Andon Zako Ăajupi, (27 mars 1866 â 11 korrik 1930), ishte poet i shquar, veprimtar patriot dhe demokrat revolucionar shqiptar. Andon Zako Ăajupi lindi nĂ« Sheper tĂ« ZagorisĂ«. Jetoi dhe vdiq ne Egjipt. Mbiemri i tij i mesem i vĂ«rtetĂ« ishte ĂAKO mirepo per arsye te panjohura me kohe i mbeti ZAKO.
NĂ« Nivan kreu mĂ«simet gjysmĂ« tĂ« mesme, tĂ« cilat i plotĂ«soi nĂ« njĂ« lice francez nĂ« Egjipt, ku jetonte i ati. MĂ« 1887, pasi bĂ«ri njĂ« vizitĂ« nĂ« Sheper, qĂ« ishte e fundit pĂ«r tĂ«, Ăajupi shkoi nĂ« ZvicĂ«r, atje kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit tĂ« drejtĂ«sisĂ«.
Nga fundi i shek. XIX mori pjesĂ« gjallĂ«risht nĂ« lĂ«vizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj mĂ« tĂ« pĂ«rparuar. NĂ« rrethet e gjera atdhetare u bĂ« i njohur me njĂ« artikull qĂ« shkroi nĂ« kuadrin e diskutimit rreth çështjes sĂ« alfabetit nĂ« tĂ« cilin doli kundĂ«r adoptimit tĂ« alfabetit grek pĂ«r gjuhĂ«n shqipe. MĂ« 1919 u zgjodh kryetar i shoqĂ«risĂ« âVĂ«llazĂ«riaâ me qendĂ«r nĂ« Kajro.
Qe frymĂ«zuesi dhe njĂ«ri nga hartuesit e memorandumit qĂ« shqiptarĂ«t e Egjiptit i dĂ«rguan KonferencĂ«s sĂ« Paqes mĂ« 1919 nĂ« mbrojtje tĂ« tĂ«rĂ«sisĂ« territoriale tĂ« ShqipĂ«risĂ«. MĂ« 1920 themeloi âShoqĂ«rinĂ« e Miqveâ, e cila nĂ« vitin 1928 e ngriti zĂ«rin kundĂ«r shpalljes sĂ« monarkisĂ« nga Ahmet Zogu.
Vepra letrare e Ăajupit njihet si ndĂ«r tĂ« parat vepra satirike me botimin e âBaba Musa Lakuriqâ. MĂ« 1902 botoi librin âBaba Tomorriâ, njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« shquara tĂ« letĂ«rsisĂ« sĂ« Rilindjes KombĂ«tare. Me kĂ«tĂ« pĂ«rmbledhje qĂ« dallohet nga fryma luftarake patriotike, demokratike dhe fryma popullore nĂ« brendi dhe nĂ« formĂ«, Ăajupi solli njĂ« ndihmesĂ« tĂ« çmuar nĂ« pasurimin e letĂ«rsisĂ« kombĂ«tare. NĂ« pjesĂ«n e parĂ« dhe tĂ« dytĂ« tĂ« librit janĂ« vendosur me radhĂ« vjershat patriotike dhe ato me temĂ« dashurie; vjershat me karakter shoqĂ«ror dhe fabulat e shqipĂ«ruara janĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« pjesĂ«n e tretĂ« tĂ« librit, qĂ« pĂ«rmbyllet me komedinĂ« e njohur âPĂ«rrallĂ« nga e kaluaraâ.
NĂ« historinĂ« e letĂ«rsisĂ« shqiptare Ăajupi zuri vend edhe si dramaturg. RĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« kanĂ« sidomos komeditĂ« e tij: PĂ«rralle nga e kaluara, Pas vdekjes dhe âKatĂ«rmbĂ«dhjetĂ« vjeç dhĂ«ndĂ«rrâ, me tĂ« cilat solli njĂ« ndihmesĂ« me vlerĂ« nĂ« zhvillimin e kĂ«tij lloji nĂ« letĂ«rsinĂ« tonĂ«./ KultPlus.com
Shkruan: Vera Pelaj ( Ky shkrim qĂ« Ă«shtĂ« realizuar mĂ« herĂ«t, botohet me shkas, pĂ«r shĂ«nimin e 90-tĂ« vjetorit tĂ« lindjes sĂ« shkrimtarit Agim Gjakova)Â
Fotografia: Sevdail Sulejmani
Kush (cili) është Agim Gjakova?
U lind mĂ« 1935. Bir i dy mĂ«suesve gjakovarĂ«, i Demushit, oficer demokrat nĂ« ushtrinĂ« e Fan Nolit si kryeministĂ«r, drejtor didaktik arsimor i tri nĂ«nprefekturave, GjakovĂ«s, MalĂ«sisĂ« dhe Podrimjes, kryetar i KĂ«shillit Nacional Ălirimtar, i burgosur nga Italia fashiste, i torturuar dhe pas demonstratĂ«s qĂ« u bĂ« nĂ« GjakovĂ« pĂ«r lirimin e tij, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s u vra Shani Nushi, u plagosĂ«n tĂ« tjerĂ«, u rrahĂ«n e gjakosĂ«n njerĂ«zit, u lirua nga burgu qĂ« tĂ« vdiste nĂ« shtĂ«pi nĂ« vitin 1943. E Ă«ma Emine Gjakova â Shehdula e rriti nĂ« frymĂ«n atdhetare, kur spikati edhe axha i tij Haki Taha qĂ« vrau Milladin Popoviqin.
Agim Gjakova mbaroi shkollĂ«n Normale nĂ« GjakovĂ« dhe shkoi student nĂ« Beograd nĂ« fakultetin filozofik. Fryma atdhetare nuk e la tĂ« qetĂ« edhe atje dhe bashkĂ« me shokĂ«t formoi shoqatĂ«n e studentĂ«ve shqiptarĂ« nĂ« Beograd, âPĂ«rpjekjaâ, nĂ« gojĂ«n e ujkut, nĂ« kohĂ«n kur sundonte Rankoviqi dhe torturoheshin e vriteshin shqiptarĂ«t e KosovĂ«s nĂ« reprezaljen e ashtuquajtur aksioni pĂ«r mbledhjen e armĂ«ve.
U burgos tri herĂ«. Me gjithĂ« torturat ku ia thyen edhe dhĂ«mbĂ«t, nuk pranoi asgjĂ«]. I thanĂ« âTi je i ndĂ«rgjegjshĂ«m politikisht dhe me ty nuk bĂ«n fajde dajaku. Duhet tĂ« ta shkatĂ«rrojmĂ« sistemin nervor qĂ« tĂ« dorĂ«zohesh. Kishte metoda edhe pĂ«r kĂ«tĂ«. Por Agim Gjakova nuk firmosi asnjĂ« shkresĂ«.
MegjithĂ«kĂ«tĂ« Agim Gjakova u tha se nuk ishte dhe nuk do tĂ« jetĂ« pĂ«r JugosllavinĂ«, se Jugosllavia nuk u ka bĂ«rĂ« strehĂ« tĂ« barabartĂ« shqiptarĂ«ve dhe pĂ«r trajtimi e familjes sĂ« tij dhe vetĂ« atĂ« pa bursë⊠Po theksoj, se studenti Agim Gjakova pothuajse nuk dinte çâishte tĂ« hante mĂ«ngjes se nuk kishte. Paguante vetĂ«m drekĂ«n dhe konviktin dhe darkĂ«n herĂ« me bukĂ« e herĂ« pa bukĂ«.
Pasi ia hoqĂ«n shtetĂ«sinĂ« me arsyetimin se kishte lindur jashtĂ« JugosllavisĂ«, herĂ«n e tretĂ« e arrestuan dhe e dĂ«rguan nĂ« kampin e pĂ«rqendrimit dhe i thanĂ« se âNuk del mĂ« kurrĂ« i lirĂ« nĂ« tokĂ«n e JugosllavisĂ«â. MorĂ«n pĂ«rgjigjen se ânuk mĂ« ka marrĂ« malli pĂ«r tokĂ«n e JugosllavisĂ«, por pĂ«r KosovĂ«n time.â Dhe me 27 maj tĂ« vitit 1960 vetĂ« zyrtarĂ«t e UDB-sĂ« e nxorĂ«n fishek nĂ« kufirin shqiptar si person tĂ« padĂ«shirueshĂ«m pĂ«r JugosllavinĂ«. Ky ishte shkau.
Po si e priti atdheu si tĂ« riatdhesuar? Duke dashur tâi bĂ«jnĂ« luftĂ« nervash e lanĂ« pĂ«r tre muaj e gjysmĂ« pa punĂ« dhe pa pagĂ«. Familjes (nĂ«na dhe njĂ« teze qĂ« u dĂ«buan bashkĂ« me tĂ«) i dhanĂ« njĂ« ndihmĂ« tre mijĂ« lekĂ« pĂ«r gjithĂ« atĂ« kohĂ«, qĂ« ishte sa gjysma e rrogĂ«s mesatare nĂ« ShqipĂ«ri nĂ« atĂ« kohĂ«. QĂ«lloi qĂ« nĂ« tre katĂ«r ditĂ« nĂ« javĂ« tĂ« hante bukĂ« me dhallĂ« nĂ« gjendje shĂ«ndetĂ«sore tĂ« pasburgurt. Por stoicizmi i Agim GjakovĂ«s, nĂ« pĂ«rballje me buzĂ«qeshje dhe humor, aq karakteristike pĂ«r tĂ« gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s edhe sot e kĂ«saj dite, e pĂ«rballoi edhe atĂ« sfidĂ«. KĂ«rkoi tĂ« vazhdonte studimet. MĂ« nĂ« fund pas dy vjetĂ«sh i dhanĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« vazhdonte studimet pĂ«r gjuhĂ«n angleze dhe shqipe nĂ« TiranĂ«.
Kam nĂ« kompjuter dosjen e Sigurimit tĂ« Shtetit pĂ«r Agim GjakovĂ«n. Drejtoresha e Autoritetit tĂ« trajtimit tĂ« dosjeve tĂ« Sigurimit tĂ« Shtetit i tha kur po ia dorĂ«zonin se âJuve do tĂ« jua japim dosjen tĂ« plotĂ«, pasi nuk keni pisllĂ«qe vetĂ«, por tĂ« tjerĂ«t kanĂ« pĂ«r ju. Dhe bashkĂ« me dy tĂ« tjerĂ«t ju keni qenĂ«, siç themi, gjak e lak me Sigurimin.â
Dhe çfarë dosje se! Për pothuajse mbi njëzet e sa vjet u mbikëqyr, u vëzhgua, u përgjua, u hetua në Shkodër, Kukës, Berat, Lushnjë e Fier, Mirditë, Durrës, Kavajë etj. për ndonjë lidhje të këtij agjenti të rrezikshëm. Një dosje prej njëmijenjëqindenjëzetetetë faqe.
Në dosje figurojnë njëqind e katër emra: drejtorë të Sigurimit të Shtetit, drejtorë drejtorish, oficerë dhe operative, dy ministra, dy zëvendësministra, të cilët janë marrë drejtpërdrejtë apo tërthorazi me Agim Gjakovën, si armik i rrezikshëm kundër partisë e pushtetit, si agjent i mundshëm i UDB-së.
E çka sâka nĂ« kĂ«tĂ« dosje! NĂ« njĂ« anĂ« Agim Gjakova e nĂ« anĂ«n tjetĂ«r njĂ« ushtri e tĂ«rĂ«. Sfida e buzĂ«qeshjes, nĂ«se pĂ«r miq e shokĂ« tejet e pĂ«rzemĂ«rt, pĂ«r kĂ«tĂ« ushtri edhe sfiduese dhe ironike. E pyetĂ«m Agim GjakovĂ«n se si kanĂ« qenĂ« mbikĂ«qyrja, vĂ«zhgimi, pĂ«rgjimi. âIshin tĂ« egra, banale, vulgare, me presion psikologjik.â Dhe siç thonĂ« u mbush kupa. NĂ« vitet shtatĂ«dhjetĂ« i shkroi letĂ«r ministrit tĂ« brendshĂ«m ku trajtoi çështje kombĂ«tare, tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve me KosovĂ«n dhe me vĂ«llezĂ«rit kosovarĂ«. Kur e lexon atĂ« letĂ«r njeriu i bĂ«n pyetje vetes: ĂfarĂ« guximi vetĂ«vrasĂ«s Ă«shtĂ« ky?
Po citoj pak nga shĂ«nimi i ministrit tĂ« brendshĂ«m, Kadri Hazbiu, qĂ« ia dĂ«rgon drejtorit tĂ« Sigurimit tĂ« Shtetit, Rexhep Kolli: âE studiova me vĂ«mendje letrĂ«n qĂ« mĂ« dĂ«rgon sh. Agim Gjakova. Mendoj se shqetĂ«simi i tij⊠ështĂ« legjitim. Por mĂ« duket se ky ka njĂ« sĂ«rĂ« pakjartĂ«sish⊠Po ashtu tregohet i ngutur e jo me respekt ndaj shokĂ«ve qĂ« e kanĂ« kĂ«shilluar e skjaruar â siç thotĂ« ai vetĂ«. Me sa duket nuk kupton mirĂ« se kĂ«to çështje i trajton â si gjithnjĂ« partia dhe organet pĂ«rkatĂ«se tĂ« pushtetit nĂ« njĂ« gamĂ« tĂ« gjerĂ«âŠâ
Po çfarë shkruan, ndër të tjera, në atë letër, Agim Gjakova:
Se politika e ShqipĂ«risĂ« nuk ka qenĂ« nĂ« mbrojtje tĂ« KosovĂ«s nĂ« vitet 1944. VetĂ«m tani kur ndryshuan rrethanat filloi ShqipĂ«ria tĂ« interesohet pĂ«r KosovĂ«n ⊠Shoku Enver nuk Ă«shtĂ« interesuar aq sa duhet pĂ«r popullin e KosovĂ«s deri tani ⊠nĂ« rast tĂ« krijimit tĂ« situatĂ«s sĂ« pĂ«rleshjeve nĂ« Jugosllavi nuk besojmĂ« se ShqipĂ«ria do tĂ« na vijĂ« nĂ« ndihmë⊠sikur mungon vullneti, kjo u pa mĂ« katĂ«rdhjetekatrĂ«n â si mund tĂ« pretendohet tĂ« krijohet afiniteti, afĂ«rsia shpirtĂ«rore me kosovarĂ«, kur nuk Ă«shtĂ« krijuar me ne qĂ« ndodhemi kĂ«tu â se kosovarĂ«t nĂ« ShqipĂ«ri nuk trajtohen mirĂ« e tjerĂ« e tjerĂ«âŠ
Natyrisht se Agimi nuk i kuptonte kĂ«to, as ministrin as Enverin, por lĂ«shon batutĂ«n ironike se âNuk mund tĂ« lejoj qĂ« fjalĂ«t e shokut Enver tĂ« kthehen nĂ« demagogjiâ. O tempora o mores!
Agim Gjakova nuk kupton kur shtron pyetjen se çâduhet bĂ«rĂ« pĂ«r KosovĂ«n. Kjo i vĂ« nĂ« siklet se si tâi pĂ«rgjigjen. Dhe nĂ« bisedĂ« me drejtorin e Sigurimit tĂ« Shtetit, zĂ«vendĂ«sministĂ«r i brendshĂ«m, Rexhep Kolli nuk merr asnjĂ« pĂ«rgjigje, por rrotullime fjalĂ«sh. Dhe Agim Gjakova, megjithĂ«se e dinte, me buzĂ«qeshjen e tij kupton se Enver Hoxha u ka dhĂ«nĂ« urdhĂ«r qĂ« vetĂ«m tĂ« bĂ«het ndonjĂ« farĂ« propagande pĂ«r KosovĂ«n dhe asgjĂ« mĂ« shumĂ«.
Agim Gjakova nuk kupton kur ua pĂ«rplasĂ« nĂ« fytyrĂ« qĂ«ndrimet partiake e shtetĂ«rore se âKosova nuk Ă«shtĂ« pjesĂ« e atdheut, kosovarĂ«t janĂ« tĂ« gjithĂ« nacionalistĂ« borgjezĂ«â etj.
Dhe i mĂ«shon pohimit: âE them haptazi se ka pasur individĂ« qĂ« kanĂ« thartuar fytyrat kur mĂ« kanĂ« parĂ« me shokĂ«t kosovarĂ«. UnĂ« kam guximin ta them, ashtu siç e kam thĂ«nĂ« edhe mĂ« parĂ«, tĂ« gjitha pakĂ«naqĂ«sitĂ« apo padrejtĂ«sitĂ« e shkaktuara nga qĂ«ndrimi i personave tĂ« ndryshĂ«m ndaj mejeâ. E thĂ«rrasin dhe ministri i thoĂ« se âje shprehur pa respekt pĂ«r oficerĂ«t e sigurimitâ, dhe ky u pĂ«rgjigjet â jo pĂ«r tĂ« gjithĂ«, jua jap emratâ.
Ku e ka marrë gjithë këtë guxim që të provokojë deri në sferat më të larta të diktaturës!
E pyesim: Si ke guxuar ta provokosh njĂ« shtet diktatorial me aq e aq krime? âPlatforma e mbrojtjes sime ka qenĂ« âqĂ«ndroj dhe nisem nga pozicioni qĂ« ShqipĂ«ria tĂ« zhvillohet, tĂ« ecĂ« pĂ«rpara, duke theksuar si vĂ«rejtjet e mangĂ«sitĂ«, si shtrembĂ«rimet e tendencat negative, si edhe provokimet, pĂ«r tĂ« cilat kisha pĂ«rgatitur edhe kundĂ«rpĂ«rgjigje nĂ« rast se do tĂ« mĂ« akuzonin, tĂ« paktĂ«n mos tĂ« mĂ« zinin nĂ« fjalĂ«, pasi dihej se e kishin dorĂ«n e gjatĂ« shtatĂ« pash pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« çâiu tekej e çâtĂ« doninâ.
Po bĂ«rtas edhe njĂ« herĂ«: O tempora, mores! Siç thonĂ« nĂ« ShqipĂ«ri tĂ« gjithĂ« kĂ«ta po bĂ«nin njĂ« vĂ«rĂ« nĂ« ujĂ«. E kishin nga ethet pĂ«r karrierĂ«, pĂ«r pĂ«rfitime partiake dhe nga urrejtja, qĂ«, siç janĂ« shprehur nĂ« ministrinĂ« e brendshme, âpo na duket toka rĂ«ndĂ« kah po shkel ai nĂ« TiranĂ«!â.
Sfida ironike bĂ«het edhe mĂ« e mprehtĂ« e Agim GjakovĂ«s. MĂ« lejoni tĂ« tregoj vetĂ«m njĂ« rast: NĂ« hotel âDajtiâ nĂ« TiranĂ«, qĂ« ishte vetĂ«m pĂ«r tĂ« huajt, ku nuk guxonin kurrsesi tĂ« hynin vendĂ«sit, Agim Gjakova nuk ka pyetur pĂ«r Sigurimin. Ka takuar vĂ«llezĂ«rit e tij. NjĂ« rast tek po priste pranĂ« sportelit qĂ« tĂ« zbriste nĂ« holl nga dhoma njĂ« shok i tij i ardhur nga Kosova, i afrohet njĂ« operativ i Sigurimit dhe zhvillohet kjo bisedĂ«:
â Kosovar je ti? â Po. â Ke ardhur nga Ăerma? (Vend ku ndodhej kampi i kosovarĂ«ve) â Po. (Agim Gjakova nuk ka qenĂ« atje). â Sa ke nĂ« ĂermĂ«? â GjashtĂ« muaj. â E paske mĂ«suar mirĂ« gjuhĂ«n shqipe. â Po. UnĂ« jam gjeni dhe e mĂ«soj njĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj shumĂ« mirĂ« pĂ«r gjashtĂ« muaj.
Pas raportimit tĂ« kĂ«tij e thĂ«rrasin dhe i thonĂ«: âPse tallesh me oficerĂ«t e Sigurimit?â âNuk tallem unĂ«, por ata me vetveten.â
Hiç më mirë edhe ministrin e dytë, Hekuran Isai, dhe drejtorin e dytë të Sigurimit të Shtetit, Zylyftar Ramizi, një kriminel sadist.
Agim Gjakova kĂ«rkon tĂ« shkojĂ« nĂ« Gjermani pĂ«r temĂ«n e njĂ« romani me subjekt nga jeta e shqiptarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s. Dhe ku se? KĂ«rkon nga regjimi i njĂ« shteti qĂ« e kishte mbyllur vendin nĂ« karantinĂ«. Por natyrisht shĂ«nohet: âKjo kĂ«rkesĂ« mund tĂ« jetĂ« njĂ« tentativĂ« pĂ«r tĂ« matur pulsin e organeve tona ndaj tij⊠shpreson se duke shkuar jashtĂ« shtetit edhe mund tĂ« mos kthehet mĂ« kĂ«tu.â
E pyesim Agim pĂ«r kĂ«tĂ« nĂ«se vĂ«rtetĂ« besonte se do ta linin. Si zakonisht buzĂ«qesh dhe pĂ«rgjigjet: âAta nuk i linin as anĂ«tarĂ«t e partisĂ«, madje edhe me pĂ«rgjegjĂ«si, pa le mua! Por edhe sikur tĂ« mĂ« lĂ«shonin nuk e kisha ndĂ«rmend tĂ« largohesha nga ShqipĂ«ria.â Dhe kĂ«tĂ« provokim e bĂ«n edhe nĂ« ByronĂ« Politike, letĂ«r drejtuar Ramiz AlisĂ«, e cila Ă«shtĂ« nĂ« dosjet e Komitetit Qendror tĂ« PPSH-sĂ«. Dhe i vjen pĂ«rgjigja qĂ« aparati i ByrosĂ« Politike i kishte dĂ«rguar kĂ«rkesĂ«n MinistrisĂ« sĂ« Brendshme, e cila. nĂ«pĂ«rmjet tĂ« Zylyftar Ramizin, i thuhet Agimit se ânuk kemi siguri pĂ«r tĂ«â, pra insinuata se Agimi do ta tradhtojĂ« ShqipĂ«rinĂ«, kurse ia interpretojnĂ« se mund ta eliminojĂ« UDB-ja. Kjo e dyta pĂ«rgjigje ironike. Pra, dhe dyshohet si agjent i saj edhe paskan frikĂ« se ajo ta eliminojĂ«.
Por sfida e Agim GjakovĂ«s, njĂ« sfidĂ« qĂ« mund tĂ« karakterizohet pĂ«rsĂ«ri guxim vetĂ«vrasĂ«s, sido qĂ« tĂ« jetĂ« kuptohet edhe nga Sigurimi. Po citoj drejtorin e Sigurimit: âKuptohet se qĂ«llimi i tij ishte pĂ«r tĂ« matur pulsin, pĂ«r tĂ« mĂ«suar nĂ«se qĂ«ndrimi i shokĂ«ve tĂ« DegĂ«s sĂ« VeçantĂ« ishte si individĂ«, apo qĂ«ndrim i instancave mĂ« tĂ« larta.â
Renditen pseudonimet e dyzetekatĂ«r spiunĂ«ve, tĂ« ashtuquajtur bashkĂ«punĂ«torĂ«. Disa prej tyre Agim Gjakova i njihte dhe nĂ«pĂ«rmjet tyre bĂ«nte edhe lojĂ« me Sigurimit. se ata kishin frikĂ« nga ndonjĂ« farĂ« organizimi jashtĂ« partisĂ« dhe jashtĂ« strukturave shtetĂ«rore dhe Agim Gjakova i sfidon me atĂ« guximin vetĂ«vrasĂ«s, duke iu thĂ«nĂ« se âdĂ«gjojeni shefin juâ pĂ«r veten, se duhet kĂ«shtu e ashtu e tĂ« tjera qĂ« tâua çonin fjalĂ«t e tij Sigurimit, por nĂ« disa raste shĂ«nimi Ă«shtĂ« se Agim Gjakova e ka kuptuar spiunin.
Por hiç mĂ« lehtĂ« nuk e ka pasur edhe nĂ« botĂ«n letrare: me refuzime pĂ«r botim, me akuza deri nĂ« tĂ« pĂ«rbindshmet qĂ« mund ta çonin nĂ« pushkatim ose burgim dhjetĂ«vjeçar. Dhe pĂ«rsĂ«ri buzĂ«qeshja sfiduese, hera herĂ« ironike. NĂ« plenumin e Lidhjes sĂ« ShkrimtarĂ«ve dhe ArtistĂ«ve tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« vitin 1967 Agim Gjakova diskutoi pĂ«r trajtimin nĂ« letĂ«rsi me subjekt nga jeta e shqiptarĂ«ve tĂ« KosovĂ«s, pĂ«r tĂ« cilĂ«n jetĂ« ju e dini se si ka qenĂ«. Iu ndĂ«rpre fjala, sepse Agim Gjakova shtroi para tĂ« pranishmĂ«ve tezĂ«n se âatdheu Ă«shtĂ« mĂ« i madh se shtetiâ. U prit me kĂ«naqĂ«si e miratim tĂ« heshtur nĂ« sall se â kush guxonte ndryshe â por u sulmua nga elita partiake se âshfaqte dyshimeâ ndaj politikĂ«s sĂ« partisĂ« dhe se kufijtĂ« e shtetit, pra edhe tĂ« atdheut, i paskĂ«sh pĂ«rcaktuar saktĂ« Stalini.
NĂ« njĂ« mbledhje nĂ« Lidhjen e ShkrimtarĂ«ve ku duhej tĂ« kritikohej Agim Gjakova pĂ«r veprĂ«n âNĂ« kĂ«rkim tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«sâ, ku u tha, ndĂ«r tĂ« tjera,âTi do ta gjesh tĂ« vĂ«rtetĂ«n? TĂ« vĂ«rtetĂ«n e ka gjetur Partiaâ, etj. njĂ«ri prej kolegĂ«ve e krahasoi veprĂ«n e tij me mullarĂ« tĂ« kashtĂ«s qĂ« i merr era dhe Agimi iu pĂ«rgjigj: âAta nuk janĂ« mullarĂ« kashte tĂ« MyzeqesĂ«, por tĂ« KosovĂ«s.â Kjo vepĂ«r u akuzua nĂ« plenumin e Lidhjes sĂ« ShkrimtarĂ«ve si ahistorike dhe qĂ« nxin realitetin.
NĂ« kĂ«tĂ« vazhdĂ« pĂ«r pĂ«rmbledhjen me poezi âRrĂ«njĂ«t pĂ«rtĂ«rihenâ sĂ« cilĂ«s iu ndalua botimi, me porosi tĂ« Plenumit tĂ« Komitetit tĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s tĂ« ShqipĂ«risĂ«, me porosi tĂ« Sektorit ideologjik tĂ« ByrosĂ« Politike tĂ« KQ tĂ« PPSH, u organizua njĂ« takim i ngushtĂ« prej tetĂ« vetash, ku u akuzua se Ă«shtĂ« kundĂ«r ideologjisĂ« sĂ« PartisĂ«, politikĂ«s sĂ« PartisĂ«, ndĂ«rtimit tĂ« socializmit, si edhe pĂ«r hermetizĂ«m e luftĂ«nxitĂ«s, se paska dashur qĂ« ShqipĂ«rinĂ« ta shtinte nĂ« sherr me JugosllavinĂ«, siç iu tha, dhe Agim Gjakova u pĂ«rgjigj: Ăudi se si qenkam kaq i fortĂ« qĂ« tĂ« shti nĂ« sherr dy shtete!
E çâtĂ« ju them, e çâtĂ« ju them! TĂ« pĂ«rballĂ«sh me njĂ« ushtri tĂ« tĂ«rë⊠Ăâi thuhet kĂ«saj!?
Agim Gjakovës i pëlqen të pijë kafe të fortë, na ka ndaluar që në tavolinë të bëjmë biseda serioze, se thotë se i kanë ardhur në maje të hundës, pasi për tridhjetë vjet çdo muaj ka dëgjuar shtatë tetë mbledhje gjoja serioze, për të mos përmendur aksion e të tjera edhe ditën e diele.
ĂshtĂ« njĂ« hazerxhevap i madh, nuk di tĂ« shajĂ«, nuk merr nĂ«pĂ«r gojĂ« askĂ«nd, bĂ«n humor mirĂ«dashĂ«s me shokĂ«t e shoqet, tregon anekdota qĂ« i di me thes e tĂ« tjera. Nuk i dhimbsen paret qĂ« shpenzon me shoqĂ«rinĂ«.
UnĂ« nuk mund tâia shpĂ«rblej kurrĂ« ndihmĂ«n qĂ« mĂ« ka dhĂ«nĂ«, vetĂ«m se kur shkoj nĂ« katund nĂ« shtĂ«pinĂ« time, mĂ« porositĂ« qĂ« tâi sjell bukĂ« kallamoqe tĂ« gatuar mirĂ«. Ky Ă«shtĂ« shpĂ«rblimi qĂ« ia bĂ«j. E them me mburrje qĂ« kam nderin dhe kĂ«naqĂ«sinĂ« qĂ« tĂ« jem nĂ« shoqĂ«ri me tĂ«. / KultPlus.com
E lindur mĂ« 20 shkurt 1991 nĂ« Castlebar, njĂ« qytet i vogĂ«l nĂ« IrlandĂ«n perĂ«ndimore, ajo Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« emĂ«r i madh nĂ« botĂ«n letrare pĂ«rmes njĂ« stili tĂ« pĂ«rmbajtur, emocionalisht inteligjent dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« brezit tĂ« ri. Edhe pse shumĂ« e re nĂ« moshĂ«, ajo Ă«shtĂ« cilĂ«suar nga kritika si âJane Austen e milenialĂ«veâ. Rooney studioi nĂ« Trinity College nĂ« Dublin, ku fillimisht ndoqi letĂ«rsinĂ« angleze, pĂ«rpara se tĂ« vijonte me njĂ« master nĂ« politikĂ«. Ajo ka qenĂ« gjithashtu kampione e debatit universitar nĂ« EvropĂ«, çka reflektohet edhe nĂ« pĂ«rqendrimin e saj nĂ« dialogĂ«t e mprehtĂ« dhe dinamikat e pushtetit nĂ« marrĂ«dhĂ«nie. Romani i saj i parĂ«, âConversations with Friendsâ (2017), solli njĂ« vĂ«mendje tĂ« konsiderueshme, por ishte âNormal Peopleâ (2018) ai qĂ« e bĂ«ri njĂ« yll ndĂ«rkombĂ«tar. Historia e Connell dhe Marianne dy tĂ« rinj me sfond social tĂ« ndryshĂ«m, qĂ« ndajnĂ« njĂ« lidhje komplekse e tĂ« ndĂ«rlikuar gjatĂ« adoleshencĂ«s dhe viteve tĂ« universitetit preku miliona lexues nĂ« mbarĂ« botĂ«n. Libri fitoi çmime tĂ« shumta dhe u adaptua nĂ« njĂ« serial televiziv shumĂ« tĂ« suksesshĂ«m nga BBC dhe Hulu nĂ« vitin 2020.
NĂ« vitin 2021, Rooney publikoi romanin e saj tĂ« tretĂ«, âBeautiful World, Where Are Youâ, i cili eksploron ndjenjĂ«n e boshllĂ«kut dhe pasigurisĂ« nĂ« kohĂ«t moderne. NĂ« kĂ«tĂ« vepĂ«r, autorja zgjeroi mĂ« tej spektrin tematik, duke pĂ«rfshirĂ« reflektime mbi shkrimin, famĂ«n, miqĂ«sinĂ« dhe kolapsin shoqĂ«ror e klimatik. Edhe ky libĂ«r u bĂ« bestseller nĂ« mbarĂ« botĂ«n. Rooney njihet pĂ«r stilin e saj minimalist, pĂ«rshkrimet e ndjeshme emocionale dhe portretizimin e marrĂ«dhĂ«nieve intime me ndĂ«rlikime psikologjike. DialogĂ«t nĂ« librat e saj janĂ« shpesh tĂ« zhveshur nga shenjat e pikĂ«simit si thonjĂ«zat apo thekset emocionale, duke lĂ«nĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r interpretim. Kjo mĂ«nyrĂ« e tĂ« shkruarit ka krijuar njĂ« ndjenjĂ« realizmi dhe intimiteti qĂ« ka tĂ«rhequr njĂ« numĂ«r tĂ« madh lexuesish tĂ« rinj nĂ« tĂ« gjithĂ« globin. Ajo Ă«shtĂ« gjithashtu njĂ« zĂ« i angazhuar politikisht.
Në vitin 2021, Rooney refuzoi që një nga librat e saj të përkthehej në hebraisht nga një botues izraelit që kishte lidhje me institucionet shtetërore, si shenjë proteste ndaj politikave të Izraelit ndaj Palestinës. Ky veprim u diskutua gjerësisht në mediat ndërkombëtare dhe e shndërroi atë në një figurë edhe më të ndjekur. Përveç romaneve, ajo ka shkruar edhe ese, tregime të shkurtra dhe artikuj për revista si The New Yorker, The New York Times, The London Review of Books, etj. Ka qenë edhe redaktore për pak kohë në revistën The Stinging Fly, një platformë për autorë të rinj irlandezë. Letërsia e Sally Rooney nuk është e mbushur me ngjarje të mëdha dramatike, por me tensione të brendshme, me heshtje që peshojnë sa fjalët. Ajo nuk jep përgjigje të qarta, por shtjellon ndjenja njerëzore të përziera, si turpi, izolimi, dëshira, ndërlikimi social, presioni ekonomik dhe politika e trupit e mendjes në marrëdhënie.
Shkrimtarja Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nĂ« dhjetĂ«ra gjuhĂ« dhe Ă«shtĂ« vlerĂ«suar si njĂ« nga figurat kyçe tĂ« âletĂ«rsisĂ« sĂ« milenialĂ«veâ. Ajo nuk ka rrjete sociale, jeton nĂ« IrlandĂ« dhe ruan njĂ« profil tĂ« ulĂ«t publik. MegjithatĂ«, librat e saj janĂ« kthyer nĂ« objekte diskutimi nĂ« klube librash, nĂ« TikTok, nĂ« universitete dhe nĂ« rrethana shumĂ« mĂ« tĂ« gjera sesa vetĂ«m letĂ«rsia. Sally Rooney pĂ«rfaqĂ«son njĂ« brez qĂ« kĂ«rkon kuptim nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« trazuar, qĂ« ndjen shumĂ« por shpreh pak, qĂ« kĂ«rkon dashuri por nuk di si ta mbajĂ«. Me vetĂ«m tre romane, ajo ka hyrĂ« nĂ« historinĂ« moderne tĂ« letĂ«rsisĂ« si njĂ« nga zĂ«rat mĂ« tĂ« sinqertĂ« dhe mĂ« prekĂ«s tĂ« kohĂ«s sonĂ«. /Konica.al/ KultPlus.com
Biblioteka KombĂ«tare tĂ« KosovĂ«s âPjetĂ«r Bogdaniâ dhe Agjencia ShtetĂ«rore tĂ« Arkivave tĂ« KosovĂ«s kanĂ« nĂ«nshkruar marrĂ«veshje tĂ« bashkĂ«punimit.
âPrioritet i veçantĂ« i kĂ«saj marrĂ«veshjeje Ă«shtĂ« digjitalizimi i plotĂ« i fondit tĂ« gazetĂ«s âRilindjaâ, njĂ« ndĂ«r pasuritĂ« mĂ« tĂ« çmuara tĂ« trashĂ«gimisĂ« dokumentare tĂ« KosovĂ«sâ, thuhet nĂ« komunikatĂ«n e BKK.
Në këtë njoftim të nxjerrë nga BKK thuhet se marrëveshja synon të nxisë bashkëpunimin ndërmjet dy institucioneve për shkëmbim të koleksioneve, informacion bibliografik dhe njohuri teknike-teknologjike, digjitalizim dhe veprime kulturore/shkencore.
âKy hap i rĂ«ndĂ«sishĂ«m do tĂ« kontribuojĂ« nĂ« ruajtjen, promovimin dhe qasjen mĂ« tĂ« gjerĂ« nĂ« trashĂ«giminĂ« kulturore dhe dokumentare tĂ« venditâ, thuhet nĂ« njoftimin e BKK-sĂ« nĂ« Facebook.
U botua vĂ«llimi âKrijimtaria e ShtjefĂ«n Gjeçovit â 150 vjetori i lindjesâ, që pĂ«rfaqĂ«son njĂ« kontribut tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m shkencor e kulturor nĂ« nderim tĂ« figurĂ«s sĂ« jashtĂ«zakonshme të ShtjefĂ«n Gjeçovit, nĂ« 150-vjetorin e lindjes sĂ« tij. Ky botim pĂ«rmbledh kumtesat e mbajtura në KonferencĂ«n Shkencore NdĂ«rkombĂ«tare, organizuar më 14 tetor 2024 nga Akademia e Shkencave dhe e Arteve e KosovĂ«s, e cila kishte pĂ«r qĂ«llim tĂ« ndriçonte dhe rishikonte me qasje bashkĂ«kohore veprimtarinĂ« shumĂ«dimensionale tĂ« kĂ«tij kolosi tĂ« kulturĂ«s shqiptare.
Në konferencë morën pjesë emra të njohur të botës akademike shqiptare akademikë, profesorë dhe studiues të njohur nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe diaspora, përfshirë: Sabri Hamiti, Mehmet Kraja, Gëzim Hoxha, Shaban Sinani, Vitor Demaj, Neritan Ceka, Nysret Krasniqi, Mark Marku, Kujtim Shala, Persida Asllani, Dhurata Shehri, Muhamet Hamiti, Gëzim Gurga, Agron M. Camaj, Arsim Bajrami, Arbnora Dushi, Edmond Malaj, Evalda Paci, Zana Hoxha, Kujtim Mani, Femi Cakolli, Tomi Treska dhe Lush Culaj. Këta studiues sollën qasje të ndryshme, duke trajtuar trashëgiminë krijuese, shkencore dhe kombëtare të Gjeçovit në një gamë të gjerë fushash.
Veprën fetare të Gjeçovit, kontributin e tij letrar dhe gjuhësor, punën e tij në etnografi dhe folkloristikë, përkushtimin në fushën e arkeologjisë dhe historisë, kontributin kombëtar dhe shpirtin atdhetar, ku vepra e tij shihet në funksion të ruajtjes së vetëdijes kombëtare në një kohë të rrezikshme për identitetin shqiptar.
Ky botim sjell edhe risi kërkimore, pasi përfshin hulumtime mbi dorëshkrime e dokumente, që hedhin dritë mbi dimensione të reja të figurës dhe veprimtarisë së Gjeçovit. Studiuesit zbulojnë aspekte të paeksploruara të jetës së tij intelektuale dhe ndikimin e gjerë që ai pati në formësimin e mendimit kulturor shqiptar.
Ky vëllim përbën një kontribut të çmuar për albanologjinë, duke dëshmuar rëndësinë që ka Gjeçovi në themelimin e një identiteti kulturor, juridik dhe gjuhësor kombëtar. Ai është një dëshmi se trashëgimia e tij mbetet e gjallë dhe thellësisht e rëndësishme për kuptimin e vetvetes si komb./ KultPlus.com
âNdryshim jeteâ pĂ«r disa, e âurrejtshmeâ pĂ«r tĂ« tjerĂ«t, romani erotik All Fours i Miranda July, qĂ« trajton pĂ«rvojĂ«n femĂ«rore nĂ« mes tĂ« jetĂ«s, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« fenomen dhe ka dominuar diskutimet kulturore.
Ădo vit sjell me vete libra qĂ« bĂ«jnĂ« bujĂ«: ato qĂ« kryesojnĂ« listat âpĂ«r tâu lexuarâ, qĂ« pĂ«rhapen rrallĂ« pa u parĂ« nĂ« rrjete sociale, dhe qĂ« pĂ«rmenden nĂ« pafund lista tĂ« librave mĂ« tĂ« mirĂ«. Por rrallĂ« ndodh qĂ« njĂ« roman jo vetĂ«m tĂ« kapĂ«rcejĂ« botĂ«n letrare pĂ«r tĂ« pushtuar diskutimin mĂ« tĂ« gjerĂ« kulturor, por edhe tĂ« vazhdojĂ« tĂ« bĂ«jĂ« jehonĂ« njĂ« vit pas botimit.
Ky Ă«shtĂ« rasti i All Fours tĂ« Miranda July, njĂ« libĂ«r i çuditshĂ«m, erotik dhe befasues pĂ«r njĂ« grua qĂ« e kthen pĂ«rmbys jetĂ«n e saj nĂ« tĂ« dyzetat e mesme. QĂ« nĂ« pranverĂ«n e kaluar, kur u botua, ai u kthye shpejt nĂ« njĂ« sensacion qĂ« u pĂ«rhap nga goja nĂ« gojĂ«, dhe zhurma vetĂ«m sa Ă«shtĂ« shtuar. July ka qenĂ« nĂ« kopertina fundjave dhe ka dhĂ«nĂ« intervista nĂ« programe tĂ« rĂ«ndĂ«sishme televizive. Revista TIME e pĂ«rfshiu atĂ« nĂ« listĂ«n e 100 njerĂ«zve mĂ« me ndikim tĂ« vitit 2025. NdĂ«rkohĂ«, libri Ă«shtĂ« pĂ«rzgjedhur pĂ«r njĂ« serial televiziv dhe Ă«shtĂ« nominuar pĂ«r disa çmime, pĂ«rfshirë National Book Awards dhe Womenâs Prize for Fiction.
MegjithatĂ«, ndoshta ndikimi mĂ« i madh i romanit ka qenĂ« bisedat qĂ« ka nxitur. GratĂ«, veçanĂ«risht, ia kanĂ« dhĂ«nĂ« me pasion librin motrave, mikeshave, nĂ«nave, madje edhe tĂ« panjohurave, duke i nxitur ta lexojnĂ«. ShumĂ« e kanĂ« quajtur âlibĂ«r qĂ« ta ndryshon jetĂ«nâ. Disa e kanĂ« urryer. Por askush nuk e lexon pa pasur diçka pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ«.
NĂ« roman, rrĂ«fimtarja e pa emĂ«ruar, njĂ« artiste 45-vjeçare, gjysmĂ« e famshme (ashtu si vetĂ« Miranda July), nĂ«nĂ« dhe e martuar, nis njĂ« udhĂ«tim me makinĂ« nga Los Anxhelosi drejt Nju Jorkut, si njĂ« dhuratĂ« pĂ«r veten pasi njĂ« kompani uiski i paguan 20,000 dollarĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur njĂ« frazĂ« tĂ« saj nĂ« njĂ« reklamĂ«. Ajo shpreson qĂ« ky udhĂ«tim ta shndĂ«rrojĂ« nĂ« âatĂ« lloj gruaje tĂ« qetĂ« dhe tĂ« ekuilibruar qĂ« gjithmonĂ« kisha dashur tĂ« ishaâ. Por ajo nuk arrin kurrĂ« nĂ« Manhattan. Madje, mezi del nga Los Anxhelosi, duke ndaluar pĂ«r karburant nĂ« njĂ« qytet tĂ« quajtur Monrovia. Atje, njĂ« takim me njĂ« djalĂ« mĂ« tĂ« ri, Davey, e shtyn qĂ« tĂ« rezervojĂ« njĂ« dhomĂ« nĂ« njĂ« motel pĂ«r njĂ« natĂ«, ku pĂ«rfundon duke qĂ«ndruar pĂ«r tri javĂ« rresht (dhe shpenzon gjithĂ« shumĂ«n qĂ« fitoi duke e transformuar dhomĂ«n nĂ« stilin e njĂ« hoteli parizian).
UdhĂ«timi i saj fizik zĂ«vendĂ«sohet nga njĂ« udhĂ«tim emocional. NjĂ« dĂ«shirĂ« e fuqishme pĂ«r Davey-n nxit jo vetĂ«m njĂ« rizgjim seksual, por edhe njĂ« rishikim tĂ« plotĂ« tĂ« jetĂ«s sĂ« saj nĂ« mesin e rrugĂ«timit. NĂ« shtĂ«pi, mjeku i saj i thotĂ« se ndodhet nĂ« periudhĂ«n e perimenopauzĂ«s, faza tranzitore para menopauzĂ«s, ku ndryshimet hormonale mund tĂ« sjellin njĂ« sĂ«rĂ« simptomash fizike dhe emocionale. Kur mĂ«son se, sipas biologjisĂ«, dĂ«shira e saj seksuale Ă«shtĂ« gati âtĂ« bjerĂ« nga njĂ« shkĂ«mbâ, ajo vendos tâi ndjekĂ« me forcĂ« dĂ«shirat e saj, duke kuptuar se duhet tĂ« zgjedhĂ« mes ânjĂ« jete me mall pĂ«r mĂ« shumĂ«â ose ânjĂ« jete qĂ« Ă«shtĂ« vazhdimisht befasueseâ.
Përveç dëshirës, rrëfimtarja dhe vetë libri, trajton tema si plakja, ambicia, krijimtaria, vdekshmëria, nëna dhe martesa, duke vënë në pikëpyetje rrugën e zakonshme që pritet të ndjekin gratë në gjysmën e dytë të jetës së tyre. Nëse duket si temë serioze, e tillë është, por është edhe plot humor.
Me publikimin e saj, All Fours mori kryesisht vlerĂ«sime entuziaste. The New York Times e quajti atĂ« âromani i parĂ« i madh pĂ«r perimenopauzĂ«nâ. New York Magazine e pĂ«rshkroi si ânjĂ« histori jashtĂ«zakonisht e zjarrtĂ« pĂ«r ndjekjen e lirisĂ« seksuale dhe krijueseâ. NdĂ«rkohĂ«, The Washington Post nĂ« recensionin mbi libtin u tregua profetik, duke shkruar: âdiçka tek All Fours â seksualiteti i guximshĂ«m qĂ« bart, humori i çuditshĂ«m, kĂ«rkimi i sinqertĂ« pĂ«r ndryshim, mund tĂ« ngjallĂ«, kush e di, njĂ« brez tĂ« tĂ«rĂ« grash.â
Sa i pĂ«rket motivimit tĂ« saj pĂ«r tĂ« shkruar kĂ«tĂ« libĂ«r, Miranda July foli pĂ«r mungesĂ«n e artit qĂ« i kushtohet kĂ«saj faze tĂ« jetĂ«s.Â
âNĂ«se burrat do tĂ« kalonin njĂ« ndryshim kaq tĂ« madh, do tĂ« konsiderohej monumental! Do tĂ« kishte rite, festa, tĂ« drejta dhe madje edhe feâ, tha ajo pĂ«r The Guardian.
All Fours ka qenĂ« njĂ« sukses i padiskutueshĂ«m. NĂ« faqen Substack tĂ« Miranda July, Ă«shtĂ« krijuar njĂ« komunitet grash qĂ« jo vetĂ«m shprehin dashurinĂ« pĂ«r librin, por tregojnĂ« se si ai u ka ndryshuar jetĂ«n. Ato flasin pĂ«r ndjesinĂ« se janĂ« parĂ«, kuptuar dhe çliruar pas leximit; se libri i ka bĂ«rĂ« tĂ« ndihen mĂ« pak tĂ« vetmuara, mĂ« pak tĂ« çmendura, mĂ« tĂ« guximshme. PĂ«r disa, ai ka qenĂ« shtysa pĂ«r tĂ« mbyllur marrĂ«dhĂ«nie, pĂ«r tĂ« lĂ«nĂ« punĂ« apo pĂ«r tâu pĂ«rballur me njerĂ«z tĂ« afĂ«rt.
Grupet janë shpërbërë në nën-grupe që kanë organizuar takime në jetën reale. Në Paris, Los Anxhelos, Londër, Teksas, Seattle dhe më shumë, gra janë mbledhur për të zhvilluar biseda të frymëzuara nga libri./ KultPlus.com
Selma Lagerlöf Ă«shtĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« letĂ«rsisĂ« suedeze dhe botĂ«rore. NĂ« vitin 1909, ajo u bĂ« gruaja e parĂ« qĂ« fitoi Ămimin Nobel pĂ«r LetĂ«rsi, duke hapur rrugĂ«n pĂ«r shumĂ« shkrimtare nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« dominuar nga burrat.
E lindur më 1858 në MÄrbacka të Suedisë, ajo u rrit me tregime popullore që i rrëfente gjyshja, histori të mbushura me magji dhe figura mitike, të cilat ndikuan thellë në stilin e saj letrar. Edhe pse u pëball me vështirësi shëndetësore, ajo u bë mësuese dhe nisi të shkruante me pasion.
Romani i saj i parĂ« âSaga e Gösta Berling (1891), solli njĂ« stil tĂ« ri qĂ« ndĂ«rthurte legjendĂ«n me realitetin. NdĂ«r veprat mĂ« tĂ« njohura Ă«shtĂ« âUdhĂ«timi i Nils Holgerssonâ, njĂ« libĂ«r pĂ«r fĂ«mijĂ« qĂ« bashkon aventurĂ«n me dashurinĂ« pĂ«r natyrĂ«n dhe vendlindjen.
Letërsia e Lagerlöf është e ndikuar nga besimi në mirësinë njerëzore, fuqinë shpirtërore dhe ndjeshmërinë. Ajo përdori elemente fantastike për të zbuluar të vërteta të thella njerzore dhe shpesh paraqiti konfliktin mes traditës dhe kohës moderne.
Me fitimin e Ămimit Nobel nĂ« LetĂ«rsi, Selma, gĂ«zoi njĂ« arritje qĂ« theu barrierat gjinore nĂ« kohĂ« kur letĂ«rsia ishte fushĂ« thuajse vetĂ«m pĂ«r burra. Me kĂ«tĂ« çmim, ajo jo vetĂ«m qĂ« u nderua pĂ«r stilin e saj tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m, por gjithashtu hapi rrugĂ«n pĂ«r pranimin dhe afirmimin e zĂ«rit femĂ«ror nĂ« letĂ«rsinĂ« botĂ«rore.
Përveç letërsisë, Lagerlöf pati edhe ndikim publik, sidomos për ndihmën ndaj shkrimtarëve hebrenj gjatë kohës së nazizmit.Vdiç në vitin 1940 në MÄrbacka, ku sot ndodhet një muze për nder të saj. Trashëgimia e saj letrare vazhdon të frymëzoj breza me fuqinë e fjalës dhe ndjeshmërinë./ KultPlus.com
Jean de La Fontaine u lind mĂ« 8 korrik 1621 nĂ« ChĂąteau-Thierry dhe u nda nga jeta mĂ« 13 prill 1695 nĂ« Paris. Ai qĂ«ndron si njĂ« nga emrat mĂ« tĂ« shquar tĂ« letĂ«rsisĂ« franceze, njĂ« prej fabulistĂ«ve mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« tĂ« gjitha kohĂ«rave dhe pa dyshim njĂ« nga poetĂ«t mĂ« tĂ« dashur dhe tĂ« lexuar tĂ« shekullit tĂ« XVII-tĂ«. Veprimtaria e tij letrare, e pĂ«rqendruar sidomos nĂ« âFabulatâ, shĂ«noi jo vetĂ«m njĂ« kulm artistik pĂ«r kĂ«tĂ« zhanĂ«r klasik, por edhe njĂ« themel i qĂ«ndrueshĂ«m mbi tĂ« cilin u ndĂ«rtuan veprat e fabulistĂ«ve tĂ« mĂ«vonshĂ«m nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n. KĂ«to krijime, tĂ« pĂ«rkthyera, tĂ« ripĂ«rpunuara dhe tĂ« interpretuara nĂ« gjuhĂ« tĂ« ndryshme, pĂ«rfshirĂ« dialektet rajonale tĂ« FrancĂ«s, vijojnĂ« tĂ« jetojnĂ« si thesar i mendimit universal dhe mençurisĂ« popullore.
Pavarësisht një fillimi të ngadaltë në skenën letrare dhe njëfarë hezitimi nga oborri mbretëror, La Fontaine përfundimisht u pranua në Akademinë Franceze në vitin 1684, një nder që përfaqësonte njohjen më të lartë të kohës për kontributin në letërsi. Prej asaj kohe e deri më sot, emri dhe figura e tij nuk janë zbehur kurrë në kujtesën kulturore të Francës. Statujat, medaljet, monedhat dhe pullat postare që i janë kushtuar, dëshmojnë për këtë nderim të pashuar dhe për vendin e veçantë që ai zë në ndërgjegjen estetike dhe qytetare franceze.
Anekdotat e shumta, si ajo e shfaqjes në publik me çorape të palidhura apo me veshje të çrregullta, e rrethojnë figurën e tij me një aureolë çuditshmërie, që në vetvete kontraston me qartësinë therëse dhe ironinë e hollë të fabulave të tij. Ai ishte një njeri që përkonte më shumë me thelbin e artit sesa me skemat e jetës së përditshme, një prani delikate e heshtur në shoqëri, por një zë i fuqishëm në letërsi.
Jean de La Fontaine nuk ishte thjesht fabulist. Ai ishte njĂ« vĂ«zhgues i thellĂ« i natyrĂ«s njerĂ«zore, qĂ« pĂ«rmes gjuhĂ«s sĂ« kafshĂ«ve dhe alegorisĂ« satirike, foli pĂ«r veset, padrejtĂ«sitĂ« dhe marrĂ«zinĂ« njerĂ«zore me njĂ« mençuri qĂ« i mbijetoi kohĂ«s. NĂ« fjalĂ«t e tij gjejmĂ« shpesh atĂ« qĂ« Voltaire mĂ« vonĂ« do ta quante âarti pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n me elegancĂ«â.
ANEKTODAT
VizitĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e mikut tĂ« vdekur * La Fonteni si njeri i hutuar qĂ« ishte, tetĂ« ditĂ« pasi varrosi njĂ« mik vajti tek shtĂ«pia e tij pĂ«r darkĂ« siç bĂ«nte shpesh herĂ«. â Por, â u pĂ«rgjigj i hutuar kamarieri kur ai pyeti pĂ«r shokun e tij, â zotnia im dhe miku juaj shkoi nĂ« varreza tetĂ« ditĂ« mĂ« parĂ«. -Nuk e dini? â Ah, po nuk ma mori mendja se ai do tĂ« rrinte kaq gjatĂ«.
Debati me tĂ« birin * La Fonteni ishte njĂ«herĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e Dupinit, doktor i shkencave nĂ« SorbonĂ«, bashkĂ« me tĂ« birin e vet. Ky nĂ« fjalĂ« e sipĂ«r bĂ«ri disa vĂ«rejtje pĂ«r tĂ« atin. Kur djali u largua, La Fonteni, qĂ« e kishte pĂ«rshĂ«ndetur me respekt tĂ« madh, u drejtua nga i zoti i shtĂ«pisĂ« dhe e pyeti se kush ishte ai djalĂ« qĂ« iku. Tjetri e shikoi i habitur dhe thirri: â Si, po a nuk ishte yt bir ai? â Po, po â u pĂ«rgjigj La Fonteni, â tashmĂ« po mĂ« duket se e kam parĂ« edhe herĂ« tĂ« tjera atĂ« njeri dhe pamja e tij nuk mâu duk e re.
BullallĂ«qet e komedianit Kur La Fonteni u sĂ«mur rĂ«ndĂ«, prifti i rrinte shumĂ« rreth e qark pĂ«r tâi bĂ«rĂ« shĂ«rbimet e shĂ«lbimit tĂ« shenjtĂ«. Infermierja qĂ« i shĂ«rbente tĂ« sĂ«murit i tha priftit: O atĂ«! LĂ«reni tĂ« qetĂ« e mos e mundoni shumĂ«, se ai nĂ« jetĂ« bĂ«ri mĂ« shumĂ« budallallĂ«qe se mĂ«kate, dhe Zoti nuk do tĂ« ketĂ« kurrĂ« guximin qĂ« ta dĂ«nojĂ«.
Epitafi pĂ«r varrin e tij * La Fonteni e kishte bĂ«rĂ« vetĂ« epitafin ku thuhej: âKĂ«tu shtrihet ai qĂ« iku ashtu sikurse kishte ardhur. HĂ«ngri trashĂ«giminĂ« dhe kapiti duke besuar se pasuritĂ« janĂ« gjĂ«ra fare tĂ« panevojshme. Kur arriti tĂ« gjente kohĂ« tĂ« mirĂ«, atĂ« e ndau nĂ« dy pjesĂ«, njĂ«rĂ«n e pĂ«rdori pĂ«r tĂ« jetuar dhe tjetrĂ«n pĂ«r tĂ« mos bĂ«rĂ« asgjĂ«â./ KultPlus.com
âNjeriu absurd Ă«shtĂ« ai qĂ« pa e mohuar, nuk bĂ«n asgjĂ« pĂ«r pĂ«rjetĂ«sinĂ«.â
                                                                                                                -Albert Kamy
Diellza Gashi
Vepra letrare e Anton Pashkut, sidomos në kohën e shfaqjes së vet të parë ishte e re për letërsinë  shqipe në të gjitha aspektet.
Pashku, fillim e fund e shkruan letĂ«rsinĂ« si figurĂ«, si kĂ«rkim tĂ« kuptimeve tĂ« thella jetĂ«sore e njerĂ«zore, si strukturĂ« tĂ« situatave simbolike dhe simbolizuese. Me refuzimin e formave klasike tĂ« tĂ« krijuarit letĂ«rsi, Pashku krijimtarisĂ« sĂ« vet ia falĂ« tiparet e formave post-moderniste, sidomos me krijimet e dramave absurde apo tragjedive moderne âGofâ dhe âSinkopaâ. NĂ« fillimet e veta, absurdi, shihet si filozofi, qĂ« pĂ«rçon njĂ« ide: mungesĂ«n e kuptimit. PikĂ«risht me kĂ«tĂ« mungesĂ« pĂ«rballen personazhet e Pashkut.
Këto dy drama na vënë para një kërkimi, një pavetëdijeje, një dobësie duke shpërfaqur personazhe të rrënuara, të humbura, në kërkim të vetes dhe arsyes. Personazhet e Pashkut ndërtohen fund e krye si absurde: heronj me frikën për jetën. Personazhe të tjetërsuara e të shumëfishuara në alter-ego. Personazhe që në botë nuk krijojnë relacione me të tjerët, krijojnë relacione me veten. Vihemi para një Unë dhe një Uni si një Tjetër.
Nëse në tragjedinë klasike heroi paraqitet përherë në një rënie, në një disfatë, si një fajtor pa faj, një vetësakrificë për të tjerët, në tragjedinë moderne, në anën tjetër, nuk krijohen personazhe të ngritura me synim të vlerave morale. Karakter i kësaj tragjedie është përherë një karakter i thjeshtë që para konflikteve me kohën dhe botën, dalin konfliktet me veten. Po këto karaktere i hasim në dramat e Pashkut. Drama këto, të krijuara në variantin e absurdit tragjik duke në vënë para deformimeve shoqërore, melankolisë, demotivimit.
Pashku me veprat e tij arrin tĂ« krijoj njĂ« sfond mĂ« ndryshe tĂ« letĂ«rsisĂ« shqipe, duke na vĂ«nĂ« para filozofisĂ« sĂ« absurdit si njĂ« kĂ«rkim i pandalshĂ«m, njĂ« vend nĂ« tĂ« cilĂ«n personazhi nuk pĂ«rket, njĂ« luftĂ« mes vetes me veten, njĂ« ide nĂ« tĂ« cilĂ«n personazhi ka njĂ« qĂ«ndrim ekzistencial apo ndjenjĂ« konfuzioni, orientimi a frike pĂ«rballĂ« njĂ« bote dukshĂ«m tĂ« pakuptimtĂ«.Â
NĂ« tĂ« dy dramat e Pashkut, theksi bie mbi krizĂ«n ekzistenciale, qĂ« prek mĂ« sĂ« tepĂ«rmi shfaqjen e dyfishtĂ« tĂ« identitetit tĂ« personazhve. Kjo krizĂ« shĂ«njon edhe thelbin e krijimit absurdist, pĂ«rballja e vetes sĂ« rĂ«ndomtĂ« me veten absurde. KĂ«shtu tĂ« dy dramat paraqesin konfliktin midis prirjes njerĂ«zore pĂ«r kĂ«rkimin e vlerave dhe kuptimit nĂ« jetĂ« dhe paaftĂ«sinĂ« njerĂ«zore pĂ«r tâi gjetur ato nĂ« njĂ« univers tĂ« pakuptimtĂ«, irracional dhe kaotik, paraqesin botĂ«n si tĂ« egĂ«r, tĂ« hidhur, boshe. BotĂ« nĂ« tĂ« cilĂ«n pohohet se ekzistenca njerĂ«zore Ă«shtĂ« nĂ« thelb njĂ« çështje e kuptimit dhe e gjetjes sĂ« kuptimit tĂ« jetĂ«s./ KultPlus.com
Mirosllav KrleĆŸa (Zagreb, 7 korrik 1893 â 29 dhjetor 1981) ishte njĂ« shkrimtar, poet dhe intelektual kroat.
Ai konsiderohet njĂ« nga shkrimtarĂ«t mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m kroatĂ« tĂ« shekullit tĂ« kaluar.Â
Lindur më 1893 në Zagreb kur qyteti ishte pjesë e perandorisë Austro-Hungareze, ai ishte jo vetëm romancier, por edhe poet, dramaturg, eseist, kritik letrar dhe enciklopedist. Në një moshë shumë të re ai hyri në akademinë ushtarake në Budapest, por shumë shpejt u dallua për anti-militarizmin e tij. Gjatë Luftës së Parë Botërore ai u radhit në ushtrinë e Habsburgut, pasi u përpoq të regjistrohej në ushtrinë serbe më 1912, të cilën ai e identifikoi si më korresponduese me idenë e tij për pan-Sllavizmin dhe vëllazërimin e Sllavëve të Jugut.
Në vitin 1917 ai anoi hapur me bolshevikët dhe me rrymën leniniste të Marksizmit, megjithëse pothuajse menjëherë ai filloi të shfaqte zhgënjimin dhe hutimin ndaj bolshevizmit dhe në veçanti drejt ndërhyrjes në kulturë.
Në Jugosllavinë monarkike ai ishte një nga shkrimtarët më të njohur të majtë, por qëndrimi i tij heterodoks, anti-dogmatizmi dhe refuzimi i direktivave të BRSS-së çuan në margjinalizimin e tij brenda partisë.
Ishte vetĂ« Tito mĂ« 1937 qĂ« dekretoi dĂ«bimin e tij nga partia, duke mbajtur njĂ« marrĂ«dhĂ«nie personale me KrleĆŸa si dhe njĂ« nderim intelektual. Aktori Rade Ć erbedĆŸija nĂ« biografinĂ« e tij âDeri nĂ« frymĂ«n e funditâ, tregon kur vetĂ« Tito i kĂ«rkoi disa herĂ« qĂ« tĂ« interpretonte veprat e KrleĆŸa-s. Prishja midis JugosllavisĂ« dhe BRSS mĂ« 1948 ngriti konsideratĂ«n e shkrimtarit nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« konsiderueshme. SidoqoftĂ«, pozicionet e tij pro-jugosllave ishin mĂ« vonĂ« shkaku i konsiderimit tĂ« pakĂ«t nĂ« vitet e para tĂ« KroacisĂ« sĂ« pavarur.
Në kafene u dëgjua një goditje shpulle, shkllap. U ndal gjithçka, tallva, domino, loja e letrave dhe bisedat. Kokat u kthye kah tavolina prej nga u dëgjua zëri i shuplakës. Ai i cili u godit ishte njeri i madh dhe i trashë. Kurse ai që e goditi, të kundërtën e tij, i hollë, i ligsht dhe i vogël. Gishtat e të dobëtit kishin lënë shenjën e pesë gishtave në faqen e majtë të të trashit. Po të donte, polici nëpërmjet shenjës së gishtërinjve lehtë mund ta gjente kush i ka rënë.
Burrat në kafene menduan se burri trashaluq do ta kapë të hollin dhe do ta shkelë si shajak rruge, por nuk u bë ashtu, por vetëm bërtiti: Jam paditës! Nuk doli zë nga askush. Më pas tha: E patë të gjithë. Dhe duke iu kthyer të dobëtit, i cili nuk i vinte as deri të krahët, i tha: Ec, drejt në stacion policor.
Goditësi në vend të përgjigjes bëri një gjest sikur ta trembte mizën. Më pas lëshoi një zë si avull nga goja: Psss!
I trashi doli jashtë.
Burrat e kafenesë iu kthyen përsëri lojërave e muhabeteve. Trashaluqi më pas u kthye me një polic pranë. Ia tregoi policit të dobëtin. Ja, ky është! Më pas i tregoi edhe të ulurit si dëshmitarë, duke thënë: Edhe këta e kanë parë!
Polici i dërgoi në stacionin policor të trashin, goditësin dhe katër persona të tjerë që ishin ulur pranë tavolinës së tyre.
I trashi duke mbajtur ende faqen e majtë, tha: Zotëri komisar, jam paditës ndaj këtij burri. Më goditi. Janë dëshmitarë edhe këta.
Komisari shkroi me makinë shkrimi të dhënat e paditësit, të paditurit dhe dëshmitarëve. Paditësi thoshte se nuk e njeh atë që e goditi. Edhe dëshmitarët ashtu, duke thënë se ne nuk dimë gjë.
Paditësi pyeti: A e keni dëgjuar zhurmën e shuplakës?
Dëshmitarët thanë: Jo, as nuk kemi parë e as dëgjuar gjë.
I padituri tha: Unë nuk e mohoj që e kam goditur këtë burrë.
Komisari e pyeti: Përse e ke bërë? A ka diçka që nuk shkon mes jush? A ju ka fyer?
â Jo, sâka gjĂ« mes nesh. Nuk e njoh atĂ«.
E si ndodhi?
I dobĂ«ti filloi tĂ« rrĂ«fejĂ«: MbrĂ«mĂ« erdha nga puna nĂ« shtĂ«pi. Kur pashĂ« na e kishin shkĂ«putur rrymĂ«n elektrike. Nuk e kishim paguar. E kaluam tĂ«re natĂ«n nĂ« errĂ«sirĂ«. NatĂ«n nuk fjeta fare. Veç kĂ«saj, edhe nĂ«na Ă«shtĂ« e sĂ«murĂ« tash dy vjet. Vuan nga dhimbja e lukthit. Mjeku i jep njĂ« ilaç. Kur e merr atĂ«, i pushon dhimbja. MirĂ«po, ku Ă«shtĂ« tani ilaçi se? Kur u bĂ« mĂ«ngjes u ngrita nga shtrati, po mĂ« ishte mpirĂ« ana e majtĂ«. Xhami i dhomĂ«s nĂ« tĂ« cilĂ«n rashĂ« Ă«shtĂ« thyer tre muaj mĂ« parĂ«. Nuk po gjejmĂ« xham. As ai vetĂ« nuk po vjen. I vendosem jastĂ«k e çarçaf dritares. MirĂ«po nuk pati dobi. Deri nĂ« mĂ«ngjes hyri brenda tĂ« ftohtit. MĂ« ishte mpirĂ« ana e majtĂ«. U ngrita nga shtrati, mĂ« falni, shkova nĂ« tualet. Uji ishte ndalur. JashtĂ« binte shi i furishĂ«m. NĂ« çezme nuk kishte ujĂ«. Hyra nĂ« dhomĂ«. Po dridheshim. Kishin marrĂ« pak dru. Por, u harxhuan. Tani nuk po gjejmĂ« dru. Sâka. GazetashitĂ«si e kishte lĂ«nĂ« gazetĂ«n. Ădo mĂ«ngjes pa shkuar nĂ« punĂ« lexoj gazetĂ«. Shikova gazetĂ«n. Kishte tituj si âGarĂ« bukurieâ, âGallatasaraji u bĂ« kampion i ligĂ«sâ. Desha ta hedh shpirtin jashtĂ« shtĂ«pisĂ«. Kur po dilja nĂ« derĂ«, erdhi nĂ«punĂ«si ekzekutiv me pĂ«rmbaruesin. PĂ«r shkak qĂ« nuk e kemi paguar qiranĂ«, pronari na ka paditur. Nuk gjetĂ«n gjĂ«ra pĂ«r tâi marrĂ« nĂ« shtĂ«pi. Nuk dua asnjĂ«herĂ« qĂ« nĂ« shtĂ«pi tĂ« me vijnĂ« nĂ«punĂ«si ekzekutiv dhe pĂ«rmbaruesi. Nuk gjetĂ«n gjĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ«. Njeriu turpĂ«rohet.
Përmbaruesi tha: Ta marrim këtë kanape.
Me ta çuar dorën në kanape dolën në pah mbi sëndukët e vjetër të sheqerit, pantallona, copëza zhelesh e jorganë të grisur.
Përmbaruesi këtë herë tha: Radion.
Sikur ta marrin këtë dreq radioje dhe të shpëtoj. Dhjetë muaj të vitit është te mjeshtri. Fito, fito, e jepja rregullimit të radios. Zaten radio na ka sjellë në këtë gjendje.
Duke dalë nga dera, gruaja më tha: Vajza nuk po shkon në shkollë.
E pyeta pse?
Mësuesi i ka kërkuar uniformë sportive. Pa të nuk e lejon të hyjë në mësim.
MirĂ«, mirĂ«âŠ
Nuk ka as vaj ulliri.
E hodha vetën rrugëve. Sido që të jetë, në punë nuk kisha mbetur vonë. Nuk shkoj as sot, thashë.
Shi i rrëmbyeshëm.
Tramvajin aty te ne e kanĂ« hequr. Autobusi vjen çdo gjysmĂ« ore. Nuk ka mundĂ«si tĂ« hip. ĂshtĂ« i stĂ«rmbushur. MinibusĂ«t edhe ata tĂ« mbushur plot.
Veturat kalojnë një pas një, mirëpo asnjëra nuk ndalon. Uji me hynë në këpucë. Sikur shiu ra me kove. U bëra qullë. Po dridhem. Një djalosh më erdhi afër dhe më tha: Më falni xhaxha!
Mendova se do të më pyeste për orën.
Më tha: A keni dijeni për ndeshjen e djeshme?
Hë, Zoti im⊠Vazhdova të ec. Aty gjendet një kafene. Hyra në kafene. Uji më rridhte nga çdo anë. E porosita një çaj. Pranë meje ishte i ulur ky burri që i meshova shuplakë. Lexonte gazetë.
Unë duke thënë me vete: More çka do të bëhet kjo gjendja ime? Si do të jetë fundi ynë?
Teksa unë po mendoja kështu, ky burri me mllef e gjuajti gazetën që mbante në duar dhe bërtiti: More vendi po shkon drejt humnerës!
Mendova qĂ« edhe ai ishte me brenga si unĂ«, dhe thashĂ« tĂ« flasim e tâi rrĂ«fehemi njĂ«ri-tjetrit. I thashĂ«: PĂ«rse zotĂ«ri? MĂ« falni, mos tĂ« jetĂ« sikur po pĂ«rzihem, pĂ«rse jeni tendosur?
Ai pĂ«rsĂ«ri me mllef: Ăka tĂ« jetĂ« mĂ« shumĂ«! Ej, nĂ« kĂ«tĂ« vend nuk ka arbitĂ«r! Nuk ka arbitĂ«r, i poshtĂ«r qofsha. NĂ« ndeshjen e djeshme arbitri pĂ«rsĂ«ri ka gjykuar duke mbajtur anĂ«n..
Më pas nuk e di se çfarë më ndodhi mua. Për besë as unë nuk e kuptova, zotëri komisar. Në jetën time nuk e kam qëlluar askënd asnjëherë. Sikur në trupin tim më është shtypur një sustë, sikur është ngritur me forcën elektrike, u ngre përnjëherë lart kjo dora ime e djathtë. I mëshova një shpullë në fytyre këtij herifit. Unë nuk po e mohoj. E godita. Mirëpo, jo qëllimisht. Për besë nuk e kisha me qëllim. Ishte diçka jashtë vullnetit tim. Më pas me erdhën mëndtë. U frikësova, madje thashë se ky njëri do të më bëjë copë-copë tani. Mirëpo, u bë një herë. Zoti, duke ma dhënë në krahun e djathtë forcën e mundësit Zalolu Rrystemit, i mëshova shuplakë këtij herifit.
Komisari e shikoi burrin e trashë i cili e kishte hëngër shpullën. I shtrëngoi dhëmbët, bëri sikur u çua në këmbë. Filloi ta kruante dorën e këmbën e djathtë, dhe i tha paditësit: Hajde më! Pajtohuni mos e zgjatni!
I godituri u rebelua dhe tha: Nuk pajtohem!
Komisari i zemĂ«ruar, iu drejtua policit qĂ« shkruante nĂ« makinĂ«: Shkruaj! âPaditĂ«si, duke thĂ«nĂ« vendi po shkon drejt humnerĂ«s, interesat e mĂ«dha tĂ« vendit, personalitetin shpirtĂ«ror tĂ« qeverisĂ«âŠâ
Iu kthye burrit të trashë edhe një herë: Hajde pajtohuni!
Burri i trashë, duke fërkuar me dorën e majtë faqen në të cilën ende qëndronte shenja e shpullës, tha: Mirë zotëri, pajtohemi.
MarrĂ« nga numri i pestĂ« i revistĂ«s âAkademiaâ/ KultPlus.com
Këto janë disa nga shprehjet më të veqanta për librin:
1. Shoku mĂ« besnik kur mbetem vetĂ«m Ă«shtĂ« libri, tek ai gjejĂ« ngushĂ«llimin kur tĂ« tjerĂ«t mĂ« tradhtojnĂ«. 2. PrindĂ«rit, qĂ« tâi edukojnĂ« mirĂ« fĂ«mijĂ«t, duhet tâi rrethojnĂ« me libra. 3. Librat janĂ« thesari i deponuar i botĂ«s dhe trashĂ«gimia mĂ« me vlerĂ« e gjeneratave dhe popujve. 4. Koleksionimi i librave Ă«shtĂ« nĂ« fakt koleksionim i lumturisĂ«. 5. Libri Ă«shtĂ« dritare prej nga ne e shohim botĂ«n. 6. Leximi pa meditim Ă«shtĂ« thjesht sikur ngrĂ«nia e ushqimit pa marrĂ« frymĂ« (pandĂ«rprerĂ«). 7. Lexoje njĂ« libĂ«r tĂ« mirĂ« tre herĂ« sepse Ă«shtĂ« mĂ« e dobishme pĂ«r ty se tĂ« lexosh tre libra tĂ« mirĂ«. Abbas Akkad 8. MĂ« i rrallĂ« se libri i mirĂ« Ă«shtĂ« lexuesi i mirĂ«. 9. Kush shkruan, lexon dy herĂ«. 10. GjurmĂ«t e njĂ« kulture a qytetĂ«rimi qĂ« mĂ« sĂ« shumti i rezistojnĂ« kohĂ«s janĂ« librat. 11. MĂ« thuaj çfarĂ« lexon tĂ« tĂ« them se kush je. 12. Krenaria e njĂ« tregtari Ă«shtĂ« nĂ« mallin qĂ« posedon, krenaria e njĂ« dijetari nĂ« librat qĂ« posedon. 13. Libri Ă«shtĂ« shok qĂ« nuk tĂ« bĂ«n hipokrizi, nuk mĂ«rzitet duke qĂ«ndruar me ty, nuk tĂ« qorton nĂ«se e anashkalon dhe nuk tĂ« pĂ«rhap sekretet kurrĂ«. 14. Prapa çdo libri ka njĂ« ide e parapa çdo ideje ka njĂ« hap pĂ«rpara. 15. NĂ« pĂ«rfundim tĂ« leximit tĂ« njĂ« libri tĂ« mirĂ« ndihemi sikur po i japim lamtumirĂ«n njĂ« shoku tĂ« çmuar. 16. I urituri nuk ia di vlerĂ«n ushqimi pa mos u ngopur mĂ« parĂ«. KĂ«shtu Ă«shtĂ« puna edhe me lexuesin qĂ« lexon librin e parĂ« qĂ« i ka rĂ«nĂ« nĂ« dorĂ«. 17. Proverbat popullor janĂ« libĂ«r enciklopedik nĂ« tĂ« cilin lexon me lehtĂ«si moralin dhe kulturĂ«n e njĂ« populli. 18. TĂ« mbushĂ«sh raftet me libra Ă«shtĂ« mĂ« e dobishme se tĂ« mbushĂ«sh portofolin me para. 19. EdukatorĂ«t tĂ« thonĂ«: âLexoje librin qĂ« tĂ« bĂ«n dobi!â, ndĂ«rsa unĂ« tĂ« them: pĂ«rfito nga ajo qĂ« lexon! 20. Dija Ă«shtĂ« ndĂ«r shkaqet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« lumturisĂ«, andaj bĂ«je librin, mjetin e dijes, shoqĂ«rues tĂ«ndin tĂ« pĂ«rhershĂ«m. 21. Trupi nuk zhvillohet pa ushqim, po kĂ«shtu as mendja pa lexim dhe meditim. 22. Dashuria pĂ«r leximin Ă«shtĂ« mirĂ«si e pĂ«rshpejtuar pĂ«r besimtarin nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. 23. Nuk ka anije si libri qĂ« na bartĂ« sa nĂ« njĂ« vend sa nĂ« tjetrin! 24. Dashuria pĂ«r leximin nĂ«nkupton shndĂ«rrimin e monotonisĂ« nĂ« dĂ«frim. 35. Libri Ă«shtĂ« drita qĂ« na udhĂ«heq drejt qytetĂ«rimit.
Mendoj se e pashë A passage to India ngase vendi im ishte nĂ« titullin e filmit. Pasi dola nga teatri mora transportin nĂ«ntokĂ«sor â ose metronĂ«, siç e quajnĂ« kĂ«tu â qĂ« tĂ« shkoja nĂ« ambasadĂ«, ku punoj çdo ditĂ« pĂ«r pak orĂ«. Ajo çka fitoj kĂ«tu mĂ« mundĂ«son tĂ« blej ca gjĂ«ra ekstravagante tĂ« cilat ma ndriçojnĂ« jetĂ«n time si student i skamur. Dyshoj se pĂ«r shkak tĂ« kĂ«tyre gjĂ«rave ekstravagante, nganjĂ«herĂ« bie pre e njĂ« lloj somnabulizmi qĂ« zakonisht mĂ« shkakton situata trazuese. Ja njĂ« shembull: me ta kujtuar udhĂ«timin nĂ«ntokĂ«sor, e shoh veten tĂ« ulur rehatshĂ«m, edhe pse kam dĂ«shmi se isha nĂ« kĂ«mbĂ«, pranĂ« derĂ«s, duke u mbajtur pĂ«r shtyllĂ«s sĂ« hekurt dhe gati duke u rrĂ«zuar saherĂ« qĂ« treni ndalet ose niset. Nga aty shikoj, me njĂ« pĂ«rzierje pĂ«rbuzjeje dhe keqardhjeje, mbi njĂ« student kamboxhian krejt tĂ« rreckosur, nĂ« njĂ« ulĂ«se nĂ« mes tĂ« vagonit, duke u kotur me kokĂ«n e mbĂ«shtetur nĂ« dritare. FlokĂ«t e tij, tĂ« bollshme aq sa tĂ« palara, tregojnĂ« njĂ« rreth tullac dhe me rrudha dhe mjekra e tij tri a katĂ«r ditĂ«sh Ă«shtĂ« e shpupurishur. BuzĂ«qesh nĂ« gjumĂ«, i lĂ«viz buzĂ«t shpejt dhe njerĂ«zishĂ«m, si tĂ« ishte duke bĂ«rĂ« njĂ« muhabet miqĂ«sor me vetveten duke pĂ«shpĂ«ritur.
Mendoj: âAi duket i lumtur, megjithĂ«se ai sâka asnjĂ« arsye tĂ« jetĂ« i lumtur. Ai jeton, si unĂ«, nĂ« mesin e evropianĂ«ve armiqĂ«sorĂ«. Sado qĂ« tĂ« mundohen ta fshehin, ata janĂ« armiqĂ«sorĂ« ndaj atyre qĂ« gjykojnĂ« se janĂ« ndryshe. NĂ« kĂ«tĂ« kuptim ne indianĂ«t kemi ca pĂ«rparĂ«si, se jemi mĂ« pak ndryshe, po kush sâe ka njĂ« pĂ«rparĂ«si ndaj kĂ«tij djaloshi, qĂ« duket kaq i veçantĂ«? Edhe po tĂ« ishte perĂ«ndimor dhe nga veriu, prapĂ« do tĂ« konsiderohej pĂ«rfaqĂ«sues i llumit tĂ« shoqĂ«risĂ«. Bile as unĂ«, qĂ« e konsideroj veten njeri pa paragjykime, sâdo tĂ« futesha nĂ« aventura tâi besoj atij.
Zbrita nĂ« stacionin La Muette dhe menjĂ«herĂ« ia beha nĂ« Rue Alfred-Dehodencq, ku ishte vendosur ambasada. Sado e pabesueshme qĂ« tĂ« duket, derĂ«tari nuk mĂ« njohu dhe refuzoi tĂ« mĂ« linte tĂ« kaloja. Teksa po ziheshim me duar tĂ« zbrazĂ«ta, burri bĂ«rtiti: âIk nga kĂ«tu! Ik!â disa herĂ«. HerĂ«n e fundit, britma u kthye nĂ« njĂ« âSour-sdayâ miqĂ«sore, qĂ« nĂ« gjuhĂ«n kamboxhiane do tĂ« thotĂ« âMirĂ« mĂ«ngjesi.â I hapa sytĂ« dhe ende i trandur pashĂ« shokun tim, shoferin e taksisĂ«, njĂ« bashkĂ«atdhetar, qĂ« po mĂ« shkundte tĂ« zgjohesha dhe i cili ma pĂ«rsĂ«riti pĂ«rshĂ«ndetjen dhe shtoi: âDuhet tĂ« dalim. Po mbĂ«rrijmĂ« te stacioni ynĂ«.â U ngrita dhe gati mora nĂ« thua teksa po dilja nga vagoni; e ndoqa bashkatdhetarin pĂ«rgjatĂ« platformĂ«s, pa e pyetur asgjĂ«, nga frika se mos po bĂ«j ndonjĂ« gabim dhe po e bĂ«ja tĂ« mendonte se jam i çmendur, ose droguar. Para se tĂ« ngjiteshim shkallĂ«ve, pata njĂ« fanitje, jo mĂ« pak tĂ« dhimbshme sado qĂ« e parashikuar. E kam fjalĂ«n pra pĂ«r atĂ« se pasqyra reflektonte flokĂ«t e mia tĂ« pista, mjekrĂ«n time tĂ« shpupurishur tri a katĂ«r ditĂ«sh; po ajo qĂ« merakoste me tamam ishte po ashtu tĂ« kuptoja nĂ« po atĂ« moment se po lĂ«vizja buzĂ«t dhe, çka Ă«shtĂ« edhe mĂ« keq, po buzĂ«qeshja si tĂ« isha duke folur vetmevete, si njĂ« idiot.
FITIMI I DASHURIĂ
âMĂ« fol pĂ«r tĂ«â, ma kĂ«rkoi ai.
Sâe di mirĂ« si nisi as ku jemi. Kur Virxhinia pyeti:
âA e mban mend çka ke premtuar?â unĂ« sâe kam guximin tâi them, edhe njĂ«herĂ«, se javĂ«n tjetĂ«r do tĂ« drekojmĂ« sĂ« bashku, por se po mĂ« presin prindĂ«rit e mi. Llomotis sĂ« koti si tĂ« doja tĂ« shmangia tensionin duke i pĂ«shtjelluar gjĂ«rat nĂ« njĂ« muhabet vĂ«rdallisĂ«s.
Me gjasĂ« me anĂ« tĂ« asociacioneve tĂ« ideve unĂ« flas rreth njĂ« restoranti tĂ« hapur nĂ« njĂ« mansion tĂ« vjetĂ«r dimrin e kaluar nga njĂ« kuzhinier francez ne emrin Pierre â nĂ« San Isidro? apo San Fernando? Apo mos Pierre nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« qĂ«ndroi nĂ« Southside? Pas ca belbĂ«zimesh mezi e mbaj nĂ« mend vagullt emrin dhe adresĂ«n â shkarjet e mia tĂ« kujtesĂ«s mund tĂ« nĂ«nkuptojnĂ« se pĂ«r ta bĂ«rĂ« veten tĂ« dukem i rĂ«ndĂ«sishĂ«m po e hapja njĂ« restorant tĂ« cilin mezi e njihja; dhe pĂ«r tĂ« treguar se jam njohĂ«s vazhdoj tĂ« pĂ«rshkruaj nĂ« hollĂ«si delikatesat qĂ« i shĂ«rbejnĂ« atje â njĂ« pĂ«rshkrim qĂ« me gjasĂ« duket i pa vend pĂ«r njĂ« njeri me qiellĂ«z tĂ« thjeshtĂ« si imja. Nuk po mundohem tĂ« sajoj ndonjĂ« shfajĂ«sim nga tĂ« qenĂ«t zemĂ«rlepur apo nga inercia, apo tĂ« pranoj njĂ« kompromis me qĂ«llim qĂ« tĂ« shpĂ«toj fytyrĂ«n. Jam i trishtuar, ma ha mendja, saktĂ«sisht ngase kam vepruar kundĂ«r dĂ«shirsĂ« sime â pĂ«r tĂ« sajuar njĂ« shfajĂ«sim, jo pĂ«r tĂ« pranuar ndonjĂ« kompromis.Â
MeqĂ« sâpo ia dal dot tĂ« çlirohem nga Virgjinia, atĂ«herĂ« mĂ« duhet gjej njĂ« mĂ«nyrĂ« tâua bĂ«jĂ« me dije prindĂ«rve tĂ« mi se nuk do tĂ« drekojmĂ« sĂ« bashku. PĂ«r tâi bĂ«rĂ« gjĂ«rat edhe mĂ« keq, mamaja ime tashmĂ« Ă«shtĂ« duke mĂ« pritur nĂ« Rosedale Gardens. E pĂ«rfytyroj tĂ« ulur nĂ« stol, e buzĂ«qeshur dhe e gjallĂ«, si tĂ« ishte nĂ« njĂ« fotografi tĂ« zbĂ«rdhulur tĂ« shkrepur pĂ«r tĂ« nĂ« po ato ato parqe dhe tash mua mĂ« duket e trishtĂ«. Duke ecur pĂ«rgjatĂ« vereandĂ«s sĂ« shtĂ«pisĂ« sonĂ« nĂ« fshat mbĂ«rrij te studioja e vjetĂ«r me suvanĂ« e leckerosur. MĂ« merr goxha kohĂ« ta zgjoj tim atĂ«, i cili po pushon nĂ« njĂ« pozicion krejt i kruspullosur nĂ« kauç. âNuk kam fjetur mirĂ« mbrĂ«mĂ«,â thotĂ« ai, qĂ« tĂ« shfajĂ«sojĂ« veten. ĂshtĂ« shumĂ« i lumtur qĂ« po mĂ« sheh. I them menjĂ«herĂ«: âNuk do tĂ« ha drekĂ« me ju.â Babai im nuk e kupton fillimisht, ngase nuk Ă«shtĂ« krejtĂ«sisht zgjuar dhe unĂ« ngutem tâi kĂ«rkoj tâia âbĂ«jĂ« me dije mamasĂ«â. Dua tĂ« largohem para se tĂ« zgjohet tamam, sepse Ă«shtĂ« ende i lumtur dhe e di se shumĂ« shpejt do tĂ« trishtohet.
Ua shkaktoj këtë dhimbje atzre dhe vetes sime që të mos e zhgënjej një grua për të cilën takimi me mua do të thotë (si ta them këtë pa qenë i lig?) thjesht ashtu, një takim dreke.
Ai ma dha interpretimin e tij:
âĂka do tĂ« thotĂ« kjo Ă«shtĂ« se ti nuk dĂ«shiron tâi takosh ata tash.â
Sot të gjithë e ndeshim diku vështrimin e Frida Kahlos. E kudondodhur në posterat, printimet, kopertinat e librave, gotat apo bluzat, imazhi i saj është më i njohur sot se sa ishte gjatë jetës së saj të shkurtër. Ndonjëherë ajo shfaqet më tipare mashkullore, dhe ndonjëherë femërore dhe delikate.
Megjithatë ekziston gjithmonë ndjenja e një gruaje që e kuroi me kujdes imazhin e saj publik. Nuk është çudi që Kahlo përshtatet kaq lehtë në ikonografinë e botës së shekullit XXI që ka shpikur idenë e influencuesit, duke e personifikuar jo pak, pasi ky version i Kahlospërfaqëson një përzierje midis bohemizmit, heroinës tragjike dhe të jetuarit sa më mirë.
Nga ana tjetër ajo na tregon shumë Frida Kahlo-n historike, një artiste me talent të rrallë e cila u rrit në mesin e trazirave të Revolucionit Meksikan, duroi dhimbjet kronike dhe shëndetin e brishtë gjatë gjithë jetës së saj në vazhdën e martesës me artistin e famshëm meksikan, Diego Rivera, dhe nën shoqërinë e disa prej figurave më të rëndësishme të shekullit XX-të?
Historia e saj nis nĂ« vitin 1907 në Kojoakan, asokohe njĂ« fshat i vogĂ«l nĂ« periferi tĂ« Meksiko Siti, kur Kahlo lindi si e treta nga 4 vajzat e emigrantit gjerman Guilermo Kahlo (1871â1941) dhe Matilda Gonzalez (1874-1932), vajza e njĂ« babai indigjen dhe njĂ« nĂ«ne me origjinĂ« spanjolle.
Guilermo ishte një fotograf i talentuar dhe i suksesshëm, edhe pse shpërthimi i Revolucionit Meksikan në vitin 1910 kjo ndikoi negativisht në punën e tij, pasi ai mbështetej tek porositë që merrte nga qeveria e përmbysur. Ndërsa marrëdhënia e Fridës me nënën e saj konservatore ishte shpeshherë e tensionuar, ajo ishte e afërt me të atin, sidomos pasi Kahlo u sëmur nga poliomieliti kur ishte 6-vjeçe.
Ajo sëmundje e la me këmbën e djathtë më të dobët dhe më të shkurtër. Kjo mund të shpjegojë pjesërisht edhe dashurinë e saj për fustanet e gjata tradicionale, sepse ato e mbulonin defektin e saj fizik. Sipas biografisë së historianit të artit Hajden Herrera, përvoja e vetë Guilermos me sulmet epileptike, ndihmoi babë e bijë të krijonin një lidhje shumë të ngushtë bazuar në përvojën e përbashkët të sëmundjes.
Guilermo i mĂ«soi vajzĂ«s sĂ« tij fotografinĂ« dhe pikturĂ«n. MĂ« vonĂ« ajo do tĂ« shkruante nĂ« ditarin e saj mbi âbutĂ«sinĂ«â e tij dhe âmirĂ«kuptimin pĂ«r tĂ« gjitha problemet e miaâ. NĂ« vitin 1922, Kahlo hyri nĂ« shkollĂ«n prestigjioze âEscuela Nacional Preparatoriaâ (Shkolla PĂ«rgatitore KombĂ«tare), njĂ« nga vetĂ«m 35 vajzat mes 2000 studentĂ«ve.
Autoritetet e shkollĂ«s pĂ«rqafuan âindigenismoâ-n, njĂ« qasje antikoloniale ndaj identitetit meksikan qĂ« luajti njĂ« rol tĂ« veçantĂ« krijimin e njĂ« imazhi tĂ« veçantĂ« publik nga Kahlo. Ajo filloi tĂ« pretendonte se kishte lindur nĂ« vitin 1910, se ishte ânjĂ« bijĂ« e revolucionitâ.
SĂ« bashku me shokĂ«t dhe shoqet e saj krijuan njĂ« grup tĂ« vogĂ«l tĂ« quajtur âLos Cachuchasâ pĂ«r shkak të kapeleve tĂ« larta qĂ« mbanin. Ato ishin rebele dhe tĂ« angazhuara politikisht dhe intelektualisht. Frida Kahlo mendonte tĂ« bĂ«hej mjeke, derisa njĂ« aksident i tmerrshĂ«m ndryshoi trajektoren e jetĂ«s sĂ« saj. MĂ« 17 shtator 1925, Kahlo dhe dashuria e saj e parĂ«, Alehandro Arias, udhĂ«heqĂ«si jozyrtar i âLos Cachuchasâ, po udhĂ«tonin nĂ« njĂ« autobus kur ai u pĂ«rplas nga njĂ« tramvaj. Disa pasagjerĂ« vdiqĂ«n. Kahlo u ngjesh pas njĂ« parmaku prej hekuri, duke pĂ«suar çarjes tĂ« legeni. Po ashtu iu shpua barku dhe mitra, pati disa kocka tĂ« thyera dhe shtypje tĂ« kĂ«mbĂ«s sĂ« saj tĂ« djathtĂ«.
Mjekët dyshonin nëse ajo do të arrinte të mbijetonte. Pas rikuperimit të saj fillestar, ajo u diagnostikua se kishte 3 rruaza të zhvendosura në shtyllën kurrizore, ndaj duhej të vishte një korse prej gipsi dhe të kalonte edhe 3 muaj të tjerë shtrirë në shtrat. Marrëdhënia e saj me Ariasin, të cilën prindërit e tij nuk e miratuan, do të përfundonte pasi ai u dërgua në një turne në Evropë.
Kur po i nĂ«nshtrohej njĂ« rikuperimi tĂ« dytĂ« tĂ« gjatĂ« â beteja e saj me poliomielitin e kishte izoluar pĂ«r 9 muaj â Kahlo nisi ta merrte seriozisht artin. NĂ«na e saj i dha asaj një kavalet tĂ« projektuar posaçërisht nĂ« mĂ«nyrĂ« që Frida tĂ« mund tĂ« pikturonte nĂ« shtrat. MĂ« vonĂ« ajo shkroi: âUnĂ« pikturoj veten shpesh, sepse jam subjekti qĂ« njoh mĂ« mirĂ«â.
NĂ« fundin e vitit 1927, megjithĂ«se do tĂ« jetonte me dhimbje kronike pĂ«r pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« jetĂ«s sĂ« saj dhe do tâi nĂ«nshtrohej shumĂ« operacioneve, Kahlo ishte mjaftueshĂ«m mirĂ« pĂ«r t`u rikthyer tek pĂ«rditshmĂ«ria. MiqtĂ« e saj, tani nĂ« universitet, ishin pĂ«rfshirĂ« nĂ« politikĂ«n studentore.
Kahlo iu bashkua Partisë Komuniste Meksikane (PCM), anëtarët e së cilës përfshinin figura të tilla radikale si fotografja italo-amerikane Tina Modoti (1896-1942). Në një nga mbrëmjet argëtuese të organizuara nga Modoti, Kahlo u njoh me Diego Riverën (1886-1957), një artist i njohur tashmë.
Ajo i kĂ«rkoi RiverĂ«s tĂ« shikonte veprat e saj tĂ« artit dhe tĂ« gjykonte nĂ«se ajo kishte ndonjĂ« talent. âVepra e saj rrezatonte njĂ« energji tĂ« pazakontĂ« shprehĂ«se, njĂ« pĂ«rcaktim tĂ« saktĂ« tĂ« karakterit. ShumĂ« shpejt, ajo u bĂ« gjĂ«ja mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« jetĂ«n timeâ- do tĂ« shkruante mĂ« vonë Diego.
Të dy u martuan në gushtin e vitit 1929. Matilda nuk ishte dakord që Kahlo të martohej me një bohem radikal, 20 vjet më i madh se vajza e saj, një burrë, jeta personale e të cilit ishte shumë e ndërlikuar. Ndërkohë Guilermo, i vetëdijshëm për pasurinë e Riveras dhe nevojën e së bijës për për trajtime mjekësore të kushtueshme në vitet në vijim, kishte një pikëpamje të kundërt.
Ata e quajtĂ«n çiftin me nofkĂ«n âelefantiâ dhe âpĂ«llumbiâ, i tillĂ« ishte ndryshimi nĂ« fizikun e tyre. Lajmi mbi martesĂ«n e tyre bĂ«ri bujĂ« edhe nĂ« media ndĂ«rkombĂ«tare. NĂ« vitet qĂ« pasuan, Rivera nĂ«nshkroi kontrata shumĂ« fitimprurĂ«se pĂ«r realizimin e muraleve tĂ« paguara nga industrialistĂ«t dhe financierĂ«t si Ford dhe Rokfeler.
GjatĂ« viteve 1930 dhe deri nĂ« vdekjen e saj nĂ« 1954, ajo e mbĂ«shteti kĂ«tĂ« ide me njĂ« seri kanavacash, shpeshherĂ« çuditĂ«risht tĂ« vogla kur i shihni nĂ« ndonjĂ« galeri, por qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« tĂ« famshme nĂ« mbarĂ« botĂ«n. Ajo hapi njĂ« ekspozitĂ« nĂ« vitin 1938 nĂ« qytetin e Nju Jorkut, ndĂ«rsa i shiti tablonĂ« âThe Frameâ Muzeut të Luvrit nĂ« vitin 1939.
Vepra e saj u ndikua shumĂ« nga arti popullor meksikan, i pasur me simbolika, si paraâkolumbiane ashtu edhe tĂ« krishtera. Shpesh ai ishte thellĂ«sisht politik dhe pĂ«rballej me çështjet rreth gjinisĂ«, klasĂ«s dhe racĂ«s. MarrĂ«dhĂ«nia e saj e stuhishme me RiverĂ«n, e ndĂ«rprerĂ« nga divorci nĂ« vitin 1939, vazhdoi sĂ«rish. Ăifti u pajtua dhe u martua pĂ«rsĂ«ri, edhe pse asnjĂ«ri nuk e mĂ«soi kurrĂ« aftĂ«sinĂ« e besnikĂ«risĂ«.
GjatĂ« rrjedhĂ«s sĂ« marrĂ«dhĂ«nies sĂ« tyre, Kahlo kishte lidhje me burra dhe gra, pĂ«rfshirĂ« kĂ«ngĂ«taren e lindur nĂ« Kosta Rika, Chavela Vargas. NĂ« prill 1953, Kahlo organizoi ekspozitĂ«n e saj tĂ« parĂ« personale nĂ« MeksikĂ« nĂ« GalerĂa Arte Contemporaneo.
Pakkush priste qĂ« ajo tĂ« merrte pjesĂ« personalisht. Por, duke injoruar kĂ«shillat e mjekĂ«ve, ajo mbĂ«rriti nĂ« ceremoninĂ« hapjes sĂ« ekspozitĂ«s me njĂ« ambulancĂ« pĂ«rpara se tĂ« çohej me barelĂ« nĂ« shtratin e saj me katĂ«r postera, tĂ« cilin ajo e kishte rregulluar qĂ« ta zhvendoste nga shtĂ«pia e saj nĂ« galeri. Vdiq mĂ« 13 korrik 1954 nĂ« moshĂ«n 47-vjeçare. Shkaku zyrtar i vdekjes ishte embolia pulmonare, edhe pse disa besojnĂ« se ajo mund tĂ« ketĂ« vrarĂ« veten. / âHistory Extraâ â Bota.al/KultPlus.com
Nga Rahoveci i vogël i Kosovës, i njohur për heshtjen e mençur, vreshtat e tij të përjetshëm dhe gjurmët e thella shpirtërore , ka shpërthyer një zë që tejkalon kufijtë kombëtarë dhe disiplinorë, zëri i Fahredin Shehut. Në këtë vend të heshtur, ku fryma e natyrës jehon më thellë se zhurma e qyteteve, është pjekur një vetëdije që rezonon me universin.. Rahoveci nuk është vetëm vendlindje e autorit; është trualli metafizik ku është ngjizur mendimi i tij. Aty ka marrë frymë për herë të parë dija që më pas u artikulua në veprën ANI!, një nga librat më të guximshëm dhe origjinalë të mendimit bashkëkohor shqiptar dhe më gjerë.
Shkruan: Musa Bushrani
Libri ANI! i autorit Fahredin Shehu Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r veprat mĂ« novatore tĂ« mendimit bashkĂ«kohor filozofik, shpirtĂ«ror dhe kognitiv. Strukturuar nĂ« dymbĂ«dhjetĂ« libra tematikĂ«, ai pĂ«rshkon njĂ« udhĂ«tim tridhjetĂ«vjeçar qĂ« tejkalon kufijtĂ« e letĂ«rsisĂ«, shkencĂ«s, mistikĂ«s dhe estetikĂ«s, pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« paradigmĂ« tĂ« re qĂ« autori e quan Observimi i njĂ« Universi Asemik. ANI! nuk Ă«shtĂ« thjesht libĂ«r, por njĂ« manifest meditativ dhe epistemologjik, qĂ« trajton temat e mistikĂ«s, okultizmit, teurgjisĂ«, mirĂ«mbajtjes sĂ« trupit e mendjes dhe shpalos nocione origjinale si KĂ«tutania, VetĂ«mashtrimi, Zoorkanah dhe ANI â njĂ« formulĂ« e pĂ«rmbledhur e vetĂ«dijes kozmike.
Libri ANI! i Fahredin Shehut shpaloset në formën e një udhëtimi të thellë shpirtëror dhe filozofik, të ndarë në dymbëdhjetë libra tematikë që përbëjnë bashkë një korpus unik të dijes dhe të ndërgjegjes. Secila pjesë ndërton shtresë mbi shtresë një vizion të ri për njeriun, universin dhe vetëdijen.
Pjesa hyrĂ«se vendos themelet e kĂ«saj vepre monumentale. Ajo pĂ«rvijon qĂ«llimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« librit: tĂ« zgjojĂ« vetĂ«dijen universale pĂ«rmes njĂ« paradigme tĂ« re qĂ« autori e quan âobservim asemikâ. Kjo hyrje nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m prezantim, por manifest filozofik qĂ« sfidon kufijtĂ« e sistemeve tradicionale tĂ« mendimit.
Më tej, kjo pjesë shpalos Zoorkanah-in si një udhë drejt ndriçimit të brendshëm, ku njeriu shndërrohet në një qenie që harmonizohet me frekuencat e universit.. Zoorkanah përfaqëson fuqinë krijuese që zhvillohet në heshtje dhe vepron në thellësi të shpirtit.
Në pjesën që trajton Vetëmashtimin, autori na përball me dramat e brendshme të ekzistencës. Ai eksploron mekanizmat e vetëkufizimit dhe iluzionet që njeriu ndërton rreth vetes, duke theksuar se vetëmashtimi është një nga pengesat më të mëdha në rrugën drejt qartësisë shpirtërore.
Këtutania, një nga konceptet origjinale të Shehut, paraqitet si një topografi e shpirtit. Ajo është hapësira imagjinare ku ndërtohen peizazhet e brendshme të përjetimit. Kjo pjesë i fton lexuesit të ecin në një hartë poetike të shpirtërores, ku çdo vend ka domethënie simbolike dhe përvojë të thellë.
Pjesa mbi Teurgjinë zhbiron ndërveprimin e njeriut me forcat e padukshme përmes riteve të pastra dhe qëllimeve të ndriçuara. Teurgjia këtu nuk është thjesht ritualizim, por një akt krijues që bart përgjegjësi të thellë shpirtërore dhe etikë hyjnore.
MarrĂ«dhĂ«nia mes trupit dhe shpirtit trajtohet nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« nĂ« kapitullin pĂ«rkatĂ«s. Trupi, sipas Shehut, nuk Ă«shtĂ« thjesht materie e rĂ«ndomtĂ«, por njĂ« tempull i ndĂ«rgjegjes â njĂ« instrument pĂ«rçues i energjisĂ« hyjnore qĂ« duhet trajtuar me dashuri dhe vetĂ«dije.
Në pjesën për etikën kozmike, autori ndërton një koncept të moralit që shkon përtej ligjeve njerëzore. Ai propozon një sistem të brendshëm harmonie dhe drejtpeshimi, të rrënjosur në strukturën shpirtërore të qenies dhe në rezonancë me ligjet universale.
Fjala, si një nga elementët themelorë të komunikimit dhe krijimit, trajtohet si një entitet i gjallë. Ajo ka energji, vibrim dhe ndikim real. Gjuha për Shehun është portë drejt transformimit dhe një ndër mjetet më të fuqishme për të shprehur të padukshmen.
Kapitulli mbi numerologjinĂ« e trajton numrin si shprehje tĂ« rendit hyjnor. Kjo pjesĂ« paraqet njĂ« vizion tĂ« thellĂ« tĂ« lidhjes mes strukturĂ«s matematikore tĂ« realitetit dhe kuptimit tĂ« brendshĂ«m qĂ« ajo mbart â njĂ« kod ezoterik pĂ«r tĂ« lexuar jetĂ«n.
Kujtesa gjenetike është një nga pjesët më origjinale të librit, ku autori e sheh vetëdijen si bartëse të informacioneve të lashta përtej biologjisë. Shehu propozon që njeriu mund të qaset në këtë arkiv shpirtëror për të njohur më mirë veten dhe origjinën e vet.
Arti, sipas Shehut, nuk është thjesht përjetim estetik, por një gjuhë e të padukshmes. Në këtë pjesë, ai e koncepton artin si meditim, si mjet shpërfaqës i shenjtës dhe si mënyrë për të kapur atë që fjalët nuk arrijnë ta shprehin.
Libri pĂ«rmbyllet me kapitullin pĂ«r harmoninĂ«, qĂ« paraqet njĂ« vizion tĂ« shoqĂ«risĂ« sĂ« ardhshme, ku dijet shkencore dhe pĂ«rvojat shpirtĂ«rore bashkĂ«jetojnĂ« nĂ« ekuilibĂ«r. Harmonia pĂ«r Shehun Ă«shtĂ« qĂ«llimi i lartĂ« i evolucionit tĂ« vetĂ«dijes njerĂ«zore â njĂ« epokĂ« e re teurgjike ku njeriu i ri do tĂ« jetojĂ« nĂ« rezonancĂ« me gjithĂ«sinĂ«.
Nëpërmjet një qasjeje integruese ndaj dijes, Shehu sintetizon burime nga traditat lindore dhe perëndimore: nga filozofia klasike te neuroshkenca moderne, nga sofizmi te gnosticizmi, nga kabala e numerologjia, nga Pitagora e Ibn Sina te Tesla, Gregg Braden e Carl Sagan. Ai ndërton një estetikë artistiko-kognitive dhe artikulon një filozofi sintetike post-Spenceriane, duke çliruar vetëdijen nga iluzionet e modernitetit përmes një gjuhe poetike dhe reflektimi të thellë shpirtëror.
Autori vetë e përkufizon veprën si një DIVAN bashkëkohor, ku proza, poezia, eseja, drama, aforizmi, metafora dhe ndikimet janë të ndërthurura për të artikuluar të heshturën, të dukshmen, gjysmë të dukshmen dhe të padukshmen. Ky është një mekanizëm i tërë qenësor që ngërthen tinguj, vibrime, imazhe dhe e vendos lexuesin përballë një vetëdijeje që është fraktal i universit, ku artikulohet shenjtëria e hapësirës dhe relativizohet koha.
Fahredin Shehu i percepton brezat e njerĂ«zimit si valĂ« vetĂ«dijeje. Ai fillon nga zaratustrianĂ«t dhe magĂ«t â dijetarĂ«t e Iranit tĂ« LashtĂ« â si bartĂ«s tĂ« dijes ezoterike dhe etikĂ«s kozmike. Brezat pasues janĂ« mistikĂ«t e mĂ«dhenj, tĂ« cilĂ«t transmetuan dijen hyjnore pĂ«rmes formave fetare dhe rrugĂ«ve shpirtĂ«rore. NdĂ«rkohĂ«, brezi modern jeton nĂ« njĂ« krizĂ« ku informacioni e ka zĂ«vendĂ«suar pĂ«rvojĂ«n dhe fjala e tepĂ«rt e ka zbehur kuptimin: âJetojmĂ« nĂ« teprinĂ« e informacioneve⊠nĂ« kĂ«tĂ« shumĂ«si fjalĂ«sh njeriu ndien nevojĂ«n qĂ« tĂ« izolohet, tĂ« dĂ«gjojĂ« vetveten.â
Në vizionin e Shehut, brezat e ardhshëm janë thirrur për të ndërtuar një vetëdije globale, ku dija dhe shpirti bashkëjetojnë në ekuilibër, në një epokë teurgjike të njerëzimit të ri.
Në këtë vepër, Shehu i ndan brezat sipas thellësisë së vetëdijes:
Mistikët e mëdhenj: përçues të dijes hyjnore në format shpirtërore.
Brezat modernë: të zhytur në sipërfaqësi informacioni dhe imazhesh.
Brezat e ardhshëm: të thirrur për harmonizimin shkencor-shpirtëror.
PĂ«r lexuesin qĂ« pas ANI! kĂ«rkon tĂ« vazhdojĂ« udhĂ«timin e vetĂ«dijes dhe eksplorimit shpirtĂ«ror, pasues tĂ« natyrshĂ«m janĂ« vepra si The Book of Secrets nga Deepak Chopra, The Fourth Way nga G.I. Gurdjieff dhe Masnavi e Rumi-t. KĂ«to vepra gĂ«rshetojnĂ« pĂ«rvojĂ«n mistike dhe qasjen holistike ndaj qenies njerĂ«zore, duke e zgjatur jehonĂ«n qĂ« Shehu e fillon me ANI! â njĂ« jehonĂ« qĂ« vazhdon tĂ« thĂ«rrasĂ« lexuesin nĂ« njĂ« pĂ«rfshirje tĂ« brendshme dhe universale.
Fahredin Shehu e shkroi veprĂ«n ANI! jo pĂ«r tâu bĂ«rĂ« i lexuar, por pĂ«r tâu kuptuar. Ai e shkroi pĂ«r kĂ«rkuesit qĂ« nuk kĂ«naqen me dogma, qĂ« kĂ«rkojnĂ« domethĂ«nie pĂ«rtej fjalĂ«s, dije pĂ«rtej librit dhe njohje pĂ«rtej mendjes. âNĂ«se do tĂ« pĂ«rmblidhej nĂ« njĂ« fjali thelbĂ«sore, atĂ«herĂ«: âShehu e shkroi veprĂ«n ANI pĂ«r ta shpĂ«tuar tĂ« padukshmen nga heshtja dhe pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« formĂ« asaj qĂ« nuk ka fjalĂ«.
Në fund të këtij udhëtimi përmes faqeve të librit ANI!, nuk mbetet veçse ta falënderojmë Fahredin Shehun,  jo vetëm si autor, por si një mik të dijes, një njeri që e ka kthyer jetën në përsiatje dhe përsiatjen në dritë. Ky libër nuk është një përmbyllje, por një fillim për të gjithë ata që guxojnë të mendojnë përtej të dukshmes, që kërkojnë të shohin atje ku të tjerët shohin errësirë. Me ANI!, Shehu na fton të bëhemi bashkudhëtarë në një univers të brendshëm ku fjala nuk mbaron te tingulli, por fillon te kuptimi. Ky është një libër që të shikon ndërsa ti e lexon dhe një mik që të flet edhe kur je vetëm./KultPlus.com
Adam Zagajewski (1945 â 2021), poet, pĂ«rkthyes dhe esesit polak.
POETĂ TĂ RINJ, JU LUTEM LEXONI GJITHĂKA
Nga Adam Zagajevski
Ndiej tĂ« paktĂ«n njĂ« rrezik kĂ«tu. Duke diskutuar mĂ«nyrat e leximit, ose thjesht duke skicuar njĂ« portret tĂ« njĂ« âlexuesi tĂ« mirĂ«â, unĂ« mund tĂ« jap pĂ«rshtypjen, pavetĂ«dijshĂ«m, se unĂ« vetĂ« jam njĂ« lexues i pĂ«rsosur. Sâka asgjĂ« mĂ« larg sĂ« vĂ«rtetĂ«s se kjo. UnĂ« jam lexues kaotik dhe vrimat nĂ« edukimin tim marrin frymĂ« mĂ« thellĂ« se sa Alpet zvicerane. VĂ«rejtja ime pra mund tĂ« shihet thua se i pĂ«rket mbretĂ«risĂ« sĂ« Ă«ndrrave, njĂ« lloj utopie personale, mĂ« parĂ« se sa si njĂ« pĂ«rshkrim i togĂ«s sime njĂ«mend tĂ« vockĂ«l tĂ« virtyteve.
Të lexosh në mënyrë kaotike!
KohĂ« mĂ« parĂ« i hoqa gjĂ«rat nga valixhja e pushimeve verore. Le tâua hedhim njĂ« sy librave qĂ« i kisha marrĂ« me vete nĂ« ZvicĂ«r, bri liqenit tĂ« GjenevĂ«s. Me gjasĂ« duhej tĂ« kisha marrĂ« Jean-Jacques Rousseaun, Byronin, Madame de StaĂ«lin, Juliusz Slowackin, Adam Mickiewiczin, Gibbonin dhe Nabokovin, duke qenĂ« se tĂ« gjithĂ« kĂ«ta janĂ« tĂ« lidhur me kĂ«tĂ« liqe me nam nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« a tjetĂ«r. Por asnjĂ«ri prej tyre nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« nuk u mbudh me mua. NĂ« vend tĂ« tyre shoh nĂ« dyshemenĂ« e studios sime GrekĂ«t dhe qytetĂ«rimi grek tĂ« Jacob Burckhardit (po, nĂ« pĂ«rkthimin nĂ« anglisht, e pata gjetur nĂ« njĂ« librari tĂ« librave tĂ« pĂ«rdorur nĂ« Houston); njĂ« pĂ«rzgjedhje tĂ« eseve tĂ« Emersonit, poezi tĂ« Baudelairet nĂ« frĂ«ngjisht, poezitĂ« e Stefan Georget nĂ« polonisht, librin klasim mbi gnosticizmin tĂ« Hans Jonasit (gjermanisht), disa poezi tĂ« Zbigniew Herbertit dhe VeprĂ«n komplete voluminoze tĂ« Hugo von Hofmannsthalit (Gesammelte Werke) qĂ« pĂ«rmban esetĂ« e tij tĂ« paharrueshme. Disa prej kĂ«tyre librave u pĂ«rkasin biblotekave tĂ« ndryshme parisiene. Kjo nĂ«nkupton se unĂ« jam mĂ« shumĂ« njĂ« lexues kaotik qĂ« shpesh shmang pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« e zotĂ«rimit nĂ« favor tĂ« librave tĂ« bibliotekave, thua se leximi i librave qĂ« nuk mĂ« pĂ«rkasin mua mĂ« dhuron njĂ«farĂ« mase shtesĂ« tĂ« lirisĂ« (bibliotekat â skena e vetme ku projekti socialist ka korrur sukses).
Por pse lexoj unĂ«? A kam nevojĂ« pĂ«rnjĂ«mend tĂ« pĂ«rgjigjem nĂ« kĂ«tĂ« pyetje? MĂ« duket se poetĂ«t lexojnĂ« pĂ«r tĂ« gjitha arsyet e mundshme, ca nga tĂ« cilat janĂ« tĂ« lidhura drejtpĂ«rdrejt me punĂ«n dhe nuk dallojnĂ« nga motivet e çdo vdekatari tjetĂ«r. Por, leximet tona zĂ«nĂ« vend kryesisht pĂ«rposh dy shenjash: shenjĂ«s sĂ« kujtesĂ«s dhe shenjĂ«s sĂ« ekstazĂ«s. Ne lexojmĂ« mĂ« shumĂ« kujtime (pĂ«r njohuri, edikim), ngase jemi kureshtarĂ« rreth asaj se çka kanĂ« prodhuar shumĂ« pararendĂ«s tanĂ« para se tĂ« hapeshin mendjet tona. Kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« ne e quajmĂ« traditĂ« â ose histori.
Ne po ashtu lexojmë për ekstazë. Pse? Thjesht ashtu. Ngase librat përmbajnë jo vetëm mençuri dhe informacione të rregulluara mirë, por po ashtu edhe një lloj energjie që është afër vallëzimit dhe dehjes shamanistike. Kjo është posaçërisht e vërtetë për (një pjesë të) poezinë. Ngase ne vetë i përjetojmë ato momente të çuditshme kur udhëhiqemi nga një forcë që kërkon dëgjueshmëri strikte dhe nganjëherë, pra jo gjithmonë, lë mbrapa vetes njolla të zeza në letër ashtu siç zjarri lë hirin (noircir le papier, siç e quajnë francezët aktin fisnik të shkrimit). Dhe kur e ke pësuar njëherë një moment të shkrimit ekstazik, atëherë nis të veprosh si një i varur nga droga që lakmon gjithnjë e më shumë. Do të bëje çkado për pak më shumë nga ajo gjë; e leximi nuk duket si një flijim i tepërt.
Librat qĂ« unĂ« i lexoj â nĂ«se njĂ« rrĂ«fim i tillĂ« Ă«shtĂ« i kĂ«rkuar dhe dĂ«shiruar â pĂ«rkasin nĂ« kĂ«to dy kategori, libra kujtese dhe ekstaze. Sâmund tĂ« lexosh njĂ« libĂ«r ekstazik natĂ«n vonĂ«: pason pagjumĂ«sia. Mund tĂ« lexosh histori para se tĂ« biesh nĂ« gjumĂ« dhe ta ruash Rimabaudin pĂ«r nĂ« mesditĂ«. MarrĂ«dhĂ«nia mes kujtesĂ«s dhe ekstazĂ«s Ă«shtĂ« e pasur, paradoksale dhe angazhuese. NganjĂ«herĂ« ekstaza rritet nga kujtesa dhe atĂ«herĂ« shpĂ«rthen si zjarr pylli â njĂ« sonet i vjetĂ«r i kapur nga njĂ« sy lakmitar mund tĂ« ndezĂ« shkĂ«ndijĂ«n e njĂ« poezie tĂ« re. Por kujtesa dhe ekstaza nuk pĂ«rkojnĂ« gjithmonĂ«. NganjĂ«herĂ« i ndan njĂ« det indiference.
Ka studiues kujtesa e të cilëve është habitshmërisht e gjerë dhe prapëseprapë ata prodhojnë bukur pak. Nganjëherë në bibliotekë mund të ta zërë syri ndonjë të moshuar që mban një kravatë flutur, i kërrusur nga pesha e viteve, dhe ti mendon: Ky person i di të gjitha. Dhe disa prej atyre lexuesve të moçëm me syze të trasha njëmend i dinë bukur do gjëra (megjithëse ndoshta jo ai burri i vogël i moçëm që të ra në sy dje). Por kjo është me lega larg kreativitetit. Në skajin tjetër të spektrit i kemi adoleshentët që hallakaten pas hip-hopit, por ne nuk presim të kemi të vjela artistike nga një pasion i këtij lloji.
Me gjasĂ« kujtesa dhe ekstaza ia kanĂ« nevojĂ«n njĂ«ra-tjetrĂ«s dĂ«shpĂ«rimisht. Ekstaza kĂ«rkon njĂ« njohje tĂ« vogĂ«l dhe kujtesa nuk humb asgjĂ« kur ngjyroset nga emocionet e forta. Problemi i leximit Ă«shtĂ« aq vital pĂ«r ne â ne do tĂ« thotĂ« poetĂ«t, por po ashtu thjesht njerĂ«zit qĂ« kanĂ« qejf tĂ« mendojnĂ«, tĂ« meditojnĂ« â ngase edukimi ynĂ« ka qenĂ« aq i mangĂ«t. Shkollat liberale qĂ« ju i ndiqni (ose shkollat komuniste ku kam studiuar unĂ«) sâe çajnĂ« kokĂ«n fort pĂ«r klasikĂ«t dhe janĂ« fare pak tĂ« interesuara pĂ«r gjigantĂ«t e modernitetit. Shkollat tona janĂ« krenare qĂ« nxjerrin anĂ«tarĂ« efikasĂ« tĂ« asaj KafshĂ«s sĂ« Madhe, shoqĂ«risĂ« sĂ« re tĂ« konsumuesve krenarĂ«. ĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se ne nuk jemi torturuar si adoleshenĂ«t nĂ« shekullin XIX nĂ« Angli (ose FrancĂ«, Gjermani, ose mbase edhe nĂ« Poloni): sâishim tĂ« detyruar tĂ« mĂ«sonim pĂ«rmendĂ«sh tĂ«rĂ« Virgjilin a Ovidin. Duhet tĂ« jemi tĂ« vetĂ«-edukuar; dallimi mes dikujt si Josef Brodskij, i cili e kishte lĂ«nĂ« shkollĂ«n nĂ« moshĂ«n pesĂ«mbĂ«dhjetĂ«vjeçare dhe kishte vijuar sĂ« lĂ«xuari gjithçka qĂ« i kishte rĂ«nĂ« nĂ« dorĂ« dhe dikujt ka kaluar me sukses nĂ«pĂ«r tĂ« gjithĂ« arsimimin modern amerikan, pĂ«rfshirĂ« Ph.D-nĂ«, pa e nxjerr pothuajse kĂ«mbĂ«n jashtĂ« gardhit tĂ« sigurt tĂ« Ivy League, nuk ka nevojĂ« pĂ«r shumĂ« koment. Ne i bĂ«jmĂ« leximet tona kryesisht jashtĂ« kampusit dhe nĂ« jetĂ«t tona tĂ« post-kamousit. PoetĂ«t amerikanĂ« qĂ« unĂ« i njoh janĂ« shumĂ« tĂ« lexueshĂ«m po prapĂ« e shoh qartĂ« se ata i kanĂ« fituar njohuritĂ« e tyre nĂ« inervalin mes diplomimit dhe hyrjes nĂ« zonĂ«n e moshĂ«s sĂ« mesme. Shumica e stuentĂ«ve tĂ« diplomua ramerikanĂ« dinĂ« bukur mĂ« pak, mĂ« pak se kundĂ«rpjesa e tyre evropiane, por shumĂ« prej tyre do tĂ« do ta kompensojnĂ« kĂ«tĂ« nĂ« vitet nĂ« vijim.
Po ashtu kam pĂ«rshtypjen se shumĂ« poetĂ« tĂ« rinj amerikanĂ« lexojnĂ« mĂ« shumĂ« vetĂ«m gjĂ«ra tĂ« caktuara sot; kryesisht lexojnĂ« poezi dhe jo shumĂ« nga fushat e tjera, pĂ«rveç ndoshta pakĂ«y kritikĂ«. QĂ« tĂ« jemi tĂ« sinqertĂ«, sâka asgjĂ« tĂ« keqe tĂ« lexosh poezi nga Homrei te Zbigniew Herberti dhe Anne Carson, po prapĂ« mĂ« duket se se kjo mĂ«nzrĂ« e leximti Ă«shtĂ« tejet e specializuar. ĂshtĂ« njĂ«jtĂ« si kur njĂ« student biologjiej ju thotĂ«: unĂ« lexoj vetĂ«m biologji. Ose njĂ« astronom i ri qĂ« lexon veç astronomi. Ose njĂ« atlet qĂ« lexon vetĂ«m rubrikĂ«n e sportit tĂ« The New York Timesit. Sâka asgjĂ« tmerrĂ«sisht tĂ« gabuar tĂ« lexosh âvetĂ«mâ poezi â po prapĂ« njĂ« hije e profesionalizimit tĂ« parakohshĂ«m rri pezull mbi kĂ«tĂ« praktikĂ«. NjĂ« hije e cektĂ«sisĂ«.
 TĂ« lexosh âvetĂ«mâ poezi nĂ«nkupton se ka diçka tĂ« ngurrtĂ« dhe tĂ« veçuar rreth natyrĂ«s praktiksĂ«s sĂ« poezisĂ« bashkĂ«kohore, se poezia Ă«shtĂ« ndarĂ« nga pyetjet themelore tĂ« filozofisĂ«, nga ankthet e historianit, mĂ«dyshjet e piktorit, skrupujt e politikanit tĂ« ndershĂ«m, pĂ«r shembull, nga burimi i thellĂ« i pĂ«rbashkĂ«t i kulturĂ«s. MĂ«nyra se si njĂ« poet i ri e organizon leximin e tij Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« thelbĂ«sore pĂ«r vendin e poezisĂ« nĂ« mesin e arteve tĂ« tjera. Mund tĂ« pĂ«rcaktojĂ« â dhe jo vetĂ«m pĂ«r njĂ« individ tĂ« vetĂ«m â nĂ«se poezia Ă«shtĂ« njĂ« disiplinĂ« qendrore (edhe nĂ«se lexohet prej pak vetave tĂ« lumtur), duke iu pĂ«rgjigjur impulseve çelĂ«s tĂ« njoĂ« momenti tĂ« dhĂ«nĂ« historik, ose tĂ« njĂ« forme pak a shumĂ« interesante tĂ« angarisĂ« qĂ« pĂ«r ndonjĂ« arsye vazhdon tĂ« tĂ«rheqĂ« pak adhurues tĂ« palumtur.
A me gjasĂ« Ă«shtĂ« krejt e kundĂ«rta. Modelet tona tĂ« leximti reflektojnĂ« konkluzionet tona mĂ« tĂ« thella, ndoshta jo tĂ«rĂ«sisht tĂ« vetĂ«dijshme, mbi vendin qendror â ose periferik â tĂ« poezisĂ«. A jemi tĂ« kĂ«naqur me qasjen e druajtur specialistike, me marrĂ«dhĂ«nien sektare tĂ« kujdesshme me letĂ«rsinĂ«, tipike pĂ«r ata shkrimtarĂ« qĂ« pajtohen ta kufizojnĂ« veten nĂ« rrĂ«fime tĂ« vockla zemĂ«rthyese? Apo mĂ« parĂ« do tĂ« aspirojmĂ« stancĂ«n gjeneroze tĂ« poetit tĂ« cilit i pikon zemra tĂ« mendojĂ«, tĂ« kĂ«ndojĂ«, tĂ« ndĂ«rmarrĂ« rrezikun, tĂ« pĂ«rqafojĂ« bujarisht dhe guximshĂ«m njerĂ«zimin heqakeq tĂ« kohĂ«s sonĂ« (pa i harruar yemrat e thyera)? Pra, poetĂ« tĂ« rinj, ju lutem, lexoni gjithçka, lexojeni Platonin dhe Ortega y Gassetin, Horacin dhe Hölderlinin, Ronsardin dhe Pascalin, Dostojevskin dhe Tolstoin, Oscar Miloszin dhe Czeslaw Miloszin, Keatsin dhe Wittgensteinin, Emersonin dhe Emily Dickinsonin, T. S. Eliotin dhe Umberto Saban, Tukididin dhe Coletten, Apollinairen dhe Virginia Woolfin, Anna Akhmatovan dhe Danten, Pasternakun dhe Machadon, Montaignen dhe ShĂ«n Agustinin, Proustin dhe Hofmannsthalin, Safon dhe Szymborskan, Thomas Mannin dhe Eskilin, lexoni biografi dhe traktate, ese dhe analiza politike. Lexoni pĂ«r veten tuaj, lexoni pĂ«r hir tĂ« frymĂ«zimit tuaj, pĂ«r trazinĂ« e Ă«mbĂ«l nĂ« trurin tuaj tĂ« dashur. Po po ashtu lexoni kundĂ«r vetes suaj, lexoni pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ«t nĂ« pikĂ«pyetje dhe nga impotenca, lexoni nga dĂ«shpĂ«rimi dhe pĂ«r shkak tĂ« erudionit, lexojini vĂ«rejtjet e thata sardonike tĂ« filozofĂ«ve cinikĂ« si Ciorani, madje edhe si Carl Schmitti, lexojini gazetat, lexojini ata qĂ« pĂ«rçmojnĂ«, e pĂ«rjashtojnĂ«, ose thjesht e injorojnĂ« poezinĂ« dhe mundohuni ta kuptoni pse e bĂ«jnĂ« atĂ« gjĂ«. Lexojini armiqtĂ« tuaj dhe miqtĂ« tuaj, lexojini ata qĂ« e pĂ«rforcojnĂ« ndjesinĂ« tuaj mbi atĂ« se çka Ă«shtĂ« tĂ« evoulosh nĂ« poezi dh epo ashtu lexojini ata zymtĂ«sinĂ« ose dashakeqĂ«sinĂ« ose marrĂ«zinĂ« ose madhĂ«shtinĂ« e tĂ« cilĂ«ve sâmund ta kuptoni, ngase vetĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« do tĂ« rriteni, do ta tejkaloni veten dhe do tĂ« bĂ«heni ata qĂ« jeni.
/Adam Zagajewski, âA Defense of Ardorâ, Ferras, Strauss and Giroaux, 2005
Pati njĂ« fĂ«mijĂ«ri tĂ« vĂ«shtirĂ«. BĂ«ri njĂ« jetĂ« plot peripeci dhe brenga shĂ«ndetĂ«sore. Tentoi dy herĂ« tĂ« vetĂ«vritej, por âe treta e vĂ«rtetaâ e çoi atĂ« nĂ« udhĂ«n pa kthim. Iku mĂ« 28 mars 1941 duke lĂ«nĂ« pas njĂ« letĂ«r mirĂ«njohjeje pĂ«r bashkĂ«shortin dhe njĂ« vepĂ«r, e cila mĂ« shumĂ« se pĂ«r gjithçka tjetĂ«r, flet pĂ«r jetĂ«n e saj.
BĂ«ri njĂ« jetĂ« pĂ«rpĂ«litjesh nĂ«pĂ«r dallgĂ« duke ndjekur brigjet qĂ« gjithnjĂ« i fashiteshin sapo e kaplonin nĂ« behje. Jo dhe aq e ndĂ«shkuar nga fati se sa nga joshja e njĂ« loje rreziku qĂ« iâu bashkĂ«ngjit pandashĂ«m nĂ« andjen pĂ«r ballafaqje dhe krisje nĂ« copĂ«zat mĂ« tĂ« brishta dhe ndjesitĂ« prej prushi tĂ« atij kurmi qĂ« digjej si prej pasionit ashtu edhe prej dhimbjes.
Letërsia që shkroi Virginia Woolf nuk ndryshon shumë nga jeta që ajo bëri. Mendimi filozofik e i ndjeshëm që përshkonte trupin e kësaj anglezeje, që iluminoi Britaninë e shekullit XX, e bënte atë të ishte ndryshe.
Ashtu e veshur me fustanet e saj të thjeshta, të mbërthyera deri nën qafën e hollë, ecte çdo mbrëmje rrugëve të Londrës. Ashtu si zonja Dolloway, një prej personazheve më të njohura të letërsisë së saj, Virginia Wolf besonte te dashuria. Dhe kur kjo forcë që e lidhte më shumë me të shkruarin kishte ikur prej saj, ajo u ngjasonte gërmadhave të një qyteti, që nuk do të ringrihet.
Ditarët që ajo ka lënë pas, tregojnë se gruaja gati e trishtuar në kujtesën e bashkëkohësve të saj, kishte bërë një jetë si në librat që shkroi.
Asgjë nuk e kishte penguar të ndiqte rrugën drejt shtigjeve të fshehura të zemrës. Klarisa Dalloway, gruaja që u end gjatë rrugëve të Londrës, duke u endur kujtimeve të rinisë së hershme dhe dyzimit në duhet të takonte të dashurin e saj të parë tani që ishte në qytet, është vetë Woolf.
VetĂ«m mendimi se ai ishte nĂ« qytet, e kishte bĂ«rĂ« tĂ« mos ndihej e qetĂ«; takimi me tĂ« do tĂ« ishte njĂ« ringjallje e asaj qĂ« kishte kaluar. Iu desh kaq kohĂ« ta harronte, dhe ja ai Ă«shtĂ« sĂ«rish aty. Duket sikur ca fije tĂ« padukshme lidhin nga larg shpirtrat qĂ« ndajnĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n Ă«ndĂ«rr. Ai ishte aty si pĂ«r tâi kujtuar se ishte koha pĂ«r tĂ« shkruar. âNĂ«se duhet tĂ« jem e lumtur, Ă«shtĂ« e nevojshme qĂ« çdo ditĂ« tĂ« merrem me nga pak letĂ«rsiâ, i thoshte ajo dikur.
Virginia Woolf lindi në Londër, më 25 janar 1882, nga prindër me përvoja të tjera martesore. Julia Prinsep, e ëma, një grua mjaft e bukur dhe e kultivuar, vejushë kishte pasur tre fëmijë George, Gerald e Stella, në martesën e dytë lindi vajzat Virginia dhe Vanessa (me të cilën raporti i Virginia-s ishte mjaft i ngushtë) dhe djemtë Thoby e Adrian. Kurse Leslie Stephen, i ati, historiograf dhe kritik, i ve edhe ai, gjatë martesës së parë kishte pasur një vajzë me të meta mendore, Laura.
Virginia u edukua në shtëpi nga prindërit, sipas traditave viktoriane. Dhembjet e para të jetës së saj, qenë vdekja e së ëmës kur ishte vetëm 13 vjeçe dhe menjëherë më pas e së motrës, Stella, që i shkaktuan kriza të mëdha pasigurie. Gjatë periudhës së zisë, i ati nuk arriti të ishte aspak një mbështetje e mirë, as për Virginia-n e as për fëmijët apo thjeshtrit e vet, dhe ajo, e vetme, e pambrojtur, nisi të vuante nga indiferenca e botës mashkullore.
Edhe pas vdekjes sĂ« tĂ« atit, depresioni i saj u thellua, duke u ndier nĂ« faj se pse nuk ia kishte shprehur plotĂ«sisht dhembshurinĂ« e saj. Virginia arriti qĂ« gjithsesi tĂ« jetonte njĂ« jetĂ« normale, tĂ« ishte aktive dhe e impenjuar me tĂ« shkruarin apo udhĂ«timet. NĂ« vitin 1904 tentoi pĂ«r tĂ« parĂ«n herĂ« tĂ« vriste veten; ngushĂ«llimi mĂ« i madh ishte miqĂ«sia me Violet Dickinson-in, qĂ« e mirĂ«priti nĂ« shtĂ«pinĂ« e saj, e kuroi dhe pastaj e prezantoi nĂ« âGuardianâ, tĂ« pĂ«rjavshmen londineze. NĂ« vjeshtĂ«n e kĂ«tij viti, sĂ« bashku me tĂ« motrĂ«n Vanessa dhe vĂ«llezĂ«rit Thoby dhe Adrian, Virginia u shpĂ«rngul nĂ« Gordon Square, nĂ« lagjen angleze tĂ« Bloomsbury-t, ku mori jetĂ« grupi âBloomsburyâ, njĂ« rreth intelektual shkrimtarĂ«sh dhe artistĂ«sh, qĂ« pĂ«r njĂ« tridhjetĂ«vjeçar i dha zĂ« skenĂ«s kulturore angleze, duke u mbledhur çdo javĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e botuesit Leonard Woolf pĂ«r tĂ« diskutuar pĂ«r artin, letĂ«rsinĂ« dhe politikĂ«n. E lirĂ« mĂ« nĂ« fund nga prania e tĂ« vĂ«llezĂ«rve, si ajo ashtu edhe Vanessa, u stimuluan nga ambienti i ri ku ishte futur, me njĂ« entuziazĂ«m tĂ« rigjetur. Ajo nisi tĂ« botonte nĂ« suplementin letrar tĂ« âTimesâ tĂ« parat kritika letrare. MĂ« 10 gusht tĂ« vitit 1912 u martua me Leonard Woolf-in, por shumĂ« shpejt filloi tĂ« jepte shenjat e para tĂ« njĂ« çekuilibrimi mendor dhe tentoi pĂ«r tĂ« dytĂ«n herĂ« vetĂ«vrasjen me helm. E mori veten edhe nĂ« sajĂ« tĂ« tĂ« shoqit, qĂ« pĂ«r ta bĂ«rĂ« tĂ« rifitonte besimin dhe ekuilibrin, i propozoi tĂ« themelonin njĂ« shtĂ«pi botuese. KĂ«shtu lindi âHogarth Pressâ, qĂ« botoi vepra shkrimtarĂ«sh tĂ« talentuar, mes tĂ« cilĂ«ve edhe Mansfield dhe Eliot.
NĂ« vitin 1922, kushtet e saj tĂ« brishta mendore pĂ«suan njĂ« goditje tjetĂ«r, kĂ«saj radhe nga kritikĂ«t, mes tĂ« cilĂ«ve edhe vetĂ« Mansfield-i, tĂ« cilĂ«t bĂ«nĂ« copash romanin e saj âNight and Dayâ (NatĂ« dhe ditĂ«). Asaj kohe i takon edhe miqĂ«sia e saj me Vita Sackville-West-in, shkrimtare dhe poeteshĂ«, nĂ«nĂ« e dy fĂ«mijĂ«ve me tendenca lesbike tĂ« pafshehura (por edhe Woolf-i nĂ« rininĂ« e saj kishte qenĂ« e tĂ«rhequr nga gratĂ«), me tĂ« cilĂ«n Virginia nisi njĂ« marrĂ«dhĂ«nie qĂ« nuk e dĂ«mtoi marrĂ«dhĂ«nien me Leonardin e qĂ« u bĂ« burim frymĂ«zimi. Ishte ajo qĂ« e krijoi personazhin Orlandon nĂ« romanin me tĂ« njĂ«jtin emĂ«r. Me kalimin e viteve, edhe pse e vijoi aktivitetin letrar, krizat depresive u bĂ«nĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« shpeshta, duke u pĂ«rkeqĂ«suar pĂ«r shkak tĂ« fobive qĂ« lindnin nga Lufta e DytĂ« BotĂ«rore (Virginia ishte edhe pacifiste e bindur), derisa mĂ« 28 mars tĂ« vitit 1941, pasi i shkroi njĂ« letĂ«r lamtumire tĂ« shoqit, mbushi xhepat e xhaketĂ«s me gurĂ« dhe humbi nĂ« lumĂ«.
âE ndiej se po çmendem pĂ«rsĂ«ri. KĂ«saj radhe nuk do tĂ« shĂ«rohem. Po filloj tĂ« dĂ«gjoj zĂ«ra. Nuk arrij tĂ« pĂ«rqendrohem. Prandaj po bĂ«j atĂ« qĂ« duket gjĂ«ja mĂ« e mirĂ« pĂ«r tâu bĂ«rĂ«. Ti mĂ« ke dhĂ«nĂ« mĂ« tĂ« madhen lumturi qĂ« mund tĂ« jepet. Nuk besoj se dy persona do tĂ« mund tĂ« kishin qenĂ« mĂ« tĂ« lumtur pĂ«rpara se tĂ« arrinte kjo sĂ«mundje e tmerrshme. Nuk mund tĂ« luftoj më⊠Ajo qĂ« dua tĂ« them Ă«shtĂ« se gjithĂ« lumturinĂ« e jetĂ«s sime e kam prej teje. Ke qenĂ« plotĂ«sisht i urtĂ« me mua dhe pabesueshmĂ«risht i mirĂ«. NĂ«se ndokush do tĂ« kishte mundĂ«si tĂ« mĂ« shpĂ«tonte, do tĂ« ishe tiâŠâ.
Ishte 63 vjeçe. Ndarja e saj nga jeta nuk ishte e lehtĂ« pĂ«r burrin qĂ« i kishte kushtuar gjithĂ« jetĂ«n kĂ«saj gruaje tĂ« pazakontĂ«, qĂ« e kishte dashur qĂ« ditĂ«n e parĂ« kur e pa tĂ« hynte nĂ« takimet letrare nĂ« apartamentin e tij, me njĂ« fletore tĂ« vogĂ«l nĂ« dorĂ«. Vite mĂ« vonĂ«, mes koleksionit tĂ« letrave tĂ« tij, u gjet kjo letĂ«râŠ
âE di qĂ« Virginia nuk do tĂ« vijĂ« nga studioja e saj pĂ«rmes kopshtit, e megjithatĂ« shoh nĂ« atĂ« drejtim duke e kĂ«rkuar. E di qĂ« Ă«shtĂ« e mbytur e megjithatĂ« pres ta dĂ«gjoj tĂ« hyjĂ«. E di qĂ« libri ka mbaruar, megjithatĂ« e kthej faqen.â
Virginia Woolf vazhdon tĂ« mbetet edhe sot si njĂ« prej figurave mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« letĂ«rsisĂ«. Libri i saj âNjĂ« dhomĂ« mĂ« veteâ, hyn nĂ« ato traktate qĂ« sollĂ«n ndryshime nĂ« emancipimin e gruas, dhe rolin e saj nĂ« shoqĂ«ri. âQĂ« njĂ« grua tĂ« shkruajĂ« letĂ«rsi, duhet tĂ« ketĂ« para dhe njĂ« dhomĂ« mĂ« veteâ, shkruan Woolf. / Albert Vataj / KultPlus.com
Sot janë bërë 91 vite nga vdekja e Marie Curie, gruas së parë që ka marrë dy çmime Nobel, shkruan KultPlus.
TashmĂ« e shndĂ«rruar nĂ« figurĂ« mitike, simboli i pĂ«rfshirjes sĂ« femrave nĂ« lĂ«min e shkencĂ«s, madje gruaja e tĂ« gjitha rekordeve. Nobelistja Mari Kyri (Marie Sklodowska-Curie) Ă«shtĂ« gruaja e parĂ« qĂ« fitoi doktoraturĂ« nĂ« fizikĂ«, e para grua qĂ« ka marrĂ« dy çmime âNobelâ (njĂ« e ndarĂ« me burrin e saj Pier Kyri dhe Henri BekĂ«rel), profesoresha e parĂ« nĂ« SorbonĂ« dhe e para qĂ« u fut nĂ« Panteon mĂ« 20 prill 1995.
JetĂ«n e saj Mari Kyri e jetoi pĂ«rkrah shkencĂ«tarĂ«ve mĂ« eminentĂ« tĂ« fillimshekullit XX. E njohur nga tĂ« gjithĂ«, u vlerĂ«sua ndĂ«rkombĂ«tarisht pĂ«r tâu kthyer nĂ« mit. KokĂ«fortĂ«, pa dyshim e talentuar dhe inteligjente, ajo ishte e para nĂ« shumĂ« fusha: e para nĂ« agregatin e fizikĂ«s, gruaja e parĂ« doktore e shkencave, femra e parĂ« fituese e medaljes âDavyâ, gruaja e parĂ« dy herĂ« nobeliste.
Vajza polake, e lindur më 7 nëntor 1867 në Varshavë, u vendos në Paris në 1891. Pasi përfundoit studimet për shkencë, ajo u bë specialiste e substancave radioaktive, së bashku me bashkëshortin Pier Kyri. Jo rrallëherë nobelistja është etiketuar edhe si feministe. Puna e saj mbi polonium dhe radiumin bëri histori dhe përfundoi duke ua mbyllur gojën atyre që e kishin sulmuar pandershmërisht.
Ajnshtajni shprehej se ajo ishte shkencĂ«tari mĂ« i madh (nĂ« gjininĂ« mashkullore) qĂ« ai njihte. Kryesorja, Ă«shtĂ« ende e vetmja grua, hiri i sĂ« cilĂ«s prehet nĂ« Panteon pĂ«r arsye larg tĂ« qenit âgruaja eâ. Me tĂ« shoqin u njoh nĂ« kohĂ«n qĂ« po kĂ«rkonte njĂ« laborator pĂ«r tĂ« studiuar vetitĂ« magnetike tĂ« çeliqeve. âNdodhi njĂ« alkimi e menjĂ«hershme.
Ishte takimi i dy qenieve qĂ« kishin diçka absolute, shumĂ« tĂ« kĂ«rkuar nga tĂ« tjerĂ«t dhe nga vetvetja, mbi tĂ« gjitha ndanĂ« njĂ« pasion tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r shkencĂ«n. ShkĂ«mbimi i korrespondencĂ«s sĂ« tyre dhe kujtimet e Mari Kyri dĂ«shmojnĂ« pĂ«r njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tejet tĂ« thellĂ« midis dy shpirtrave binjakĂ«â. NĂ«se shumĂ« gra duhej tĂ« zgjedhin midis martesĂ«s dhe karrierĂ«s, nĂ« rastin e shkrimtares ishte pikĂ«risht i shoqi qĂ« e mbĂ«shteti gruan, financiarisht dhe moralisht. Maria solli nĂ« jete 2 vajza: IrenĂ«n (1897) dhe EvĂ«n (1904).
NĂ« vitin 1898, duke studiuar rrezatimin e uraniumit, i cituar pak kohĂ« mĂ« parĂ« nga Henri BekĂ«rel, si dhe substanca tĂ« tjera, Mari Kyri vuri theksin nĂ« atĂ« qĂ« e quajti âradioaktivitetâ. Disa muaj mĂ« vonĂ«, çifti njoftoi se kishin identifikuar dy elementĂ« tĂ« rinj: poloniumin dhe radiumin. NĂ« vitin 1903, sĂ« bashku me BekĂ«relin morĂ«n çmimin âNobelâ nĂ« fizikĂ«, pĂ«r zbulimin e radioaktivitetit.
Pas luftës, shembulli i saj do të jetë një ndihmë e vlefshme në luftërat e ndryshme për kauzën e barazisë femërore, veçanërisht natyrisht në fushën e shkencës. Ajo do të bëhet një figurë mediatike në Shtetet e Bashkuara, ku do të bëjë fushatë për të mbledhur fonde për kërkime shkencore me radium. Fatkeqësisht, orët e gjata të ekspozimit ndaj substancave radioaktive çuan në përkeqësimin e shëndetit të saj.
E gjithĂ« ekzistenca e Mari KyrisĂ« zhvillohet nĂ«n simbolin e drejtĂ«sisĂ«, humanizmit dhe punĂ«s. Jeta e saj Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rrallĂ« sa e bukur, aq edhe e trishtuar, mĂ« saktĂ« e mrekullueshme. Jo se ato çfarĂ« rrĂ«fehen nuk janĂ« tĂ« vĂ«rteta apo janĂ« tĂ« zbukuruara nga historia, pĂ«rkundrazi kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« ndĂ«rthurje lavdish e shoqĂ«ruar me njĂ« seri fatkeqĂ«sish qĂ« tĂ« imponon respekt. Motra e madhe i vdes nga tifoja, mĂ« pas e Ă«ma nga tuberkulozi. Punimet nĂ« ârrezet e uraniumitâ tĂ« Henri BekĂ«rel çojnĂ« nĂ« zbulimin e poloniumit dhe radiumit, pastaj nĂ« pĂ«rcaktimin e masĂ«s atomike tĂ« radiumit (226 dhe pluhurave). Vdekja e tmerrshme aksidentale e Pier KyrisĂ«. Skandali i jashtĂ«zakonshĂ«m i lidhjes sĂ« saj me Paul Langevin (Poli i pashĂ«m Ă«shtĂ« i martuar, ajo Ă«shtĂ« e ve). Angazhimi i saj pĂ«r radiografimin e ushtarĂ«ve tĂ« plagosur gjatĂ« LuftĂ«s sĂ« ParĂ« BotĂ«rore. Dy çmimet âNobelâ dhe pĂ«r ta mbyllur me Panteonin.
Pas luftĂ«s, Mari Kyri ngriti âInstitut du Radiumâ â Institutin e ardhshĂ«m Curie â e themeluar nĂ« vitin 1909. Virtytet terapeutike tĂ« radiumit pĂ«r tĂ« vrarĂ« tumoret malinje janĂ« tĂ« njohura, por mbetet ende shumĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r tĂ« kontrolluar pĂ«rdorimin e tij. Ajo do ta bĂ«jĂ« atĂ« deri nĂ« vdekjen e saj nĂ« 1934. Vdiq nĂ« korrik 1934 nĂ« moshĂ«n 66 vjeç. Vdekja e saj nuk u shoqĂ«rua me ndonjĂ« ceremoni zyrtare. MirĂ«po, nĂ« vitin 1995, presidenti Fransua Miteran e solli nĂ« Panteon, sĂ« bashku me tĂ« shoqin. / KultPlus.com
Për më tepër, të qenit gjallë të autorit e dëmton atë, nëse ai është njeri i shquar dhe zbulohen shumë gjëra për të: pasi çdonjëri është i detyruar ta shkëmbejë autorin me veprën e tij. Ajo çfarë në të vërtetë libri përmban në vetvete mençuri, ëmbëlsi dhe shkëlqim të praruar, mund të zhvillohet vetëm me kalimin e viteve, me kujdesin e një përnderimi, i cili rritet, moshohet dhe në fund shuhet. Mbi të duhet të kalojnë shumë orë, merimanga të shumta duhet të thurin rrjetat mbi të. Lexuesit e mirë e bëjnë një libër gjithnjë e më të mirë, ndërsa kundërshtarët e mirë e bëjnë të njohur.
Ădo libĂ«r i mirĂ« Ă«shtĂ« shkruar pĂ«r njĂ« lexues tĂ« caktuar dhe llojin e tij, pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye konsiderohet i dobĂ«t nga pjesa tjetĂ«r e lexuesve, shumica dĂ«rrmuese: pĂ«r tĂ« cilin fama e tij qĂ«ndron mbi njĂ« bazĂ« tĂ« kufizuar dhe mund tĂ« ndĂ«rtohet vetĂ«m ngadalĂ«. Libri mediokĂ«r dhe i keq, Ă«shtĂ« i tillĂ« pikĂ«risht sepse kĂ«rkon tâi pĂ«lqejĂ«, madje i pĂ«lqen, shumicĂ«s.
1-Si nevojë e parë e jetës, stili i një autori duhet të jetë i gjallë;
2-Stili duhet tâi pĂ«rshtatet tipit tĂ« personit tĂ« cilit i drejtohet vepra;
3-Shkrimi është imitim i pastër: para se të nxjerrë jashtë çfarëdo qoftë, shkrimtari duhet ta ketë fare të qartë çka dëshiron të komunikojë dhe si dëshiron ta paraqesë;
5-Pasuria e fshehur në hollësi është çelësi: shkrimtari duhet të mësojë ta kapë dhe ta perceptojë çdo gjë: nga frazat e gjata dhe të tepërta te pikësimi, zgjedhja e fjalëve të caktuara, pauzave dhe sekuencave të argumentimeve;
6-BĂ«j kujdes me periudhat tepĂ«r tĂ« gjata: vetĂ«m ata qĂ« ia dalin ta mbajnĂ« frymĂ«n gjatĂ« mund tâi durojnĂ«. Pjesa mĂ« e madhe e njerĂ«zve ka nevojĂ« pĂ«r fraza tĂ« thata dhe tĂ« shkurtra;
8-Sa mĂ« shumĂ« qĂ« Ă«shtĂ« abstrakte njĂ« e vĂ«rtetĂ« tĂ« cilĂ«n dĂ«shiron ta bĂ«sh tĂ« kapet, aq mĂ« shumĂ« do tĂ« kesh nevojĂ« tâi bindĂ«sh dĂ«gjuesit e tu ta perceptojnĂ« kuptimin e idesĂ« tĂ«nde;
10-ĂshtĂ« njĂ« sjellje e edukuar dhe me mend tâi lejosh lexuesit tĂ« bĂ«jĂ« vĂ«rejtje dhe ta zhvillojĂ« njĂ« gjykim tĂ« vetin pĂ«rkitazi me atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« shkruar nga autori; Ă«shtĂ« gjithmonĂ« mĂ« mirĂ« tâia lĂ«sh lexuesit mundĂ«sinĂ« ta zbulojĂ« qĂ« nga konsiston kuintesenca e urtĂ«sisĂ« njerĂ«zore. /konica.al/ KultPlus.com
Elena Ferrante është një nga shkrimtaret më të famshme bashkëkohore, e njohur për stilin e saj të ndjeshëm, brutal dhe thellësisht njerëzor.
Por ndryshe nga shumica e autorĂ«ve qĂ« kĂ«rkojnĂ« dritat e famĂ«s, ajo Ă«shtĂ« njĂ« figurĂ« misterioze: askush nuk e di me siguri kush Ă«shtĂ«. Ajo ka zgjedhur tĂ« mbetet anonime qĂ« nga fillimi i karrierĂ«s sĂ« saj letrare, duke shpjeguar se ânjĂ« herĂ« qĂ« njĂ« libĂ«r Ă«shtĂ« shkruar, nuk ka mĂ« nevojĂ« pĂ«r autorinâ. Kjo mungesĂ« prezence fizike vetĂ«m sa ka shtuar magjinĂ« dhe kuriozitetin rreth saj. Ferrante Ă«shtĂ« pseudonimi i njĂ« autoreje italiane qĂ« arriti famĂ« ndĂ«rkombĂ«tare me âTetralogjinĂ« Napolitaneâ, njĂ« cikĂ«l prej katĂ«r romanesh qĂ« nis me librin âAmica genialeâ (Mikja gjeniale). Vepra rrĂ«fen historinĂ« e dy shoqeve, LenĂ«s dhe LilĂ«s, qĂ« rriten nĂ« njĂ« lagje tĂ« varfĂ«r tĂ« Napolit pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore.
Me një prozë të mprehtë dhe me ndjeshmëri të jashtëzakonshme, Ferrante eksploron miqësinë femërore, ndarjet shoqërore, dhunën, tradhtinë, seksualitetin dhe emancipimin. Ajo arrin të portretizojë realitetin kompleks të Italisë së pasluftës përmes përvojave intime të personazheve të saj femra, duke i dhënë zë një bote që për dekada ka qenë nën hijen e burrave. Një nga arritjet më të mëdha të Ferrantes është mënyra se si ajo përshkruan me ndershmëri të frikshme ndjenjat më të errëta të grave zilinë, xhelozinë, frikën, ndjenjën e pamjaftueshmërisë, por edhe fuqinë e heshtur të mbijetesës.
Shkrimi i saj Ă«shtĂ« i drejtpĂ«rdrejtĂ«, i zhveshur nga dekoratat stilistike, por i mbushur me tension psikologjik dhe reflektim shoqĂ«ror. NĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« thuajse tĂ« pavetĂ«dijshme, ajo i detyron lexuesit tĂ« pĂ«rballen me realitetet e tyre, me marrĂ«dhĂ«niet e tyre tĂ« brishta, me zgjedhjet qĂ« bĂ«jnĂ« ose nuk bĂ«jnĂ« nĂ« jetĂ«. Ferrante nuk pĂ«rpiqet tĂ« kĂ«naqĂ« lexuesin, por tĂ« vĂ«rtetĂ«n dhe kjo e bĂ«n veprĂ«n e saj kaq universale. Librat e saj janĂ« pĂ«rkthyer nĂ« dhjetĂ«ra gjuhĂ« dhe janĂ« kthyer nĂ« bestsellerĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n. Ato janĂ« bĂ«rĂ« gjithashtu seriale tĂ« suksesshme nga HBO, duke ruajtur atmosferĂ«n e ngjeshur dhe tĂ« paprekur tĂ« origjinalit. Por, pavarĂ«sisht suksesit tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m, Ferrante vazhdon tĂ« mbetet anonime. Ajo jep intervista vetĂ«m me shkrim, nĂ«pĂ«rmjet pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« shtĂ«pisĂ« botuese italiane âEdizioni e/oâ.
Ka pasur shumĂ« spekulime mbi identitetin e saj tĂ« vĂ«rtetĂ«, pĂ«rfshirĂ« emra si Anita Raja pĂ«rkthyese nga gjermanishtja ose bashkĂ«shorti i saj, shkrimtari Domenico Star none. Por Ferrante nuk ka reaguar asnjĂ«herĂ« drejtpĂ«rdrejt ndaj kĂ«tyre hetimeve. Sipas saj, e vetmja gjĂ« qĂ« duhet tĂ« flasĂ« Ă«shtĂ« libri. NĂ« njĂ« kohĂ« kur imazhi publik dhe fama personale janĂ« bĂ«rĂ« thelbĂ«sore pĂ«r suksesin artistik, Ferrante e sfidon kĂ«tĂ« logjikĂ« me njĂ« mĂ«nyrĂ« unike. Ajo na kujton se letĂ«rsia nuk ka nevojĂ« pĂ«r autorin si individ, por pĂ«r autorin si zĂ«, si mendim, si ndjesi. Mungesa e saj fizike Ă«shtĂ«, nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, njĂ« prani e fuqishme letrare. Ferrante ka thĂ«nĂ« dikur: âJam mĂ« e sigurt kur jam vetĂ«m me fjalĂ«t e mia.â Dhe ndoshta kjo Ă«shtĂ« çelĂ«si i suksesit tĂ« saj. Ajo flet me ndershmĂ«ri brutale pĂ«r gjĂ«rat qĂ« shumĂ« gra i ndjejnĂ«, por nuk i thonĂ« dot. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ«, Elena Ferrante Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« ikonĂ« tĂ« kohĂ«s sonĂ« njĂ« grua e padukshme qĂ« flet me zĂ« tĂ« fortĂ« pĂ«r miliona tĂ« tjera.
Jeta private e Elena Ferrantes, një mister më i fortë se fama
Jeta private e Elena Ferrantes Ă«shtĂ« njĂ« nga enigmat mĂ« interesante dhe tĂ« ruajtura me fanatizĂ«m nĂ« historinĂ« e letĂ«rsisĂ« moderne. PĂ«r mĂ« shumĂ« se 30 vjet, publiku botĂ«ror ka adhuruar romanet e saj pa ditur me siguri as emrin e saj tĂ« vĂ«rtetĂ«, as pamjen, as vendbanimin e saktĂ«, as jetĂ«n e saj intime. Dhe kjo mungesĂ« ka qenĂ« zgjedhje e vetĂ«dijshme ânjĂ« protestĂ« e heshtur ndaj botĂ«s qĂ« shpesh e ndan vlerĂ«n e autorit nga pĂ«rmbajtja e veprĂ«s. Elena Ferrante Ă«shtĂ« njĂ« pseudonim. Kjo Ă«shtĂ« e vetmja gjĂ« qĂ« dihet me siguri. Ajo nisi tĂ« botojĂ« nĂ« fillim tĂ« viteve â90, por vetĂ«m me suksesin global tĂ« âTetralogjisĂ« Napolitaneâ, âMikja gjenialeâ, âHistoria e emrit tĂ« riâ, âAta qĂ« ikin dhe ata qĂ« qĂ«ndrojnĂ«â, dhe âHistoria e vajzĂ«s sĂ« humburâ emri i saj u kthye nĂ« njĂ« obsesion pĂ«r kritikĂ«t, lexuesit dhe gazetarĂ«t. NĂ« njĂ« kohĂ« kur ekspozimi personal dhe rrjetet sociale kanĂ« bĂ«rĂ« qĂ« edhe jeta mĂ« e zakonshme tĂ« kthehet nĂ« spektakĂ«l publik, Ferrante ka bĂ«rĂ« tĂ« kundĂ«rtĂ«n: Ă«shtĂ« zhdukur. Ajo nuk shfaqet nĂ« promovime, nuk jep intervista tĂ« drejtpĂ«rdrejta, nuk poston foto.
Intervistat qĂ« jep janĂ« vetĂ«m me shkrim, shpesh pĂ«rmes shtĂ«pisĂ« botuese italiane âEdizioni e/oâ. KĂ«tĂ« zgjedhje ajo e ka shpjeguar si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« ruajtur lirinĂ« e tĂ« shkruarit dhe pĂ«r tĂ« mos u shpĂ«rqendruar nga âpersonazhi i autoresâ. PĂ«r vite me radhĂ«, Ă«shtĂ« pĂ«rfolur se pas emrit Ferrante qĂ«ndron Anita Raja, njĂ« pĂ«rkthyese me origjinĂ« hebreje gjermane, e martuar me shkrimtarin italian Domenico Starnone. Edhe ky i fundit Ă«shtĂ« pĂ«rmendur si autor i mundshĂ«m, ose bashkautor i romaneve, pĂ«r shkak tĂ« ngjashmĂ«risĂ« stilistike. Por kĂ«to janĂ« spekulime asgjĂ« nuk Ă«shtĂ« pranuar zyrtarisht. GazetarĂ« investigativĂ«, pĂ«rfshirĂ« Claudio Gatti, kanĂ« ndjekur gjurmĂ« bankare, shitje tĂ« pasurive tĂ« patundshme dhe tĂ« ardhura honorarĂ«sh pĂ«r tĂ« zbuluar identitetin e saj. KĂ«to hetime ngjallĂ«n debat tĂ« madh etik nĂ« komunitetin letrar a ka e drejta pĂ«r intimitet mĂ« pak rĂ«ndĂ«si kur je njĂ« figurĂ« publike? A duhet tĂ« shkatĂ«rrohet vullneti i njĂ« autoreje vetĂ«m pĂ«r kuriozitetin e botĂ«s NĂ«se supozojmĂ« se Anita Raja Ă«shtĂ« vĂ«rtet Ferrante, dimĂ« se ajo ka lindur nĂ« Napoli, Ă«shtĂ« rritur mes njĂ« realiteti tĂ« vĂ«shtirĂ« shoqĂ«ror, ka studiuar gjuhĂ«si dhe ka punuar pĂ«r vite si pĂ«rkthyese. Por edhe kjo biografi nuk Ă«shtĂ« e konfirmuar.
Ferrante vetĂ« ka thĂ«nĂ« nĂ« njĂ« letĂ«r pĂ«r botuesit: âNuk dua tĂ« jem e famshme, dua qĂ« libri im tĂ« ecĂ« me kĂ«mbĂ«t e veta.â A ka fĂ«mijĂ«? A Ă«shtĂ« e martuar? Ku jeton sot? PĂ«rgjigjja pĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to pyetje Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ«: nuk e dimĂ«. Dhe pikĂ«risht ky mos dije Ă«shtĂ« kthyer nĂ« pjesĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« mitit Ferrante. NĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« çuditshme, jeta e saj private ka marrĂ« formĂ«n e njĂ« personazhi tĂ« saj tĂ« padukshĂ«m, tĂ« ndĂ«rlikuar, por jashtĂ«zakonisht tĂ« fuqishĂ«m. Ka diçka revolucionare nĂ« kĂ«tĂ« vendim: njĂ« grua qĂ« shkruan pĂ«r jetĂ«n intime tĂ« grave, pĂ«r trupin, turpin, miqĂ«sinĂ«, dhunĂ«n dhe pavarĂ«sinĂ« por nuk lejon qĂ« tĂ« tjerĂ«t tĂ« ndĂ«rtojnĂ« narrativĂ«n mbi jetĂ«n e saj. NĂ« njĂ« botĂ« qĂ« kĂ«rkon tĂ« shohĂ« gjithçka, Ferrante zgjedh tĂ« mos tregojĂ« asgjĂ«. NĂ« thelb, jeta private e Elena Ferrantes Ă«shtĂ« po aq e fuqishme sa vepra e saj. Ajo sfidon normat, kontrollon narrativĂ«n, dhe i rikthen autorit njĂ« fuqi qĂ« shpesh i merret nga kurioziteti i pangopur publik. Sepse, siç ka thĂ«nĂ« vetĂ«: âUnĂ« besoj se librat e mirĂ« nuk kanĂ« nevojĂ« pĂ«r autorin si shpjegim, por pĂ«r lexuesin si pasqyrĂ«.â Dhe pĂ«r kĂ«tĂ«, Elena Ferrante Ă«shtĂ« gjeniale edhe jashtĂ« faqeve tĂ« librit.
Nga lidhja me Napolin, tek frika e zbulimit, të pathënat e Elena Ferrante
PĂ«rtej suksesit global dhe misterit qĂ« e rrethon, Elena Ferrante Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« tepĂ«r se autorja e âMikes gjenialeâ. NĂ« sfondin e kĂ«saj figure tĂ« padukshme letrare, ka elementĂ« tĂ« tjerĂ« mĂ« tĂ« thellĂ«, mĂ« pak tĂ« njohur, qĂ« vetĂ«m sa e shtojnĂ« hijeshinĂ« e saj dhe e bĂ«jnĂ« praninĂ« e saj tĂ« munguar akoma mĂ« tĂ« ndjeshme. NĂ« vitin 2003, Ferrante botoi librin âFrantumagliaâ njĂ« pĂ«rmbledhje me letra, reflektime dhe fragmente nga korrespondenca e saj me botuesit dhe mediat, ku rrĂ«fen intimitetin e procesit krijues. Ky libĂ«r Ă«shtĂ« njĂ« dritare e rrallĂ« qĂ« i lejon lexuesit tĂ« ndjejnĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« tĂ«rthortĂ«, dridhjet emocionale dhe dilemat mendore qĂ« shoqĂ«rojnĂ« shkrimtaren. Ajo flet pĂ«r letĂ«rsinĂ« si njĂ« nevojĂ« e brendshme, por edhe si njĂ« akt i rrezikshĂ«m, qĂ« mund tĂ« gĂ«rryejĂ« atĂ« qĂ« e krijon. Emri âFerranteâ, siç Ă«shtĂ« pĂ«rfolur shpesh, mund tĂ« jetĂ« zgjedhur pĂ«r arsye tĂ« shumĂ«fishta. Disa studiues kanĂ« vĂ«rejtur se mund tĂ« jetĂ« njĂ« homazh i fshehtĂ« pĂ«r shkrimtaren Elsa Morante njĂ« figurĂ« e madhe e letĂ«rsisĂ« italiane, gjithashtu e angazhuar me psikologjinĂ« e thellĂ« tĂ« personazheve femra.
TĂ« tjerĂ« e lidhin me personazhe mashkullorĂ« dytĂ«sorĂ« nĂ« letĂ«rsinĂ« klasike, duke sugjeruar njĂ« lloj ironie tĂ« qĂ«llimshme: njĂ« grua qĂ« merr identitetin e njĂ« mashkulli tĂ« vogĂ«l pĂ«r tĂ« rrĂ«fyer botĂ«n e grave tĂ« mĂ«dha. Napoli, qyteti ku zhvillohen romanet e saj mĂ« tĂ« njohur, nuk Ă«shtĂ« thjesht sfond gjeografik. NĂ« disa pasazhe nĂ« âFrantumagliaâ, Ferrante pranon se ka njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« trazuar me kĂ«tĂ« qytet: njĂ« vend qĂ« e ka formuar, e ka lĂ«nduar dhe e ka frymĂ«zuar njĂ«kohĂ«sisht. âE urrej dhe e duaâ,-shkruan ajo. Ndoshta Ă«shtĂ« pikĂ«risht kjo marrĂ«dhĂ«nie e ndĂ«rlikuar me qytetin qĂ« i jep jetĂ« rrĂ«fimit tĂ« saj, aq tĂ« vĂ«rtetĂ«, aq tĂ« dhimbshĂ«m. Ajo qĂ« shumĂ« pak e dinĂ«, Ă«shtĂ« se Ferrante ka shkruar edhe njĂ« libĂ«r pĂ«r fĂ«mijĂ«. âThe Beach at Nightâ (2016) Ă«shtĂ« njĂ« tregim i errĂ«t dhe alegorik, rrĂ«fyer nga perspektiva e njĂ« kukulle tĂ« braktisur. Edhe kĂ«tu, nĂ« kĂ«tĂ« format tĂ« thjeshtĂ«zuar, ajo eksploron ndjesinĂ« e braktisjes, pasiguritĂ« e fĂ«mijĂ«risĂ« dhe hije tĂ« errĂ«ta emocionale duke vĂ«rtetuar se temat qĂ« e preokupojnĂ« nuk kanĂ« kufi moshe.
NĂ« suksesin ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« Ferrantes ka luajtur njĂ« rol kyç pĂ«rkthyesja Ann Goldstein, ish-redaktore e âThe New Yorkerâ. Ajo e ka ndihmuar Ferranten tĂ« ruajĂ« zĂ«rin origjinal tĂ« veprĂ«s nĂ« anglisht, duke ruajtur tonalitetin, thellĂ«sinĂ« psikologjike dhe ritmin emocional. NĂ« njĂ« farĂ« mĂ«nyre, Goldstein Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« âzĂ«riâ i Ferrantes nĂ« gjuhĂ«n qĂ« e pĂ«rqafoi me mĂ« shumĂ« pasion. Ferrante njihet, gjithashtu, pĂ«r refuzimin kategorik qĂ« i ka bĂ«rĂ« kompromiseve me botuesit. NĂ« rastin e romanit tĂ« saj tĂ« parĂ«, kur botuesit kĂ«rkuan qĂ« ajo tĂ« shfaqej nĂ« promovime dhe intervista, reagimi i saj ishte i prerĂ«: âKam bĂ«rĂ« gjithçka qĂ« mĂ« takonte kam shkruar librin. Tani Ă«shtĂ« radha juaj ta ndani me botĂ«n.â Kjo mĂ«nyrĂ« komunikimi e vendosur dhe e pĂ«rmbajtur e ka shoqĂ«ruar gjatĂ« gjithĂ« karrierĂ«s. Ajo vetĂ« ka rrĂ«fyer se e frikĂ«son ideja e âvetes publikeâ. ĂshtĂ« rritur, sipas saj, me ndjenjĂ«n se njĂ« grua duhet tĂ« jetĂ« e padukshme, e heshtur, e kujdesshme nĂ« publik. Duke hequr dorĂ« nga ekspozimi, ajo ka fituar njĂ« liri qĂ« pak e kanĂ«: lirinĂ« pĂ«r tĂ« shkruar pa qenĂ« e vĂ«zhguar. Dhe kjo liri, pĂ«r tĂ«, Ă«shtĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme se fama. Misteri qĂ« e rrethon Elena Ferranten nuk Ă«shtĂ« i krijuar pĂ«r efekt. Ai Ă«shtĂ« pjesĂ« thelbĂ«sore e qenies sĂ« saj krijuese./ konica.al/ KultPlus.com