Nga Gazeta âSIâ- Bolonja çdo verĂ« shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« sallĂ« gjigande kinemaje nĂ«n qiell tĂ« hapur. Piazza Maggiore, sheshi kryesor i qytetit, mirĂ«pret mijĂ«ra spektatorĂ« pĂ«r tĂ« ndjekur filma klasikĂ«, restaurime tĂ« rralla dhe ngjarje unike, nĂ« kuadĂ«r tĂ« festivalit tĂ« famshĂ«m âSotto le stelle del cinemaâ ( NĂ«n yjet e kinemasĂ«)
Eventi zhvillohet këtë vit nga 16 qershori deri më 14 gusht 2025, për gjithsej 56 netë filmash. Programi ndërthuret shpesh me festivalin prestigjioz Il Cinema Ritrovato, duke sjellë jo vetëm filma artistikë e të dashur për publikun, por edhe restaurime të jashtëzakonshme dhe kinekoncerte të shoqëruara nga muzikë live.
NjĂ« nga veçantitĂ« e kĂ«tij festivali Ă«shtĂ« se hyrja Ă«shtĂ« falas pĂ«r tĂ« gjithĂ«. Shfaqjet mbahen nĂ« gjuhĂ«n origjinale, tĂ« shoqĂ«ruara me titra nĂ« italisht dhe anglisht, duke e bĂ«rĂ« pĂ«rvojĂ«n tĂ« aksesueshme pĂ«r vizitorĂ« nga e gjithĂ« bota. Atmosfera shpesh pĂ«rshkruhet si âmagjikeâ, e krahasuar me njĂ« prej kinemave mĂ« tĂ« bukura nĂ« botĂ«.
Edicioni i këtij viti ka thyer çdo rekord me rreth 230 mijë spektatorë që morën pjesë në shfaqje, me një mesatare prej 4 100 spektatorësh çdo mbrëmje, edhe në netët kur shiu nuk mungoi. Ky numër e kthen Piazza Maggiore në një nga sallat më të mëdha e më të gjalla të kinemasë botërore.
Nga Gazeta âSIâ- Romani âFerma e kafshĂ«veâ (âAnimal Farmâ), i botuar nĂ« vitin 1945 nga George Orwell, mbush sot 80 vjet.
Ădo student i historisĂ« ose i politikĂ«s e di se kjo vepĂ«r nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« drejtpĂ«rdrejt me kafshĂ«t. Sigurisht, personazhet kryesore janĂ« derrat dhe kuajt, por siç na shpjegohet, fabula nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« njĂ« alegori pĂ«r Bashkimin Sovjetik dhe mĂ«nyrĂ«n se si idealet e komunizmit u deformuan nĂ«n sundimin e korruptuar tĂ« Josif Stalinit.
VetĂ« Orwell, i pĂ«rfshirĂ« nĂ« brezin e autorĂ«ve britanikĂ« qĂ« flisnin hapur dhe pa drojĂ«, nuk e kishte dĂ«gjuar ende teorinĂ« e Roland Barthes mbi âvdekjen e autoritâ idenĂ« se fjalĂ«t duhet tĂ« flasin vetĂ« dhe qĂ«llimet e autorit nuk kanĂ« rĂ«ndĂ«si. MegjithatĂ«, Orwell e shpjegoi qartĂ« se romani duhej lexuar si njĂ« rrĂ«fim politik.
Po sikur tâi marrim kafshĂ«t mĂ« seriozisht?
Orwell e shkroi kĂ«tĂ« vepĂ«r tĂ« shkurtĂ«r dhe tronditĂ«se nĂ« njĂ« kohĂ« kur konsiderohej shkencĂ«risht e papranueshme qĂ« kafshĂ«t tĂ« kishin mendime ose ndjenja. QĂ« nga viti 1859, kur Ăarls Darvini theksoi lidhjen e ngushtĂ« mes njerĂ«zve dhe specieve tĂ« tjera, kishte njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« reflektuar mbi ngjashmĂ«ritĂ« e thella mes tyre. Por nĂ« kohĂ«n e Orwell, psikologĂ«t e kafshĂ«ve kĂ«mbĂ«ngulnin nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« hendeku tĂ« pakalueshĂ«m midis ânjerĂ«zveâ dhe âkafshĂ«veâ.
Në të vërtetë, shumë kultura në botë kanë tradita të hershme të bashkëjetesës me kafshët, duke i njohur ato si qenie me personalitet dhe inteligjencë. Shoqëritë që jetojnë pranë specieve të tjera, madje edhe kur i gjuajnë, kanë zhvilluar aftësi për të kuptuar sjelljet e tyre në mënyrë të thellë.
NjĂ« projekt akademik nĂ« BritaninĂ« e Madhe, i quajtur âRimendimi i fabulave nĂ« epokĂ«n e krizĂ«s mjedisoreâ, po eksploron pikĂ«risht kĂ«tĂ« marrĂ«dhĂ«nie. Ai synon tĂ« sjellĂ« bashkĂ« studiues, shkrimtarĂ« e artistĂ« pĂ«r tĂ« krijuar pĂ«rfytyrime tĂ« botĂ«ve tĂ« ndryshme tĂ« specieve ,  nga kuajt e deri te sorrat, minjtĂ« apo merimangat , nĂ« mjedise gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« pasigurta.
Orwell dhe vuajtja e kafshëve
Në kohën e Orwell bujqësia industriale nuk ishte përhapur në përmasa të mëdha dhe njerëzit kishin ende njohuri të thella për kafshët. Shkrimi i tij i vitit 1936 mbi vrasjen e një elefanti në Birmani dëshmon shqetësimin e tij për vuajtjen e një kafshe reale.
Edhe nĂ« FermĂ«n e KafshĂ«ve, nisja e rrĂ«fimit Ă«shtĂ« pikĂ«risht vuajtja e kafshĂ«ve nĂ«n sundimin e njĂ« fermeri mizor. Derr i moshuar, Plaku Major, i paralajmĂ«ron kafshĂ«t: âSecili prej jush do tĂ« japĂ« jetĂ«n e vet nĂ« punĂ« tĂ« lodhshme e tĂ« kotĂ«.â PavarĂ«sisht mĂ«vonĂ« tradhtisĂ« sĂ« derrit Napoleon, kauza e kafshĂ«ve mbetet e drejtĂ« dhe tirania njerĂ«zore shihet si armiku i tyre i pĂ«rhershĂ«m.
Ăndrrat e kafshĂ«ve
Revolucioni i Orwell-it nis me ëndrrën e Plakut Major, i cili sheh një botë ku njeriu nuk ekziston më dhe kafshët jetojnë të lira. Një ide e tillë, në shekullin XX, konsiderohej absurde: kafshë që ëndërrojnë? Por çdo pronar qeni e di se kafsha e tij sheh ëndrra. Për dekada, shkenca e mohoi këtë realitet.
Në librin How Forests Think (2013), antropologu Eduardo Kohn argumenton se kafshët mendojnë, imagjinojnë dhe projektojnë të ardhmen e tyre,  një aftësi themelore për mbijetesën. Ai përshkruan sesi një majmun duhet të interpretojë tingujt e pyllit për të kuptuar nëse e pret rreziku apo jo. Kështu, bota e kafshëve është po aq e mbushur me kuptim sa edhe ajo e njerëzve.
Në Fermën e Kafshëve, ëndrrat përsëriten gjatë gjithë rrëfimit, por gradualisht zhduken kur fjalët marrin vendin e tyre. Rregullat e shkruara në hambar ndryshohen një nga një, duke justifikuar korrupsionin e derrave. Fjalët manipulojnë kujtesën dhe e deformojnë të kaluarën, duke e lënë botën e kafshëve pa ëndrra dhe pa shpresë.
Në një kohë kur romani nuk gëzonte prestigj, Balzaku iu përkushtua prozës me këmbëngulje, duke e ngritur atë në një art të madh. Pena e tij përshkruan me realizëm të mprehtë pasionet, ambiciet dhe plagët e shoqërisë franceze.
Sharl Bodleri do tĂ« thoshte se âtĂ« gjitha personazhet e tij janĂ« tĂ« pajisur me zjarrin jetĂ«sorâ , njĂ« reflektim i pasionit qĂ« e pĂ«rshkonte edhe vetĂ« autorin.
Edhe pse jeta e tij nuk ishte e lehtĂ«  mes vĂ«shtirĂ«sish ekonomike, dĂ«shtimeve dhe lodhjes sĂ« pafundme  Balzaku mbeti njĂ« krijues i palodhur: romancier, gazetar, botues, kritik, sipĂ«rmarrĂ«s. Ai ndĂ«rtoi me vullnet dhe disiplinĂ« njĂ« âkatedrale librashâ, qĂ« sot mbetet njĂ« nga dĂ«shmitĂ« mĂ« madhĂ«shtore tĂ« letĂ«rsisĂ« botĂ«rore.
Honore De Balzak
Balzaku u shua në Paris, më 18 gusht 1850, por trashëgimia e tij letrare vazhdon të ndriçojë botën e ideve dhe artit. Ai mbetet një dëshmitar i pakrahasueshëm i shpirtit njerëzor dhe një monument i pavdekshëm i letërsisë franceze.
Dhimbja e Hygoit për vdekjen e Honore De Balzak
Ishte mbrĂ«mja e 18 gushtit tĂ« vitit 1850. Viktor Hygo kishte pak kohĂ« qĂ« ishte bĂ«rĂ« mik i Balzakut, tregon Stefan Cvajg, njĂ« mik i mirĂ«, njĂ« mik qĂ« e pĂ«rcolli deri nĂ« pragun e fundit tokĂ«soren e kĂ«tij âshenjtoriâ pa altar. Ishte ai, qĂ« do tĂ« mbetej kontakti i fundit i njĂ« gjeniu. NjĂ« gjeni qĂ« do tĂ« fliste dhe do tĂ« kujtonte pĂ«r njĂ« gjeni tjetĂ«r.
***
I rashë ziles. Hëna doli përmes reve. Rruga ishte e shkretë. Nuk u duk njeri. I rashë ziles për herë të dytë. U hap dera. U duk një shërbyese me një qiri në dorë.
âĂâdĂ«shironi zotĂ«ri?â
Ajo po qante. I tregova se kush isha. MĂ« lanĂ« tĂ« hyja nĂ« sallonin qĂ« ndodhej nĂ« katin e parĂ«, ku mbi konsolĂ«, pĂ«rballĂ« oxhakut Ă«shtĂ« busti i madh prej mermeri i Balzakut, vepĂ«r e David DâAnzherit. NjĂ« qiri po digjej nĂ« tryezĂ«n e shtrenjtĂ« nĂ« mes tĂ« sallonit, kĂ«mbĂ«zat e sĂ« cilĂ«s pĂ«rbĂ«heshin nga gjashtĂ« statueta tĂ« lara nĂ« flori, dhe tĂ« punuara me shijen mĂ« tĂ« hollĂ« qĂ« bĂ«het. Hyri edhe njĂ« grua tjetĂ«r. Edhe ajo po qante.
âAi po mbaron. Zonja Evelin iku nĂ« vendin e saj. MjekĂ«t qĂ« dje i humbĂ«n shpresat. Ai ka njĂ« plagĂ« nĂ« kĂ«mbĂ«n e majtĂ«, iâu bĂ« gangrenĂ«. MjekĂ«t sâdinĂ« çâtĂ« bĂ«jnĂ«. Hidropozia shkakton Ă«njtjen e kĂ«mbĂ«s. Mishi dhe lĂ«kura duken si tĂ« prishura, prandaj Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« bĂ«het injeksion. KĂ«tu e njĂ« muaj tĂ« shkuar zotĂ«ria u pengua nĂ« njĂ« mobilie tĂ« skalitur dhe u dĂ«mtua. QĂ« nĂ« orĂ«n 9 tĂ« mĂ«ngjesit ai nuk po flet mĂ«. E Ă«ma dĂ«rgoi tĂ« thĂ«rriste njĂ« prift. Ai erdhi dhe e mirosi. ZotĂ«ria bĂ«ri njĂ« shenj qĂ« e kuptoi se çândodhi. Pas njĂ« ore ai i dha dorĂ«n zonjĂ«s DĂ« Syrvil, sĂ« motrĂ«s. Ai ka qĂ« nĂ« orĂ«n 11 qĂ« po gulçon. SontĂ« mbaron. NĂ« dĂ«shironi, unĂ« shkoj e thĂ«rras zotin DĂ« Survil. Ai sâka rĂ«nĂ« akoma pĂ«r tĂ« pushuarâ. dhe gruaja doli.
Unë prita disa çaste. Qiriri mezi ndriçonte mobilieritë e salloni dhe tablotë e mrekullueshme të Porbusit dhe të Holbanit që vareshin mureve. Busti i mermertë tundej në gjysmerrësirë si fantazma e një njeriu që po vdes. Një erë kufome mbushte shtëpinë. Hyri zoti Dë Syrvil dhe mi vërtetoi të gjithë ato që më kishte thënë shërbëtorja.
Ne kaluam nëpër korridor, i ngjitëm shkallët e shtruara me sixhade të kuqe dhe të stolisura me statueta, me vazo, me tabllo mureve. Prapë kaluam nëpër një korridor ku pash një derë të hapur. Dëgjova një gulç të fortë ogurzi.
Viktor Hygo
Hyra në dhomën e Balzakut. Shtrati i tij ishte në mes të dhomës. Ishte një shtrat prej druri të kuq me shufërza dhe rripa te koka e te këmbët, mjet për të ngritur të sëmurin. Balzaku dergjej në këtë shtrat dhe kokën e kishte mbështetur mbi një pirg jastëkësh, mbi të cilët kishte vënë edhe jastëkun me damask të kuq të divanit të dhomës. Fytyrën e kishte të mavijosur, thuajse të nxirë, të anuar djathtas, mjekrën të parruar, flokët e thinjur dhe të shkurtër. Sytë e hapur e të ngulët.
NjĂ« infermiere e moshuar dhe njĂ« shĂ«rbĂ«tor qĂ«ndronin nĂ« dy anĂ«t e shtratit. NjĂ« qiri digjej mbi njĂ« tryezĂ« aty pranĂ«, kurse njĂ« tjetĂ«r nĂ« komonĂ« afĂ«r derĂ«s. ShĂ«rbĂ«tori dhe infermierja heshtnin me njĂ«farĂ« frike dhe mbanin vesh gulçin e atij qĂ« po vdiste. NjĂ« erĂ« e padurueshme dilte nga shtrati. Ngrita batanijen dhe kapa dorĂ«n e Balzakut. Ishte e djersitur. E shtrĂ«ngova, ai nuk iâu pĂ«rgjigj kĂ«tij gjesti⊠Infermierja mĂ« tha: âNdaj tĂ« gdhirĂ« ai mbaronâ Zbrita poshtĂ« dhe mora me vete kujtimin e asaj fytyre tĂ« zbehtĂ«. Kur po kaloja pĂ«rmes sallonit, pashĂ« sĂ«rish atĂ« bustin e palĂ«vizshĂ«m dhe tĂ« ftohtĂ«, krenar, tĂ« rrezatuar nga ajo dritĂ« e vagĂ«lluar dhe bĂ«ra padashur njĂ« krahasim midis vdekjes dhe pavdekĂ«sisĂ«.
Ishte fundi, momentet e shterrimit tĂ« frymĂ«s sĂ« njĂ« gjeniu, i njĂ« njeriu tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m. Pak orĂ« mĂ« vonĂ« ai u dorĂ«zua. Vdekja qe aq e mĂ«shirshme sa tĂ« mos e linte mĂ« nĂ« atĂ« gjendje, tĂ« vuante ende nĂ« atĂ« tmerr. Kishte vdekur Honore de Balzakâ
Ndërsa në varrimin e gjeniut, Hygoi mes të tjerash do të shprehej në fjalimin e lamtumirës:
âZotĂ«rinj,
Njeriu që zbriti në këtë varr ishte një nga ata për të cilët, dhimbja publike mban kortezh. Në kohërat në të cilat ndodhemi, të gjitha trillimet janë zhdukur. Tani, sytë janë fiksuar jo më mbi kokat që mbretërojnë, por mbi ato që mendojnë dhe i gjithë vendi dridhet kur njëra prej këtyre kokave zhduket. Sot, zija popullore është vdekja e njeriut të talentuar; zija kombëtare është vdekja e njeriut gjenial.
ZotĂ«rinj, emri i Balzakut do tĂ« pĂ«rzihet me gjurmĂ«n e ndritshme, qĂ« epoka jonĂ« do tĂ« lĂ«rĂ« nĂ« tĂ« ardhmenâ
Gazeta âSIâ-ââŠTĂ« dashur dhe tĂ« respektuar miq, tĂ« gjithĂ« tĂ« gĂ«zuar dhe mirĂ« se na keni ardhur! Ne jemi jashtĂ«zakonisht tĂ« nderuar nga pjesĂ«marrja juaj, ndaj nĂ« shenjĂ« dashurie dhe respekti dua tĂ« ngre njĂ« dolli me disa shĂ«ndete: shĂ«ndetin e parĂ«, nĂ« krye tĂ« herĂ«s, e kam pĂ«r çiftin e tĂ« sapomartuarve, pĂ«r sebepçinjtĂ«â; âdua tĂ« ngre njĂ« shĂ«ndet tĂ« dytĂ« pĂ«r krushqit qĂ« sollĂ«n nusenââŠ
Vetëm para pak ditësh, Dollia u shpall si vlerë kombëtare e trashëgimisë. Ky ritual si një nga elementët më të rëndësishme të traditës sonë, ka qënë dhe mbetet një nga kulmet e sëndërtimit të asaj çka mund të thuhet skaletë e gëzimeve familjare shqiptare.
Ky ritual kaq popullor në shtëpitë e shqiptarëve, shpesh është tejkaluar edhe nga vëmendja e studiuesve apo kulturologëve të cilët janë marrë gjërësisht me traditat shqiptare, duke mbetur disi në hije.
Kjo ka qënë dhe spuntoja e cila e ka shtyrë profesor Sherif Bundon, të shkruajë një monografi studimore mbi rolin e dollisë në jetën shoqërore shqiptare.
NĂ« lbrin e tij âDollia shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjesâ Bundo paraqet me qartĂ«si elemĂ«ntĂ«t e dollisĂ«, qĂ« nga rregullat dhe nderimet qĂ« kryhen nĂ«pĂ«rmjet saj e deri te hierarkia dhe roli insitucionalizues.
Rregulli i dollisë
Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.
Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.
Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, tâu bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre. Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka tĂ« kultivuar nĂ« gjenezĂ«n e saj, e ka çështje tĂ« gjenit dhe tĂ« vazhdimĂ«sisĂ«, e ka brumin e filozofisĂ« sĂ« ekzistencĂ«sâ
Hierarkia e vlerave dhe përgjegjësive në sofër
Vetë familja shqiptare ka qenë dhe mbështetet te dashuria, te mirëkuptimi, te barazia dhe te hierarkia e vlerave dhe e përgjegjësive.
Ka një kryefamiljar, të cilin e respektojnë të gjithë, që luan rolin e timonierit dhe të përgjegjësit kryesor të familjes. Të paktën kështu ka funksionuar familja tradicionale shqiptare.
Etimologjikisht, termi kryefamiljar shpjegohet me pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« qĂ« ka njĂ« njeri pĂ«r personat qĂ« ka nĂ« ngarkim dhe detyrohet tĂ« kujdeset pĂ«r ta (kuptohet, familja moderne ka âkushtetutĂ« moderneâ).
Por, ka me radhë edhe pjesëtarë të tjerë të familjes, të barabartë në të drejta, por me mosha të ndryshme, me gjini të ndryshme, me status civil të ndryshëm, me status arsimor dhe kulturor të ndryshëm, me status pasuror të ndryshëm.
Njerëzit janë të ndryshëm sepse lindin të tillë. Po kështu, brenda familjes jo të gjithë kanë talente të njëjta, janë njëlloj oratorë, janë njëlloj socialë apo njëlloj të ndjeshëm.
Ndërkohë që jeta, ndër vite dhe shekuj, ka diferencuar natyrshëm edhe personat me prirje, me talent, me aftësi fizike dhe trimërore të ndryshme apo me aftësi të mira dhe qëndrueshmëri të lartë rezistence, pse jo edhe ndaj alkoolit. Nga pala e të ftuarve, e miqve, ka gjithashtu një hierarki të nënkuptuar.
Monografia â Dollia Shqiptareâ botim i MediaPrint
Ka një renditje, një prioritet vlerash, një protokoll të heshtur, jo zyrtar, të gjithëpranuar, ka një diferencim të individëve që përfaqësojnë palën e të ftuarve.
Kur bĂ«het fjala pĂ«r dasmĂ«n, pala e tĂ« ftuarve janĂ« krushqit qĂ« vijnĂ« tĂ« marrin nusen. Po tâi referohemi traditĂ«s, krushqit pĂ«rbĂ«nin njĂ« kompozim shumĂ« mirĂ« tĂ« menduar dhe tĂ« harmonizuar individĂ«sh, tĂ« cilĂ«t kishin njĂ« mision tĂ« caktuar dhe vetĂ«m nĂ«se do tĂ« kombinoheshin shumĂ« mirĂ« cilĂ«sitĂ« dhe karakteristikat individuale tĂ« tyre nĂ« gjithĂ« grupin dhe ai tĂ« funksiononte si njĂ« ekip, si njĂ« bashkim kompakt dhe unik, misioni pĂ«rmbushej me sukses dhe me dinjitet.
Gjeografia e dollisë
âPĂ«r kĂ«to arsye, institucioni i dollisĂ« ka funksionuar mĂ« mirĂ« nĂ« ish-PrincipatĂ«n e Muzakajve, nĂ« periudhĂ«n mesjetare tĂ« Bizantit, tĂ« viteve 1280-1444 (qarqet e sotme Berat, GjirokastĂ«r, VlorĂ« dhe Korçë) apo nĂ« trojet e sotme tĂ« krahinave si: Skrapari, DĂ«shnica (KĂ«lcyrĂ«), Tomorrica, Turbohova dhe Potomi (rrethi i Skraparit); Cerja (PĂ«rmet); DangĂ«llia-FrashĂ«ri (PĂ«rmet); zona e MalĂ«shovĂ«s (KĂ«lcyrĂ«), Zheperit dhe Ăajupit apo LunxhĂ«risĂ« (GjirokastĂ«r) si dhe Opari, Kolonja, Leskoviku, Gramshi, Mbrakulla dhe Shpiragu (rrethi i Beratit); Mallakastra, LabĂ«ria, Bregu (i detit) si dhe Librazhdi e Pogradeci (Mokra, Gora) etj.
Sigurisht, elemente të dollisë hasen edhe në zona të tjera periferike të këtyre krahinave, por ato kanë qenë të pjesshme, sporadike, jorigoroze dhe në to dollia nuk ka funksionuar si institucion i mirëfilltë rregullator.
Në ngjarje të nivelit të lartë të mikpritjes, si dasmat, apo ceremonitë me pjesëmarrje në numër të madh të të ftuarve, dollia është përhapur si ritual që përdoret tashmë si traditë e mirë në të gjitha hapësirat shqiptare.
Dollia Ă«shtĂ« pjesĂ« e asaj etnokulture, e cila ka si tipar dallues unitetin kombĂ«tar, tĂ« shprehur pĂ«rmes diversitetit krahinor dhe lokal, tĂ« ngulitura kaq fort dhe tĂ« materializuara kaq mirĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen e brezave, saqĂ« krijojnĂ« njĂ« atmosferĂ« dhe emocion tĂ« paimagjinueshĂ«m pĂ«r cilindo qĂ« nuk e njeh dhe nuk e ka provuar atĂ«â
Sherif Bundo
Pushteti i dollisë: rotacioni dhe përkohshmëria
Si fillon apo çelet biseda në një sofër/tavolinë ku konsumohet ushqim dhe alkool? Paraprakisht shtrohet sofra, ulen të pranishmit sipas hierarkisë, vendosen mbi sofër pjatat me mezetë, shërbehen gotat e rakisë për secilin, gjendet vendi i përshtatshëm për sakun dhe gjithçka është gati.
Në fillim e merr fjalën kryefamiljari, apo personi që është ulur në krye të palës pritëse, Kryezoti. Ai prezanton shkurt të pranishmit, një për një, sipas hierarkisë dhe vendit ku janë ulur, apo ku ndodhen, duke përmendur me dy fjalë lidhjet e gjakut, karakteristikat, punën që bën, funksionin që mban, vendin ku banon, statusin i martuar apo jo, numrin e fëmijëve, vlerat dhe meritat e çdonjërit.
Kur e mbaron këtë prezantim fton Kryemikun të bëjë të njëjtën gjë. Palët duhet të njihen mirë me njëra-tjetrën. Të pranishmit duhet të njohin këdo që është ulur në tavolinë.
Në sofër/tavolinë nuk mund të ketë dhe nuk ka një person të ulur për të cilin nuk kemi asnjë lloj informacioni apo njohjeje. Kjo nuk mund të ndodhë.
Pastaj, pasi mbaron ky prezantim, ku të gjithë të pranishmit familjarizohen me mjedisin dhe mësojnë edhe hierarkinë e secilës palë, përsëri kryefamiljari i palës pritëse, Kryezoti, me një gotë të vogël të mbushur zakonisht me raki, u uron miqve mirëseardhjen, shpreh kënaqësinë që ata janë të ftuarit e nderit, uron për shëndetin e mirë të tyre dhe të familjarëve apo të afërmve të tyre dhe i fton të ndihen mirë, të sigurt, të qetë dhe të festojnë sikur të ishin në shtëpinë e tyre.
Në njëfarë mënyre, psikologjikisht kjo shërben për të shkrirë akujt që krijohen nga mosnjohja, nga distanca, nga takimi për herë të parë dhe nga prezenca e shumë personave.
Ka një hezitim të natyrshëm në çdo takim të ri. Pas një pauze të vogël, 4-5 minuta, fjala kalon në palën tjetër dhe me një gotë raki, Kryemiku përshëndet dhe uron palën pritëse, të zotët e shtëpisë, për pritjen e ngrohtë dhe u uron që jeta e tyre të pasojë vetëm me të mira dhe gëzime
Dollia, jo e pranueshme per të gjithë
 âKa njerĂ«z qĂ« dollinĂ« e pĂ«rfytyrojnĂ« nĂ« formĂ«n dhe versionin e saj mĂ« tĂ« deformuar dhe mĂ« tĂ« pasaktĂ«, sepse nuk kanĂ« pasur rastin tĂ« ndjekin njĂ« ceremoni tĂ« kompletuar nĂ« tĂ« gjithĂ« elementet e saj, ku dollia tĂ« funksionojĂ« si mekanizĂ«m i plotĂ«, si mekanizmat e sahateve zvicerane. Ka edhe njĂ« kategori tjetĂ«r tĂ« tipave njerĂ«zorĂ«, qĂ« nuk e pĂ«lqejnĂ« dollinĂ«. JanĂ« tipat introvertĂ«, qĂ« nuk u pĂ«lqen tĂ« dalin nĂ« skenĂ«, nuk u pĂ«lqen tĂ« evidentohen, nuk kanĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« protagonistin, pĂ«lqejnĂ« tĂ« qĂ«ndruarit mbrapa perdes, tĂ« heshtur, edhe pse mund tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« aftĂ« dhe tĂ« saktĂ«. Sigurisht, mund tĂ« mos kenĂ« munguar rastet kur nĂ« sofra Ă«shtĂ« abuzuar me konsumin e alkoolit. Por, pikĂ«risht abuzimi me kĂ«tĂ« tĂ« fundit ka ardhur prej mosnjohjes apo mosrespektimit tĂ« rregullave tĂ« dollisĂ«â.
Institucion i respektit dhe mikpritjes
Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.
Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.
Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, tâu bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre.
Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka të kultivuar në gjenezën e saj, e ka çështje të gjenit dhe të vazhdimësisë, e ka brumin e filozofisë së ekzistencës
âMarrĂ« me shkurtime nga studimi monografik â Dollia Shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjesâ i prof. Sherif Bundo. Botim i shtĂ«pisĂ« botuese âMediaPrintâ
âSherif Bundo Ă«shtĂ« Profesori i Financave nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, Profesor i Ftuar i Financave dhe Kontabilitetit Financiar nĂ« Universitetin e Poitiers (Puatje), FrancĂ«. U diplomua pĂ«r FinancĂ« dhe Kontabilitet nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, nĂ« vitin 1980.Ai Ă«shtĂ« drejtues i projekteve evropiane Erasmus Plus. Lektor nĂ« Universitetin Publik tĂ« PrishtinĂ«s, nĂ« Universitetin e ShkodrĂ«s, nĂ« Universitetin e VlorĂ«s dhe nĂ« atĂ« tĂ« Korçës.
Nga Gazeta âSIâ- KolĂ« Idromeno lindi si sot 165 vjet mĂ« parĂ«, me 15 gusht 1860. Ai Ă«shtĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« historisĂ« sĂ« artit shqiptar dhe konsiderohet themeluesi i pikturĂ«s realiste nĂ« ShqipĂ«ri. Idromeno ishte njĂ« artist poliedrik: piktor, arkitekt, urbanist, fotograf, skenograf, siparist, muzikant e kompozitor. Lindi nĂ« ShkodĂ«r nga njĂ« familje me origjinĂ« çame nga Parga, e cila ishte vendosur atje pas njĂ« periudhe nĂ« Korfuz. NĂ« moshĂ« tĂ« vogĂ«l, u ndikua nga puna e tĂ« atit si projektues dhe nga mjedisi kulturor i qytetit. MĂ«simet e para nĂ« art i mori nĂ« studion e fotografit tĂ« njohur PjetĂ«r Marubi, duke hyrĂ« herĂ«t nĂ« kontakt me fotografinĂ«, mediumin mĂ« tĂ« ri tĂ« kohĂ«s.
NĂ« moshĂ«n 15â16 vjeçare (1875) shkoi nĂ« Venecia ku studioi njĂ« periudhĂ« tĂ« shkurtĂ«r nĂ« AkademinĂ« e Arteve tĂ« Bukura dhe nĂ« studion e njĂ« artisti vendas, duke u njohur me traditĂ«n e rilindĂ«sve italianĂ«. Pas kthimit nĂ« ShkodĂ«r (1878), Idromeno filloi tĂ« punonte nĂ« disa fusha njĂ«herĂ«sh: pikturĂ«, fotografi, arkitekturĂ« e urbanistikĂ«.
NĂ« fushĂ«n e projektimit, ai dha njĂ« kontribut tĂ« madh nĂ« modernizimin e ShkodrĂ«s, duke ndĂ«rtuar dhe projektuar ndĂ«rtesa tĂ« rĂ«ndĂ«sishme si âKafja e Madheâ, âPjacaâ, Xhamia e re e ParrucĂ«s, shtĂ«pi banimi, rrugĂ« dhe hapĂ«sira publike. Stili i tij arkitektonik solli elementĂ« perĂ«ndimorĂ« qĂ« kontrastonin me ndikimet orientale tĂ« shekujve tĂ« kaluar, duke i dhĂ«nĂ« qytetit njĂ« pamje europiane qĂ« tĂ« huajt e vĂ«renin menjĂ«herĂ«.
Në fushën e fotografisë, ai krijoi një fond të pasur prej mbi 1,300 negativësh në xham, ku dokumentoi jetën e Shkodrës dhe portrete të shumta. Puna e tij fotografike tregonte jo vetëm aftësi teknike, por edhe një sy të mprehtë artistik. Në vitin 1919, Idromeno u bë i pari që solli shfaqjet kinematografike në Shqipëri, duke e zgjeruar ndikimin e tij edhe në këtë art të ri.
Si piktor, Idromeno Ă«shtĂ« autor i veprave tĂ« shumta qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« kulmin e realizmit shqiptar. NĂ« vitin 1883, ai realizoi âMotra Toneâ, njĂ« portret i motrĂ«s sĂ« tij qĂ« konsiderohet âMonalizaâ e artit shqiptar dhe e para pikturĂ« madhore realiste e vendit. GjatĂ« karrierĂ«s, ai krijoi edhe vepra tĂ« tilla si âDasma shkodraneâ (1924), âDy rrugĂ«tâ, âBardhajâ, âLugu i kaçakĂ«veâ, âZezaku i Beldijesâ (1924â1937), âAutoportretiâ, âPortreti i njĂ« fshatariâ dhe âPlaku i PostribĂ«sâ, duke trajtuar tema qĂ« varionin nga portreti intim, peizazhi, skena tĂ« jetĂ«s qytetare e rurale, deri te subjektet historike dhe patriotike si â12 luftĂ«tarĂ«t e PargĂ«s nĂ« lundĂ«râ.
Stili i Idromenos ndërthurte realizmin me elementë impresionistë, duke përdorur penelata të lira, harmoni koloristike dhe ndjeshmëri të madhe ndaj dritës e hijes. Portretet e tij dallohen për natyrshmëri, butësi dhe spontanitet, larg pozimeve të sforcuara. Ai dinte të përqendronte dritën në figurë dhe të krijonte kalime delikate nga drita në hije, duke i dhënë portretit jetë dhe karakter.
Idromeno ishte gjithashtu njĂ« figurĂ« e angazhuar patriotike. NĂ« vitin 1878 u bashkua me Lidhjen e Prizrenit pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar copĂ«timin e ShqipĂ«risĂ« dhe dhĂ«nien e ĂamĂ«risĂ« GreqisĂ«. Kontributi i tij nĂ« Rilindjen KombĂ«tare nuk kufizohej vetĂ«m nĂ« art, por shtrihej edhe nĂ« mbĂ«shtetjen e çështjes kombĂ«tare. Vepra e tij artistike u prezantua nĂ« ekspozita tĂ« rĂ«ndĂ«sishme brenda dhe jashtĂ« vendit: Budapest (1898), RomĂ« (1925, 1936), Bari (1931), Nju Jork (1939) dhe nĂ« ekspozitĂ«n e parĂ« kombĂ«tare nĂ« TiranĂ« (1931).
Kafja e madhe në Shkodër, projektuar nga Kolë Idromeno
KolĂ« Idromeno mbetet njĂ« nga artistĂ«t mĂ« kompleks dhe tĂ« plotĂ«, nĂ« historinĂ« e artit shqiptar, duke kontribuar nĂ« pikturĂ«, arkitekturĂ«, urbanistikĂ«, fotografi dhe muzikĂ«. TrashĂ«gimia e tij artistike dhe qytetare Ă«shtĂ« e dukshme edhe sot nĂ« ShkodĂ«r, ndĂ«rsa veprat e tij tĂ« famshme si âMotra Toneâ, âDasma shkodraneâ, âDy rrugĂ«tâ, âShkrepi i Ulqinitâ dhe âPlaku i PostribĂ«sâ janĂ« âgurĂ« tĂ« çmuarâ tĂ« pikturĂ«s shqiptare tĂ« traditĂ«s. Ai la pas njĂ« stil unik qĂ« kombinoi realizmin humanist me lirshmĂ«rinĂ« impresioniste, duke u bĂ«rĂ« njĂ« figurĂ« e pavdekshme e kulturĂ«s shqiptare.
Nga Gazeta âSIâ- 15 gushti Ă«shtĂ« njĂ« nga datat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kalendarit kishtar, e kremtuar nga besimtarĂ«t e krishterĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. E njohur si âFjetja e HyjlindĂ«sesâ nĂ« traditĂ«n ortodokse dhe âNgjitja e ZojĂ«s nĂ« Qiellâ nĂ« traditĂ«n katolike, kjo festĂ« bashkon pĂ«rplotĂ«simin shpirtĂ«ror me gĂ«zimin e shpresĂ«s pĂ«r jetĂ«n e pĂ«rjetshme.
Sipas besimit ortodoks, mĂ« 15 gusht pĂ«rkujtohet çasti kur NĂ«na e Krishtit, e njohur si HyjlindĂ«sja Mari, u nda nga jeta tokĂ«sore dhe u bashkua me Birin e saj nĂ« mbretĂ«rinĂ« qiellore. Festa paraprihet nga dy javĂ« agjĂ«rimi, si pĂ«rgatitje shpirtĂ«rore pĂ«r kĂ«tĂ« ditĂ« tĂ« shenjtĂ«. Kjo ngjarje, qĂ« shpesh quhet edhe âMarrjaâ, pĂ«rkujton vdekjen, ngjalljen dhe lavdĂ«rimin e VirgjĂ«rĂ«s Mari, duke shpallur se ajo âu morâ nga PerĂ«ndia nĂ« pĂ«rmbushjen e ekzistencĂ«s sĂ« saj trupore dhe shpirtĂ«rore.
Në Shqipëri, Kisha Orthodhokse Autoqefale ka përcaktuar kalendarin e shërbesave dhe pelegrinazheve në të gjitha kishat dhe manastiret e kushtuara Fjetjes së Hyjlindëses. Ikonografia e saj është e pranishme në afresket e shumta të kishave anembanë vendit, duke qëndruar krah skenave të tjera biblike si Lindja e Virgjërës dhe Hyrja e saj në Tempull.
Ngjitja e Zojës në Qiell në traditën katolike
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, besimtarĂ«t katolikĂ« kremtojnĂ« Ngjitjen e ZojĂ«s nĂ« Qiell apo âZojĂ«n e Madheâ siç njihet nĂ« kulturĂ«n shqiptare , njĂ« solemnitet qĂ« simbolikisht vendoset nĂ« mes tĂ« verĂ«s si periudhĂ« çlodhjeje e ripĂ«rtĂ«ritjeje shpirtĂ«rore.
Kishat kushtuar Zojës së Madhe janë të shumta në trojet shqiptare: nga Barbullushi në Shkodër, Mamurrasi në Tiranë, Kaçë-Naraçi në Sapa, Gruda e Kollomza në Mal të Zi, Letnica në Karadak dhe Zymi i Hasit në Kosovë. Këto vende pelegrinazhi janë dëshmi të gjalla të identitetit shpirtëror dhe trashëgimisë fetare e artistike të shqiptarëve.
Më 1 nëntor 1950, Papa Piu XII shpalli si dogmë të zbuluar prej Hyjit të vërtetën e Ngjitjes së Marisë në Qiell, duke theksuar tri të vërteta themelore: të pamëkatshmen e saj, amësinë hyjnore dhe virgjërinë e përhershme. Maria, e përjashtuar nga mëkati që nga lindja, përjetoi lavdinë e ringjalljes së trupit, jo me forcën e vet si Krishti, por e tërhequr nga dashuria e Birit të saj.
Si nĂ« traditĂ«n ortodokse ashtu edhe nĂ« atĂ« katolike, 15 gushti mĂ« shumĂ« se njĂ« pĂ«rkujtesĂ« historike; Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r shpresĂ« dhe pĂ«r bashkim me Hyjin. Figura e MarisĂ«, qĂ« mori pjesĂ« nĂ« âvirtytin e ringjalljes sĂ« Krishtitâ, Ă«shtĂ« pĂ«r besimtarĂ«t modeli i pĂ«rkryer i besimit, pĂ«rulĂ«sisĂ« dhe dashurisĂ« sĂ« pastĂ«r.
Nga Gazeta âSIâ- MĂ« 14 gusht 1989, aeroporti i Rinasit priti njĂ« vizitore tĂ« veçantĂ«. NjĂ« grua e vogĂ«l nĂ« trup, e veshur me sari tĂ« bardhĂ« me vija blu, hapi me kujdes hapat mbi tokĂ«n shqiptare pas shumĂ« dekadash malli. NĂ«nĂ« Tereza, gruaja mĂ« e nderuar nĂ« botĂ«, kishte ardhur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vendin e origjinĂ«s sĂ« saj. QĂ« prej viteve tĂ« largĂ«ta kishte kĂ«rkuar leje pĂ«r tĂ« vizituar ShqipĂ«rinĂ«, pĂ«r tĂ« puthur tokĂ«n ku kishte lindur dhe pĂ«r tĂ« lutur mbi varret e nĂ«nĂ«s dhe motrĂ«s. Por kĂ«rkesat e saj, tĂ« dĂ«rguara nĂ« forma tĂ« ndryshme, pĂ«rfundonin tĂ« arkivuara si dokumente sekrete nĂ« zyrat e TiranĂ«s dhe pĂ«rgjigja e vetme ishte heshtja.
Në atë kohë, vendi ishte ende nën regjimin komunist të Ramiz Alisë dhe Nexhmije Hoxhës, të cilët me justifikime të ndryshme penguan ardhjen e saj për vite të tëra. Leja u dha vetëm pasi presioni ndërkombëtar u bë i pashmangshëm dhe pas një serie negociatash të kujdesshme diplomatike. Ishte ambasadori shqiptar në Itali, Dashnor Dervishi, ai që kishte ndërmjetësuar përmes takimeve dhe bisedimeve të gjata, duke përdorur çdo mundësi që i ofronte pozicioni i tij për ta bërë të mundur vizitën. Një ndihmë të çmuar dha edhe profesori arbëresh Giuseppe Catapano, mik i hershëm i ambasadës në Romë, i cili e përmendi i pari në bisedat zyrtare emrin e murgeshës shqiptare që kishte ndërtuar një nga komunitetet më të mëdha humanitare në botë.
Atmosfera ndĂ«rkombĂ«tare e fundviteve â80 po ndryshonte. Selia e ShenjtĂ«, nĂ«n drejtimin e Papa Gjon Palit II, po luante njĂ« rol aktiv nĂ« pĂ«rplasjen ideologjike tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. Papa, qĂ« nĂ« dhjetor 1980 kishte pĂ«rfshirĂ« gjuhĂ«n shqipe nĂ« urimin e tij tĂ« Vitit tĂ« Ri, e njihte nga afĂ«r figurĂ«n e NĂ«nĂ« TerezĂ«s dhe e mbĂ«shteti hapur dĂ«shirĂ«n e saj pĂ«r tĂ« vizituar ShqipĂ«rinĂ«.
Kur më në fund avionët hapën dyert atë gusht të vitit 1989, Nënë Tereza zbriti e shoqëruar nga Dom Gjergj Gashi dhe ambasadori Dervishi. Ajo shkoi menjëherë të vizitonte varret e nënës dhe motrës, duke përmbushur kështu dy nga dëshirat më të hershme të saj. Vetëm pak muaj më vonë, më 14 shkurt 1990, iu dha edhe nënshtetësia shqiptare.
Historia e saj nis mĂ« 26 gusht 1910 nĂ« Shkup, ku lindi AnjezĂ« Gonxhe Bojaxhiu nga babai NikollĂ« Bojaxhiu, me origjinĂ« nga Mirdita, dhe nĂ«na Drane Barnaj, nga Gjakova. Ajo pĂ«rfundoi shkollĂ«n fillore dhe gjimnazin nĂ« qytetin e lindjes, duke treguar prirje pĂ«r mĂ«simdhĂ«nie, poezi dhe muzikĂ«. MĂ« 26 shtator 1928, e nisur nga thirrja e misionit fetar, u largua pĂ«r nĂ« Indi, ku nĂ« KalkutĂ« kaloi fillimisht si mĂ«suese dhe mĂ« pas si drejtoreshĂ« shkolle. NĂ« vitin 1951 themeloi urdhrin âMisionaret e DashurisĂ«â, i cili do tĂ« shtrihej nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n pĂ«r tâu shĂ«rbyer tĂ« varfĂ«rve, tĂ« sĂ«murĂ«ve dhe tĂ« braktisurve.
NĂ« vitin 1979, puna e saj e palodhur u vlerĂ«sua me Ămimin Nobel pĂ«r Paqen. NĂ« mesin e viteve â80, misionet e saj nĂ« KalkutĂ« kishin nĂ«n kujdes mijĂ«ra fĂ«mijĂ«, tĂ« sĂ«murĂ«, viktima tĂ« lebrozĂ«s dhe tĂ« moshuar tĂ« braktisur, duke bĂ«rĂ« qĂ« emri i saj tĂ« kthehej nĂ« simbol tĂ« humanizmit.
Pas ndryshimeve politike në Shqipëri, Nënë Tereza u kthye disa herë, duke hapur shtëpi të Misionareve të Dashurisë në vitin 1991 dhe duke ruajtur gjithmonë lidhjen shpirtërore me vendin e saj. Ajo u nda nga jeta më 6 shtator 1997. Më 19 tetor 2003 u lumturua nga Papa Gjon Pali II dhe më 4 shtator 2016 u shpall shenjtore nga Papa Françesku, duke u njohur përgjithmonë si Shën Tereza e Kalkutës.
Mesazhet e saj te paqes, prekën zemrat e miliona besimtarëve nëpër botë duke u shndërruar kështu në një nga figurat më frymëzuese të historisë së njerëzimit
Nga Gazeta âSiââ Me rrĂ«njĂ« tĂ« thella nĂ« kulturĂ«n e popujve nordikĂ«, mjekrat vikinge pĂ«rfaqĂ«sonin burrĂ«rinĂ« forcĂ«n dhe statusin shoqĂ«ror. Gjithashtu ato ishin tregues i lidhjes me kastat luftarake. Sot, ato kanĂ« kaluar kufijtĂ« e historisĂ«, duke u bĂ«rĂ« pjesĂ« e modĂ«s dhe identitetit personal nĂ« mbarĂ« botĂ«n.
Në shoqërinë vikinge, mjekra nuk ishte vetëm një element estetik i pamjes. Ajo shënonte kalimin nga djalë në burrë, përfaqësonte urtësinë dhe përvojën, dhe shpesh shihej si shenjë nderi tek luftëtarët më të shquar. Në mitologjinë nordike, perënditë kryesore si Odini dhe Thori  paraqiteshin gjithnjë me mjekra madhështore që simbolizonin pushtet dhe autoritet. Këto imazhe ndikonin fuqishëm në perceptimin dhe ndikimin shoqëror të mjekrave.
Figurat historike Ragnar Lodbrok dhe Erik i Kuq njihen jo vetëm për trimërinë e tyre, por edhe për mjekrat mbresëlënëse që u bënë pjesë e legjendave.
VikingĂ«t mbanin stile tĂ« ndryshme mjekrash , nga mjekrat e gjata tĂ« gĂ«rshetuara, tek mjekra e plotĂ« apo goatee-ja. Ădo stil kishte kuptimin e vet dhe kĂ«rkonte kujdes tĂ« vazhdueshĂ«m. PĂ«r mirĂ«mbajtje, ata pĂ«rdornin krehĂ«ra prej kocke ose druri, gĂ«rshĂ«rĂ« dhe vajra natyralĂ«. Larja e rregullt dhe pĂ«rdorimi i vajrave pĂ«r butĂ«si e shkĂ«lqim ishin pjesĂ« e pĂ«rditshme e rutinĂ«s. GĂ«rshetimi shtonte elegancĂ«n, por edhe mbronte mjekrĂ«n nga ngatĂ«rrimi gjatĂ« punĂ«ve apo betejave.
Rikthimi në kohët moderne
Rritja e popullaritetit tĂ« mjekrave vikinge sot Ă«shtĂ« nxitur nga seriale, filma dhe video-lojĂ«ra qĂ« e kanĂ« sjellĂ« epokĂ«n vikinge nĂ« kulturĂ«n popullore. Nga âVikingsâ te âThorâ, imazhi i luftĂ«tarit nordik me mjekĂ«r tĂ« gjatĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« simbol i forcĂ«s dhe guximit.
Për të arritur një mjekër të stilit vikinge sot, nevojiten muaj të tërë rritjeje, kujdes i rregullt dhe prerje për formë të njëtrajtshme. Produktet moderne si vajrat ushqyes, balzamat dhe dylli  ndihmojnë në mirëmbajtje, por edhe në mbrojtjen e lëkurës. Shampot e posaçme pastrojnë pa tharë flokun, ndërsa përbërës si vaji i jojobës, arganit dhe gjalpi i sheas forcojnë dhe ushqejnë mjekrën.
Mjekrat vikinge kanë ndikuar dukshëm në modën moderne të mjekrave, duke rikthyer stilin e gjatë dhe të plotë si një zgjedhje tërheqëse për shumë meshkuj. Ato kanë nxitur interesin për metodat tradicionale të kujdesit dhe kanë lidhur kulturën bashkëkohore me trashëgiminë historike.
Sot, mjekrat vikinge janë  fenomen që bashkon historinë, modën dhe identitetin personal. Nga betejat e lashta nordike deri tek rrugët e qyteteve moderne, ato vazhdojnë të përfaqësojnë forcën, individualitetin dhe lidhjen me rrënjët kulturore. Rikthimi i tyre dëshmon se disa simbole historike mbeten të pavdekshme ashtu si vetë legjendat.
Nga Gazeta âSiââ Musine Kokalari lindi mĂ« 10 shkurt 1917 nĂ« Adana tĂ« TurqisĂ«, nĂ« familjen e njohur Gjirokastrite, tĂ« etur pĂ«r dije dhe tĂ« pĂ«rkushtuar ndaj vlerave kombĂ«tare. NĂ« vitin 1920, ajo u rikthye nĂ« GjirokastĂ«r sĂ« bashku me familjen. Si fĂ«mija mĂ« i vogĂ«l i familjes, Musineja u rrit me pĂ«rkujdes tĂ« veçantĂ« dhe shpejt tregoi njĂ« pasion tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe folklorin shqiptar. Libraria âVenusâ, e zotĂ«ruar nga vĂ«llai i saj Vesim Kokalari nĂ« TiranĂ«, u bĂ« njĂ« vend i rĂ«ndĂ«sishĂ«m ku Musineja zhvilloi interesat e saj kulturore gjatĂ« viteve â30.
Shkollimin fillor dhe tĂ« mesĂ«m e kreu nĂ« TiranĂ«, duke studiuar fillimisht nĂ« institutin âQiriaziâ dhe mĂ« pas nĂ« institutin e ciklit tĂ« mesĂ«m âNĂ«na MbretĂ«reshĂ«â. NĂ« vitin 1937, artikujt e saj mbi problemet sociale u publikuan nĂ« gazetĂ«n âShtypiâ nĂ«n pseudonimin âMuzaâ. MĂ« 1938, Musineja nisi studimet nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« Moderne nĂ« universitetin âLa Sapienzaâ nĂ« RomĂ«, ku njĂ« vit mĂ« vonĂ« botoi veprĂ«n e saj tĂ« parĂ« letrare, âSiç mĂ« thotĂ« nĂ«nua plakĂ«â, njĂ« koleksion rrĂ«fenjash tĂ« frymĂ«zuara nga kultura popullore e GjirokastrĂ«s, duke vendosur nĂ« qendĂ«r figurĂ«n e gruas dhe sfidat e saj nĂ« njĂ« shoqĂ«ri patriarkale. Ky libĂ«r konsiderohet vepra e parĂ« e publikuar nga njĂ« grua shqiptare.
Gjatë qëndrimit në Itali, Musineja shkroi gjithashtu një fjalor Italisht-Shqip dhe një ditar të njohur si La Mia Vita Universitaria, ku përjetoi përvojat e saj si studente në një vend të përfshirë nga lëvizja fashiste. Në vitin 1942, ajo diplomoi me rezultate të shkëlqyera dhe u rikthye në Shqipëri, duke u angazhuar në lëvizjet antifashiste dhe antikomuniste.
NĂ« TiranĂ«, Musineja kontribuoi nĂ« gazetĂ«n âGruaja Shqiptareâ dhe u bĂ« pjesĂ« e themelimit tĂ« PartisĂ« Social Demokrate tĂ« ShqipĂ«risĂ«. NĂ« vitin 1944, bashkĂ« me Prof. Isuf Luzi, publikoi numrin e parĂ« tĂ« gazetĂ«s sĂ« partisĂ«, âZĂ«ri i LirisĂ«â, dhe vazhdoi tĂ« promovojĂ« idealet demokratike pĂ«rmes librarisĂ« âVenusâ, njĂ« qendĂ«r intelektuale ku mblidheshin dijetarĂ« dhe dashamirĂ«s tĂ« letĂ«rsisĂ«.
Veprimtaria e saj letrare u pasurua me botimin e veprave âRreth VatrĂ«sâ dhe âSa u tunt Jetaâ, si dhe me mbledhjen e legjendave dhe rrĂ«fenjave nga mbarĂ« ShqipĂ«ria, duke dokumentuar trashĂ«giminĂ« folklorike kombĂ«tare. Por, kjo periudhĂ« frytdhĂ«nĂ«se pĂ«rkon me njĂ« kohĂ« tragjike: forcat komuniste nisĂ«n njĂ« pĂ«rndjekje tĂ« egĂ«r ndaj intelektualĂ«ve dhe patriotĂ«ve, duke vrarĂ« dy vĂ«llezĂ«rit e saj mĂ« tĂ« mĂ«dhenj, Vesim dhe Muntaz, mĂ« 12 nĂ«ntor 1944.
Për bindjet e saj demokratike dhe përpjekjet për pluralizëm, Musine Kokalari u arrestua dy herë në nëntor 1945 dhe më 23 janar 1946, duke iu nënshtruar torturave të vazhdueshme. Gjatë procesit gjyqësor, ajo qëndroi e palëkundur, duke mbrojtur të drejtën për zgjedhje të lira dhe pluralizëm politik. U dënua me 25 vjet burg, nga të cilat kaloi 16 vite, si dhe u internua më pas në Rrëshen, ku punoi në kushte të vështira nën vëzhgimin e rreptë të regjimit.
Edhe nĂ«n tortura dhe persekutim, Musineja nuk e ndĂ«rpreu aktivitetin intelektual. NĂ« fshehtĂ«si, mĂ« 1972 pĂ«rfundoi librin âSi lindi Partia Social Demokrateâ, duke dokumentuar vizionin e saj demokratik dhe alternativĂ«n e progresit pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. Ajo vdiq nĂ« gusht tĂ« vitit 1983, e sĂ«murĂ« dhe e braktisur nga shĂ«rbimet shĂ«ndetĂ«sore, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« trashĂ«gimi tĂ« pasur kulturore dhe politike. NdĂ«rroi jetĂ« si sot 42 vjet mĂ« parĂ«, nĂ« 13 Gusht tĂ« vitit 1983.
Musine Kokalari mbetet simbol i rezistencës intelektuale dhe politike, si disidentja e parë shqiptare, e cila guxoi të sfidonte tiraninë dhe të mbrojë liritë demokratike në një kohë kur ato ishin në rrezik të madh.
Nga Michel Setboun- âAllah, Allah, AllahâŠâkĂ«nga e adhuruesve pĂ«rshkon dhomĂ«n ndĂ«rsa ata lĂ«vizin para e mbrapa nĂ« njĂ« ritĂ«m. NjĂ« pjesĂ« janĂ« gjysĂ«m tĂ« zhveshur, me kapica tĂ« bardha, ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t ndodhen nĂ« trance, teksa ngulin shkopinj tĂ« shkurtĂ«r nĂ« faqe, gjuhĂ«, veshĂ« dhe bark. Era e djersĂ«s mbulon qafĂ«n e tyre, por asnjĂ« pikĂ« gjaku nuk rrjedh. ZĂ«ri i vetĂ«m qĂ« dĂ«gjohet Ă«shtĂ« emri i shenjtĂ« i Allahut.
Ky ritual zhvillohet në një teqe të vjetër, e cila gjatë viteve të komunizmit ishte shndërruar në magazinë . Dhoma e vogël është e mbushur me njerëz, të cilët rrethojnë adhuruesit për të parë atë ritual i cilir ngjante se kishte humbur përjetësisht në të kaluarën.
Dervishët vazhdojnë këngën e tyre, ndërsa shkopinjtë, të ngrohur deri në të bardhë, lëvizen mbi trupat e tyre. Ata nuk duket se vuajnë; janë në adhurim përpara Perëndisë së tyre, për Muhamedin dhe profetin Ali. Këta janë Rufai, një nga dhjetëra sekte shiite që ekzistonin në Shqipëri para Revolucionit Kulturor.
âAllah, Allah, AllahâŠâ thirrja e lirisĂ« tingĂ«llon nĂ«pĂ«r dhomĂ«. Dhurimi dhe vuajtja qĂ« ata vetes ia shkaktojnĂ« sot janĂ« simbol i njĂ« rilindjeje tĂ« besimit, njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tâu ndarĂ« me 26 vite diktature ku praktika e fesĂ« ishte e ndaluar dhe dĂ«nohej me vdekje.
Në vitin 1969, pas një Revolucioni Kulturor të shpejtë dhe të dhunshëm, diktatori Enver Hoxha e shpalli Zotin të paligjshëm. Priftërinj katolikë, ortodoksë dhe mollahë u internuan në kampet e përqendrimit dhe u ekzekutuan. Kishat dhe xhamitë u shkatërruan ose u kthyen në magazina  e palestra. Zoti dukej i braktisur, dhe drita e diktaturës ishte e vetmja që shoqëronte popullin për dekada me radhë.
Ekzistenca e këtij sekti veçohet për veprimet e frikshme që kryejnë mbështetësit e tij si shpimet me shtiza në fytyrë apo në trup, kërcimet mbi xhama etj. Ky sekt daton shumë herët në vendin tonë.
Sot, rituali i dervishëve Rufai dëshmon një kthim të fuqishëm të besimit dhe një rilindje të traditës shpirtërore që rezistoi edhe gjatë periudhave më të errëta të historisë shqiptare.
Shenim: Michel Setboun ështĂ« fotograf francez, i cili ka punuar pĂ«r revista tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tare, si : âGeoâ, âFigaro Magazineâ, âNew York Timesâ, âLifeâ, âParis Matchâ, âSternâ.  Filloi tĂ« punojĂ« si fotograf nĂ« vitin 1978 duke mbuluar konflikte ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r agjencinĂ« SIPA, si Revolucionin nĂ« Iran, LuftĂ«n pĂ«r PavarĂ«si nĂ« Angola, Afganistan, LuftĂ«n Iran-Irak dhe me vone luftĂ«n civile nĂ« Liban. Ndersa nĂ« periudhĂ«n kohore 1985-1991, ai mbulon reportazhet per KorenĂ« e Jugut, ShqipĂ«rine, MongolinĂ« dhe Rion pĂ«r agjencinĂ« RAPHO. QĂ« nga viti 1991 punon si fotograf i pavarur. Ka udhĂ«tuar nĂ« mĂ« shumĂ« se 130 vende. Ka marĂ« çmimin e parĂ« nĂ« World Press pĂ«r reportazhin e tij pĂ«r dy milionĂ« refugjatĂ«t e dĂ«buar nĂ« Nigeri. Setboun Ă«shtĂ« gjithashtu autor i librave tĂ« shumtĂ«.
Nga Gazeta âSIâ- ArkeologĂ«t qĂ« kanĂ« qenĂ« duke punuar nĂ« UlpianĂ«, njĂ« qytet i lashtĂ« nĂ« rajonin e DardanisĂ« nĂ« KosovĂ«, kanĂ« zbuluar njĂ« mozaik tĂ« rrallĂ« me dedikim pĂ«r perandorin bizantin Justinian I (527â565 tĂ« e.s.) dhe bashkĂ«shorten e tij, Teodora.
Zbulimi, i bĂ«rĂ« publik nga Ministri i KulturĂ«s, Hajrulla Ăeku, Ă«shtĂ« i dyti i kĂ«tij lloji qĂ« gjendet nĂ« kĂ«tĂ« sit gjatĂ« viteve tĂ« fundit.
Ulpiana, një qendër e lulëzuar e provincës romake të Dardanisë, kishte njohur zhvillim të madh nga shekulli i parë deri në shekullin e gjashtë të erës sonë. Qyteti u shkatërrua nga një tërmet i fuqishëm rreth vitit 518 të e.s., por u rindërtua gjatë sundimit të Justinianit, i cili kishte lindur në këtë rajon.
Dy vite mĂ« parĂ«, arkeologĂ«t zbuluan njĂ« mbishkrim qĂ« dokumentonte rindĂ«rtimin e qytetit si âJustiniana Secundaâ. NdĂ«rkohĂ«, mozaiku i sapo gjetur pĂ«rkujton ndĂ«rtimin e njĂ« bazilike episkopale dhe pĂ«rbĂ«n njĂ« nga dedikimet e rralla tĂ« njohura pĂ«r Justinianin nĂ« vendin e tij tĂ« origjinĂ«s.
âKy Ă«shtĂ« njĂ« zbulim qĂ« formĂ«son historinĂ«,â u shpreh ministri Ăeku, duke e cilĂ«suar atĂ« si njĂ« âdedikim tĂ« fuqishĂ«m nga Perandori Justinianâ pĂ«r qytetin e DardanisĂ« dhe kishĂ«n e tij. Sipas tij, ky Ă«shtĂ« njĂ« hap i madh nĂ« pasurimin e njohurive mbi historinĂ« e hershme tĂ« rajonit.
Gërmimi arkeologjik është kryer nga Christophe Goddard, Arben Hajdari  dhe Milot Berisha, në kuadër të një projekti kërkimor shkencor në Vendin Arkeologjik të Ulpianës.
Edhe Kryeministri i KosovĂ«s, Albin Kurti, vuri nĂ« dukje rĂ«ndĂ«sinĂ« e kĂ«tij zbulimi. âNĂ« rrĂ«nojat e qytetit romak tĂ« UlpianĂ«s, jo larg nga Prishtina, arkeologĂ«t kanĂ« bĂ«rĂ« njĂ« gjetje interesante: njĂ« mbishkrim nga Perandori Justinian. NjĂ« dĂ«shmi e rrallĂ« e lidhjes sĂ« tij me DardaninĂ«, vendin e tij tĂ« origjinĂ«s  dhe njĂ« shembull i bashkĂ«punimit tĂ« suksesshĂ«m ndĂ«rkombĂ«tar,â tha ai.
Ministri Ăeku shtoi se mbrojtja dhe ruajtja e trashĂ«gimisĂ« arkeologjike tĂ« KosovĂ«s po trajtohet me njĂ« seriozitet tĂ« paprecedentĂ«. GĂ«rmimet nĂ« UlpianĂ« dhe Dresnik po zhvillohen nĂ« tokĂ« publike tĂ« shpronĂ«suar vitin e kaluar, duke mundĂ«suar kĂ«shtu kĂ«rkime mĂ« tĂ« gjera.
Ai theksoi se janë duke u zhvilluar përpjekje intensive për hartimin e planeve të konservimit dhe menaxhimit, forcimin e kapaciteteve profesionale nëpërmjet bashkëpunimit ndërkombëtar, si dhe përmirësimin e studimeve dhe botimeve shkencore.
âArkeologjia vazhdon tĂ« na sjellĂ« historinĂ« tonĂ«. Ne vazhdojmĂ« me pĂ«rkushtim tĂ« kĂ«rkojmĂ« dhe ta mbrojmĂ« atĂ«,â pĂ«rfundoi Ăeku.
Nga Gazeta âSIâ- GĂ«rmimet arkeologjike nĂ« Fanum Voltumnae, vendi i shenjtĂ« qendror i federatĂ«s etruske, kanĂ« nxjerrĂ« nĂ« dritĂ« objekte fetare tĂ« rralla qĂ« datojnĂ« mĂ« shumĂ« se 2,500 vjet mĂ« parĂ«.
Sipas mediave italiane, në periferi të qytetit të Orvietos janë zbuluar dy koka deshësh prej guri, një kokë luani, altarë të mëdhenj dhe një rrugë e gjerë procesioni, të gjitha të ruajtura në gjendje të shkëlqyer. Ky kompleks u ndërtua në kulmin e epokës etruske, në shekullin e 6-të para Erës sonë.
Gërmimet, të udhëhequra që nga fillimi i viteve 2000 nga arkeologia Simonetta Stopponi, kanë sjellë në dritë një sërë objektesh që zbulojnë ritualet dhe besimet e popullit etrusk, një kulturë që mbizotëroi në Italinë qendrore nga shekulli i 9-të deri në shekullin e parë para Krishtit.
Origjina e etruskëve mbetet ende mister, me teori të ndryshme që i lidhin ata me Azinë e Vogël ose si një popull vendas që zhvilloi kulturën e vet. Analizat moderne të ADN-së nga rajoni i Toskanës japin mbështetje për prejardhjen aziatike.
Sot, ky zbulim i rëndësishëm në Fanum Voltumnae ofron një dritare të re në njohjen e një prej kulturave më enigmatike të antikitetit dhe rikthen në vëmendje rëndësinë historike të këtij vendi të shenjtë.
Nga Gazeta âSIââ NĂ« zemĂ«r tĂ« MalĂ«sisĂ« sĂ« Madhe, nĂ« QafĂ«n e Predelecit tĂ« fshatit LepushĂ«, u zhvillua njĂ« nga ngjarjet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe mĂ« simbolike tĂ« traditĂ«s malĂ«sore: Logu i BjeshkĂ«ve. Ky manifestim kulturor dhe historik mblodhi kĂ«tĂ« vit njĂ« numĂ«r tĂ« madh pjesĂ«marrĂ«sish dhe vizitorĂ«sh nga e gjithĂ« treva, ku pas njĂ« konkurimi tĂ« fortĂ«, Aurora Lumaj, malĂ«sore nga Vukli i Kelmendit dhe me banim nĂ« Kanada, u shpall âMiss Bjeshka 2025â.
Logu i Bjeshkëve, një traditë me rrënjë shumëshekullore është një manifestim i pasurisë shpirtërore të Malësisë së Madhe, ku përfaqësohen veshjet tradicionale me xhubleta mbi 4000 vjeçare, këngët polifonike, vallet e lashta, instrumentet e lojërat popullore.
Aurora Lumaj
Historia e Logut të Bjeshkëve
Zgjedhja e vendit të Qafës së Predelecit në Lepushë nuk është rastësore. Ky vend ka një histori mbi tre shekullore kuvendesh dhe mbledhjesh fisnore, ku vendosej për paqen dhe luftën në Malësinë e Madhe. Alabanologu dhe studiuesi Franc Nopça e ka identifikuar këtë vend si një nga vendet kryesore të kuvendeve në këtë trevë.
Pamja nga Qafa e Predelecit është mahnitëse dhe vlerësohet si një kryevepër natyrore e Kelmendit dhe perlë e Alpeve Shqiptare. Në këtë vend, për shumë vite është kremtuar festa fetare e Shna Prendes më 26 korrik, me këngë, valle dhe lojëra popullore.
NĂ« tĂ« kaluarĂ«n, âLogu i BjeshkĂ«veâ zhvillohej si njĂ« ngjarje fetare ku vajzat e zonĂ«s garonin nĂ« bukuri dhe hijeshi, duke u vlerĂ«suar nga komuniteti nĂ« njĂ« atmosferĂ« festive. Kjo traditĂ«, e njohur dikur si âLogu i Nuseveâ, kishte karakter fetar dhe kulturore, ndĂ«rsa pjesĂ«marrĂ«sit visheshin me kostumet kombĂ«tare tĂ« trevĂ«s, ku spikatnin xhubleta pĂ«r gratĂ« dhe çakçirĂ«t pĂ«r burrat.
Në Log zhvilloheshin edhe lojëra popullore si loja për të fituar bajrakun (flamurin), loja me shami të kuqe dhe gjuajtja e shenjit me armë, që përbënte pikën kulmore të festës.
Ndërprerja dhe Ringjallja e Traditës
GjatĂ« periudhĂ«s sĂ« regjimit komunist, kjo traditĂ« u ndĂ«rpre, pasi u konsiderua e papĂ«rshtatshme dhe u zĂ«vendĂ«sua me festa ideologjike. MegjithatĂ«, me rĂ«nien e regjimit nĂ« vitin 1990, dhe sidomos gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« pluralizmit nĂ« fund tĂ« viteve â90, âLogu i BjeshkĂ«veâ u ringjall , duke rifilluar traditĂ«n dhe duke i dhĂ«nĂ« asaj edhe elemente bashkĂ«kohore.
Sot, Logu është bërë një manifestim me vlera të mëdha kulturore dhe artistike, ku bukuria e vajzave shoqërohet me prezantimin e trashëgimisë kulturore të Malësisë, duke u kthyer në një festë që bashkon brezat dhe ruan identitetin e malësisë së veriut.
Nga Gian Antonio Stellaâ Pra, vendimi Ă«shtĂ«: âTĂ« pĂ«rjashtohet pas vdekjes nga partia Mehmet Shehu pĂ«r fajet e rĂ«nda nĂ« kundĂ«rshtim me vijĂ«nâ. Dhe mĂ« 17 dhjetor 1981, komiteti qendror i PartisĂ« sĂ« PunĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, para propozimit pĂ«r tĂ« dĂ«buar nga Olimpi komunist kryeministrin e sapovdekur dhe tĂ« nderuar pa reshtur  pĂ«r shtatĂ« qeveri e 27 vjet rresht, nuk kundĂ«rshton aspak.
Sigurisht, askush nuk kujton diçka tĂ« ngjashme qĂ« nga koha kur trupi i PapĂ«s Formoso, njĂ«mbĂ«dhjetĂ« shekuj mĂ« parĂ«, u nxor nga varri, u lidh nĂ« njĂ« karrige qĂ« tĂ« qĂ«ndronte drejt, u gjykua nga pasardhĂ«si Papa Stefano VI dhe u dĂ«nua me vdekje (njĂ« vendim absurd, mbi njĂ« kufomĂ«), e mĂ« pas u hodh nĂ« lumin TiberâŠ
Por si mund tâi thuhej âJoâ Enver HoxhĂ«s, diktatorit mĂ« jetĂ«gjatĂ« nĂ« botĂ«, tashmĂ« nĂ« pushtet prej 37 vjetĂ«sh , 4 mĂ« shumĂ« se Kim Il-Sung nĂ« Kore, 15 mĂ« shumĂ« se Fidel Kastro nĂ« KubĂ«, 21 mĂ« shumĂ« se Mobutu nĂ« Kongo? Lideri  Suprem vendosi: âVotojmĂ«: kush Ă«shtĂ« pro, ta ngrejĂ« dorĂ«nâ. TĂ« gjithĂ«. âKush Ă«shtĂ« kundĂ«r? Askush. RroftĂ« Partia!â.
TĂ« ngrin gjakun âFilmi i Shtetitâ i Roland Sejkos, prodhim i Istituto Luce-CinecittĂ , qĂ« do tĂ« prezantohet mĂ« 14 shtator gjatĂ« Festivalit tĂ« Filmit nĂ« Venecia. Pa zĂ« jashtĂ« kornizĂ«s, pa hyrje shpjeguese. VetĂ«m titra pĂ«r tĂ« ndihmuar ndjekjen e njĂ« parade tĂ« jashtĂ«zakonshme videosh propagandistike qĂ« flasin vetĂ«. Pamje tĂ« xhiruara pĂ«r dekada nga shĂ«rbĂ«torĂ« tĂ« bindur tĂ« regjimit pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar epopenĂ« e atij satrapi tĂ« egĂ«r, kĂ«ngĂ«tar i stalinizmit.
Mes kĂ«tyre shĂ«rbĂ«torĂ«ve, siç tregoi vetĂ« Sejko nĂ« filmin âMakina e imazheve e Alfredo C.â (fitues i âNastro dâArgentoâ si dokumentari mĂ« i mirĂ« nĂ« 2022), aty ishte edhe Alfredo Cecchetti, njĂ« kameraman italian i Institutit âLuceâ i dĂ«rguar nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r tâi bĂ«rĂ« shĂ«rbimet Duçes italian, por pas 8 shtatorit dhe qĂ« nĂ« â44 kaloi nĂ« shĂ«rbim tĂ« Duçes sĂ« ri shqiptar.
Regjisori, që prej tridhjetë vitesh jeton në Itali, por i lindur dhe rritur në vendin e shqiponjave, nga ku u largua me anijen e parë që u nis nga Durrësi drejt Brindisit në mars të 91, i kujton fare mirë  ato imazhe që plazmojnë adhurimin për Enver Hoxhën.
LotĂ«t e dĂ«shpĂ«ruara pĂ«r vdekjen e despotit nĂ« 1985. Mercedesin e stĂ«rmadh tip 600, me 6 dyer qĂ« lĂ«vizte me perdet e mbyllura dhe i vetmuar (makina private zero, tĂ« ndaluara me rreptĂ«si) mes rrugĂ«ve tĂ« varfra, mes karrove, gomerĂ«ve dhe njerĂ«zve qĂ« ecnin nĂ« kĂ«mbĂ«, vetĂ«m nĂ« kĂ«mbĂ«. Apo marshimet festive me tĂ« rinj me kanotiere qĂ« mbanin nĂ« duar kazmat, simbolika tĂ« punĂ«s dhe ndoshta tĂ« kafkĂ«s sĂ« thyer tĂ« Lev Trockit. Apo stĂ«rvitjet e nxĂ«nĂ«sve me maskat kundragaz pĂ«r tâi shpĂ«tuar sulmeve toksike tĂ« kapitalistĂ«ve.
Pastaj gjimnastet tipike tĂ« Ballkanit qĂ« rrotullonin flamuj tĂ« kuq dhe pĂ«rkuleshin para komandĂ«s, duke shkruar me trupat e tyre urime adhuruese pĂ«r regjimin. MĂ«sueset qĂ« i mĂ«sonin fĂ«mijĂ«t, siç tregon dokumentari i Sejkos âAnijaâ qĂ« Partia Komuniste ishte njĂ« âkĂ«shtjellĂ« e pathyeshmeâ. Spektaklet teatrale qĂ« ngrinin lart, fillimisht mbĂ«shtetjen pĂ«r Bashkimin Sovjetik, pastaj miqĂ«sinĂ« pĂ«r KinĂ«n e Maos, me aktoret shqiptare qĂ« i kishin trukuar sytĂ« sipas modelit aziatik.
Eksperimente me eksplozivĂ« mbi qen, mace, ketra. UshtarĂ« qĂ« dilnin nga pusetat pĂ«r tĂ« indoktrinuar popullin. RrugĂ« plot njerĂ«z qĂ« bĂ«nin gjimnastikĂ« sipas shembullit tĂ« revolucionit kulturor kinez. Pastaj mijĂ«ra shqiptarĂ« nĂ« gjunjĂ« pĂ«r njĂ« lutje ateiste (Hoxha, nĂ« arabisht âi ditur i Islamitâ, por satrapi me origjinĂ« myslimane do tâi ndalonte tĂ« gjitha fetĂ«) pĂ«r vdekjen e Stalinit.
Dhe gjithmonĂ«, kudo, ai Lideri Suprem. Ai qĂ« bekon turmat. Ai nĂ« pishinĂ«. Ai nĂ« vizita nĂ« fabrika. Ai nĂ« gjueti rosash. Ai i lumtur me Josif Stalinin, me Nikita Hrushovin, me Zhou Enlain teksa, pas prishjes me Titon, ndryshonte aleanca pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« pushtet. Gati tĂ« anatemonte âtradhtarĂ«tâ e radhĂ«s: âĂndrrat e liga tĂ« imperialistĂ«ve, titistĂ«ve, hrushovianĂ«ve dhe shĂ«rbĂ«torĂ«ve tĂ« tyre janĂ« pluhurosur. Ndarja e pashmangshme me revizionistĂ«t sovjetikĂ« dhe prova qĂ« partia jonĂ« nuk bĂ«n kompromis me tradhtarĂ«t e parimeve tĂ« marksizĂ«m-leninizmitâ.
âNuk bĂ«mĂ« aleancĂ« me KinĂ«n pĂ«r pesĂ« lecka, por pĂ«r njĂ« bashkim revolucionar.. Mao Tse Dungut dhe shefave tĂ« tjerĂ« kinezĂ« u dhamĂ« disa mendime. Kur pamĂ« se Kina po zhytej gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nĂ« revizionizĂ«mâŠâ Dhe ja, nĂ« fund tĂ« viteve â70, mijĂ«ra teknikĂ« kinezĂ« u ngarkuan nĂ« autobusĂ« drejt aeroportit. Deng Xiaoping? âNjĂ« fashist i ndyrĂ«â. Objektivi: tĂ« lavdĂ«rohej âpastĂ«rtiaâ e komunizmit shqiptar,  nĂ« fakt, kulti i udhĂ«heqĂ«sit. NĂ«se dikush bezdisej. Edhe sikur tĂ« ishte krahu i djathtĂ« i tij: Mehmet Shehu u vetĂ«vra. Gabimi i tij mĂ« i madh politik ishte tĂ« aprovonte fejesĂ«n e tĂ« birit me njĂ« vajzĂ« qĂ« ka nĂ« fis, gjashtĂ« apo shtatĂ« armiq tĂ« shtetitâ.
Romeo dhe Zhuljeta ballkanas? Por prit: âU gjetĂ«n dokumenta dhe prova tĂ« pakundĂ«rshtueshme qĂ« tregojnĂ« se qĂ« nga fundi i luftĂ«s sĂ« parĂ« botĂ«rore, Shehu punonte pĂ«r shĂ«rbimet sekrete amerikane. PĂ«r mĂ« tepĂ«r: GjatĂ« luftĂ«s u rekrutua nga shĂ«rbimet sekrete jugosllave dhe nga shĂ«rbimi i KGBâ. Helmi i fundit: âU shĂ«rbeu tĂ« gjithĂ«ve me zellâ. Dhe ja ku u varros edhe shoku Mehmet, partizan qĂ« nga 36, me brigadat e Garibaldit nĂ« SpanjĂ«.
Roland Sejko
KĂ«shtu ishte Enver Hoxha, autor i 40 librave mbi marksizĂ«m-leninizmin, i cili pretendonte (rrejshĂ«m) se ishte diplomuar nĂ« Montpellier dhe ishte i fiksuar tĂ« ndĂ«rtonte âkomunizmin e vĂ«rtetĂ«â. E paharrueshme nĂ« âFilmin e Shtetitâ mbetet njĂ« skenĂ« ku ai dĂ«gjonte i zbehtĂ« raportet e ministrave pĂ«r mungesĂ«n e mallrave dhe rritjen e radhĂ«ve.
âDolĂ«n shumĂ« probleme komplekse dhe tĂ« pazgjidhura⊠Sasia e mallrave Ă«shtĂ« pakĂ«suar⊠RadhĂ«t nĂ« dyqane janĂ« shtuar⊠Disa produkte ushqimore shiten me triskaâŠâ
Plak dhe i sĂ«murĂ«, ndoshta i ndĂ«rgjegjshĂ«m se pĂ«rmendorja e tij do tĂ« shkatĂ«rrohej pas vdekjes mes revoltave plot urrejte, por ende padron i njĂ« regjimi qĂ« do tĂ« zgjaste edhe 6 vjet, e mbylli jetĂ«n nĂ« vilĂ«n e tij, nen kujdesin e bashkĂ«shortes  Nexhmije. I mbĂ«shtetur nĂ« kolltukun e tij, me flokĂ«t e shprishur dhe shallin e madh mbi qafĂ«, kishte diçka nga portreti i Aristide Bruant, i pikturuar nga Toulouse-Lautrec. NjĂ« mjek qĂ« e njihte qĂ« nga vitet e rinisĂ« nĂ« FrancĂ« tha: âGjithmonĂ« ka folur, menduar dhe Ă«ndĂ«rruar frĂ«ngjishtâ. Por njĂ« fjalĂ« nuk e mĂ«soi kurrĂ«: liriaâ.
Nga Gazeta âSIâ- ArkeologĂ«t nĂ« jug tĂ« BullgarisĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« njĂ« zbulim tĂ« rrallĂ«: njĂ« varr luksoz qĂ« i pĂ«rkiste njĂ« luftĂ«tari tĂ« elitĂ«s thrake, i datuar nĂ« shekullin e 2 para Krishtit. Zbulimi u bĂ« pranĂ« fshatit Kapitan Petko Voivoda, nĂ« rajonin e Topolovgradit, gjatĂ« punimeve pĂ«r vendosjen e njĂ« kablloje elektrike.
Ekipi i AkademisĂ« Bullgare tĂ« Shkencave, i udhĂ«hequr nga arkeologĂ«t Vladimir Staykov dhe Deyan Dichev, me mbikĂ«qyrjen e specialistes sĂ« njohur tĂ« kulturĂ«s thrake, Dr. Daniela Agre, gjeti njĂ« gropĂ« varrimi tĂ« ruajtur nĂ« gjendje tĂ« shkĂ«lqyer. NĂ« tĂ« ishin eshtrat e njĂ« burri rreth 35â40 vjeç, i varrosur bashkĂ« me kalin e tij tĂ« luftĂ«s,  njĂ« zakon i fisnikĂ«ve thrakĂ«.
Varri ishte i pasur me sende të çmuara si një kurorë ceremoniale prej argjendi të veshur me ar mbi kokën e të ndjerit, një byzylyk dhe unazë argjendi, si dhe një fibulë e punuar me mjeshtëri. Armatimi përfshinte një heshtë hekuri, pjesën qendrore të një mburoje dhe një shpatë të lakuar greke (machaera) me dorezë të zbukuruar me ar dhe gurë gjysmë të çmuar. Një gjetje unike për arkeologjinë bullgare.
Edhe kali ishte zbukuruar me pajisje luksoze. Medalione ari, argjendi dhe bronzi, të veshura me ar dhe të punuara në reliev me skena nga mitologjia greke, ku shfaqej Herakliu duke luftuar me gjigandin Antaeus.
Sipas arkeologëve, ky është viti i dytë radhazi që zona përreth fshatit Kapitan Petko Voivoda nxjerr në dritë zbulime të jashtëzakonshme. Vetëm një vit më parë, aty u gjet një tjetër varr fisniku thrak, i lidhur me forcat romake, po ashtu i pasur me armë dhe bizhuteri ari.
Specialistët besojnë se bëhet fjalë për një nekropol dinastik të elitave thrake të periudhës së vonë helenistike. Zbulimet ofrojnë dëshmi të rralla mbi jetën, zakonet dhe lidhjet e kësaj shoqërie të lashtë, ku traditat vendase ndërthureshin me ndikimin grek dhe romak.
Gërmimet vazhdojnë, dhe arkeologët shpresojnë të zbulojnë më shumë për pushtetin dhe marrëdhëniet ndërkulturore në Thrakën e lashtë gjatë një prej periudhave më të rëndësishme të historisë së saj.
Susanna Tammaro- NĂ« vitin 1958, Hannah Arendt, nĂ« prologun e Vita activa, dĂ«shmon me njĂ«farĂ« habie reagimet qĂ« shkaktoi lansimi i Sputnikut, sateliti i parĂ« artificial qĂ« u dĂ«rgua me sukses nĂ« orbitĂ« njĂ« vit mĂ« parĂ« dhe qĂ« u pĂ«rshĂ«ndet nga bota si âhapi i parĂ« i çlirimit tĂ« njerĂ«zve nga burgu tokĂ«sorâ.
Arendt vĂ« nĂ« dukje se, megjithĂ«se tĂ« krishterĂ«t e kishin pĂ«rshkruar tokĂ«n si njĂ« luginĂ« lotĂ«sh, dhe disa filozofĂ« kishin arritur ta konsideronin trupin si njĂ« burg pĂ«r shpirtin, deri atĂ«herĂ« askush nuk e kishte konceptuar tokĂ«n si njĂ« burg. âNe kemi hequr dorĂ« nga Zoti, qĂ« ishte njĂ« At qiellor dhe, si baba, dialogonte me nĂ«nĂ«n TokĂ«â, shkruan Arendt me njĂ« vizion profetik, duke shtuar se âvetĂ« dĂ«shira pĂ«r tâu arratisur nga burgu tokĂ«sor shfaqet nĂ« pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« krijuar jetĂ« nĂ« njĂ« provĂ« pĂ«r tĂ« prodhuar qenie njerĂ«zore mĂ« tĂ« pĂ«rparuaraâ.
Në këto shtatëdhjetë vjet, qielli është bërë tashmë një autostradë satelitësh ku mbi kokat tona rrotullohen më shumë se 7 mijë satelitë, përfshirë edhe ato që janë shndërruar në mbeturina hapësinore,  aq shumë sa që, në netët e Shën Lorencit, bëhet e vështirë të dallosh yjet që bien nga rrëmujat e shenjave artificiale.
Hannah Arendt
ĂfarĂ« do tĂ« thotĂ«, pĂ«r natyrĂ«n tonĂ« njerĂ«zore, njĂ« qiell plot me artefakte? Manjetika e lashtĂ« e qiellit ka qenĂ« gjithmonĂ« tĂ« shkaktojĂ« frikĂ«, habi dhe pyetje qĂ« lindin nga kĂ«to ndjenja. Dhe pyetjet e njerĂ«zve, qĂ« nga kohĂ«t e lashta, janĂ« gjithmonĂ« tĂ« njĂ«jta: âĂfarĂ« kuptimi ka e gjithĂ« kjo pafundĂ«si misterioze?â, âDhe ditĂ«t e mia, çfarĂ« kuptimi kanĂ«?â. KujtojmĂ« vargjet e mrekullueshme tĂ« Leopardi-t nĂ« KĂ«ndimin natĂ«n e njĂ« bariut endacak nĂ« Azi:
Kafshët, edhe pse kanë një inteligjencë që po zbulojmë çdo ditë e më komplekse, nuk do të ishin kurrë në gjendje të bënin pyetje sepse jetojnë në vetëdijen e çastit dhe të gjitha pyetjet e tyre lidhen vetëm me mbijetesën dhe me atë që do të ndodhë së shpejti.
Fjala Ă«shtĂ« ajo qĂ« na bĂ«n njerĂ«z, dhe fjala ekziston pikĂ«risht pĂ«r tâu pyetur. Tani qĂ« fjala Ă«shtĂ« zĂ«vendĂ«suar nga imazhet dhe kur ekziston, pĂ«rmban vetĂ«m pĂ«rgjigje pĂ«r pyetje tĂ« parĂ«ndĂ«sishme, ndoshta Ă«shtĂ« koha tĂ« reflektojmĂ« se sa kjo ka ndikuar nĂ« krizĂ«n shumĂ« tĂ« thellĂ«, kryesisht arsimore, tĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ« perĂ«ndimore tĂ« bollshme.
Civilizimet mund të mbarojnë për shkak të luftërave, pushtimeve, krizave ekonomike dhe degradimit të zakoneve, por mund të mbarojnë edhe në mënyrë banale, siç po ndodh sot, nga një tepricë komoditeti.
NĂ« vitet â90 nuk ishte e nevojshme tĂ« ishe profet pĂ«r tĂ« parashikuar katastrofĂ«n qĂ« po afrohej; mjaftonte tĂ« ishe njĂ« person me sy kritik qĂ« dinte tĂ« vĂ«zhgonte realitetin. QĂ« nĂ« 1995, nĂ« librin tim âUnĂ« rrethi magjikâ, kam parashikuar ardhjen e njĂ« âujkuâ qĂ«, pĂ«rmes dominimit tĂ« ekranĂ«ve televizivĂ«, i trulloste fĂ«mijĂ«t, duke i bĂ«rĂ« tĂ« nĂ«nshtruar ndaj motit tĂ« tij: NjĂ« botĂ« e pastĂ«r dhe e bindur, bark i plotĂ« dhe mendje bosh.
Interneti ende nuk ishte i përhapur dhe shfaqeshin telefonat e mëdhenj fillestarë. Përshpejtimi i çmendur i tridhjetë viteve të fundit arriti të përmbushë planin e këtij ujku: varësi, shpërqendrim, manipulim, pasivitet, shoqëruar me mungesën totale të mendimit kritik. Numri shqetësues i Neet-ve , të rinjve që nuk studiojnë dhe nuk punojnë në vendin tonë, pasohet nga Rumania, që  flet për përhapjen e apatisë depresive dhe shkatërruese që ka përthithur gjeneratat më të reja. Burgu i botës është shndërruar në burgun e dhomës, ku përmes hiper-lidhjes, të rinjtë krijojnë realitetin e tyre të një lirie artificiale.
E di mirë që nuk mund të përgjithësojmë. Ka shumë të rinj të shkëlqyer, plot energji dhe kurajo, por kur ndalon të bisedosh me ta, kupton shpejt se ata kanë pasur fatin të takojnë një të rritur,  prind, mësues, profesor, mik,  që i ka parë dhe i ka udhëhequr, duke u kujdesur me autoritet dhe vëmendje. Në këta të rinj, frustrimi kryesor është pikërisht të mos merren seriozisht, të ndjekin shkolla dhe fakultete që u lejojnë të ecin me motorët në ngadalësim dhe të përballen me një treg pune që nga fillimi është i poshtër, i shënuar nga punësimi i përkohshëm dhe stazhet falas, që i detyron të qëndrojnë në familje deri pas të tridhjetave apo të emigrojnë.
NĂ« librin tim tĂ« vitit 2019, flisja pĂ«r fĂ«mijĂ«t-barishte. Ata janĂ« ata qĂ« lehtĂ«sohen tĂ« rriten âsi tâu vijĂ«â, duke u besuar mençurisĂ« sĂ« tyre tĂ« lindur. Fati i tyre,  rritur me tĂ« prindĂ«r qĂ« i adhurojnĂ«, pa rregulla, pa sfida, pa disfata dhe pa asnjĂ« rezistencĂ« ndaj stresit, edhe me tabletĂ«n nĂ« dorĂ« qĂ« nĂ« lindje , Ă«shtĂ« tĂ« pĂ«rthithen nga virtualiteti.
Toka është vërtetë burgu për të cilin fliste Hannah Arendt, por ky është projekti i burgut tonë të brendshëm që na shikon të shtypur midis një qielli të zymtë dhe të heshtur dhe një toke armike që po rebelon ndaj arrogancës sonë. Të gjitha kulturat njerëzore, që nga lashtësia, kanë njohur Qiellin si At, Tokën si Nënë, dhe plotësinë e jetës si një dialog të vazhdueshëm mes nesh dhe këtyre dy realiteteve.
Ndjenjat e pafuqisĂ« qĂ« dominojnĂ« kohĂ«n tonĂ«, pĂ«rhapja e vizioneve katastrofike, nga tĂ« cilat ndihemi pĂ«rgjegjĂ«s vetĂ«m ne, na ndan nga kuptimi i jetĂ«s. Nihilizmi i errĂ«t dhe kokĂ«fortĂ« qĂ« mbizotĂ«ron sot na paraqet vetĂ«m frustrimin e dĂ«shtimit. Bota Ă«shtĂ« asgjĂ«, dhe ne jemi asgjĂ« qĂ« endemi nĂ« njĂ« botĂ« pa kuptim. Jemi bĂ«rĂ« tĂ« verbĂ«r dhe tĂ« shurdhĂ«r ndaj kĂ«ngĂ«s sĂ« madhe tĂ« jetĂ«s. Por kuptimi i jetĂ«s Ă«shtĂ« gjithmonĂ« aty, pĂ«rpara syve tanĂ«. Ădo mĂ«ngjes lind dielli dhe ajo forcĂ« drite jep tonin pĂ«r simfoninĂ« e madhe tĂ« gjallesave. Ne jemi zhytur nĂ« kĂ«tĂ« rrjedhĂ«, tĂ« pezulluar pĂ«rgjithmonĂ« midis dritĂ«s dhe hijeve, midis lindjes dhe vdekjes, midis qiellit dhe tokĂ«s, midis zgjedhjes sĂ« errĂ«sirĂ«s ose pĂ«rfshirjes nĂ« vitalitetin e ndritshĂ«m qĂ« krijon gjithçka rreth nesh.
Ky kuptim nuk është tjetër veçse ajo dritë mistike që shfaqet në shikimin e fëmijëve kur lindin. Drita e habisë, drita e pafajësisë. Jo vetëm tek fëmijët, por edhe tek të vegjlit e çdo specieje dhe zogjtë që sapo dalin nga folja, duke parë rreth me çudinë e tyre.
Na duhet tĂ« kthehemi tĂ« flasim pĂ«r tĂ« mirĂ«n, pra tĂ«  mirĂ«n e etikĂ«s dhe jo pĂ«r mirĂ«n e ngatĂ«rruar tĂ« moralistĂ«ve. Thelbi i etikĂ«s njerĂ«zore ka qenĂ« gjithmonĂ« ai i Dekalogut: âTĂ« kam vendosur para jetĂ«s dhe vdekjes. Zgjidh jetĂ«nâ. NĂ«se ndihemi tĂ« burgosur, kjo ndjenjĂ« shtypjeje lind nga zgjedhja e bĂ«rĂ« prej shumĂ« kohĂ«sh tĂ« vdekjes, nga etiketimi pĂ«r njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« gjatĂ« si tĂ« mira, atyre gjĂ«rave qĂ« nĂ« fakt janĂ« tĂ« kĂ«qija. Planeti ynĂ« po kalon njĂ« krizĂ« shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«. LuftĂ«rat shpĂ«rthejnĂ« si zjarre tĂ« nxitura nga era, çdo ditĂ« dhjetĂ«ra mijĂ«ra tĂ« pafajshĂ«m sakrifikohen nĂ« altarin e delirĂ«ve demonikĂ« tĂ« pushtetit dhe parasĂ«, tashmĂ« tĂ« pakontrollueshĂ«m.
Megjithatë, është vetë historia e tragjedive të kaluara që na tregon mundësitë e jashtëzakonshme të njeriut. Mendoj për Takashi Paolo Nagai, mjekun që mbijetoi nga bomba atomike në Nagasaki dhe humbjen e gruas së tij , e djegur e  gjallë në atë flakë të tmerrshme, që jetoi për vite me sëmundjet si pasojë e bombës atomikës në një kasolle prej druri prej katër metra katrorësh, duke dëshmuar vazhdimisht zgjedhjen e dashurisë si rruga e vetme e shpëtimit.
Mendoj pĂ«r Viktor Frankl, psikiatrin qĂ« mbijetoi Auschwitz-in dhe qĂ« nĂ« librin e tij tĂ« domosdoshĂ«m âNĂ« kĂ«rkim tĂ« kuptimit â i ndan njerĂ«zit nĂ« dy kategori tĂ« vetme: tĂ« mirĂ«t dhe tĂ« tjerĂ«t. NjerĂ«zit e mirĂ«, thotĂ« ai, dallohen sepse kanĂ« mbetur anstĂ€ndig, domethĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ« dhe tĂ« besueshĂ«m nĂ« dinjitetin e tyre njerĂ«zor.
Viktor Frankl
NĂ« librin e tij, ai tregon pĂ«r takimin me njĂ« grua tĂ« re nĂ« prag tĂ« vdekjes. âJam mirĂ«njohĂ«se ndaj fatit qĂ« mĂ« goditi kaq rĂ«ndĂ«â, i kishte pĂ«shpĂ«ritur gjatĂ« njĂ« vizite, âsepse nĂ« jetĂ«n time tĂ« mĂ«parshme isha shumĂ« e shfrenuar dhe nuk kisha asnjĂ« ambicie shpirtĂ«roreâ .
 NĂ« ditĂ«t e fundit, tregonte mjeku, ajo dukej si e transformuar. âKjo pemĂ«â  i kishte thĂ«nĂ« duke treguar njĂ« kalldrĂ«m tĂ« lulezuar pĂ«rtej dritares sĂ« infermierisĂ«, âĂ«shtĂ« shoqja  ime e vetme nĂ« momentet e vetmisĂ«, me tĂ« flas shpeshâ.
I tronditur nga kĂ«to fjalĂ« dhe i bindur se po fliste nĂ« delirim, Frankl e pyeti nĂ«se pema i ishte pĂ«rgjigjur. âPoâ, ishte pĂ«rgjigjur , ajo thotĂ« : âUnĂ« jam kĂ«tu. UnĂ« jam jeta. Jeta e pĂ«rtejmeâ .
Gazeta âSIâ- NĂ« Japoni, çadrat nuk shĂ«rbejnĂ« vetĂ«m pĂ«r tâu mbrojtur nga shiu apo dielli por ato janĂ« mjete shpirtĂ«rore tĂ« afta tĂ« thĂ«rrasin shpirtra.
NĂ« shumicĂ«n e vendeve tĂ« botĂ«s, çadrat pĂ«rdoren thjesht pĂ«r tĂ« mbrojtur njerĂ«zit nga shiu ose pĂ«r tâu siguruar hije nga dielli. Edhe pse vizitorĂ«t nĂ« Japoni mund tâi shohin vendasit duke i pĂ«rdorur pĂ«r kĂ«to arsye, çadrat (sidomos ato tradicionale) kanĂ« njĂ« rol shumĂ« mĂ« tĂ« fuqishĂ«m nĂ« kulturĂ«n japoneze: ato shihen si enĂ« shpirtĂ«rore.
Sipas Tatsuo Danjyo, Profesor Emeritus i shkencave humane nĂ« Universitetin Beppu nĂ« prefekturĂ«n Ćita tĂ« JaponisĂ«, tradita japoneze beson se disa objekte pĂ«rfshirĂ« çadrat  mund tĂ« shĂ«rbejnĂ« si yorishiro (objekt qĂ« tĂ«rheq hyjni ose shpirtra).
Ky besim Ă«shtĂ« thellĂ«sisht i rrĂ«njosur nĂ« histori. Ăadrat u shfaqĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Japoni mes shekujve IX dhe XI, por nĂ« fillim nuk pĂ«rdoreshin pĂ«r tâu mbrojtur nga moti; ato ishin simbole tĂ« fuqisĂ« shpirtĂ«rore ose politike. Ăadrat e hershme, si sashikake-gasa me dorezĂ« tĂ« gjatĂ«, ishin tĂ« rezervuara pĂ«r figurat fetare dhe politike dhe mbaheshin nga shĂ«rbĂ«torĂ« mbi personat e rĂ«ndĂ«sishĂ«m.
Në festivalin Yasurai Matsuri në Kyoto, çadrat e zbukuruara me lule besohet se largojnë sëmundjet dhe të këqijat nga njerëzit.
âJaponezĂ«t priren tĂ« kenĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« animiste tĂ« tĂ« menduarit,â i tha Danjyo BBC-sĂ«. âForma rrethore e çadrĂ«s, qĂ« ngjan me formĂ«n e shpirtit, dhe doreza, qĂ« ngjan me njĂ« shtyllë⊠konsideroheshin si njĂ« vend ku shpirti mund tĂ« zbriste lehtĂ«sisht.â
Ăadrat Kanazawa bĂ«hen me dorĂ« pĂ«r dy muaj duke pĂ«rdorur letĂ«r tĂ« trashĂ« washi, bambu tĂ« fortĂ« dhe teknika tĂ« veçanta forcimi.
Që në shekullin XII, sipas Danjyo, çadrat nisën të përdoren nga populli i thjeshtë, dhe ndër shekuj kanë ruajtur rëndësinë e tyre shpirtërore.
E njëjta rëndësi shpirtërore shfaqet ende në festivale të ndryshme në Japoni sot. Në Yasurai Matsuri në Kyoto, çadrat e stolisura me lule besohet se largojnë sëmundjet. Në Hakata Dontaku në qytetin verior Fukuoka (3-4 maj), parakalojnë platforma gjigante kasaboko; kalimi poshtë tyre thuhet se sjell shëndet dhe fat të mirë.
NĂ« ishullin Okinoshima tĂ« prefekturĂ«s KĆchi, mĂ« 13-16 gusht, banorĂ«t krijojnĂ« struktura çadrash tĂ« zbukuruara pĂ«r tĂ« strehuar shpirtrat e tĂ« vdekurve gjatĂ« festivalit Obon. Ădo dy vjet, natĂ«n e 16 gushtit, kĂ«to çadra mbahen nĂ« njĂ« valle rituale rreth njĂ« platforme qendrore, duke udhĂ«hequr simbolikisht shpirtrat pĂ«rsĂ«ri nĂ« botĂ«n shpirtĂ«rore.
Ăadrat kanĂ« frymĂ«zuar edhe njĂ« nga figurat mbinatyrore mĂ« tĂ« njohura tĂ« JaponisĂ«: Kasa yokai (shpirti i çadrĂ«s). KĂ«ta shpirtra shfaqen nĂ« artin historik, si nĂ« veprĂ«n Parada e NatĂ«s sĂ« MijĂ«ra GoblinĂ«ve, ku paraqiten sende shtĂ«piake tĂ« braktisura qĂ« marrin jetĂ«.
Zakonisht të paraqitur me një sy të vetëm dhe tipare të çuditshme, kasa yokai pasqyrojnë besimin animist japonez se edhe objektet mund të kenë shpirt, veçanërisht ato që janë përdorur, dashur dhe në fund janë hedhur poshtë.
Udhëtarët që duan të eksplorojnë historinë dhe mjeshtërinë e çadrave tradicionale japoneze mund ta bëjnë këtë përmes punëtorive dhe muzeve në mbarë vendin.
Prandaj, herën tjetër që do të hapësh një çadër në Japoni, sidomos një wagasa tradicionale, kujto se mund të bëjë më shumë se thjesht të të mbrojë nga shiu.
Nga Gazeta âSIâ- NjĂ« zbulim i jashtĂ«zakonshĂ«m arkeologjik nĂ« malet Atapuerca ka hedhur dritĂ« mbi praninĂ« e hershme tĂ« faunĂ«s sĂ« klimĂ«s sĂ« ftohtĂ« nĂ« Gadishullin Iberik. NjĂ« dhĂ«mb dreri nordik, i datuar ndĂ«rmjet 243 mijĂ« dhe 300 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«, Ă«shtĂ« gjetur sĂ« bashku me vegla prej guri nĂ« njĂ« shtresĂ« sedimentare, duke ofruar provat mĂ« tĂ« hershme tĂ« jetĂ«s sĂ« epokave akullnajore nĂ« kĂ«tĂ« rajon.
Zbulimi është rezultat i një studimi të përbashkët të kryer nga Muzeu Kombëtar i Shkencave Natyrore (MNCN-CSIC), Qendra Kombëtare për Kërkime mbi Evolucionin Njerëzor (CENIEH) dhe Instituti Katalanas i Paleoekologjisë Njerëzore dhe Evolucionit Shoqëror (IPHES-CERCA).
âGjetja e njĂ« dreri nordik nĂ« kĂ«tĂ« gjerĂ«si gjeografike Ă«shtĂ« dĂ«shmi se valĂ«t e ftohta tĂ« Pleistocenit tĂ« MesĂ«m prekĂ«n thellĂ«sisht ekosistemet iberike shumĂ« mĂ« herĂ«t dhe me mĂ« shumĂ« intensitet sesa besohej mĂ« parĂ«,â deklaroi Jan van der Made, studiues nĂ« MNCN-CSIC.
âFosili na ndihmon tĂ« pĂ«rcaktojmĂ« mĂ« saktĂ« jo vetĂ«m datimin e vendgjetjes, por edhe pĂ«rmasat reale tĂ« periudhave akullnajore.â
Ky drer nordik i pĂ«rket gjinisĂ« Rangifer, dhe zbulimi e pĂ«rfshin zonĂ«n e Atapuerca-s brenda tĂ« ashtuquajturĂ«s âStepĂ« e Mamuthitâ , njĂ« hapĂ«sirĂ« e gjelbĂ«r dikur e pĂ«rhapur nga Evropa PerĂ«ndimore deri nĂ« Siberi, e banuar nga specie tĂ« pĂ«rshtatura pĂ«r klimĂ«n e ftohtĂ«, si rinocerontĂ«t e leshtĂ« dhe drerĂ«t nordikĂ«.
âKy zbulim Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r tĂ« kuptuar se si fauna e klimĂ«s sĂ« ftohtĂ« lĂ«vizte dhe se si komunitetet e hershme njerĂ«zore pĂ«rshtateshin ndaj ndryshimeve klimatike gjatĂ« Pleistocenit tĂ« MesĂ«m, rreth 800 mijĂ« deri nĂ« 125 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«,â shtoi Ignacio Aguilar Lazagabaster nga CENIEH.
Sipas studiuesve, edhe pse shumë specie të epokave të akullnajave u tërhoqën drejt veriut gjatë periudhave më të ngrohta, gadishulli Iberik ka shërbyer si një strehë natyrore për kafshët dashamirëse të klimës së ngrohtë duke ofruar kështu një pasqyrë komplekse të historisë biogjeografike të rajonit.
Studiuesit besojnë se ky është vetëm fillimi i një tabloje më të gjerë mbi ndikimin e klimës në evolucionin e faunës dhe jetës njerëzore në Evropën Jugore. Zbulime të mëtejshme në Atapuerca dhe më gjerë mund të ndihmojnë në zbardhjen e më shumë detajeve rreth mënyrës se si ekosistemet dhe njerëzit e hershëm iu përgjigjën ndryshimeve drastike të klimës në prehistori.
Nga Gazeta âSIâ- MĂ«ngjesin e 8 Gushtit 1991, nĂ« brigjet e Barit, u shfaq njĂ« anije tregtare e cila lĂ«kundej e rĂ«nduar, e ngarkuar jo me mall, por cit me njerĂ«z. MijĂ«ra trupa tĂ« ngjeshur, disa tĂ« varur nĂ« shkallĂ«, disa ulur mbi kontejnerĂ«, valĂ«visnin duart drejt brigjeve italiane. Ishte dita qĂ« do tĂ« hynte nĂ« historinĂ« e emigracionit shqiptar si eksodi i madh.
Një ditë më parë, porti i Durrësit ishte kthyer në një skenë kaosi. Shqipëria, e sapo dalë nga komunizmi, po përjetonte kolaps ekonomik. Raftet bosh, buka me racion, papunësia dhe pasiguria e kishin vrarë shpresën se vendi mund të ripërtërihej.
 Italia dukej afër,  vetëm një det i ngushtë ndante realitetin gri nga ëndrra e reklamave me ngjyra që vinin nga televizioni.
Anija tregtare Vlora sapo ishte kthyer nga Kuba me një ngarkesë sheqeri. Por atë mëngjes, ngarkesa e saj e re do të ishin mbi 20 mijë njerëz të dëshpëruar. Ata u hodhën në ujë, u ngjitën me litarë dhe pushtuan çdo cep të saj.
Kapiteni Halim Milaqi, i rrethuar nga turma ,disa edhe të armatosur  nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të nisej drejt Italisë, me motorë të dëmtuar, pa radar dhe me anijen në kufijtë e fundosjes.
Udhëtimi ishte i rrezikshëm. Në mes të vapës, pasagjerët prenë tubat e ftohjes për të pirë ujë, duke rrezikuar motorin por thuhet se kapiteniMilaqi përdori ujë deti për ta shpëtuar. Në orën katër të mëngjesit, anija Vlora iu afrua Brindisit, por u refuzua. Kursi ndryshoi për në Bari.
Në port, autoritetet italiane e pritën me një plan të ftohtë: asnjë zbarkim dhe kthim i menjëhershëm. Por temperatura mbi 35 gradë, mungesa e ujit dhe ushqimit e bënë të pamundur që njerëzit të qëndronin më gjatë në bord. Pas orësh pritjeje, pasagjerët u çuan me autobusë në stadiumin e braktisur Stadio della Vittoria.
Kur turma kuptoi se shteti italian do tâi riatdhesonte mbrapsht shumĂ« prej tyre çanĂ« kordonin e policisĂ« dhe u zhdukĂ«n nĂ«pĂ«r rrugĂ«t e qytetit.
Në ditët që pasuan, rreth 3 mijë persona u riatdhesuan. Disa u kthyen vetë, të zhgënjyer nga pritja e italianëve. Të tjerë u mashtruan me premtimin se po shkonin në qytete të tjera italiane. Organizatat e të drejtave të njeriut dhe vetë Papa e dënuan trajtimin, por qeveria italiane këmbënguli se ishte e nevojshme për të ndalur valët e emigracionit.
Sot, 34 vite më vonë , 8 gushti mbetet një nga datat e shënuara në kujtesën kombëtare,  dita kur një anije mbajti mbi dallgë shpresat, frikën dhe dëshpërimin e një populli të tërë.
Nga Gazeta âSIâ- GjashtĂ«dhjetĂ« e pesĂ« vjet pas botimit tĂ« pjesĂ«s sĂ«  parĂ« tĂ«  KomedisĂ« Hyjnore ( Ferri)  nga mjeshtĂ«ri Pashko Gjeçi, Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit nĂ« bashkĂ«punim me Institutin Italian tĂ« KulturĂ«s, themelojnĂ« çmimin letrar âPashko Gjeçiâ nĂ« nder tĂ« pĂ«rkhtyesit dhe intelektualit tĂ«  shquar.
Drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli, thotë për GazetaSi.al se kjo është një iniciativë e re kushtuar promovimit të letërsisë italiane në shqip dhe nderimit të rolit jetësor të përkthyesve letrarë në Shqipëri dhe Kosovë.
âĂmimi mban emrin e Pashko Gjeçit, pĂ«rkthyesit dhe intelektualit tĂ« shquar shqiptar, i cili realizoi pĂ«rkthimin e parĂ« tĂ« plotĂ« nĂ« shqip tĂ« KomedisĂ« Hyjnore tĂ« Dante Alighierit. Ky çmim pĂ«rfaqĂ«son lidhjen e fortĂ« dhe tĂ« qĂ«ndrueshme midis kulturĂ«s letrare italiane dhe asaj shqipe. Kontributi monumental i Gjeçit nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe shĂ«non njĂ« moment tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m historik dhe simbolizon dialogun gjuhĂ«sor dhe kulturor mes dy vendeve.â
Ky projekt, sipas Bardhylit, do të mbështetet financiarisht nga Instituti Italian i Kulturës dhe Qendra e Librit.
Alda Bardhyli (QKLL) dhe Alessandro Ruggera (IIC)
âKy projekt ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« ftojĂ« tĂ« gjithĂ« pĂ«rkthyesit shqiptarĂ« tĂ« italishtes qĂ« tĂ« paraqesin dorĂ«shkrimet e tyre me pĂ«rkthime tĂ« veprave bashkĂ«kohore italiane nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Veprat fituese do tĂ« mbĂ«shteten pĂ«r botim nga Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit (QKLL), ndĂ«rsa Instituti Italian i KulturĂ«s nĂ« TiranĂ« do tĂ« ofrojĂ« mbĂ«shtetje pĂ«r procesin pĂ«rkthimor.â
Ajo thotë se do të jenë dy vepra që do të përkthehen, me kushtin të jenë të pabotuara më parë.
âNga âĂmimi Pashko Gjeçi pĂ«r PĂ«rkthimin Letrar Italianâ do tĂ« pĂ«rzgjidhen dy vepra fituese, pĂ«rkthime nga pĂ«rkthyes shqiptarĂ«, tĂ« cilat ende nuk kanĂ« parĂ« dritĂ«n e botimit nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Fituesit do tĂ« shpallen gjatĂ« muajit tetor, nĂ« kuadĂ«r tĂ« JavĂ«s sĂ« KulturĂ«s Italiane.â
Kush ishte Pashko Gjeçi, përkthyesi i kryeveprave të letërsisë botërore?
Pashko Gjeçi lindi në Shkodër, më 7 shtator 1918. Mbaroi shkollën e Jezuitëve dhe gjimnazin Jezuit në Shkodër. Fillimisht mësoi mirë italisht, e më pas në gjimnaz edhe greqishten e vjetër dhe latinishten, gjuhë nga të cilat përktheu mrekullitë e letërsisë botërore në shqip.
Qysh nĂ« moshĂ« tĂ« re, kur ishte 16 vjeç, Pashko Gjeçi pĂ«rktheu disa poezi tĂ« poetit italian Xhakomo Leopardi. NĂ« vitin 1938, me gjysmĂ« burse tĂ« siguruar nga qeveria e asaj kohe, regjistrohet nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« dhe FilozofisĂ« nĂ« RomĂ«. Pashku kujtonte gjithnjĂ« me kĂ«naqĂ«si leksionet e prof. Ernest Koliqit, edhe pse shoqĂ«rimi me tĂ« do tâi kushtonte 5 vjet burg nga regjimi komunist. MĂ« 15 korrik 1942, ai diplomohet Doktor nĂ« LetĂ«rsi.
Pas kthimit nĂ« atdhe, mĂ« 4 shtator 1947 ndalohet me akuzĂ«n âpjesĂ«marrje nĂ« grup kundĂ«r pushtetitâ. Pas lirimit nga burgu, regjimi komunist e transferoi nĂ« FushĂ« KrujĂ«, ku punoi gjatĂ« pĂ«r pĂ«rkthimin e kryeveprĂ«s Komedia Hyjnore, njĂ« pĂ«rshkrim i udhĂ«timit fantastik tĂ« Dantes nĂ«pĂ«r tri mbretĂ«ritĂ« e pĂ«rjetshme: Ferrin, Purgatorin dhe ParajsĂ«n. NĂ« vitin 1960 u botua pjesa e parĂ« e KomedisĂ«, âFerriâ. VeprĂ«s nuk i bĂ«hej ndonjĂ« jehonĂ« e madhe nĂ« atĂ« kohĂ«, por ish-drejtori i shtĂ«pisĂ« botuese, Nasho Jorgaqi, thotĂ« se njĂ« shqipĂ«rim tĂ« tillĂ« mund ta bĂ«nte vetĂ«m Pashko Gjeçi.
Menjëherë pas botimit të Komedisë Hyjnore të Dantes, nisi të përkthente Odisenë e Homerit, një punë që e përfundoi me sukses. Një tjetër kulm për përkthyesin ishin edhe Fausti i Gëtes dhe Hamleti i Shekspirit, gjithmonë vargje, gjithmonë kryevepra, gjithmonë në mënyrë mjeshtërore.
Gjithashtu, Pashko Gjeçi ka sjellë në gjuhën shqipe mrekullitë e greqishtes së vjetër; mund të thuhet se në botën shqiptare është i vetmi që e ka realizuar këtë gjë deri më sot. Pra, Pashko Gjeçi mbetet një figurë e shquar e letrave shqipe me përkthimet dhe shkrimet e tij bashkëkohore.
Login
