Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) bëri thirrje urgjente për të parandaluar përsëritjen e një epidemie të virusit ‘chikungunya’, i cili përhapet nga mushkonjat dhe ka përfshirë botën para dy dekadash.

Shkak për shqetësimin janë shpërthimet e reja në rajonin e Oqeanit Indian, që tashmë po përhapen edhe në Evropë dhe kontinente të tjera.

Sipas zyrtares së OBSH-së, Diana Rojas Alvarez, rreth 5.6 miliardë njerëz në 119 vende jetojnë në zona ku ekziston rreziku nga ky virus, i cili shkakton ethe, dhimbje të forta në nyje dhe mund të çojë në paaftësi afatgjate.

“Po shohim përsëritjen e historisë”, tha ajo, duke e krahasuar situatën aktuale me epideminë e viteve 2004-2005, e cila preku afro gjysmë milioni njerëz – kryesisht në territore të vogla ishullore – përpara se të përhapej në gjithë botën.

Vala e fundit e përhapjes nisi në fillim të vitit 2025, me shpërthime të mëdha në të njëjtat ishuj të Oqeanit Indian që ishin prekur edhe më parë, përfshirë La Reunionin dhe Mauritiusin.

Alvarez tha se virusi ka prekur tashmë rreth një të tretën e banorëve në La Reunion.

Përhapja po vazhdon edhe në vende të tjera, si Madagaskari, Somalia dhe Kenia, ndërsa raste të shumta janë shënuar edhe në Indi dhe në pjesë të Azisë Juglindore, sipas saj.

Një shqetësim i veçantë është edhe rritja e numrit të rasteve të importuara brenda Evropës.

Që nga 1 maji, në Francë janë regjistruar rreth 800 raste të importuara të virusit ‘chikungunya’, tha Alvarez.

‘Chikungunya’, për të cilën nuk ekziston trajtim specifik, mund të shkaktojë shpërthime të shpejta dhe të mëdha.

Për shkak se mushkonjat pickojnë gjatë ditës, parandalimi është thelbësor, duke përdorur insekticidë dhe veshje me mëngë të gjata, rekomandon OBSH-ja. /e.t

Vera ka ardhur dhe bashkë me të vjen edhe nevoja për të ngrënë ushqime freskuese, dhe mënyra më e mirë për ta bërë këtë është duke konsumuar një nga ushqimet më hidratuese të sezonit – shalqirin.

Megjithatë, pavarësisht shumë përfitimeve të tij, konsumimi i shalqirit në sasi të mëdha mund të jetë i dëmshëm për trupin tuaj.

Ky ushqim i shijshëm përbëhet nga afërsisht 92 përqind ujë. Jo vetëm që ka shije të shkëlqyer, por ka edhe shumë përfitime shëndetësore. Nuk përmban yndyrë dhe është një burim i shkëlqyer i vitaminave A, B6 dhe C, kaliumit dhe komponimeve të dobishme si likopeni dhe citrulina.

Përmbajtja e fibrave që përmban shalqiri e bën atë një frut të mrekullueshëm për humbjen e peshës. Është i njohur për të gjitha anët e mira, por çfarë të keqe mund të ketë konsumimi i tij në sasi të mëdha?

Mund të shkaktojë diarre dhe probleme të tjera të tretjes

Shalqiri është një burim i shkëlqyer uji dhe një burim po aq i mirë i fibrave dietike. Megjithatë, konsumimi i tij në sasi të mëdha mund të shkaktojë probleme me tretjen, siç janë diarreja, fryrja, gazrat, gazrat dhe të ngjashme.

Fruti përmban sorbitol, një përbërës sheqeri i njohur për shkaktimin e jashtëqitjeve të lirshme dhe problemeve me gazrat. Një tjetër shkak i zakonshëm i problemeve të tilla është përmbajtja e tij e likopenit, një antioksidant i pigmentuar që i jep shalqirit ngjyrën e tij të ndritshme.

Mund të rrisë nivelet e glukozës

Nëse vuani nga diabeti, ekziston mundësia që konsumimi i tepërt i shalqirit të rrisë nivelin e sheqerit në gjak. Mund të jetë i shëndetshëm, por ka një indeks të lartë glicemik (72). Prandaj, konsultohuni gjithmonë me mjekun tuaj përpara se ta konsumoni çdo ditë.

Mund të rrisë rrezikun e zhvillimit të inflamacionit të mëlçisë

Njerëzit që pinë rregullisht alkool duhet të shmangin sasitë e mëdha të shalqirit sepse nivelet e larta të likopenit mund të reagojnë me alkoolin, duke shkaktuar më tej inflamacion të mëlçisë. Stresi i tepërt oksidativ në mëlçi mund të jetë i dëmshëm.

Mbihidratim

Intoksikimi nga uji ose mbihidratimi është një gjendje ku trupi juaj ka ujë të tepërt, gjë që çon në humbje të natriumit. Konsumimi i sasive të mëdha të shalqirit mund të rrisë nivelet e ujit në trupin tonë.

Nëse uji i tepërt nuk nxirret jashtë, kjo mund të çojë në një rritje të vëllimit të gjakut, gjë që shkakton më tej ënjtje të këmbëve, lodhje, veshka të dobëta… Gjithashtu mund të çojë në një humbje të niveleve të natriumit në trup.

Probleme kardiovaskulare

Shalqiri njihet si një burim i shkëlqyer i kaliumit, një lëndë ushqyese jetësore që luan role të shumta në ruajtjen e shëndetit të trupit. Ndihmon në ruajtjen e funksionit të elektroliteve, e mban zemrën tonë të shëndetshme dhe forcon kockat dhe muskujt tanë. Megjithatë, shumë kalium mund të çojë në probleme kardiovaskulare, të tilla si rrahje të çrregullta të zemrës dhe puls të dobët./e.t

Frutat e thata janë një burim i madh antioksidantësh që kontribuojnë në shëndetin tonë afatgjatë. Më poshtë do të gjeni 4 frutat e thata më të mira që sjellin përfitimet më të shumta për shëndetin.

Arra – janë të pasura me hekur, kalcium, magnez, vitaminë E, vitaminë B dhe elemente gjurmësh. Ato përmbajnë antioksidantë të fuqishëm që përfitojnë shëndetin e zemrës, trurit dhe zorrëve. Përveç kësaj, arrat përmbajnë melatonin, e cila ndihmon në luftimin e pagjumësisë, dhe antioksidantët e tyre forcojnë ekuilibrin e hormoneve.

Lajthitë – janë të pasura me proteina dhe ndihmojnë në uljen e kolesterolit të keq. Ato gjithashtu kanë një efekt pozitiv në shëndetin kardiovaskular, duke ulur kolesterolin LDL dhe duke forcuar shëndetin e përgjithshëm të trupit.

Bajame – janë të shkëlqyera për shëndetin e kockave për shkak të përmbajtjes së tyre të lartë të fosforit dhe kalciumit, të cilat rrisin mineralizimin e kockave dhe i mbajnë ato të forta në afat të gjatë. Është gjithashtu një burim i shkëlqyer kalciumi për ata që janë intolerantë ndaj qumështit ose janë vegjetarianë.

Kikirikë – janë të pasur me vitaminë B6, e cila është thelbësore për rregullimin e nivelit të sheqerit në gjak dhe krijimin e hemoglobinës. Ato janë gjithashtu të pasura me vitaminë E dhe minerale të tilla si kaliumi, magnezi dhe fosfori, të cilat nxisin shëndetin e mirë kardiovaskular. Kikirikët kanë më pak kalori se çdo frut tjetër të thatë dhe përmbajnë antioksidantë që mbrojnë qelizat nga dëmtimi oksidativ. m.p.

Kaliumi është një nga mineralet thelbësore që çdo qelizë në trupin tonë e përdor për të funksionuar si duhet, dhe organizmi nuk mund ta prodhojë vetë, duhet ta marrim patjetër përmes ushqimit

Historikisht, njerëzit kanë konsumuar një dietë të pasur me bimë të freskëta dhe të papërpunuara, duke arritur deri në 10.000 mg kalium në ditë. Sot, në shumë vende të zhvilluara, përfshirë SHBA-në, më pak se 2% e njerëzve arrijnë të marrin sasinë e rekomanduar ditore prej rreth 4.700 mg.

Arsyeja kryesore është kalimi nga një dietë natyrale, me shumë fruta dhe perime, në një regjim të mbushur me produkte të përpunuara, të gatshme dhe me pak vlera ushqyese.

Por pse është kaliumi kaq i rëndësishëm?

Një analizë e shumë studimeve të besueshme ka treguar një lidhje të fortë mes marrjes më të lartë të kaliumit dhe uljes së rrezikut nga dy ndër shkaqet më të zakonshme të vdekjes: sëmundjet kardiovaskulare dhe goditjet në tru. Rritja e konsumit të kaliumit me vetëm 1.640 mg në ditë lidhet me një ulje rreth 21% të rrezikut nga goditjet cerebrale.

Edhe pse kjo sasi nuk është e mjaftueshme për të përmbushur nevojën ditore të trupit, mund të ketë një ndikim domethënës në shëndet, veçanërisht nëse shoqërohet me një dietë më të pasur me ushqime bimore të freskëta. Vetëm imagjinoni efektin nëse kjo sasi dyfishohet apo trefishohet!

Shumë njerëz mendojnë se banania është një burim i jashtëzakonshëm i kaliumit, por në të vërtetë ajo nuk është ndër frutat më të pasura me këtë mineral. Sipas të dhënave të fundit të Departamentit Amerikan të Bujqësisë, bananet nuk renditen as në mesin e 1.500 ushqimeve më të pasura me kalium, një fakt që shpesh habit.

Për të përmbushur nevojën ditore vetëm me banane, do t’ju duhej të hanit më shumë se 10 copa në ditë, diçka pak e realizueshme dhe jo shumë praktike, transmeton Telegrafi.

Atëherë, cilat janë disa nga burimet më të pasura të kaliumit?

Perimet me gjethe jeshile si spinaqi, patatet (veçanërisht të ziera me lëkurë), fasulet, thjerrëzat, soja, arrorët dhe drithërat integrale janë zgjedhje të shkëlqyera. Avokado, pjepri, domatet, lëngjet e freskëta të perimeve dhe disa produkte të bulmetit janë gjithashtu alternativa të mira.

Për më tepër, dietat me më shumë ushqime të freskëta dhe më pak produkte të përpunuara nuk sjellin vetëm kalium, ato ndihmojnë edhe në ruajtjen e ekuilibrit të mineraleve të tjera të rëndësishme, përfshirë magnezin dhe natriumin, duke ulur rrezikun nga tensioni i lartë i gjakut dhe sëmundjet e zemrës.

Prandaj, përfshirja e përditshme e sa më shumë frutave, perimeve dhe produkteve të plota është një nga mënyrat më të thjeshta dhe më të sigurta për të ruajtur shëndetin e zemrës dhe të trurit./E.T

Familja e një burri që u paralizua kur ishte ende fëmijë dyvjeçar, pasi u sëmur me grip, nxiti shkencëtarët të zbulonin se një gjen i dëmtuar mund të jetë përgjegjës për këtë gjendje të rrallë.

Shpresohet që ky zbulim një ditë mund të çojë në një trajtim për sëmundjen. Kur Timothy Bingham ishte dy vjeç, ai pati një sëmundje të lehtë të ngjashme me gripin, e cila e la të paaftë të ecte.

Tre vjet më vonë, pas një infeksioni tjetër, ai u paralizua dhe që atëherë ka qenë në karrocë me rrota. Kate Bingham, nëna e Timothy-t, i cili tani është 28 vjeç, tha se “rreth 25 vjet më parë, Tim mori një infeksion të ngjashëm me gripin dhe temperaturë”.

“Ajo që dukej si një sëmundje e lehtë pati pasoja shkatërruese”, tha ajo.

“Sulmi dhe gjendjet pasuese shkaktuan dëmtime të tmerrshme. Së pari në këmbë, pastaj në krahë, në fytyrë dhe në gjoks. Dhe tani ai ka nevojë për kujdes 24-orësh. Diafragma e tij mezi funksionon, kështu që nuk mund të kollitet. Është e vështirë për të që të përtypë dhe nuk mund të pijë pa ndihmë. Nuk mund të lëvizë në shtrat, kështu që duhet të rrotullohet gjatë gjithë natës. Gjërat që të gjithë i marrim si të mirëqena, ai nuk mund t’i bëjë”, shton Kate.

Kjo gjendje e rrallë u zbulua përsëri në vitin 2011 kur një vajzë 8-muajshe, ishte e paaftë të merrte frymë vetë pa mbështetjen e një ventilatori pas një infeksioni të lehtë në gjoks.

Shkencëtarët dyshuan se mund të ketë një arsye gjenetike pas kësaj gjendjeje, pasi dy vëllezërit e vajzës kishin përjetuar probleme të ngjashme të rënda pas infeksioneve të lehta.

Tani shkencëtarët në Universitetin e Mançesterit kanë gjetur një mekanizëm gjenetik pas reagimeve të rënda ndaj infeksioneve të lehta që shihen tek këta fëmijë – një ndryshim në një gjen të quajtur RCC1.

Hulumtuesit zbuluan se 24 fëmijë nga 12 familje nga Mbretëria e Bashkuar, Turqia, Republika Çeke, Gjermania, Irani, India, Arabia Saudite, Qiproja dhe Sllovakia janë gjetur të kenë ndryshime në të njëjtin gjen. m.p.

Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) ka miratuar tabletën e parë për trajtimin e karcinomës së mushkërive me qeliza jo të vogla (NSCLC) në fazë të avancuar

Sunvozertinib (Zegfrovy) është i destinuar për të rriturit me NSCLC të avancuar dhe vepron tek ata pacientë që kanë një ndryshim të caktuar gjenetik, mutacion me insertion në eksonin 20 të EGFR.

Kur dhe si përdoret ky ilaç?

Ilaçi përdoret kur kanceri përparon gjatë ose pas kimioterapisë. Merret në formë tablete, një herë në ditë, gjë që ua lehtëson pacientëve ndjekjen e terapisë, e cila shpesh zgjat për një kohë të gjatë.

NSCLC është tipi më i zakonshëm i kancerit të mushkërive, duke përbërë rreth 80-85% të rasteve. Ky kancer është shpesh i vështirë për t’u trajtuar, pasi mutacionet ndryshojnë nga një person te tjetri, duke e bërë të vështirë gjetjen e trajtimeve efektive.

Rezultatet e studimeve

FDA e ka miratuar ilaçin mbi bazën e një studimi klinik me 85 persona me NSCLC të avancuar dhe me mutacion insertion në eksonin 20 të EGFR, të cilëve kanceri u ishte përkeqësuar pavarësisht kimioterapisë. Pacientët e merrnin ilaçin një herë në ditë dhe rezultatet treguan se rreth 46% e tyre u përgjigjën ndaj trajtimit, me përfitime që zgjatën mesatarisht më shumë se 11 muaj, transmeton Telegrafi.

Si vepron Zegfrovy?

Zegfrovy vepron duke bllokuar proteinat problematike EGFR, të cilat ndihmojnë rritjen e qelizave kanceroze. Ai është krijuar për të synuar lloje të ndryshme të ndryshimeve në EGFR, përfshirë mutacionet insertion të eksonit 20, duke kursyer në masë të madhe qelizat e shëndetshme.

Barnat mund të ndihmojnë gjithashtu në trajtimin e disa ndryshimeve të tjera të rralla të EGFR dhe mutacioneve HER2 të eksonit 20.

Çfarë është karcinoma e mushkërive me qeliza jo të vogla?

Karcinoma e mushkërive me qeliza jo të vogla (NSCLC) është forma më e shpeshtë e kancerit të mushkërive. Shenjat e hershme mund të jenë fishkëllima në kraharor, kollë, vështirësi në frymëmarrje, por mund të shfaqen edhe simptoma të tjera si dhimbje në nyje dhe kocka, ënjtje e duarve dhe fytyrës, humbje peshe etj.

Dy format kryesore të kancerit të mushkërive

1. Karcinoma e mushkërive me qeliza të vogla (SCLC) – forma më agresive, zakonisht e lidhur me pirjen e duhanit.
2. Karcinoma e mushkërive me qeliza jo të vogla (NSCLC) – më e zakonshmja, rreth 85% e rasteve.

Krahasuar me SCLC, NSCLC rritet dhe përhapet më ngadalë. Të dyja format ndajnë simptoma të ngjashme: kollë, dhimbje në kraharor, fishkëllimë në gjoks, zë i ngjirur. Fatkeqësisht, kanceri i mushkërive shpesh nuk jep simptoma në fazat e hershme, derisa përhapet në organe të tjera.

Tre nënllojët kryesorë të NSCLC

Adenokarcinoma – zakonisht shfaqet në shtresat e jashtme të mushkërive; po shtohet te gratë, edhe tek ato që nuk kanë pirë kurrë duhan.
Karcinoma e qelizave skuamoze – formohet zakonisht në qendër të mushkërive, pranë bronkeve.
Karcinoma e qelizave të mëdha – mund të formohet kudo dhe shpesh rritet më shpejt se dy llojet e tjera.

Katër stadet e sëmundjes

NSCLC ndahet në katër stade, sipas përhapjes:

Stadet 0-1: kanceri është vetëm në mushkëri.
Stadet 2-4: kanceri përhapet në nyjet limfatike dhe në organet e largëta si mëlçia, truri ose mushkëria tjetër.

Si çdo formë kanceri, edhe NSCLC mund të jetë fatal, por zbulimi i hershëm përmirëson shumë prognozën.

Simptomat e hershme të NSCLC

Simptomat zakonisht lidhen me mushkëritë dhe rrugët e frymëmarrjes:

Kollë e vazhdueshme ose që përkeqësohet
Fishkëllimë në gjoks
Vështirësi në frymëmarrje që përkeqësohet
Zë i ngjirur
Dhimbje kraharori
Infeksione të shpeshta respiratore (bronkit, pneumoni)
Nxjerrje gjaku me kollë

Simptoma të tjera janë humbja e pashpjegueshme e peshës, humbja e oreksit dhe lodhja.

Simptomat në kocka, nyje dhe muskuj

Ndërsa NSCLC fillon të përhapet në pjesë të tjera të trupit, simptomat bëhen gjithnjë e më serioze. Meqenëse ky lloj kanceri shpesh zbulohet në faza të avancuara, në rreth 20% të rasteve tashmë shfaqen shenja të përhapjes në kocka në momentin e diagnostikimit.

Në këtë fazë, simptomat mund të përfshijnë:

Dhimbje ose ndjeshmëri në kocka e nyje (më shpesh në legen e shpinë)
Sindroma Pancoast – dhimbje në shpatulla, krahë, mpirje e dobësi muskulore
Atrofia e thenarit – humbje e muskujve në gishtin e madh dhe pëllëmbën e dorës që ndikon në lëvizjen dhe funksionin.
Osteoartropatia hipertrofike – ënjtje e dhimbshme e kyçeve ose gishtave
Deformime të thonjve.

Simptoma në kokë dhe qafë

Kur kanceri përhapet, mund të shtypë vena dhe nerva të mëdhenj. Sindroma e venës së sipërme kava shkakton ënjtje të fytyrës dhe venat fryhen. Përhapja në nerva mund të shkaktojë sindromën Horner – kapak i varur, bebëza e ngushtuar dhe djersitje e reduktuar në njërën anë të fytyrës.

Simptoma neurologjike

Në fazat e vonshme, nëse përhapet në tru (më shpesh me adenokarcinomën NSCLC):

Dhimbje koke
Të vjella
Shikim i turbullt
Dobësi, lëvizje të pavullnetshme ose humbje e kontrollit të muskujve
Ndryshime ndjeshmërie (mpirje).

Simptoma digjestive

Edhe pse më e zakonshme tek SCLC, edhe NSCLC mund të shkaktojë hiperkalcemi (kalcium i lartë në gjak) në faza të vonshme, që mund të prekë gjëndrat paratiroide. Kjo mund të shkaktojë:

Dhimbje kockash
Lodhje
Të përziera, të vjella, kapsllëk
Humbje oreksi dhe etje të shtuar

/e.t

Teplizumab redukton sulmin autoimun ndaj pankreasit dhe mund të shtyjë nevojën për insulinë për 2 deri në 3 vjet

Pacientët e parë në Britaninë e Madhe kanë filluar trajtimin me këtë terapi revolucionare – teplizumabin, i cili ndalon zhvillimin e diabetit tip 1 përpara se të shfaqen simptomat e para.

Prej më shumë se një shekulli, diabeti tip 1 ka nënkuptuar vetëm një gjë: përdorim të përjetshëm të insulinës. Tani, shkenca po sfidon këtë paradigmë. Pacientja e parë në Shërbimin Kombëtar Shëndetësor të Britanisë, Hana Robinson, po trajtohet pasi iu zbulua rastësisht diabeti tip 1 në fazë të hershme gjatë një kontrolli rutinë në shtatzëni.

Sipas profesor Richard Oram dhe klinicistit Nicholas Thomas nga Universiteti i Exeterit, rreth 10% e njerëzve me diabet kanë tipin 1, ndërsa 90% tipin 2, që lidhet më shumë me stilin e jetës. Diabeti tip 1 është një gjendje autoimune që shkatërron aftësinë e pankreasit për të prodhuar insulinë. Pa insulinë, niveli i sheqerit në gjak rritet në mënyrë të rrezikshme, duke rritur rrezikun për verbëri, dështim të veshkave dhe vdekje të hershme.

Edhe pse shpesh shihet si sëmundje e fëmijërisë, më shumë se gjysma e rasteve të reja shfaqen te të rriturit. Për miliona njerëz me diabet tip 1, kontrolli i sheqerit në gjak kërkon injeksione të përditshme insuline, të cilat mbartin edhe rreziqe, nëse niveli i sheqerit bie shumë, mund të shkaktojë hipoglikemi të rrezikshme, shkruan The Conversation, përcjell Telegrafi.

Si funksionon teplizumabi?

Ky ilaç nuk zëvendëson insulinën, por ndërhyn në shkakun – sulmin autoimun. Normalisht, sistemi imunitar mbron trupin pa dëmtuar indet e veta, por tek diabeti tip 1 ai gabimisht sulmon pankreasin, duke shkatërruar qelizat që prodhojnë insulinë. Teplizumabi ndryshon reagimin imunitar, duke reduktuar aktivitetin e qelizave që sulmojnë pankreasin. Studimet tregojnë se mund të vonojë nevojën për insulinë për 203 vjet, me efekte anësore të lehta.

Ilaçi është i miratuar në SHBA dhe po shqyrtohet për përdorim të rregullt edhe në Britani, ku disa fëmijë dhe adoleshentë e kanë marrë tashmë përmes programeve të veçanta.

Kur jepet terapia?

Në kohën kur shfaqen simptomat (etja, humbja e peshës, lodhja), më shumë se 75% e aftësisë së pankreasit për të prodhuar insulinë është shkatërruar. Prandaj, teplizumabi funksionon vetëm kur jepet para se të shfaqen simptomat, kur niveli i sheqerit është ende normal.

Si zbulohen rastet e hershme?

Fillimi i sulmit autoimun mund të zbulohet vite para simptomave përmes testeve të gjakut që matin autoantitrupat pankreatikë. Vetëm disa pika gjaku nga gishti mund të tregojnë nëse sistemi imunitar ka filluar të sulmojë pankreasin. Zbulimi i hershëm mund të ngadalësojë sëmundjen dhe të parandalojë komplikime të rënda si ketoacidoza diabetike.

Si sfidë mbetet kë duhet të testojmë, pasi rreziku nuk është i njëjtë për të gjithë. Diabeti tip 1 ka një komponent gjenetik kompleks, nuk shkaktohet nga një gjen i vetëm, por nga kombinimi i shumë gjeneve dhe faktorëve mjedisorë të panjohur. 90% e rasteve nuk kanë histori familjare.

Testimi i familjarëve të afërt është një hap logjik, por studimet në Exeter tregojnë se kombinimi i faktorëve gjenetikë në një vlerësim të rrezikut mund të ndihmojë të parashikohet kush është më i rrezikuar dhe të identifikohen foshnjat që duhet të monitorohen nga afër, një mjet ky që mund të bëhet pjesë e skriningut gjenomik në të ardhmen. /e.t

Studimet sugjerojnë një korrelacion, por edhe kufizimet e këtyre hulumtimeve

Ngjarjet e rënda jetësore, aksidentet, ndarjet dhe traumat serioze, shpesh ndodhin në vitet menjëherë para fillimit të sëmurjes nga lloje të ndryshme të kancerit.

Duke pasur parasysh se niveli i stresit është në rritje dhe se pritet që më shumë njerëz të sëmuren, madje për një të tretën më shumë, deri në katër milionë deri në vitin 2030, disa ekspertë tani thonë se dëshmitë e reja për ndikimin e stresit në trup do të thotë se nuk do të ishte befasuese nëse ekziston një lidhje midis stresit dhe kancerit.

Ndikimi i hormoneve të stresit në kancer

Prof. Melanie Flint nga Universiteti i Brighton, e cila studion ndikimin e hormoneve të stresit në kancer, thotë: “Ka shumë përparim në këtë fushë dhe mendoj se nuk mund ta përjashtojmë kontributin e stresit në zhvillimin e kancerit. Mendimi im është se stresi me të vërtetë kontribuon, si në shfaqjen e kancerit, ashtu edhe në përhapjen e tij kur tashmë shfaqet, por është një faktor kontribues, dhe jo domosdoshmërisht shkaktar i drejtpërdrejtë.”

Duket se disa studime që kanë ndjekur popullata të mëdha me kalimin e kohës e mbështesin këtë ide, shkruan “Daily Mail”.

Një hulumtim me 10.000 gra në Finlandë, që zgjati 15 vjet, zbuloi se ato që kishin përjetuar një trishtim të thellë kishin më shumë gjasa të zhvillonin kancer të gjirit brenda pesë viteve.
Ekspozimi ndaj stresit në vendin e punës lidhet me një rrezik më të madh të kancerit të prostatës tek meshkujt nën 65 vjeç dhe, megjithëse në masë më të vogël, edhe me kancerin e gjirit tek gratë.

Megjithatë, studime të tjera të ngjashme, përfshirë analizat e provave të cilësisë më të lartë, nuk tregojnë asnjë lidhje. Pjesë e problemit, sipas profesorit Trevor Graham, drejtor i Qendrës për Evoluim dhe Kancer në Institutin për Kërkime të Kancerit, është fakti se stresi shpesh shoqërohet me sjellje të tjera që gjithashtu rrisin rrezikun për kancer.

“Jeta me stres shpesh lidhet me shumë faktorë të tjerë rreziku për kancer, siç janë pirja e duhanit, konsumimi i tepruar i alkoolit, mungesa e aktivitetit fizik dhe ushqimi jo i shëndetshëm, prandaj është e vështirë të ndahet se cili është shkaku i vërtetë”, shpjegon ai.

Dihet se stresi shkakton një sërë efektesh në trup, veçanërisht nëse është kronik.

“Stresi shkakton lirimin e hormonit të stresit, kortizolit. Stresi dhe kortizoli mund ta shtypin sistemin imunitar”, thekson profesoresha Flint.

Shkencëtarët gjithashtu kanë provuar të imitojnë në laborator efektin e stresit në qeliza, gjë që ka treguar se stresi mund të dëmtojë ADN-në dhe të shkaktojë ndryshime në qeliza të cilat, nëse riprodhohen, mund të zhvillohen në kancer.

Por, meqë stresi është i vështirë të përfaqësohet saktë në kushte laboratorike, kjo ndoshta nuk është një tregues i besueshëm i asaj që ndodh realisht në trupin e njeriut, thekson profesori Graham./E.T

Europa dhe vendi ynë po përjetojnë ditët më të nxehta të vitit deri më tani, prandaj kujdesi për shëndetin është më i rëndësishëm se kurrë. 6 janë këshillat kryesore se si të mbroheni gjatë ditëve të nxehta të verës

Hidratohuni

Në ditët me temperaturat e larta, trupi humbet shumë lëngje përmes djersitjes prandaj sigurohuni që të pini ujë mjaftueshëm edhe nëse nuk jeni të etur. Uji është zgjedhja më e mirë për të mos u dehidratuar. Por lëngjet dhe frutat ndihmojnë trupin për të qëndruar i hidratuar.

Mbani gjithmonë me vete një shishe uji. Shmangni alkoolin dhe kafen të cilat shkaktojnë dehidratim. Shmangni ushqimet e rënda dhe të yndyrshme që mund të rëndojnë stomakun dhe të shkaktojnë lodhje.

Zgjidhni veshjet e duhura

Veshjet e lehta, me ngjyra të hapura dhe materiale natyrale si pambuku, ndihmojnë trupin të oksigjenohet dhe të shmangë ngrohjen e tepërt. Shmangni veshjet me ngjyra të errëta, si e zeza, apo rrobat e ngushta në trup të cilat mbinxehin lëkurën. Gjithashtu, përdorni kapele dhe syze dielli për të mbrojtur lëkurën dhe sytë nga rrezet Ultravjollcë.

Mos dilni në orët e pikut

Shmangni daljet gjatë orëve më të nxehta të ditës, kryesisht nga ora 11:00 deri në 16:00. Mundësisht qëndroni në ambiente me ajër të kondicionuar gjatë orëve të pikut të temperaturave. Nëse do duhet të dilni, zgjidhni vendet e freskëta, në hije apo hapësirat me ajër të kondicionuar.

Mbroni lëkurën

Aplikoni krem dielli me mbrojtje të lartë ndaj rrezeve ultraviolet të paktën me faktor mbrojtje 15, dhe ri-aplikojeni atë çdo dy orë ose pas notit apo pas djersitjes. Kremi do të mbrojë lëkurën të mos dëmtohet nga rrezet e diellit me pasojë sëmundje

Shmangni aktivitetet e sforcuara

Në ditët me temperatura të larta, ju duhet të shmangni aktivitetin sforcues një pjesën më të nxehtë të ditës. Nëse duhet të kryenin aktiviteti sportiv, bëjeni atë duke e nisur ngadalë dhe kaloni në aktivitet më të sforcuar pasi trupi të jetë ketë fituar temperaturë. Disa orë para nisjes së aktivitetit sportiv, duhet konsumuar ujë për t’u siguruar që trupi të qëndrojë i hidratuar.

Dushe me ujë të ftohtë (vakët)

Bëni dush apo qëndroni në vaskë me ujë të vakët, ose të ftohtë. Është një mënyrë për të ulur temperaturën e trupit. Nëse nuk keni mundësi për një dush, freskueset e zakonshme apo ajri i kondicionierit ndihmon. Termostati i kondicionerit ulet deri në krijimin e temperaturës konstante. Nëse temperatura jashtë është 35-36 gradë, temperatura e brendshme duhet të jetë rreth 25-26 gradë. m.p.

Ky projekt është vetëm hapi i parë drejt një epoke ku sëmundjet mund të parandalohen dhe trajtohen në nivelin më të thellë: kodin tonë gjenetik

Shkencëtarët që punojnë në projektin Gjenomi Sintetik Njerëzor (SynHG) do të kalojnë pesë vitet e ardhshme duke zhvilluar mjete dhe njohuri për të ndërtuar segmente të gjata të kodit gjenetik njerëzor në laborator. Këto segmente do të futen në qeliza të gjalla për të kuptuar më mirë se si funksionon kodi gjenetik, duke ofruar përgjigje për pyetje që kanë sfiduar biologjinë për dekada.

Përmes këtij projekti ambicioz, shkencëtarët synojnë të rikrijojnë pjesë të tëra të kromozomeve njerëzore, të cilat më pas do të integrohen në qeliza për të zbuluar rolin e secilës pjesë të ADN-së, veçanërisht pjesët që shpesh quhen “materia e errët” e gjeneve, sepse funksioni i tyre mbetet ende i panjohur. Zbulimet e reja pritet të hedhin dritë mbi mutacionet që shkaktojnë sëmundje të rënda, duke përfshirë kancerin, sëmundjet gjenetike të trashëguara dhe viruset që barten nëpërmjet gjeneve.

“Të dhënat që do të merren nga sinteza e gjenomeve njerëzore mund të jenë drejtpërdrejt të dobishme për krijimin e trajtimeve për pothuajse çdo sëmundje,” ka deklaruar profesori Jason Chin, i cili udhëheq projektin në Laboratorin e Biologjisë Molekulare (LMB) të Këshillit për Kërkime Mjekësore (MRC) në Kembrixh. Ai thekson se kjo qasje nuk është vetëm një ushtrim shkencor, por një hap drejt gjeneratës së ardhshme të trajtimeve, ku qelizat mund të modifikohen për të qenë më rezistente ndaj viruseve apo për të parandaluar defektet gjenetike para se të shfaqen.

Në kuadër të projektit SynHG, studiuesit do të fillojnë me krijimin e segmenteve të kromozomeve njerëzore dhe testimin e tyre fillimisht në qeliza të lëkurës. Në fazat e mëvonshme, këto segmente mund të përdoren për të krijuar qeliza të personalizuara për trajtime specifike, transmeton Telegrafi.

Projekti është i përbashkët dhe përfshin ekipe të specializuara nga Universiteti i Kembrixhit, Universiteti i Kentit, Mançesteri, Oksfordi dhe Imperial College London, duke kombinuar ekspertizën në biologji molekulare, bioinzhineri, etikë dhe shkenca shoqërore.

Një aspekt qendror i projektit është edhe garantimi i sigurisë dhe mbikëqyrja etike. Për këtë, paralelisht po zhvillohet një hulumtim mbi sfidat shoqërore dhe etike që lindin nga krijimi i genomeve në laborator. Këtë pjesë e udhëheq profesorja Joy Zhang nga Universiteti i Kentit. Ekipi i saj po studion se si mund të vendosen kufij ligjorë dhe moralë për të parandaluar abuzimet, si krijimi i të ashtuquajturve “designer babies” – foshnjës me tipare të zgjedhura sipas dëshirës dhe për të shmangur situata të paqarta ligjore, ku një individ mund të zbulojë papritur se është prind biologjik i një fëmije që nuk e ka njohur kurrë.

Projekti është financuar nga fondacione të mëdha kërkimore, si Wellcome Trust, me një grant fillestar prej 10 milionë paundësh, dhe ka mbështetje ndërkombëtare nga shkencëtarë që besojnë se sinteza e kontrolluar e gjenomeve do të revolucionalizojë mjekësinë e personalizuar. /E.T

Ekspertët besojnë se ka disa faktorë (shumë prej të cilëve ndoshta ende të panjohur) që së bashku ndikojnë në zhvillimin e një foshnje me autizëm. Kjo do të thotë se nuk ka asnjë shkak të vetëm të njohur, por shumë gjëra veprojnë së bashku

Në diskutimin e faktorëve të rrezikut për autizëm, është veçanërisht e rëndësishme të theksohet se ata nuk janë shkaktarë; këta janë faktorë që rrisin shanset që dikush të zhvillojë këtë gjendje.

Sipas Qendrës për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC), provat e disponueshme sugjerojnë se të kesh një vëlla ose motër me autizëm, kushtet gjenetike, komplikimet e lindjes dhe prindërit më të vjetër janë faktorë të njohur rreziku për autizëm.

Historia familjare

Nëse tashmë keni një fëmijë biologjik me autizëm, rritet rreziku që një fëmijë tjetër të ketë të njëjtën gjendje. Një studim i vitit 2019 zbuloi se ata me vëllezër e motra më të mëdhenj me autizëm të fëmijërisë kishin 17 herë më shumë gjasa të diagnostikoheshin me autizëm në fëmijëri. Përveç kësaj, të afërmit në spektrin e autizmit u zbuluan se kishin shanse të rritura për diagnozë, duke sugjeruar një lidhje të fortë gjenetik, raporton siç raporton Perents portal, përcjell Telegrafi.

Kushtet gjenetike

X-i i brishtë është një gjendje gjenetike që shkakton kushte zhvillimi, duke përfshirë paaftësitë në të mësuar. Hulumtimet kanë treguar se ky është shkaku gjenetik më i zakonshëm i paaftësisë intelektuale dhe autizmit.

Një tjetër gjendje gjenetike e lidhur me autizmin është kompleksi i sklerozës tuberoze (TSC). Kjo gjendje shkakton formimin e tumoreve në organe të ndryshme, si truri, sytë dhe mushkëritë. Disa studime tregojnë se shkalla e autizmit tek fëmijët me TSC është deri në 40%.

Prindërit në moshë të shtyrë

Studimet kanë treguar se sa më i moshuar të jetë prindi, aq më i lartë është rreziku që fëmija të zhvillojë autizëm. Një studim i vitit 2016, i realizuar me më shumë se 30,000 fëmijë me autizëm, zbuloi se mosha e nënës mbi 40 vjeç dhe ajo e babait mbi 50 vjeç lidhen me rrezik të shtuar. Edhe mosha e ulët e nënës (nën 20 vjeç) rezultoi të jetë e lidhur me rrezik më të madh.

Faktorë të mundshëm rreziku për autizmin gjatë shtatzënisë

Përveç faktorëve të njohur të rrezikut, ekzistojnë disa teori të tjera që lidhen me mundësinë e shfaqjes së autizmit gjatë shtatzënisë. Edhe pse disa kërkime kanë gjetur lidhje të mundshme, nuk është e qartë nëse këta faktorë janë shkaktarë të drejtpërdrejtë.

Mungesa e vitaminave para lindjes

Një studim i vitit 2020 analizoi mungesën e hekurit gjatë shtatzënisë dhe zbuloi se marrja e pamjaftueshme e hekurit lidhej me rritjen e rrezikut për autizëm. Niveli i ulët i hekurit tek nëna është i lidhur me zhvillimin neurologjik dhe me çrregullime të tjera të trurit, ndaj nuk mendohet të jetë një faktor i pavarur rreziku për autizëm. Megjithatë, marrja e mjaftueshme e hekurit gjatë shtatzënisë është një mënyrë e thjeshtë për të mbrojtur zhvillimin e trurit të fetusit.

Një meta-analizë e vitit 2022 që përfshiu 10 studime tregoi se marrja e acidit folik (forma sintetike e folatit) në fazat e hershme të shtatzënisë reduktonte ndjeshëm rrezikun për autizëm. Marrja ditore prej 400 mikrogramësh (mcg) acid folik lidhet me uljen e rrezikut për autizëm. Rekomandohet që të gjitha gratë, edhe ato që nuk planifikojnë të mbesin shtatzënë, të marrin 400 deri 800 mcg folat/acid folik në ditë. Shumica e njerëzve marrin rreth 150 mcg nga ushqimet e pasuruara si buka dhe drithërat.

Ndotja e ajrit

Një studim i vitit 2022 tregoi se ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit gjatë të tre trimestreve të shtatzënisë rrit rrezikun për autizëm, sidomos tek djemtë. Megjithatë, kjo shihet si një faktor rreziku për grupe të ndjeshme dhe jo si shkak i pavarur.

“Dëshmitë për faktorë ekologjikë gjatë shtatzënisë janë ende në fazat fillestare. Të gjitha hipotezat e mbështetura në të dhëna duhet të hetohen më tej, sepse asgjë nuk është vërtetuar si shkak i drejtpërdrejtë,” thotë M. Daniel Fallin, drejtor i Qendrës për Autizëm dhe Çrregullime Zhvillimore Wendy Klag në Shkollën e Shëndetit Publik “Johns Hopkins Bloomberg”.

Rritja e tepërt në peshë gjatë shtatzënisë

Një përmbledhje sistematike e vitit 2020 zbuloi se indeksi i lartë i masës trupore (BMI) dhe shtimi i tepërt në peshë gjatë shtatzënisë lidhen me rrezik më të lartë për autizëm tek fëmijët. Dyshohet se çrregullimi hormonal që shoqëron mbipeshën mund të ndikojë në zhvillimin e trurit të fetusit.

“Shkalla e obezitetit dhe e autizmit është rritur gjatë dekadave të fundit, por kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se janë të lidhura mes vete,” thotë dr. Ana Maria Wilms Floet, pediatre në Institutin Kennedy Krieger në Baltimore. Sidoqoftë, ndjekja e udhëzimeve për shtim të shëndetshëm në peshë mund të ndikojë pozitivisht në rrjedhën e shtatzënisë.

Diabeti gestacional

Një studim i vitit 2015 tregoi se diagnoza e diabetit gestacional deri në javën e 26-të të shtatzënisë rrit rrezikun për autizëm me 63%. Kjo do të thotë se për çdo 1.000 gra me diabet gestacional, rreth 7 mund të kenë fëmijë me autizëm. Dyshohet se ekspozimi ndaj niveleve të larta të sheqerit në gjak mund të ndikojë në zhvillimin e trurit të fetusit.

Po ashtu, një studim i vitit 2021 konfirmoi një lidhje të mundshme mes sheqerit të lartë në gjak gjatë shtatzënisë dhe rritjes së rrezikut për autizëm, sidomos kur niveli i sheqerit është shumë i lartë.

Interesant është fakti se të dhënat nuk treguan rritje të rrezikut për autizëm te fëmijët e prindërve me diabet tip 2 para shtatzënisë, ndoshta për shkak se ata përdornin mjekime për të mbajtur sheqerin në nivel.

Diabeti gestacional sjell rreziqe për fetusin, përfshirë lindjen e parakohshme, peshë të lartë në lindje dhe rrezik të shtuar për obezitet dhe diabet tip 2 më vonë. Për nënat, rreziku rritet për hipertension, preeklampsi dhe diabet tip 2.

Barnat

Hulumtimet kanë treguar një lidhje të mundshme mes disa barnave të përdorura gjatë shtatzënisë dhe rritjes së rrezikut për autizëm. P.sh., përdorimi i antidepresivëve të llojit SSRI (inhibitorë selektivë të rimarrjes së serotoninës) është shoqëruar me autizmin. Megjithatë, studiuesit sugjerojnë se ndoshta vetë depresioni i nënës është faktori i vërtetë i rrezikut, jo domosdoshmërisht barnat.

Gjithashtu, përdorimi i barnave kundër konvulsioneve, veçanërisht valproatit, lidhet me rritje të rrezikut për autizëm. Gratë që përdorin valproat duhet të konsultohen me profesionistët shëndetësorë për zëvendësimin e mundshëm të terapisë, pasi ky ilaç nuk rekomandohet gjatë shtatzënisë.

Intervali ndërmjet lindjeve

Sipas një studimi të publikuar në revistën e Akademisë Amerikane të Psikiatrisë për Fëmijë dhe Adoleshentë, shtatzënitë e ndara me një periudhë prej 2 deri në 5 vjet kanë rrezikun më të ulët për autizëm. Fëmijët e lindur më pak se 12 muaj pas një fëmije tjetër kishin 50% më shumë gjasa të merrnin një diagnozë për autizëm, ndërsa ata që ishin të konceptuar pas më shumë se 60 muajsh kishin 30% më shumë gjasa. Shkaqet nuk janë ende të qarta.

Gjithsesi, duhet mbajtur parasysh se rreziku për autizëm rritet edhe me moshën e të dy prindërve në momentin e konceptimit, dhe se pjelloria bie me kalimin e viteve. Prandaj, planifikimi i kohës për shtatzëni duhet bërë në konsultim me profesionistët e shëndetit. /e.t

Ndikimi i kafeinës në zemër, tru dhe metabolizëm

Në kundërshtim me besimin e zakonshëm, kafeina nuk rrit përqendrimin e kërkuar për të menduar dhe mësuar, por vëmendjen afatshkurtër të nevojshme për lojëra dhe vozitje. Në sasi më të mëdha, kafeina ndikon negativisht në sistemin nervor duke shkaktuar nervozizëm, çrregullime të gjumit dhe shqetësim.

Pijet energjike janë kryesisht të gazuara dhe përmbajnë kafeinë, një sasi të madhe sheqeri, si dhe substanca të tjera që pretendohet se kanë efekt stimulues. Megjithëse përdorimi i tyre është i përhapur, ka gjithnjë e më shumë studime që, bazuar në rastet e raportuara, paralajmërojnë për një rrezik serioz për shëndetin (Al-Shaar et al., 2017).

Përveç kafeinës dhe sheqerit, këto pije përmbajnë përbërës si taurinë, inozitol, vitaminë B, ekstrakt guarana, L-carnitine, kreatinë, xhensen dhe xhinko biloba. Sasia e kafeinës në këto pije është e kufizuar në 320 mg/L, që është e barabartë me 3-4 filxhanë kafeje (EFSA, 2015). Toleranca ndaj kafeinës ndryshon sipas përdorimit afatgjatë dhe ndjeshmërisë individuale.

Personat që nuk janë të mësuar me doza të larta të kafeinës, si dhe ata që janë të ndjeshëm ndaj efektit të saj, mund të përjetojnë rrahje të shpejta dhe të çrregullta të zemrës, dridhje të duarve, ankth, dhe probleme me sistemin tretës. Fatkeqësisht, janë raportuar edhe raste vdekjesh për shkak të çrregullimeve kardiake të paidentifikuara më parë, sidomos te të rinjtë. Kjo është vërtetuar nga studimi i publikuar në Front Public Health, që tregon rritje të presionit të gjakut, sheqerit në gjak dhe trashjes së gjakut pas konsumimit të këtyre pijeve

Kush duhet të shmangë posaçërisht kafeinën?

Kafeina duhet të shmanget ose të kufizohet nga personat që janë të ndjeshëm ndaj saj (metabolizim i ngadaltë), gratë shtatzëna, dhe ata që vuajnë nga sindroma e zorrës nervoze, gastriti ose ulcera. Sipas Shoqatës Amerikane të Pediatrisë (AAP), fëmijët dhe adoleshentët duhet ta shmangin plotësisht përdorimin e këtyre produkteve.

Ekstrakti i guaranës në pijet energjike kontribuon më tej në sasinë e përgjithshme të kafeinës. Në doza të larta, kafeina shkakton irritim, çrregullime të gjumit dhe shqetësim, që janë të kundërta me përfitimet e nevojshme për përqendrim të thellë gjatë studimit ose punës.

Dozat e rekomanduara dhe efektet e kafeinës

Sipas Mayo Clinic, dozat më të ulëta se 500 mg kafeinë mund të rrisin vigjilencën, të përmirësojnë të menduarit dhe të folurin, të reduktojnë lodhjen dhe nevojën për gjumë. Megjithatë, dozat më të larta lidhen me nervozizëm, ankth, pagjumësi, dridhje dhe, në raste të rralla, edhe kriza epileptike rezistente ndaj terapive, transmeton Telegrafi.

Ndikimi i dëmshëm te të rinjtë dhe shëndeti i tyre

Krahas kafeinës, pijet energjike përmbajnë edhe sasi të mëdha sheqeri. Përthithja e shpejtë e glukozës shkakton rritje të menjëhershme të nivelit të sheqerit në gjak, duke ndikuar në dëmtim të dhëmbëve, rënim të mishrave, varësi dopaminike, rezistencë ndaj insulinës, obezitet dhe sindromë metabolike.

Meqenëse të rinjtë janë objektivi kryesor i marketingut të këtyre produkteve, zhvillimi i varësisë psikologjike nga dopamina është shqetësues, sepse i nxit ata të kërkojnë burime të tjera stimulimi përmes lojërave, substancave, rrjeteve sociale, etj.

Reklamimi i rrezikshëm që synon të rinjtë

Prodhuesit e pijeve energjike shpesh i paraqesin produktet si pjesë e pandashme e jetës moderne, të suksesshme dhe dinamike. Në të vërtetë, këto pije nuk duhet të përfaqësohen me imazhe të njerëzve të shëndetshëm, por me paralajmërime që pasqyrojnë efektet e tyre të mundshme në shëndet.

Çfarë tregojnë studimet e fundit klinike?

Studime si ai i Seifert et al, kanë treguar efekte të rënda anësore nga konsumimi i shpeshtë i pijeve energjike, përfshirë aritmi, spazma koronare, infarkt, fibrilacion atrial dhe diseksion të aortës. Janë raportuar ndalim kardiak dhe vdekje e papritur te të rinj pa sëmundje të mëparshme.

Gjithashtu, është raportuar se konsumimi i tepërt ka çuar në zbulimin e patologjive të panjohura, si aneurizma dhe gjakderdhje cerebrale, në persona që kishin pirë 5 kënaçe në ditë për katër ditë rresht.

Problemet shëndetësore të tjera të raportuara

Këto përfshijnë ndalim zemre, sulm kardiak pas përzierjes me alkool, bllokim të degës së djathtë të His-it pas dy kënaçeve, çarje të aortës, gastrit atrofi, hepatit akut, pankreatit akut, kriza epileptike, ndalim të funksionit të veshkave dhe rabdomiolizë – të gjitha të lidhura me konsum të tepruar të pijeve energjike.

A do të thotë kjo që nuk duhet kurrë të pijmë një pije energjike?

Duke pasur parasysh përqendrimin e kafeinës që varion nga 50 deri në 150 mg për kënaçe (dhe deri 200 mg në 60 ml për produkte të veçanta), rekomandohet të mos pihet më shumë se një kënaçe për njëherë dhe jo më shumë se dy brenda ditës për të qëndruar brenda kufijve të sigurisë (EFSA, 2015; Mayo Clinic). /e.t

Një studim i ri i udhëhequr nga studiues në MIT zbulon se përdorimi i ChatGPT të OpenAI mund të ndikojë negativisht në aftësitë e të menduarit kritik të trurit.

Studiuesit i ndanë 54 studentë në tre grupe të ndryshme dhe u kërkuan atyre të shkruanin ese duke përdorur ChatGPT, shkruajnë mediat e huaja.

Duke përdorur elektroencefalograma (EEG), ata regjistruan aktivitetin e trurit të secilit pjesëmarrës dhe zbuluan se përdoruesit e ChatGPT kishin angazhimin më të ulët të trurit dhe “vazhdimisht performonin dobët në nivele nervore, gjuhësore dhe të sjelljes”.

Studimi zbuloi gjithashtu se gjatë disa muajve që u krye studimi, njerëzit që përdorën ChatGPT bënë shumë më pak përpjekje në shkrimin e eseve duke shtypur vetëm kërkesën në softuerin e IA-së dhe duke e lënë atë të bënte të gjithë punën.

Bëhet e ditur se përdoruesit e ChatGPT gjithashtu ruajtën më pak informacion nga esetë që u shkruan.

Sipas studiuesve, mbështetja e vazhdueshme në sistemet e Al mund të dëmtojë proceset njohëse që qëndrojnë në themel të të menduarit./E.T

Frekuentimi i plazheve dhe pishinave për disa nuk shijohet pa zhytjet dhe hedhjet me kokë nga trampolinat apo lartësitë e ndryshme në det të hapur. Por këto sjellje janë të rrezikshme pasi dëmtimet mund të jenë  nga të lehta e deri fatale.

“Nuk duhet të praktikohen sepse hedhja me kokë ka ato risqet që tek traumat e kokës por dhe tek traumat e qafës, pra të kolonës cervikale që mund të jenë me pasoja të parikuperueshme. Që nga humbja e jetës tek tetraplegjia, paralizimi nga qafa e poshtë”, thotë Ilir Hasmuça mjek ortoped në Spitalin e Traumës.

Mjeku rrëfen se me nisjen e verës, traumat të tilla por edhe nga sportet ujore,  shtohen. Moshat janë kryesisht të rinj apo adoleshentë, ndaj ai ka një apel.

“Për një moment euforie, një moment adrenaline, një moment aventure mund të ndryshojë gjithë avenirin e jetës tënde, duke përjashtuar humbjen e jetës sepse çdo rast pa humbje jete por me dëmtime të cilat nesër kanë pasoja, qoftë fizike qoftë mendore duhet ta mendosh se nuk do jesh si më përpara”, apelon mjeku.

Në rastet e aksidenteve të tilla, mjekët rekomandojnë që të bëhet kujdes me lëvizjen e pacientit pas nxjerrjes nga uji, dhe kërkimin e ndihmës profesionale të urgjencës./E.T

Jetojmë një kohë kur një pjesë e madhe e këshillave mjekësore vijnë tek ne përmes mediave sociale, shpesh si zgjidhje e problemeve që vetë këto media shkaktojnë duke krijuar standarde joreale të bukurisë dhe estetikës. Falë tyre, ekzistojnë një sërë trendesh që lindin dhe rikthehen herë pas here, si dietat keto, fasting, detox-et e ndryshme, e deri tek terapitë dehidrimit të organizmit.

Por çfarë ndodh kur kujdesi për trupin shndërrohet në agresion ndaj vetes? Kur nuk kërkojmë më të ushqehemi, por të sfilitim trupin për hir të disa standarteve estetike të vendosura nga të tjerët? Në episodin e fundit të Apostrof Podcast, mjekja Albana Daka ngre një alarm: shumë nga këto dieta dhe “terapi” që premtojnë humbje të shpejtë peshe, mund të dëmtojnë seriozisht shëndetin, madje edhe në mënyrë të parikuperueshme.

Ajo ndan edhe një rast tronditës nga përvoja e saj si mjeke, kur një djalë i ri përfundoi në dializë për shkak të dehidratimit ekstrem, i bindur se nëpërmjet saunave dhe kufizimit të ujit do humbte peshë më shpejt. Dhe ja ku jemi: nga obsesioni për të humbur disa kilogramë, drejt dëmtimit të organeve jetike. Nga estetika tek patologjia… Një rrugë që nis në Instagram dhe përfundon në spital.

Temperaturat e larta rrisin rrezikun për helmimin nga ushqimet. Në Tiranë janë dyfishuar personat me probleme në aparatin tretës, shume prej tyre kane pasur nevoje për trajtim ne spital.

Mjeket thonë se rritja e temperaturave  krijon kushte për zhvillimin e mikroorganizmave që mund të transmetohen lehtësisht përmes ushqimeve të kontaminuara. Bluzat e bardhe apelojnë për ruajtjen e ushqimeve në temperatura nën 5 gradë Celsius.

Me rritjen e temperaturave në qendrat shëndetësore në Tiranë janë dyfishuar personat me probleme në aparatin tretës. Shpesh shkak  sipas mjekëve është bërë ushqimi që kanë konsumuar. Disa prej tyre  kanë pasur nevojë dhe për trajtim në spital.

“Gastrointeritet shoqërohen me temperaturë të lartë ose subfebrile shkaku mund të jetë bakterial.  Shenjat e gastrointeriteve janë bark, të vjella, të shoqëruara me temperaturë. Kur nuk shoqërohen me temperaturë quhen të thjeshta dhe mjekimi është më tepër simptomatik.  Ka pasur  raste kur dehidrimi ka qenë i  thellë dhe pacientët dërgohen tek infektivi për të bërë rehidrim venoz”, tha mjekja.

Me të nxehtin shtohet dhe rreziku i helmimit nga ushqimi.

Mjekët shpjegojnë se rritja e temperaturave  krijon kushte për  zhvillimin e mikroorganizmave si  salmonella, echerica coli, shigella që mund të transmetohen lehtësisht përmes ushqimeve të kontaminuara.

“Temperaturat e larta favorizojnë  shpërthimet e gastrointeriteve për shkak të mikrobeve që qarkullojnë  përmes ushqimeve.”

Si shkak kryesor për fillimin e një gastrointeriti janë produktet e mishit, mishi pulës, gjithmonë lidhur me salmonelozën që kemi hasur këto kohë, prandaj apelohet me forcë përpunimi i ushqimeve.

Ushqimi bëhet i pasigurt nëse lihet në temperaturën e dhomës për më shumë se dy orë.  Për të parandaluar shumimin e mikroorganizmave specialistët këshillojnë ruajtjen e tij  në temperaturë nën 5 gradë Celsius dhe  përgatitjen mbi 70 gradë Celsius.

Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë rreth 1 në 10 njerëz sëmuren pasi konsumojnë ushqim të kontaminuar. Ndërkohë që 110 miliardë dollarë humbasin çdo vit në produktivitet dhe  shpenzime mjekësore si pasojë e ushqimit të pasigurt në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme./e.t

Marrja e mjaftueshme e proteinave është e rëndësishme për ruajtjen e masës muskulore, ndjenjën e ngopjes dhe energjinë gjatë ditës. Kohët e fundit, shumë njerëz, përfshirë edhe sportistë dhe entuziastë të fitnesit, kanë nisur të përdorin pluhura proteinike si suplement shtesë në dietën e tyre. Megjithatë, përdorimi i vazhdueshëm i tyre mund të sjellë efekte negative. Ky artikull trajton tre arsye kryesore pse pluhurat proteinike mund të jenë problematikë për shëndetin.

1. Pluhurat proteinike janë të vështira për t’u tretur

Pluhurat proteinike përmbajnë sasi shumë të larta proteine, gjë që i bën më të vështira për sistemin tretës. Jessica Shand, nutricioniste dhe autore e librit The Hormone Handbook, shpjegon:
“Është e zakonshme që pas konsumimit të pluhurave proteinikë ose bareve të përpunuara të ndodhë shqetësim në tretje. Kjo lidhet shpesh me disa faktorë: burimet e proteinës me cilësi të ulët (si izolatet e whey apo sojës), sheqernat e shtuar apo alkoolët e sheqerit, aromat sintetike dhe substancat që trashin produktin, të cilat mund të irritojnë muret e zorrëve.”

Gjithashtu, shumë pluhura proteinike bazohen në proteina të qumështit si whey apo casein, të cilat mund të shkaktojnë probleme për ata që janë intolerantë ndaj laktozës.

Stresi dhe rutina e ngarkuar gjithashtu ndikojnë në uljen e nivelit të acidit në stomak, gjë që e bën tretjen më të vështirë. Në mungesë të tretjes së mirë, trupi nuk përfiton nga proteina.

2. Konsumi i lartë i proteinave mund të shkaktojë shqetësime stomaku

Një nga ankesat më të shpeshta të përdoruesve të pluhurave proteinikë është fryrja e barkut dhe shqetësimi gastrointestinal. Proteinat që nuk treten si duhet qëndrojnë në stomak dhe prodhojnë gazra, duke ndikuar në ndryshimin e balancës së mikroflorës së zorrëve. Kjo mund të çojë në shqetësime të mëtejshme të tretjes dhe në rënie të mirëqenies së përgjithshme.

3. Pluhurat proteinike përmbajnë aditivë dhe ëmbëlsues artificialë

Për t’i bërë më të shijshëm, shumë pluhura proteinike përmbajnë ëmbëlsues artificialë dhe aditivë të ndryshëm, të cilët mund të dëmtojnë florën bakteriale dhe të shkaktojnë reaksione alergjike ose inflamacion. Një studim i vitit 2022 lidhi disa ëmbëlsues artificialë me një rrezik të mundshëm për zhvillimin e kancerit, megjithëse studime të tjera nuk kanë konfirmuar këtë lidhje.

Jessica Shand këshillon:
“Cilësia ka rëndësi dhe pluhurat apo suplementet proteinike nuk janë të gjitha të njëjta. Duhet të jesh i kujdesshëm kur lexon etiketat. Përpiqu të gjesh pluhura proteinike me përbërës të thjeshtë, të njohur dhe pa ëmbëlsues artificialë, aditivë sintetikë, substance trashëse apo yndyrna inflamatorë.”

Ajo rekomandon përdorimin e pluhurave natyralë, të paaromëzuar, me përbërës organikë dhe të kontrolluar për ndotës të mundshëm.

4. Prezenca e metaleve të rënda

Pluhurat proteinikë që shiten pa recetë mund të përmbajnë nivele shqetësuese të plumbit dhe kadmiumit, me sasinë më të lartë të gjetur tek produktet me bazë bimore, organike dhe me shije çokollate, sipas një hetimi të ri.

Sipas Agjencisë për Mbrojtjen e Mjedisit në SHBA, nuk ekziston asnjë nivel i plumbit që të jetë i sigurt për njerëzit. Kadmiumi është një substancë kancerogjene që gjithashtu është toksike për zemrën, veshkat, zorrët, trurin, sistemin respirator dhe atë riprodhues të trupit, sipas Administratës për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë të Departamentit të Punës së SHBA-së.

Alternativa më të shëndetshme për marrjen e proteinave

Në vend të pluhurave proteinikë, ekspertët rekomandojnë fokusimin te ushqimet natyrale të pasura me proteina si vezët, peshqit e egër, pula dhe mishi organik, bishtajoret, drithërat si quinoa dhe arrat. Një tjetër alternativë janë aminoacidet esenciale (EAA) dhe aminoacidet me zinxhir të degëzuar (BCAA), të cilat janë më të lehta për t’u përthithur nga trupi dhe ndihmojnë në rikuperimin pas stërvitjes./E.Ç

Një studim i shtrirë në 6 vende (SHBA, MB, Australi, Francë, Kanada, Izrael) me 889 pacientë me kancer të zorrës së trashë (përfshirë 90% me sëmundje të fazës 3) zbuloi se një regjim i strukturuar ushtrimesh pas trajtimit, krahasuar me thjesht këshillat për stil të shëndetshëm jete, ofron përfitime të prekshme jetësore:

Rreziku i vdekjes është ulur me 37% pas 8 vitesh për pacientët që bënë ushtrime të mbikëqyrura, krahasuar me grupin që mori vetëm broshurë këshillash .

Rreziku i rikthimit të kancerit apo zhvillimit të një tumori të ri është ulur me 28% në 5 vjet për këtë grup .

Pacientët së pari takoheshin me trajner personal dy herë në muaj dhe më vonë një herë në muaj për tre vjet. Objektivi ishte ekuilibri i përpjekjeve vjetore – p.sh. 3‑4 shëtitje prej 45–60 minutash çdo javë, por ata mund të zgjedhin aktivitete të tjera si kajak apo ski.

Ekspertët e ASCO (Shoqëria Amerikane e Onkologjisë Klinike) e kanë përshkruar këtë provë si me “nivelin më të lartë të provave” dhe sugjerojnë se është më e dobishme sesa shumë barna që përdoren aktualisht – për shkak të përfitimeve të ngjashme, por me më pak efekte anësore .

Shembulli personal – Margaret Tubridy, 69 vjeç

Margaret, një pjesëmarrëse në provë nga Irlanda e Veriut, nuk kishte ushtruar kurrë më parë. Pas trajtimit të kancerit, ajo filloi me çiklizëm, vrap dhe trening me peshat; tani ndjehet më e fortë, më e shëndetshme dhe me më pak ankth – gati pesë vjet më vonë pa shenja rikthimi.

Çfarë do të thotë kjo për ju dhe sistemin shëndetësor?

1. Për pacientët: Jep një rrugë të qartë dhe të efektshme – aktiviteti i strukturuar dhe i mbikëqyrur mund të përmirësojë ndjeshëm shanset për mbijetesë dhe ulje të riskut të rikthimit.

2. Për mjekët: Këshillimi për ushtrim të rregullt duhet të bëhet pjesë e trajtimit pasoperativ – jo vetëm si këshillë, por si pjesë e planit.

3. Për sistemet shëndetësore: Përfitimet shëndetësore janë të mëdha dhe janë pashmangshme kursime, për shkak të uljes së përdorimit të medikamenteve të shtrenjta dhe komplikacioneve të tyre.

Në përmbledhje: Një program i mirëorganizuar ushtrimesh – i mbështetur nga trajnerë – duket se është “më i mirë se ilaçi” për të parandaluar rikthimin e kancerit dhe për të shtuar jetëgjatësinë pas trajtimit të kancerit./E.Ç