Nga Gazeta “SI”- Nga data 27 korrik deri më 5 gusht 2025, Galeria e Arteve në Pogradec shndërrohet në një hapësirë reflektimi, ndërveprimi dhe ndërgjegjësimi përmes “Ekspozitës Performative #5 – Lyhnida – Liqeni i Dritës”, një projekt i kuruar nga Adela Demetja dhe Fabio Toska dhe organizuar nga Tirana Art Lab – Qendra për Art Bashkëkohor.

Ky projekt bashkon në një rezidencë njëjavore artistë, kuratorë dhe studiues për të prodhuar vepra të reja që dialogojnë me një nga ekosistemet më të vjetra dhe më të çmuara të Europës: Liqenin e Ohrit.

Në thelb të kësaj ekspozite qëndron vetë liqeni  i njohur në antikitet si Lyhnida (Lychnidos), “liqeni i dritës” , një mrekulli natyrore me një moshë mbi 4 milionë vjet, i mbrojtur nga UNESCO për vlerat e tij ekologjike dhe kulturore. Projekti ndërthur artin bashkëkohor me kujdesin ndaj mjedisit, duke e vendosur liqenin jo vetëm si objekt vëzhgimi, por si subjekt bashkëbisedues, si kujtim, si frymëzim dhe si thirrje për veprim.

Një ekspozitë që devijon nga formati klasik

“Ekspozita Performative” është një format unik i zhvilluar nga Tirana Art Lab, që sfidon menyrën  tradicionalë të ekspozimit dhe synon të bëjë publike proceset krijuese përmes përfshirjes së performativitetit, bashkëpunimit dhe reflektimit të vazhdueshëm. Vepra të papërfunduara, ide në zhvillim, hulumtime të hapura,  të gjitha këto shfaqen jo si mangësi, por si ftesa për bashkëkrijim dhe mendim të përbashkët.

Në këtë ekspozitë marrin pjesë emra të njohur dhe zëra të rinj të artit bashkëkohor shqiptar, secili duke ofruar një qasje të veçantë mbi liqenin dhe gjithçka që ai përfaqëson.

Bora Baboçi sugjeron ekzistencën e novelës “Një hënë e dytë”, një krijim letrar që ngjall dyshime mbi realitetin dhe fantazinë, frymëzuar nga rrëfimi kutelian dhe “Shpikja e Morelit” e Bioy Casares. Përmes këtij botimi enigmatik, ajo sfidon kufijtë midis botës së prekshme dhe asaj të imagjinatës, duke ndërtuar një univers që mund të jetë i pavërtetë  apo ndoshta jo.

Genc Kadriu, me veprën “Sivalë”, sjell një seri poezish-hapësire që përpiqen të përshkruajnë të paprekshmen, të paarritshmen dhe të përjetshmen në natyrë. Me një gjuhë të thellë metaforike, ai e sheh natyrën si qendër të një universi që nuk rrotullohet rreth njeriut, por që e fton atë në një ndjenjë përulësie dhe lidhjeje shpirtërore.

Denisa Kasa na udhëheq drejt rrjedhës së harruar të “Lumit të Madh” në Pogradec, dikur pjesë e gjallë e jetës urbane dhe sot një shenjë e betonizimit dhe ndarjes nga natyra. Përmes kujtimeve, fotografive dhe rrëfimeve lokale, Kasa rikthen në vëmendje rëndësinë e rrjedhave ujore në formësimin e identitetit të një vendi.

Anastas Kostandini, një nga emrat më të njohur të artit figurativ në Shqipëri, ekspozon tre vepra që lidhin mitin me realitetin: “Ylli i Jetës”, “Sirenat e Liqenit” dhe “Triumfi i poezisë”. Vepra që jo vetëm pikturojnë liqenin, por rrëfejnë gjendjet e tij emocionale, mistike e mitologjike.

Ledia Kostandini përqendrohet në diatomet – algat mikroskopike që jetojnë në ujërat e liqenit dhe që prodhojnë një pjesë të madhe të oksigjenit në planet. Përmes vizatimeve me rërë mbi panele të ndriçuara dhe bashkëpunimit me biologë, ajo ndërton një vepër që është njëherazi vizuale dhe edukative, duke përfshirë edhe një mikroskop për ta parë këtë botë të padukshme me sytë tanë.

Mariana Kostandini sjell një seri fotografish personale që dëshmojnë marrëdhënien intime me liqenin, si një vend që është njëkohësisht peizazh dhe prani, një burim ndriçimi fizik dhe emocional. Objektivi i saj i ndjeshëm fton në një meditim mbi kujtesën dhe përkatësinë.

Ilir Tsouko, përmes një video-portreti të qetë dhe meditativ, sjell një dimension poetik dhe ekzistencial të liqenit. Me pamje të ngadalta dhe të kuruara me kujdes, ai e paraqet liqenin si një kujtim të gjallë, një pasqyrë e vetëdijes njerëzore që flet për vazhdimësinë dhe delikatesën e jetës.

“Lyhnida – Liqeni i Dritës” synon të jetë një thirrje për të ndalur, për të parë dhe për të reflektuar se si  natyra nuk është vetëm sfond i jetës sonë, por pjesë e pandashme e identitetit, frymëzimit dhe të ardhmes. Përmes gjuhës së artit, ky projekt kërkon të ndërtojë ura të reja ndërmjet njeriut dhe natyrës, kujtesës dhe të sotmes, përjetësisë dhe përkohshmërisë.

Ekspozita do të qëndrojë e hapur deri më 5 gusht, çdo ditë nga ora 18:00 deri në 21:00, në Galerinë e Arteve Pogradec.

The post ‘Lyhnida – Liqeni i Dritës’/ Të reflektosh mbi natyrën nëpërmjet artit appeared first on Gazeta Si.

Nga Mohammed Mhavish- Akhrasi, një psikiatër për fëmijë dhe adoleshentë, humbi shtëpinë e tij nga një goditje izraelite në fillim të vitit 2024. Ai dhe familja e tij janë zhvendosur disa herë, duke jetuar në tenda ku tenda e çadrës laget nga djersa e shumë njerëzve të shtypur në hapësira të ngushta. Nuk ka më një zyrë me mure të bardha, as nuk mban më një distinktiv. Por ai vazhdon punën, duke vizituar rreth pesëdhjetë pacientë në ditë, shumica fëmijë.

Një nga pacientet e tij të rregullta është një vajzë rreth katërmbëdhjetë vjeçare, që i mbijetoi një goditje e cila vrau  të gjithë familjen. U zgjua në një njësi të kujdesit intensiv, e vetme, pa e ditur ku kishin shkuar të tjerwt. Tani ulet përballë Akhrasit në heshtje, derisa e pyet, përsëri e përsëri, nëse mund t’i kthejë ata. Ai nuk ka përgjigje,  vetëm një laps të heshtur dhe një libër me bojëra, duke shpresuar se ajo do t’i përdorë për të shprehur dhe përpunuar emocionet.

Me sisteme thuajse të shkatërruara dhe burime pothuajse zero, profesionistë si Akhrasi mbështeten në pak mjetet që u kanë mbetur: mbështetje psikosociale, terapi njohëse tw sjelljes dhe strategji të improvizuara për përballim.

 Fëmijët mësojnë teknika frymëmarrjeje, rregullim emocional dhe mënyra për të përballuar mendimet mbytwse. Kur është e mundur, bashkëpunojnë me stafin mjekësor të mbingarkuar për të siguruar medikamente psikotrope për pacientë me depresion të rëndë, psikoza ose ide suicidale. Por, siç thotë Akhrasi, mbështetja profesionale është reduktuar në mesazhe zanore mes kolegësh që pyesin vetëm një gjë: “A është ende gjallë?”

Punonjësit shëndetësorë shpesh përjetojnë trauma të dyta,  një lloj dëmtimi emocional nga ekspozimi i vazhdueshëm ndaj dhimbjes së të tjerëve. Por nuk ka asgjë “të dytë” në traumën që përjetojnë specialistët e shëndetit mendor në Gaza.

 “Ne po përballemi, po vajtojmë, po mbijetojmë dhe po punojmë, të gjitha njëkohësisht,” thotw Akhrasi. “Nuk ka hapësirë për emocionet e mia. Ato qëndrojnë në kraharor si një gur.”

Jashtë sesioneve, ai kërkon ujë ose përpiqet të qetësojë prindërit e tij. Nuk ka kohë për të shkruar shënime, për të reflektuar, madje as për t’u thyer. “Ne përpiqemi t’i mbajmë të tjerët që të mos bien,” thotë ai. “Por edhe unë po bie, thjesht më qetësisht.”

Në Gaza, terapia është kthyer në një gjuhë të mbijetesës. Mbi gjashtëdhjetë mijë njerëz janë vrarë në më pak se dy vjet. Por pasojat e padukshme përfshijnë lagje të shkatërruara dhe komunitete të fshira nga harta. Të mbijetuarit përballen me uri, kolaps të shërbimeve shëndetësore dhe frikën e përditshme të ekzistencës.

Efekti te fëmijët është katastrofik. Në vitin 2024, UNICEF vlerësoi se pothuajse të gjithë 1.2 milion fëmijët e Gazës kanë nevojë për mbështetje të menjëhershme mendore dhe psikosociale. Shumë nuk flenë ose zgjohen duke bërtitur, të kapur fort pas të afërmve nga frika. Disa kanë humbur aftësinë për të folur, disa luajnë “sulmin ajror”, ose simulojnë vdekjen.

Deri në shkurt 2024, UNICEF vlerësoi se të paktën shtatëmbëdhjetë mijë fëmijë kishin mbetur të pashoqëruar ose të ndarë nga familjet. Deri në prill, Ministria e Shëndetësisë në Gaza kishte dokumentuar mbi dymbëdhjetë mijë fëmijë të lënduar,  një shifër që në vitin 2025 është rritur në pesëdhjetë mijë të vrarë ose të lënduar. Fëmijët e mbijetuar, të vetëm dhe të traumatizuar, janë jashtëzakonisht të pambrojtur psikologjikisht.

Kur një nga pacientët e Akhrasit bëhet suicidal, ai nuk ka ku ta dërgojë për trajtim. Shumica e spitaleve janë jashtë funksionit dhe strehëzat për shëndetin mendor janë shkatërruar. Ai mund vetëm të këshillojë një të afërm që të qëndrojë pranë fëmijës, pa gjumë gjatë gjithë natës. Në mëngjes, Akhrasi shkon sërish të kontrollojë. “Ka shumë fëmijë që kanë nevojë për trajtim në institucione, por ne nuk kemi as hapësirë, as staf,” më tha ai. “Dhe as kohë. Ne bëjmë vetëm ndihmë emergjente emocionale. Ne jemi linja e parë dhe e fundit.”

Ai përmend një djalë tetëvjeçar, i cili kishte qenë i lumtur, kurioz dhe energjik. Por pas humbjes së prindërve dhe dy motrave, fëmija refuzoi të fliste për ditë të tëra. Sytë i mbante gjithmonë ngulur mbi rërën poshtë këmbëve. Sillte lëndë të papërpunuar dhe i përqendrohej me orë, duke i grumbulluar dhe duke u dhënë formë. Kur në fund foli, i tha Akhrasit: “Unë po ndërtoj një shtëpi për ta. Një shtëpi nën tokë, që raketat të mos i gjejnë më.” Akhrasi më tregoi se si ky djalë tani nuk do të largohet më nga tendat, sepse beson se nëse do të largohet, “ata do të kthehen dhe nuk do ta gjejnë dot”.

“Ka qindra fëmijë të tillë,” tha ai. “Fëmijë që nuk luajnë më. Që nuk flasin. Që nuk i besojnë më askujt. Ata nuk janë më fëmijë. Janë shndërruar në hije.”

Një nga kolegët e tij është Amani, psikologe dhe këshilluese e fëmijëve, e zhvendosur në Rafah. Edhe ajo ka humbur shtëpinë dhe kolegët e saj. Asaj nuk i ka mbetur më asnjë kontenier apo dhomë për të zhvilluar sesionet. Fëmijët vijnë në një tendë të improvizuar, ku nuk ka as privatësi, as dritë, dhe shpesh as qetësi. “Ne jemi mësuar të dëgjojmë fëmijët. Tani, gjatë sesioneve, ne dëgjojmë zhurmën e dronëve dhe bombave,” tha ajo. “Dhe frikën e tyre e ndjejmë në trupin tonë.”

Amani shpesh takon fëmijë që i kanë humbur të dy prindërit. Ata nuk e shikojnë më në sy, nuk përgjigjen dhe qëndrojnë larg. Disa nuk flasin për javë të tëra. “Ata janë të ngrirë nga trauma,” thotë ajo. “Kjo është një formë e rëndë e reagimit traumatik.” Ajo përpiqet t’i ndihmojë të rikthehen në kontakt me realitetin përmes lojërave, artit, frymëmarrjes së thellë. Në një sesion me vajza që kishin humbur prindërit, njëra prej tyre filloi të qante dhe të bërtiste. Vajzat e tjera u bashkuan me të. “Ne i lamë të gjithë të qanin,” tha ajo. “Është më e shëndetshme sesa të mbetet brenda trupit, si një plagë që nuk shërohet kurrë.”

Por Amani e di që edhe ndërhyrja më e mirë nuk mjafton kur realiteti nuk ndryshon. Të flasësh për siguri, qetësi apo shpresë me fëmijë që nuk kanë ujë, ushqim, një vend të sigurt për të fjetur apo për të vajtuar të dashurit e humbur, është si të mbjellësh fara në shkretëtirë. “Fëmijët e dinë që bota nuk i mbron dot,” thotë ajo. “Prandaj ne përpiqemi të jemi pranë tyre ndonjëherë kjo është e vetmja mbrojtje që kanë.”

Përballë kësaj katastrofe, shumë profesionistë të shëndetit mendor janë detyruar të gjejnë mënyra të reja për të vazhduar. Disa përpiqen të krijojnë grupe mbështetjeje në kampe të strehimit, duke u ofruar prindërve udhëzime për të ndihmuar fëmijët e tyre të përballen me dhimbjen. Të tjerë përdorin teknologjinë në mënyrë të kufizuar, si mesazhe zanore ose rrjete sociale, për të ndarë këshilla praktike mbi përballimin e traumës kolektive.

Por vetë punonjësit e shëndetit mendor janë të rraskapitur. Ata nuk kanë më energji, hapësirë emocionale apo mbështetje për të përballuar atë që po jetojnë. Janë duke punuar të plagosur, të uritur, të dëshpëruar. “Ne nuk jemi më profesionistë që ndihmojmë të tjerët të shërohen,” tha një psikolog i ri. “Ne jemi dëshmitarë të fundit të një brezi që po zhduket.”

Disa punonjës shëndetësorë kanë humbur familjet e tyre, kolegët, apo janë plagosur vetë. Ata vazhdojnë të ofrojnë mbështetje jo sepse kanë fuqi, por sepse ndihen përgjegjës për ata që kanë mbetur. Është një formë e dhimbshme e rezistencës, një betejë për të ruajtur njerëzillëkun përballë shkatërrimit të plotë.

Në fund, ajo që mbetet nuk është thjesht trauma individuale apo dhimbja psikologjike. Është një plagë kolektive, një brez që rritet mes rrënojave, duke mbartur kujtimet e humbjes dhe frikës. “Nuk kemi më fjalë për të përshkruar atë që ndjejmë,” më tha një terapist. “Trauma është bërë mënyrë jetese.”

Dhe megjithatë, ata vazhdojnë. Çdo ditë, një grup i vogël njerëzish , pa zyra, pa mjete, pa siguri  përpiqen të krijojnë një fije lidhjeje, një ndjesi të përkohshme qetësie, një vend ku një fëmijë mund të qajë pa frikë. Sepse, edhe në errësirën më të thellë, ata e dinë se një akt i vogël kujdesi mund të mbajë një jetë të thyer nga shkatërrimi i plotë.

Burimi: The New Yorker

The post Të trajtosh traumat kolektive në Gaza appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Piktura me afresk është një teknikë e pikturës murale, ku pigmentet me bazë uji aplikohen mbi një shtresë të hollë suvaje që është ende e lagësht.

Suvaja duhet të mbetet e lagësht gjatë kohës që piktori punon mbi të. Prandaj, ajo aplikohet vetëm në sipërfaqen që artisti parashikon të përfundojë brenda një dite pune.

Piktori duhet të punojë me siguri dhe shpejtësi, pasi kjo teknikë, ndryshe nga të tjerat, nuk lejon korrigjime të mëvonshme. Afresku është një traditë e lashtë e pikturës, por lidhet më së shumti me artin e Rilindjes Italiane.

Afreskët në Kapelën Scrovegni në Padova janë më të mirët që kanë mbijetuar nga Giotto dhe konsiderohen si kryevepra e tij më e madhe me afreske. Cikli përshkruan ngjarje nga jeta e Virgjëreshës Mari dhe e Krishtit.

Përpjekje për ruajtjen e kapelës

Në vitin 1880, qyteti i Padovës mori në pronësi Kapelën Scrovegni. Gjatë shekujve XIX dhe XX, afreskët janë restauruar disa herë. Që nga vitet 1970 e deri më sot, ndërtesa, cilësia e ajrit në të, faktorët ndotës dhe vetë afreskët janë studiuar dhe monitoruar me kujdes.

Në hyrje u ndërtua një sallë pritjeje e posaçme me kondicionim ajri. Kjo është një lloj “njësie dekontaminimi”, ku 25 vizitorë kalojnë 20 minuta duke ndjekur një video hyrëse mbi përmbajtjen dhe ruajtjen e Kapelës Scrovegni, përpara se të hyjnë brenda, për të shmangur dëmtimin e afreskëve. Brenda, vizitorët mund të admirojnë pikturat e brishta për 15 minuta, përpara se grupi tjetër të hyjë.

Giotto

Giotto di Bondone ishte një piktor italian i lindur rreth vitit 1267 në Toskanë. Ai punoi në mbarë Italinë, por kryesisht në Firence dhe konsiderohet si artisti i parë që u largua nga stili bizantin dhe iu afrua natyralizmit, duke krijuar ndjesinë e hapësirës që nuk është më e sheshtë.

 Ai pikturoi njerëz të vërtetë me fytyra të ndryshme dhe krijoi përshtypjen e thellësisë dhe objekteve tredimensionale. Për këtë arsye, Giotto konsiderohet edhe si “babai” i artit të Rilindjes.

Në vitin 1334, ai u emërua drejtues i punishtes së katedrales së Firences ,  një nder që deri atëherë u jepej vetëm skulptorëve dhe arkitektëve. Kur vdiq më 1337, Giotto ishte një artist i pasur, i famshëm dhe i suksesshëm.

Puthja

Afresku i Giottos “Takimi te Porta e Artë” paraqet momentin kur Joakimi dhe Ana sapo kanë marrë lajmin nga një engjëll se, pas shumë vitesh infertiliteti, do të kenë një fëmijë.

E gjithë skena zhvillohet në plan të parë. Figurave të thjeshta dhe të mëdha, të mbledhura ngushtë, u përshtatet një kompozim që pasqyron në mënyrë të përsosur emocionin e subjektit. Arkitektura e portës së madhe, me harkun e rrethuar në ar, krijon një kornizë të thjeshtë për ngjarjen.

Personazhet e Giottos shprehin ndjenja. Katër figura femërore shikojnë drejt çiftit të lumtur. Me kokat pak të anuara, ato i drejtojnë edhe vështrimin e shikuesit. Joakimi dhe Ana përkulen drejt njëri-tjetrit, përqafohen dhe puthen.

Në kontrast me këtë skenë të ngrohtë dhe emocionale, një grua e veshur me të zeza shikon e hutuar në një drejtim tjetër,  ndoshta një paralajmërim për ngjarjet e zymta që do të pasojnë.

Arti i Giottos duhet t’u jetë dukur thuajse i mrekullueshëm bashkëkohësve të tij, sepse format e tij ishin aq të gjalla sa mund të ngatërroheshin me realitetin. Edhe pse sot mund të na duken pak naive, në kohën e vet ishin revolucionare.

Në vitin 2021, Kapela Scrovegni u përfshi në listën e trashëgimisë botërore të UNESCO-s.

Burimi: “Daily Art Magazine”

The post Puthja e parë në historinë e artit appeared first on Gazeta Si.

Nga Sokol Çunga – Sa kohë duhet për të udhëtuar nga Tirana në Pekin kur ke në dorë një çantë me dy kodikë mesjetarë që transportohen në fshehtësi, pa i deklaruar? Një udhëtim i tillë do të ngjante si skenar i denjë për ndonjë film të Agjentit 007, do të ishte i pagjasë ditëve të sotshme, por jo në motin e largët 1971.

“Nisja nga Tirana për në Kinë u bë më datën 18 mars 1971, bashkë me 30 shqiptarë, që edhe ata udhëtonin për në Kinë, duke ndjekur itinerarin Tiranë-Beograd. Këtu qëndruam vetëm një gjysmë ore, sa u furnizua avioni me karburant. Çanta nuk u lëshua asnjë çast nga dora. Nga Beogradi udhëtuam për në Budapest. Këtu fjetëm një natë në hotelin e aeroportit, meqë ishim tranzit. Këtu erdhën shokët e ambasadës sonë për t’u interesuar për fjetjen. Në hotel fjeta në një dhomë bashkë me një shok shqiptar.

Të nesërmen u nisëm përsëri me avion për në Moskë. Në aeroportin e Moskës qëndruam 8 orë. Në asnjë vend ku kalova nuk më kontrolluan dhe as dyshuan çfarë kisha brenda. Nga Moska u nisëm për në Omsk. Në aeroport qëndruam vetëm një gjysmë ore dhe përsëri udhëtojmë për Irkutsk, ku fjetëm një natë.

Të nesërmen u nisëm për në Pekin, ku mbërritëm më datën 21 mars në ora 11 paradite. Kishin dalë për të na pritur këshilltari i ambasadës tonë dhe shokë të Akademisë së Shkencave të RP të Kinës dhe të Institutit Arkeologjik, kryetari i degës së punëve të jashtme pranë Akademisë së Shkencave, përfaqësuesi i ushtrisë pranë Institutit Arkeologjik, përgjegjësi i Institutit Arkeologjik dhe punonjës shkencorë të tij, si dhe përkthyesi. Çantën me kodikët e dorëzuam në ambasadë për ta ruajtur.”

Teksti i mësipërm është raporti i arkivistëveit Reshat Alia, restaurator i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave, i cili udhëtoi drejt Pekinit, bashkë me kolegen e tij, Sanije Mara, ngarkuar me detyrën e transportit dhe restaurimit të kodikëve Beratinus 1 dhe 2.

Të shumëpërmendurit kodikët të Beratit nr. 1 dhe nr. 2, ose të referuar edhe si Codex Beratinus Purpureus dhe Codex Aureus Anthimi, u zbuluan, pas një periudhe të gjatë fshehjeje, më 12 gusht 1968 në kishën katedrale të Fjetjes së Shën Marisë në Berat (sot Muzeu “Onufri”) dhe u morën në dorëzim nga oficerët e Degës së Punëve të Brendshme të Beratit.

Më 21 gusht të po atij viti kodikët iu dorëzuan Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave nga Ministria e Arsimit. Për shkak të dëmtimeve të mëdha që kishin pësuar, kodikët kishin nevojë të menjëhershme për restaurim, gjë e cila nuk ndodhi shpejt në kohë, por vetëm më 1971.

Restaurimi kaloi në disa procese. Procesi i parë ishte shkëputja e fletëve të ngjitura me njëra-tjetrën. Për këtë arsye u ndërtua një arkë prej xhami, u montua një aparat i thjeshtë për prodhimin e avullit dhe futjen e avullit brenda arkës. Në arkë u vendos një barometër, për të vëzhguar temperaturën dhe lagështinë, duke i lënë fletët në atë mjedis për 3 orë. Gjatë këtij procesi u bë dhe numërimi i fletëve.

Procesi i dytë ishte restaurimi dhe ngjitja e fletëve, të cilat ishin dëmtuar gjatë shkëputjes nga njëra-tjetra. Gjatë këtij procesi është bërë edhe pastrimi nga precipitimet e ujit, pluhurit dhe mykut. Më pas është bërë rrafshimi i fletëve, duke i futur ato mes dy xhamave organikë, dhe duke i vendosur nën pesha.

Procesi i tretë ishte mbyllja e fletëve në xhama organikë në mënyrë hermetike. Mbyllja është bërë brenda një balloni që nuk përmbante ajër, por vetëm azot dhe thynol të pastër. Në fund, xhamat që mbanin fletët e të dy kodikëve u vendosën në zarfe plastike dhe u lidhën në vëllime. 190 fletët e Beratinus 1 u vendosën në 9 vëllime, kurse 420 fletët e Beratinus 2 u vendosën në 21 vëllime.

Krahas restaurimit u bë edhe një punë e madhe, e kushtueshme financiarisht dhe mjaft e gjatë në kohë, për përgatitjen e kopjeve të dy kodikëve dhe të maketeve të tyre. Për të prodhuar kopjen e kodikut Beratinus 2, Instituti i Arkeologjisë së Kinës tërhoqi nga Banka Kombëtare e Pekinit 50 gram ar për shkrimin, si dhe u therën 119 kokë dhi për të prodhuar 420 fletët e pergamenës.

Më 6 nëntor 1971, 3 arkat në të cilët ishin vendosur kodikët edhe materialet e tjera, u ngarkuan në vaporin “Vlora” dhe u nisën për në Shqipëri. Vapori mbërriti në Portin e Durrësit më 31 dhjetor të atij viti. Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave i mori në dorëzim arkat e kodikëve më 6 janar 1972, kur vapori “Vlora” u fut në Portin e Durrësit.

Më 15 janar 1972 në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave u zhvillua ceremonia e marrjes në dorëzim të kodikëve.

Të pranishëm në ceremoni ishin:

Drejtori i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave, Skënder Hajro, Këshilltari Ambasadës së R.P. të Kinës, Sia Sin Fën, dhe personaliteteve të shkencës:  prof. Androkli Kostallari, prof. Stefanaq Pollo, prof. Aleks Buda, prof. Gani Strazimiri, Drejtoresha e Bibliotekës Kombëtare, Marika Vogli, e të tjerë.

Prej asaj date, kodikët e restauruar ruhen në Arkivin Qendror Shtetëror, në shërbim të publikut të specializuar dhe të përgjithshëm.

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Udhëtimi Sekret i Kodikëve të Beratit / Peripecitë e restauratorëve që udhëtuan drejt Kinës appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Shprehjen “qan me lot krokodili” me siguri e kemi dëgjuar të gjithë qoftë si një akuzë për emocione të shtirura, qoftë si një mënyrë për të treguar një pendesë të rreme. Por çfarë fshihet pas kësaj shprehjeje që rrënjët i ka në një nga krijesat më të frikshme të botës shtazore?

Origjina e saj është më e lashtë sesa mund të mendohet dhe, siç ndodh shpesh me metaforat e qëndrueshme, është një përzierje midis realitetit dhe legjendës. Ideja se krokodilët qajnë ndërsa hanë prenë e tyre buron nga besime të hershme, që më pas janë zhvilluar në simbolikë morale e madje edhe në gjuhën e mjekësisë moderne.

Nga pikëpamja biologjike, ekziston një shpjegim për këtë sjellje të çuditshme. Krokodilët kanë gjëndra pranë syve, të cilat ndihmojnë në mbajtjen e syve të lagësht dhe në eliminimin e kripërave të tepërta. Gjatë procesit të të ushqyerit i cili përfshin një përpjekje të madhe muskulare dhe gojë të hapur për një kohë të gjatë  këto gjëndra mund të shtypen dhe të çlirojnë lëngje që ngjasojnë me lotët. Studime të mëvonshme, si ai i vitit 2006 i neurologut Malcolm Shaner dhe biologut Kent Vliet, kanë vëzhguar këtë fenomen tek aligatorët dhe caimanët, duke përforcuar idenë se “lotët” janë thjesht një reagim fiziologjik ndaj mënyrës së të ushqyerit.

E megjithatë, që nga Mesjeta, njerëzimi i ka dhënë një domethënie tjetër këtyre lotëve. Për herë të parë, shprehja “lotët e krokodilit” është përhapur në tregimet e Sir John Mandeville në shekullin XIV. Në to, përshkruhet një krokodil që qan teksa ha një njeri  një përfytyrim grotesk, por që mbante ngarkesë të thellë morale.

Kjo alegori u përqafua gjerësisht në letërsinë klasike. William Shakespeare e përdori shpesh si metaforë për hipokrizinë dhe mashtrimin emocional. Në “Othello”, në “Henry VI” dhe “Antony and Cleopatra”, krokodili shfaqet si simbol i pendesës së rreme. Një tjetër autor i njohur, Edmund Spenser, e përshkruan këtë krijesë si “dinak mizor”, që përdor lotët për të fshehur dredhitë.

Në vijim të kësaj tradite simbolike, figura e “lotëve të krokodilit” është përdorur për të stigmatizuar veçanërisht gratë, të cilat në rrëfimet moralizuese paraqiten si përdoruese të holla të emocioneve të rreme për të manipuluar burrat dhe realitetin. Kjo përplasje mes dhimbjes së dukshme dhe qëllimit të fshehur e bëri shprehjen të depërtojë thellë në gjuhën dhe kulturën popullore.

Madje, kjo shprehje ka gjetur vend edhe në mjekësi. “Sindroma e lotëve të krokodilit”, ose simptoma Bogorad, përshkruan një gjendje neurologjike ku një person derdh lot kur ha. E identifikuar për herë të parë në vitin 1926 nga neurologu rus F.A. Bogorad, kjo sindromë është pasojë e një dëmtimi të nervit të fytyrës, që bën që sinjalet e gjëndrave të pështymës të ngatërrohen me ato të gjëndrave lotsjellëse.

Sipas studiuesit Adam Britton, ndonëse është e vështirë të përcaktosh saktësisht prej nga buron miti i “lotëve të krokodilit”, është e lehtë të kuptosh pse ai është bërë kaq i përhapur: “Për një krijesë kaq të pamëshirshme, lotët mbi viktimën e saj janë një ironi e paharrueshme”, shkruan ai. Ironi që ka shërbyer si burim frymëzimi për shekuj me radhë në letërsi, në filozofi morale, në folklor dhe tashmë edhe në terminologjinë mjekësore.

The post ‘Lotët e krokodilit’, çfarë nënkupton shprehja alegorike për lotët e rremë appeared first on Gazeta Si.

Nga Liridon Mulaj- Që nga hartat etnografike, të krijuara me materiale tekstile, tek dokumentarët e kohës së diktaturës e deri tek poezitë apo videoartet mbi Çamërinë dhe kujtesën, Vila 31 për të dytën herë brenda vitit shndërrohet në një galeri të artit pamor.

Nga një dhomë në tjetrën dhe nga një holl në tjetrin, teksa vila përshkohet nëpërmjet korridoreve të mëdha e me dritë të ish-vilës së diktatorit, të shfaqen instalacione dhe ekrane të mëdha që shfaqin video dhe zëra të cilët nëpërmjet imazhit audioviziv përpiqen të jenë pjesë integrale e ambienteve të asaj shtëpie, në të cilën për shumë vite me radhë, diktatori jetoi vitet kulminante të jetës dhe pushtetit të tij.

Ky fakt duket sikur te artistët krijon një lloj makthi psikologjik, sidomos tek artistët e rinj shqiptarë, të cilët edhe pse nuk e kanë jetuar atë kohë dhe dinë shumë pak për diktatorin, rrëfenjat e prindërve apo edhe gjyshëve ua kanë rrëfyer deri diku tmerrin e diktaturës.

Këtë fakt e cek edhe artisti shkodran Kajro Urovi, i cili studion fotografi në Londër. I lindur në Itali dhe i zhvendosur në Londër në moshën 14-vjeçare, ai thotë për GazetaSi.al se si reagoi gjyshja e tij shkodrane kur mori vesh se nipi i saj do të flinte në vilën e ish-diktatorit.

“Gjyshja u habit shumë kur i thashë se do të flija për tre muaj në shtëpinë e Enver Hoxhës. Ajo më ka rrëfyer herët historinë e saj personale në komunizëm. Por për kontekstin për të cilin unë gjendem këtu, gjërat janë paksa ndryshe sot.”

Urovi thotë se puna e tij artistike ka lidhje me objektet e gjetura përreth vilës nga kopshtari i saj në vitet e diktaturës. Diçka që e shtyu atë drejt njohjes së diktatorit në një kontekst tjetër, atë të kohës së tij.

“Objektet që unë kam ekspozuar janë disa objekte të cilat kopshtari që punonte këtu në vitet ’80 i ka gjetur në ambientet përreth dhe i ka ruajtur deri më sot. Në ekran mandej kam shfaqur intervistën e kopshtarit Bajram Hysaj, i cili rrëfen për kohën dhe vendin ku i gjeti objektet. E gjithashtu ai rrëfen për kohën kur punonte si kopshtar dhe ndante ditën e tij me familjen e diktatorit”, thotë Urovi.

Kajro, i cili jeton në dhomën ku dikur jetonte Nexhmije Hoxha, thotë se rrëfimi i kopshtarit ka qenë interesant, por dhe e kuriozonte për të kuptuar më mirë kontekstin e kohës kur vila ka qenë në funksion.

Por në vilë ka edhe punë artistike të cilat kërkojnë të rikthejnë sërish vëmendjen nga çështje të rëndësishme kombëtare, siç është edhe Çamëria, një çështje e pazgjidhur prej thuajse 80-vitesh. Artistja çame, Erdiola Kanda Mustafaj, e cila jetën e saj e ndan mes Italisë dhe Francës, thotë për GazetaSi.al se rikthimi te rrënjët nëpërmjet punës së saj me titull “Kthim nga Çamëria” dhe qasja të cilën ajo ka për vendlindjen e paraardhësve, vjen në një tjetër prizëm, në të cilin nuk është trajtuar më parë: nëpërmjet artit pamor, instalacionit, poezisë dhe dokumenteve që dëshmojnë për kohën.

“Pika e rëndësishme prej së cilës jam nisur është prejardhja ime çame. Unë e nisa këtë studim për të sjellë një narracion ndryshe, parë nga narracioni shqiptar por edhe ai grek, të cilin nuk kam arritur ta gjej, pra nuk ekziston. Unë besoj se nëpërmjet poezisë, për shembull, mund të krijosh një lidhje më të fortë dhe shpirtërore me kohë të largëta.

Duke qenë tashmë brezi i tretë i çamëve të shpërngulur, ajo nuk beson më në zgjidhjen e çështjes. Por beson se nëpërmjet artit pamor mund të sjellë më shumë dritë dhe një perspektivë të re.

“Unë i përkas brezit të tretë të çamëve të zhvendosur nga Çamëria. Historitë janë të largëta dhe, të jem e sinqertë, nuk besoj më se kjo çështje do të zgjidhet. Por besoj se mund të sjellim një dritë në tërë këtë histori. Unë besoj se arti pamor është një gjuhë e re të cilën ne po e mësojmë prej viteve të fundit, sidomos në Shqipëri. Është një instrument ose një tjetër gjuhë e cila ndihmon të risjellim kujtesën në fokus.”

Erdiola, e cila jetën e saj e ndan mes Francës dhe Italisë, thotë se është shumë e inspiruar nga jetesa në vilën e Enverit por dhe nga Shqipëria.

“Ndryshe nga vendet e tjera të Europës ku informacioni gjendet kollaj dhe kudo, në Shqipëri duhen kontakte dhe kjo është shumë interesante. Unë besoj se Shqipëria do të jetë tashmë një nga destinacionet e mia kryesore të aplikimit të artit tim, i cili ka si qëllim memorien dhe kujtesën kolektive. Historia shqiptare më nxit shumë mendim dhe reflektim”, përfundon Erdiola.

Në pritje të artistëve të rinj për një tjetër fazë krijimi dhe njohjeje me historinë e Vilës 31, por dhe të Shqipërisë në tërësi, shtëpia ku dikur jetonte Enver Hoxha duket sikur ngadalë po bie në hullinë e asaj që kryeministri Rama deklaroi në ceremoninë hapëse të rezidencës: “Se në këtë vilë do të bëjmë gjithçka të cilën diktatori nuk e bëri dot.”

Përtej fjalëve dhe premtimeve, në Vilën 31 sot bëhet art nga një brez i cili padyshim sjell për publikun shqiptar një qasje të re dhe një kontekst të ri të asaj çka mbetet nga kujtesa e trishtë e një vendi të vuajtur si Shqipëria.

The post Artistët e rinj u rikthehen ‘plagëve të vjetra’ përmes artit modern në vilën 31 appeared first on Gazeta Si.

Nga Rachel Monroe – Në Filadelfia, brenda një ndërtese të stilit neogrek, ndodhet një nga institucionet më të veçanta dhe të debatueshme të historisë mjekësore: Muzeu Mütter. Prej themelimit të tij në shekullin XIX nga Kolegjiumi i Mjekëve të Filadelfias, ky muze është bërë i njohur për koleksionin e tij të jashtëzakonshëm të relikeve anatomike, përfshirë kafka, organe të konservuara, skelete me sëmundje të rralla dhe instrumente kirurgjikale historike.

Nuk është një vend për zemrat e ndjeshme, por një hapësirë që ka provokuar mendimin dhe ka sfiduar tabutë për më shumë se një shekull.

Megjithatë, së fundmi muzeu ka hyrë në një periudhë krize. Vitrinat janë zbrazur, ekspozitat janë mbyllur, dhe shumë nga materialet që përbënin thelbin e muzeut janë hequr nga publiku. Kjo ka ndodhur si pasojë e një riorientimi institucional të ndërmarrë nga drejtuesit e rinj të Kolegjiumit, nën drejtimin e presidentes Mira Irons.

Ajo vendosi të pezullonte një pjesë të madhe të ekspozitës për të rishikuar në mënyrë etike mënyrën se si ishin mbledhur, përpunuar dhe shfaqur mbetjet njerëzore, sidomos ato për të cilat mungonte një dokumentim i qartë i pëlqimit.

Ky vendim ka ngjallur një reagim të madh nga komuniteti shkencor, nga punonjësit e mëparshëm të muzeut, por edhe nga publiku i gjerë. Dhjetëra mijëra njerëz kanë firmosur një peticion për të “shpëtuar Mütter-in”, ndërsa shumë studiues kanë kritikuar mbylljen e një hapësire që nuk ishte thjesht muze, por një vend reflektimi mbi trupin, vdekjen dhe të papërshkrueshmen.

Ata e konsiderojnë këtë një shembull të një qasjeje të re që, në përpjekje për të qenë etikisht e ndjeshme, rrezikon të fshijë historinë dhe të zhbëjë mundësinë për të mësuar nga të shkuarat e vështira.

Nga ana tjetër, drejtuesit e Kolegjiumit e mbrojnë këtë lëvizje si një nevojë për të rivlerësuar raportin mes shkencës, publikut dhe respektit për individin. Në thelb të debatit qëndron një pyetje e vjetër: a mund të tregojmë historinë e trupit njerëzor pa rënë në shfrytëzim apo spektakël? Dhe, nëse po, si ta bëjmë këtë në mënyrë që të ruajmë integritetin, por edhe të mos heqim dorë nga e vërteta?

Mütter ka qenë një eksperiment i rrallë në këtë drejtim. Një vend ku turpi i trupit, ndjeshmëria ndaj vdekjes dhe kureshtja për të panjohurën bashkëjetonin.

Sot, me muret e zbrazëta dhe heshtjen që ka zëvendësuar pyetjet, shumë e shohin këtë si fundin e një epoke. Të tjerë, si një mundësi për ta rindërtuar muzeun mbi baza më të qëndrueshme etike.

Çfarëdo të ndodhë, kriza e Mütter-it është simptomë e një debati më të madh që po zhvillohet në shumë institucione kulturore në SHBA dhe më gjerë: si të tregojmë historinë e njeriut pa e zhveshur atë nga dinjiteti? Dhe a mundet vetë muzeu të mbetet një vend i gjallë mendimi, kur heshtja fillon të zë vendin e tij?

Burimi: The New Yorker. Pershtati : Gazeta SI

The post Muzeu që ruante trupat njerëzorë po mbyllet për shkak të përballjes me historinë dhe etikën appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Më 17 korrik 1958, në ekranin shqiptar u shfaq për herë të parë një film i prodhuar tërësisht nga autorë dhe aktorë vendas.

 “Tana”, me regji të Kristaq Dhamos dhe skenar të novelistit Fatmir Gjata, është konsideruar si gurthemel i kinematografisë shqiptare.

I prodhuar nga “Shqipëria Film”, ky realizim i parë zyrtar solli një qasje të re në artin filmik në vend, duke u fokusuar jo vetëm te një tematikë me ngarkesë ideologjike si kolektivizimi i bujqësisë, por edhe te transformimet sociale dhe përplasja mes së resë dhe zakoneve patriarkale.

Në ndërtimin e skenarit bashkëpunuan Fatmir Gjata, Nasho Jorgaqi dhe vetë regjisori Kristaq Dhamo. Ngjarjet vendosen në një fshat ku dashuria e dy të rinjve vihet në rrezik nga mentaliteti konservator, që përfaqëson një nga sfidat më të mëdha të kohës.

Tinka Kurti, në rolin e Tanës, përkrah Naim Frashërit si Stefani, Kadri Roshit si Lefteri dhe Andon Panos në rolin e kryetarit të kooperativës, sjellin një interpretim që sot konsiderohet klasik. Një nga momentet që bëri histori ishte edhe puthja e parë në ekranin shqiptar, një skenë që u përfol gjatë për kurajën e saj.

“Është e vërtetë dhe kjo më bën krenare. Nuk pata asnjë hezitim kur tek filmi “Tana”, nën një pemë i dhashë puthjen partnerit tim, aktorit të madh Naim Frashëri. Është puthja e parë në historinë e filmit shqiptar dhe kjo më bën të ndjehem vërtetë mirë. Ishte koha e tillë, mentaliteti që të pengonte për të realizuar skena të tilla. Megjithatë, edhe pse isha shumë e re, pasioni e bën aktorin të interpretojë edhe skena të tilla që tashmë janë të zakonshme” tregon aktorja Tinka Kurti.

Muzika e filmit, e kompozuar nga Çesk Zadeja, kontribuon në atmosferën e tij të veçantë, duke e kthyer “Tana”-n në një nga veprat më të rëndësishme të trashëgimisë sonë kinematografike.

The post 66 vite nga premiera e filmit të parë shqiptar ‘Tana’ appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”–  “Gjyqi i poetëve” njihet si një nga aktet më të errëta të diktaturës komuniste në Shqipëri. Nën akuza të sajuara dhe me një proces të mbushur me falsifikime nga Sigurimi i Shtetit, dy poetët e rinj, Genc Leka dhe Vilson Blloshmi, u dënuan me vdekje me datë 17 Korrik 1977 , si pjesë e një të ashtuquajturi “grup sabotatorësh në bujqësi”.

Më 13 qershor 1977, Gjykata e Rrethit Librazhd shpalli vendimin ekstrem për tetë të arrestuarit, mes tyre edhe dy poetët. Vendimi ishte i parashkruar: pushkatim për Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin.

Përpjekjet e dëshpëruara për të ndryshuar vendimin në instancat e larta, përfshirë kërkesën për falje drejtuar Presidiumit të Kuvendit Popullor, u refuzuan. Gjithçka ishte vulosur.

Vendimi i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë, që e mbështeti plotësisht atë të gjykatës së Librazhdit, konfirmon qartazi klimën politike të kohës dhe logjikën e diktaturës, ku biografia, prejardhja familjare dhe mendimi i lirë konsideroheshin rrezik për regjimin.

Në relacionin e gjykatës thuhet:

“Të gjykuarit Genc Leka, Vilson Blloshmi, D. Blloshmi dhe Bedri Blloshmi, në bashkëpunim me njëri-tjetrin, kanë zhvilluar një veprimtari të theksuar kriminale, duke synuar minimin e ekonomisë bujqësore dhe dobësimin e Pushtetit Popullor. Tre të parët kanë kryer edhe agjitacion e propagandë.”

Më tej, vendimi thekson rëndësinë që i jepej biografisë:

“Të gjykuarit janë persona me prejardhje klasore të keqe, nga familje të pasura, të lidhura me Ballin Kombëtar…”

Akuzat ishin të një natyre që më shumë kishin të bënin me ndëshkimin e mendimit të lirë dhe artit sesa me veprime konkrete kundër shtetit. Poezitë, shkrimet dhe qëndrimi i tyre kritik ndaj realitetit komunist u interpretuan si “agjitacion e propagandë”.

Pas vendimit të Gjykatës së Lartë, dy poetët u pushkatuan në mesnatën e 17 korrikut 1977, pranë një zone të pyllëzuar, rreth 6 kilometra larg Librazhdit.

Dëshmia e dokumentuar: Dosja sekrete që ekspozon farsën gjyqësore

 Dosja sekrete e Sigurimit të Shtetit kundër poetit Vilson Blloshmi e mbledhur dhe botuar nga i vëllai, Bedri Blloshmi hedh dritë mbi një proces farsë. Një seri dokumentesh arkivore hedhin dritë mbi manipulimet dhe akuzat e fabrikuara nga regjimi kundër dy poetëve që u pushkatuan për motive thjesht politike.

Autori i librit, Bedri Blloshmi, vëllai i Vilsonit, pas më shumë se katër dekadash kërkimesh, ka arritur të zbulojë procesverbalin e pushkatimit dhe dokumente të tjera të klasifikuara si “tepër sekret”. Libri mban titullin “Dosja Formulare, Kategoria 2°, nr.840” – i njëjti emërtim që mbante edhe dosja zyrtare e përndjekjes ndaj poetit.

“Pas shumë vitesh kam gjetur procesverbalin e pushkatimit të vëllait. Në të kanë firmosur emra si Spiro Koleka dhe Haxhi Lleshi. Në mbledhjen e Presidiumit është diskutuar për çështje dekoratash dhe në fund dikush pyet: ‘Çfarë do bëjmë me të dënuarit me vdekje?’ Haxhi Lleshi thotë vetëm: ‘Këta janë familje armiqsh dhe nuk e duan socializmin’. Kaq ishte.” – ka rrëfyer Bedri Blloshmi.

Në këtë dosje ndodhen dokumente të rralla. Vendimi i arrestit, marrja në pyetje nga hetuesit, akt-ekspertizat e poezive të Vilsonit nga studiues të letërsisë, pseudonimet e spiunëve që e ndiqnin, por edhe vendimet e komitetit të partisë dhe të trupit gjykues për dënimin me vdekje.

Vilsoni ishte vetëm 28 vjeç në kohën e arrestimit dhe pushkatimit. Ai la pas një vajzë vetëm një vjeç. Sot, pas më shumë se 45 vjetësh, dokumentet që për shumë kohë mbetën të mbyllura në arkivat e Sigurimit, zbulojnë jo vetëm një krim shtetëror, por edhe tragjedinë e një shoqërie që nuk është ndarë ende plotësisht nga e kaluara e saj totalitare.

Letra e Vilson Blloshmit për kushërirën Lumturie Blloshmi, një dëshmi e një sensi të lartë estetik dhe intelektual.

Një letër e gjetur mes dokumentave është edhe ajo të cilën Vilsoni ia dërgonte kushërirës së tij, piktores Lume Blloshmi ku mes kërkesave për ti dërguar libra dhe përsiatjeve për letërsinë kallp të kohës, Vilsoni i shkruan asaj mbi gjendjen e tij të brendshme, një reflektim i cili shpalos një kut artistik të lartë dhe modern.

“…mjaft prej këtyreve veprave lënë vraga të paharrueshme në ndërgjegjen e njeriut naiv, si plugu në një tokë të virgjër. Në shpirtin e shkrimtarit që shkroi këto vepra alternativa më e mirë për njeriun është që të vdesë. Nuk vihen lidhje mes asaj që njeriu ka më intime në zemër, me atë që do të duhej të merrte nga parimet fizike dhe morale të njerëzimit. Ndërkaq, artisti dhe shkrimtari i kohës sonë, të bëjë atë që bën epoka- të bëhet edhe budalla, nëse është nevoja. Unë nuk di përse emri i Sartrit dhe i Kamysë,  mbushin kaq boshllëk dhe ndriçojnë kaq shumë errësirën! A janë protesta të gjalla kundër shtypjes? Një zot e di, nëse ekziston. Shpesh, këto janë predikime për lirinë e kërkuar aq shumë nga ushtarët dhe kurtizanet dhe jo nga turmat e gjera popullore. Helas! T’i lëmë këta shkrimtarë të papjekur! Unë di vetëm një gjë, edhe ti e di, dhe gjithë bota e di. Po jua them: nëse sensi i vërtet i njeriut nuk vdes në këto kohë të tmerrshme, ai nuk ka për të vdekur kurrë. Lumi! Kërko … kërko ndonjë nga këto libra dhe m’i dërgoni, ju lutem. Do të doja të shkruaja më shumë, por nuk po shkruaj më. Tani mendime të ashpra kalojnë në mendjen time. Trupi im do të flerë, por shpirti im do të fluturojë. Kështu, njëri më tërheq këtej, tjetri andej. Është shumë vonë. Mesnatë. Natën e mirë, pra, kushurira ime e varfër që ke një emër kaq të bukur!

Ja tani një citim nga Shatobrian:

“Lumturia e vërtet kushton pak; nëse është e shtrenjtë, nuk është cilësore” Kujtime përtej Varrit.

Përshëndetjet e mia juve dhe familjes Vilson”.

Pjesa më e madhe e dorëshkrimeve të poetit të pushkatuar Vilson Blloshmi janë gjetur në dosjet sekrete të Sigurimit të Shtetit. Vetëm pak prej tyre si letra me kushërirën Lumturi Blloshmi dhe tri poezi të ruajtura nga vëllai i tij, Bedriu  kanë burim familjar. Pjesa tjetër është marrë nga dosjet hetimore dhe operative, të cilat përmbajnë materialet e përgjuara, letrat e spiunëve dhe dorëshkrimet e sekuestruara që përdoreshin si prova.

Në vitin 2007 u zbuluan tre blloqe dorëshkrimesh:

I pari përmban citime dhe përkthime nga autorë europianë (Hugo, Poe, Baudelaire, Verlaine etj.) dhe është shkruar gjatë viteve 1971–1972. I dyti, nga viti 1974, përmban përmbledhje dhe përkthime të veprave të Hugo-s, përkthime poetike dhe disa poezi të panjohura më parë të vetë Blloshmit, mes tyre dhe poezia e fundit e tij. I treti përmban përkthimin e plotë të novelës “Zadig” të Volterit, një version më i plotë se përkthimi i vitit 1990, i cili ishte i censuruar.

Blloshmi, i vetmuar dhe i përndjekur, i gjente librat në frëngjisht në mënyrë të fshehtë, përmes miqve ose duke i marrë me qira nga ish-intelektualë të persekutuar. Në letrat e tij, ai kërkon rregullisht libra të ndaluar nga kultura perëndimore, që për regjimin komunist përbënin armë propagande armiqësore. Ai nuk ishte një aktivist politik, por një poet i dhënë pas kulturës dhe letërsisë franceze, një dashuri që e çoi drejt dënimit.

Sot në këtë përvjetor kujtojmë se Vilson Blloshmi dhe Genc Leka jo vetëm ishin dy intelektuale dhe poetë modernë për kohën, por edhe dy fatkeqë, jeta e të cilëve u mbyll shpejt, ndoshta duke e lënë letërsinë shqipe të cunguar përgjithmonë.

The post Letërsia nën akuzë: Rasti i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit/ Si u pushkatuan nga diktatura dy poetët nga Librazhdi appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Nominimet për çmimet Emmy 2025 janë shpallur  dhe këtë herë, ato sjellin një frymë të re dhe një pamje të ndryshme nga ajo e vitit të kaluar. Për herë të parë pas një kohe të gjatë, Akademia e Televizionit ka vlerësuar me entuziazëm prurje të reja si The Pitt, The Studio dhe Adolescence, duke i dhënë fund ciklit të përsëritur të çmimeve për të njëjtët emra çdo vit.

“Severance” udhëheq garën me 27 nominime

Drama surrealiste për vendin e punës, Severance, prodhim i Apple TV+, kryeson listën me plot 27 nominime, përfshirë ato për serialin më të mirë dramatik, aktorin dhe aktoren më të mirë në dramë. Ky është një rikthim i fuqishëm për serialin që nuk ishte pjesë e garës që nga viti 2022, dhe që këtë herë duket më i fuqishëm se kurrë.

Pas saj, renditen The Penguin , spin-off i Batman nga HBO me 24 nominime, si dhe dy seriale të tjera shumë të pëlqyera: The Studio (gjithashtu nga Apple TV+) dhe The White Lotus nga HBO, me nga 23 nominime secila. Këto shifra konfirmojnë rivalitetin mes dy prej platformave më të mëdha të prodhimit televiziv për supremacinë në botën e çmimeve.

Ndërkohë që Apple TV+ dhe HBO dominojnë në shumicën e kategorive, Netflix pati një fluks  të qetë nominimesh. Me gjithë suksesin e serialit Adolescence, platforma arriti vetëm 13 nominime, duke u lënë në hije nga konkurrenca.

Megjithatë, befasitë nuk munguan. Monsters: The Lyle and Erik Menendez Story dhe Black Mirror arritën të marrin vëmendje të konsiderueshme në kategorinë e miniserive dhe serive antologjike, me përkatësisht 11 dhe 10 nominime. Sidomos për Black Mirror, pas gati 14 vitesh transmetim dhe shtatë sezonesh, kjo ishte një njohje e papritur për një serial që shpesh ka paralajmëruar realitetin me vizionin e tij distopik.

Të tjera surpriza përfshijnë rikthimin e Survivor në kategorinë e reality-shfaqjeve më të mira konkurruese, ndërkohë që Late Night With Seth Meyers nuk arriti të përfshihet këtë vit. Jeff Probst, prezantuesi legjendar i Survivor, mori nominimin e tij të dytë që nga viti 2011 si drejtues i një reality-show, çka ngjall spekulime për një tjetër seri suksesi në këtë kategori.

Në kategorinë e varieteteve të shkruara, gara mbetet mes dy emisioneve të zakonshëm: Saturday Night Live, që sapo ka përfunduar sezonin e tij të 50-të, dhe Last Week Tonight With John Oliver, fituesi i shumëfishtë i Emmy.

“The Pitt”, sukses komercial, por jo i plotë në nominime

Një tjetër emër i përfolur është The Pitt, drama debutuese e HBO Max që ka arritur sukses të madh publik dhe tashmë frymëzon imitues për shkak të formulës së saj të thjeshtë, episodëve të shumtë dhe transmetimit javor. Aktori Noah Wyle mori nominimin e tij të parë pas 26 vitesh, por pjesa më e madhe e kastit mbështetës u anashkalua nga Akademia  përjashto Katherine LaNasa.

Arsyeja? Ndoshta sepse The White Lotus, me sezonin e saj të tretë, dominoi kategoritë për aktorët dytësorë. Emra si Carrie Coon, Parker Posey, Natasha Rothwell, Aimee Lou Wood, Walton Goggins, Jason Isaacs dhe Sam Rockwell janë mes të nominuarve. Duket se vështirë të parashikohet se kush do të jetë “Jennifer Coolidge-i” i këtij viti , personazhi që do të bëhet ikonë e ceremonisë.

Komeditë: një garë e ngushtë mes “Hacks”, “The Bear” dhe “The Studio”

Vitin e kaluar, Hacks mposhti surprizën e quajtur The Bear për komedinë më të mirë. Këtë vit, Hacks mori 14 nominime, një më shumë se The Bear. Por vëmendja po përqendrohet gjithnjë e më shumë te The Studio, satira e brendshme e Hollivudit e krijuar nga Seth Rogen. Ai është nominuar për regji, skenar dhe rol kryesor  dhe një fitore e trefishtë do ta bënte edhe më të veçantë suksesin e sezonit të parë të këtij seriali.

Ceremonia e 77-të e çmimeve Emmy do të zhvillohet më 14 shtator, me komedianin Nate Bargatze si prezantues për herë të parë.

The post Shpallen nominimet per çmimet ‘Emmy 2025’/ Dominojnë ‘Severance’ dhe ‘The Penguin’ appeared first on Gazeta Si.

Nga Rafael Behr – Para se Donald Trump të bëhej politikan, ai ishte një manjat i pasurive të paluajtshme. Natyrshëm, ai mendoi se mund ta zgjidhte luftën në Ukrainë me një marrëveshje të tipit pasuror. Në këmbim të një armëpushimi, Vladimir Putini do të mbante territoret që kishte pushtuar tashmë.

Por, përpara se Putini të bëhej politikan, ai ishte agjent i KGB-së dhe e vajtonte shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik. Ideja e tij për një zgjidhje të drejtë fillon me dorëzimin total të Ukrainës ndaj një mëmëdheu ruse imperialist.

Nuk ka asnjë provë se Trump është ndjerë ndonjëherë i tronditur nga kjo ambicie apo nga mizoritë e kryera në emër të saj. Por sot ai shprehet se është “shumë i pakënaqur” me presidentin rus për shkak të intensifikimit të luftimeve, duke sfiduar përpjekjet e Shtëpisë së Bardhë për t’i dhënë fund konfliktit.

Nuk është vrasja ajo që e shqetëson presidentin amerikan, por mosmirënjohja. Trump i ofroi Putinit një copë të madhe të Ukrainës (sikur toka të ishte e tij për ta dhuruar), dhe gjithçka që kërkonte në këmbim ishte mundësia për të mburrur veten si paqebërës. Refuzimi i Rusisë për të pranuar një marrëveshje të tillë e bën Shtëpinë e Bardhë të duket e pafuqishme, një mënyrë efikase për të acaruar një autokrat të ndjeshëm.

Shprehja e kësaj pakënaqësie erdhi përmes një marrëveshjeje për të furnizuar Ukrainën me sisteme të domosdoshme mbrojtjeje kundërraketore dhe një kërcënimi për vendosjen e tarifave “të ashpra” ndaj Moskës, nëse nuk arrihet një armëpushim brenda 50 ditësh.

Ky afat është i mjaftueshëm që Trump të rikthehet në zakonin e tij të vjetër për të përkëdhelur Kremlinin. Për më tepër, afatet e tij janë elastike. Do të ishte e nxituar të festohej vetëdijësimi i presidentit amerikan se Putini e ka “mashtruar” si një moment ndriçimi strategjik, e aq më pak si shenjë solidariteti me Ukrainën.

Presidenti që këtë javë foli për të drejtën e Kievit për vetëmbrojtje është i njëjti që vetëm pesë muaj më parë përçmoi Volodymyr Zelensky-n si autor të fatkeqësisë së vendit të tij dhe si një mashtrues që e kishte bindur Joe Biden-in të jepte ndihma të çmuara për një kauzë të humbur ushtarake. Favori që mohohet dhe më pas jepet, mund të tërhiqet sërish. Kjo është mënyra e Trump-it.

Pozicioni aktual mund të jetë i përkohshëm, por kjo nuk do të thotë se është pa përmbajtje. Ndryshimi kyç është se Zelensky dhe aleatët e tij europianë e kanë bindur Trump-in se janë ata që po paguajnë për luftën; se pavarësia e Ukrainës nuk është një mashtrim.

Faza e parë e kësaj bindjeje ishte krijimi i një fondi të përbashkët investimesh për shfrytëzimin e mineraleve, naftës dhe gazit në Ukrainën e pasluftës. Pjesa e përfytyruar prej 50% për SHBA-në në këto burime u paraqit si një “shlyerje” për ndihmën ushtarake.

Më pas erdhi angazhimi i vendeve anëtare të NATO-s për të rritur buxhetet e tyre të mbrojtjes në 5% të të ardhurave kombëtare brenda një dekade. Samiti vjetor i NATO-s muajin e kaluar u organizua pothuajse tërësisht për ta paraqitur këtë premtim si një nderim personal ndaj Trump-it. Nuk ishte një spektakël i denjë. Mark Rutte, sekretari i përgjithshëm i NATO-s, nuk e nderoi postin e tij duke e quajtur presidentin amerikan “babi”. Por shfaqja duket se i bëri përshtypje audiencës së synuar. Në konferencën e tij për shtyp pas samitit, Trump foli me një ngrohtësi të pazakontë për vendosmërinë europiane.

Kjo dashamirësi u shfaq sërish këtë javë në një transmetim nga Shtëpia e Bardhë, ku Trump, me Rutte-n në krah, deklaroi se “të kesh një Europë të fortë është një gjë shumë e mirë”. Ai iu referua sërish samitit “shumë të suksesshëm” të NATO-s, premtimit për 5% dhe një marrëveshjeje të re, sipas së cilës sistemet e nevojshme të mbrojtjes kundërraketore, konkretisht sistemi Patriot, do të blihen për llogari të Kievit nga aleatët europianë.

Qëllimi i Trump-it nuk është se kauza është e drejtë, por se faturën e paguajnë të tjerët. (Ky ndryshim qëndrimi reflekton bindjen se Europa është një klient më i mirë se Kremlini.) Dollarët e NATO-s mposhtin mashtrimet e Putinit. Të paktën për tani.

Ky është një lehtësim për Ukrainën, por jo më shumë se kaq. Patriot-ët ndihmojnë për të mbrojtur qytete që ndodhen nën bombardime të ashpra ruse, por nuk e ndryshojnë ndjeshëm ekuilibrin e forcave në fushëbetejë. Kremlini vazhdon të bëjë përparime territoriale me një kosto të lartë në jetë njerëzish. Forcat ukrainase vazhdojnë të bëjnë një mbrojtje heroike dhe herë pas here arrijnë fitore spektakolare me kundërsulme, por guximi nuk mund të përballojë pafundësisht peshën e numrave.

Plani i Putinit është më shumë një llogari aritmetike sesa një strategji. Ai synon të vazhdojë të dërgojë ushtarë në “mullirin e mishit”, siç e quajnë rusët frontin, derisa të mos ketë më mjaftueshëm ukrainas me forcë apo armë për të luftuar. Prandaj fronti ekonomik veçanërisht sanksionet që synojnë të kufizojnë të ardhurat e Moskës nga eksportet e naftës dhe gazit, është kaq jetik. Dhe prandaj gatishmëria e Trump-it për të forcuar këtë përpjekje, nëse është e sinqertë, do të kishte një rëndësi të madhe.

Putini mund të supozojë me të drejtë se bëhet fjalë për një blof ose për një tekë kalimtare. Por ai mund ta ketë tepruar me lëvizjen e tij. Ai ka më pak kontroll mbi ngjarjet sesa mendojnë adhuruesit më të mëdhenj dhe kritikët më të frikësuar. Propaganda e Kremlinit kultivon mitin e udhëheqësit të madh dhe vizionar që qëndron mbi historinë. Kjo figurë përçohet jashtë vendit si hija e një ‘kukulltari’ të gjithfuqishëm që tërheq fijet për të rrëzuar demokracitë perëndimore.

E vërteta është ende e errët, por më banale. Putini është bosi i bosëve në një kleptokraci gangstere, ku shërbimet e sigurisë përbëjnë klanin më të fuqishëm. Ideologjia ultranacionaliste dhe kultit i personalitetit të presidentit janë të ngulitura në gjithë diskursin publik si prova lojaliteti. Është e vështirë të dihet kush beson me të vërtetë, kur dënimi për fjalën e gabuar është i rëndë. Ekonomia është organizuar për luftë totale, nga industritë që prodhojnë municione deri te pagesat për rekrutët dhe kompensimet për familjet e viktimave, të cilat mbajnë gjallë rajonet e largëta ku ushtarakët janë e vetmja mundësi punësimi.

Putini u ka thënë rusëve në mënyrë të përsëritur se ata janë të përfshirë në një luftë ekzistenciale me Perëndimin, e barazvlefshme me rezistencën ndaj pushtimit nazist në vitin 1941. Nëse ai tani do ta ndalonte luftën në këmbim të një pjese të Ukrainës Lindore, kjo nuk do të ishte fitorja që ka premtuar. Ai ka mobilizuar një zjarr patriotik për të heshtur çdo dyshim mbi mençurinë e kësaj përpjekjeje dhe shpërblimi implicit është lavdia kombëtare.

Nëse luftimet përfundojnë me kushte të zbehta, ai do të përballet me nëna të zemëruara, bijtë e të cilave kanë vdekur kot. Do t’i duhet të gjejë punë civile për veteranë të zhgënjyer. Këto janë probleme që ai preferon t’i shtyjë. Është më e lehtë të vazhdosh mbi rripin transportues të vdekjes sesa të zbresësh prej tij për një marrëveshje si ajo që ka në mend Trump-i , një marrëveshje, duhet theksuar, që mbetet tmerrësisht bujare në shpërblimin e një agresioni të paprovokuar.

Hezitimi i Putinit për të ndjekur këtë rrugë nuk është zgjedhje e një strategu të madh , ashtu siç nuk ishte as pushtimi i plotë në shkurt 2022. Plani A ishte të pushtonte Ukrainën brenda pak ditësh. Presidenti rus e nënvlerësoi rëndë kundërshtarin e tij atëherë. Plani B është kasaphanë dhe durim  me shpresën se pala tjetër do të mbetet pa municion dhe pa vullnet. Ta mbash Trump-in pezull mund të rezultojë të ketë qenë një tjetër gabim i rëndë në gjykim. Ukraina dhe aleatët e saj më të besueshëm duhet të shpresojnë që po  dhe ta shfrytëzojnë fort këtë avantazh, për sa kohë që zgjat.

Burimi: The Guardian. Përshtati: Gazeta Si.

The post Dollarët e NATO-s (për Trumpin) mund të jenë më bindëse se propaganda e Putinit appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Për herë të parë, Shqipëria zhvilloi një aktivitet zyrtar në ambientet e Organizatës Botërore të Pronësisë Intelektuale (WIPO), duke e kthyer këtë moment në një ngjarje historike për përfaqësimin ndërkombëtar të trashëgimisë sonë kulturore dhe produkteve me tregues gjeografikë.

Ngjarja u organizua si një “Side Event” në kuadër të Asamblesë së Përgjithshme të WIPO-s, që këtë vit mblodhi në selinë e saj në Gjenevë mbi 600 delegatë nga mbarë bota.

Në këtë aktivitet u prezantuan vlera unike të kulturës shqiptare: produkte të certifikuara me tregues gjeografik, kostume popullore nga të gjitha trevat, si dhe punime të filigranit të njohur për mjeshtërinë e tij të hollë. Një program artistik shoqëroi eventin me valle tradicionale dhe muzikë folklorike, duke krijuar një atmosferë të gjallë dhe përfaqësuese të shpirtit shqiptar.

Gjithashtu, pjesë e programit ishte edhe një prezantim mbi rëndësinë e treguesve gjeografikë dhe shprehjeve kulturore tradicionale, si mjete për të mbrojtur dhe zhvilluar më tej identitetin kulturor të vendeve me histori të pasur si Shqipëria.

WIPO, një nga agjencitë kryesore të Kombeve të Bashkuara, synon krijimin e një ekosistemi të balancuar global për mbrojtjen e pronësisë intelektuale, duke nxitur inovacionin, kreativitetin dhe zhvillimin e qëndrueshëm në 193 shtetet anëtare të saj.

The post Shqipëria promovon trashëgiminë kulturore në WIPO, Gjenevë appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Pas më shumë se tetë dekadash zhdukjeje, një panel mozaiku i rrallë nga koha e Romës së Lashtë është rikthyer në Parkun Arkeologjik të Pompeit. Vepra, me motive erotike dhe e realizuar mbi pllaka travertine, daton nga fundi i shekullit I para Krishtit deri në fillim të shekullit I pas Krishtit. Ajo ishte grabitur gjatë Luftës së Dytë Botërore nga një oficer i Wehrmacht-it dhe kishte përfunduar në një koleksion privat në Gjermani.

Riatdhesimi i saj u bë i mundur falë trashëgimtarëve të një qytetari gjerman tashmë të ndjerë, të cilit mozaiku i ishte dhuruar nga një kapiten nazist. Të afërmit e tij vendosën ta dorëzojnë veprën tek autoritetet gjermane, duke i hapur rrugë kthimit të saj në Itali. Në këtë proces luajtën një rol kyç përpjekjet e përbashkëta të Konsullatës italiane në Stuttgart dhe autoriteteve gjermane, në një akt bashkëpunimi kulturor e diplomatik.

Edhe pse vendndodhja e saktë e mozaikut në Pompeii nuk dihet, studiuesit besojnë se panele të tilla përdoreshin për të zbukuruar dhoma gjumi apo hapësira private të banesave të pasura romake. Në kontrast me temat heroike dhe mitologjike që dominonin në artin publik, ky mozaik përfaqëson një kthesë drejt intimes dhe personales, një dëshmi e shijeve estetike dhe përditshmërisë romake.

Arkeologët e kanë cilësuar mozaikun si një objekt me “rëndësi të jashtëzakonshme kulturore”, jo vetëm për vlerat e tij artistike dhe historike, por edhe për mënyrën sesi pasqyron jetën e brendshme të botës antike. Pas procesit të konservimit dhe katalogimit, ai do të ekspozohet për publikun dhe studiuesit në Parkun Arkeologjik të Pompeit.

The post Kthehet në Pompei mozaiku i zhdukur që prej Luftës së Dytë Botërore appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Në fundjavë, Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi” hap dyert për ekspozitën më të re: “Pazari i humbur i Shkodrës: Ringjallja e një kujtese”. Një udhëtim në kohë që rikthen në vëmendje një nga hapësirat më të gjalla të qytetit dikur, pazarin e famshëm të Shkodrës.

Për herë të parë, publiku shqiptar do të mund të shohë nga afër koleksionin e tregtarit Palokë Laca, një figurë e njohur e jetës ekonomike të qytetit. Artefaktet e tij, që prej vitesh ruhen në arkivën e Muzeut të Etnografisë në Budapest, ekspozohen tashmë në vendlindjen e tyre.

“Palok Laca është marrë me tregti, thjesht i ka trashëguar këto. Kishte kontakte me familje të nivelit të lartë. Ka një hollësi të madhe të koleksionimit sepse janë shumë të bukura”, thotë një nga kuratorët, duke hedhur dritë mbi rrënjët e këtij thesari të çmuar që dëshmon për një shije të rafinuar.

Ekspozita synon të rindërtojë përmes imazhit dhe sendit jetën shumëdimensionale të pazarit shkodran, një nyje ku ndërthureshin kultura, zeje, tregti dhe identitet vendor.

Një hapësirë të veçantë zë gjithashtu edhe puna e dizajnerit shkodran Jozef Martini, i cili sjell një interpretim bashkëkohor të motiveve tradicionale përmes tekstileve të punuara në jacquard. Martini, i njohur ndërkombëtarisht për bashkëpunimet me emra të mëdhenj të modës si Fendi dhe Versace, është një prej krijuesve shqiptarë që ka arritur të veshë yje botërorë, një ndër to këngëtarja shqiptare me famë botërore Dua Lipa.

The post Shkodra rikthen kujtesën e pazarit të saj të dikurshëm, në një ekspozitë me artefakte të rralla appeared first on Gazeta Si.

Nga Liridon Mulaj – Në një shkrim të fundit të analistit britanik me titull “Lufta moderne kundër fëmijërisë”, ai parashtron të gjitha ritualet dhe zakonet e fëmijërisë, të cilat e bënin brezin e viteve ’90-të që, përmes interaktivitetit fizik dhe personal, të ndërtonte një jetë më të denjë e po ashtu plot me kujtime. Por sa e mundur është kjo sot, në një shoqëri që rend drejt ndryshimeve shpesh të dëmshme?

Marjeta, dikur mësuese, sot specialiste e bibliotekës në Rrogozhinë ka arritur të mbajë gjallë tek të rinjtë dashurinë për të lexuar, një dashuri që po zbehet çdo herë e më shumë.

Teksa kërkoja në rrjete sociale për bibliotekat e rretheve, ajo që më ra në sy ishte faqja në Facebook e Bibliotekës së Rrogozhinës.

Postimet me fotot e fëmijëve, por edhe të rinjve, të cilët e frekuentonin këtë ambient edhe gjatë muajve të nxehtë të korrikut, ishin të shumta. Të jem i sinqertë, gati-gati surreale, duke pasur parasysh kohën e papërshtatshme, e cila fëmijët dhe të rinjtë ose i gjen në fshat, ose në plazh, por rrallë në bibliotekë.

Pas një ore udhëtim nga Tirana, bibliotekën e gjeta lehtësisht. Një godinë njëkatëshe, e lyer dhe e sistemuar mirë, gjendej në anën e majtë të rrugës kryesore që përshkon qytetin.

Marjeta, specialistja e bibliotekës, doli të më priste sapo më pa. “Mirë se erdhët!” – foli ende pa u afruar.

Brenda na prisnin disa të rinj, të cilët, sapo hymë brenda, u ngritën në këmbë.

Deri këtu nuk kishte asgjë për t’u çuditur. Fundja, disa të rinj i gjen kushdo, mendova, për një takim mbasditeje. Por kur Marjeta nisi të rrëfejë, atëherë kuptova se nuk ishte një takim çfarëdo.

Të rinjtë e pranishëm ishin të gjithë studentë që shkolloheshin dhe jetonin në Tiranë. Edhe pse ata praktikisht kishin ikur nga Rrogozhina për të mos u kthyer më aty (na e pohuan vetë), ardhja e tyre në bibliotekë dhe vizita që ata bënin sa herë ktheheshin për pushime ishte mbresëlënëse.

Ajo që unë parashtrova ishte pyetja se, mos ndoshta në Rrogozhinë, të rinjtë dhe të rriturit së bashku po tentojnë, në një farë mënyre, të mos e lënë fëmijërinë e dikurshme , atë tradicionale me libra e lojëra aktive të ikë?

Por përgjigjja më erdhi prej secilit mëvetësisht. Arsyeja pse ata riktheheshin në bibliotekën e qytetit ishte Marjeta, zonja me buzëqeshje, e cila e konsideronte bibliotekën jo si një vend pune ku në fund të muajit do të marrë një rrogë, por si misionin e saj të jetës: t’i ndryshojë faqen një qyteti të tërë, duke nisur nga biblioteka.

Marjeta është specialistja e bibliotekës, e cila, prej një viti e gjysmë, i ka dhënë një tjetër shtysë bibliotekës, por edhe impaktit të librit te lexuesit, kryesisht te fëmijët dhe të rinjtë.

Gjithçka për të nisi kur ajo pati një problem shëndetësor, i cili nuk e lejoi më të ushtronte profesionin e saj të mësueses.

“Unë pata një problem shëndetësor, prej të cilit u detyrova të heq dorë nga profesioni i mësuesisë. Dhe erdha të kërkoja punë në Rrogozhinë, diku në Bashki. Por fati e deshi që unë të emërohesha specialiste në bibliotekë. Në Rrogozhinë ka shumë njerëz që e duan punën, dhe unë këtu ndihem shumë mirë, pasi kam mbështetje për çdo aktivitet apo nismë që organizoj.” thotë Marjeta për GazetaSi.al.

Pyetjes sesi arrin t’i bindë apo t’i tërheqë ende të rinjtë që kanë ikur nga Rrogozhina, por që kthehen sërish këtu njësoj si dikur, Marjeta thotë se në Rrogozhinë ka shumë njerëz që janë të etur për dije, për kulturë, dhe prandaj përpiqet t’i bëjë ata pjesë të përhershme të takimeve dhe mbledhjeve të bibliotekës. Këtë e dëshmon edhe prezenca e të rinjve të cilët janë rikthyer nga kryeqyteti, ku studiojnë, për t’iu dedikuar jetës kulturore edhe gjatë pushimeve.

Mario, student i vitit të tretë për mjekësi në Tiranë, thotë për Gazetasi.al se leximi për të ka nisur si dëshirë e vonë, por që nga libri i parë ai nuk i është ndarë më leximit.

“Nuk kisha ndonjë tendencë të madhe të lexoja i vogël, por nisa të dashurohesha me librat non-fiction, të cilët më ndihmonin për rritje personale. I lexoja dhe librat e detyrueshëm të shkollës në programe, por për mua një nga autorët më të dashur mbetet Robert Greene.”

Ai thotë se sa herë kthehet në Rrogozhinë, e frekuenton bibliotekën për të qëmtuar ndonjë libër të mirë, por edhe për t’u mbledhur me miqtë e fëmijërisë. Madje, shton se vetë ai ka nxitur edhe të ëmën që të bëhet lexuese.

“Sa herë kthehem në Rrogozhinë, kthehem dhe në bibliotekë. Shkolla që bëj nuk më jep shumë hapësira për të lexuar libra artistikë, por sa herë mundem e shfrytëzoj kohën për ndonjë libër të mirë. Madje, unë kam shtyrë dhe mamin tim që të lexojë, dhe ajo sot është një nga lexueset më të mira të bibliotekës.”

Mario thotë se ikja nga Rrogozhina për të studiuar në Tiranë ishte për arsye rritjeje në karrierë dhe formim. Edhe pse ai pëlqen jetën e qetë të qytetit të tij, kthimi nuk është më opsion për të.

Të njëjtën gjë thotë edhe Amari, një tjetër i ri i lindur dhe rritur në Rrogozhinë, por që studion në Tiranë për inxhinieri informatike. Ai thotë se në fëmijëri lexonte kryesisht libra fetarë.

“Të them të drejtën, që i vogël kam lexuar më shumë libra fetarë sepse jam edhe praktikant i besimit islam. Por ishte zyshë Marjeta që më shtyu drejt leximit të letërsisë, duke më sugjeruar fillimisht Ismail Kadarenë. E mbarova shpejt atë libër dhe, në fakt, më pëlqeu shumë. Libri, sipas meje, është një mësues personal që komunikon vetëm me ty dhe që të ndihmon të bëhesh i zoti i vetes.”

Ai thotë se rikthimi i tij në bibliotekën e qytetit është edhe për arsye se brezi i tij nuk ishte mësuar ende me teknologjinë, por edhe nga shtysa e madhe që i jep zysha, e cila e ka mësuar me librin që në fëmijëri. Kur pyetet për njerëzit e Rrogozhinës, Amari ka një përgjigje sa të sinqertë, po aq edhe origjinale.

“Njerëzit e Rrogozhinës janë njerëz që nuk e duan ndryshimin. Ndihen rehat në atë komfort zonën e tyre, e gjithashtu nuk i presin mirë ndryshimet, derisa shohin më pas efektet e këtyre ndryshimeve. Vetëm atëherë binden se ndryshimet jo gjithmonë janë për keq,” – përfundon Amari.

Një nga vajzat më aktive në Bibliotekë, Lejla, është edhe një nga lexueset më të mira mes të rinjve në Rrogozhinë. Fakti se Marjeta është mamaja e saj, ka ndikuar thelbësisht në dashurinë e saj për librin.

“E vogël kam qenë vajzë që më pëlqenin aventurat, pra më shumë të luaja sesa të lexoja. Librat e parë që lexoja ishin ato me figura. Sot kam arritur të lexoj libra me një mijë e pesëqind faqe pa figura, sepse kuptova se imazhin e ushqen mendja. Pasionin për leximin ma kanë ushqyer prindërit e mi, të cilët kanë lexuar gjithë kohës.”

Lejla thotë se, si bashkëmoshatarët e saj, edhe ajo do të studiojë në Tiranë. Madje për mjekësi.

“Unë do të studioj për mjekësi dhe ky është viti kur edhe unë do të largohem nga Rrogozhina. Por e ndjej si detyrim që në të ardhmen një pjesë e vetes sime dhe kontributit tim profesional i përket dhe do t’i përkasë Rrogozhinës.”

Por, përtej pasionit për letërsinë, duket se edhe qasjet e të rinjve për profesionin e së ardhmes përputhen. Pas Marios dhe Lejlës, të dy mjekë të ardhshëm, edhe Aleksi është një i ri nga Rrogozhina, i cili studion në Tiranë për imazheri dhe po ashtu frekuenton Bibliotekën e qytetit të tij sa herë kthehet.

“Unë nuk kam lexuar kur isha më i vogël. Shtysën më të madhe e kam nga zysha e shkollës së mesme, e cila më ngjizi pasionin për letërsinë. Kur fillova të lexoj, u ndjeva dhe keq pse nuk kisha lexuar më herët. Gjithashtu, unë preferoj edhe poezinë. Rikthehem në bibliotekën e qytetit sepse më pëlqejnë shumë aktivitetet që organizohen këtu.”

Aleksi thotë se, sa herë kthehet në qytetin e tij, i duket tashmë më i vogël dhe me më pak njerëz.

“Sa herë kthehem në Rrogozhinë, qyteti më duket më i vogël dhe me më pak njerëz. Edhe pse e dua qytetin tim, nuk besoj se do të kthehem më këtu,” – thotë ai.

Në shoqërinë e sotme, misioni konsiderohet shpesh si një sipërmarrje utopike. Shtoji këtu fenomenet që e kanë shndërruar shoqërinë tonë në një shoqëri konsumi, por edhe në grupime të cilat rendin pas një jete të vrullshme, shpesh të pakuptimtë, duket sikur Marjeta dhe biblioteka e Rrogozhinës janë një kundërthënie e gjithçkaje që na rrethon.
Ajo e thotë me krenari se, prej një viti e gjysmë, janë shtuar lexuesit të cilët e frekuentojnë bibliotekën dhe gjejnë aty libra të mirë.

Sa mallëngjyese kjo nismë është edhe njëfarë stopimi i jetës së shpejtë dhe teknologjisë, e cila duket sikur i ka shpallur luftë një jete organike dhe një fëmijërie plot me kujtime.

Marjeta beson se, nëpërmjet librit dhe kulturës, një qytet mund të ndryshojë, ose së paku të ruajë me fanatizëm ato rituale dhe tradita të cilat nuk duhet të humbasin, ku një ndër to, padyshim, mbetet leximi.

The post Të ruash fëmijërinë përmes librit/ Marjeta, gruaja që po ‘ringjall’ traditën e leximit në Rrogozhinë appeared first on Gazeta Si.

Nga Jack Butler – Në romanin Fundi i Fëmijërisë (Childhood’s End) të Arthur C. Clarke, botuar në vitin 1953, alienë dashamirës mbërrijnë në Tokë, ndajnë teknologjinë e tyre me njerëzimin dhe e udhëheqin atë drejt një epoke të artë. Por, siç ndodh shpesh në fantashkencë, qëllimi i tyre i vërtetë i fshehur është ta drejtojnë racën njerëzore drejt bashkimit me “Mbimendjen” (Overmind) një vetëdije kolektive që përfshin gjithë universin. Ky është hapi i ardhshëm në evolucionin tonë dhe, në të njëjtën kohë, fundi i fëmijërisë sonë si specie.

Ky transformim nis me fëmijët që lindin në epokën e re të përuruar nga alienët. Ata shfaqin fuqi psikike të pakuptueshme për prindërit e tyre. Në fakt, këto janë shenja të hershme të Mbimendjes, të cilës ata shërbejnë si enë. Kështu, ata lënë pas prindërit, njerëzimin dhe në fund vetë planetin.

Sigurisht, asgjë e ngjashme nuk po ndodh me fëmijët që rriten sot, të paktën sa dimë ne. Por ndryshimet e jetës amerikane që nga koha e fëmijërisë sime më bëjnë të mendoj se fëmijëria, ashtu siç e kemi njohur dhe përjetuar për dekada, madje edhe për shekuj, po zhduket. Dhe pasojat mund të jenë të rënda  jo vetëm për fëmijët, por për të gjithë ne.

Kam qenë me fat që e përjetova një fëmijëri që, përveç disa detajeve të sipërfaqshme, nuk ndryshonte shumë nga ajo e brezave të mëparshëm, madje as nga ajo e prindërve të mi. Verërat kishin njëfarë strukture, sporte, detyra shtëpie, pushime familjare por koha në mes ishte kryesisht në dorën time. Shumicën e saj e kaloja në aventura të lagjes: me biçikleta apo në ndjekje të një qëllimi që vetëm ne e kuptonim; hapnim shtigje në pyll dhe ndërtonim fortesa. Në mbrëmje luanim “kap flamurin” apo pjeknim marshmallow mbi zjarr. Edhe muajt e vitit jashtë verës nuk ishin më pak të gjallë: sa më shumë kohë të lirë kishim, aq më shumë lojë të papërcaktuar jashtë përjetonim.

Ky stil jete ekziston ende në disa pjesë të Amerikës moderne, por është gjithnjë e më i rrallë. Në vitet ’90, kur isha fëmijë, rreth 20 milionë fëmijë të moshës 7 deri në 17 vjeç ngisnin biçikletën të paktën gjashtë herë në vit. Sot, ky numër është përgjysmuar. Fëmijët që luajnë jashtë shpesh shkaktojnë shqetësim, dyshim apo edhe ndërhyrje ligjore. Janë shumë të zhurmshëm. Dhe për më tepër: ku janë prindërit e tyre? Presioni social i ka shtyrë fëmijët gjithnjë e më herët drejt një karriere meritokratike, ku gjithçka e konsideruar “e kotë”  si loja jashtë  shihet me përçmim. Sepse, në fund të fundit, çfarë vlere ka kjo për një CV?

Jeta përpara ekranit dhe telefonit po i largon fëmijët jo vetëm nga natyra dhe nga loja, por edhe nga njëri-tjetri. Teknologjia ishte duke hyrë gradualisht edhe në fëmijërinë time (shpesh kalonim nga loja jashtë te sesionet me PlayStation 2, zakonisht me shokë), por isha me fat që kur doli iPhone-i, unë isha gati për gjimnaz.

Është e lehtë të biesh në nostalgji për fëmijërinë tënde. Dhe gjithashtu është e lehtë të harrosh se ndryshimi është i pandalshëm  dhe jo gjithmonë për keq. Paraardhësit e mi do të habiteshin që fëmijëria ime kishte kaq pak punë ferme.

Por disa nga prirjet e sotme janë vërtet shqetësuese. Po rriten breza të rinj që nuk dinë të mendojnë apo të veprojnë në mënyrë të pavarur. Që kanë nevojë për udhëzim dhe stimul të vazhdueshëm nga jashtë. Që njohin vetëm një botë ku çdo përgjigje mund të gjendet menjëherë përmes një ekrani. Që i shmangen përplasjes së papritur, përvojës së drejtpërdrejtë, realitetit të vërtetë. Që besojnë se marrëdhëniet e bazuara vetëm në aplikacione mund të zëvendësojnë lidhjet e jetës reale. Dëshmitë po shtohen se këta të rinj janë gjithnjë e më të paaftë për detyra bazike, si drejtimi i makinës (që shumë prej tyre as nuk e dëshirojnë) apo edhe leximi. E gjithë kjo po shpie në sëmundje të mosveprimit  atë që Yuval Levin e quajti “patologjitë e pasivitetit.”

Prandaj, kjo luftë moderne kundër fëmijërisë duhet të na frymëzojë të bëjmë gjithçka që mundemi për të ruajtur apo rikthyer thelbin e saj. Të lejojmë  madje, kur duhet, të detyrojmë  fëmijët të luajnë jashtë. Të kufizojmë kohën që kalojnë para pajisjeve. Dhe, më e rëndësishmja, të mos i dorëzohemi vetë versioneve për të rritur të po këtyre sjelljeve që po dëmtojnë fëmijët tanë. Nuk duhet të lejojmë që ekranet të na shkëpusin nga bota reale, apo që marrëdhëniet dixhitale të zëvendësojnë ato të vërtetat  në vend që thjesht t’i plotësojnë.

Në Fundi i Fëmijërisë, zhdukja e racës njerëzore ndodh me një ndjenjë të trishtë por të pashmangshme, që ndonëse sjell humbje, shihet si përmbushja e fatit të saj. Por ne nuk jemi të destinuar të largohemi nga realiteti dhe nga njëri-tjetri. Megjithatë, gjithnjë e më shumë fëmijë po bëjnë pikërisht këtë. Nëse nuk përballemi me forcat që po i japin fund fëmijërisë, pasojat nuk do i ndjejmë vetëm tek fëmijët. Sepse, edhe pse ndoshta nuk e besojmë, ata fëmijë dikur do të bëhen të rritur.

Burimi: National Review

The post Lufta moderne kundër fëmijërisë appeared first on Gazeta Si.

Nga Nick Thorpe – Hungarezët kanë një shprehje popullore: “Visszanyal a fagyi”, që përkthehet: “Akullorja lëpin mbrapsht”. Me fjalë të tjera, bëj kujdes, sepse ajo që të pëlqen ta shijosh, mund të kthehet të të përpijë.

Kryeministri hungarez Viktor Orbán ka sulmuar në mënyrë të vazhdueshme botëkuptimin liberal për më shumë se dy dekada, duke e shndërruar vendin në atë që ai vetë e ka përshkruar si një “demokraci joliberale” dhe një komb të “lirisë së krishterë”.

Ndërkohë, ai ka fituar simpatizantë në mbarë botën  që nga zëvendëspresidenti amerikan JD Vance e deri te kryeministri gjeorgjian Irakli Kobakhidze. Presidenti Donald Trump e ka cilësuar Orbánin si “të zgjuar” dhe “njeri të fortë”.

“Nga burrat më të respektuar . Një lider i hekurt”, deklaroi Trump në shtator të vitit 2024.

Para zgjedhjeve të ardhshme në Hungari, të parashikuara për prillin e vitit 2026, komuniteti LGBTQ duket se është bërë shënjestër e re e Orbánit. Partia e tij, Fidesz, miratoi një ligj të ri për ndalimin e Paradës së Krenarisë. Megjithatë, midis 100,000 dhe 200,000 vetë morën pjesë këtë vit, nga vetëm 35,000 që ishin vitin e kaluar.

Duke parë turma të mëdha që marshojnë nëpër rrugët e Budapestit për të mbrojtur të drejtën e fjalës, të drejtën për të protestuar dhe për të afirmuar identitetin e tyre, shumë vetë shtrojnë pyetjen: A po i kundërvihet më në fund liberalizmi qeverisjes së Orbánit?

Por në të vërtetë, kjo mund të mos jetë pyetja e duhur. Sepse sfida më serioze ndaj pushtetit të Orbánit nuk vjen nga e majta liberale  por nga qendra e djathtë.

Një sfidant i papritur nga brenda kampit të tij

Peter Magyar, 44 vjeç, një ish-bashkëpunëtor i ngushtë i Orbánit, u shfaq në skenën politike si sfidues në shkurt 2024. Kjo pasoi një skandal që shpërtheu pas faljes së një burri të dënuar për fshehjen e abuzimit seksual ndaj fëmijëve, një vendim që detyroi Presidenten Katalin Novak të japë dorëheqjen drejtpërdrejt në televizion. Edhe Ministrja e Drejtësisë, Judit Varga (ish-Zonja e Parë e Hungarisë), u tërhoq nga posti.

Në një intervistë për Partizán, kanali kryesor opozitar në YouTube, Magyar e akuzoi Fideszin për nepotizëm dhe korrupsion.

Robert Puzser, aktivist dhe drejtues i një nisme jopartiake të quajtur “Rezistenca Qytetare”, thotë se elita politike hungareze po ecën me kujdes, ndërkohë që disa përpiqen ta etiketojnë Magyarin si liberal apo të majtë, për ta diskredituar para bazës konservatore të vendit.

Sipas Puzserit, Magyar ka formësuar një narrativë të re: atë të një vendi që po shembet nga brenda. Dhe shumë duket se po e besojnë. Partia e re e Magyarit, Tisza, në shumicën e sondazheve del mes 9% dhe 18% përpara Fideszit. Vetëm një institut i afërt me qeverinë, Viewpoint Institute, vazhdon ta rendisë Fideszin si forcën më të votuar.

Gjendja alarmante e spitaleve publike, shkollave shtetërore dhe infrastrukturës hekurudhore është kthyer në armë kundër qeverisë. Strategjia e Orbánit, që për shumë kohë është admiruar nga jashtë, po has gjithnjë e më shumë rezistencë në vend.

Një strateg i vjetër

Orbán ka qenë në pushtet për 19 nga 35 vitet që nga rënia e komunizmit më 1990, duke e kthyer atë në një prej liderëve më të qëndrueshëm të Bashkimit Evropian. Në vitet ’90, ai e shkëputi Fideszin nga rrënjët e saj liberale dhe e riktheu në një formacion nacionalist dhe konservator të djathtë.

Në krizën e emigrantëve të vitit 2015, ai e përshkroi lëvizjen drejt Evropës si një “migracion të përzier me azilkërkues dhe luftëtarë të huaj”. Ai ka refuzuar mbështetjen ushtarake për Ukrainën dhe kundërshton pranimin e saj në BE.

Fitorja në zgjedhje ka qenë gjithmonë e lidhur me një aftësi të mprehtë për të identifikuar frikërat e elektoratit. Që nga viti 2010, Orbán ka fituar zgjedhje me mesazhe të thjeshta dhe të fuqishme, shpesh të nxitura nga sondazhe të brendshme dhe të papublikuara.

Ligji zgjedhor i vitit 2011, që uli numrin e deputetëve dhe hoqi balotazhin, ka ndihmuar Fideszin të dominojë skenën. Në vitin 2014, me 45% të votave, Fidesz mori 67% të vendeve në Parlament.

Orbán ka ndikuar edhe në drejtësinë e vendit, duke emëruar gjyqtarë miqësorë me Fideszin në Gjykatën Kushtetuese dhe atë të Lartë.

Goditje dhe gabime

Referendumi i vitit 2022 për “mbrojtjen e fëmijëve”, që përkoi me zgjedhjet, u përdor si një instrument për të mobilizuar elektoratin konservator. Shumica dërrmuese votuan kundër “orientimit seksual pa pëlqimin e prindërve” dhe “promovimit të ndërrimit të gjinisë për të mitur”.

Por sot, rrëshqitjet janë të dukshme. Orbán nuk arriti ta ndalojë Paradën e Krenarisë, ndonëse e premtoi. Ai gjithashtu gaboi rëndë kur mbështeti kandidatin ultranacionalist rumun George Simion, i cili ka bërë deklarata anti-hungareze dhe humbi befas raundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale.

Nga ana tjetër, ekonomia hungareze është në stanjacion dhe e varur nga industria gjermane e automjeteve, ndërkohë që Orbán nuk mund të premtojë më rritje ekonomike.

Në udhëkryq

Peter Magyar është kthyer në një simbol të shpresës për shumë qytetarë. Ai udhëton nëpër vend, viziton spitale e shkolla dhe shpesh transmeton gjithçka drejtpërdrejt në Facebook.

“Do ta ndërtojmë sërish këtë vend, tullë pas tulle,” përsërit ai. Turmat i përgjigjen: “Tullë pas tulle!”

Ndërkohë, analistët politikë si Zoltán Kiszelly paralajmërojnë se zgjedhjet e vitit 2026 do të vendosen nga afro një milion votues të pavendosur. Orbán mund të luajë kartën e “paqes”  siç bëri në vitin 2022 duke akuzuar opozitën se do ta fuste Hungarinë në luftë përkrah Ukrainës.

Nëse lufta përfundon deri atëherë, Orbán mund të pretendojë se kishte të drejtë. Nëse vazhdon, ai do të mund të përforcojë mesazhin kundër Perëndimit dhe të pozicionohet si garant i stabilitetit energjetik përmes lidhjeve me Rusinë.

Por kundërshtarët e tij nuk heqin dorë. “Hungaria ndodhet në një udhëkryq,” thotë Puzser. “Ka një rrugë drejt një tranzicioni demokratik dhe një tjetër që të çon drejt një diktature.”

Orbán vetë thotë se kjo është një betejë “për shpirtin e botës perëndimore”. Por për shumëkënd, zgjedhjet e prillit 2026 janë mbi të gjitha një betejë për shpirtin e Hungarisë.

Burimi: BBC; Përshtati: Gazeta “Si”

The post Nga model për Trumpin, në një udhëheqës në krizë / Si po shpërbëhet pushteti i Viktor Orbán appeared first on Gazeta Si.

Nën diellin e ngrohtë të pasdites, 45-vjeçari Safiruddin qëndron ulur jashtë shtëpisë së tij të papërfunduar me mure tullash në fshatin Baiguni, në nënprefekturën Kalai të Bangladeshit.

Në verën e vitit 2024, ai shiti veshkën në Indi për 350.000 taka (rreth 2,850 dollarë), me shpresën për të nxjerrë familjen nga varfëria dhe për të ndërtuar një shtëpi për tre fëmijët e tij dy vajza 5 dhe 7 vjeç, dhe një djalë 10-vjeçar. Por paratë u shpenzuan shpejt, shtëpia mbeti e papërfunduar, ndërsa dhimbja në trupin e tij është një kujtesë e vazhdueshme e çmimit të paguar.

Tani ai punon si punëtor krahu, ndërkohë që shëndeti i tij po përkeqësohet. Dhimbjet dhe lodhja e përhershme e pengojnë të kryejë edhe punët më të thjeshta të përditshme.

“Dhurova veshkën për një jetë më të mirë për familjen time. Bëra gjithçka për gruan dhe fëmijët,” thotë ai.

Në atë kohë, kjo nuk i dukej si një rrezik i madh. Ndërmjetësit që iu afruan e paraqitën këtë si një mundësi të thjeshtë, jo si diçka të rrezikshme. Fillimisht ishte skeptik, por dëshpërimi dhe varfëria e mundën.

Ata e çuan në Indi me vizë mjekësore dhe u morën me çdo detaj nga biletat e udhëtimit, dokumentet, deri te procedurat në spital.

Edhe pse udhëtoi me pasaportën e tij të Bangladeshit, dokumentet e tjera duke përfshirë certifikata false që falsifikonin lidhjen familjare me marrësin ishin të rreme.

Identiteti i tij u ndryshua dhe veshka iu transplantua një personi të panjohur, të cilin nuk e takoi kurrë. “Nuk di kush mori veshkën time. Ndërmjetësit nuk më thanë asgjë,” rrëfen Safiruddini.

Në Indi, ligji lejon dhurimin e organeve vetëm mes të afërmve të ngushtë ose me miratimin e veçantë qeveritar, por trafikantët manipulojnë gjithçka nga pemët familjare, të dhënat e spitaleve, deri tek testet e ADN-së  për të shmangur rregullat.

“Zakonisht ndryshojnë emrin e dhuruesit dhe krijojnë një certifikatë noteriale të falsifikuar që pretendon një lidhje familjare me marrësin. Dokumentet e rreme të identitetit mbështesin këtë, duke bërë që dhuruesi të duket si një i afërm që dhuron organe nga dhembshuria,” shpjegon Monir Moniruzzaman, profesor në Universitetin Shtetëror të Miçiganit dhe anëtar i Task-Forcës së Organizatës Botërore të Shëndetësisë për Transplantimin e Organeve, që studion trafikimin e organeve në Azinë Jugore.

Safiruddini nuk është rasti i vetëm. Në Baiguni, ku jetojnë rreth 6,000 banorë, tregtia e veshkave është kaq e përhapur sa fshati njihet si “fshati me një veshkë”. Rajoni Kalai Upazilas është një nga pikat më aktive të tregtisë së organeve në Bangladesh. Një studim i vitit 2023 i botuar në “British Medical Journal Global Health” zbulon se një në 35 të rritur në këtë zonë ka shitur veshkën.

Ky rajon është ndër më të varfrit në vend, dhe shumica e dhuruesve janë burra në të tridhjetat, të joshur nga premtimi i fitimeve të shpejta.

Safiruddini thotë se ndërmjetësit i morën pasaportën dhe nuk ia kthyen më. As barnat pas operacionit nuk i dhanë. Shpesh, ndërmjetësit marrin pasaportat dhe recetat e dhuruesve pas operacionit, duke i lënë ata pa asnjë provë të transplantimit dhe pa kujdes mjekësor të mëtejshëm.

Veshkat shiten për klientë të pasur në Bangladesh ose Indi, shumë prej të cilëve duan të shmangin listat e gjata pritëse dhe rregullat strikte ligjore. Në Indi, në vitin 2023 u kryen rreth 13,600 transplantime veshkash, ndërsa rreth 200,000 pacientë vuanin nga sëmundjet veshkore në fazë përfundimtare.

Çmimi i dëshpërimit

Josna Begum, 45 vjeçe dhe vejushë nga fshati Binai në Kalai, luftonte për të rritur dy vajzat pasi burri i saj vdiq në 2012. Ajo u shpërngul në Dhaka ku u punësua në një fabrikë tekstilesh dhe u martua me Belalin.

Në vitin 2019, ata u bindën nga një ndërmjetës të shisnin veshkat në Indi.

“Ishte gabim,” thotë Josna. Ndërmjetësit fillimisht i premtuan 500,000 taka, më pas rritën ofertën në 700,000 taka për t’i bindur. Por pas operacionit ajo mori vetëm 300,000 taka.

Ata u dërguan në spitalin “Rabindranath Tagore” në Kolkata, ku iu nënshtruan operacionit. Dokumentet u falsifikuan për të treguar se ata ishin të afërm të gjakut me marrësin. As Josna nuk e di se kush mori veshkën e saj.

Ndërmjetësit i morën pasaportën dhe dokumentet, dhe nuk ia kthyen kurrë.

Ajo kaloi gati dy muaj në Indi dhe ndërmjetësit premtuan ndihmë dhe punë për fëmijët e saj, por pas pagesave fillestare humbën kontaktet.

Pas marrjes së parave, Belali e braktisi dhe u martua me një tjetër grua. Josna sot vuan nga dhimbje kronike dhe ka vështirësi të përballojë ilaçet.

“Përballë një bande”

Mohammad Sajal, ish-biznesmen në Dhaka, humbi kursimet kur platforma e-commerce ku punonte falimentoi në 2021. I mbërthyer nga borxhet, në 2022 shiti veshkën në spitalin Venkateshwar në New Delhi, por mori vetëm një pjesë të shifrës së premtuar.

Ai u bashkua përkohësisht me rrjetin e ndërmjetësve, duke organizuar transplantime për disa dhurues nga Bangladesh, por pas një konflikti u largua dhe tani punon si shofer.

“Tani jam përballë  kësaj bande,” thotë ai, duke shtuar se rrjeti përfshin mjekë, marrës dhe ndërmjetës në të dyja anët e kufirit.

Policia e Bangladeshit po vepron për të goditur këto rrjete, duke përdorur edhe hetues të infiltruar. Në Indi, autoritetet kanë arrestuar mjekë të përfshirë, por ekspertët thonë se arrestimet janë të rralla për të ndryshuar rrjedhën e këtij biznesi.

Në Kalai, Safiruddini kalon kohën në shtëpi, me shëndet të dobët dhe lëvizjet e ngadalësuara. “Nuk mund të punoj si më parë,” thotë ai.

Ai kujton netët kur nuk flinte, duke menduar për premtimet dhe ëndrrat e shkatërruara. Fëmijët e tij kanë një baba të sëmurë, dhe ai një ndjenjë tradhtie që nuk largohet.

“Ma morën veshkën dhe u zhdukën,” përfundon ai.

Burimi: Al Jazeera. Përshtati: Gazeta Si.

The post Të sakrifikosh trupin për të mbijetuar/ Historia e ‘fshatit me një veshkë’ appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Po të pyesësh vërdallë në Shqipërinë e mesme do të thonë se sata, është fjalë dialektikore për fjalën autobus. Por çfarë është kjo fjalë dhe nga na vjen?

Dihet se me 1 Qershor 1940, me një dekret të mëkëmbësisë së përgjithshme, u miratua veprimtaria e “Societa Albanese Transporti Automobilistici” ( Shoqëria shqiptare e transportit automobilistik) me leximin S.A.T.A.

Shoqata ishte themeluar me herët, në 19 Mars 1940 në zyrën e avokatit Mymtaz Kokalari, në Tiranë, prej dy italianëve Vincenzo Scarpa, përfaqësues i kompanisë Fiat në Itali dhe Frederico Vasconi, tregtar si dhe prej dy shqiptarëve Muharrem Gjoliku dhe Hasan Koka, të dy të vetëpunësuar.

Kapitalin fillestar e investoi prej njëqind mijë liretash e siguroi kompania Fiat e cila solli edhe autobusët e parë të markës Fiat 626 RN dhe RNL.

Sipas dokumentacionit që zotëron Drejtoria e Arkivave, linjat e transportit mbulonin të gjithë Shqipërinë. Linjat përfshinin iteneraret Tiranë-Shkodër dhe Tiranë- Vlorë duke ndaluar në Durrës. Por edhe në linja të tjera si Shkodër-Pukë. Elbasan-Burrel- Peshkopi etj. S.A.T.A e vazhdoi punën deri në verën e viti 1944.

Burimi: Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave

The post Pse autobusit dikur i thuhej SATA? appeared first on Gazeta Si.

Nga Sokol Çunga – Qytetet kanë shumë të përbashkëta. Themelimi i tyre, zgjerimi apo tkurrja, shkëlqimi apo rënia, janë pjesë e natyrshme e çdo vendbanimi. Por mënyra si janë themeluar dhe kush i themeloi, janë pjesë e përveçme e historisë së çdo qyteti. Ky është edhe rasti i Korçës, qytet që hodhi rrënjë prej punës së një djaloshi nga Panariti

Edhe mbasi e dinte Mirahor Iljaz beu se çka ha njeriu humb, çka vesh griset e çka jep darovisht e për lëmoshë vazhdon, ngriti e ndërtoi pra, me mallin e tij të pastër e me pasurinë e tij të kulluar, në përputhje me rregullat e kursimit të shenjta e me nxitjen e porosisë profetike, një faltore të shenjtë në katundin Peshkopi të Korçës, të cilën e la vakëf për gjithë ata muslimanë që duan të falen në çdo falje.

Ngriti e ndërtoi, gjithashtu, në katundin e sipërshënuar, edhe një imaret të shenjtë e të hijeshëm, me gjithë mjediset e nevojshme, si kuzhinë, depo, furrë, han e të tjera, dhe i destinoi si vakëf për gjithë ata që venë e vijnë, e pajosi këtë imaret me të gjitha mjetet, enët e komoditetet e nevojshme. Ngriti e ndërtoi në katundin e sipërshënuar një shkollë të bukur e të hijshme. Pastaj e destinoi këtë vakëf për gjithë ata djem e vajza myslimanë që vazhdojnë për të mësuar këndimin e Kuranit e për të studiuar dituri të tjera. Të gjitha këto objekte i la vakëf të saktë, të ligjshëm e të qartë.

Këto teksti i vakëfnamesë së Iljaz Mirahor beut, nënshkruar më datën 1 të muajit Ramazan sipas kalendarit hixhri, që me kalendarin e sotshëm gregorian konvertohet në 5 shkurt 1505. Më tej në vakëfname saktësohet mënyra si do të funksionojë vakëfi dhe si do të administrohen të ardhurat e tij. Mirëpo, cili qe Mirahor Iljaz beu?

Themeluesi i vakëfit pati lindur në fshatin Panarit dhe ishte një i krishterë i quajtur Ilia. Në kohën e sulltan Muratit II u bë pjesë e forcave jeniçere. Bënte pjesë në grupin e njerëzve më besnikë të sulltan Mehmetit II dhe ishte nga të parët luftëtarë që kaptuan muret e Konstandinopojës gjatë pushtimit të saj më 1453. Si shpërblim për trimërinë mori titullin mirahor.

Më pas u emërua sanxhakbej i Korçës dhe prej sulltan Bajazitit II mori si pronë mylk disa fshatra të Korçës, një pjesë të të cilave i ktheu në vakëf. Pas vdekjes, varri i tij u vendos pranë tyrbes së xhamisë së Korçës, por sot nuk ndodhet më atje. Veprimtaria bamirëse e Iljaz bej Mirahorit nuk pati ndikim vetëm mbi të, mbi familjen e tij dhe pasardhësit. Institucioni i vakëfit që themeloi Iljazi pati ndikim të gjerë ekonomik dhe demografik në fshatin Peshkëpi, i cili më pas u zgjerua dhe u kthye në qytetin e Korçës së sotshme. Pranë Pazarit të Korçës ende sot shohim xhaminë e përmendur në vakëfname. Siç e thotë edhe vetë teksti: çfarë jep njeriu darovisht e për lëmoshë, vazhdon e mbetet

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Vakëfnameja e Iljaz bej Mirahorit të Korçës, teksti  që daton nga shekulli i 15-të appeared first on Gazeta Si.