo lituanezë, Katarsis, te diva spanjolle e baladave të fuqishme, Melody, dhe rokistët progresivë ukrainas, Ziferblat.

Dikur besohej gjerësisht se këngët më të suksesshme të Eurovizionit ishin në anglisht, por kjo po ndryshon. Festivali i këtij viti përfshin këngë në një rekord prej 20 gjuhësh.

Vuletiq tha se shikuesit sot duan “më shumë autenticitet në prezantimet e Eurovizionit”.

“Ata nuk duan vetëm një këngë standarde pop në anglisht,” tha ai. “Ata duan gjithashtu të shohin diçka për kulturën e vendit që përfaqëson kënga”.

Si zgjidhet fituesi?
Pasi të gjitha këngët të jenë interpretuar në finale, fituesi zgjidhet përmes një kombinimi të ndërlikuar të votimeve me telefon dhe online nga mbarë bota dhe renditjeve nga juria e industrisë muzikore në secilin nga vendet e Eurovizionit. Ndërsa rezultatet shpallen, vendet ngjiten dhe zbresin në renditje dhe tensioni rritet.

Përfundimi me zero pikë konsiderohet një turp kombëtar.

A është Eurovizioni një zonë pa politikë?
Motoja e festivalit është “të bashkuar nga muzika”, por ndarjet politike pa dyshim që ndikojnë.

Rusisë iu ndalua garimi pas pushtimit të plotë të Ukrainës në vitin 2022, dhe që atëherë muzikantët ukrainas — përfshirë fituesin e vitit 2022, Kalush Orchestra — kanë garuar nën hijen e luftës në atdhe.

Konkursi i këtij viti është trazuar për të dytin vit radhazi nga mosmarrëveshjet rreth pjesëmarrjes së Izraelit.

Dhjetëra ish-pjesëmarrës, përfshirë Nemo-n, kanë kërkuar përjashtimin e Izraelit për shkak të sjelljes së vendit në luftën kundër Hamasit – grupit palestinez të shpallur organizatë terroriste nga SHBA-ja dhe BE-ja – në Gazë.

Protesta pro-palestineze dhe pro-izraelite janë mbajtur në Bazel, megjithëse në shkallë shumë më të vogla sesa në konkursin e vitit të kaluar në Suedi.

Një grusht protestuesish u përpoqën të ndërprisnin një provë të këngëtares izraelite Raphael të enjten me flamuj të mëdhenj dhe bilbila, por u nxorën nga arena. Organizatorët thonë se kanë shtuar masat e sigurisë para finales./rel

Shqipëria është kualifikuar në natën finale të “Eurovision 2025”.

“Shkodra Elektronike” me këngën “Zjerm” u kualifikua mes 10 shteteve fituese të natës së parë gjysmëfinale.

10 shtetet e para finaliste të “Eurovision 2025” janë: Norvegjia, Shqipëria, Suedia, Islanda, Holanda, Poloni, San Marino, Estonia, Portugali dhe Ukraina.

Ndërkohë kujtojmë se Shqipëria do të rikthehet në skenë më 17 maj, për të garuar për trofeun e Eurovision.

Mbrëmjen e kësaj të marte nis edicioni i 69 i festivalit evropian të muzikës “Eurovision 2025”. Shkodra Elektronike do të ngjitet sonte për të elektrizuar skenën e madhe të Eurovision me një këngë me motive shqiptare.

Vendi ynë do të përfaqësohet në këtë festival nga grupi Shkodra Elektronike me këngën ‘Zjerm’, një këngë e cila është pëlqyer gjerësisht. Zjerm do të jetë e 12 në renditje. Kryeministri Edi Rama bëri një postim këtë mëngjes, ku i uroi sukses përfaqësuesve të vendit tonë.

“MIRËMËNGJES edhe duke i uruar suksese Shqipërisë sonte në Eurovision, me Beatriçen dhe Kolën nga Shkodra Elektronike, ju uroj një ditë të mbarë”, shkruan kryeministri.

Historia e Musine Kokalarit ka qenë në vëmendjen e gazetares Eva Morletto dhe TV5 Monde.

Ndërsa  nuk është hera e parë që kjo gazetare shkruan për Shqipërinë, duket se gjatë vizitës në vendin tonë, e orientuar nga sipërmarrësi Dritan Gremi, ajo ka zbuluar edhe historinë e intelektuales Musine Kokalari dhe raportin e saj të paepur me regjimin.

Nga Eva Morletto

Musine Kokalari: Shkrimtarja e harruar e Shqipërisë

Historia ka qenë gjithmonë shumë bujare me protagonistët e saj meshkuj dhe tepër diskrete me heroinat e saj. Është një emër që meriton të shfaqet në një nga këto botime, të cilat sot hedhin dritë mbi gratë e bëra të padukshme nga një kujtesë selektive e udhëhequr nga patriarkia: ai i Musine Kokalarit, shkrimtares së parë femër në Shqipëri.

Në një rrugicë në Tiranë, mes aromave të luleve mesdhetare dhe i mbrojtur nga trafiku i kryeqytetit, një muze shumë i vogël, i krijuar nga sipërmarrësi vendas Dritan Gremi, i kushtohet skulptorit Agim Rada, shpirtit të lirë dhe armikut të diktaturës.

Dritan Gremi është në krye të një perandorie të turizmit mjekësor në Tiranë. I ri, ai ishte një emigrant pa para në Itali dhe e di se çfarë do të thotë të ikësh nga një diktaturë. Sot një pjesë të pasurisë së tij ia kushton betejës kundër totalitarizmit, përmes veprave dhe vendeve kushtuar kujtesës, siç është ky muze. Dritan Gremi dëshiron të tregojë çdo portret, çdo shkronjë, çdo libër që rrëfen historinë e një vendi që mbeti i izoluar për pesëdhjetë vjet, dhe të gjitha objektet që mund të evokojnë gjestet e heronjve të vetmuar të sakrifikuar nga regjimi.

Ndër fotot, pikturat dhe letrat që mund të shohin vizitorët e rrallë, bie në sy një imazh, portreti bardh e zi i një gruaje shumë të bukur, me sy të zinj të mëdhenj e ekspresivë, të veshur me një shprehje stoike dhe të thellë që sfidon tmerrin që e rrethon. Kjo është foto nga gjyqi i Musine Kokalarit.

Biografia

E lindur më 10 shkurt 1917 në Adana të Turqisë, në atë kohë pjesë e Perandorisë Osmane, Musine Kokalari i përket një familjeje me origjinë nga Gjirokastra, një fshat i pasur me trashëgimi historike, i fshehur në malet shqiptare. Ajo ishte tre vjeç kur prindërit vendosën të ktheheshin në Shqipëri. Që fëmijë zhvilloi qysh herët pasionin për të lexuar dhe kalonte orë të tëra në librarinë që vëllai i i saj i madh Vesimi sapo kishte hapur në Tiranë.

Dikur e rritur, ajo u largua për të përfunduar studimet në Romë, ku takoi grupe studentësh antifashistë dhe antikomunistë. Pas kthimit në vend, në vitin 1939 ajo botoi veprën “Siç më thotë nënua plakë”, dhjetë rrëfime të frymëzuara nga përditshmëria e grave të Gjirokastrës, në zemër të një shoqërie mizogjene dhe patriarkale, të shënuara nga traditat stërgjyshore si ajo e kanunit, kodi i të drejtës zakonore të një vendi mesjetar, të cilit I refeohen ende sot disa zona rurale dhe që nënkupton nënshtrim dhe heshtje përballë autoritetit mashkullor.

“Siç më thotë nënua plakë” është libri i parë i shkruar dhe botuar nga një grua në Shqipëri dhe fjalët e tij shihen si një tekst feminist themelor. Si për të rehabilituar emrin e Musine Kokalarit, të përfshirë nga cunami i ngjarjeve historike dhe të rënë në harresë flagrante dhe të padrejtë, qyteti i tij i lindjes Gjirokastër i kushton asaj një muze, i cili do të është hapur në pranverën e 2024-ës.

Represioni

Në vitet ’40, libraria e vëllait Vesim, ku ëndërronte dhe ushqehej me librat si fëmijë, u bë vendtakimi i intelektualëve, artistëve dhe shpirtrave të lirë të çdo lloji. Kjo tërheq dyshimet e Partisë Komuniste. Enver Hoxha, diktatori paranojak, sapo kishte marrë pushtetin në vitin 1944 dhe e mbajti me grusht të hekurt deri në vdekje. Në këtë vit të mallkuar, dy vëllezërit më të mëdhenj të shkrimtares u arrestuan dhe u ekzekutuan pas një gjykimi të shkurtuar.

Dy vjet më vonë, pasi i shkroi një letër Forcave Aleate me qendër në Tiranë, duke kërkuar zgjedhje të lira, Musineja u arrestua nga policia e regjimit. Legjenda thotë se Hoxha ra në dashuri me të, duket se diktatori i kërkoi të martohej me të dhe ajo nuk pranoi. Kjo “jo” dhe idetë e saj politike në kundërshtim me komunizmin i dhanë asaj zbritjen në ferr. E sigurt është se shkrimtarja shqiptare dhe diktatori mbanin një korrespondencë të gjerë kur Musine ishte studente në Romë; të dy ishin miq, përpara se Hoxha të bëhej diktatori që kujton historia.

Vitet e errëta

Musine Kokalari kaloi tetëmbëdhjetë vjet në burg, iu nënshtrua torturave, më pas u dërgua në qytetin e Rrëshenit, në veri të vendit dhe u detyrua të punonte si pastruese rrugësh. Gjatë paraburgimit, ajo kurrë nuk hoqi dorë nga bindjet e saj dhe mbajti një shkëmbim të gjallë epistolar me Hannah Arendt.

Pas daljes nga burgu, ajo u ndalua të shkruante dhe mbeti e tillë për pjesën tjetër të jetës së saj, megjithëse u gjetën disa dorëshkrime klandestine. Ajo vdiq nga kanceri në vitin 1983. Shteti shqiptar i refuzoi çdo ndihmë mjekësore.

Represioni

Hoxha e kishte shndërruar atdheun e tij në një lloj Koreje Veriore të Evropës, e izoluar nga vendet e Traktatit të Varshavës pas mosmarrëveshjeve strategjike. Shqipëria është kthyer në një korridor të viteve të errëta, ku zyrtarët e makinës shtetërore ishin aty për të shtypur çdo impuls për liri, çdo copëz kulture, çdo dëshirë për individualizëm apo vullnet të lirë.

Pranë portretit të Musinesë, në muzeun e vogël kushtuar Agim Radës, ndodhet një pikturë, një pikturë vaji e cila shpreh qartë terrorin që helmoi jetën e artistëve dhe intelektualëve nën diktaturë.

Aty shihet një grup partizanësh që formojnë një grumbullim të vogël: burrat me uniformë duket se po bisedojnë mes tyre. Piktori në fjalë donte të vinte në dukje ushtarët e Hoxhës, por zelli i tij patriotik e bëri të keqen. Zyrtarët e regjimit vendosën në fakt që pikturës i mungonte një element simbolik që ishte thelbësor në sytë e tyre… një zjarr kampi, një emblemë e unitetit dhe forcës së komunizmit shqiptar.

Piktori u arrestua kështu, zëri i tij u shua përgjithmonë, kujtimi i tij u bë hi.

Ggjurma e përdhunimit”

Ashtu si shkrimtarët e famshëm hebrenj në Gjermaninë e  viteve 1940 që u zhdukën në harresë, ashtu ndodhi edhe me artistët e shkrimtarët shqiptarë që guxuan të sfidonin regjimin ose thjesht të shprehnin artin e tyre. Ky lloj fati ishte i zakonshëm për mijëra kundërshtarë politikë për të cilët nuk dihet më asgjë, si Musine Kokalari, apo ata që u dërguan në burgun e keq të Spaçit, në mes të maleve të thata në qendër të vendit.

Regjisori Niko Ajazi, i cili aktualisht po bën një film për këtë qendër paraburgimi, shpjegon sesi familjarët e të burgosurve, pasi kishin humbur të gjitha të drejtat, u persekutuan. 7 km e fundit e rrugës që të çon në burg duhej të mbulohej në këmbë – një shteg i mbiquajtur “gjurma e përdhunimit”. Gratë që vizitonin baballarët ose bashkëshortët e tyre të ndaluar në Spaç mund të grabiteshin dhe përdhunoheshin gjatë rrugës, ndërsa autorët nuk dënoheshin.

Pesha e “kanunit”

Nëse gratë janë ende të pambrojtura në Shqipëri sot, ato ishin dhjetë herë më të pambrojtura nën regjimin komunist. Edhe sot Shqipëria vuan nga efektet e dëmshme të kanunit në jetën e banorëve të saj, kontrolli i grave është shumë i fortë dhe në shumë familje rurale është babai ai që duhet të pranojë që gruaja ose vajzat të shprehen.

Çfarë mund të themi për guximin ekstrem që tregoi Musine Kokalari në vitet 1940, përballë diktaturës së Hoxhës, përballë virilizmit të tij të mpirë dhe mizor, përballë një shoqërie ku mizogjinia ishte ankoruar natyrshëm në tradita? Musineja ishte një grua, në një vend ku gratë llogariteshin pak, ishte shkrimtare, në një regjim që urrente shkrimtarët, ishte e lirë, në një vend ku liria nuk kishte të drejtë të ekzistonte.

“Unë nuk jam komuniste dhe nuk është krim… Nuk kam pse të jem komuniste që ta dua vendin tim,” thirri ajo gjatë gjyqit të saj. Ajo e dinte se duke thënë këto fjalë, jeta e saj po kthehej drejt ferrit. Ajo e dinte se, si grua, dënimi i saj do të ishte vetëm më i ashpër. Por ajo u shpreh duke shikuar drejt në sy kundërshtarët e saj, e qetë, si në këtë foto bardh e zi që e bën të pavdekshme.

Nga Aurenc Bebja

Gazeta norvegjeze “Morgenbladet” ka botuar, të premten e 2 shtatorit 1932, në faqen n°4, intervistën e gazetës daneze “Politike” asokohe me Aleksandër Moisiun në Kopenhagë.

Fotoja më e fundit e Moisiut

— Asnjëherë më parë nuk kemi njohur një krizë si kjo, kaq serioze, kaq e pariparueshme në dukje. Teatrot dhe aktrimi janë në një gjendje rrëmuje. Megjithatë kriza që po trondit artin teatror gjerman nuk ka të bëjë fare me krizën ekonomike botërore. Kjo është për shkak të faktorëve të tjerë.

— Cilët ?

— Shumë njerëz thonë : konkurrenca nga filmat me zë dhe radioja. Por unë nuk e besoj këtë. Nuk janë fajtorë as radioja dhe as filmat me zë për shpopullimin e teatrove gjermanë. Përkundrazi, sepse njerëzit janë lodhur nga teatri siç është tani, sepse nuk ka çfarë të na thotë më. Temat e trajtuara nga dramaturgët nuk janë me interes për njerëzit e kohës. Teatri nuk është më i gjallë sa duhet. Hamleti nuk është më në gjendje të ndezë pasionet e tij.

— A është Hamleti i vjetëruar (demodé) ?

— Sigurisht. Kjo shfaqje është marrëdhënia e Hamletit me të atin, djalin që vret për t’u hakmarrë për vrasjen e të atit. Por nuk ka më asnjë ndjenjë atërore në botë. Marrëdhënia prindërore ka ndryshuar ngadalë. Në Gjermani nuk ka baballarë në kuptimin atëror, po, midis hebrenjve babai jeton ende, por jo ndryshe. Gjermanët e sotëm sjellin fëmijë në botë, por nuk lidhen me fëmijët e tyre në të njëjtën mënyrë si në të kaluarën. Po kështu, kujt i interesojnë shfaqjet e panumërta që kanë të bëjnë vetëm me dashurinë ? Dashuria nuk është gjë tjetër veçse një funksion operacional, thanë rusët kur i vizitova, dhe nëse kjo është e vërtetë, atëherë nuk ka kuptim të shkruash shfaqje për dashurinë për njerëzit e kohës sonë.

Moisiu vazhdon të flasë për kushtet e mjerueshme të aktorëve gjermanë, e më pas tregon për turin europian që ka nisur që prej muajit maj. Ai e ka interpretuar “Faustin” në Holandë, Zvicër dhe Francë, dhe veçanërisht francezët i kanë bërë një pritje brilante, pavarësisht se performoi në gjermanisht.

Pasi Moisiu të përfundojë në Stokholm, ai do të udhëtojë për në Oslo, ku do të performojë Faustin të hënën, të martën dhe të mërkurën, siç është paralajmëruar. Më pas ai do të luajë në Goteborg, Malmö dhe Kopenhagë, pas së cilës turneu do të vazhdojë në Itali, ku do të ketë premierë të Faustit.

https://www.darsiani.com/la-gazette/morgenbladet-1932-teatri-gjerman-eshte-ne-krize-nuk-ngjall-me-interes-intervista-me-aleksander-moisiun-ne-kopenhage/

Ndër netët më të shenjta në kalendarin islam është Nata e Kadrit (Nata kur Kur’ani zbriti në tokë).

Ndodh vetëm gjatë muajit të Ramazanit dhe zgjat një natë nga perëndimi i diellit deri në agim.

Kjo natë hyjnore bie diku gjatë 10 netëve të fundit të Ramazanit.

Thuhet se agjërimi në datën e Natës së Kadrit vlen sa 1 mijë muaj ose afro 84 vite, ku shpërblimi është më i madh se kurdoherë!

Kadr, në arabisht, fjalë për fjalë përkthehet në ‘fat’ ose ‘dekret’. Besohet se myslimanët mund të ndryshojnë fatin e tyre dhe atë që është shkruar për ta nga Zoti përmes lutjes.

Për shkak se ne kurrë nuk do ta dimë se kur ndodh fiks Nata e Kadrit gjatë 10 netëve të fundit, myslimanët inkurajohen të përfitojnë nga çdo natë duke u lutur e agjëruar. Netë që janë të mbushura me mëshirën dhe faljen e Zotit.

Ritualet e përditshme të Ramazanit mbeten, të tilla si agjërimi, leximi i Kuranit dhe lutjet. Myslimanët gjithashtu kryejnë itikaf gjatë këtyre 10 netëve të fundit, që është akti i kalimit të ditëve dhe netëve në një xhami për të kryer adhurimin e devotshëm.

Po ashtu jepet sadaka, akt bujarie në forma të ndryshme si ushqimi i dikujt me një vakt, dhuratat ose kryerja e një vepre të mire.

/tvklan

Nga Aurenc Bebja

 Revista rumune “Oglinda Lumii” ka botuar, me 9 janar 1932, në faqen n°192, një ndodhi të veçantë për Aleksandër Moisiun në Gare du Nord, në Paris.

Si e humbi adresën Moisiu

Në mesnatë, duke u kthyer në shtëpi dhe duke mbërritur në Gare de Nord, Moisiu vuri re se kishte harruar të shkruante emrin dhe adresën e hotelit.

Kulmi i fatkeqësisë : hotelet, shumë të shumtë në këtë lagje, i ngjajnë të gjithë njëri-tjetrit. Më në fund, pas një shëtitjeje të gjatë, Moisiu vuri re një, hyrja e të cilit dukej e njohur.

— Zotëri, nuk e di, a banoj këtu ? — pyeti ai derëtarin (rojen) me sinqeritet.

— Jam i lodhur nga shakatë në këtë orë ? — u përgjigj ai me inat dhe përplasi derën.

Moisiu provoi fatin më pas në hotelin fqinj.

— A jeton këtu zoti Moisi ? — pyeti ai me ndrojtje.

Si përgjigje, portieri e mori me forcë në krahë, e futi në ashensor dhe në katin e dytë ia besoi shërbëtorit :

— Vendoseni në shtrat menjëherë; Është krejtësisht i dehur.

https://www.darsiani.com/la-gazette/oglinda-lumii-1932-cfare-i-ndodhi-aleksander-moisiut-ne-gare-du-nord-ne-paris/

Nga Aurenc Bebja

“The Sunday Pictoral” ka botuar, të dielën e 25 majit 1930, në faqen n°2, intervistën ekskluzive asokohe me Aleksandër Moisiun në Londër.

Aktori i madh këtu

Aleksandër Moisiu nesër mbrëma luan në Londër

1300 herë në një pjesë

Aleksandër Moisiu, aktori i famshëm gjerman, i cili ka luajtur Hamletin 1000 herë dhe ka luajtur Stanhope në produksionin vjenez të “Journey’s End — Fundi i Udhëtimit”, tani ndodhet në Londër.

Ai erdhi në Londër sepse, pasi kishte performuar pothuajse në çdo kryeqytet tjetër të botës, ai aspiron, si emri i tij Aleksandri i Madh, të pushtojë kryeqytete të reja.

Sulmin e tij do ta nisë në Teatrin Globe nesër mbrëma, kur do të hapë sezonin ndërkombëtar të Cochran dhe Maurice-Browne si Fedya në “Der Lebende Leiehnam” (“Kufomën e gjallë”) të Tolstoit. Këtë, pjesën e tij më të famshme, ai e ka luajtur mbi 1300 herë.

“Megjithëse nuk kam aktruar kurrë më parë në Londër,” tha zoti Moisi dje për The Sunday Pictorial, “unë nuk po ndihem nervoz. Unë jam mjaft kurioz – kurioz të takoj luanin tuaj anglez dhe të shoh nëse ai do të më gëlltisë. Ndoshta ai nuk është aq i mprehtë sa e kanë pikturuar. Shpresoj që jo.”

“Fakti që aktroj në gjermanisht, shpresoj, nuk do të më bëjë të pakuptueshëm për audiencën londineze që nuk e kupton gjuhën. Aktrimi është më i thellë se fjalët.”

Sharmi i Moisiut vendoset që me shikimin e parë. Ai ka flokë të zinj, sy depërtues por të butë dhe një zë me ëmbëlsi dhe bukuri të pakrahasueshme.

“Më pëlqen më shumë, — tha ai, — të aktroj në një teatër intim, me publikun afër meje. Sa më larg të jeni nga audienca, aq më e vështirë është ta bëni — si e quani ? — transmetimin e rrymës (energjisë).”

Pas një jave me “Der Lebende Leichmam — Kufomën e Gjallë”, Moisiu do të shfaqet në teatrin Globe në shfaqjen e “Hamletit”.

“Por jo,” tha ai, “Hamleti me pallto. Publiku modern nuk i vlerëson vërtet kostumet moderne, edhe pse ato mund t’u japin atyre një ndjesi të këndshme të çastit.”

https://www.darsiani.com/la-gazette/the-sunday-pictoral-1930-une-jam-mjaft-kurioz-te-takoj-luanin-tuaj-anglez-dhe-te-shoh-nese-ai-do-te-me-gelltise-intervista-me-aleksander-moisiun-ne-londer/

Kompozitori Aulon Naçi është emëruar drejtor i komanduar i Teatrit Kombëtar të Operës, Baletit dhe Ansamblit Popullor. 

Lajmi është bërë i ditur nga ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja.  

Ky emërim vjen pas shkarkimit me një vendim të Këshillit të Ministrave disa ditë më parë të Abigeila Voshtinës, e cila e mbajti këtë post për dy vite. 

Aulon Naçi do të jetë në detyrë deri në përfundim të konkursit dhe emërimit të drejtuesit të ri. 

“I urojmë suksese Drejtorit të ri të Teatrit Kombëtar të Operas, Baletit dhe Ansamblit Popullor, z. Aulon Naçi!

Naçi ka një karrierë të pasur dhe të spikatur në fushën e muzikës dhe kompozicionit. Ai ka përfunduar studimet në Konservatorin “J. Tomadini” në Udine, Itali, duke u diplomuar me maksimumin e notave dhe me titullin nderi. Më pas, ka vazhduar specializimin në Belgjikë, si asistent lektor në Konservatorin Mbretëror të Brukselit për një vit.

Veprat e tij janë interpretuar dhe pritur me entuziazëm në një gamë të gjerë vendesh, përfshirë Shqipërinë, Kosovën, Italinë, Austrinë, Greqinë, Kanadanë, Holandën, Belgjikën, Rumaninë, Slloveninë dhe shumë të tjera. Ai ka udhëhequr artistikisht aktivitete të shumta brenda dhe jashtë vendit, duke bashkëpunuar me emra të njohur të panoramës muzikore kombëtare dhe ndërkombëtare, si ansamble dhe solistë. Disa nga bashkëpunimet më të njohura janë me Korin e Filarmonisë së Kosovës dhe solistët e Orkestrës së “Teatro Alla Scala”. 

Aulon Naçi ka marrë çmime të ndryshme si kompozitor dhe kontribues në muzikë përfshirë rikthimin e tij në vendlindje si “Albanian Excellence”, “Vela Latina” dhe “Krenaria e qytetit të Vlorës”. Në vitin 2023, ai u përzgjodh për të marrë pjesë në programin prestigjioz LEAD Albania, modeluar sipas programit White House Fellows në SHBA. Po ashtu, në maj 2024, ai përfundoi programin Emerging Leaders në Harvard Kennedy School duke u aftësuar në aspektet menaxheriale dhe të lidershipit. 

Në vitin e fundit, z. Naçi ka kontribuar edhe si këshilltar pranë Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit. Gjithashtu prej 8 vitesh është angazhuar si pedagog në Universitetin e Arteve në Tiranë, Fakultetin e Muzikës për degën e kompozicionit duke dhënë kontributin e tij për ngritjen e kapaciteteve të talenteve të reja.  

Përzgjedhja u bë një Juri, përmes një procesi konkurrimi platformash, të zyrtarizuar me miratim nga Këshilli i Ministrave, me propozim të Ministrit të Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit – MEKI”, -shkruan ministri. 

Luftëtaret e të drejtave të grave në Gjermani, nuk kanë qenë aq radikale sa “motrat” e tyre në Angli, të cilat nuk trembeshin as nga ushtrimi i dhunës. Megjithatë edhe ato kanë luftuar me guxim për të drejtat e tyre.

Në fund të shekullit të 18-të gratë në Europë filluan të kërkonin gjithnjë e më shumë të drejta. Që në atë kohë ato filluan të merrnin pjesë në aksione revolucionare, sidomos në Francë ku pas revolucionit të 1789-ës, u përgatit mjedisi për të drejtat e njeriut, pjesëmarrjes në vendimmarrje dhe të drejtat e barabarta.

Në Gjermani, kaloi një gjysmë shekulli deri sa një numër i konsiderueshëm grash u politizuan dhe filluan të artikulonin kërkesat e tyre.

Udhërrëfyesja

Në vitin 1843 në publik u shfaq një grua me emrin Louise Otto-Peters, e cila e thoshte hapur mendimin e saj. Doktrina e saj ishte që pjesëmarrja e grave në interes të shtetit “është jo vetëm e drejtë, por është edhe detyrë”.

24 vjeçarja Luise Otto-Peters kishte mbetur jetime në moshën 16 vjeçare, dhe si adoleshente u mor vetë me punët e saj. Mbas vdekjes së prindërve ajo kishte trashëguar një pasuri të madhe. Ajo realizoi ëndrrën e saj për t‘u bërë shkrimtare dhe shkruajti poezi, ese, romane social-kritike dhe artikuj gazetareskë.

Këto të fundit ajo i publikoi me pseudonimin Otto Stern. Ajo i ra në sy qeverisë, e cila u mundua t’i mbyllte gojën. Por Louise nuk u nënshtrua dhe themeloi në vitin 1865 “Shoqatën e Lajpcigut për arsimimin e grave”.

Në të njëjtin vit në Lajpcig u zhvillua një konferencë e madhe grash. Gazetat shkruajtën me përçmim për “Betejën e grave të Lajpcigut”, por 120 pjesëmarrëset nuk i kushtuan rëndësi këtij fakti.

Ato themeluan Shoqatën e përgjithshme të grave gjermane (ADF), kryetare e të cilës qëndroi për 30 vjet rresht, Louise Otto-Peters. Një nismë fillestare që u shoqërua me krijimin e shoqatave të grave në të gjithë Gjermaninë.

Arsim shkollor për vajzat

Synimi kryesor dhe më i rëndësishëm ishte shkollimi i grave dhe vajzave. Ndërkohë që shkollimi përkatës i djemve ishte gjë krejt normale, vajzat nga shtresa punëtore duhet të fillonin punën në moshë të re për të fituar para, kurse vajzat nga familjet borgjeze duhet të përgatiteshin për jetën bashkëshortore.

Vajzat që dinin të shkruanin dhe të lexonin ishin me fat. Mësuesja Helene Lange e mori në dorë këtë problem dhe i drejtoi një lutje ministrisë prusiane të shkollave. Ajo kërkonte përmirësimin e shkollimit të vajzave, rritjen e ndikimit të mësueseve në edukimin e nxënëseve, përmirësimin e arsimimit të mësueseve.

Por luftëtareve të të drejtave të grave iu desh të prisnin gjatë. Në fund në vitet 1899 dhe 1900 u arrit të lejohej pjesëmarrja e grave në universitetet gjermane. Dhe më 1908 sistemi i shkollimit të vajzave u vu nën përgjegjësinë e shtetit.

Rritet vetëdija politike

E reja Clara Eißner shkonte në një seminar për mësueset në Lajpcig kur mësoi për themelimin e Shoqatës së përgjithshme të grave gjermane dhe filloi të angazhohej në shoqatë.

Në atë kohë vlerësohej si skandaloze fakti që ajo jetonte me rusin Ossip Zetkin, pa qenë e martuar me të, mori mbiemrin e tij dhe lindi me të dy djem.

Duke qenë edukatore ajo hyri në Partinë socialiste të punës, partinë që më vonë u kthye në Partinë Socialdemokrate dhe filloi të luftonte për të drejtat e barabarta të grave si në profesion, ashtu edhe në shoqëri.

Ajo themeloi revistën e gruas “Barazia”. Clara Eißner – Zetkin është përfaqësuese e lëvizjes proletare të grave, dhe ndryshe nga lëvizja borgjeze e grave, në këtë lëvizje kishim të bënim kryesisht me të drejtat e grave punëtore.

Me nismën e marrë më 1910 për një ditë ndërkombëtare të grave, ajo inicioi një ditë për luftën e barazisë së grave, demokracinë, paqen dhe socializmin. Kjo ditë filloi të festohet për herë të parë në vitin 1911. Nën moton “Jepini grave të drejtën e votës!”

E drejta për të marrë pjesë në politikë

Bashkëluftëtare që kërkonin të drejtën e votës për gratë në Gjermani ishin edhe Anita Augspurg dhe partnerja me të cilën bashkëjetonte, Lida Gustava Heymann. Ato kishin themeluar në vitin 1902 shoqatën gjermane “Për të drejtën e grave për të votuar”.

Augspurg dhe Heymann ishin më pak paqedashëse se sa “motrat” e tjera gjermane. Ato kërkonin t’i fitonin të drejtat e tyre duke përdorur të njëjtat mjete brutale që përdornin Suffragetten në Angli, që i shoqëruam kërkesat e tyre duke ushtruar presion me grevë urie, vandalizëm dhe demostrata të mëdha.

Augspurg studionte juridik në Zvicër, gjë që ishte e paimagjinueshme në Gjermaninë e shekullit të 19-të. Ajo mori doktoraturën dhe kishte kështu njohuritë e duhura juridike për të luftuar për reforma në parlamentin gjerman.

Lufta dha frute

Ndërkohë filluan bashkëpunimet me shoqata në vendet e tjera europiane, lëvizja e suffragetteve në Angli ishte forcuar aq shumë, saqë askush nuk mund ta anashkalonte. Ndërkohë që gratë në Hollandë dhe Skandinavi kishin vite që lejoheshin të votonin, gratë në Gjermani, Austri, Poloni dhe Angli pritën deri në vitin 1918 për të marrë të drejtën e votës, në vende të tjera pritën edhe më shumë.

Më 30 nëntor 1918, gati tri javë pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, qeveria e re gjermane “e Rajhut”, njoftoi: “Të gjitha zgjedhjet për institucionet publike duhen zhvilluar sipas së drejtës së përgjithshme, të barabartë, të fshehtë, dhe direkte të votës, në bazë të sistemit proporcional të votimit të të gjithë personave mashkullorë dhe femërorë të moshës mbi 20 vjeç.”

Ky ligj i ri u zbatua për herë të parë pak më vonë, në janar 1919./DW

Nga Aurenc Bebja

“Dagens Press” ka botuar, të mërkurën e 13 prillit 1921, në faqen n°4, intervistën ekskluzive asokohe me Johanna Terwin, gruan e Aleksandër Moisiut.

Moisiu nëpërmjet syve të gruas së tij

Aleksandër Moisiu shoqërohet në udhëtimin e tij në Skandinavi nga bashkëshortja e tij, aktorja Johanna Terwin. Një gazetë daneze i ka bërë zonjës Moisi pyetjen e mëposhtme intime :

— A bën gabime të shumta e të mëdha Moisiu ?

— Jo, seriozisht, jo, ishte përgjigja. Ai është një fëmijë i sjellshëm — por në të vërtetë një fëmijë i madh — plotësisht i pafuqishëm në gjithçka që ka të bëjë me jetën praktike — një ëndërrimtar në tokë. Prandaj, unë duhet të kujdesem për të dhe të organizoj gjithçka për të. Ai do të harronte të ndërronte rrobat e tij nëse nuk do të kujdesesha për të — ai nuk do të kishte fare rroba përndryshe. Moisiu është bohem i lindur, gjithmonë në lëvizje, i pa qetë. Aktualisht, ne kemi një apartament në Berlin, përndryshe ai ka jetuar gjithë jetën në hotele.

— A punon shumë ?

— Po, çmendurisht. Ka muaj që punon 28 netë me radhë. Në dhjetor, nata e Krishtlindjeve ishte dita e tij e parë e pushimit. Dhe pastaj ai zgjohet shumë vonë — dhe duhet të flejë në mes të ditës…

— Pse kështu ?

— Për shkak se i janë prekur mushkëritë — ai e mori këtë si kujtim nga lufta. Ai tani do të përfitojë nga vera e tij për të kaluar tre muaj në një sanatorium malor.

— Si i punon Moisiu rolet e tij ?

— Ai i lexon ato pa pushim dhe vetëm në një fazë të vonë fillon t’i mësojë përmendësh. Gjatë provës ai është si një libër i mbyllur. Askush nuk e ka idenë ende nga provat se si e ka perceptuar rolin. Ai nuk është në gjendje të flasë deri në provën e veshjes, ku është edhe i veshur me kostum dhe i maskuar dhe kështu “riformohet” nga jashtë në formën e tij të re.

https://www.darsiani.com/la-gazette/dagens-press-1921-moisiu-nepermjet-syve-te-gruas-se-tij-johanna-terwin-duhet-te-kujdesem-dhe-te-organizoj-gjithcka-per-te/

Nga Aurenc Bebja

“Die Transvaler” ka botuar, të mërkurën e 16 janarit 1985, në faqen n°11, intervistën ekskluzive asokohe me mbretin Leka I në Afrikë të Jugut.

Jo të gjithë mbretërit mbajnë skeptrin e një froni paqësor. Për disa, si princi në ekzil i Shqipërisë, Mbreti Leka I, kjo nënkupton orë të tëra pune në zyrë dhe kërkim ndihme derë më derë për të siguruar mirëqenien e nënshtetasve të tij. Në një intervistë me DIE TRANSVALER, ai hodhi dritë mbi detyrat e vërteta të një mbreti, të cilat janë shumë larg idesë së përrallës me të cilën rritemi.

Mbretëria e Lekës I është vepra e një jete

Ai mendon se do të kthehen një ditë

Ans Oosthuizen

Pretoria — Një mbret nën një kurorë dhe një kështjellë, i cili pëlqen ëmbëlsira të mëdha dhe qull misri me mishin e pjekur në barbëky, është shumë larg idesë romantike të një njeriu që mban këtë pozicion.

Për mbretin shqiptar në ekzil, Leka I, i cili shijon ëmbëlsirat me miqtë e tij afrikano-jugore, mbretërimi i tij është mbi të gjitha vepër e jetës së tij. Ai ndërhyn dhe punon që një ditë të kthehet sërish në vendin e tij për të përmbushur detyrën që i takon.

“Nëse nuk do të besoja në të, nuk do ta kisha bërë të gjithë punën.” — tha mbreti, duke kaluar krahun mbi tavolinën e tij të zënë. “Unë jam edukuar dhe trajnuar për një detyrë në jetë dhe prandaj duhet ta kryej atë.”

Në të njëjtën mënyrë do të rritet edhe princi i kurorës, i cili do të mbushë tre vjeç në mars të këtij viti. “Ne po mundohemi ta rrisim atë si një shqiptar, i cili është krejtësisht i ndryshëm nga shumica e evropianëve.” — tha Mbreti Leka.

Mbreti Leka ishte dy ditësh kur babai i tij, Mbreti Zog, duhej të largohej me familjen e tij nga shteti ballkanik i Shqipërisë. Kanë qenë gjashtë muaj para Luftës së Dytë Botërore, menjëherë pasi Italia pushtoi Shqipërinë.

17 vjet përpara se ai dhe gruaja e tij me origjinë australiane, Susan, duhej të transferoheshin në Zimbabve në prill 1980, Mbreti Leka mbeti në Spanjë, në janar 1979 qeveria spanjolle, nën presionin e katër qeverive të tjera, tha se duhej të largoheshin nga Spanja. Zimbabwe ishte vendi i parë ku ata mundën të vendoseshin.

Pas 15 muajsh, çifti mbretëror vendosi të vinte në Afrikën e Jugut “Afrika e Jugut është një nga vendet e pakta në botë që kupton se çfarë do të thotë lufta kundër komunizmit.” — tha Mbreti Leka.

“Ne synojmë të largohemi nga Afrika e Jugut gjatë këtij viti. Do të doja të shkoja në shtëpi (Shqipëri), por në këtë fazë nuk jemi ende të sigurt se ku do të jetë vendbanimi ynë i ardhshëm.” — thotë ai.

Plani i tij është të qëndrojë më afër Evropës. Afrika e Jugut është mjaft e izoluar për një njeri që udhëton deri në gjashtë muaj në vit dhe duhet të bëjë vizita të shpeshta jashtë vendit.

Megjithatë, mikpritja e Afrikës së Jugut do të mbetet gjithmonë me të dhe ai është mirënjohës për këtë, tha Mbreti Leka.

Ideja për të udhëtuar nuk është më emocionuese për të. Në çdo rast, ai nuk sheh shumë nga qytetet e mëdha botërore si Nju Jorku dhe Parisi që viziton në misionet e tij politike. Zakonisht ecën nga dera në derë dhe troket, thotë Mbreti Leka.

Por si duket “shtëpia” në të cilën dëshiron të kthehet njeriu, shkolla e të cilit ishte bota dhe që flet rrjedhshëm tetë gjuhë ?

Shqipëria është një vend malor, mjaft i izoluar, ku popullsia jeton ende si në shekullin e 18-të. “Është mjedisi në të cilin ata ndihen si në shtëpinë e tyre dhe që i bën ata të lumtur.” — tha Mbreti Leka. “Nëse nuk e kupton situatën, është jashtëzakonisht e vështirë ta kuptosh atë.”

Flamuri shqiptar është kuqezi. Dy kokat e shqiponjës në të zezë përfaqësojnë kombësinë dhe gjakun në një sfond të kuq. Dy kokat, njëra nga lindja dhe tjetra nga perëndimi, me sa duket tregojnë natyrën dualiste të shqiptarëve.

Shqiptarët jetojnë jo vetëm në shtetin e tyre ballkanik në detin Mesdhe, por edhe në Kosovë, në disa pjesë të Belgjikës, Gjermanisë Perëndimore, Zvicrës, Turqisë, Amerikës, Kanadasë, Australisë e gjetkë.

Rreth 3 milionë shqiptarë jetojnë në vetë Shqipërinë, 2 miljon në Kosovë, në Jugosllavi ku ka pasur kryengritje sporadike që nga viti 1981, rreth 250.000 në Amerikë dhe 50.000 shqiptarë në Australi.

Edhe pse u takua me gruan e tij në Australi gjatë një vizite shtetërore atje, ajo nuk është shqiptare, por gjysmë franceze-irlandeze, shpjegon Mbreti Leka. Ndërsa jetonte në Spanjë, ajo jetonte me disa miq ku u njohën më mirë me njëri-tjetrin.

Detyrat dhe udhëtimet e tij profesionale konsistojnë kryesisht në mbajtjen e kontakteve me komunitetet shqiptare në mbarë botën. “Ne jemi të shqetësuar për të ardhmen e vendit tonë dhe jemi në kontakt edhe me vetë Shqipërinë. Vitin e kaluar kam bërë një udhëtim në Amerikën e Jugut dhe Evropë me vizita shtetërore. Këtë vit do të vijojnë të tjera.” — thotë Mbreti Leka.

Problemi kryesor në Shqipëri mbetet politik. Këtë vit, ai synon të krijojë kontakte edhe në Lindjen e Mesme dhe të shohë nëse problemet mund të zgjidhen gjatë rrugës.

Mbreti Leka mund të mos shohë të rikthehet mbretëria në Shqipëri për së gjalli, por është djali i tij i quajtur Leka Anwar (i quajtur sipas të ndjerit Sadat) Zog Reza (i Iranit) Baudoin i cili një ditë mund të sundojë si mbret.

Në këtë fazë, mbreti në ekzil nuk dëshiron të flasë shumë për këtë.

https://www.darsiani.com/la-gazette/die-transvaler-1985-flluska-rakia-dhe-vodka-emrat-e-qenve-te-familjes-mbreterore-shqiptare-ne-afrike-te-jugut-mbreti-leka-i-mendon-se-nje-dite-do-te-kthehen-ne-shqiperi/

“Cowboy” është një shpërthim i jetës së një gruaje në botën e meshkujve më të ashpër.

Aktorja Lee Dong vjen nga Parisi në “Mediums”, festivali i teatrit bashkëkohor i drejtuar nga aktorja e mirënjohur shqiptare Ema Andrea.

Në këtë shfaqje ajo hyn tek personazhi dhe e tregon historinë e saj me habi, duke kujtuar tmerret me zgjuarsi të pafajshme, sikur këto gjëra i ndodhin çdo vajze. Ajo e zhvesh jetën e saj dhe na bën për të qeshur përballë më të keqes. Triumfi i saj është shpërblim i nevojshëm.

Lee Dong është një aktore, mësuese, regjizore dhe shkrimtare e cila jeton në Paris, Francë. Lee Dong u diplomua në degën teatër në Universitetin e West Virginia, USA dhe nga Jacques Lecoq International School në Paris.

Nga viti 2018 deri në 2020, ajo performoi në Le Banquet nga Mathilda May, me të cilin fitoi çmimin Les Molieres. Në ekran Lee ka punuar me një numër të lartë regjizorësh, duke përfshirë dhe Julie Delpy, Luc Besson, Antoine Garceau dhe Cedric Klapisch. Lee figuron në Dix Pour Cent në Netflix dhe në Gutys me Hilary Clinton në Apple TV.

Festivali i teatrit bashkëkohor i titulluar “Mediums” është një ngjarje kulturore që mbledh artistë e grupe teatrore, dhe synon të kthehet në një iniciativë vjetore, duke vendosur Tiranën dhe Shqipërinë çdo vit në dinamikat e artit bashkëkohor.

Nga Aurenc Bebja

“Ilustrowana Republika” ka botuar, të shtunën e 10 marsit 1928, në faqen n°5, intervistën ekskluzive asokohe me Aleksandër Moisiun në Łódź të Polonisë.

Një artist me famë botërore në skenën e teatrit të qytetit Łódź.

Aleksandër Moisiu erdhi në Łódź për disa ditë.

Dje, në orën 7 të mëngjesit, ai erdhi drejtpërdrejt nga Berlini në qytetin tonë. —  Aleksandër Moisiu.

— Unë isha mbi oqean 8 ditë më parë — na thotë ai me një gjermanishte të butë dhe me theks gjatë provës së “Henri IV” — sapo jam kthyer — siç ndoshta e dini tashmë — nga Amerika, ku kam luajtur me grupin e Reinhardt-it.

— Pra — direkt nga Nowy Świat (Bota e Re) në Łódź ?

— Jo saktësisht, por — pothuajse… Unë u ndala në Hamburg për një paraqitje të Hamletit, pastaj pushova një natë në Berlin dhe ja ku po përmbush marrëveshjen me drejtorin Gorczyński…

Shkojmë në dhomën e zhveshjes dhe fillojmë bisedën aktuale. Moisiu është shumë llafazan, i gjallë, gazmor, në çdo fjalë që thotë, herë i theksuar nga një gjest, herë nga një shtrëngim i muskujve të fytyrës, shpalos temperamentin racor të një artisti të madh dhe të një jugori…

Sepse nga lindja është italian.

Megjithatë, kur ishte 17 vjeç, ai u largua nga vendlindja. E filloi karrierën e tij skenike në Gjermani, aty spikati përkrah të famshmit Reinhardt dhe u bë një nga aktorët më të mëdhenj të dramatikës bashkëkohore, i njohur si në Berlin ashtu edhe në Paris, në Londër, Romë dhe Nju Jork, kudo ku ka rryma të forta të jetës kulturore-artistike.

— Nuk është hera e parë që vini në Lodz. A mund t’ju pyes se çfarë përshtypje ju bën qyteti ynë ?

— Nuk mund t’ju them asgjë specifike për këtë… Zoti im — rreth një vit më parë isha këtu për disa orë — tani jam këtu që prej në mëngjes — çfarë mund të di për Łódź-in ? Trafiku — si kudo, shtëpi — si kudo… Teatri —

Këtu Moisiu ndalon dhe buzëqesh në mënyrë misterioze —

— … teatri është shumë i vogël për një teatër gjerman (Städtisches Theater) në një qytet kaq të madh… Dhe — jo shumë i madh…

Ne informojmë Moisiun se teatrot tanë “u dogjën” dhe se kjo ndërtesë është vetëm një lloj improvizimi deri në ndërtimin e një ndërtese të madhe monumentale.

— “Epo, po, mirë, atëherë është diçka tjetër…”, buzëqesh artisti i madh.

— Në Nju Jork, sigurisht, keni luajtur në një ndërtesë më madhështore —

— Po sigurisht… Kam qenë 3 muaj në Amerikë. Unë jam ende i mahnitur nga atmosfera e Botës së Re — der Neuen Welt… Ekipi i Reinhardt-it arriti sukses të jashtëzakonshëm atje…

—  pjesa e luanit e së cilës ndoshta duhet të transferohet në llogarinë tuaj … —  mbarojmë fjalinë —

— E luanit ? Nuk e di, duhet të jesh modest, por duhet ta pranosh me të vërtetën se kam fituar një popullaritet të jashtëzakonshëm mes amerikanëve… Kemi luajtur “Kufomën e gjallë” të Tolstoit, “Intrigën e dashurisë” të Schilleran-it, “Shërbëtorin e dy zotërinjve” të Goldoni-t, “Hamletin”. Suksesi më i madh ishte drama e Tolstoit, gazetat botuan kolona të tëra me kritika të hollësishme…

Nga ana tjetër, Moisiu fillon të bëhet entuziast për atmosferën liridashëse amerikane.

— E shikon, kur kthehesh në Evropë prej andej, e kupton se sa e ngushtë është në të vërtetë në këtë botë tonë të “vjetër”… Liri individuale atje, dhe pasaportë, vizë, kufi në çdo hap në Evropë… Atmosfera e punës dhe lirisë atje, dhe dallimet e titujve dhe statuseve këtu… Dhe kështu në çdo fushë…

— Këto dallime i ndjej me dhimbje, natyrisht, jo si politikan, që nuk jam, por si artist, sepse jam i vetëdijshëm dhe i bindur, i përvetësuar përmes dëshmitarëve okularë, se arti mund të zhvillohet vetëm në një atmosferë lirie…

— Unë njoh teatro nga e gjithë bota kulturore, kam dhënë shfaqje shumë herë — jo vetëm në Rusi (si në kohën cariste ashtu edhe në kohën bolshevike), në Francë, në Angli, kam vëzhguar ekzistencën dhe thelbin e teatrit kudo dhe besoj se në një të ardhme të afërt Amerika do ta kalojë Evropën, — si në çdo aspekt, edhe në zhvillimin e artit teatror… Teatri amerikan po merr rrugë krejtësisht të ndryshme dhe po merr vrull të çmendur…

— Po në Itali, në atdheun tuaj — si janë gjërat — e pyesim ?

Moisiu tund dorën me ngurrim,…

— Nuk besoni se Musolini do ta çojë lart artin italian ? e pyesim sërish.

— Musolini ? Një atmosferë e lirë u duhet njerëzve të punës dhe njerëzve të talentuar… Askush dhe asgjë nuk mund ta zëvendësojë atë…

***

Nis prova e aktit të dytë të “Henri IV”. Aty-këtu duhet të rakordosh tekstin e kopjes polake me atë gjermane, Moisiu dëgjon barrën e fjalëve polake, komunikon në frëngjisht me këtë apo atë partner — edhe një herë — po zhvillohet një punë e ethshme përgatitore për shfaqjen e jashtëzakonshme të së shtunës — një shfaqje në të cilën do të shohim një nga përfaqësuesit më të mëdhenj bashkëkohorë të artit dramatik.

Largohem nga zona e prapaskenës nën magjinë e ndikimit të bisedës me një artist të madh.

Remus

https://www.darsiani.com/la-gazette/ilustrowana-republika-1928-diferenca-midis-botes-se-re-dhe-asaj-te-vjeter-intervista-ekskluzive-me-aleksander-moisiun-ne-lodz-poloni/

Nga Aurenc Bebja

Revista finlandeze “EEVA” ka botuar, me 1 dhjetor 1935, në faqet n°10 – 11, shkrimin e gazetares Irja Spira për Ikbal Çikën dhe rolin e gruas shqiptare.

Motrat tona në Shqipëri

Për Evën, Irja Spira

Para disa vitesh ishte një telegram i shkurtër që më tërhoqi vëmendjen për ekzistencën e femrave shqiptare. Ky tregonte se si këto motrat tona të largëta kishin ngritur një kundërshtim kaq të fortë ndaj zyrtarëve shqiptarë dhe zotërinjve të “shoqërisë” në përgjithësi që kërkonin të martoheshin me gra të huaja, sa që parlamenti kishte ndërhyrë dhe kishte miratuar një ligj që ndalonte këtë stratagjem për çdo zyrtar, ligj që mbreti, i cili përndryshe ishte i angazhuar kronikisht në planet e martesës, dhe që për këtë arsye nuk hyri kurrë në fuqi.

Zot i shenjtë, mendova me vete, atje ka vetëm gra ! Dhe verën e kaluar, kur më duhej të shkelja nëpër fshatrat shqiptare, detyra ime e parë ishte t’i fusja në dylbi.

Por nëse meshkujt shqiptarë, e kam fjalën sigurisht për njerëzit e zakonshëm, që janë shumicë në çdo vend, nuk jetojnë jashtë, ose të paktën nuk e kalojnë pjesën më të madhe të kohës në udhëtim dhe rrugëve, atëherë seksi i bukur i këtij vendi ka një aftësi të mrekullueshme për të mbetur i padukshëm. Makina me të cilën unë dhe diplomati i ri shkuam me shpejtësi nga porti për në kryeqytet kalonte herë pas here pranë një krijese të mjerë me vello (ferexhe), por shoqëruesi im i ri kishte aq shumë gjëra interesante për të folur në atë moment sa as që vura re se krijesa që po kalonim ishte gruaja shqiptare që kërkoja.

Vetëm kur ishim në Tiranën e kuqërremtë, një diplomat më kapi për dore, duke më treguar me gisht një kafene parku që ndodhej në mes të qytetit, pranë bashkisë, ku një kamariere e re, e veshur me rroba të lehta lëvizte nga tavolina në tavolinë.

— Shiko, aty mund të shohësh një shqiptare. Gruaja ishte e mrekullueshme dhe qëndrimi i saj ishte princëror.

Lëvizjet e saj ishin fluide dhe të qeta. Fustani, i cili mbante shenjat e një gërshëre të mirë rrobaqepësi, i mbërrinte deri te kyçet e këmbës. Gjithashtu nuk kam parë kurrë një kamariere të mbante një tabaka kaq lart : në lartësinë e shpatullave, në pëllëmbën e dorës së djathtë, si një vazo.

Po atë mbrëmje u ula në atë kafene dhe së shpejti bisedova me këtë kamariere të bukur, e cila, sinqerisht, ishte si një devijim i kohës në mes të Tiranës mesjetare me xhamitë, pazaret, plisat dhe ferexhet e saj.

— Ah, zonja e hirshme flet gjermanisht!

Pasthirrma erdhi nga thellësia e zemrës sa nuk do të kisha nevojë për ndonjë shpjegim tjetër për të kuptuar se kamarierja e bukur e tipit grek në Tiranë ishte gjermane.

Ishte vetëm një hap i shkurtër për të arritur në përfundimin se në Shqipëri nuk kishte femra “fallxhore”. Edhe pse të gjithë me të cilët kontaktova gjatë gjithë ditës bënë çmos për të më shpjeguar se shqiptaret nuk kanë asnjë arsye për t’i pasur zili motrat e tjera evropiane në asnjë mënyrë : kur janë të pamartuara, asgjë nuk i detyron të bëjnë jetën morale, të vyshkur të një shërbëtoreje të vjetër; kur janë të martuara, kanë të drejtë t’u buzëqeshin pak të tjerëve sesa të dashurit të tyre dhe si një shenjë shumë e veçantë kulture, përmendej se në Shqipëri është një vajzë e re që është vërtet vajzë, në prag të zhdukjes.

Por pavarësisht gjithë këtyre historive, askush nuk dukej i gatshëm të më prezantonte me gruan, vajzat, motrat apo të afërmit e tjerë femra, për të cilat thuhej se të gjitha kishin udhëtuar në një vend të largët në atë kohë.

Nëse nuk do të kisha pasur mundësi të njihja Ikbal Çikën, gruaja shqiptare do të kishte mbetur një mister i përjetshëm për mua. Ikbal Çika është gazetarja e parë dhe e vetme në Shqipëri dhe gjithashtu gruaja e parë myslimane në vend që refuzon të mbajë ferexhenë. Ajo është një vajzë e vogël brune, plot energji, e cila në shikim të parë shihet se është shumë më e aftë me stilolaps sesa, le të themi, me gjilpërën.

S’kaloi shumë kohë, Ikbal Çika më shpjegoi se të gjitha gjërat që nuk më kishin thënë për gratë shqiptare ishin marrëzira. Megjithëse ligjet moderne shqiptare hapin dyert e pothuajse të gjithë sektorëve për gratë, ato nuk kanë të drejta politike – vendi po përjeton një regres të ngjashëm me atë të Turqisë dekada më parë, gjë që e bën të pamundur emancipimin e grave. Përveç mësueses dhe infermieres, në Shqipëri janë edhe disa nëpunëse civile, një mjeke, e cila noton në flori, sepse një mysliman paragjykues nuk lejon që gruaja apo vajza e tij të kontrollohen nga një mjek mashkull dhe më pas, Ikbal Çika. Këto femra shqiptare zakonisht janë rritur jashtë vendit, prandaj nuk janë “objekte” si femrat shqiptare në përgjithësi. Por ato nuk janë të mjaftueshme dhe as të pavarura sa për të krijuar një lëvizje të grave shqiptare. Disa burra, si Nebil Çika, vëllai i gazetares së vetme femër në Shqipëri, janë përpjekur t’i ndihmojnë për këtë, por edhe kështu lëvizja e grave shqiptare u mbyt që në fillimet e saj.

Nga i njëjti burim kam dëgjuar – e dija edhe më parë – se shqiptari është mendjemadh dhe nga mëndjemadhësia është i lumtur të martohet me një grua që ka studiuar. Por pas martesës, ai dëshiron që gruaja e tij të bëhet një “objekt” që nuk tregon shumë pavarësi në rrugëtimin e jetës së tyre së bashku.

Çfarë bën atëherë një shqiptare në shtëpi, pasi nuk shihet kurrë jashtë ? Jo të gjithë kanë fëmijë të vegjël për t’u kujdesur ose punë bujqësore – ju siguroj se një shqiptar mund t’i bëjë ato gjëra me duart e veta, pavarësisht nga vjetërsia e tij e devotshme. Në përrallat popullore shqiptare thuhet se dredhin cigare. Duhani shqiptar është i këndshëm për t’u pirë dhe i lirë për t’u blerë. Për tre marka finlandeze ju merrni njëzet cigare të ambalazhuara bukur dhe me aromë. Gratë e familjes kalojnë ditë dhe mbrëmje të gjata duke përgatitur këto cigare, plotësisht të pavetëdijshme se sa faktor i rëndësishëm janë ato në industrinë shqiptare të duhanit. Ndërkohë, kryefamiljari i së njëjtës familje ulet në pragun e derës, duke nxjerrë shtëllunga tymi nga llulla e tij besnike. Dhe, sigurisht, duke bekuar faktin që ai ka Kuranin për ta mbështetur, në emër të të cilit mund të endesh me dembelizëm në 1935 dhe të kalosh ditë vërtet parajsore…

Jeta e përulur e një gruaje shqiptare mund të mos jetë aq e patëmetë sa i duket një nordiku, por po, të dashur miq, gjëra të mrekullueshme duhet të ndodhin në tokë përpara se ëndrra jonë më e madhe të jetë të jemi shpëtimtarja e një burri shqiptar.

https://www.darsiani.com/la-gazette/revista-finlandeze-1935-irja-spira-takimi-im-ne-tirane-me-ikbal-ciken-gazetaren-e-pare-dhe-te-vetme-ne-shqiperi/