Tommy Norris, një personazh i filmit “Landman” i luajtur nga Billy Bob Thornton, është një ekspert i industrisë së naftës, me një jetë personale të ndërlikuar.

Sipas tij, çmimi ideal për një fuçi nafte është 78 dollarë. Në këtë nivel, prodhuesit kanë fitime të mjaftueshme për kërkime gjeologjike, ndërsa konsumatorët nuk përballen me ndryshime të mëdha në çmime.

Sot, çmimi i naftës Brent, tregu global i referencës, është rreth 65 dollarë, më i ulët se niveli ideal i Norris dhe gjithashtu shumë i paqëndrueshëm, duke u luhatur ndjeshëm javët e fundit për shkak të tensioneve në Lindjen e Mesme.

Shumica e industrive përballen me tendenca afatgjata të çmimeve.

Për shembull, industria e produkteve elektronike për konsum personal ka bërë përparime teknologjike, duke e bërë atë më të lirë në terma realë për dekada.

Në shërbimet që kërkojnë shumë punë, si arsimi dhe shëndetësia, çmimet kanë tendencë të rriten për shkak të fenomenit të njohur si “sëmundja e kostove të Baumolit”, tendenca e presionit të pagave për t’u rritur në përputhje me rritjen e të ardhurave në gjithë ekonominë.

Ndryshe nga këto, mallrat fizike si produktet bujqësore, energjia dhe metalet nuk ndjekin një trend të qartë afatgjatë. Ato kanë një tendencë problematike: gjatë periudhave të mirëqenies së madhe, prodhimi tejkalon kërkesën ideale, ndërsa gjatë krizave bie shumë poshtë saj.

Ky efekt është i rëndësishëm, sepse mallrat janë pjesë thelbësore e pothuajse çdo produkti, që nga raketat e tenisit deri te produktet kozmetike dhe pajisjet mjekësore.

Tronditjet e fundit në çmimin e naftës të shkaktuara nga lufta janë të njohura për ekspertët e industrisë.

Sipas një studimi të Bankës Botërore, këto luhatje janë bërë më të shpeshta dhe më të ashpra në vitet e fundit. Ciklet e sotme të luhatjeve janë më të shkurtra dhe më ekstreme se më parë.

Arsyeja kryesore e ndryshimit është se më parë ciklet e mallrave kontrolloheshin kryesisht nga oferta. Prodhimi kërkon kohë të gjatë dhe shumë kapital.

Një platformë detare për nxjerrjen e naftës kërkon vite për t’u ndërtuar, ndërsa nxjerrja e naftës nga depozitat shkëmbore kërkon muaj të tërë.

Nga zbulimi deri në nxjerrje kalojnë 10 deri në 20 vjet. Kjo do të thotë se oferta nuk mund të reagojë shpejt ndaj ndryshimeve të çmimit, duke shkaktuar investime të tepërta në periudha të zhvillimit dhe mbingarkesë gjatë krizave.

Gjithashtu, dinamikat e inventarit ndikojnë në natyrën ciklike të mallrave. Shpesh, ruajtja e mallrave është e shtrenjtë, dhe disa produkte bujqësore janë të paqëndrueshme.

Rezervat e ulëta do të thonë që edhe ekuilibrat afatshkurtër midis ofertës dhe kërkesës mund të shkaktojnë ndryshime të mëdha në çmime.

Spekulimi financiar gjithashtu intensifikon këto luhatje. Në mënyrë më të përgjithshme, kërkesa për mallra është e lidhur ngushtë me ciklin global ekonomik dhe gjithmonë ekziston rreziku i një lufte të re.

Studiuesit e Bankës Botërore përdorën një algoritëm për të identifikuar pika kthimi në çmimet e 27 mallrave nga viti 1970 deri në 2024. Mesatarisht, secili mall pësoi rreth 14 kthesa në 50 vitet e fundit.

Krizat zgjatën mesatarisht më pak se 4.5 vjet, ndërsa periudhat e mirëqenies rreth 3 vjet. Edhe pse krizat zgjatën më shumë, luhatjet e çmimeve në periudhat pozitive dhe negative ishin afërsisht të barabarta në madhësi.

Rreth dy të tretat e kohës, mallrat kalonin në faza ciklike të përbashkëta, duke reflektuar ndikimin e ciklit global ekonomik.

Metalet industriale dhe energjia kishin një korrelacion të fortë, ndërsa mallrat bujqësore lëviznin më shumë në mënyrë të pavarur, për shkak të faktorëve lokalë si moti dhe sëmundjet.

Nga viti 1970 deri në 1985, ciklet kontrolloheshin kryesisht nga tronditjet e ofertës, sidomos në energji.

Më pas, në periudhën 1986-2001, tregjet u bënë më të qëndrueshme, falë përparimeve teknologjike dhe liberalizimit të tregtisë globale.

Por që nga vitet 2000, paqëndrueshmëria nisi të rritet sërish, dhe nga viti 2020 u intensifikua ndjeshëm.

Tani periudhat e mirëqenies zgjatin mesatarisht 24 muaj, dhe krizat vetëm 23 muaj. Cikli është përgjysmuar, nga 90 muaj në 45 muaj. Banka Botërore e quan këtë një regjim të ri të tregut të mallrave.

Ky ndryshim është shkaktuar pjesërisht nga ngjarje si pandemia e Covid-19, pushtimi i Ukrainës nga Rusia dhe ndryshimet e politikave monetare gjatë pesë viteve të fundit.

Por edhe ndryshimet strukturore afatgjata luajnë rol të rëndësishëm. Kalimi global drejt energjive të gjelbra ka rritur kërkesën për minerale kritike si nikeli dhe litiumi.

Në të njëjtën kohë, moti ekstrem i shpeshtë rrit rreziqet në ofertë, sidomos në bujqësi. Fragmentimi i ekonomisë globale dhe barrierat tregtare kanë ndikuar negativisht në tregtinë e mallrave.

Prodhimi i përqendruar dhe mungesa e diversifikimit në zinxhirët e furnizimit i bëjnë këto tregje shumë të ndjeshme ndaj masave proteksioniste.

Momenti kritik

Kjo situatë ka pasoja të rëndësishme për qeveritë në mbarë botën.

Sipas Bankës Botërore, dy të tretat e ekonomive në zhvillim dhe tregjet në zhvillim varen në masë të konsiderueshme nga eksportet, të ardhurat fiskale dhe aktiviteti ekonomik i mallrave.

Një cikël më i paqëndrueshëm i çmimeve përbën sfidë serioze për politikat ekonomike të këtyre vendeve, duke ulur mundësitë për të arritur rritje të qëndrueshme.

Kjo është gjithashtu një sfidë për bankierët qendrorë në vendet e pasura. Historikisht, ata kanë “parë përtej” luhatjeve të çmimeve të shkaktuara nga mallrat, duke u fokusuar më shumë në treguesit kryesorë të inflacionit, që zakonisht përjashtojnë energjinë dhe ushqimet.

Kjo strategji kishte kuptim, pasi deri në vitin 2020, periudhat e rritjeve dhe uljeve të çmimeve ishin të barabarta në madhësi.

Por nëse tani rritjet janë më të mëdha se uljet, situata bëhet shumë më komplekse.

Zemërimi i Tommy Norris dhe homologëve të tij në botën reale është i kuptueshëm.

Ndryshimi në dinamikën e tregut të mallrave do të thotë se çmimi i naftës do të qëndrojë edhe më pak kohë në nivelin ideal./The Economist

Zjarri që kërcënonte periferinë e Athinës u vu nën kontroll paraditen e së shtunës, por evakuimet në zonat e rrezikuara po vazhdojnë, teksa erërat e forta pritet të vijonë përgjatë gjithë fundjavës.

Të paktën 1 person humbi jetën, banesa e toka bujqësore u shkatërruan të premten, teksa zjarret pyjore të ushqyera nga erërat e forta shpërthyen rreth Greqisë, nga zonat pranë kryeqytetit deri në rajonet rreth zonës historike të Olimpit antik.

Situata më e rrezikshme ishte në qytezën e vogël të Keratea, në jugperëndim të Athinës, ku zjarrfikësit zbuluan trupin e një burri të moshuar në një strukturë të djegur, shkruan A2.

Një bridgadë zjarrfikësish atje tha të shtunën se flakët ishin nën kontroll, por ende vijonin. Policia shkoi derë më derë gjatë natës, për t’u siguruar se të gjithë banorët atje ishin evakuuar.

Zjarre pati edhe në ishullin turistik të Kefalonias, të cilat po ashtu duket të jenë vënë nën kotnroll.

Me situtatë të ngjashme po përballet edhe Spanja, ku më shumë se 100 pjesëtarë të njësisë ushtarake të emergjencave ju bashkuan zjarrfikësve në San Bartolome de Pinares për të shuar flakët. Dhjetëra banorë u evakuuan teksa zjarri dogji 650 hektarë tokë. Linjat e trenave mes Madridit dhe Avilas u pezulluan e disa rrugë u mbyllën. Zjarri përfshiu edhe La Mezquiten e famshme të Kordobës në Spanjë. Xhamia e kthyer në Katedrale që konsiderohet një prej xhevahireve të arkitekturës islamike të shekullit të shekullit të 8.

Por, pas disa orëve, zjarrfikësit kanë mundur t’i shuajnë flakët.

Ministria e Mbrojtjes njofton se është shmangur rreziku i banesave për prekjen nga zjarri në fshatin Livinë të Finiqit.

Aktualisht, flakët janë vendosur nën kontroll dhe nuk ka rrezik për shtëpitë, raporton Ministria.

Megjithatë, operacionet për shuarjen e flakëve po zhvillohen nga ajri me helikopterin Black Hawk dhe avionin kroat Canadair.

Ndërsa nga terreni, mjetet zjarrfikëse dhe forcat tokësore janë pozicionuar përreth fshatit, në gatishmëri për të ndërhyrë në çdo moment.

Ndërkohë, në Mirditë vazhdon operacioni për shuarjen e flakëve. Deri tani, avioni “Canadair” nga Italia ka realizuar 7 hedhje mbi vatrat e zjarrit, duke lëshuar rreth 50 mijë litra ujë në terren.

Ndërhyrja nga ajri po kombinohet me punën e forcave tokësore dhe mjeteve zjarrfikëse, të cilat po operojnë për izolimin dhe shuarjen e plotë të flakëve.

Të paktën dy qytetarë në ditë denoncojnë në Policinë e Tiranës apo pranë Krimit Kibernetik se kanë rënë pre e mashtrimit kompjuterik.

Por, ka ditë që numri është edhe më i lartë.

Gjithsesi, në 6 muajt e parë të vitit nëse shohim të dhënat e Policisë në kryeqytet ka një rënie të lehtë në krahasim me një vit me parë të rasteve që janë prekur nga mashtrimi kompjuterik: 219 nga janari deri në qershor. Nga 246 autorë të dyshuar, 108 janë ende në kërkim. Vetëm 26 janë arrestuar, ndërkohë që po procedohen në gjendje të lirë 112 persona.

Shifrat e 6 muajve të parë të 2024-ës flasin për 249 procedime, por numri i autorëve është ndjeshëm më i lartë një vit më parë, teksa bëhet fjalë për 381 persona. Rastet më shqetësuese vijojnë të mbeten mashtrimet online.

Rastet më të shpeshta lidhen me mashtrimet online përmes rrjeteve sociale, vjedhje të të dhënave bankare dhe hyrje të paautorizuara në llogari personale. Tre raste të tilla u denoncuan së fundmi në Tiranë. Dy djem dhe një vajzë kallëzuan për krijim të rremë të profilit në rrjetet sociale, ndërhyrje në adresën e email-it, si dhe keqpërdorim të videove personale.

Nuk kanë munguar as rastet kur policia ka identifikuar të rinj që nëpërmjet mashtrimeve kompjuterike apo hapjeve të një faqeje false në internet u kërkonin personave të ndryshëm të dhënat personale. Më pas, ata u përvetësonin shuma të konsiderueshme parash nëpërmjet të dhënave, duke bërë edhe blerje online.

Ylli Manjani ka reaguar për atë që ka ndodhur me News 24.

“Më vjen keq për gazetarët të cilët detyrohen të bëhen lajm dhe jo të përcjellin lajme.

Padyshim që jam me çdo gazetar, i cili krahas halleve për pagat e vonuara apo sigurimet e papaguara u duhet të mbajnë dhe hallet e pronarëve kur zihen me shtetin. Ndodh shpesh kjo, jo vetëm sot e jo vetëm tek News24.

Por definitivisht nuk ka media të lira e të pavarura kur aktivitetin e tyre e kryejnë në godina shteti.

Media ka sfidë pavarësinë editoriale, d.m.th e zhveshur nga çdo emocion pronësie dhe pronarësh, përfshi këtu edhe emocionet e pronësisë shtetërore.

Media s’mund të jetë viktimë e debateve mbi pronësi godinash. As gazetarët.

Pronarët, në u daltë hesapi, duhet thjesht të investojnë dhe jo të mbrojnë hallet e tyre me lirinë e medias.

Këtë pikëpamje kam patur, kam dhe vështirë ta heq nga mendja”, shkruan ai.

“Duhet ta rithemelojmë, ta krijojmë veten, duke mos harruar çfarë kanë qenë parimet e shenjta të PD”.

Rithemelim të Partisë Demokratike duke afruar të gjithë të larguarit, këtë shikon si zgjidhje deputeti Kreshnik Çollaku për situatën në të cilën ndodhet forca më e madhe opozitare. Në një intervistë për A2CNN, deputeti i cili nuk do të jetë më në shtator, kërkon riformatim të të gjithë strukturave të Partisë Demokratike.

“PD duhet të jetë një parti që të dëgjojë më shumë shoqërinë, duhet ta shoh veten edhe me ata që nuk e votojnë dhe e kundërshtojnë, jo si një parti në konflikt me shoqërinë”, tha Çollaku.

E kur vjen puna te reformimi i Partisë Demokratike, Çollaku nuk mendon se ky proces duhet të prekë domosdoshmërisht lidershipin e Sali Berishës. Sipas tij, nëse duhet të bëjë një hap pas kryetari i PD, kjo i takon vetë atij: “Unë mendoj se të dyja qasjet janë jo realiste dhe jo të pjekura. Unë nuk e di se çdo të bëjë Berisha me nenin e statutit që e shkruajti vetë në një moment konflikti. Ai është një nen i thatë, që unë nuk e di si do ta zgjidhë. Unë mendoj se pesha e tij politike është më e madhe se një nen në statut. Unë mendoj se ai do ta zgjidhë vetë këtë ngërç”.

Pohon se mbështet edhe idenë e kolegut të tij Ferdinand Xhaferri për një “Foltore 2”, por shton se reformimi i PD nuk duhet të bëhet si një proces kundër Berishës: “Unë mendoj që çdokush, edhe Berisha, por çdokush që ka kontribuar në PD që nga 90, duhet të krijojmë një Kuvend një foltore të madhe, se çfarë bëmë mirë, çfarë bëmë keq dhe si do ta shpëtojmë. Duke dhënë secili kontributin e vetë”.

Në shtator nuk do të ketë një karrige në Kuvend, por u sugjeron edhe kolegëve të tij të mos pranojnë të ulen krah mazhorancës.

“Në rast se është farsë, Parlamenti është monist, duhet të trajtuar si i tillë. Nuk dua të spekulohet me këtë gjë, nuk jam as për bojktot, as për djegie mandatesh por për bllokim mandatesh. Ka një procedurë, deputetët marrim mandatin, paraqiten pas 6 muajsh për të mbajtur mandatin, kështu shkojnë gati 8 herë në Kuvend për të treguar se është një parlament monist. Kjo dhe për faktin se numrat që ka opozita janë të papërfillshëm, pasi mazhoranca kontrollon të paktën 86 mandate”, tha Çollaku.

Mungesa e një mandati deputeti duket se nuk do ta largojë nga politika, pasi pohon se do të vijojë të jetë aktiv në PD por do t’i rikthehet dhe punës si pedagog.

Policia ka rrethuar mëngjesin e sotëm godinën e News24, duke ndërprerë me forcë dhe pa paralajmërim sinjalin e transmetimit. Punonjësit e medias janë penguar të hyjnë në ambientet e tyre të punës, ndërsa qytetarët janë privuar nga kanali më i madh dhe më i besueshëm informativ në vend.

Drejtoresha e News24, Anila Jola, u shpreh e përlotur për situatën e krijuar, duke theksuar se ky është një akt arbitrar dhe abuziv.

Jola shtoi se 230 punonjësit e televizionit dhe familjet e tyre kanë mbetur pa punë dhe të ardhura, duke e cilësuar këtë situatë si ngjarjen më të dhimbshme të viteve të fundit.

“Ështe një situatë qe nuk mund ta përshkruaj, jam zgjuar me telefonatën që që në orën 6 këtu kishte ardhur policia. Erdhëm bashkë me kolegët por nuk u lejuam të hynim brenda dhe të vijonte transmetimi.

News24 është rrethuar nga policia dhe gjithçka ndodhi pa një njoftim paraprak, si të ishim një kioskë e thjeshtë. Ishte vendim arbitrar abuziv i papritur dhe nuk u lejuam të hynim në vendin e punës si të ishim kriminelë jo punonjës kaq vjeçarë të News24.

Nuk e përfytyroj dot këtë që po ndodh me median më të besueshme për shqiptarët. Lokalet kishin lënë ekranin e bardhë, me shpresën se ka ndonjë difekt.

Shikuesit shpresojnë që ne do të rikthehemi. Ndoshta duhet të presim të hënën që të nisin punën gjykatat dhe të japë një vendim shpresojmë në favorin tonë.

Ngjarja më e dhimbshme që ndodh në këto vite punë. 230 punonjës që në këtë moment janë në rrugë. 230 familjeve u janë prerë të ardhurat”, tha ajo.

Avokatura e Shtetit ka reaguar pas ndërhyrjes së policisë në ambjentet e News 24.

Deklarata e plotë:

Në përmbushje të misionit të saj kushtetues dhe ligjor për mbrojtjen e interesave të Republikës së Shqipërisë, Avokatura e Shtetit informon opinionin publik mbi ecurinë dhe përfundimin e proceseve gjyqësore të zhvilluara me Shoqërinë “Fokus Media News”, lidhur me ambientet në pronësi shtetërore pranë ish-“Uzinës së Pjesëve të Këmbimit të Automjeteve”, në zonën kadastrale nr. 8170, të mbajtura pa titull ligjor prej më shumë se tre vitesh, pas përfundimit të kontratës së qirasë.

Me përfundimin e kontratës më datë 22 maj 2022, Ministria e Financave dhe Ekonomisë i ka komunikuar zyrtarisht shoqërisë kërkesën për lirimin e ambienteve brenda datës 25 korrik 2022, në përputhje me afatet kontraktuale.

Pavarësisht këtij njoftimi, subjekti nuk ka kryer dorëzimin vullnetar të pronës, por ka vijuar ta mbajë atë në kundërshtim me ligjin, duke iniciuar procese gjyqësore dhe duke kërkuar masa të përkohshme sigurimi me qëllim pengimin e ekzekutimit të detyrimit.

Që prej vitit 2022, çështja është shqyrtuar në të gjitha shkallët e gjyqësorit – Gjykata e Shkallës së Parë, Gjykata e Apelit dhe Gjykata e Lartë – dhe ka përfshirë gjithashtu katër vendime mbi masa sigurimi.

Vendimi më i fundit, i datës 14 korrik 2025, i dhënë nga Gjykata e Apelit Administrativ me trup gjykues prej tre gjyqtarësh, ka konfirmuar detyrimin për lirimin e menjëhershëm të ambientit.

Në këtë vendim, gjykata ka theksuar se veprimtaria mediatike e shoqërisë nuk cenohet, pasi bëhet fjalë vetëm për ambiente pune që mund të sigurohen në hapësira të tjera, në pronësi ose me qira.

Me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 158, datë 12 mars 2025, kjo pronë i është kaluar shoqërisë shtetërore “KAYO” sh.a., me destinacion ekskluziv përdorimin sipas objektit të saj, në këtë rast për bashkëprodhimin e mjeteve motorike.

Ky projekt strategjik synon rivitalizimin e industrisë ushtarake vendase, krijimin e vendeve të punës në ambientet e zonës së Shkozës dhe garantimin e interesave të sigurisë kombëtare dhe ekonomike.

Në pritje të vendimit të sipërcituar të Gjykatës së Apelit Administrativ, entet shtetërore, përfshirë “KAYO” sh.a., nuk kanë ndërmarrë veprime ekzekutive.