NGA ILIR ÇUMANI
(Në një kohë kur poezia shpesh ndrydhet nga banaliteti apo përmbysja e vlerave, vepra e Bardhyl Londos mbetet një oaz i pastër ku lexuesi gjen veten, fjalën dhe ndjenjën. Ai është ndër ata poetë që e kanë kthyer fjalën në një akt shpëtimi dhe poezinë në një mënyrë të qenies).

Bardhyl Londo, padyshim, mbetet edhe sot një nga emrat më përfaqësues të letërsisë shqipe të gjysmës së dytë të shekullit XX dhe më tej. Ai është një poet që ka ditur të ngulë rrënjë në kujtesën letrare të lexuesit shqiptar jo me zhurmë, por me finesë; jo me pompozitet, por me thellësi e përulësi krijuese. I lindur në qytetin jugor të Përmetit më 1948, Londo i përket brezit të poetëve që u afirmuan gjatë viteve ’70 –të, një periudhë e ndërlikuar në jetën politike e kulturore të vendit, por që megjithatë, lindi një brez të ri zërash të fuqishëm në poezi.

Poezia e tij nuk ndjek klishetë e zakonshme dhe as format e zhurmshme të shprehjes; ajo përkundrazi rrjedh e qetë, e thellë dhe përçon me delikatesë një përvojë njerëzore të pasur, shpeshherë të heshtur, por gjithnjë të ndjeshme. Me një gjuhë të përpunuar, me simbole të përzgjedhura dhe me një ndërthurje të bukur të reales dhe imagjinares, Londo arriti të krijojë një botë poetike unike, ku njeriu, dashuria, koha dhe kujtesa qëndrojnë në qendër të universit letrar. Ai nuk rreshti kurrë së krijuari, duke dëshmuar një besnikëri të rrallë ndaj misionit të tij si poet, dhe duke mbetur një pikë referimi për çdo lexues e studiues serioz të poezisë shqiptare.
Qysh në vëllimet e tij të para, si “Emrin e ka dashuri” (1975) apo “Në udhët e fatit” (1978), Londo shfaqi një ndjeshmëri të veçantë poetike dhe një qasje introspektive ndaj përvojës njerëzore, duke u larguar nga retorika politike e kohës dhe duke u zhytur në një botë intime, ku emocioni, kujtimi, humbja dhe dashuria zinin vendin kryesor. Poezia e tij është lirike në përmbajtje dhe moderne në formë – një poezi që flet me tone të ulëta, por që prek thellë. Ai nuk e shpërfaq asnjëherë ndjenjën në mënyrë të drejtpërdrejtë, por e lë të shpërthejë përmes metaforave, përmes figurave delikate, përmes një gjuhe që herë të përkund si një ninullë dhe herë të trazon si një kujtim i dhembshëm.

Me një veprimtari krijuese të pandërprerë, ai ka botuar një sërë vëllimesh poetike që janë bërë pjesë e fondit më të çmuar të letërsisë sonë kombëtare. Krahas poezisë, Bardhyl Londo ka kontribuar edhe në fushën e përkthimit dhe të kritikës letrare, si dhe ka mbajtur detyra të rëndësishme kulturore, mes të cilave spikat drejtimi i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë në periudha të ndryshme.
Bardhyl Londo është poet i reflektimit, një vëzhgues i heshtur i shpirtit njerëzor. Në shumë nga poezitë e tij, dashuria shfaqet si ndjesi që sfidon kohën, një përjetim që nuk vdes, pavarësisht largësisë apo humbjes. Në vargjet: “Vetëm njëra do të qajë me zë”, ku heshtja merr formën e zërit dhe e pamundura bëhet përjetim, ai arrin të përkufizojë atë që shumë e ndiejnë, por pak mund ta thonë. Kjo aftësi për të thënë gjëra të mëdha me fjalë të thjeshta e të përmbajtura është pikërisht ajo që e bëjnë këtë poet një nga mjeshtrit e vërtetë të poezisë shqipe.
Më poshtë, po sjell një analizë të njërës prej poezive mbresëlënëse të titulluar “Vetëm njëra do të qajë me zë”. Janë vargje mjaft të ndjera për dashurinë që mbetet, për kujtimet që nuk vdesin dhe për heshtjen që shpesh flet më shumë se zërat.
Në një kohë kur marrëdhëniet ndërnjerëzore po bëhen gjithnjë e më sipërfaqësore, kur ndjenjat konsumohen shpejt dhe kujtimet zëvendësohen me përjetime të përkohshme, një poezi e vogël mund të bëhet urë lidhëse me një të vërtetë të madhe: dashuria që jeton thellë në kujtesë është më e fuqishme se çdo pasion i zhurmshëm.
Kjo poezi intime, e përshkruar me gjuhë të thjeshtë lirike dhe figura të pasura simbolike, flet për një njeri që kthehet pas në jetë, i vetëdijshëm për fundin që i afrohet, dhe që përmes kujtesës rishikon ndjenjat që vërtet kishin rëndësi.
DASHURITË QË IKIN DHE AJO QË MBETET.
“E di që shumë vajza më deshën
ca provokuese, ca të heshtura pa zë,
po unë në jetën prej gjysmëmurgu prej tyre desha vetëm një.”
Kjo strofa hapëse përmbledh një jetë të tërë në tre vargje. Poeti pohon se ka qenë objekt dashurie për shumë gra – disa më të shprehura, disa më të mbyllura – por ai vetë e ka përjetuar jetën me përmbajtje, si një “gjysmëmurg”, dhe ka dashur sinqerisht vetëm një. Kjo zgjedhje stilistike flet për një dashuri të përmbajtur, por të thellë, që s’ka pasur nevojë për shumë fjalë.
KUR KUJTIMET BËHEN SHTRAT
Nuk e di ku janë, s’e di çfarë bëjnë
çarçafi i bardhë herë herë s’i nxë.
Po unë nën çarçaf shtrihem me kujtimet
dhe e kuptoj që vend tjetër s’ka më.
Në këtë pjesë, çarçafi i bardhë nuk është thjesht një element fizik; ai bëhet simbol i shtratit të kujtimeve, por edhe i bardhësisë së një fundi të afërt – ndoshta qefini. Poeti i është dorëzuar jetës së brendshme dhe e ka gjetur ngushëllimin jo më tek njerëzit e gjallë, por tek kujtimet që janë të vetmet që nuk largohen. Ato bëhen strehë, dëshmi e ndjenjave që nuk u konsumuan, por u ruajtën si një lutje e brendshme.
HAPAT E FUNDIT DHE HESHTJA QË FLET.
“Tani që hapat e vdekjes i ndjej si afrohen
të heshtura, të zeza një nga një.
Ndonjëra ndonjë lot do derdhë fshehtaz,
Por vetëm njëra do të qajë me zë.”
Në strofën e fundit, hapat e vdekjes personifikohen në mënyrë të heshtur dhe të zezë – një përshkrim delikat i fundit që po afron. Poetika këtu bëhet thellësisht njerëzore, por edhe universale: në fund, shumë do të trishtohen, por vetëm ajo që u dashurua vërtet, do të qajë me zë.
Dhe kjo “e vetme” nuk është thjesht një grua mes të tjerave – është simboli i dashurisë së rrallë, i ndjenjës që nuk harrohet.
NJË PËRSHPIRTJE PËR DASHURINË DHE JETËN.
Kjo poezi është më shumë se një rrëfim personal – është një elegji për dashurinë e humbur, por të paharruar, një përsiatje mbi fundin dhe një nderim për kujtimet që mbijetojnë.
Përballë vdekjes, njeriu nuk është vetëm – ai ka me vete gjithçka që ka ndier vërtet. Dhe në atë moment, nuk ka rëndësi sa dashuri ke pasur përreth, por cilësia dhe thellësia e vetëm një dashurie të vërtetë.
Sepse në jetë, shumë mund të të duan, por vetëm njëra do të qajë me zë.

E DI QË SHUMË VAJZA MË DESHËN….
(Bardhyl Londo)
E di që shumë vajza më deshën
ca provokuese, ca të heshtura pa zë,
po unë në jetën prej gjysmëmurgu
prej tyre desha vetëm një.
Nuk e di ku janë, s’e di çfarë bëjnë
çarçafi i bardhë herë-herë s’i nxë.
Po unë nën çarçaf shtrihem me kujtimet
dhe e kuptoj që vend tjetër s’ka më.
Tani që hapat e vdekjes i ndjej si afrohen
të heshtura, të zeza një nga një.
Ndonjëra ndonjë lot do derdhë fshehtaz,
vetëm njëra do të qajë me zë.
The post Të dashurosh si një “gjysmëmurg….!” first appeared on JavaNews.al.