❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

“Shija” e turizmit, si po rikthehet tradita e tavĂ«s sĂ« kosit, lakrorit apo petullave tĂ« fshira

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Gatimet tradicionale shqiptare, dikur tĂ« zhdukura nga menutĂ«, po pĂ«rjetojnĂ« njĂ« rikthim tĂ« fuqishĂ«m tĂ« nxitur nga kĂ«rkesa e turistĂ«ve tĂ« huaj pĂ«r pĂ«rvoja autentike. Çdo pjatĂ« si tava e kosit, lakrori apo petullat e fshira, nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m shije – Ă«shtĂ« njĂ« histori qĂ« shitet. Tani jo vetĂ«m shijet e veçanta, por edhe çmimet e pĂ«rballueshme dhe pĂ«rdorimi i produkteve vendase po kthehen nĂ« njĂ« avantazh unik pĂ«r ekonominĂ«. Kjo prirje po ndihmon nĂ« rritjen e vlerĂ«s sĂ« pĂ«rvojĂ«s turistike, por edhe nĂ« gjallĂ«rimin e prodhimit vendas, nĂ«pĂ«rmjet lidhjes sĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« me fermerĂ« dhe produkte tĂ« zonĂ«s.

 

Armela Toska

Trahana e zënë me kos, lakrori në saç dhe tava e kosit nuk janë më thjesht gatime të shtëpisë por janë kthyer në përvoja kulinare që të huajt i kërkojnë me ngulm.

Me mĂ« pak se 20 euro, turistĂ«t shijojnĂ« njĂ« drekĂ« tĂ« plotĂ«, tĂ« shĂ«rbyer me kujdes dhe histori, njĂ« luks i rrallĂ« nĂ« EuropĂ«n e sotme. Por nuk Ă«shtĂ« thjesht çmimi qĂ« i tĂ«rheq – Ă«shtĂ« tradita.

Pjata të harruara si yshmeria, shapkat çame apo kulaçi i mbushur me djathë po rikthehen në menu, të nxitura nga dëshira për të përjetuar një Shqipëri të vërtetë, përtej guidave klasike.

Në këtë rikthim të heshtur të traditës, turistët janë bërë ambasadorët më të mirë të kuzhinës shqiptare.

Në zemër të Tiranës, aty ku shëtisin çdo ditë qindra vizitorë të huaj, nuk është e pazakontë të gjesh një pjatë me mish gici për 800 lekë, një gotë verë shtëpie për 300 lekë apo një sallatë të freskët për vetëm 400 lekë.

NjĂ« vakt i plotĂ«, me shije autentike dhe produkte vendase, pĂ«r mĂ« pak se 2,000 lekĂ« – kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« i habit mĂ« shumĂ« vizitorĂ«t.

Kjo përballueshmëri, e kombinuar me mikpritjen dhe shijet tradicionale, po e shndërron gastronominë shqiptare në një nga pikat më të forta të turizmit.

“NĂ« njĂ« kohĂ« ku kuzhinat globalizohen, ne besojmĂ« se autenticiteti Ă«shtĂ« vlera mĂ« e madhe”, – thotĂ« Jurgen Bame, nga “Era Restaurant”.

Sipas tij, tradita nuk është pengesë për zhvillimin e mëtejshëm të turizmit, por baza mbi të cilën mund të ndërtohen përvoja të reja e të paharrueshme.

 

 

Një udhëtim në shijen e harruar: Si po i rikthejnë turistët petullat dhe lakrorin në menutë shqiptare

Shqipëria është prej kohësh një destinacion që të magjeps me peizazhet e saj dhe historinë e pasur, por për shumë vizitorë, surpriza më e madhe fshihet në pjata.

Pas çdo vakti qĂ« shĂ«rbehet nĂ« njĂ« restorant vendas, fshihet njĂ« histori – jo vetĂ«m ajo e njĂ« kuzhine me ndikime osmane, ballkanike e mesdhetare, por edhe njĂ« rikthim i heshtur i traditĂ«s qĂ« dikur ishte zhdukur nga tryezat e restoranteve.

Kuzhina shqiptare, e pasur dhe e larmishme, dikur jetonte vetëm në shtëpi: gatimet si petullat e fshira, qifqit, yshmeria, apo lakrori me hithra rrallëherë gjendeshin në menutë e restoranteve.

Këto pjata, të lidhura ngushtë me kujtesën e gjyshes dhe kuzhinat e shtëpisë, për një kohë u panë si të papërshtatshme për gastronominë e tregut që për një kohë të gjatë ishte drejtuar nga pjata ndërkombëtare si pastat, pica risotto etj.

Por ky perceptim po ndryshon.

Sot, restorantet në zona turistike, nga Alpet te Bregdeti, po shtojnë pikërisht këto gatime në menutë e tyre, të nxitura nga një kërkesë në rritje nga vizitorët e huaj.

“TuristĂ«t nuk kĂ«rkojnĂ« mĂ« thjesht njĂ« pjatĂ« me mish apo njĂ« birrĂ« tĂ« ftohtĂ« – ata kĂ«rkojnĂ« pĂ«rvojĂ«, autenticitet, histori nĂ« çdo kafshatĂ«.

Rikthimi i traditĂ«s shqiptare Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ« e gjatĂ« dhe sfiduese, por po sjell frymĂ«marrje tĂ« re pĂ«r kulturĂ«n dhe identitetin e kĂ«tij vendi”, pohon pĂ«r “Monitor”, Enri Jahaj, kreu i ShoqatĂ«s sĂ« Bar Restoranteve.

Z. Jahaj shprehet se restorantet duhet t’u japin menuve njĂ« frymĂ« shqiptare dhe nuk duhet tĂ« ngelen mĂ« me gatime ballkanike.

“Kur vjen puna te gatimet mendoj se nuk duhet tĂ« ngelemi mĂ« te gatimet tradicionale ballkanike, duhet t’i japim njĂ« frymĂ« shqiptare, mesdhetare dhe kjo pastaj Ă«shtĂ« meritĂ« e shefave, e atyre qĂ« janĂ« mendjehapur dhe kanĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« guxojnĂ«â€ – thotĂ« ai.

Petrit Fiska, nga agroturizmi i mirĂ«njohur “Alpeta”, nĂ« Berat, thotĂ« se nisur nga kĂ«rkesa e turistĂ«ve pĂ«rfshinĂ« pĂ«rherĂ« nĂ« menu lakrorin dhe yshmerinĂ«.

“Fillimisht i ofruam si pjata ditore, por kĂ«rkesa ishte aq e lartĂ« sa u kthyen nĂ« pjata bazĂ«â€.

Përveç petullave dhe lakrorit, në menutë e restoranteve veçanërisht atyre të Agroturizmit ka pjata të tjera të vjetra si:

– JaprakĂ«t me gjethe hardhie

– Trahanaja e zĂ«nĂ« me kos

– Kulaçi i mbushur me djathĂ«

– Mishi me qiqra

– Tava me kungull tĂ« njomĂ«

– Buka e misrit me speca me kos

– Qofte furre me domate dhe narden

– Shapkat nga ÇamĂ«ria apo PulĂ« me pĂ«rshesh nĂ« saç

Këto pjata janë rikthyer ngadalë në vëmendje të rishkruar nga entuziazmi i kuzhinierëve vendas me interes të lartë për traditën nga turistët.

“NĂ« ushqimin tradicional, çdo njeri gjen veten.

Edhe prezantimi i menusĂ« luan njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m – klienti ndihet mĂ« i veçantĂ« kur pĂ«rballet me njĂ« menu tĂ« kuruar, tĂ« veçantĂ«, qĂ« pĂ«rfaqĂ«son gjellĂ« tradicionale dhe jo receta qĂ« mund t’i gjesh kudo.

Sot, madje edhe nĂ« zonat rurale, hapja e njĂ« restoranti tradicional Ă«shtĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e pĂ«rshtatshme, pasi menuja lidhet natyrshĂ«m me traditĂ«n dhe historinĂ« e vendit” – thotĂ« Ismet Shehu, themelues i rrjetit tĂ« restoranteve “Çeren”.

Ky rikthim është më shumë se thjesht një trend gastronomik.

ËshtĂ« njĂ« afirmim i identitetit shqiptar pĂ«rmes ushqimit, njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« treguar historinĂ« jo me fjalĂ«, por me shije. Dhe nĂ« njĂ« vend ku kuzhina Ă«shtĂ« pĂ«rjetuar gjithmonĂ« si pjesĂ« e jetĂ«s, kjo Ă«shtĂ« ndoshta forma mĂ« e mirĂ« e mikpritjes.

“Pjata shqiptare mĂ« e porositur nga turistĂ«t Ă«shtĂ« ‘Tava e famshme e Elbasanit’ – tava e kosit”, – thotĂ« Jurgen Bame, drejtor marketingu i “Era Restaurant”, njĂ« rrjet restorantesh qĂ« pĂ«rveç gatimeve ndĂ«rkombĂ«tare, ka nĂ« fokus tĂ« veçantĂ« kuzhinĂ«n tradicionale shqiptare.

“Pjata mĂ« e kĂ«rkuar Ă«shtĂ« mishi i qengjit dhe byreku i pjekur nĂ« saç”, – shprehet Andi Prifti, administrator i “Oda Garden”, njĂ« nga restorantet mĂ« tĂ« frekuentuara pĂ«r gatime tradicionale.

I vendosur në zonën e Pazarit të Ri, restoranti është bërë një pikë referimi për vizitorët që kërkojnë një menu të lidhur me traditën, por edhe një ambient që ruan elementet karakteristike të Tiranës së vjetër.


Kthimi drejt traditës, shtysë për prodhimin vendas

Rritja e kërkesës për kuzhinën tradicionale shqiptare po ndikon drejtpërdrejt në nxitjen e prodhimit vendas, veçanërisht në sektorin bujqësor.

Me gjithnjë e më shumë restorante dhe agroturizme që kthehen te receta dhe produkte të zonës, po rritet edhe bashkëpunimi me fermerët lokalë.

Altin Prenga, nga “Mrizi i Zanave”, thekson se pa produkte vendase, modeli i tij nuk do tĂ« funksiononte:

“NĂ«se nuk do tĂ« kisha produkte vendase, nuk do tĂ« arrija tĂ« faturoja as 55% tĂ« punĂ«s qĂ« bĂ«j – ndoshta do tĂ« isha mbyllur”.

Ai shton se identiteti gastronomik që ofrohet nëpërmjet këtyre produkteve është pikërisht ajo që kërkojnë sot vizitorët, si vendas ashtu edhe të huaj.

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n linjĂ«, Fundim Gjepali nga agroturizmi “Gjepali” nĂ« Shijak tregon se bashkĂ«punon rregullisht me 25 deri nĂ« 30 fermerĂ«.

“Ajo qĂ« kemi vĂ«nĂ« re Ă«shtĂ« se prodhimi rritet çdo vit – ka mĂ« shumĂ« mundĂ«si dhe mĂ« shumĂ« interes nga tĂ« dyja palĂ«t”, – thotĂ« ai.

PĂ«r tĂ«, Ă«shtĂ« i dukshĂ«m transformimi i sektorit: “Po kalojmĂ« njĂ« fazĂ« ku bujqĂ«sia, edhe pse e ngadaltĂ«, po ndĂ«rgjegjĂ«sohet dhe po kthehet nĂ« burim dinjitoz tĂ« ardhurash”.

Megjithatë, sipas tij, fermerët mbeten ende të paorganizuar dhe nevojitet më shumë bashkëpunim dhe mbështetje për të strukturuar këtë zinxhir.

“Jemi ende nĂ« njĂ« fazĂ« ‘kurdisjeje’ tĂ« tregut”, – shton ai, duke theksuar se transformimi real kĂ«rkon kĂ«mbĂ«ngulje, lidership dhe politika tĂ« qĂ«ndrueshme mbĂ«shtetĂ«se.

Restorantet që promovojnë traditën nuk janë më thjesht konsumatorë, por po kthehen në motorë të qëndrueshëm të zhvillimit rural, duke krijuar kërkesë të vazhdueshme për prodhime cilësore dhe të stinës.

 

 

Numri i turistëve në restorante rritet vit pas viti

Sipas operatorëve në treg, numri i turistëve që kërkojnë gatime lokale është rritur ndjeshëm, sidomos në sezonin veror.

Z. Fiska, i agroturizmit “Alpeta”, raporton njĂ« rritje prej 25–30% tĂ« numrit tĂ« vizitorĂ«ve çdo vit.

“Sa mĂ« shumĂ« autentik tĂ« jetĂ« ushqimi, aq mĂ« tĂ« kĂ«naqur mbeten klientĂ«t tanĂ«â€, – thotĂ« ai, duke shtuar se menuja e tyre bazohet nĂ« atĂ« qĂ« prodhojnĂ« vetĂ« nĂ« fermĂ« – qĂ« nga byreku dhe lakrori, deri te mishi i qengjit.

Përballë këtij fluksi, gjithnjë e më shumë restorante po vendosin menutë jashtë lokalit, si përgjigje ndaj kërkesës në rritje për transparencë.

“MenutĂ« jashtĂ«, nĂ«pĂ«r restorante, po vendosen gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ«, sepse tregu e dikton”, – thotĂ« z. Jahaj.

“TuristĂ«t janĂ« njĂ« faktor kryesor, ata i kĂ«rkojnĂ« çmimet pĂ«rpara, pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« llogaritĂ« e tyre.

Por kjo tendencë është ndikuar edhe nga konsumatorët vendas, veçanërisht nga gjeneratat X dhe Z, të cilat janë shumë të ndjeshme ndaj çmimeve.

Ata duan ta organizojnĂ« mĂ« mirĂ« paranĂ« e tyre dhe marrin nĂ« konsideratĂ« çdo element – çmimin, komentet, vlerĂ«simet online, çdo gjĂ« pĂ«rpara se tĂ« vendosin ku do tĂ« konsumojnĂ«â€.

 

Birra vendase po humb terren, vera dhe rakia mbeten të preferuara

Ndërsa vera dhe rakia shqiptare po fitojnë terren në menutë verore, birrat vendase po përballen me sfida.

Mirko, turist nga Çekia, tregon se nga pijet shqiptare, rakia e vera janĂ« tĂ« preferuarat e tij.

“VerĂ«n dhe rakinĂ« shqiptare i kam pĂ«lqyer shumĂ«, janĂ« tĂ« veçanta dhe ndryshe nga ato qĂ« kam provuar mĂ« parĂ« nĂ« vende tĂ« tjera. MĂ« pĂ«lqen fakti qĂ« janĂ« produkte tradicionale me histori”, – thotĂ« ai.

Olsi Risto, administrator i kantinĂ«s “Duka”, thotw se turistĂ«t parapĂ«lqejnĂ« mĂ« shumĂ« verĂ«n nga pijet vendase.

“Te ne Ă«shtĂ« mĂ« e kĂ«rkuar vera, por edhe rakia nuk mbetet pas, pasi pĂ«r shumĂ« tĂ« huaj, degustimi i rakisĂ« Ă«shtĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«â€.

Çmimi i birrave shqiptare nĂ« shishe Ă«shtĂ« barazuar me atĂ« tĂ« markave tĂ« huaja, duke bĂ«rĂ« qĂ« turistĂ«t tĂ« zgjedhin mĂ« shpesh markat ndĂ«rkombĂ«tare, tĂ« cilat i perceptojnĂ« si mĂ« tĂ« sigurta dhe me cilĂ«si tĂ« garantuar.

Birra kriko mbetet shumĂ« e preferuar, sidomos nga turistĂ«t çekĂ« dhe ata qĂ« kĂ«rkojnĂ« njĂ« pĂ«rvojĂ« mĂ« autentike nĂ« restorante me mish tĂ« zgarĂ«s dhe produkte tradicionale, – thotĂ« Ditmir Reçi, nga restorant “Tymi”.

“Birra shqiptare Ă«shtĂ« e lehtĂ«, me shije tĂ« freskĂ«t, por jo ashtu si ne jemi mĂ«suar”, thotĂ« njĂ« turist nga Polonia, ndĂ«rsa njĂ« tjetĂ«r vizitor nga Austria shton: “Rakia ishte pĂ«rvojĂ« mĂ« vete – e fortĂ«, por me karakter!”.

 

The post “Shija” e turizmit, si po rikthehet tradita e tavĂ«s sĂ« kosit, lakrorit apo petullave tĂ« fshira appeared first on Revista Monitor.

↗

Sondazhi me 250 turistë, cilat janë pjatat e preferuara të të huajve, joshja e rakisë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Kuzhina shqiptare Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« nga pĂ«rvojat mĂ« tĂ« vlerĂ«suara tĂ« udhĂ«timit, sipas njĂ« ankete tĂ« zhvilluar gjatĂ« muajit qershor nga “Monitor” me 250 turistĂ« tĂ« huaj nĂ« TiranĂ«, DurrĂ«s, ShkodĂ«r, GjirokastĂ«r, VlorĂ« dhe Berat.

Çmimet e ulĂ«ta, shijet tradicionale dhe autenticiteti i gatimeve po rrisin vlerĂ«n ekonomike tĂ« turizmit lokal.

 

Pjatat më të preferuara

Ushqimet tradicionale shqiptare po fitojnë gjithnjë e më shumë zemrat e turistëve të huaj.

Në krye të preferencave është tava e dheut, me 22% të të anketuarve që e cilësuan si pjatën më të shijshme të udhëtimit të tyre në Shqipëri.

Pas saj renditet peshku në furrë (17%), duke treguar rëndësinë e freskisë së produkteve detare në përvojën gastronomike.

Një tjetër sinjal pozitiv është popullariteti në rritje i qifqive, një gatim tipik nga Gjirokastra që deri vonë mungonte në menutë e restoranteve.

Preferencat e turistëve po ndikojnë drejtpërdrejt në ofertën lokale, duke i rikthyer këto receta në qendër të vëmendjes.

 

Burimi: Sondazhi i Monitor me 250 turistë

 

Pijet më të kërkuara: Vera dhe rakia në krye

Në një treg turistik gjithnjë e më të orientuar drejt autenticitetit, pijet tradicionale shqiptare po zënë një rol qendror në përvojën e vizitorëve të huaj.

Vera vendase rezulton pija më e konsumuar, me 63% të të anketuarve që e kanë përfshirë në përvojën e tyre kulinare, ndërsa rakia, simbol i trashëgimisë gastronomike shqiptare, është zgjedhur nga 52% e tyre.

Vlen të theksohet se birrat vendase janë më të konsumuara se ato të huaja (47% kundrejt 35%), çka dëshmon një prirje të qartë drejt produkteve lokale.

Ky orientim ndaj konsumit autentik jo vetëm që pasuron përvojën turistike, por gjithashtu krijon vlerë të shtuar për prodhuesit vendas dhe sektorin agroushqimor në tërësi.

 

Burimi: Sondazhi i Monitor me 250 turistë

 

Perceptimi mbi çmimet

Çmimet nĂ« restorantet shqiptare vlerĂ«sohen si tepĂ«r tĂ« favorshme nga shumica e turistĂ«ve tĂ« huaj.

Rreth 38% i konsiderojnĂ« ato “shumĂ« tĂ« lira”, ndĂ«rsa njĂ« tjetĂ«r 45% i cilĂ«sojnĂ« “tĂ« pĂ«rballueshme”.

VetĂ«m 3% i quajtĂ«n çmimet “tĂ« shtrenjta”, njĂ« tregues i qartĂ« se ShqipĂ«ria vazhdon tĂ« ofrojĂ« njĂ« raport çmim – cilĂ«si shumĂ« konkurrues nĂ« rajon.

 

Burimi: Sondazhi i Monitor me 250 turistë

 

Vlerësimi i përgjithshëm: 5 yje për kuzhinën shqiptare

Rezultatet e anketës tregojnë një vlerësim jashtëzakonisht pozitiv të përvojës kulinare në Shqipëri nga turistët e huaj. 52.8% e të anketuarve i dhanë ushqimit shqiptar vlerësimin maksimal prej 5 yjesh, ndërsa 26.4% dhanë 4.5 yje.

Vetëm një pjesë e vogël (15.2%) e vlerësoi me 4 yje, dhe më pak se 6% dhanë një vlerësim prej 3 yjesh ose më pak.

Ky nivel i lartë kënaqësie sinjalizon se gastronomia po shndërrohet në një komponent kyç të produktit turistik shqiptar

Burimi: Sondazhi i Monitor me 250 turistë

 

Kur u pyetën për qytetet ku kanë pasur përvojën më të mirë kulinare, turistët renditën Gjirokastrën në vend të parë, me 91% të vlerësimeve pozitive, ndjekur nga Berati (88%), Vlora (85%) dhe Shkodra/Thethi (82%).

Këto destinacione dallohen për praninë e restoranteve autentike dhe agroturizmeve, ku kuzhina tradicionale nuk është më element simbolik, por pjesë qendrore e menusë.

 

Burimi: Sondazhi i Monitor me 250 turistë

 

The post Sondazhi me 250 turistë, cilat janë pjatat e preferuara të të huajve, joshja e rakisë appeared first on Revista Monitor.

↗

“Ushqimi shqiptar Ă«shtĂ« identitet – jo vetĂ«m shije”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Shefi Altin Prenga – i njohur pĂ«r agroturizmin “Mrizi i Zanave”

 

Në vitet e fundit, ka një rritje të numrit të restoranteve dhe agroturizmeve që ofrojnë produkte vendase dhe pjata tradicionale të interpretuara me kujdes dhe kreativitet.

Kjo qasje përputhet me tendencat globale drejt produkteve lokale, të stinës dhe përvojave autentike gastronomike.

NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, shefi Altin Prenga – i njohur pĂ«r agroturizmin “Mrizi i Zanave” – thekson rĂ«ndĂ«sinĂ« e ruajtjes sĂ« identitetit nĂ«pĂ«rmjet kuzhinĂ«s tradicionale, sfidat qĂ« vijnĂ« nga kostoja e lartĂ« e lĂ«ndĂ«s sĂ« parĂ« dhe mungesa e mbĂ«shtetjes pĂ«r prodhimin vendas.

Sipas z. Prenga, turistët janë gjithnjë e më të ndjeshëm ndaj autenticitetit të shijeve dhe produkteve lokale, ndërsa çmimi i drejtë mbetet një kriter i rëndësishëm për vlerësimin e cilësisë.

 

A mendoni se ushqimi shqiptar mund tĂ« jetĂ« vetĂ« njĂ« arsye pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar drejt ShqipĂ«risĂ« – jo thjesht njĂ« shoqĂ«rues i mirĂ« i plazhit apo malit?

Edhe mundet, por sot më së shumti është një shoqërues. Megjithatë, ushqimi tradicional është pjesë e kompleksitetit të përvojës. Nëse ai mungon, mund të ndodhë që vizitorët të mos kthehen më, sepse kërkojnë identitet të vërtetë dhe autentik në destinacion.

Në mesin e shumë ushqimeve të botës, si mendoni se spikat kuzhina shqiptare në sytë e një turisti të huaj?

Mendoj se jemi të paorganizuar si sektor. Forca jonë nuk është bujqësia intensive, por bujqësia e vogël që prodhon lëndë të parë fantastike. Pjesa më e madhe e turistëve nuk kanë luksin që të konsumojnë perime të freskëta çdo ditë.

Ne kemi njĂ« rrjet tĂ« shkurtĂ«r mes prodhuesit dhe konsumatorit – dhe kjo e bĂ«n pĂ«rvojĂ«n mĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«.

Jo mĂ« kot, nĂ« treg gjen manaferra, mjedra, mana, thana – produkte qĂ« nuk ekzistojnĂ« nĂ« shumicĂ«n e vendeve tĂ« tjera.

Mishi, për shembull, është më i fortë, më autentik, sepse lopët janë gjysmë të egra. Nuk ka shumë standardizim, por ka vërtetësi. Kjo është ajo që të huajt e vlerësojnë.

Sa e rëndësishme është për ju të ruani shijet tradicionale në një treg që po bëhet gjithnjë e më shumë ndërkombëtar?

NĂ« nivel botĂ«ror po ndodh njĂ« kthim te “global locally”. Tregu Ă«shtĂ« i mbingopur nga kulturat e huaja. ShumĂ« prej tyre kanĂ« pasur sukses, por pĂ«r ne Ă«shtĂ« thelbĂ«sore tĂ« ruajmĂ« identitetin.

NĂ« dimĂ«r, klientĂ«t ndahen 35% turistĂ« dhe 65% vendas. GjatĂ« verĂ«s, raporti Ă«shtĂ« afĂ«rsisht 50/50. Ne nuk duam tĂ« humbasim klientĂ«t vendas – ata janĂ« baza jonĂ«.

 

 

A mendoni se çmimet e përballueshme të ushqimit në Shqipëri janë një avantazh real për tërheqjen e vizitorëve?

Në fakt, ushqimet nuk janë të lira. Lënda e parë është e shtrenjtë. Ajo që ndihmon është që prodhimi dhe konkurrenca në sektor bëjnë të mundur çmime të përballueshme.

Por personalisht nuk do të doja kurrë që një kuzhinier që nuk njeh mirë gjuhën apo kulturën shqiptare të krijojë pa pasur ndjesinë e identitetit.

NĂ« shumĂ« raste, ka edhe padrejtĂ«si nĂ« vlerĂ«sim, por klienti i vĂ«rtetĂ« e kupton cilĂ«sinĂ«. Jam i mendimit tĂ« “çmimit tĂ« drejtĂ«â€ – pra, njĂ« produkt duhet tĂ« vlejĂ« pĂ«r aq sa ofron dhe klienti i ndĂ«rgjegjshĂ«m e vlerĂ«son kĂ«tĂ«.

 

Cila është ajo pjatë shqiptare që turistët e porosisin më shumë në restorantin tuaj?

Nuk kam një fokus të vetëm, por kemi mishin e kecit klasik me patate dhe trumëz.

Për ne është e rëndësishme të kemi një fokus 360 gradë, që fillon nga lënda e parë. Ne jemi dashamirës të cilësisë dhe kujdesemi që gjithçka të jetë më e mira.

Si kuzhinier, mĂ« pĂ«lqen qĂ« çdo gjĂ« tĂ« jetĂ« unike – nĂ« shije dhe nĂ« personalitet.

TuristĂ«t e kanĂ« vĂ«nĂ« re kĂ«tĂ«. Prej mĂ« shumĂ« se 30 vitesh dĂ«gjoj komentet e tyre pozitive – dhe Ă«shtĂ« meritĂ« e lĂ«ndĂ«s sĂ« parĂ« qĂ« pĂ«rdorim.

Një tjetër pjatë shumë e kërkuar është rizoto me kërpudha, sepse për mua është një ndër lëndët e para më të mira që prodhojmë.

 

 

Sa ndikojnë turistët në xhiron vjetore të restorantit tuaj? A ka ndonjë periudhë të vitit kur prania e tyre e rrit ndjeshëm të ardhurat?

Si agroturizëm, sezoni ynë është i lidhur më shumë me vjeshtën dhe pranverën. Në këto periudha, ndikimi i turistëve është shumë i madh dhe i prekshëm në të ardhura.

 

Si i balanconi cilësinë me koston, duke pasur parasysh që çmimet e lira janë një faktor tërheqës për turistët?

Kemi arritur të gjejmë zgjidhje nëpërmjet përdorimit të produkteve të stinës dhe lokale.

Mishi, për shembull, prodhohet mjaftueshëm në zonën tonë. Shpresojmë që kjo lloj qasjeje të forcohet paralelisht me shtimin e turizmit.

 

Cilat janë sfidat ekonomike që hasni në përpjekjen për të ofruar ushqim cilësor dhe tradicional me çmime të përballueshme?

Çmimi i lartĂ« i lĂ«ndĂ«s sĂ« parĂ« Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ«. Ka edhe njĂ« pasojĂ« kulturore – shumĂ« tĂ« rinj nuk e shohin bujqĂ«sinĂ« si njĂ« profesion dinjitoz, parapĂ«lqejnĂ« tĂ« ndjekin tĂ« ardhura tĂ« lehta pa shumĂ« mund.

Nuk besojnë te prodhimi.

Punoj me 110 persona, nga stafi bujqësor deri te kuzhina dhe salla. Problematikat nuk mungojnë, por vazhdoj të mendoj se në radhë të parë mungon lidershipi dhe trajtimi njerëzor i stafit.

Duhet edukim dhe trajnim. Strukturat që funksionojnë ndërtohen, nuk ndodhin vetë.

 

ÇfarĂ« ndikimi kanĂ« produktet vendase nĂ« ekonominĂ« e restorantit tuaj?

JanĂ« arsyeja kryesore pse punoj kaq shumĂ«. NĂ«se nuk do tĂ« kisha produkte vendase, nuk do tĂ« arrija tĂ« faturoja as 55% tĂ« punĂ«s qĂ« bĂ«j – ndoshta do tĂ« isha mbyllur.

Identiteti që ofroj me këto produkteve është ai që më ka sjellë këtu ku jam. Dhe është fiks ajo që po kërkon sot sektori, sidomos nga të huajt, por edhe nga shqiptarët.

The post “Ushqimi shqiptar Ă«shtĂ« identitet – jo vetĂ«m shije” appeared first on Revista Monitor.

↗

“TuristĂ«t kĂ«rkojnĂ« autenticitet edhe nĂ« pjatat mĂ« tĂ« thjeshta”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Fundim Gjepali, shef dhe drejtues i agroturizmit “Gjepali” nĂ« Shijak

 

Kuzhina tradicionale shqiptare po fiton gjithnjë e më shumë vëmendje, jo vetëm në agroturizëm, por edhe në restorantet urbane të vendit.

Me rritjen e fluksit të turistëve të huaj, është shtuar kërkesa për ushqim vendas, autentik dhe me bazë produktet e zonës.

Kjo ka nxitur rikthimin te gatimet tradicionale dhe te bashkëpunimi me fermerët lokalë.

NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, Fundim Gjepali, shef dhe drejtues i agroturizmit “Gjepali” nĂ« Shijak, ndan pĂ«rvojĂ«n e tij mbi transformimin e kuzhinĂ«s shqiptare, sfidat nĂ« furnizimin me produkte vendase, ndikimin e çmimeve dhe nevojĂ«n urgjente pĂ«r politika mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme bujqĂ«sore.

 

Si ka ndryshuar kërkesa e turistëve për ushqim shqiptar në vitet e fundit?

Restorantet po kthehen gjithnjë e më shumë drejt gatimeve tradicionale, pasi kjo është kërkesa në rritje që vjen nga turistët.

Me një fluks gjithnjë e më të madh vizitorësh të huaj, është kthyer në trend edhe në restorantet luksoze të Tiranës, jo vetëm në bujtina apo lokale të zonave rurale.

TuristĂ«t kĂ«rkojnĂ« autenticitet, traditĂ« dhe shije shqiptare – jo domosdoshmĂ«risht pjatat ndĂ«rkombĂ«tare.

 

Si e vlerësoni cilësinë dhe disponueshmërinë e produkteve vendase sot?

Sektori i bujqësisë po njeh rritje, sidomos sa u takon produkteve vendase, të cilat kanë cilësi shumë të mirë.

Sigurisht qĂ« janĂ« produkte sipas sezonit. Ne ofrojmĂ« produkte organike, edhe pse jo tĂ« certifikuara si “bio”.

Por kjo nuk do tĂ« thotĂ« qĂ« nuk janĂ« tĂ« mira – pĂ«rkundrazi, cilĂ«sia e tyre kuptohet nĂ« momentin qĂ« i pĂ«rdor nĂ« gatim dhe e ndien nĂ« tavolinĂ« kur i shijon.

 

 

A ka bashkëpunim të qëndrueshëm mes restoranteve dhe fermerëve?

UnĂ« flas nga pĂ«rvoja. Produkte ka nĂ« tĂ« gjitha zonat pĂ«rreth – kĂ«tu nĂ« Shijak ka goxha prodhim. MegjithatĂ«, jemi ende nĂ« njĂ« fazĂ« “kurdisjeje” tĂ« tregut.

Fermerët janë të paorganizuar. Duhet më shumë bashkëpunim mes nesh.

UnĂ« qĂ« nga viti 1990 kam punuar bashkĂ« me babain dhe vetĂ«m sĂ« fundmi kemi arritur tĂ« punojmĂ« disa hektarĂ« tokĂ«. ËshtĂ« njĂ« proces shumĂ« i ngadaltĂ«, qĂ« kĂ«rkon kĂ«mbĂ«ngulje.

Ne jemi me fat që bashkëpunojmë me rreth 25 deri në 27 fermerë në mënyrë të rregullt. Në disa raste, kur është sezoni i ngarkuar dhe kërkesa është më e lartë, bashkëpunimi shkon edhe me 30 fermerë.

Ajo qĂ« kemi vĂ«nĂ« re Ă«shtĂ« se prodhimi rritet çdo vit – ka mĂ« shumĂ« mundĂ«si dhe mĂ« shumĂ« interes nga tĂ« dyja palĂ«t.

 

Si kanë ndikuar ndryshimet e çmimeve të lëndës së parë në punën tuaj?

Çmimet pĂ«r lĂ«ndĂ«n e parĂ« janĂ« rritur ndjeshĂ«m kĂ«to vitet e fundit. ËshtĂ« bĂ«rĂ« domosdoshmĂ«ri, pasi edhe vetĂ« puna nĂ« bujqĂ«si Ă«shtĂ« rritur – si nĂ« kosto, ashtu edhe nĂ« vĂ«shtirĂ«si.

Por muajt e fundit kemi parë njëfarë stabiliteti, dhe kjo është diçka që duhet ta ruajmë. Sepse një nga avantazhet që kemi në krahasim me rajonin janë çmimet e ulëta.

Nëse rriten kostot në lëndët e para, atëherë do të na duhet të rrisim edhe ne çmimet për konsumatorin. Deri tani, fatmirësisht, jemi mirë.

 

ÇfarĂ« mbĂ«shtetjeje mendoni se i mungon sektorit tĂ« bujqĂ«sisĂ«?

Duhet rritje e subvencioneve dhe skemave afatgjata që janë të mirëmenduara dhe të zbatueshme në praktikë. Sepse për fermerët, puna është shumë e vështirë.

Shpeshherë ata arrijnë të sigurojnë vetëm minimumin jetik. Ka pasur raste që rrugët, shtigjet dhe punimet për ujitje apo përpunim të tokës i kemi bërë vetë.

Nuk mund të ecim përpara pa ndihmën e industrisë dhe pa një mbështetje të strukturuar nga shteti.

Edhe pse bujqësia te ne është ende në hapat e parë, ajo po kalon një fazë transformimi. Nuk jemi ende në nivelin e vendeve si Franca apo Spanja, por jemi në rrugën e duhur.

Ka filluar një ndërgjegjësim i ri, dhe kjo është gjë shumë pozitive.

 

 

A ka një rritje të interesit për produktet vendase edhe nga konsumatori vendas?

Po shohim një rritje të dukshme të interesit për produktet vendase edhe nga konsumatorët vendas.

MĂ« parĂ« ekzistonte njĂ«farĂ« frike – pĂ«r shembull, pĂ«r pĂ«rdorimin e pesticideve apo ndonjĂ« problem tjetĂ«r me produktet.

Tashmë, konsumatori është rikthyer te produkti shqiptar. Këtë e shohim edhe në rritjen e numrit të fermave të vogla të mirorganizuara që po hapen në zona të ndryshme.

 

Cilat janë gatimet tradicionale që ju i keni rikthyer dhe që pëlqehen nga turistët?

Ne kemi rikthyer disa nga gatimet e hershme tĂ« kuzhinĂ«s shqiptare – byrekun me qumĂ«sht, tavĂ«n e dheut (qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« nga pjatat mĂ« tĂ« preferuara tĂ« turistĂ«ve), dhe qoftet, tĂ« cilat janĂ« gjithashtu shumĂ« tĂ« kĂ«rkuara.

KĂ«to na i kĂ«rkojnĂ« jo vetĂ«m nĂ« agroturizĂ«m, por edhe nĂ« restorantin tonĂ« nĂ« TiranĂ« – Padam.

 

Cili është raporti mes klientëve vendas dhe turistëve në agroturizëm dhe bujtinë?

Tek agroturizmi ynĂ«, 80% e klientĂ«ve janĂ« vendas dhe 20% janĂ« turistĂ«. Kurse nĂ« bujtinĂ« ndodh e kundĂ«rta – 90% janĂ« turistĂ« dhe vetĂ«m 10% vendas.

Kjo ndodh ndoshta sepse ne ndodhemi në Shijak, afër qyteteve si Durrësi apo Tirana, ku vendasit kthehen në shtëpitë e tyre pas drekës dhe nuk qëndrojnë gjatë natës.

 

Rikthimi i traditës

Ne kemi rikthyer disa nga gatimet e hershme tĂ« kuzhinĂ«s shqiptare – byrekun me qumĂ«sht, tavĂ«n e dheut (qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« nga pjatat mĂ« tĂ« preferuara tĂ« turistĂ«ve) dhe qoftet, tĂ« cilat janĂ« gjithashtu shumĂ« tĂ« kĂ«rkuara. KĂ«to na i kĂ«rkojnĂ« jo vetĂ«m nĂ« agroturizĂ«m, por edhe nĂ« restorantin tonĂ« nĂ« TiranĂ« – “Padam”.

The post “TuristĂ«t kĂ«rkojnĂ« autenticitet edhe nĂ« pjatat mĂ« tĂ« thjeshta” appeared first on Revista Monitor.

↗

“Autenticiteti Ă«shtĂ« vlera mĂ« e madhe nĂ« njĂ« treg global”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Jurgen Bame, drejtori i marketingut tĂ« rrjetit tĂ« restoranteve “Era“

 

Kuzhina shqiptare po zë gjithnjë e më shumë vend në përvojën turistike që ofron vendi, veçanërisht në qytete si Tirana, ku vizitorët mund të përjetojnë shijen lokale edhe në restorante moderne.

Në një treg ku turizmi është në rritje të shpejtë dhe përballueshmëria është një nga pikat e forta, ruajtja e autenticitetit nëpërmjet gatimeve tradicionale po bëhet një zgjedhje strategjike për shumë restorante.

Jurgen Bame, drejtori i marketingut tĂ« rrjetit tĂ« restoranteve “Era”, tregon mbi ndryshimin e kĂ«rkesave tĂ« turistĂ«ve, popullaritetin nĂ« rritje tĂ« pjatave shqiptare si tava e Elbasanit dhe rolin e kuzhinĂ«s nĂ« promovimin e turizmit vendas.

 

A mendoni se ushqimi shqiptar mund tĂ« jetĂ« vetĂ« njĂ« arsye pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar drejt ShqipĂ«risĂ« – jo thjesht njĂ« shoqĂ«rues i mirĂ« i plazhit apo malit?

ShqipĂ«ria ndodhet ende nĂ« fazat e para tĂ« shpĂ«rthimit tĂ« fluksit turistik. Po kthehet me shpejtĂ«si nĂ« njĂ« destinacion tĂ«rheqĂ«s pĂ«r shkak tĂ« çmimeve tĂ« pĂ«rballueshme dhe imazhit “trendy” qĂ« po fiton pĂ«r shkak tĂ« promovimit qĂ« po i bĂ«het (sidomos nĂ« rrjetet sociale).

Në këtë kontekst, kuzhina shqiptare nuk është ende arsyeja kryesore për të vizituar vendin, por është padyshim një element thelbësor që e plotëson përvojën e tyre.

 

Sa e rëndësishme është për ju të ruani shijet tradicionale në një treg që po bëhet gjithnjë e më shumë ndërkombëtar?

ËshtĂ« thelbĂ«sore. NĂ« njĂ« kohĂ« ku kuzhinat globalizohen, ne besojmĂ« se autenticiteti Ă«shtĂ« vlera mĂ« e madhe.

Tradita nuk Ă«shtĂ« pengesĂ« pĂ«r inovacionin – pĂ«rkundrazi, Ă«shtĂ« baza pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar pĂ«rvoja tĂ« reja e tĂ« paharrueshme.

Ne kemi shumĂ« pjata qĂ« i quajmĂ« “shije tĂ« ShqipĂ«risĂ«â€ – si tava e Elbasanit, bacarre PĂ«rmeti, petullat e fshira, fĂ«rgesa ‘si qĂ«moti’, zog pule me petka Korçe, fasule pllaqi me suxhuk Kosove, sultjashi, tespishte me arra nga Peja etj.

 

 

A ndiheni se çmimet e përballueshme të ushqimit në Shqipëri janë një avantazh real për tërheqjen e vizitorëve?

Po, çmimet e përballueshme janë një avantazh real për tërheqjen e vizitorëve, veçanërisht për ata që udhëtojnë me një buxhet të kufizuar.

Mundësia për të shijuar një vakt të plotë, të shijshëm dhe me produkte lokale, me një çmim të arsyeshëm, është një nga pikat e forta të përvojës turistike në Shqipëri.

MegjithatĂ«, Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kuptohet se jo tĂ« gjithĂ« turistĂ«t udhĂ«tojnĂ« “low cost”. Ka gjithashtu njĂ« kategori vizitorĂ«sh qĂ« vlerĂ«sojnĂ« cilĂ«sinĂ«, shĂ«rbimin dhe autenticitetin mĂ« shumĂ« sesa çmimin.

PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, çmimet e ulĂ«ta janĂ« pĂ«rparĂ«si, por nuk duhet tĂ« jenĂ« qĂ«llimi kryesor – prioritet duhet tĂ« mbetet ofrimi i njĂ« pĂ«rvoje tĂ« mirĂ«filltĂ«, tĂ« kujdesshme dhe me standard.

 

Cila është ajo pjatë shqiptare që turistët e porosisin më shumë në restorantin tuaj?

Pjata shqiptare mĂ« e porositur nga turistĂ«t Ă«shtĂ« “Tava e famshme e Elbasanit” (tava e kosit).

Kjo pjatë ka marrë aq shumë review edhe në platformat sociale sa është bërë trend nga të huajt dhe është gjëja e parë që kërkojnë sapo ulen në restorantet tona.

 

Sa ndikojnë turistët në xhiron vjetore të restorantit tuaj?

Mund tĂ« themi se kanĂ« ndikim tĂ« konsiderueshĂ«m nĂ« xhiron vjetore, sidomos gjatĂ« muajve tĂ« verĂ«s kur ka fluks tĂ« lartĂ« turistĂ«sh (sidomos tek “Era” ish-Blloku ku turistĂ«t presin nĂ« radhĂ«) dhe rikthim tĂ« emigrantĂ«ve.

Përgjithësisht, më shumë në muajt qershor-shtator.

 

 

A besoni se kuzhina shqiptare ka potencial të kthehet në një markë për promovimin e turizmit?

Pa dyshim qĂ« po. Kuzhina Ă«shtĂ« “ambasadorja” mĂ« e shpejtĂ« dhe mĂ« efektive e çdo kulture.

Dhe ShqipĂ«ria ka tĂ« gjithĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sit pĂ«r t’u kthyer nĂ« njĂ« destinacion gastronomik ballkanik dhe mesdhetar me emĂ«r

Çdo vit e mĂ« shumĂ«, turistĂ«t kĂ«rkojnĂ« pikĂ«risht atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« lokale dhe autentike.

Reflektohet qartĂ« nĂ« porositĂ« – gjithnjĂ« e mĂ« pak pica apo pasta dhe mĂ« shumĂ« gatime tradicionale apo produkte tĂ« zonĂ«s.

 

ÇfarĂ« ndikimi kanĂ« produktet vendase nĂ« ekonominĂ« e restorantit tuaj?

Përdorimi i produkteve vendase jo vetëm që siguron freski dhe cilësi, por edhe mbështet ekonominë lokale dhe krijon një cikël të qëndrueshëm prodhim-konsum, që është i vlefshëm për të gjithë.

 

“Tava e famshme e Elbasanit”

Pjata shqiptare mĂ« e porositur nga turistĂ«t Ă«shtĂ« “Tava e famshme e Elbasanit” (tava e kosit). Kjo pjatĂ« ka marrĂ« aq shumĂ« review edhe nĂ« platformat sociale sa Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« trend nga tĂ« huajt dhe Ă«shtĂ« gjĂ«ja e parĂ« qĂ« kĂ«rkojnĂ« sapo ulen nĂ« restorantet tona.

 

 

The post “Autenticiteti Ă«shtĂ« vlera mĂ« e madhe nĂ« njĂ« treg global” appeared first on Revista Monitor.

↗

Inteligjenca Artificiale po përmbys industrinë e reklamave

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

E ardhmja mund të jetë një botë ku IA krijon reklamat, i targeton dhe i lexon vetë. Ndërkohë, ekspertët e reklamave në Kanë duhet ta shijojnë festën, sa ende vazhdon, shkruan The Economist

 

Industria e reklamave di ta shesë veten më mirë se çdo gjë tjetër.

Kjo aftësi u shfaq qartë në ceremoninë vjetore të ndarjes së çmimeve në Cannes Lions International Festival of Creativity, një nga ngjarjet më prestigjioze në botë për reklamën, marketingun dhe krijimtarinë tregtare, që nisi më 16 qershor.

“Reklama jo vetĂ«m qĂ« zgjeron kufijtĂ« krijues, por tregon ndikimin e prekshĂ«m qĂ« mund tĂ« ketĂ« krijimtaria mbi biznesin dhe shoqĂ«rinĂ«â€, deklaroi njĂ« zyrtar i lartĂ« i festivalit.

Çmimet u ndanĂ« me solemnitet pĂ«r fushata qĂ« promovonin birrĂ«n, çokollatĂ«n dhe madje edhe Fondacionin e Herpesit nĂ« ZelandĂ«n e Re.

Por një industri, që vlerëson krijimtarinë njerëzore, po përballet me një tronditje të madhe nga Inteligjenca Artificiale (IA).

Mark Zuckerberg, drejtuesi i Meta, ka premtuar se sĂ« shpejti markat do tĂ« mund tĂ« “na tregojnĂ« çfarĂ« objektivi duan tĂ« arrijnĂ«, sa duan tĂ« paguajnĂ« pĂ«r çdo rezultat, dhe pastaj ne bĂ«jmĂ« gjithçka tjetĂ«r”.

NdĂ«rkohĂ«, Sam Altman nga OpenAI, beson se “95% e asaj qĂ« sot ekspertĂ«t e marketingut e kĂ«rkojnĂ« nga agjencitĂ«, strategĂ«t dhe profesionistĂ«t krijues, do tĂ« realizohet lehtĂ«sisht, pothuajse menjĂ«herĂ« dhe me kosto minimale nga IA”.

Teknologjia e ka përmbysur industrinë e reklamave edhe më parë këtë shekull, kur buxhetet kaluan nga televizioni, gazetat dhe media tradicionale drejt gjigantëve dixhitalë si Google dhe Meta.

Por tani që IA po hyn në pjesën krijuese të industrisë, dikur e konsideruar e paprekshme nga automatizimi, po nis një revolucion i ri. Kush do të dalë në krye dhe a do të arrijnë ekspertët në Kanë të ruajnë stilin e jetës luksoze që i ka karakterizuar deri tani?

Festat në jahte dhe pritjet buzë pishinave lënë të kuptohet se tregu i reklamave është në gjendje të mirë.

Sipas WPP Media, një blerës i madh reklamash, shpenzimet globale për reklama po rriten me ritëm të qëndrueshëm dhe pritet të kenë rreth 6% rritje në vit për tre vitet e ardhshme.

 

 

Megjithatë, kjo rritje është e përqendruar dhe po bëhet gjithnjë e më shumë e tillë.

KatĂ«r shitĂ«sit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« reklamave – Google, Meta, ByteDance dhe Amazon – pĂ«rbĂ«nin mĂ« shumĂ« se gjysmĂ«n e tregut global vitin e kaluar, nga pak mĂ« shumĂ« se njĂ« e treta nĂ« 2019. TetĂ« nga dhjetĂ« shitĂ«sit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« reklamave janĂ« kompani teknologjike.

Në Kanë, kompanitë teknologjike shfaqën forcën e tyre me struktura luksoze përgjatë bregdetit, duke e kthyer Croisette në një paradë të dominimit dixhital.

 

IA po forcon edhe më tej kontrollin

Algoritmet e mësimit automatik përmirësojnë ndjeshëm saktësinë e targetimit të reklamave: sistemi Advantage+ i Metës pretendon se rrit kthimin nga shpenzimet për reklama me 22%, ndërsa Performance Max i Google rrit shitjet me mbi 10%.

Google ka nisur testimet me reklama të pozicionuara në mënyrë dinamike brenda kërkimeve të realizuara përmes IA, të cilat pohon se janë edhe më efektive.

KĂ«rkesat qĂ« pĂ«rdoruesit i bĂ«jnĂ« InteligjencĂ«s Artificiale janĂ« dy deri nĂ« tre herĂ« mĂ« tĂ« gjata sesa kĂ«rkimet tradicionale, çka i mundĂ«son kompanisĂ« jo vetĂ«m tĂ« kuptojĂ« çfarĂ« po kĂ«rkojnĂ« njerĂ«zit, por edhe pse. “IA Ă«shtĂ« teknologjia me ndikimin mĂ« tĂ« madh nĂ« rezultatet e biznesit nĂ« njĂ«zetĂ« vitet e fundit, thotĂ« Sean Downey, drejtues i lartĂ« i Google.

Kompani të tjera po përdorin IA për të matur më saktë efektin e reklamave. Alembic, një startup, përdor algoritmet e gjurmimit të kontakteve të zhvilluara gjatë pandemisë së COVID-19, për të ndjekur nëse konsumatorët që kanë parë një reklamë blejnë më vonë produktin.

Duke analizuar miliarda rreshta të dhënash, nga transmetimet televizive te vizitat në faqe web, kompania zbuloi se sponsorizimi nga Delta Airlines i ceremonive të medaljeve në Lojërat Olimpike të vitit të kaluar, dha kthimin më të lartë të investimit krahasuar me çdo fushatë tjetër të kompanisë.

Pasi kanë dominuar pjesën e targetimit dhe matjes, kompanitë teknologjike besojnë tani se mund të krijojnë edhe vetë reklamat, një fushë që deri më tani u përkiste agjencive të specializuara.

Në Kanë, TikTok prezantoi mjete të fuqizuara nga IA, që gjenerojnë reklama video nga teksti apo foto.

Meta prezantoi funksione të reja, si personalizimi automatik i përmbajtjes për audienca të ndryshme në dhjetë gjuhë.

Në fillim të qershorit, Kalshi, kompania amerikane që lejon baste të ligjshme mbi ngjarje ekonomike dhe politike, transmetoi një reklamë televizive me efekte speciale të realizuar përmes IA së Google.

Reklama u krijua pĂ«r 48 orĂ«, me vetĂ«m 2,000 dollarĂ« buxhet, nga njĂ« regjisor qĂ« tha me krenari se “isha me pizhame gjatĂ« gjithĂ« xhirimeve”.

Drejtuesit e agjencive këmbëngulin se nuk do të zëvendësohen nga inxhinierë me pizhame. Modelet e IA, të ndërtuara për të dhënë përgjigjen më të pritshme dhe të mundshme, nuk janë të përshtatshme për krijimin e fushatave që tërheqin vërtet vëmendjen.

Në një botë ku çdo kompani mund të krijojë reklama të mira, agjencitë thonë se do të jetë më e rëndësishme se kurrë të realizohen përmbajtje që bien në sy.

Mjetet DIY (nga anglishtja, Do It Yourself) të Meta dhe TikTok duket se synojnë më shumë bizneset e vogla, sesa markat e mëdha që përdorin agjenci.

Disa agjenci kanë kaluar nga pagesa me orë në tarifa fikse, për të mbrojtur të ardhurat, ndërsa IA po redukton orët e nevojshme për të krijuar një fushatë marketingu.

Klientët mund të paguajnë më pak për krijimin e reklamave, por shumë prej tyre po riinvestojnë kursimet te agjencitë: një drejtuese marketingu e një marke globale thotë se thjesht po blen më shumë hapësirë reklamash me paratë e kursyera.

Investitorët nuk janë aq të bindur. Katër nga pesë grupet e mëdha të agjencive kanë parë rënie të vlerës së aksioneve që nga fillimi i vitit të kaluar. WPP është në kërkim të një drejtuesi të ri.

Omnicom dhe Interpublic planifikojnĂ« tĂ« bashkohen deri nĂ« fund tĂ« vitit pĂ«r tĂ« ulur kostot. Publicis ka shmangur rĂ«nien kryesisht duke bindur tregun se ka investuar mjaftueshĂ«m nĂ« IA pĂ«r t’u mbrojtur.

 

Nga robotët, për robotët

IA mund ta ndryshojĂ« industrinĂ« e reklamĂ«s edhe nĂ« mĂ«nyra mĂ« tĂ« çuditshme. Me kalimin e kĂ«rkimeve nga motorĂ«t klasikĂ« te chatbot-et e fuqizuar nga IA, reklamuesit duhet tĂ« kuptojnĂ« si t’i bĂ«jnĂ« markat e tyre tĂ« rekomandohen nga sisteme si ChatGPT apo Gemini i Google.

Disa po krijojnë tashmë përmbajtje promocionale jo për njerëzit, por për modelet e mëdha gjuhësore (LLM), që përpunojnë informacion në internet.

Evertune, një tjetër startup, analizon mënyrën se si chatbot-ët i perceptojnë markat, duke u bërë dhjetëra mijë pyetje për kategori të ndryshme produktesh.

Kur pyeten për të rekomanduar një markë çarçafësh, për shembull, modelet bien dakord për tre markat kryesore, por pastaj ndahen ndjeshëm në preferenca. (Chatbot-ët e Meta preferojnë markën Mellanni; Casper pëlqehet nga shumica e modeleve, përveç Gemini).

Këto dallime shpjegohen me të dhënat me të cilat modelet janë trajnuar: Google dhe ChatGPT përdorin përmbajtje të licencuar nga Reddit, ndërsa modeli i Meta bazohet më shumë në materialin nga platformat e veta sociale.

Për të ndikuar LLM-të, duhen ndikuar burimet e tyre, që do të thotë të ndërtohet një bazë të fortë ndjekësish online.

PĂ«r grupet e mĂ«dha tĂ« agjencive, kjo do tĂ« thotĂ« se metodat klasike tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve me publikun (PR) vazhdojnĂ« tĂ« jenĂ« jetike. “MarrĂ«dhĂ«niet me publikun janĂ« ndĂ«r mjetet mĂ« tĂ« fuqishme qĂ« mund tĂ« pĂ«rdorni”, thotĂ« Brian Stempeck, drejtues i Evertune.

Por ka edhe teknika të tjera. LLM-të kanë vështirësi të lexojnë grafikët, ndaj ato duhet të përkthehen në tekst.

Gjithashtu, IA “gĂ«lltit” me kĂ«naqĂ«si pĂ«rshkrime tĂ« hollĂ«sishme produktesh, qĂ« pĂ«r njerĂ«zit do tĂ« ishin tĂ« mĂ«rzitshme: njĂ« njeri ndoshta nuk do tĂ« lexonte kurrĂ« listĂ«n e gjatĂ« tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sve tĂ« njĂ« produkti, por njĂ« model gjuhĂ«sor po, duke bĂ«rĂ« tĂ« mundur qĂ« ta rekomandojĂ« produktin.

NdĂ«rsa “agjentĂ«t” e fuqizuar nga IA pĂ«rdoren gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« kryer detyra nĂ« emĂ«r tĂ« njerĂ«zve, reklamuesit do tĂ« duhet tĂ« kuptojnĂ« si t’i ndikojnĂ« kĂ«ta “ndihmĂ«s” dixhitalĂ«.

Google së fundmi prezantoi një agjent blerjesh, që mund të njoftojë përdoruesin kur çmimi i një produkti bie nën një nivel të caktuar. Së shpejti, këta agjentë mund të marrin vendime më të ndërlikuara blerjeje.

Shitësit e reklamave online po diskutojnë tashmë, sa duhet të tarifojnë kur reklamat shihen nga një agjent, në vend të njeriut.

E ardhmja mund të jetë një botë ku IA krijon reklamat, i targeton dhe i lexon vetë. Ndërkohë, ekspertët e reklamave në Kanë duhet ta shijojnë festën, sa ende vazhdon.

The post Inteligjenca Artificiale po përmbys industrinë e reklamave appeared first on Revista Monitor.

↗

Ekonomitë e reja të shkallës

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Pse është koha e përsosur për të qenë një kompani e madhe? Ndryshimet e sjella nga Inteligjenca Artificiale dhe Trump favorizojnë gjigantët e korporatave, tani për tani, shkruan The Economist

 

Pavarësisht vështirësive, ekonomia e shkallës ka sjellë gjithmonë përfitime të mëdha për bizneset.

Kostot fikse vendosen kundrejt më shumë të ardhurave, duke rritur fitimet dhe duke mbështetur investimet.

Pesha në treg sjell fuqi më të madhe negociuese me furnitorët dhe financuesit.

Nga fillimi i viteve 2000, përparësitë e ekonomisë së shkallës u bënë edhe më të theksuara. Asetet e paprekshme, duke përfshirë softuerin dhe pronësinë intelektuale, u dhanë përparësi kompanive që kishin mundësi financiare të investonin në to.

Globalizimi u dha kompanive tĂ« mĂ«dha mĂ« shumĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r t’u rritur, si dhe qasje nĂ« grupe mĂ« tĂ« mĂ«dha dhe mĂ« tĂ« lira tĂ« punĂ«s.

NĂ« AmerikĂ«, u zgjerua hendeku i fitimit midis kompanive tĂ« mĂ«dha dhe tĂ« vogla (shih grafikun 1). EkonomistĂ«t nisĂ«n tĂ« flasin pĂ«r firmat “super yje” qĂ« garojnĂ« pĂ«rpara konkurrencĂ«s.

 

 

Përparësitë e reja

Tani madhësia po jep përparësi në mënyra të reja. Inteligjenca Artificiale po përforcon mbizotërimin e firmave të mëdha ndaj atyre të vogla.

Po ashtu, edhe presidenca e Donald Trump, e cila ka rritur rëndësinë e qëndrueshmërisë dhe ndikimit politik. Megjithatë, këto ndryshime sjellin edhe rreziqe për gjigantët e korporatave të Amerikës.

Kompani tĂ« ndryshme, nga Apple te Walmart, po zbulojnĂ« se madhĂ«sia e tyre mund t’i bĂ«jĂ« njĂ« shĂ«njestĂ«r tĂ« zemĂ«rimit tĂ« Donald Trump.

Fillojmë me Inteligjencën Artificiale. Ju mund të mendoni se këta leviatanë do të ishin tepër të lidhur pas burokracisë për të përdorur teknologjinë e re.

Në fakt, ekonomia e shkallës u lejon të investojnë shumë më tepër se rivalët më të vegjël.

Sipas një sondazhi të mbajtur në dhjetor nga firma Bain, kompanitë amerikane me më shumë se 5 miliardë dollarë në të ardhura kishin një buxhet mesatar vjetor prej 27 milionë dollarësh për projektet e Inteligjencës Artificiale, pesë herë më shumë se niveli i shkurtit të mëparshëm.

Ato me të ardhura midis 500 dhe 5 miliardë dollarë, kishin lënë mënjanë 9 milionë dollarë, duke u rritur me dy të tretat gjatë së njëjtës kohë (shih grafikun 2).

Banka JPMorgan Chase, më e madhja në Amerikë, thotë se i ka shpërndarë mjetet e Inteligjencës Artificiale për shumicën e 320,000 punonjësve. UnitedHealth, siguruesi më i madh shëndetësor, thotë se ka 1000 aplikacione të ndryshme për teknologjinë.

Sanjin Bicanic nga kompania Bain vë në dukje se funksionimi i mirë i Inteligjencës Artificiale po rezulton më i shtrenjtë se për llojet e tjera të teknologjisë dixhitale, pasi kërkon që kompanitë të organizojnë të dhënat dhe të ndërhyjnë në modele.

Firmat e mëdha kanë përparësinë shtesë të grupeve më të mëdha të të dhënave që mund të përdoren për të përmirësuar sistemet e Inteligjencës Artificiale që ndërtojnë.

Nuk është vetëm teknologjia, por edhe politika, ajo që po favorizon kompanitë më të mëdha.

Megjithëse shumë nga tarifat e zotit Trump tani përballen me pasiguri ligjore, ato që mbeten, do të dëmtojnë shitjet dhe fitimet e bizneseve. Megjithatë, kompanitë e mëdha janë më elastike ndaj goditjeve të tilla.

Midis firmave amerikane të listuara në bursë, ato në kuintilin më të lartë për nga të ardhurat, kanë marzhe operative më të majme dhe një raport më të shëndetshëm të borxhit ndaj fitimeve operative (para zhvlerësimit dhe amortizimit) se sa mesatarja, dhe mbajnë gjithashtu shumë më tepër para të thata.

Kjo do të thotë se ato kanë më pak gjasa të hyjnë në telashe financiare gjatë një rënieje. Gjithashtu kanë mundësi të rimëkëmben më shpejt, siç ndodhi pas pandemisë Covid-19.

Ne vëzhguam fitimet e kompanive amerikane të listuara në bursë, në nëntë sektorë jofinanciarë, para dhe pas pandemisë.

Shtatë nga nëntë firmat më të mëdha ishin mesatarisht më fitimprurëse gjatë viteve 2023 dhe 2024 se gjatë viteve 2018 dhe 2019. Pjesa që fitonte më pak, u bë edhe më pak fitimprurëse në të njëjtin numër sektorësh.

 

 

Madhësia e kompanive i sjell edhe elasticitet zinxhirit të furnizimit, që është po aq i rëndësishëm gjatë një lufte tregtare sa ishte gjatë Covid-19.

“GjatĂ« pandemisĂ«, unĂ« u telefonoja vazhdimisht bizneseve tĂ« vogla dhe tĂ« mesme duke u thĂ«nĂ« se nuk mund tĂ« pĂ«rballonin kapacitetin e transportit.

KompanitĂ« e mĂ«dha nuk e kishin kĂ«tĂ« problem”, thotĂ« Philip Damas, nga firma e transportit Drewry. NjĂ« pĂ«rparĂ«si e tillĂ« shpĂ«rblehet kur kompanitĂ« nxitojnĂ« tĂ« importojnĂ« produkte nĂ« AmerikĂ« pĂ«rpara afateve tarifore.

Këtu ndihmon edhe fakti se kompanitë e mëdha zakonisht kanë më shumë furnizues në më shumë shtete.

Një studim nga Forumi Ekonomik Botëror dhe firma Kearney, zbuloi se kompanitë që rritën pjesën e tregut pas pandemisë kishin më shumë gjasa të kishin furnizues rezervë në një sërë shtetesh, për një sërë produktesh.

Së fundmi, ndërsa shkallëzimi po bëhet një aset gjithnjë e më i vlefshëm, merr rëndësi edhe kapitali politik.

Ne shqyrtuam të dhënat nga organizata jofitimprurëse OpenSecrets, në lidhje me aktivitetet lobuese të firmave amerikane në indeksin S&P 500.

Kompania mesatare sipas të ardhurave, nuk shpenzoi asgjë për lobim në vitin 2024, duke u mbështetur vetëm në grupe si Dhoma e Tregtisë e SHBA-së, për të mbrojtur interesat e saj.

Firmat me fitime të larta shpenzuan mesatarisht 3.3 milionë dollarë për lobim, pesë herë më shumë (shih grafikun 3). Ato gjithashtu punësuan më shumë lobistë në krahasim me numrin e punonjësve.

Trump-it i pëlqen të flasë drejtpërdrejt me drejtuesit e shumë kompanive më të mëdha të Amerikës.

Në prill, shefat e Home Depot, Target dhe Walmart, tre gjigantë të shitjes me pakicë, u takuan me presidentin për të biseduar për shqetësimet mbi tarifat.

Shitësit më të vegjël nuk kanë marrë një vëmendje të tillë. Trump duket veçanërisht i hapur ndaj firmave që premtojnë të investojnë shuma të mëdha në Amerikë.

“ShumĂ« kompani duan tĂ« vijnĂ« nĂ« ShtĂ«pinĂ« e Bardhë  Ato ofrojnĂ« 10 miliardĂ« dollarĂ« ose mĂ« shumĂ«â€, tha ai nĂ« njĂ« fjalim nĂ« shkurt.

Një qasje e tillë e drejtpërdrejtë ndaj presidentit, është edhe më e rëndësishme se zakonisht, vëren Jorge Guajardo nga firma këshillimore DGA.

E gjithë kjo ndihmon për të shpjeguar pse, që nga koha e përurimit të Trump si president, indeksi Russell 2000 i kompanive më të vogla të listuara në Amerikë është ulur me 11%, krahasuar me një rënie prej vetëm 3% në indeksin S&P 100 të kompanive më të mëdha amerikane.

Megjithatë, ndryshimi i peizazhit të biznesit, paraqet gjithashtu rreziqe për gjigantët e korporatave.

 

Hezitimi

Ashtu si me të gjitha teknologjitë e reja, kompanitë e mëdha ngurrojnë në përdorimin e Inteligjencës Artificiale sepse nuk duan të ekspozohen ndaj rreziqeve.

ËshtĂ« edhe rreziku se tarifat e Trump do tĂ« pĂ«rmbysin globalizmin, duke kufizuar qasjen e kompanive nĂ« tregjet e huaja. Ky skenar do tĂ« godiste mĂ« shumĂ« kompanitĂ« e mĂ«dha se ato tĂ« voglat.

Firmat me të ardhurat më të larta i nxjerrin 23% të shitjeve jashtë vendit, krahasuar me vetëm 7% për ato me të ardhura më të ulëta.

VĂ«mendja nga politikanĂ«t mund tĂ« mos jetĂ« gjithmonĂ« e mirĂ«pritur. Walmart sĂ« fundmi zemĂ«roi Trump kur la tĂ« kuptohej se do t’i duhej tĂ« rriste çmimet nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« tarifave mĂ« tĂ« larta.

Në prill, kompania Apple përfitoi një përjashtim të pjesshëm nga tarifat për celularët smartphone të prodhuara në Kinë.

Dy javë më vonë, kompania tha se do të zhvendoste në Indi prodhimin e celularëve iPhone të lidhur me Amerikën. Trump nuk ishte i kënaqur.

MĂ« 23 maj, ai kĂ«rcĂ«noi se do tĂ« vendoste njĂ« tarifĂ« prej “tĂ« paktĂ«n 25%” pĂ«r celularĂ«t iPhone tĂ« shitur nĂ« AmerikĂ«, por tĂ« prodhuara gjetiu.

Edhe nĂ«se gjykatat i hedhin poshtĂ« tarifat e Trump, ai ka shumĂ« mjete tĂ« tjera nĂ« dispozicion pĂ«r t’ua vĂ«shtirĂ«suar jetĂ«n kompanive. KompanitĂ« gjigante tĂ« AmerikĂ«s kanĂ« gĂ«zuar prej kohĂ«sh pĂ«rparĂ«si tĂ« mĂ«dha.

Ato duhet të përgatiten edhe për disa probleme.

The post Ekonomitë e reja të shkallës appeared first on Revista Monitor.

↗

Bibliotekat më të bukura në botë

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Disa biblioteka nuk janë vetëm vende ku huazohen libra, ato janë destinacione me histori të pasur dhe arkitekturë që dëshmojnë historinë përtej faqeve.

Çmimet 1000 Libraries Awards 2025, tĂ« bazuara nĂ« votat e 200,000 pĂ«rdoruesve online, kanĂ« pĂ«rzgjedhur disa nga bibliotekat dhe libraritĂ« mĂ« tĂ« bukura nĂ« botĂ«. Sipas themeluesit Vincent Phan, qĂ« e nisi “1000 Libraries” si blog dhe e ktheu nĂ« njĂ« komunitet global lexuesish, qĂ«llimi Ă«shtĂ« tĂ« promovohen bibliotekat dhe libraritĂ« nĂ« epokĂ«n e internetit dhe teknologjisĂ« dixhitale.

Në vazhdim do të lexoni për bibliotekat më të bukura në Europë të përfshira në renditjen globale:

Dublin, IrlandĂ« – Library of Trinity College Dublin


Biblioteka mĂ« e madhe nĂ« IrlandĂ«, ruan dorĂ«shkrime tĂ« rralla, pĂ«rfshirĂ« “Book of Kells” tĂ« shek. IX. Është  famshme pĂ«r Long Room, njĂ« sallĂ« 65 metra e gjatĂ« me 200,000 libra. Hyrja nis nga 19 euro.

St. Gallen, ZvicĂ«r – St. Gallen Abbey Library


Një nga bibliotekat më të vjetra në botë, me koleksion të pasur dorëshkrimesh mesjetare. Ka qenë një qendër e rëndësishme kulturore që nga shek. VIII dhe është pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.

Oxford, MbretĂ«ria e Bashkuar – Duke Humfrey’s Library


Dhoma më e vjetër e leximit në Bodleian Library. Librat dikur ishin të lidhur me zinxhir dhe sot mund të lexohen vetëm në sallat e Bodleian. Shumë nga dorëshkrimet e dhuruara nga Duka Humfrey u shkatërruan gjatë Reformës Protestante.

Admont, Austri – Biblioteka e Manastirit Admont


Biblioteka më e madhe në botë që i përket një manastiri, 70 metra e gjatë me mbi 60,000 libra. Arkitekturë baroke me shtatë afreske nga piktori Bartolomeo Altomonte. Manastiri Benediktin është ende i hapur dhe murgjit jetojnë brenda tij.

Amsterdam, HolandĂ« – Cuypers Library


Ndodhet brenda Rijksmuseum, ku ruhen vepra tĂ« Rembrandt, Vermeer dhe mjeshtrave tĂ« tjerĂ« holandezĂ«. ËshtĂ« biblioteka mĂ« e madhe dhe mĂ« e vjetĂ«r e historisĂ« sĂ« artit nĂ« HolandĂ«, me arkitekturĂ« neo-gotike.

Ulm, Gjermani – Biblioteka e Manastirit Wiblingen


E njohur për stilin rokoko dhe galerinë me statuja e piktura mitologjike e biblike. Një perlë e fshehur për shkak të mungesës së turmave.

Paris, FrancĂ« – BibliothĂšque Sainte-GeneviĂšve

E projektuar me çati të dyfishtë të mbështetur nga kolona të holla hekuri dhe harqe madhështore. Përshkruhet si një nga bibliotekat që duhet vizituar patjetër në Paris. / CNBC, Shqip.al

The post Bibliotekat më të bukura në botë appeared first on Revista Monitor.

↗

Të (de)kodosh mendjen, si ChatGPT po kthehet në varësi për shqiptarët, sidomos të rinjtë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

NĂ«se konsumatori i shekullit XX formohej nga reklamat, ai i shekullit XXI po formohet nga bisedat me algoritme. NĂ« heshtje dhe me efikasitet, ChatGPT po kthehet nĂ« njĂ« partner tĂ« padukshĂ«m nĂ« vendimmarrjen personale dhe ekonomike tĂ« pĂ«rdoruesve, nga mĂ«nyra si organizojnĂ« ditĂ«n, te vendimet pĂ«r karrierĂ«n, shpenzimet dhe financat. Ajo qĂ« nisi si njĂ« mjet pĂ«r tĂ« gjeneruar tekst, sot po ndikon nĂ« mĂ«nyrĂ«n si njerĂ«zit ndihen, mendojnĂ« dhe konsumojnë 

 

Nga Deada Hyka

Nëse dikur e nisnim ditën me një filxhan kafeje dhe një faqe gazetë, sot gjithnjë e më shumë e fillojmë me një mesazh me një Inteligjencë Artificiale. Quhet ChatGPT.

Nuk është mik, nuk është terapist, nuk është koleg, por për miliona përdorues është pak nga të gjitha këto. Në vend të pyetjeve filozofike mbi qenien dhe ekzistencën, bota dixhitale e sotme ngre pyetje më të drejtpërdrejta:

“A mĂ« kupton AI-ja?”, “A mĂ« paragjykon?”, “A mĂ« bĂ«n tĂ« ndihem mirĂ« me veten?” KĂ«to pyetje dikur i rezervonim pĂ«r njerĂ«zit. Tani ia drejtojmĂ« njĂ« “makine”.

NjĂ« studim i fundit me 732 individĂ« i botuar nĂ« “Springer Nature” zbulon njĂ« fije tĂ« hollĂ«, por tĂ« fortĂ«, qĂ« lidh mĂ«nyrĂ«n se si e perceptojmĂ« ChatGPT-nĂ« me shĂ«ndetin tonĂ« mendor.

Njerëzit që kanë më shumë besim te ky mjet dixhital raportojnë vetëvlerësim më të lartë. Ndërkohë, ata që ndiejnë se chatbot-i u përgjigjet me paragjykime apo stereotipa, përjetojnë pasiguri dhe shqetësim.

Teknologjia nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht mjet. ËshtĂ« bĂ«rĂ« pasqyrĂ«. Dhe ndonjĂ«herĂ«, pasqyra kthen mbrapsht mĂ« shumĂ« se sa kemi pritur.

Këto marrëdhënie të reja, mes njeriut dhe algoritmit, po zënë rrënjë në mënyrë të heshtur, por të qëndrueshme. Bisedat me ChatGPT nuk janë më veç kërkesa për informacione, janë ndërveprime me ndikim emocional.

NĂ« thelb tĂ« kĂ«tyre ndryshimeve Ă«shtĂ« njĂ« fenomen i ri: brendia e marrĂ«dhĂ«nies me njĂ« entitet johuman. ÇfarĂ« ndodh kur njĂ« makinĂ« bĂ«het pjesĂ« e mekanizmave tanĂ« tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« vetĂ«besimit, tĂ« pĂ«rballimit tĂ« ankthit apo tĂ« kĂ«rkimit tĂ« miratimit?

Kjo është pyetja e shekullit. Dhe për herë të parë, përgjigjja nuk vjen nga psikologjia klasike, por nga një algoritëm që mëson çdo ditë nga miliarda ndërveprime.

Për zhvilluesit e Inteligjencës Artificiale, këto gjetje janë thirrje për përgjegjësi. Tonet, nuancat, mënyra si një chatbot përgjigjet ndaj një shqetësimi emocional apo pyetje personale, nuk janë më çështje stili, janë çështje ndikimi psikologjik.

Sepse, pĂ«r pĂ«rdoruesin e sotĂ«m, njĂ« bisedĂ« me AI-nĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht njĂ« kĂ«rkim i shpejtĂ«. ËshtĂ« njĂ« moment reflektimi. Dhe siç duket, njĂ« faktor i mirĂ«qenies mendore.

Në një epokë ku kufijtë mes njeriut dhe teknologjisë bëhen gjithnjë e më të mjegullt, një gjë është e sigurt: mënyra se si flasim me makinat po i jep formë mënyrës se si flasim me veten.

Dhe ndoshta, për herë të parë në histori, duhet të pyesim jo vetëm çfarë thotë teknologjia, por si na bën të ndihemi.

 

ÇfarĂ« po ndodh?

Në sipërfaqe, një bisedë me Inteligjencën Artificiale mund të duket e thjeshtë: një pyetje, një përgjigje. Por në prapaskenë, ndodh diçka më delikate: njerëzit fillojnë të projektojnë ndjenja, të krijojnë varësi emocionale, të kërkojnë qetësi në tonin neutral të makinës.

ChatGPT nuk i njeh përdoruesit e tij, por ata ndihen gjithnjë e më të kuptuar prej tij.

Fenomeni po zgjon interes nĂ« qarqet akademike dhe psikologjike. Disa studiues po e quajnĂ« “efekti i pasqyrĂ«s sĂ« butĂ«â€: kur AI nuk reagon si njeri, nuk ndĂ«rpret, nuk kundĂ«rshton, por thjesht tĂ« kthen njĂ« reflektim tĂ« pĂ«rpunuar dhe tĂ« saktĂ« tĂ« asaj qĂ« ti ke thĂ«nĂ«. Dhe kjo, nĂ« njĂ« kohĂ« kur komunikimi me njerĂ«zit shpesh Ă«shtĂ« i ngarkuar me tension, po rezulton çuditĂ«risht çliruese.

Ka dhe një anë tjetër të medaljes: një chatbot që të jep gjithmonë të drejtë, që të përgjigjet sipas mënyrës tënde të të menduarit, mund të forcojë një ndjesi të rreme sigurie.

Mund të lërë njerëzit pa sfidë, pa debat, pa përballje me të kundërtën. Dhe për dikë që vuan nga ankthi ose vetmia, kjo mund të jetë më shumë strehë sesa zgjidhje.

Ndërkohë, zhvilluesit e Inteligjencës Artificiale janë përballë një dileme të re: kur krijon një chatbot që tingëllon empatik, ku mbaron ndihma dhe ku fillon ndërhyrja në psikikë?

A duhet që një mjet teknologjik të jetë i kujdesshëm në mënyrën si ndërvepron emocionalisht? Dhe nëse po, si matet kjo etikë në gjuhën e algoritmeve?

 

 

Të dëgjohesh më shumë nga AI

Përdorimi i shpeshtë i ChatGPT ka filluar të ndikojë ndjeshëm në mënyrën se si individët marrin vendime në jetën e tyre, që nga ato më të thjeshtat, si zgjedhja e një veshjeje deri te vendimet më të rëndësishme.

Psikologia Ermela Shllaku vĂ«ren se ky ndikim lidhet me mĂ«nyrĂ«n se si Inteligjenca Artificiale ofron mbĂ«shtetje tĂ« menjĂ«hershme dhe tĂ« qasshme. “ChatGPT funksionon si njĂ« lloj mbĂ«shtetjeje e jashtme.

Ti futesh nĂ« çdo moment dhe merr informacion pĂ«r atĂ« qĂ« kĂ«rkon, por ndryshe nga Google apo Wikipedia, informacioni kĂ«tu Ă«shtĂ« mĂ« i konkretizuar dhe mĂ« i kuptueshĂ«m”, – shpjegon ajo.

Kjo qartĂ«si dhe afrim emocional me pĂ«rmbajtjen mund tĂ« krijojĂ« njĂ« ndjesi sigurie pĂ«r pĂ«rdoruesit. “IndividĂ«t ndihen mĂ« tĂ« sigurt pĂ«r atĂ« qĂ« lexojnĂ«, sepse marrin pikĂ«risht atĂ« qĂ« kĂ«rkojnĂ«, nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ« dhe jo gjykuese”, – thekson psikologia Shllaku.

Megjithatë, ajo ngre alarmin se përdorimi i tepruar mund të ketë pasoja të rënda për zhvillimin mendor dhe autonominë e individit.

“Kur gjithçka tĂ« vjen gati, nuk je mĂ« i detyruar tĂ« pĂ«rdorĂ«sh funksionet e tua njohĂ«se, inteligjencĂ«n, pĂ«rpunimin e informacionit apo arsyetimin. Dhe kjo sjell dobĂ«sim tĂ« kapaciteteve mendore”, – thotĂ« ajo.

Psikologia e sheh këtë si një formë të re varësie dixhitale, të krahasueshme me rrjetet sociale si Instagram apo TikTok, por që ndryshon në thelb.

“NĂ« kĂ«tĂ« rast nuk kemi varĂ«si krahasuese, ku ti ndjek tĂ« tjerĂ«t, por njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« brendshme, mĂ« intime, me njĂ« entitet dixhital qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet vetĂ«m ty”, – shpjegon ajo.

Kjo marrëdhënie e drejtpërdrejtë me një mjet që nuk të gjykon, nuk të refuzon dhe të dëgjon gjithmonë, bëhet edhe më e fortë në moshat e adoleshencës.

Sipas saj, adoleshentët janë veçanërisht të rrezikuar, pasi shpesh ndihen më të pranuar dhe më të lirë për të shprehur veten nëpërmjet ChatGPT.

“AdoleshentĂ«t ndihen tĂ« dĂ«gjuar. Aty nuk i gjykon askush, nuk i ndĂ«rpret dhe nuk i refuzon. Kjo Ă«shtĂ« diçka qĂ« shumĂ« prej tyre ndiejnĂ« se u mungon nĂ« botĂ«n reale”, – shton znj. Shllaku.

Por çfarë ndodh kur kjo marrëdhënie me një mjet dixhital bëhet intensive dhe e shpeshtë?

“NĂ«se njĂ« adoleshent komunikon vazhdimisht me njĂ« chatbot, rrezikon tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« marrĂ«dhĂ«niet e vĂ«rteta njerĂ«zore me njĂ« formĂ« artificiale sigurie dhe dashurie”, – paralajmĂ«ron psikologia.

Ajo e quan kĂ«tĂ« “njĂ« marrĂ«dhĂ«nie me njĂ« pajisje robotike”, qĂ« nĂ« raste ekstreme mund tĂ« çojĂ« nĂ« vetizolim apo izolim social, duke krijuar ndjesinĂ« e rreme se po plotĂ«sohen nevojat emocionale.

Ndikimi shkon edhe më tej, duke ndikuar në vetëbesimin dhe ndjenjën e vetërealizimit.

“Kur çdo gjĂ« u ofrohet gati, adoleshentĂ«t nuk kanĂ« mĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r tĂ« provuar veten, pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« gabime apo pĂ«r tĂ« mĂ«suar nga to. Kjo i bĂ«n tĂ« ndihen tĂ« paaftĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« vendime tĂ« pavarura”, – thekson znj. Shllaku.

Ajo shton se edhe sjellja konsumatore ndikohet, pasi “AI ka aftĂ«sinĂ« tĂ« sugjerojĂ« produkte qĂ« ndoshta nuk i duhen pĂ«rdoruesit, por qĂ« i blejnĂ« vetĂ«m sepse ‘Chat i tha’”.

Pavarësisht sfidave, psikologia thekson se teknologjia nuk duhet parë si armik.

“Nuk mund ta sulmojmĂ« teknologjinĂ« vetĂ«m sepse sjell rreziqe. Ajo ka edhe anĂ« pozitive, ndihmon nĂ« shumĂ« situata, por sfida Ă«shtĂ« tĂ« mĂ«sojmĂ« si ta pĂ«rdorim me vetĂ«dije”, – nĂ«nvizon Shllaku.

Sipas saj, ky edukim duhet tĂ« fillojĂ« nĂ« familje: “Ne si prindĂ«r kemi pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« tĂ« flasim pĂ«r ChatGPT me fĂ«mijĂ«t tanĂ« çdo ditĂ«, jo vetĂ«m pĂ«r anĂ«t pozitive, por edhe pĂ«r ato negative. Kjo Ă«shtĂ« mĂ«nyra pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« shĂ«ndetshme me InteligjencĂ«n Artificiale”.

Për të shmangur varësinë, ajo sugjeron që fëmijët të shtyhen drejt krijimit të marrëdhënieve reale dhe të pasura me ndjenja.

“Duhet t’i ndihmojmĂ« tĂ« kuptojnĂ« se AI nuk mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« njeriun, me tĂ« gjitha ngjyrat e tij, dashurinĂ«, empatinĂ«, frikĂ«rat dhe tolerancĂ«n”, – thotĂ« ajo.

Dhe mbi tĂ« gjitha, prindĂ«rit duhet tĂ« tregojnĂ« mirĂ«kuptim: “AdoleshentĂ«t po kalojnĂ« njĂ« fazĂ« shumĂ« delikate dhe Ă«shtĂ« e natyrshme qĂ« tĂ« gabojnĂ«. Le t’i lĂ«mĂ« tĂ« gabojnĂ«, qĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« dhe tĂ« ndĂ«rtojnĂ« vetĂ«besimin e tyre”.

 

Varësia

Psikologia Ermela Shllaku e sheh kĂ«tĂ« si njĂ« formĂ« tĂ« re varĂ«sie dixhitale, tĂ« krahasueshme me rrjetet sociale si Instagram apo TikTok, por qĂ« ndryshon nĂ« thelb. “NĂ« kĂ«tĂ« rast nuk kemi varĂ«si krahasuese, ku ti ndjek tĂ« tjerĂ«t, por njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« brendshme, mĂ« intime, me njĂ« entitet dixhital qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet vetĂ«m ty”, – shpjegon ajo. Kjo marrĂ«dhĂ«nie e drejtpĂ«rdrejtĂ« me njĂ« mjet qĂ« nuk tĂ« gjykon, nuk tĂ« refuzon dhe tĂ« dĂ«gjon gjithmonĂ«, bĂ«het edhe mĂ« e fortĂ« nĂ« moshat e adoleshencĂ«s.

 

Ana ekonomike

Për herë të parë, një Inteligjencë Artificiale po ndërhyn jo në prodhim apo në analizë të dhënash, por në një terren delikat: psikologjinë e konsumatorit.

Bisedat me ChatGPT po zëvendësojnë kërkimet e lodhshme në Google, këshillat spontane me miqtë, madje shpesh edhe konsultimet me profesionistë.

Dhe kjo nuk është pa pasoja. Kur përdoruesit ndihen të kuptuar apo të përforcuar emocionalisht nga një chatbot, ata janë priren të marrin vendime më të shpejta sipas studimeve të fundit, ndonjëherë më impulsive në sfera që variojnë nga blerjet online te zgjedhjet e karrierës apo marrëdhëniet me financat.

PĂ«r shembull, psikologĂ«t pohojnĂ« se, njĂ« punonjĂ«s qĂ« ndien stres tĂ« vazhdueshĂ«m nĂ« vendin e punĂ«s mund tĂ« pĂ«rdorĂ« ChatGPT si njĂ« formĂ« tĂ« shpejtĂ« “ventilimi”, por nĂ« mungesĂ« tĂ« ndĂ«rveprimit njerĂ«zor, pĂ«rkrahja virtuale mund tĂ« pĂ«rkthehet nĂ« vendime drastike: dorĂ«heqje tĂ« nxituara, ndryshime profesioni, ose orientim drejt punĂ«ve tĂ« pavarura.

E gjithë kjo ndodh pa një analizë të thellë ekonomike, por si rezultat i një ndjesie subjektive që chatbot-i e ushqen pa dashje.

Nga ana tjetër, ka dhe efekte pozitive. Përdoruesit që ndihen më të sigurt dhe të mbështetur pas ndërveprimeve me AI-në kanë më shumë gjasa të marrin nisma ekonomike, të hapin një biznes, të kërkojnë rritje page, apo të menaxhojnë më mirë buxhetin personal.

Në këtë kontekst, ChatGPT nuk është thjesht një mjet komunikimi, por një katalizator psikologjik për sjellje të reja ekonomike.

Kjo ngre një pyetje të re për kohët moderne: nëse Inteligjenca Artificiale ndikon në mënyrën si mendojmë dhe ndiejmë, a duhet të fillojmë ta llogarisim atë si një aktor të ri në modelet e sjelljes së konsumatorit dhe të tregut të punës?

 

Përdorimi i ChatGPT nga studentët, sfidat dhe pasojat në tregun e punës

PĂ«rdorimi i ChatGPT nga studentĂ«t shihet me shqetĂ«sim, jo vetĂ«m nĂ« pĂ«rfundimin e detyrave tĂ« tyre apo pĂ«rgjegjĂ«sive akademike, por edhe kur pĂ«rballen me tregun e punĂ«s. KĂ«shtu shprehet Fatjona Murati, drejtuese e “Cancri Marketing”.

Sipas saj, po krijohet njĂ« brez i ri, njĂ« “armatĂ«â€ njerĂ«zish qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen mund tĂ« kenĂ« probleme serioze me mendimin kritik, logjikĂ«n, zgjidhjen e problemeve dhe procesin e krijimit tĂ« ideve, “brainstorming”-un, qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sor nĂ« shumĂ« vende pune.

“ChatGPT pĂ«rdoret pĂ«r nxitjen e ideve, por ka kaluar nĂ« njĂ« pĂ«rdorim tĂ« gabuar: pĂ«r çdo gjĂ«, çdo tezĂ«, çdo provim, studentĂ«t ia lĂ«nĂ« platformĂ«s. Mjafton tĂ« japĂ«sh njĂ« prompt tĂ« strukturuar mirĂ« dhe t’i thuash qĂ« je student nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« caktuar dhe AI tĂ« jep gjithĂ« pĂ«rmbajtjen.

NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, mĂ«suesit dhe sistemi arsimor nuk janĂ« mĂ« nĂ« gjendje tĂ« kuptojnĂ« realisht cilat janĂ« aftĂ«sitĂ« e vĂ«rteta tĂ« njĂ« studenti. Kjo krijon boshllĂ«k tĂ« madh mes njohurive reale dhe asaj qĂ« paraqitet nĂ« letĂ«r”, – thotĂ« znj. Murati.

Në tregun e punës, sipas saj, ka një rrezik të dukshëm për profesionet e teknologjisë së informacionit.

“ShumĂ« mendojnĂ« se IT nuk Ă«shtĂ« i rrezikuar, por nĂ« fakt, janĂ« pozicionet junior, veçanĂ«risht ato qĂ« pĂ«rfshijnĂ« punĂ« rutinĂ« si data entry apo kodime tĂ« thjeshta, qĂ« mund tĂ« zĂ«vendĂ«sohen lehtĂ«sisht nga Inteligjenca Artificiale.

Për kompanitë që rekrutojnë, nuk ka më shumë nevojë për studentë që të bëjnë internship-e për punë të thjeshta.

KĂ«to detyra mund tĂ« kryhen nga njĂ« punonjĂ«s me pĂ«rvojĂ«, qĂ« menaxhon dhe prodhon mĂ« shumĂ« nĂ« mĂ« pak kohĂ«. StudentĂ«t pĂ«rballen me vĂ«shtirĂ«si pĂ«r t’u integruar nĂ« tregun e punĂ«s, sepse nuk kanĂ« mĂ« “hyrjen” e parĂ« pra praktikĂ«n.

Kjo Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« e madhe. Nga njĂ«ra anĂ« kemi profesione qĂ« po zhduken, nga ana tjetĂ«r po hapen profesione tĂ« reja pĂ«r tĂ« cilat nuk ka as shkollim, as trajnime tĂ« strukturuara. Gjithçka po bĂ«het nĂ« mĂ«nyrĂ« autodidakte”, – thotĂ« marketerja.

 

Rreziku tek të rinjtë

Fatjona Murati, drejtuese e “Cancri Marketing” pohon se po krijohet njĂ« brez i ri, njĂ« “armatĂ«â€ njerĂ«zish qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen mund tĂ« kenĂ« probleme serioze me mendimin kritik, logjikĂ«n, zgjidhjen e problemeve dhe procesin e krijimit tĂ« ideve, “brainstorming”-un, qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sor nĂ« shumĂ« vende pune. “ChatGPT pĂ«rdoret pĂ«r nxitjen e ideve, por ka kaluar nĂ« njĂ« pĂ«rdorim tĂ« gabuar: pĂ«r çdo gjĂ«, çdo tezĂ«, çdo provim, studentĂ«t ia lĂ«nĂ« platformĂ«s. Mjafton tĂ« japĂ«sh njĂ« prompt tĂ« strukturuar mirĂ« dhe t’i thuash qĂ« je student nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« caktuar dhe AI tĂ« jep gjithĂ« pĂ«rmbajtjen. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, mĂ«suesit dhe sistemi arsimor nuk janĂ« mĂ« nĂ« gjendje tĂ« kuptojnĂ« realisht cilat janĂ« aftĂ«sitĂ« e vĂ«rteta tĂ« njĂ« studenti. Kjo krijon boshllĂ«k tĂ« madh mes njohurive reale dhe asaj qĂ« paraqitet nĂ« letĂ«r”, – thotĂ« znj. Murati.

 

 

The post Të (de)kodosh mendjen, si ChatGPT po kthehet në varësi për shqiptarët, sidomos të rinjtë appeared first on Revista Monitor.

↗

Mendjet në Labirintin AI

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

“Si ChatGPT Po RiformĂ«son Funksionet NjohĂ«se dhe Vendin e PunĂ«s”

 

Që kur ChatGPT filloi të përdorej në jetën e përditshme, nga mjediset arsimore e deri te zyrat e korporatave, është hapur një debat thelbësor mbi ndikimet që AI sjell te funksionet tona mendore dhe struktura pune.

Nga njĂ«ra anĂ«, pĂ«rdoruesit pĂ«rfitojnĂ« mbĂ«shtetje tĂ« menjĂ«hershme pĂ«r shkrim, analizĂ« e zgjidhje probleme; nga ana tjetĂ«r, studimet mĂ« tĂ« fundit paralajmĂ«rojnĂ« se “rehatia teknologjike” mund tĂ« vijĂ« me njĂ« çmim — ngarkesĂ« mendore mĂ« tĂ« ulĂ«t dhe zhveshje tĂ« aftĂ«sive kritike.

 

Dobësimi i përfshirjes neurale

NjĂ« studim i MIT Media Lab, i monitoruar me EEG, ndriçon pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« “izolimin” e neuroneve tĂ« shkaktuar nga mbĂ«shtetja e vazhdueshme nĂ« ChatGPT. GjatĂ« eksperimentit, 54 pjesĂ«marrĂ«s u ndanĂ« nĂ« tre grupe: ata qĂ« punonin pa asnjĂ« mjet, ata qĂ« pĂ«rdornin Google Search dhe ata qĂ« pĂ«rdornin ChatGPT pĂ«r tĂ« shkruar ese.

Grupi i ChatGPT tregoi uljen më të madhe të valëve theta dhe gamma në zonat e lidhura me kujtesën dhe kontrollin ekzekutiv, ndërsa ese-t e tyre ishin më standarde e më pak origjinale.

Kur pjesĂ«marrĂ«sit u rikthyen te shkrimi pa AI, aktiviteti neural mbeti i dobĂ«t — njĂ« shenjĂ« e “borxhit njohĂ«s” qĂ« nuk fshihet lehtĂ«sisht.

 

Pasojat mbi mendimin kritik

Meta-analiza më e fundit në Nature, e bazuar në 51 studime eksperimëntale midis 2022-2025, evidenton përmirësime të konsiderueshme në performancën akademike të studentëve që përdorin ChatGPT si ndihmës mësimor.

MegjithatĂ«, autori kryesor i kĂ«saj analize paralajmĂ«ron se “efekti pozitiv” nĂ« nota nuk e pĂ«rjashton rrezikun e “humbjes” sĂ« reflektimit: pĂ«rdoruesit marrin pĂ«rgjigje tĂ« gatshme, por nuk ushtrojnĂ« aftĂ«sitĂ« e tyre pĂ«r zgjidhje problemi e verifikim burimesh.

 

Ndikimet tek të rinjtë dhe të rriturit

AdoleshentĂ«t, duke qenĂ« nĂ« fazĂ« zhvillimi kognitive, janĂ« mĂ« tĂ« prekshĂ«m ndaj efektit “shfrytĂ«zim i vazhdueshĂ«m” tĂ« AI, por edhe profesionistĂ«t e pĂ«rvojĂ« kanĂ« raportuar vonesa nĂ« aktivizimin e mekanizmave tĂ« memorizimit kur u besojnĂ« plotĂ«sisht ChatGPT.

NjĂ« artikull i Euronews thekson se pĂ«rdorimi i pĂ«rditshĂ«m i chatbot-it si bashkĂ«bisedues rrit ndjesinĂ« e varĂ«sisĂ« — pĂ«rdoruesit ndihen mĂ« pak tĂ« motivuar pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar alternativa apo pĂ«r t’u pĂ«rballur vetĂ« me sfidat njohĂ«se

Për më tepër, studime nga Psychology Today vënë në dukje se, kur përgjigjet e AI mbeten të pasigurta ose të paplota, mungesa e reflektimit kritik mund të çojë në keqinformim dhe humbje vetëbesimi.

 

Rishpërndarja e aftësive në vendin e punës

Nëpër zyrat moderne, ChatGPT dhe mjetet e ngjashme po ndryshojnë peizazhin e aftësive të kërkuara.

Sipas Business Insider, disa ekspertĂ« parashikojnĂ« zhdukjen e 50% tĂ« punĂ«ve mendore brenda pesĂ« vjetĂ«sh, veçanĂ«risht nĂ« financĂ«, ligj e konsulencĂ«, nĂ«se nuk zhvillohen programe trajnimi pĂ«r “aftĂ«sitĂ« e reja”.

Nga ana tjetĂ«r, studimi i Fortune mbi 7,000 vende pune nĂ« DanimarkĂ« zbulon se pĂ«rdoruesit e AI kursyen mesatarisht 3% kohĂ« pune, por kĂ«to kursime nuk u reflektohen drejtpĂ«rdrejt nĂ« paga — vetĂ«m 3–7% e pĂ«rfitimeve u kthye nĂ« rritje rroge.

 

Shndërrimi i roleve dhe kërkesat e reja

Raporti i McKinsey thekson se liderët e ndërmarrjeve janë më të përgatitur për adoptimin e AI sesa pjesa tjetër e organizatës; barrierat kryesore janë mungesa e udhëheqjes vizionare dhe standardeve etike për përdorimin e tij.

Forbes vĂ«ren se shumĂ« kompani po krijojnĂ« “rolet hibridĂ«â€, ku punonjĂ«sit pĂ«rdorin ChatGPT pĂ«r ide, por ruajnĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« pĂ«r vlerĂ«simin e pĂ«rmbajtjes dhe komunikimin me klientĂ«t

 

Si të ruajmë ekuilibrin

Ekspertët pajtohen se e vetmja rrugëdalje është një qasje e menaxhuar: çdo detyrë duhet filluar me përpjekje pa ndihmë AI, më pas të përdoret ChatGPT për informacion prapaveprues e strukturim, dhe të mbyllet me rishkrim reflektues.

Trajnimet pĂ«r verifikimin e burimeve, strukturat e pyetjeve kritike dhe kufijtĂ« kohorĂ« tĂ« pĂ«rdorimit (p.sh. 30–60 minuta ditore) ndihmojnĂ« nĂ« evitimin e mos pĂ«rdorimit tĂ« aftĂ«sive mendore dhe shmangies sĂ« varĂ«sisĂ« nga inteligjenca artificiale.

 

 

 

 

The post Mendjet në Labirintin AI appeared first on Revista Monitor.

↗

Bregdeti, si po e ridimensionojnë markat, por a mjafton?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Markat hoteliere ndĂ«rkombĂ«tare qĂ« po vendosen nĂ« bregdetin shqiptar duket se po krijojĂ« “ishujt” e parĂ« tĂ« strukturave qĂ« sjellin bashkĂ« me emrin, standardet dhe orientimin drejt atij qĂ« cilĂ«sohet si segmenti luksoz. Teksa kjo tendencĂ« e sektorit privat shkon nĂ« harmoni me rritjen e vĂ«mendjes turistike pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, duket se aspekte tĂ« tjera tĂ« lidhura me infrastrukturĂ«n e dobĂ«t, menaxhimin problematik tĂ« mbetjeve apo shĂ«rbimet mbĂ«shtetĂ«se tĂ« turizmit elitar ende tĂ« pazhvilluara plotĂ«sisht, e zbehin kĂ«tĂ« potencial.

 

Nertila Maho

Politika e nxitjes sĂ« markave hoteliere ndĂ«rkombĂ«tare me njĂ« paketĂ« tĂ« veçantĂ« fiskale nĂ« vitin 2018 solli prurje jo tĂ« vogĂ«l emrash nĂ« vend. BĂ«het fjalĂ« kryesisht pĂ«r marrĂ«veshje ku kompanitĂ« vendase kanĂ« marrĂ« tĂ« drejtĂ«n e “pĂ«rdorimit” tĂ« emrit tĂ« markĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare kundrejt njĂ« pagese fikse vjetore.

Por nuk mungojnë as rastet kur markat kanë mbajtur edhe menaxhimin për të ruajtur emrin e tyre në një treg që ende është në zhvillim, ku bën pjesë edhe Shqipëria.

Fillimisht markat u vendosën në kryeqytet dhe më pas disa emra gjetën vend edhe në bregdet. Sot disa prej tyre kanë përfunduar dhe kanë nisur aktivitetin teksa të tjera janë në zhvillim.

Kjo duket si një kohë ideale në kushtet kur Shqipëria është promovuar gjerësisht si destinacion turistik dhe hyrjet e të huajve kanë shënuar rritje.

Rritja ka qenë e vazhdueshme, të paktën deri tani, edhe pse ritmi këtë vit është më i ngadaltë se një vit më parë.

Nga ana tjetër, kanë shënuar luhatje edhe grupet e turistëve që po na vizitojnë. Grupet më të qëndrueshme kanë qenë polakët dhe çekët në turizmin e organizuar dhe italianët në atë individual. E përbashkët mes tyre është oferta më e lirë e pushimeve që këto grupe gjejnë në vendin tonë.

Grupe të tjera që paguajnë relativisht më shumë dhe janë tregje me kërkesa për standarde të larta akomodimi dhe shërbimesh kanë pasur prani me luhatje.

Fillimisht ishin nordikĂ«t tĂ« cilĂ«t pĂ«r gati tre vite erdhĂ«n me kontrata garancie dhe mĂ« pas ulĂ«n numrat dhe i kanĂ« kaluar ato nĂ« kontrata “allotment”. KĂ«to kontrata nuk parapaguajnĂ«, por thjesht rezervojnĂ« dhe paguajnĂ« pĂ«r aq turistĂ« sa sjellin pa ndonjĂ« penalitet.

Një tjetër treg që lulëzoi në vitin e parë pas pandemisë ishte ai nga Emiratet ku pati një prani të shtuar të tyre, edhe pse në numra modestë, por edhe këta të fundit zgjatën vetëm një vit.

Tregje të tjera të Europës Perëndimore po mbeten aktivë në Shqipëri ku bëjnë pjesë gjermanët, austriakët, francezët por edhe në këtë rast nuk flasim për turistë që duan segmentin e luksit, por më shumë atë të eksplorimit të kulinarisë dhe kulturës.

 

 

Meliå zgjeron praninë me 22 projekte, fiton edhe rezidencat qeveritare

Një nga markat që ka hyrë në një numër më të gjerë marrëveshjesh në vend është ajo spanjolle Meliå.

Deri më tani, kjo markë ka 22 projekte aktive në vend, ku disa prej tyre janë në bregdet e të tjera në qytete të tjera me potencial turistik.

“Portofoli ynĂ« prej 22 projektesh i markĂ«s MeliĂĄ po ecĂ«n mirĂ«, me disa prona nĂ« faza tĂ« avancuara tĂ« zhvillimit ose projektimit. PartnerĂ«t tanĂ« investues mbeten tĂ« pĂ«rkushtuar, duke parĂ« vlerĂ« afatgjatĂ« nĂ« ekonominĂ« turistike tĂ« ShqipĂ«risĂ«.

Ne parashikojmë hapje të njëpasnjëshme në vitet në vijim, gjë që jo vetëm do të diversifikojë praninë e Meliå-s, por edhe do të ngrejë më tej nivelin e sektorit të mikpritjes në vend.

ShqipĂ«ria vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« destinacion tĂ«rheqĂ«s pĂ«r investime, falĂ« vijĂ«s sĂ« saj tĂ« paprekur bregdetare, mjedisit pro-biznes dhe vendndodhjes strategjike”, – tha Juan Tuñon, Menaxher i PĂ«rgjithshĂ«m i MeliĂĄ nĂ« DurrĂ«s nĂ« njĂ« intervistĂ« “Monitor”.

Në fakt, kjo markë ishte edhe pjesë e dy grupeve fituese që do të kthejnë rezidencat qeveritare në Vlorë dhe në Velipojë në hotele.

Ky model do të bazohet kryesisht në kontrata enfiteozë. Ai parashikon që çmimi i enfiteozës të jetë një pagesë mujore dhe aplikohet pas certifikimit të vlerës së investimit të përmirësimit të pronës nga partneri privat. Afati i enfiteozës është 10 vjet, me të drejtë rinovimi deri në kthimin e vlerës së investimit.

KĂ«shtu, lidhur me projektin “PĂ«r rikonceptimin e rezidencave qeveritare nĂ« struktura akomodimi elitar, Vila VelipojĂ«â€ ku fitues u shpall bashkimi i Xhenis sh.LLC, Saunders Architecture, Smart Studio, VOGT, Adnan Kastrati, Melia Holtel International”, qiraja mujore qĂ« do tĂ« paguhet Ă«shtĂ« 1.5 milionĂ« lekĂ« nĂ« muaj.

Kriteri bazë për këtë pronë në fazën e garës ishte 288 mijë lekë në muaj.

Një nga kushtet e tjera të kontratës enfiteozë ishte edhe ai për dhënien e tarifave preferenciale për klientë të përcaktuar në marrëveshje me partnerin publik në këtë rast Korporata.

Referuar projektit fitues për rezidencën në Velipojë, kompania do të sqaronte se ideja ishte mbajtja e vilës siç është për të treguar të kaluarën.

“E gjithĂ« ndĂ«rtesa nuk duhet tĂ« jetĂ« si kala, por njerĂ«zit tĂ« kenĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« hyjnĂ« ta shohin.

Doja qĂ« kjo ndĂ«rtesĂ« tĂ« jetĂ« identitet mĂ« vete. Kjo jep pĂ«rvojĂ«. Ne vendosĂ«m qĂ« tĂ« ndĂ«rtonim parkimin poshtĂ« qĂ« tĂ« mos duket dhe ekipi ynĂ« s’ka nevojĂ« pĂ«r shumĂ« infrastrukturĂ«.

Mendojmë të kemi 30 dhoma dhe më shumë infrastrukturë në hotelin tjetër. Kati i parë mund të jetë një pjesë publike, një ndërtesë për të gjithë njerëzit, madje edhe hotelet e tjera ta përdorin.

TĂ« ketĂ« dhe njĂ« SPA cilĂ«sor, pastaj janĂ« dhomat sipĂ«r dhe salla e konferencave” do tĂ« shpreheshin pĂ«rfaqĂ«suesit e studios arkitekturore gjatĂ« konkursit.

Rezidenca në Vlorë kishte si kusht ofertën financiare 813 mijë lekë në muaj, por që nga konkursi rezultoi një vlerë 850 mijë lekë në muaj. Edhe për këtë rast vlen, ndër të tjera, kriteri i tarifave preferenciale sipas marrëveshjes me Korporatën.

Fituesi i kësaj gare ishte bashkimi i Edil Al, Zdrava, Studio Arga, Studio Precht, Studio V10, Jeshile, Ledia Kostandini, Lindita Pelivani, Altisfer Golloshi, Holtzbau Majer, Melia Hotels & Resorts.

Projekti në fjalë synon një godinë të lartë, në një gjurmë të vogël ndërtimi, që sheh nga perëndimi dhe të jetë një lloj siluete që vë në kuadër pamjen.

“Do tĂ« ketĂ« njĂ« pishinĂ« qĂ« bashkon ndĂ«rtesat. PĂ«rbĂ«rĂ«si i dytĂ« tĂ« jetĂ« ekskluziv, pra tĂ« tĂ«rheqĂ« udhĂ«tarĂ«t qĂ« folĂ«m e pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr njĂ« audiencĂ« tĂ« re tĂ« turizmit e jo domosdoshmĂ«risht dikĂ« qĂ« Ă«shtĂ« i interesuar pĂ«r luksin e mermerit e Ferrarit, por pĂ«r luksin e pĂ«rvojĂ«s, pra pĂ«rvojĂ« ekskluzive.

Kemi propozuar disa shtëpi në pemë që e rrethojnë, janë të trupëzuara në pemë.

NĂ« fazĂ«n tjetĂ«r mund tĂ« ketĂ« edhe ndĂ«rtesa rezidenciale duke qenĂ« se hapĂ«sira Ă«shtĂ« e madhe dhe kthimi i investimit vetĂ«m me projektin fillestar Ă«shtĂ« shumĂ« i ngadaltĂ«â€ do tĂ« sqaronte gjatĂ« konkursit pĂ«rfaqĂ«suesi i studios arkitekturore.

 

Zhvillimi

Operatorët turistikë dhe ekspertët e turizmit vlerësojnë se turisti elitar kërkon përvoja gastronomike të nivelit të lartë, ture degustimi private dhe të personalizuara, punime artizanati të një niveli të lartë. Të gjitha këto janë pjesë e përvojës dhe ende mbeten në nivele fillestare zhvillimi.

 

 

Shtohet një tjetër hotel markë në Palasë

Bregdeti i Durrësit, Gjirit të Lalëzit dhe Golemit kanë parë ndër vite zhvillimin e strukturave akomoduese me komplekse, që edhe pse në shumicën e rasteve nuk janë mbajtëse të ndonjë marke ndërkombëtare kanë arritur të ofrojnë standarde të larta shërbimi.

Nxitje e këtij zhvillimi ka qenë ecuria pozitive e turizmit të organizuar që vijnë me kontrata të parapaguara.

Më pas këto brigje morën të parat edhe markat ndërkombëtare siç ishin ato të Meliå, Movenpic apo Maritim, që në fakt u vendos në një strukturë ekzistuese siç ishte Rafaelo në Shëngjin.

KĂ«tĂ« vit, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, njĂ« hotel markĂ« “zbret” mĂ« nĂ« Jug qĂ« Ă«shtĂ« ndoshta njĂ« nga zonat qĂ« Ă«shtĂ« lakuar vazhdimisht si mĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r turizmin luksoz pĂ«r tipologjisĂ« e zonĂ«s.

Në një marrëveshje me ACCOR, grupi BALFIN zhvilloi një strukturë të segmentit luksoz që nisi operimin në fund të qershorit.

Kjo strukturë ndodhet në Palasë, ku i njëjti grup ka ndërtuar një projekt vilash turistike të shtrirë në dy faza.

Hoteli nĂ« fjalĂ« qĂ« ka marrĂ« emrin e kompleksit, Green Coast Hotel – MGallery Collection ka 131 dhoma dhe suita, njĂ« Spa me pesĂ« nivele, si dhe katĂ«r koncepte gastronomike.

Sipas BALFIN Green Coast Hotel – MGallery Collection ka punĂ«suar direkt 150 anĂ«tarĂ« stafi dhe ka krijuar mbi 350 vende pune shtesĂ« nĂ«pĂ«rmjet kontraktorĂ«ve dhe furnitorĂ«ve lokalĂ«.

 

 

Hoteli markë në Borsh merr statusin e investitorit strategjik

Bumi turistik ka nxitur një valë të re investimesh që për hir të së vërtetës vijon të dominohet nga një tendencë e miksuar për zhvillim vilash rezidenciale dhe hotele.

Komiteti i Investimeve Strategjike viteve të fundit herë ka miratuar dhe herë ka rrëzuar kërkesa që kanë pasur në thelb përfitimin e statusit të investitorit strategjik.

PĂ«r kĂ«tĂ« vit gjithsesi dha miratimin pĂ«r njĂ« projekt qĂ« synon ndĂ«rtimin e njĂ« hoteli markĂ« ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« zonĂ«n e Borshit. Subjekti aplikues Ă«shtĂ« “Grand Hotel Borsh” qĂ« synon tĂ« ndĂ«rtojĂ« njĂ« strukturĂ« me 5 yje i cili do tĂ« pĂ«rfshijĂ« 240 dhoma dhe 4 vila private.

“Vlera e investimit tĂ« projektit tĂ« investimit ‘RADISSON INDIVIDUALS PREMIUM BORSH’ i plotĂ«son kriteret e parashikuara nga legjislacioni pĂ«r investimet strategjike dhe parashikohet tĂ« jetĂ« mbi 27.6 milionĂ« Euro.

SipĂ«rfaqja totale e projektit Ă«shtĂ« 18.500 mÂČ (1.85 ha) nĂ« ZK 1253, nĂ« fshatin Borsh, Bashkia e HimarĂ«s, e cila Ă«shtĂ« nĂ« pronĂ«si private tĂ« ortakĂ«ve tĂ« subjektit aplikues Grand Hotel Borsh sh.p.k.

Projekti i investimit i plotĂ«son kriteret e punĂ«simit tĂ« kĂ«rkuara nga legjislacioni pĂ«r investimet strategjike dhe parashikon tĂ« punĂ«sojĂ« 255 punonjĂ«s”, – thuhet nĂ« vendim.

Projekti i propozuar ka nënshkruar marrëveshje me markën ndërkombëtare Radisson Hospitality Belgium SRL.

Vendimi i KIS i ka dhĂ«nĂ« miratimin Statusit “Investim/Investitor Strategjik ProcedurĂ« e Asistuar”. Ky status i jepet pĂ«r tre vjet. Po kĂ«shtu subjektit i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« e drejta e shfrytĂ«zimit tĂ« plazhit pĂ«r njĂ« periudhĂ« 30-vjeçare.

“NĂ« zbatim tĂ« nenit 29 tĂ« Ligjit Nr.55/2015, i ndryshuar, miratohet nĂ« parim masa mbĂ«shtetĂ«se e lejimit tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« brigjeve tĂ« detit, si dhe nĂ« zonĂ«n pĂ«rkatĂ«se tĂ« plazhit pĂ«r parcelĂ«n Kodi: HI-215/5 e tipologjisĂ« “e menaxhuar”, si dhe pĂ«r parcelĂ«n Kodi: HI-216 e tipologjisĂ« “e menaxhuar”, sipas koordinatave tĂ« konfirmuara nga Agjencia KombĂ«tare e Bregdetit, Aneks 1 i kĂ«tij vendimi, me njĂ« afat 30 (tridhjetĂ«) vjeçar” thuhet nĂ« vendim.

 

Hotelet luksoze mbeten si “ishuj”, zhvillimi jashtĂ« tyre ka kontrast tĂ« theksuar

Një vend që kërkon të ofrojë turizëm elitar duhet që së pari të sjellë elementet e nevojshme që garantojnë këtë përvojë në nivele elitare.

Për një pushues që harxhon mijëra euro në pak ditë dhe ku peshën nuk e ka paraja por përvoja është e rëndësishme që gjithçka të jetë e kuruar në detaj.

Por cilat janë kufizimet që ka sot zhvillimi i turizmit luksoz në vend?

NĂ«se sheh vlerĂ«simet e turistĂ«ve tĂ« huaj qĂ« kanĂ« qĂ«ndruar nĂ« ato qĂ« njihen si struktura luksi nĂ« vend, “kritikat” e tyre lidhen me aspekte pĂ«r mjedisin ose shĂ«rbimin, elemente ku ShqipĂ«ria duhet tĂ« punojĂ« fort.

Kritika tĂ« tipit “hoteli Ă«shtĂ« i njĂ« standardi jashtĂ«zakonisht tĂ« lartĂ« por do tĂ« dĂ«shiroja tĂ« kishte mĂ« shumĂ« gjelbĂ«rim dhe pemĂ« apo kamerieri nuk buzĂ«qeshi mjaftueshĂ«m” janĂ« ndoshta mĂ« pozitivet qĂ« ofrojnĂ« deri diku kĂ«shilla pĂ«r pĂ«rmirĂ«sim.

Problemi real mbeten ato fusha ku biznesi nuk mund të ofrojë shumë dhe duhet të bëhen ose nxiten nga qeveria për të rritur peshën e turizmit elitar. Të tilla janë disa, por së pari infrastruktura e përgjithshme.

Një turizëm elitar kërkon lidhje të shpejta transporti, rrugë me standarde. Në vend, pavarësisht se janë bërë investime, një pjesë e tyre mbyten nga trafiku në pikun e sezonit, për shkak të fluksit të lartë, ndërkohë që nuk mungojnë as ato në gjendje të degraduar totalisht dhe ku nuk vihet dorë as me arna.

Një vend që ofron turizëm elitar nuk mund të ketë vetëm një aeroport, ashtu sikurse nuk mund të mos ketë asnjë marinë jahtesh të zhvilluar në standardet e nevojshme.

Pavarësisht disa projekteve për marina, ende nuk ka asnjë funksionale përveç asaj të Orikumit që është me vende të kufizuara.

Kjo ndodh nĂ« njĂ« kohĂ« kur ShqipĂ«ria, pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr kĂ«tĂ« segment turistĂ«sh, ofron naftĂ«n pa taksa pĂ«r jahtet, por jo marina dhe shĂ«rbime pĂ«r t’i mbajtur mĂ« gjatĂ« kĂ«ta turistĂ«.

Operatorët turistikë dhe ekspertët e turizmit vlerësojnë se turisti elitar kërkon përvoja gastronomike të nivelit të lartë, ture degustimi private dhe të personalizuara, punime artizanati të një niveli të lartë.

Të gjitha këto janë pjesë e përvojës dhe ende mbeten në nivele fillestare zhvillimi.

Nxitësi i këtyre duhet të jetë shteti nëpërmjet projekteve. Segmenti luksoz kërkon eksperienca unike të zbulimit të natyrës dhe peizazhit të pacenuar ndërkohë që zonat e paprekura po kërcënohen vit pas viti nga papërgjegjshmëria e projekteve që zhvillohen me dhe pa leje.

Që të zhvillosh një segment të turizmit luksoz duhet edhe një qasje e re e promovimit.

Deri më tani ne marketohemi si një destinacion i lirë, duke mbajtur këtë në krye të avantazheve.

Rritja e standardit të shërbimit, përmirësimi i infrastrukturës, menaxhimit të mbetjeve dhe zhvillimi i shërbimeve mbështetëse ndoshta mund të krijojnë më pas kushtet për një marketim më të profilizuar për turizmin luksoz.

 

Qasje e re

Segmenti luksoz kërkon eksperienca unike të zbulimit të natyrës dhe peizazhit të pacenuar ndërkohë që zonat e paprekura po kërcënohen vit pas viti nga papërgjegjshmëria e projekteve që zhvillohen me dhe pa leje. Që të zhvillosh një segment të turizmit luksoz duhet edhe një qasje e re e promovimit.

 

 

 

The post Bregdeti, si po e ridimensionojnë markat, por a mjafton? appeared first on Revista Monitor.

↗

“ShqipĂ«ria, nga perlĂ« e fshehur nĂ« zgjedhje e rafinuar”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Intervistë me Juan Tuñon, Menaxher i Përgjithshëm i Meliå Durrës

 

Shqipëria ka të gjithë potencialin për të zhvilluar një turizëm të qëndrueshëm ku markat ndërkombëtare po bëhen pjesë gjithmonë e më aktive në fushën e akomodimit.

Pavarësisht sfidave me infrastrukturën e përgjithshme apo kapitalin human, rritja e interesit për vendin tonë si destinacion shihet si  mundësi e mirë për investitorët e kësaj fushe.

Juan Tuñon, Menaxher i PĂ«rgjithshĂ«m i MeliĂĄ DurrĂ«s pohon se perceptimi pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« po ndryshon nga njĂ« “perlĂ« e fshehur” nĂ« njĂ« zgjedhje tĂ« rafinuar pĂ«r udhĂ«time mesdhetare.

 

Meliå operon si një strukturë mikpritëse gjatë gjithë vitit në Shqipëri. Si do ta karakterizonit ecurinë në muajt e parë të këtij viti dhe cilat janë pritshmëritë tuaja për sezonin veror bazuar si te tendencat e rezervimeve të hershme, ashtu edhe në zhvillimet më të gjera brenda sektorit të turizmit?

Muajt e parë të vitit kanë shënuar ritëm të qëndrueshëm dhe inkurajues.

Niveli ynë i zënies ka qenë dukshëm më i lartë krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, i nxitur nga një kombinim i prenotimeve të hershme dhe i rritjes së numrit të udhëtarëve ndërkombëtarë që po e zbulojnë Shqipërinë si një destinacion që mund të vizitohet gjatë gjithë vitit.

Për sezonin veror, po vërejmë tendenca të forta prenotimesh, si nga tregjet tradicionale, si Mbretëria e Bashkuar dhe tregu vendas, ashtu edhe nga interesa të reja që vijnë nga Izraeli dhe vendet e Europës Lindore.

Ekosistemi më i gjerë turistik në Shqipëri po maturohet, me përmirësime në lidhjet ajrore dhe në përpjekjet e marketingut që po ndihmojnë në pozicionimin më konkurrues të vendit në Mesdhe.

 

Duke reflektuar mbi praninë tuaj në Shqipëri që nga fillimi i operacioneve, si do ta vlerësonit progresin dhe rritjen e përjetuar deri tani?

Që nga fillimi ynë, progresi ka qenë i jashtëzakonshëm. Kemi parë një rritje të ndjeshme në njohjen e markës, kthimin e klientëve që na zgjedhin përsëri dhe në mundësitë e partneriteteve.

Zhvillimet në infrastrukturë, rritja e besimit të investitorëve dhe mbështetja në rritje e qeverisë për turizmin kanë ndikuar pozitivisht.

Prania e Meliå është zgjeruar në përputhje me identitetin në zhvillim të turizmit shqiptar dhe jemi krenarë që po kontribuojmë në ngjitjen e Shqipërisë si një destinacion me potencial të lartë në Mesdhe.

 

A mund të na përshkruani profilin tipik të turistëve që zgjedhin hotelet Meliå në Shqipëri dhe çfarë na tregon kjo për tërheqjen në zhvillim të vendit si destinacion?

Klientët tanë tipikë janë udhëtarë për qëllime pushimi, kryesisht çifte dhe familje nga Europa Perëndimore dhe Qendrore që kërkojnë përvoja cilësore në bregdet, mirëqenie dhe kulturë lokale.

Megjithatë, po vëmë re edhe rritje të udhëtarëve të pavarur me shpenzime të larta dhe të nomadëve dixhitalë.

Kjo prirje thekson tërheqjen gjithnjë e më të madhe të Shqipërisë si një destinacion që ofron si autenticitet, ashtu edhe komoditet.

Perceptimi pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« po ndryshon, nga njĂ« “perlĂ« e fshehur” nĂ« njĂ« zgjedhje tĂ« rafinuar pĂ«r udhĂ«time mesdhetare.

 

Cilat kanale prenotimi janë treguar më efektive për hotelin tuaj, marrëveshjet me grupe të organizuara apo rezervimet individuale dhe cilat tregje burimore shfaqin aktualisht interesin më të madh?

Të dyja kanalet janë të rëndësishme, por rezervimet individuale, veçanërisht nëpërmjet platformave dixhitale, kanë rritjen më të madhe.

Megjithatë, rezervimet e grupeve mbeten thelbësore gjatë sezonit të ndërmjetëm, veçanërisht për takime, udhëtime nxitëse dhe ture në grup.

Tregjet tona më të forta aktualisht janë Gjermania, Italia, Polonia dhe Mbretëria e Bashkuar.

Kjo larmi tregjesh është një tregues i fuqishëm i tërheqjes në zgjerim të Shqipërisë.

 

Si pjesë e një grupi hotelesh me njohje ndërkombëtare, ju keni një perspektivë të vlefshme mbi prirjet globale të udhëtimeve dhe potencialin e destinacioneve. Si e krahasoni Shqipërinë me vendet e tjera ku operon Meliå?

Shqipëria ndan ngjashmëri me destinacione ku Meliå ka qenë dëshmitar i një transformimi të shpejtë, si disa pjesë të Kroacisë dhe Malit të Zi rreth një dekadë më parë.

Ajo ofron një mjedis natyror të paprekur, autenticitet kulturor dhe standarde në rritje në mikpritje. Megjithëse ende hasen disa sfida në lidhje me infrastrukturën dhe zhvillimin e fuqisë punëtore, potenciali këtu është i konsiderueshëm.

ShqipĂ«ria po perceptohet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« si njĂ« destinacion “nĂ« ngjitje” nĂ« hartĂ«n globale tĂ« turizmit.

 

Në një intervistë të mëparshme vitin e kaluar, përmendët se të paktën 19 projekte hotelesh nën markën Meliå ishin planifikuar për Shqipërinë. A mund të na jepni një përditësim mbi ecurinë e tyre? Në çfarë faze janë këto zhvillime dhe si e vlerësoni potencialin e Shqipërisë për investime të mëtejshme në sektorin e mikpritjes?

Portofoli ynë prej 22 projektesh të markës Meliå po ecën mirë, me disa prona që ndodhen në faza të avancuara të zhvillimit ose projektimit. Partnerët tanë investues mbeten të përkushtuar, duke parë vlerë afatgjatë në ekonominë turistike të Shqipërisë.

Ne parashikojmë hapje të njëpasnjëshme gjatë viteve në vijim, gjë që jo vetëm do të diversifikojë praninë e Meliå-s, por edhe do të ngrejë më tej nivelin e sektorit të mikpritjes në vend.

Shqipëria vazhdon të jetë një destinacion tërheqës për investime falë vijës së saj të paprekur bregdetare, mjedisit pro-biznes dhe vendndodhjes strategjike.

 

Si e keni integruar dhe përshtatur identitetin e markës Meliå me karakteristikat dhe dinamikën unike të peizazhit turistik shqiptar?

Kemi punuar me përkushtim për të ndërthurur standardet globale të Meliå-s me hijeshinë lokale të Shqipërisë.

Kjo lidhet me përfshirjen e elementeve kulturore shqiptare në dizajn, kuzhinë dhe përvoja për klientët.

Gjithashtu bashkëpunojmë me furnitorë dhe komunitete vendase, në përputhje me objektivat tona më të gjera për qëndrueshmëri dhe ndikim social.

Rezultati është një përvojë klienti që ndihet autentikisht shqiptare, por me cilësinë dhe vazhdimësinë e shërbimit që pritet nga një markë globale si Meliå.

 

Cilat janĂ« disa nga sfidat kryesore nĂ« menaxhimin e njĂ« prone me standard tĂ« lartĂ« ose luksoze nĂ« njĂ« treg nĂ« zhvillim si ShqipĂ«ria —veçanĂ«risht pĂ«r sa i pĂ«rket gjetjes dhe ruajtjes sĂ« kapitalit njerĂ«zor tĂ« kualifikuar?

Një nga sfidat kryesore është disponueshmëria e personelit të kualifikuar dhe të trajnuar në fushën e mikpritjes.

Edhe pse kemi parë përparime pozitive, ekziston ende një boshllëk në trajnimin dhe përvojën e specializuar veçanërisht për rolet në shërbimet e nivelit të lartë.

Meliå ka reaguar duke investuar në programe zhvillimi për stafin, si brenda strukturave të veta, ashtu edhe në bashkëpunim me institucione lokale.

Mbajtja e stafit është gjithashtu thelbësore, ndaj fokusohemi në krijimin e një mjedisi pune mbështetës dhe të orientuar drejt karrierës, për të ulur qarkullimin dhe për të ndërtuar një bazë lokale të talenteve.

 

Nga këndvështrimi juaj, cilat janë përfitimet afatgjata që sjell rritja e turizmit premium ose luksoz për destinacione në zhvillim si Shqipëria?

Rritja e turizmit luksoz sjell një sërë përfitimesh afatgjata, nga krijimi i vendeve të punës dhe përmirësimi i infrastrukturës, deri te zhvillimi i praktikave të qëndrueshme të udhëtimit.

Ajo e rrit profilin e vendit dhe nxit shpenzime më të larta për çdo vizitor duke mbështetur ekonominë vendase.

Turizmi premium gjithashtu ka tendencën të tërheqë investitorë dhe të krijojë kërkesë për shërbime publike më cilësore, gjë që në fund përmirëson përvojën për të gjithë udhëtarët jo vetëm për ata në segmentin e luksit.

 

The post “ShqipĂ«ria, nga perlĂ« e fshehur nĂ« zgjedhje e rafinuar” appeared first on Revista Monitor.

↗

Punë verore, e ardhme e pasigurt

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Punësimi sezonal po merr gjithnjë e më shumë rëndësi në Shqipëri, sidomos në sektorin e turizmit, duke u bërë një shtyllë thelbësore e ekonomisë dhe një mundësi për të rinjtë që të fitojnë përvojë dhe të ndërtojnë karrierë. Por, ky fenomen sjell edhe sfida serioze për formalizimin, mbrojtjen dhe motivimin e punonjësve, të cilat kërkojnë vëmendje dhe veprime të koordinuara nga institucionet dhe bizneset


 

Nga Deada Hyka

Kur erdhi koha e verës, Elira, studente nga Tirana, nuk zgjodhi të qëndronte në shtëpi apo të kalonte pushimet si shumica e miqve të saj.

Përkundrazi, ajo mori një vendim që do të ndryshonte përvojën e saj këtë sezon, të largohej nga kryeqyteti dhe të shkonte në Jug të Shqipërisë për të punuar gjatë verës.

Arsyeja? Pagë me e mirë sesa mund të gjente në kryeqytet dhe mundësia për të fituar më shumë, ndërsa përballej me sfida të reja.

Provimet i shtyu pĂ«r nĂ« shtator, sepse nĂ« fund tĂ« fundit, zerot qĂ« do tĂ« merrte nĂ« llogarinĂ« bankare, ia vlenin tĂ« “sakrifikonte” rutinĂ«n e mĂ«parshme.

Po Elira nuk është e vetmja që ndërmerr një vendim të tillë. Rruga e punësimit sezonal është shtruar shumë më herët.

Në një periudhë kur tregu i punës në Shqipëri po përballet me sfida dhe transformime të vazhdueshme, punësimi sezonal po merr rëndësi gjithnjë e më të madhe, duke u shndërruar në një shtyllë kyçe për mbështetjen e sektorëve strategjikë të ekonomisë, sidomos atë të turizmit, i cili është një nga motorët kryesorë të rritjes ekonomike kombëtare.

Me afrimin e sezonit veror dhe rritjen e ndjeshme të fluksit të turistëve, nevoja për staf të përkohshëm që të ofrojë shërbime cilësore në fushat e mikpritjes, gastronomisë, mirëmbajtjes, menaxhimit të objekteve dhe aktiviteteve turistike, shtohet në mënyrë të konsiderueshme.

Ky realitet paraqet sfida dhe ngre pyetje lidhur me mënyrën se si kjo formë punësimi duhet të menaxhohet nga institucionet publike dhe private.

Sa janë të përgatitura këto institucione për të formalizuar dhe për të mbështetur punësimin sezonal në një mënyrë që të sigurojë të drejtat dhe dinjitetin e punonjësve?

Cilat janë mekanizmat që duhet të vendosen për të shmangur informalitetin dhe për të krijuar kushte më të favorshme për zhvillimin profesional të të rinjve që angazhohen në këto pozicione?

Nga ana tjetër, pyetja kyçe që lind është: cili është vërtet roli i punësimit sezonal në ekonominë shqiptare?

A duhet ta shohim atë thjesht si një mjet për të mbuluar boshllëqet e përkohshme në tregun e punës gjatë periudhave të ngarkuara, apo përkundrazi, si një trampolinë dhe mundësi reale për të rinjtë që të fitojnë përvojë, të zhvillojnë aftësi të reja dhe të ndërtojnë karrierë afatgjatë?

Enri Jahja, kryetari i ShoqatĂ«s sĂ« Bareve dhe Restoranteve, mĂ« herĂ«t tha pĂ«r “Monitor” se rritja e pagave pĂ«r punonjĂ«sit e sektorit tĂ« shĂ«rbimeve nĂ« bare dhe restorante nĂ« bregdet ka vijuar edhe gjatĂ« kĂ«tij viti, me njĂ« mesatare prej 10 deri nĂ« 20%.

Sipas tij, pagat në jug për pozicione pune si kamerier, banakier apo profesionist për përgatitje koktejesh variojnë nga 120 mijë deri në 200 mijë lekë në muaj.

Z. Jahja tha se kjo rritje pagash është pasojë e një ekuilibri të prishur midis kërkesës dhe ofertës në tregun e punës, ku kërkesa është e ulët dhe në shumë raste, pa trajnim profesional, ndërsa oferta është e lartë.

Me gjithë rritjen e pagave, sektori i bareve dhe restoranteve vijon të vuajë mungesën e fuqisë punëtore. Shumë prej bizneseve po shohin si zgjidhje punësimet e huaja, me punonjës nga Filipinet, Bangladeshi, Mianmari dhe Pakistani, edhe pse shumë prej tyre e shohin Shqipërinë si vend tranzit kalimit drejt vendeve të BE-së.

Por ekspertët sugjerojnë se punësimi sezonal mund të shndërrohet në një urë lidhëse midis arsimit dhe tregut të punës, duke ndihmuar në reduktimin e papunësisë strukturore, sidomos te të rinjtë, dhe duke kontribuar në zhvillimin ekonomik rajonal e kombëtar.

Për të arritur këtë, është e domosdoshme që politika dhe praktikat e punësimit sezonal të përmirësohen dhe të formalizohen në mënyrë të qëndrueshme.

Kjo përfshin krijimin e kontratave të qarta, sigurimin e kushteve të sigurta të punës, pagesën e drejtë dhe respektimin e të gjitha të drejtave ligjore të punonjësve sezonalë.

Po ashtu, duhet tĂ« zhvillohen programe trajnimi dhe edukimi pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur mĂ« mirĂ« punonjĂ«sit, duke u dhĂ«nĂ« atyre mundĂ«si pĂ«r t’u rritur profesionalisht dhe pĂ«r t’u integruar mĂ« lehtĂ« nĂ« tregun e punĂ«s permanent.

Në fund të fundit, punësimi sezonal nuk duhet të konsiderohet vetëm si një zgjidhje e përkohshme apo një fenomen kalimtar, por si një komponent thelbësor i një sistemi të organizuar dhe efektiv të punësimit, që kontribuon në rritjen ekonomike dhe në përmirësimin e cilësisë së jetës për shumë familje shqiptare.

Pyetjet dhe sfidat e ngritura nga ky model duhet të trajtohen me seriozitet nga të gjitha palët e interesuara, në mënyrë që punësimi sezonal të shndërrohet në një instrument të fuqishëm dhe të qëndrueshëm zhvillimi ekonomik dhe social në Shqipëri.

 

Shifra

Sipas AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« PunĂ«simit dhe AftĂ«sive, çdo vit rekrutohen rreth 200,000 persona nĂ« turizĂ«m. NĂ« vitin 2023 pati rreth 43,000 tĂ« punĂ«suar, ndĂ«rsa plani 2024–2030 synon 74,000 punĂ«torĂ« sezonalĂ« nĂ« sektorin e turizmit

 

“Duhet kaluar nga pĂ«rvoja verore nĂ« karrierĂ« afatgjatĂ«

 Flet Erion Muça, ekspert punësimi

Sipërmarrjet turistike, sidomos ato në zonat bregdetare, mbështeten në punonjës të përkohshëm për të përmbushur nevojat e ndryshme, nga shërbimet në restorante dhe hotele, deri te mirëmbajtja e infrastrukturës.

Sipas Erion Muçës, ky lloj punësimi nuk është vetëm një mënyrë për të përballuar valën e turistëve, por edhe një mundësi për shumë të rinj, kryesisht studentë, që të fitojnë përvojë, të zhvillojnë aftësi praktike dhe të ndihmojnë financiarisht veten apo familjen.

Por sipas tij, sfidat për bizneset janë të mëdha: nga gjetja e punonjësve të përshtatshëm, krijimi i kushteve të qëndrueshme dhe motivimi i tyre, deri te formalizimi dhe mundësia e avancimit brenda sipërmarrjeve.

 

Cilët janë sektorët kryesorë në Shqipëri që varen nga punësimi sezonal dhe sa i rëndësishëm është ky lloj punësimi për ekonominë?

Punësimi sezonal në Shqipëri lidhet kryesisht me sektorin e turizmit. Kërkesa më e madhe për punonjës vjen nga sipërmarrjet turistike, veçanërisht në zonat bregdetare, të cilat përballen me fluks shumë të madh turistësh gjatë sezonit.

Kjo krijon nevojë për punonjës, qofshin profesionistë të fushës apo punonjës të thjeshtë për role si kamerierë, recepsionistë, kuzhinierë, pastiçierë, mirëmbajtës, sanitarë dhe të tjera pozicione të domosdoshme për funksionimin normal të industrisë turistike.

Sigurisht, ka sfida për vetë bizneset për të gjetur punonjës të përshtatshëm.

Këtu përfshihen nevoja për të ndërtuar një infrastrukturë të brendshme motivimi dhe shpërblimi që fillon nga paga e drejtë, trajtimi njerëzor dhe social, shpërblime për orët shtesë dhe mundësia për të punuar përtej sezonit në role mbështetëse brenda së njëjtës sipërmarrje.

Kjo u jep punonjësve siguri dhe motivim të vazhdueshëm.

 

ÇfarĂ« profili kanĂ« zakonisht punonjĂ«sit sezonalĂ« dhe cilat janĂ« arsyet qĂ« i shtyjnĂ« drejt kĂ«tij lloj punĂ«simi, veçanĂ«risht tĂ« rinjtĂ« dhe studentĂ«t?

Zakonisht, profili i punonjësve sezonalë është ai i të rinjve, kryesisht studentë apo individë në fillimet e karrierës së tyre, të cilët janë në kërkim të një përvoje të parë pune, apo të një mënyre për të gjeneruar të ardhura shtesë gjatë pushimeve ose periudhave të lira nga studimet.

Janë individë energjikë, fleksibël dhe të gatshëm për të punuar në kushte të ndryshme, shpeshherë intensive, për një periudhë të kufizuar kohe.

Arsyet qĂ« i shtyjnĂ« drejt kĂ«tij lloj punĂ«simi janĂ« tĂ« ndryshme. SĂ« pari, Ă«shtĂ« nevoja ekonomike – dĂ«shira pĂ«r tĂ« fituar para nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur.

Por pĂ«rtej kĂ«tij faktori, shumĂ« tĂ« rinj e shohin punĂ«simin sezonal si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« fituar pĂ«rvojĂ« praktike, pĂ«r tĂ« zhvilluar aftĂ«si tĂ« reja – si komunikimi, menaxhimi i kohĂ«s, puna nĂ« grup – tĂ« cilat janĂ« tĂ« domosdoshme nĂ« çdo fushĂ« mĂ« vonĂ«.

Për disa të tjerë, kjo është një mënyrë për të testuar veten në fusha të ndryshme, për të kuptuar më mirë se ku ndihen më të aftë apo të përmbushur.

Ka edhe raste kur një përvojë sezonale shndërrohet në një mundësi më të qëndrueshme punësimi, apo në një pikënisje për karrierë në industrinë përkatëse, veçanërisht në turizëm apo shërbime.

Pra, motivimi nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m financiar – Ă«shtĂ« gjithashtu zhvillim personal dhe profesional, orientim nĂ« karrierĂ« dhe ndonjĂ«herĂ«, edhe dĂ«shira pĂ«r tĂ« qenĂ« pjesĂ« e njĂ« atmosfere dinamike dhe sociale, qĂ« e karakterizon zakonisht punĂ«n sezonale, sidomos gjatĂ« verĂ«s.

 

Cilat janë sfidat që hasin bizneset për të gjetur punonjës?

Së pari, duhet të krijojnë një infrastrukturë të brendshme për motivimin dhe nxitjen e punonjësve.

Kjo fillon nga niveli i pagĂ«s, trajtimi njerĂ«zor dhe social, e vazhdon me shpĂ«rblime pĂ«r punĂ«n shtesĂ« qĂ« bĂ«n njĂ« punonjĂ«s, pĂ«r tĂ« qenĂ« korrekt me pagesĂ«n e orĂ«ve shtesĂ« apo me mundĂ«sinĂ« qĂ« mund t’i ofrohet njĂ« tĂ« riu – qoftĂ« profesionist, zanatçi apo punĂ«tor i thjeshtĂ« – pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar shumĂ« mĂ« gjatĂ« sesa periudha e sezonit, i angazhuar dhe i punĂ«suar pranĂ« asaj sipĂ«rmarrjeje, duke bĂ«rĂ« punĂ« tĂ« tjera mbĂ«shtetĂ«se dhe plotĂ«suese nĂ« funksion tĂ« saj.

Qëllimi është që punonjësi të ketë siguri dhe garanci shtesë, duke qenë i siguruar për punën dhe mbarëvajtjen e saj.

Nga ana tjetër, është e qartë që sot, shumë punonjës në sektorin e turizmit, kërkojnë të promovohen, në varësi të profilit të punës dhe pozicionit.

Duan të kalojnë, për shembull, nga recepsionist në menaxher të një njësie turistike, nëse kanë kualifikimet përkatëse.

Pikërisht për këtë arsye, sistemi i promovimit të brendshëm në karrierë është i rëndësishëm.

Bizneset dhe kompanitë në sektorin e turizmit duhet të krijojnë struktura minimale, pa organigrama të fryra, me qëllim që të nxisin punonjësit jo vetëm përtej nivelit të pagës, por edhe përtej trajtimit dinjitoz dhe mundësive shtesë për të plotësuar infrastrukturën.

NjĂ« komponent tjetĂ«r Ă«shtĂ« mundĂ«sia qĂ« vetĂ« sipĂ«rmarrja t’u japĂ« punonjĂ«sve hapĂ«sirĂ« tĂ« rriten profesionalisht, qoftĂ« nĂ« njĂ« apo dy pozicione brenda mjedisit tĂ« punĂ«s.

Kjo ndihmon punonjĂ«sin qĂ« tĂ« konkurrojĂ« me  pĂ«rvojĂ«n e fituar, jo vetĂ«m brenda vendit, nĂ« sipĂ«rmarrje tĂ« tjera, por edhe jashtĂ« vendit – si njĂ« mĂ«nyrĂ« prezantimi profesional nĂ« kĂ«rkimin dhe gjetjen e njĂ« pune tĂ« ngjashme apo tĂ« pĂ«rafĂ«rt me atĂ« qĂ« ka bĂ«rĂ«.

 

A është kjo ndoshta një nga arsyet pse shumë të rinj kërkojnë punë sezonale jashtë kufijve? Sepse ndoshta atje gjejnë një model më të përshtatshëm në përputhje me këto kritere që ju përmendët në këtë situatë?

Deri tani, hulumtimet e mia tregojnĂ« se njĂ« nga arsyet pse punonjĂ«sit lĂ«vizin pĂ«r tĂ« punuar nĂ« mĂ«nyrĂ« sezonale nĂ« vendet e tjera Ă«shtĂ« niveli disi mĂ« i lartĂ« i pagĂ«s, si dhe disa lehtĂ«si qĂ« lidhen me kostot dhe shpenzimet e tyre – tĂ« tilla si akomodimi, ushqimi, oraret fleksibĂ«l tĂ« punĂ«s, si dhe tĂ« paktĂ«n njĂ« ditĂ« pushimi nĂ« javĂ« qĂ« u jepet nga vetĂ« sipĂ«rmarrja, apo lehtĂ«sia nĂ« alternimin e turneve mes punonjĂ«sve.

Qëllimi i këtyre lehtësive është që punonjësit të kenë sa më pak lodhje në punën që kryejnë dhe të ndihen më komodë, sepse paga apo shpërblimet që marrin justifikojnë këtë angazhim.

Lëvizja e punonjësve drejt vendeve të rajonit, sidomos për punësim sezonal, në shumicën e rasteve nuk lidhet drejtpërdrejt me diferencën e madhe të pagës krahasuar me Shqipërinë, por më tepër sepse atje ata arrijnë të kursejnë më shumë para, falë mbulimit të kostove të akomodimit, qëndrimit, ushqimit dhe mungesës së shpenzimeve shtesë, gjë që e bën më të leverdishme punën në këto industri.

Megjithatë, kjo nuk ndodh shumë për përvojën profesionale, as për eksperiencën e shtuar apo ballafaqimin me modele standarde, sepse punësimi sezonal është i përhapur në çdo vend të Europës që është destinacion turistik ose ka potencial turistik.

Ai është një punësim intensiv, që kërkon resurse të mëdha fizike dhe mendore, si dhe përkushtim të lartë, për shkak të periudhës së shkurtër gjatë së cilës ofrohet shërbimi.

Kjo periudhë është veçanërisht intensive për shkak të pranisë së lartë të klientëve që kanë nevojë për shërbimin tënd.

 

Cilat do të ishin disa instrumente që ndoshta shteti duhet të aktivizojë për të formalizuar punësimin sezonal dhe për ta zgjatur në kohë, në mënyrë që të bëhet një formë punësimi më afatgjatë?

Vendet pĂ«rreth ShqipĂ«risĂ«, por edhe njĂ« sĂ«rĂ« vendesh europiane, tashmĂ« kanĂ« nisur tĂ« subvencionojnĂ« sipĂ«rmarrjet turistike duke mbuluar njĂ« pjesĂ« tĂ« pagĂ«s – pse jo, edhe gjithĂ« pagĂ«n minimale tĂ« punonjĂ«sit, ose tĂ« paktĂ«n 70–80% tĂ« pagĂ«s mesatare qĂ« punonjĂ«si ka pasur gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« sezonit.

Sidoqoftë, për mua, ky subvencionim nga shteti për sipërmarrjet duhet të vijë vetëm atëherë kur vetë kompanitë dhe bizneset kanë kryer një proces standardizimi dhe modernizimi të mënyrës se si funksionojnë nga brenda: çfarë standardesh kanë në trajtimin, vlerësimin dhe motivimin e punonjësve; sa të kënaqur janë punonjësit me punën që bëjnë në këto sipërmarrje.

Pra, subvencionimi duhet të vijë si rezultat i një feedback-u të matshëm nga këto hapa të ndërmarra nga bizneset dhe të përcaktohet në bazë të një sistemi merite.

Këto sipërmarrje që realisht kanë standardet e duhura për trajtimin dhe zhvillimin e punonjësve, që i trajnojnë dhe i promovojnë nga brenda dhe që i trajtojnë mirë, duhet të jenë të parat që të përfitojnë subvencionim nga shteti për të mundësuar një punësim sa më afatgjatë.

Gjithashtu, duhet të kërkohen dhe gjenden forma alternative përmes aplikimit në projekte të ndryshme dhe programe ndërkombëtare nga vetë sipërmarrjet turistike, që në një formë apo në një tjetër të gjenerojnë të ardhura alternative, për të pasur mundësi të mbajnë në punë punonjësit gjatë gjithë vitit.

Ashtu si sot, nëse një punonjës do të qëndrojë në një sipërmarrje turistike përtej sezonit turistik, ai duhet të ketë edhe role dhe përgjegjësi konkrete që ndikojnë në rritjen e të ardhurave të sipërmarrjes edhe jashtë sezonit.

Për shembull, një punonjës që ka qenë recepsionist gjatë sezonit, mund të bëhet menaxher i rrjeteve sociale jashtë sezonit për atë sipërmarrje, duke u lidhur dhe duke bashkëpunuar me agjenci europiane me qëllim që në vitin pasardhës të rritet numri i klientëve që frekuentojnë atë njësi turistike.

Ky punonjës, në një mënyrë ose në një tjetër, e justifikon dhe gjeneron vetë pagën e tij edhe jashtë sezonit, si dhe fitimin që sipërmarrja pret nga puna e tij.


Ju jeni në kontakt të vazhdueshëm me studentë dhe të rinj prej vitesh. A mund të jepni një këshillë për të rinjtë që e shohin punësimin sezonal si mënyrë të shpejtë për të fituar para gjatë verës?

Çdo tentativĂ« pĂ«r tĂ« fituar para duhet tĂ« shoqĂ«rohet me njĂ« punĂ« qĂ« ndikon pozitivisht, pas njĂ« periudhe tĂ« caktuar kohe, nĂ« krijimin e njĂ« identiteti profesional.

Unë jam totalisht kundër të bërit të një pune vetëm për para, kur ajo nuk lidhet me dëshirat që ka një i ri për të ndërtuar një profesion, kur nuk lidhet me arsimin dhe formimin që ai ka, apo kur nuk ndikon në forcimin e kompetencave dhe profesionalizmit me të cilin ai do të konkurrojë nesër.

Pra, sot, nuk mjafton qĂ« njĂ« i ri – apo kushdo – tĂ« vĂ«rĂ« nĂ« dispozicion aftĂ«sitĂ« e tij personale pĂ«r tĂ« kryer punĂ« tĂ« ndryshme qĂ« i sjellin tĂ« ardhura, nĂ«se nuk zhytet mĂ« thellĂ« nĂ« njĂ«rĂ«n nga kĂ«to punĂ« pĂ«r ta kthyer nĂ« profesion.

Sepse vetëm kjo e ndihmon realisht në zhvillimin profesional, në të drejtën që ai duhet të gëzojë nesër për të avancuar profesionalisht dhe për të pasur një profesion që do ta shoqërojë gjatë gjithë jetës.

 

Vështirësitë

Qeveria dhe operatorĂ«t po diskutojnĂ« subvencionimin e periudhĂ«s jashtĂ« sezonit (4–6 muaj), pĂ«rfshi punĂ«sim me pagesĂ« minimale dhe sigurime shoqĂ«rore. MegjithatĂ«, bizneset janĂ« duke punĂ«suar fuqishĂ«m punĂ«torĂ« tĂ« huaj (nga Azia, Amerika Latine, Filipinet, UgandĂ«, Turqi), pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« stafit vendas.

 

Tendenca

Punësimi sezonal në Shqipëri është pjesë thelbësore e ekonomisë, veçanërisht në sektorin e turizmit dhe bujqësisë. Tregu karakterizohet nga:

  • MungesĂ« stafi lokal, pĂ«r shkak tĂ« kushteve tĂ« vĂ«shtira.
  • ZĂ«vendĂ«simi i fuqisĂ« punĂ«tore me punĂ«torĂ« tĂ« huaj.
  • Nisma qeveritare pĂ«r mbĂ«shtetje gjatĂ« periudhĂ«s jashtĂ« sezonit, ende nĂ« fazĂ« diskutimi.
  • Pagat variabĂ«l, nga 400 € pĂ«r shĂ«rbime bazĂ« deri nĂ« 3,000  € pĂ«r profesione tĂ« specializuara.

 

 

 

The post Punë verore, e ardhme e pasigurt appeared first on Revista Monitor.

↗

Italia fuqizon ekonominë ushtarake

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Tregtia e armëve nuk është më vetëm çështje industriale apo gjeopolitike, ajo mbetet një strukturë ekonomike që përfshin qeveritë dhe territoret, një sistem i konsoliduar, në rritje, që funksionon dhe lëviz miliarda. Mbetet e vështirë të dallosh ku mbaron prodhimi, cili është qëllimi dhe strategjia ushtarake që do të ndiqet.

 

MSc Roland Tashi, Ekspert i çështjeve të sigurisë

ËshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« evidentojmĂ« fillimisht pozicionin e ItalisĂ« nĂ« AleancĂ«n Atlantike, ekonominĂ« e saj ushtarake, si dhe bashkĂ«punimin qĂ« ka me vendin tonĂ« nĂ« fushĂ«n e ekonomisĂ« dhe mbrojtjes, ku vend kryesor ka mbikĂ«qyrja dhe mbrojtja e hapĂ«sirĂ«s ajrore.

Italia është anëtare e NATO-s, e krijuar në vitin 1949 si një aleancë ushtarake kolektive për mbrojtjen e vendeve anëtare kundër kërcënimeve ushtarake, duke qenë një nga shtetet themeluese të kësaj organizate.

Si një nga fuqitë ushtarake kryesore në Europën Jugore, Italia luan rol të rëndësishëm në strukturën ushtarake dhe strategjike të aleancës, ajo kontribuon me forca të armatosura, si dhe me kapacitete të avancuara teknologjike në fushën e mbrojtjes ajrore, detare dhe tokësore.

Në vendin fqinjë janë të vendosura disa baza ushtarake të rëndësishme të NATO-s, forcat e saj të armatosura kanë përgjegjësi kryesore në menaxhimin dhe koordinimin e disa rajoneve strategjike, veçanërisht në Mesdhe dhe në Europën Jugore.

Në fushën ushtarake, forcat ajrore italiane punojnë ngushtë me strukturat shqiptare të mbrojtjes, kryesisht në monitorimin, patrullimin dhe mbrojtjen e hapësirës ajrore nga kërcënimet e sigurisë, në trajnimin e pilotëve dhe në mbështetjen teknike për sistemet e radarëve, në shkëmbim informacioni dhe koordinim për të siguruar një mbrojtje efektive të hapësirës sonë ajrore.

Italia është një nga investitorët e huaj më të mëdhenj në vendin tonë, me investime në sektorë si industria, ndërtimi, shërbimet dhe sektori financiar.

Marrëdhëniet ekonomike sjellin përfitime të ndërsjella, Italia e përdor vendin tonë si një pikë strategjike për prodhimin dhe eksportin në rajon, ndërsa vendi ynë përfiton nga transferimi i teknologjisë, investimet dhe krijimi i vendeve të punës.

Të gjitha këto të dhëna, për të kuptuar se marrëdhëniet tona mund të zhvillohen edhe në sektorin ushtarak, duke ndikuar jo vetëm në mbrojtjen e vendit, por edhe në forcimin e ekonomisë.

Le të kthehemi tek Italia, për të njohur rolin që luan industria ushtarake në ekonominë e përgjithshme të këtij vendi.

Europa përgatitet për rishikimin e strukturave dhe buxheteve ushtarake, fuqizim dhe shtim të arsenaleve ushtarake, në disa raste në pozicione dhe interesa të ndryshme.

Ndërkohë që në Bruksel diskutohet, Italia tashmë ka ndërtuar një ekonomi ushtarake të vetën. Gjatë vitit 2024, autorizimet për lëvizjen e materialeve të armatimit arritën në vlerën 8.4 miliardë euro.

Nga kjo shifër, sipas raportit të fundit parlamentar, 7.69 miliardë u destinuan për eksport ndaj klientëve të huaj, ndërsa pjesa tjetër, pak më pak se 744 milionë, për import.

Indonezia, Franca dhe Nigeria janë tre destinacionet kryesore, ndërkohë që Ukraina zbriti në vendin e 11-të.

Gjithashtu janë në rritje transaksionet bankare lidhur me operacionet ushtarake. Vitin e kaluar, flukset financiare të lëvizura kaluan vlerën 12 miliardë.

 

Cilët janë klientët e Italisë për eksportin e armëve?

Vetëm një vend ka marrë autorizime për më shumë se 1 miliard euro, Indonezia. Kjo shifër lidhet me kontratën e firmosur në muajin mars ndërmjet Ministrisë së Mbrojtjes së Indonezisë dhe Fincantieri, kompani e madhe italiane e industrisë detare, për furnizimin me dy anije patrulluese detare.

Anijet ishin fillimisht të porositura për Marinën Ushtarake italiane dhe janë aktualisht në ndërtim në kantieret e integruara të Riva Trigoso dhe Muggiano, në Liguria.

Por lista e vendeve ku Italia tregton armë është e gjatë.

Në vendet e para janë Franca, me blerje që kap vlerën prej 591 milionë eurosh, ndërsa Nigeria, me 480 milionë licenca, mbetet surprizë në renditjen e vitit 2024, kur vitin e kaluar, blerjet e saj ishin vetëm 93.2 milionë euro.

Ukraina, nga ana tjetër, zbriti në vendin e 11-të, nga vendi i dytë që ishte në vitin 2023.

 

 

Kompanitë lider të industrisë ushtarake

Leonardo është një ndër kompanitë më të mëdha dhe më të rëndësishme në Itali në fushën e industrisë së mbrojtjes, hapësirës ajrore dhe sigurisë. Leonardo është kompania që ka eksportuar më shumë armë, me vlerë 1.7 miliardë euro, duke përbërë 27.7% të totalit.

Pas saj vjen Fincantieri, me 1.4 miliardë euro (22.6%).

Në vendin e tretë dhe të katërt janë Rheinmetall Italia (6.60%) dhe Mbda Italia (6.25%).

Këto katër kompani përbëjnë rreth 63.14% të vlerës monetare të shkëmbimeve. Renditjen plotësojnë edhe Naviris, Avio, So.Ma.Ci.S dhe Fabrika e Armëve Pietro Beretta.

Sipas analizës së Zyrës së Studimeve të Mediobanca, 100 kompanitë kryesore industriale italiane të mbrojtjes kanë gjeneruar në 2023 një xhiro prej mbi 40 miliardë eurosh, ku pjesa ushtarake përbën 49%. Sektori punëson më shumë se 54,000 punonjës direkt dhe mbi 180,000 të tjerë indirekt dhe në zinxhirin e furnizimit, duke qenë një nga degët me teknologjitë më të avancuara të ekonomisë italiane.

Protagonistët kryesorë të kësaj industrie janë gjithashtu aktorët kryesorë të eksportit; Rheinmetall Italia (sisteme radar, kundërajrore), Mbda Italia (raketa dhe sisteme armësh të drejtuara), Naviris (mbrojtje detare), Avio (kontroll hapësinor), So.Ma.Ci.S (komponentë elektronikë), Knds Ammo Italy (municion i rëndë), Elettronica (luftë elektronike), M.E.S. (mekanikë dhe inxhinieri), Martec (komponentë detarë) dhe Iveco Defence Vehicles (prodhim automjetesh të blinduara).

Së bashku, këto formojnë një ekosistem industrial që shtrihet nga Lombardia, te Friuli-Venezia Giulia, përmes Ligurias, Lazios dhe Emilia-Romagnas.

 

ÇfarĂ« eksporton Italia?

Në vitin 2024, artikulli kryesor i eksportit ishin aeroplanët, me një vlerë prej 1.27 miliardë eurosh, ndjekur nga anijet e luftës me 1.26 miliardë euro.

Nën 1 miliard euro janë bombat, torpedot, raketat, raketat e drejtuara (825 milionë), pajisjet elektronike (697 milionë), armët me kalibër mbi 12.7 mm (661 milionë), teknologjia për prodhimin (461 milionë), municioni (433 milionë), automjetet tokësore (303 milionë) dhe armët me kalibër nën 12.7 mm (205 milionë).

NĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« pĂ«rgjithshme, nga raporti del qĂ« 81.3% e armĂ«ve tĂ« eksportuara lidhen me kategorinĂ« “materiale”, 12% me “teknologji”, 3.4% me “shĂ«rbime” dhe 3.3% me “pjesĂ« kĂ«mbimi”.

Në të dhënat e 2024 thuhet se nuk figuron Izraeli, pasi karakteristikat e ndërhyrjes izraelite në Gaza kanë bërë që Autoriteti Kombëtar të mos japë autorizime të reja për eksport, sipas ligjit përkatës.

 

Nga i blen Italia armët?

Italia vazhdon të blejë nga Izraeli. Kjo e bën më komplekse nga ana gjeopolitike listën e vendeve nga të cilët qeveria Meloni blen armë.

Në 2024, Italia importoi armë me vlerë rreth 743 milionë euro, një rënie nga 1.2 miliardë euro në 2023. 24.7% e importeve vijnë nga Shtetet e Bashkuara (184 milionë euro), 20.8% nga Izraeli, 15% nga Zvicra dhe 11.6% nga Mbretëria e Bashkuar dhe India. Të tjerat së bashku nuk arrijnë në 10% të totalit.

Italia ka blerĂ« gjithçka pĂ«rveç teknologjisĂ«. 93.8% e importeve tĂ« armĂ«ve janĂ« “materiale”, 3.5% “shĂ«rbime” dhe 2.7% “pjesĂ« kĂ«mbimi”.

Në detaje, qeveria Meloni ka autorizuar blerje me vlerë 340 milionë euro për municione, bomba, torpedo dhe raketa, 84 milionë për pajisje elektronike dhe 76 milionë për armë me kalibër mbi 12.7 mm.

 

Roli i bankave, flukset financiare mbi 12 miliardë euro

Eksporti ushtarak italian nuk bazohet vetëm në fuqinë industriale, por edhe në një sistem financiar të fortë që lehtëson, garanton dhe shoqëron çdo transaksion.

Në vitin 2024, bankat dhe ndërmjetësit financiarë në Itali bënë mbi 21,500 njoftime për operacione eksporti, importi ose transitimi të materialeve të armatimit.

Në total, flukset financiare kaluan 12 miliardë euro, pak më shumë se vitin paraardhës.

Tre bankat kryesore janë Intesa Sanpaolo, Unicredit dhe Deutsche Bank, të cilat kanë menaxhuar 68.7% të transaksioneve për të ardhurat nga eksportet dhe 83.8% të garancive dhe financimeve të dhëna në vitin 2024.

Një pjesë në rritje e këtyre operacioneve, me vlerë 1.6 miliardë euro, lidhet me programe bashkëpunimi ndërqeveritar dhe licenca globale programesh (+25% krahasuar me 2023).

Tregtia e armëve nuk është më vetëm çështje industriale apo gjeopolitike, ajo mbetet një strukturë ekonomike që përfshin qeveritë dhe territoret, një sistem i konsoliduar, në rritje, që funksionon nën sipërfaqe dhe lëviz miliarda. Mbetet e vështirë të dallosh ku mbaron prodhimi dhe ku fillon strategjia ushtarake.

The post Italia fuqizon ekonominë ushtarake appeared first on Revista Monitor.

↗

A janë ndryshe themeluesit e startup-eve?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Sipërmarrësit më të mirë i bëjnë vetes një pyetje specifike

 

Kur mendoni për hapin e radhës në karrierë, me shumë gjasa keni në mendje një rritje page, një aftësi të re apo thjesht një rrugë më të shkurtër për në punë.

Kur sipërmarrësi holandez Salar al Khafaji po mendonte për hapin e radhës, ai kishte kritere disi të ndryshme, shkruan The Economist.

Al Khafaji kishte themeluar më parë një startup për shikueshmërinë e të dhënave dhe kishte punuar në Palantir, pas blerjes së këtij startup-i nga kompania teknologjike e Silicon Valley.

Për hapin e radhës, ai do të përballej me një sfidë më të madhe, diçka aq e rëndësishme sa të reflektohej edhe në PBB-në e vendit. Zgjedhja e tij ishte ndërtimi, një industri gjigante që është përballur prej kohësh me probleme produktiviteti.

Rezultati ishte Monumental, një firmë për robotikën në fushën e muratorisë, bashkëthemeluar nga Al Khafaji.

Pretendimi se themeluesit e kompanive (të paktën ata të suksesshmit) janë ndryshe nga të tjerët, bazohet pjesërisht në histori si kjo. Njerëzit e zakonshëm duan të paguajnë kredinë e shtëpisë; themeluesit dhe sipërmarrësit duan të ndryshojnë botën.

Para se të fillonte të sillte në jetë revolucionin e Inteligjencës Artificiale si drejtues i OpenAI, Sam Altman ishte një prej drejtuesve të Y Combinator, një inkubator për startup-e.

NĂ« njĂ« postim nĂ« vitin 2020, duke reflektuar mbi cilĂ«sitĂ« qĂ« bashkojnĂ« sipĂ«rmarrĂ«sit dhe studiuesit mĂ« tĂ« mirĂ«, Altman shkruante se ata “kalojnĂ« shumĂ« kohĂ« duke reflektuar mbi njĂ« version tĂ« pyetjes sĂ« Hamming”.

Nëse mendoni se kjo ka të bëjë me sanduiçët, atëherë ndoshta nuk ka shumë shpresë për ju.

Pyetja është emërtuar sipas Richard Hamming, një matematikan që i pyeti kolegët e tij kimistë në laboratorët Bell se cilat ishin problemet më të rëndësishme në fushën e tyre, më pas çfarë po punonin në atë moment, dhe së fundi pse po punonin për gjëra të parëndësishme.

Kjo ndoshta nuk ishte mënyra më e mirë për të bërë miq, por pyetja se cili është problemi më i rëndësishëm për të cilin mund të punosh, është pikërisht ajo që bëri Al Khafaji përpara se të themelonte Monumental.

Ka pasur edhe pĂ«rpjekje mĂ« sistematike pĂ«r tĂ« kuptuar nĂ« ç’mĂ«nyra janĂ« tĂ« ndryshĂ«m themeluesit.

Në një studim të fundit, Paul McCarthy nga Universiteti i New South Wales në Australi dhe bashkautorët e tij, nxorën në pah disa tipare të përbashkëta të personalitetit duke analizuar postimet në Twitter të një grupi të madh sipërmarrësish.

Ata zbuluan se këto karakteristika janë tregues të mirë për të parashikuar nëse dikush është punonjës apo sipërmarrës. Siç mund të pritet, sipërmarrësit priren të jenë më aventurierë dhe më të hapur ndaj risive sesa popullata në përgjithësi, dhe më pak të përulur.

NĂ« njĂ« pĂ«rmbledhje tĂ« literaturĂ«s mbi tiparet e sipĂ«rmarrĂ«sve, publikuar nĂ« vitin 2017, Sari Pekkala Kerr nga Kolegji Wellesley dhe bashkautorĂ«t e saj pĂ«rmendin kĂ«rkime, qĂ« sugjerojnĂ« se themeluesit e bizneseve priren tĂ« kenĂ« njĂ« “qendĂ«r kontrolli tĂ« brendshme”.

Psikologët përdorin këtë ide për të bërë dallimin mes njerëzve, që besojnë se janë vetë autorë të fatit të tyre dhe atyre që mendojnë se forcat e jashtme, si fati apo njerëzit e tjerë, janë më përgjegjëse për atë që ndodh në jetën e tyre.

Gjithashtu, dëshira apo synimi për të ndërmarrë rreziqe priret të jetë më i lartë te themeluesit, të paktën tek ata që zgjedhin të nisin një biznes dhe jo tek ata që e bëjnë këtë nga mungesa e alternativave.

Por personaliteti nuk Ă«shtĂ« fat. Suksesi i startup-eve varet nga shumĂ« faktorĂ«. Studiuesit e sipĂ«rmarrjes flasin pĂ«r “norma” pĂ«rveç “tipareve”; ndryshimet nĂ« normat e krijimit tĂ« bizneseve tĂ« reja, dhe dallimet mes kompanive tĂ« themeluara nga burra dhe ato nga gra, mund tĂ« shpjegohen me aksesin nĂ« kapital, pĂ«r shembull.

Dhe, edhe nëse shumë themelues ndajnë tipare të përbashkëta, ata gjithsesi janë të ndryshëm në formë dhe përmasa.

PavarĂ«sisht mitit tĂ« tĂ« qenĂ«t “njĂ« gjeni themelues”, McCarthy dhe bashkautorĂ«t e tij zbulojnĂ« se mundĂ«sia pĂ«r suksesin e njĂ« ndĂ«rmarrjeje dyfishohet, nĂ«se ka tre ose mĂ« shumĂ« themelues, nĂ« krahasim me njĂ« tĂ« vetĂ«m, dhe njĂ« nga arsyet Ă«shtĂ« larmishmĂ«ria mĂ« e madhe nĂ« llojet e personalitetit.

Një tjetër punim, nga Brandon Freiberg dhe Sandra Matz të Columbia Business School, tregon se disa tipare, si të qenët i ndërgjegjshëm, kanë më shumë rëndësi në faza të ndryshme të jetës së një startup-i teknologjik.

Themeluesit nuk duhet të kthehen në objekt kulti: njerëzit gjejnë kuptim dhe krijojnë vlerë në forma të ndryshme pune. Por disa sjellje sipërmarrëse ia vlen të kopjohen.

Nuk ke pse tĂ« kesh njĂ« lloj tĂ« caktuar personaliteti pĂ«r t’i bĂ«rĂ« vetes pyetjen e Hamming. Themeluesit mund tĂ« jenĂ« ndryshe, por nuk janĂ« njĂ« specie tjetĂ«r.

——–

PĂ«r pĂ«rgatitjen e shkrimit, Ă«shtĂ« shfrytĂ«zuar edhe artikulli “Missili, navi e droni: cosĂŹ l’Italia ha costruito la sua economia militare” botuar nga Milanofinanza.it, 8 Korrik 2025.

 

The post A janë ndryshe themeluesit e startup-eve? appeared first on Revista Monitor.

↗

Dëmet nga zjarret, Kryeministri Rama: Do kompensohen, hapat që do ndiqen

✇Revista Monitor
By: Nertila

Ashtu si paralajmëroi një ditë më parë, kryeministri Edi Rama ndau këtë të premte në rrjetin social Facebook detaje lidhur me procedurat që do të ndiqen për kompensimin e dëmeve që erdhën si pasojë e zjarreve që përfshinë vendin.

“VlerĂ«simi dhe kompensimi i dĂ«meve tĂ« shkaktuara nga zjarret do tĂ« realizohet nĂ« çdo bashki tĂ« prekur, sipas njĂ« procedure tĂ« veçantĂ«, e cila nis me evidentimin e tyre nga Grupi i Konstatimit pĂ«r inventarizimin e dĂ«meve. Ky grup realizon inventarizimin e dĂ«meve nĂ« banesa, infrastrukturĂ«, biznese, kultura bujqĂ«sore, mjete mekanike, objekte social-kulturore dhe plotĂ«son formularĂ«t me kostot financiare. MĂ« pas, bashkitĂ« pĂ«rgatisin listat pĂ«r subjektet e dĂ«mtuara dhe dokumentacionin pĂ«rkatĂ«s, dhe pas vlerĂ«simit financiar çdo bashki pĂ«rcakton koston e kompensimit, i cili kryhet nga fondet e bashkisĂ« sĂ« prekur, pĂ«rmes fondit pĂ«r mbrojtjen civile. Kujt i humbi shtĂ«pia do t’ia rindĂ«rtojmĂ« falas dhe kujt i humbĂ«n krerĂ«t do t’ia rifinancojmĂ« njĂ« mĂ« njĂ«,” tha Rama nĂ« njĂ« status. Hap pas hapi kĂ«to janĂ« procedurat qĂ« do tĂ« zĂ«nĂ« vend.

Evidentimi i subjekteve dhe dëmeve

  • Me urdhĂ«r tĂ« Kryetarit tĂ« BashkisĂ« ngrihet Grupi i Konstatimit pĂ«r inventarizimin e dĂ«meve.
  • Inventarizimi bĂ«het pĂ«r banesa, infrastrukturĂ«, biznese, kultura bujqĂ«sore, mjete mekanike dhe objekte social-kulturore.
  • Ngrihet Grupi i VlerĂ«simit pĂ«r dĂ«met e konstatuara.
  • PĂ«rbĂ«rja e grupit bĂ«het sipas natyrĂ«s sĂ« fatkeqĂ«sisĂ«, karakterit tĂ« humbjeve dhe vlerĂ«simit teknik.

Procedurat e vlerësimit të dëmeve

  • Grupet e vlerĂ«simit bĂ«jnĂ« inspektimin e objekteve dhe plotĂ«sojnĂ« formularĂ«t me kostot financiare.
  • BashkitĂ« pĂ«rgatisin listat pĂ«r subjektet e dĂ«mtuara dhe dokumentacionin pĂ«rkatĂ«s.
  • NĂ« rast humbjeje jete, kĂ«rkohet vĂ«rtetimi mjeko-ligjor pĂ«r humbjen e jetĂ«s.
  • VlerĂ«simi bĂ«het pĂ«r banesa, objekte sociale, biznese dhe struktura bujqĂ«sore.
  • PĂ«r kulturat bujqĂ«sore, mjetet mekanike dhe gjĂ«nĂ« e gjallĂ« – vlerĂ«simi bĂ«het mbi çmimet e tregut.
  • PĂ«r orenditĂ« dhe pajisjet elektroshtĂ«piake – mbi çmimet aktuale mesatare.
  • PĂ«r makineri dhe mallra biznesi – sipas dokumentacionit pranĂ« organeve tatimore.
  • Pas vlerĂ«simit financiar, çdo bashki pĂ«rcakton koston e kompensimit.
  • Kompensimi kryhet nga fondet e bashkisĂ« sĂ« prekur, pĂ«rmes fondit pĂ«r mbrojtjen civile.
  • NĂ« mungesĂ« fondesh, kompensimi planifikohet pĂ«r vitin pasardhĂ«s.
  • NĂ«se kompensimi tejkalon 8% tĂ« buxhetit tĂ« bashkisĂ«, kĂ«rkesa dĂ«rgohet te Agjencia KombĂ«tare e Mbrojtjes Civile.

The post Dëmet nga zjarret, Kryeministri Rama: Do kompensohen, hapat që do ndiqen appeared first on Revista Monitor.

↗

RTK në krizë të thellë financiare: 700 punëtorë mbi dy javë pa paga, paralajmërohen protesta

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Mungesa e pagave për muajin korrik ka futur në krizë ekonomike mbi 700 familje të punonjësve të Radio Televizionit të Kosovës, ndërsa bllokimi i Kuvendit ka pamundësuar ekzekutimin e buxhetit për paga, duke nxitur paralajmërime për protesta të pandërprera.

Radio Televizioni i Kosovës (RTK) po përballet me një krizë të rëndë financiare, që ka lënë mbi 700 punëtorë pa paga për më shumë se dy javë.

Situata ka shkaktuar reagime të ashpra nga punonjësit, sindikatat dhe një pjesë e spektrit politik, ndërsa zgjidhja ende nuk është në horizont.

Mungesa e pagave pĂ«r muajin korrik ka nxitur punonjĂ«sit e RTK-sĂ« tĂ« paralajmĂ«rojnĂ« njĂ« protestĂ« paqĂ«sore mĂ« 18 gusht 2025, nga ora 09:30 deri nĂ« 10:30, para objektit tĂ« institucionit nĂ« rrugĂ«n “Xhemail Prishtina” nĂ« PrishtinĂ«.

Organizatorët kanë theksuar se protesta nuk do të ndikojë në rendin publik dhe se kërkesa e tyre është e qartë: ekzekutimi i menjëhershëm i pagave.

Protestës i është bashkuar edhe Sindikata e Punëtorëve të RTK-së (SPERTK), e cila ka paralajmëruar mobilizim të përgjithshëm dhe vazhdim të aktiviteteve sindikale deri në përmbushjen e kërkesave. Sindikata ka rikujtuar se një protestë e ngjashme është mbajtur më 6 gusht dhe ka paralajmëruar se, nëse deri para datës së protestës pagat ekzekutohen, ajo do të anulohet.

“KĂ«rkesa jonĂ« Ă«shtĂ« e vetme dhe e qartĂ«: ekzekutimi i menjĂ«hershĂ«m i pagave, Ky angazhim dĂ«shmon se veprimet tona kanĂ« tĂ« vetmin qĂ«llim, sigurimin e pagave, jo interesa personale” thekson sindikata.

Sindikata njoftojnë se në rast se pagat ekzekutohen para datës së protestës, ajo do të anulohet, dhe do të pasojë një njoftim zyrtar për këtë.

Redaktorja e RTK-sĂ«, Pranvera Munishi, ka akuzuar qeverinĂ« pĂ«r “akt tĂ« ftohtĂ« çnjerĂ«zie” ndaj punĂ«torĂ«ve, duke thĂ«nĂ« se ligji duhet tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r mbrojtjen e jetĂ«s dhe funksionit institucional, e jo si mjet pĂ«r tĂ« fshehur mungesĂ«n e vullnetit politik. Ajo ka kĂ«rkuar bashkim tĂ« gazetarĂ«ve dhe ka akuzuar pushtetin pĂ«r arrogancĂ« e shpĂ«rfillje.

Ndërkohë, SPERTK ka reaguar edhe ndaj deklaratave të zëdhënësit të qeverisë, Përparim Kryeziu, i cili ka thënë se nuk ka rrugë ligjore për alokimin e mjeteve për pagat e RTK-së pa vendim të Komisionit Parlamentar për Buxhet të Kuvendit. Sindikata ka kujtuar se në raste të ngjashme në të kaluarën është gjetur zgjidhje dhe se dëmi nga mos pagesa është shumëfish më i madh se çdo pengesë procedurale.

Kryeziu ka këmbëngulur se RTK është institucion që i raporton Kuvendit dhe se vetëm ky organ mund të miratojë transferimin e mjeteve.

Sipas tij, vonesa vjen për shkak se partitë opozitare nuk kanë votuar për konstituimin e Kuvendit, ndërsa çdo zgjidhje jashtë këtij procesi do të ishte joligjore.

“RTK Ă«shtĂ« institucion i themeluar nga Kuvendi, i raporton atij dhe Kuvendi Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r sigurimin e financimit adekuat. Kuvend nuk kemi sepse partitĂ« opozitare nuk kanĂ« votuar deri mĂ« tash pĂ«r konstituimin e tij. PĂ«r tĂ« transferuar nĂ« llogari bankare mjetet qĂ« janĂ« tĂ« ndara pĂ«r RTK-nĂ«, siç po bĂ«nĂ« thirrje AGK, duhet vendim nga Komisioni Parlamentar pĂ«r Buxhet i Kuvendit, siç parasheh Neni 11, paragrafi 11 i Ligjit pĂ«r Ndarjet Buxhetore. Pa njĂ« vendim tĂ« kĂ«tij komisioni nuk Ă«shtĂ« i mundur transferimi i mjeteve. Andaj Ă«shtĂ« absurde qĂ« zgjidhja pĂ«r situatĂ«n nĂ« RTK tĂ« kĂ«rkohet pĂ«rmes rrugĂ«ve e mĂ«nyrave joligjore, e edhe mĂ« shumĂ« absurde Ă«shtĂ« qĂ« kjo mĂ«nyrĂ« e tĂ« vepruarit t’i kĂ«rkohet qeverisĂ«â€.

Ushtruesi i detyrës së Drejtorit të Përgjithshëm të RTK-së, Hysen Hundoqi, ka deklaruar se është arritur një modalitet i ligjshëm për ndihmë nga Qeveria deri në konstituimin e Kuvendit të Kosovës.

Ai ka bërë të ditur se kërkesa zyrtare për kredi është dorëzuar në Ministrinë e Financave dhe po trajtohet me prioritet.

“PĂ«r shkak tĂ« pamundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« komunikuar drejtpĂ«rdrejt me themeluesin tonĂ«, Kuvendin e KosovĂ«s, ne iu kemi drejtuar QeverisĂ« sĂ« RepublikĂ«s sĂ« KosovĂ«s, me tĂ« cilĂ«n kemi shqyrtuar tĂ« gjitha mundĂ«sitĂ« pĂ«r tejkalimin e gjendjes. GjatĂ« kĂ«saj periudhe janĂ« shqyrtuar alternativa tĂ« shumta, derisa kemi arritur bashkĂ«risht te njĂ« modalitet i ligjshĂ«m qĂ« mundĂ«son ndihmĂ«n e QeverisĂ« pĂ«r RTK-nĂ« deri nĂ« konstituimin e Kuvendit. KĂ«rkesa jonĂ« zyrtare pĂ«r kredi Ă«shtĂ« dorĂ«zuar nĂ« MinistrinĂ« e Financave dhe ajo po trajtohet me prioritet. Presim qĂ« shumĂ« shpejt ajo tĂ« realizohet, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ne tĂ« vazhdojmĂ« normalisht punĂ«n tonĂ«â€, ka shkruar ai.

Situata ka marrë edhe përmasa politike. Deputetja e LDK-së, Hykmete Bajrami, i ka bërë thirrje prokurorisë të hetojë ish-Kabinetin Kurti, të cilin e akuzon se ka lënë pa paga punonjësit e RTK-së, ndërsa ka marrë paga për vetë ministrat.

Ajo e ka cilësuar këtë si mungesë të përgjegjësisë dhe krahasuar me qasjen e qeverisë së saj në vitin 2021, kur sipas saj u gjet një zgjidhje ligjore për të mos lënë punëtorët pa të ardhura.

PunĂ«torĂ«t e RTK-sĂ« duhet tĂ« paguhen, askush s’ka tĂ« drejtĂ« tĂ« luajĂ« me fatin e 700 familjeve. NĂ«ntoka e LĂ«vizjes VetĂ«vendosje, e cila pĂ«r gati pesĂ« vjet nĂ« pushtet me kontroll absolut nĂ« pothuaj tĂ« gjitha institucionet, nuk ka gjetur asnjĂ« shkelje, as pĂ«r Avdullah Hotin, as pĂ«r mua, sot po i bĂ«n thirrje ProkurorisĂ« Speciale tĂ« merret me ne, kinse paskemi bĂ«rĂ« shkelje nĂ« vitin 2021 kur nuk i kemi lĂ«nĂ« punĂ«torĂ«t e RTK-sĂ« pa paga. Jo, nuk ka qenĂ« shkelje ligjore. Vendimi i vitit 2021 ka qenĂ« zgjidhje pragmatike brenda ligjit, sepse ne nuk kemi pasĂ« fytyrĂ« si ju me marrĂ« paga pĂ«r vete dhe me i dĂ«nu 700 punĂ«torĂ« tĂ« Radio Televizionit Publik.”

Nga ana tjetër, deputetja e PDK-së, Blerta Deliu-Kodra, ka thënë se po bëhet abuzim me pagat e gazetarëve të RTK-së. Sipas saj, qeveria po përdor buxhetin si mjet presioni politik, duke financuar projekte të dyshimta jashtë ligjit, ndërkohë që 700 familje mbeten pa të ardhura.

“Gjysma e gushtit ka kaluar, por 700 punĂ«torĂ« tĂ« RTK-sĂ« dhe familjet e tyre ende nuk e kanĂ« marrĂ« pagĂ«n e korrikut. 700 familje qĂ« presin tĂ« mbulojnĂ« faturat, ushqimin dhe nevojat e pĂ«rditshme – tĂ« bllokuara nga vendime politike. Qeveria pĂ«rdor buxhetin si mjet presioni politik, duke ndarĂ« miliona pĂ«r projekte tĂ« dyshimta jashtĂ« Ligjit pĂ«r Buxhet. Ky Ă«shtĂ« sulm i hapur ndaj lirisĂ« sĂ« medias dhe tentativĂ« pĂ«r ta nĂ«nshtruar RTK-nĂ« politikisht. Ky abuzim duhet tĂ« marrĂ« fund tani.”

Ndërkohë që palët akuzojnë njëra-tjetrën dhe përgjegjësia hidhet nga Kuvendi tek Qeveria, nga Qeveria tek opozita, punëtorët e RTK-së vazhdojnë të punojnë pa pagë.

Kriza e pagave në RTK nuk është thjesht një problem financiar i brendshëm, por një pasojë direkte e bllokimit institucional në vend. Me Kuvendin e Kosovës ende të pakonstituuar, nuk ka organ funksional që të miratojë vendimin për ekzekutimin e buxhetit të pagave të punonjësve. Ligji e bën të qartë se fondet për RTK-në duhet të kalojnë përmes vendimit të Komisionit Parlamentar për Buxhet, i cili aktualisht nuk ekziston si pasojë e mosfunksionimit të Kuvendit.

 

 

The post RTK në krizë të thellë financiare: 700 punëtorë mbi dy javë pa paga, paralajmërohen protesta appeared first on Revista Monitor.

↗

Ekonomia e Zvicrës zgjerohet papritur para goditjes me tarifën 39% nga SHBA

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Ekonomia e Zvicrës është rritur në mënyrë të papritur në tremujorin e dytë, duke ruajtur njëfarë vrulli përpara se vendi të prekej nga një prej normave më të larta të tarifave të vendosura nga SHBA.

Zgjerimi 0.1% ishte më i mirë se tkurrja 0.1% e parashikuar nga ekonomistët në një sondazh të Bloomberg. Ky rezultat pason ritmin 0.8% të tre muajve të mëparshëm, një shpërthim rritjeje i nxitur nga eksportuesit që nxitonin të realizonin shitjet drejt SHBA-së përpara se të hynin në fuqi tarifat tregtare.

Të dhënat pozitive vijnë ndërsa vendi po përballon vendimin e presidentit amerikan Donald Trump për të vendosur një tarifë të rëndë 39% ndaj Zvicrës, më e larta mes vendeve të zhvilluara. Pavarësisht këtij niveli, analistët mbeten optimistë se recesioni mund të shmanget.

Qeveria zvicerane po vijon ende negociatat për të siguruar një nivel më të ulët tarifash. Sekretari i Thesarit, Scott Bessent, ka deklaruar se SHBA synon të përmbyllë kryesisht bisedimet me vendet që nuk kanë arritur ende një marrëveshje tregtare deri në fund të tetorit. Zyrtarët zviceranë e shohin këtë si një sinjal shprese se deri atëherë mund të arrijnë kushte më të favorshme.

Franga zvicerane reagoi pak ndaj të dhënave, me kursin euro-frangë që tregtohej në të njëjtin nivel gjatë ditës, rreth 0.9409.

Shifrat e sĂ« premtes pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« vlerĂ«sim fillestar. Sekretariati ShtetĂ«ror pĂ«r Çështjet Ekonomike tha se “performanca negative nĂ« industri Ă«shtĂ« balancuar nga fitimet nĂ« sektorin e shĂ«rbimeve.”

Një sondazh tjetër i Bloomberg këtë javë parashikon që ekonomia zvicerane do të rritet me 1.4% këtë vit, duke e kaluar Eurozonën, me kusht që të arrihet një nivel më i ulët tarifash me Uashingtonin dhe industria kyçe farmaceutike të mos përfshihet në tarifa të konsiderueshme.

Qeveria zvicerane është po aq optimiste, duke ruajtur parashikimin e qershorit për një rritje në linjë me konsensusin. Megjithatë, ajo ka publikuar edhe një skenar negativ me rritje vetëm 0.8%.

Disa kompani po shqyrtojnë mundësinë e zhvendosjes së një pjese të prodhimit jashtë Zvicrës për të shmangur tarifat e reja. Shembulli më i fundit është ai i prodhuesit zviceran të çokollatës, Lindt & Spruengli AG, i cili po vlerëson të zhvendosë prodhimin e lepujve të famshëm të Pashkëve drejt SHBA-së.

Barnat mjekësore, aktualisht të përjashtuara nga tarifat, përbëjnë një pikë të madhe pasigurie, pasi Trump ka paralajmëruar masa edhe për këtë sektor. Gjigantët farmaceutikë Roche Holding AG dhe Novartis AG e diskutuan situatën të enjten me qeverinë zvicerane.

“Me njĂ« tarifĂ« 39% edhe pĂ«r barnat dhe me presion mbi çmimet e ilaçeve nĂ« SHBA, do tĂ« kombinoheshin dy efekte negative, duke sjellĂ« njĂ« ngadalĂ«sim tĂ« ndjeshĂ«m tĂ« rritjes sĂ« PBB-sĂ« nĂ« ZvicĂ«r,” tha kĂ«tĂ« javĂ« Hans Gersbach, bashkĂ«drejtues i institutit kĂ«rkimor KOF nĂ« Zyrih. “Rreziku i njĂ« recesioni atĂ«herĂ« nuk mund tĂ« pĂ«rjashtohej.”

Të dhënat e së premtes përjashtojnë ngjarjet e mëdha sportive pasi ato mund të shtrembërojnë panoramën e përgjithshme të ekonomisë zvicerane. Vendi është shtëpia e shumë organizatave globale sportive, që do të thotë se, kur zhvillohen, për shembull, Lojërat Olimpike, duke gjeneruar të ardhura për Komitetin Olimpik Ndërkombëtar, PBB-ja zvicerane merr një shtysë pa pasur realisht përfitim nga aktiviteti ekonomik i brendshëm. / Bloomberg

The post Ekonomia e Zvicrës zgjerohet papritur para goditjes me tarifën 39% nga SHBA appeared first on Revista Monitor.

↗

Goditjet në tru, Ministria e Shëndetësisë kërkon 26 mln euro shtesë për pajisje

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Ministria e Shëndetësisë i ka kërkuar Ministrisë së Financave që në buxhetin 2026-2 të financojë rreth 26 milionë euro shtesë, të cilat nevojiten për pagat e stafeve mjekësore dhe blerjen e disa pajisjeve që lehtësojnë ndërhyrjet ndaj personave me mpiksje gjaku, nga e cila rrezikohet hemorragjia cerebrale.

Sipas propozimit një fond prej 400 milionë lekësh është kërkuar nga Ministria e Shëndetësisë për të implementuar politikën e re të pagave, që synon të unifikojë përllogaritjen e vjetërsisë në punë të stafit mjekësor me atë të nëpunësve civilë.

Ministria ka parashikuar gjithashtu investime për shërbimet specifike spitalore. Për trombektominë në QSUT, një shërbim që pritet të përfitojë rreth 300 pacientë në vit, janë kërkuar fonde ekstra 480 milionë lekë ose rreth 4.8 milionë euro.

Trombektomia është një procedurë mjekësore që përdoret për heqjen e mpiksjes së gjakut nga një arterie. Kjo është zakonisht e nevojshme kur mpiksja shkakton bllokim të qarkullimit të gjakut, gjë që mund të çojë në goditje cerebrale (stroke) ose infarkt të zemrës.

Në fushën e shpenzimeve kapitale, për vitin 2026 janë kërkuar fonde shtesë për blerje pajisjesh 250 milionë lekë ose 3.5 milionë euro për Gamma Knife në neurokirurgjinë e QSUT dhe 200 milionë lekë për pajisje biomjekësore të tjera.

Gamma Knife është një pajisje mjekësore shumë e specializuar që përdoret për kirurgji të saktë të trurit pa nevojën për një operacion të hapur. Punon me rreze të fokusuar të rrezatimit që shkatërrojnë qelizat e dëmtuara ose tumorale në tru dhe përdoret për tumoret e trurit, malformacionet vaskulare dhe disa probleme neurologjike.

Në krahasim me rajonin dhe BE-në, pajisjet shëndetësore në spitalet publike shqiptare janë të pakta dhe të vjetruara.

Shqipëria është ndoshta ndër vendet e vetmë në Europë e cila ende nuk ka një Pet-scaner në spitalet publike pajisje MRI ose aparate moderne laboratorike, të cilat konsiderohen standarde bazë edhe në vendet e rajonit. Kjo ndikon direkt në kapacitetin diagnostikues dhe shërbimin ndaj pacientëve.

Shumë aparatura funksionojnë ende me teknologji të vjetruar, duke kufizuar precizitetin dhe shpejtësinë e diagnozës.
Edhe kur ekzistojnë pajisje moderne, mungon personeli i trajnuar ose fondet për mirëmbajtje, gjë që rrit rrezikun e ndërprerjes së shërbimit./ B.Hoxha

The post Goditjet në tru, Ministria e Shëndetësisë kërkon 26 mln euro shtesë për pajisje appeared first on Revista Monitor.

↗

Pas rritjes së referencave, profesionistët e lirë letër Malajt: Përjashtoni banesën e parë nga taksa

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Ashtu siç ndodhi në Tiranë në vitin 2023, rritja e çmimeve të referencës së apartamenteve në rrethe të propozuara së fundmi nëpërmjet ndryshimeve në projektvendimin e Ministrisë e Financave, pritet të rrisë detyrimin për taksën e ndërtesës si për qytetarët dhe bizneset.

Pas publikimit për konsultim publik të projektvendimit të metodologjisë së llogaritjes së taksës së ndërtesës ku propozohet rritje e çmimeve të referencës në rrethe, Aleanca e Profesionistëve të Lirë (APL) i është drejtuar me një letër ministrit të Financave Petrit Malaj ku rekomandojnë që banesa e parë e qytetarëve të përjashtohet nga taksa e ndërtesës.

Sipas tyre, njĂ« ndryshim i tillĂ« ndikon drejtpĂ«rdrejt nĂ« shtresat e mesme dhe nĂ« familjet qĂ« zotĂ«rojnĂ« vetĂ«m njĂ« pronĂ« pĂ«r banim. “Propozimi ynĂ« Ă«shtĂ« qĂ« banesa kryesore tĂ« pĂ«rjashtohet nga tatimi mbi ndĂ«rtesat ose tĂ« tatohet me njĂ« normĂ« simbolike”, theksohet nĂ« letĂ«r.

APL propozon që tatimi për ndërtesën të jetë i diferencuar sipas destinacionit dhe qëllimit ekonomik të pasurisë, duke shmangur barazimin e padrejtë midis një prone të dytë të trashëguar dhe një portofoli investimesh të qëllimshëm në pasuri të paluajtshme. Kjo qasje siguron drejtësi fiskale, shmang penalizimin e familjeve dhe parandalon spekulimet e tepruara në treg.

“Diferencimi i pasurive sipas destinacionit dhe origjinĂ«s. NjĂ« sistem tatimor i drejtĂ« duhet tĂ« bĂ«jĂ« dallim mes: Pasurive tĂ« destinuara pĂ«r pĂ«rdorim vetjak; Pasurive tĂ« destinuara pĂ«r aktivitet ekonomik (qira, zhvillim, shitje); Pasurive tĂ« trashĂ«guara pĂ«r motive familjare dhe tĂ« pĂ«rdorura nĂ« mĂ«nyrĂ« sporadike (p.sh. shtĂ«pi pushimi)”, propozon APL.

ProfesionistĂ«t gjithashtu rekomandojmĂ« qĂ« baza tatimore tĂ« pĂ«rcaktohet mbi vlerĂ«n e tregut tĂ« pasurisĂ«, tĂ« vlerĂ«suar nga tregu i lirĂ« dhe burime tĂ« besueshme tĂ« tĂ« dhĂ«nave. “Referencat tatimore duhet tĂ« pĂ«rdoren vetĂ«m si mjet alternativ nĂ« kĂ«to raste”.

Nga Ministria e Financave është hedhur për konsultim publik edhe projektligji për rivlerësimin e pasurive të paluajtshme. Në draft për rivlerësimin e pasurive të paluajtshme Ministria e Financave ka propozuar normë tatimi 5% nga 15% që është aktualisht.

Profesionistët e lirë propozojnë që rivlerësimi i pronave për familjarët të zbatohet me tatim nën 3%, pasi sipas tyre bazuar në analizën e praktikave të kaluara, një normë tatimore jo më e lartë se 3% mbi ndërtesat dhe tokën e zëna është optimale për: rritjen e të ardhurave buxhetore përmes zgjerimit të bazës tatimore; uljen e nivelit të informalitetit në tregun e pasurive të paluajtshme dhe Nxitjen e transaksioneve dhe formalizimit të pronësisë.

Të dyja draftet e propozuara nga Ministria e Financave pas miratimit parashikohet të nisin zbatimin nga 1 janari 2026.

 

 

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

MINISTRIA E FINANCAVE, KRYEMINISTRIA, MEDIA

Drejtuar: Ministrit të Financave

PĂ«r Dijeni: Zyra e Kryeministrit, Media

Nga: Aleanca e Profesionistëve të Lirë (APL)

 

Lënda: Propozime dhe rekomandime për reformimin e tatimit mbi pasuritë e paluajtshme

 

TĂ« nderuar,

Në kuadër të procesit të konsultimit publik mbi reformimin e tatimit mbi pasuritë e paluajtshme, dhe duke u bazuar në praktikat më të mira të Bashkimit Evropian dhe vendeve të OECD-së, paraqesim për shqyrtim propozimet e mëposhtme. Qëllimi ynë është që politika tatimore në këtë fushë të balancojë interesin fiskal të shtetit me mbrojtjen e shtresave të mesme e të ulëta dhe të stimulojë një zhvillim të qëndrueshëm të tregut të pasurive të paluajtshme.

  1. Mbrojtja e banesës kryesore dhe lehtësimi fiskal për strehimin bazë

Në shumicën e vendeve të BE-së, banesa kryesore e tatimpaguesit përjashtohet plotësisht ose i nënshtrohet një reduktimi të konsiderueshëm të tatimit mbi ndërtesat (deri në 80%). Ky model garanton mbrojtjen e strehimit bazë si e drejtë themelore sociale.

Propozimi ynë është që:

  1. Banesa kryesore të përjashtohet nga tatimi mbi ndërtesat ose të tatohet me një normë simbolike.
  2. Fitimi nga shitja e banesës kryesore të përjashtohet nga tatimi mbi fitimin kapital, duke ndjekur modelin e OECD dhe shumicës së vendeve anëtare të BE-së.
  3. Për pasuritë e tjera, tatimi mbi fitimin kapital të aplikohet në mënyrë progresive, por i korrigjuar për efektet e inflacionit dhe kostove të justifikuara financiare (p.sh. interesat hipotekore, shpenzimet e rikonstruksionit), për të siguruar që tatohet vetëm fitimi real dhe jo vlera e fryrë artificialisht nga tregu ose faktorë makroekonomikë.

 

  1. Diferencimi i pasurive sipas destinacionit dhe origjinës

Një sistem tatimor i drejtë duhet të bëjë dallim mes:

  1. Pasurive të destinuara për përdorim vetjak.
  2. Pasurive të destinuara për aktivitet ekonomik (qira, zhvillim, shitje).
  3. Pasurive të trashëguara për motive familjare dhe të përdorura në mënyrë sporadike (p.sh. shtëpi pushimi).

 

Propozojmë që tatimi të jetë i diferencuar sipas destinacionit dhe qëllimit ekonomik të pasurisë, duke shmangur barazimin e padrejtë midis një prone të dytë të trashëguar dhe një portofoli investimesh të qëllimshëm në pasuri të paluajtshme. Kjo qasje siguron drejtësi fiskale, shmang penalizimin e familjeve dhe parandalon spekulimet e tepruara në treg.

  1. Përcaktimi i bazës tatimore mbi vlerën reale të tregut

Rekomandojmë që baza tatimore të përcaktohet mbi vlerën e tregut të pasurisë, të vlerësuar nga tregu i lirë dhe burime të besueshme të të dhënave. Referencat tatimore duhet të përdoren vetëm si mjet alternativ në këto raste:

  1. Kur nuk ekzistojnë të dhëna të mjaftueshme të tregut.
  2. Kur çmimi i deklaruar është qartësisht fiktiv.

Kjo shmang diskriminimin tatimor dhe situatat ku pasuri me cilësi e vendndodhje të ndryshme tatohen në mënyrë identike.

  1. Stimuj fiskalë për riinvestimin e të ardhurave

Për të nxitur qarkullimin e kapitalit dhe zhvillimin e sektorit të ndërtimit, propozojmë:

  1. Rimbursim të plotë të tatimit mbi fitimin kapital kur të ardhurat nga shitja e pasurisë riinvestohen brenda 12 muajve nga transaksioni.
  2. Ky mekanizëm, i zbatuar në Hungari, Itali, Gjermani dhe SHBA, ka gjeneruar rritje të ndjeshme të transaksioneve dhe punësimit në sektorin e ndërtimit.

 

  1. Norma tatimore optimale dhe forcimi i mekanizmave të kontrollit

Bazuar në analizën e praktikave të kaluara, një normë tatimore jo më e lartë se 3% mbi ndërtesat dhe tokën e zëna është optimale për:

  1. Rritjen e të ardhurave buxhetore përmes zgjerimit të bazës tatimore.
  2. Uljen e nivelit të informalitetit në tregun e pasurive të paluajtshme.
  3. Nxitjen e transaksioneve dhe formalizimit të pronësisë.

 

Paralelisht, kërkohet forcimi i mekanizmave të kontrollit mbi burimin e të ardhurave të përdorura në blerjen e pasurive të paluajtshme, për të parandaluar pastrimin e parave dhe për të mbrojtur integritetin e tregut.

PĂ«rfundim
Këto rekomandime synojnë të ndërtojnë një sistem tatimor mbi pasuritë e paluajtshme që është socialisht i drejtë, ekonomikisht nxitës dhe administrativisht i zbatueshëm e transparent. Besojmë se procesi i reformës duhet të zhvillohet me transparencë të plotë, me kohë të mjaftueshme për konsultim dhe me përfshirjen aktive të të gjithë aktorëve kryesorë: profesionistëve të fushës, qytetarëve, biznesit dhe administratës publike.

Në pritje të një procesi konsultimi konstruktiv, shprehim gatishmërinë tonë për të kontribuar në mënyrë aktive dhe për të qenë pjesë e dialogut publik. Mbetemi në dispozicion për çdo sqarim teknik dhe diskutim të mëtejshëm, me synimin e përbashkët për të arritur një zgjidhje të drejtë dhe të qëndrueshme për të gjithë.

Me respekt,

Adela Kanani

Drejtor Ekzekutiv

 

[i] Referenca kryesore për propozimet tona:

 

The post Pas rritjes së referencave, profesionistët e lirë letër Malajt: Përjashtoni banesën e parë nga taksa appeared first on Revista Monitor.

❌