Edhe pasi Rusia e akuzoi publikisht për tradhti, Serbia miratoi tranzitin përmes territorit të saj të gati 1,000 predhave artilerie nga Bosnja në emër të një kompanie çeke të ngarkuar me furnizimin e ushtrisë ukrainase me municione.
Nga Alma Koçi
Më 12 qershor të këtij viti, Ministria e Brendshme e Serbisë miratoi tranzitin e 132 paletave mallrash nga Bosnja dhe Hercegovina, duke u dhënë atyre leje për të hyrë përmes një pike të vogël kufitare në fshatin Sremska Raca, pranë lumit Sava.
Sipas dokumenteve zyrtare të siguruara nga BIRN, paletat do të përmbanin predha artilerie 155-milimetërshe, gjithsej 960; kamionët do të udhëtonin drejt veriut për të hyrë në Hungari nëpërmjet pikës kufitare të Horgosit.
Dërgesa ishte porositur nga kompania çeke e mbrojtjes dhe industrisë ajrore Omnipol a.s., një nga pesë firmat që, sipas raporteve, janë përzgjedhur nga shteti çek për të furnizuar ushtrinë ukrainase me predha artilerie; sipas mediave, predhat 155mm janë më të kërkuarat nga Ukraina, teksa lufta e saj kundër forcave pushtuese ruse vazhdon.
Megjithatë, rruga që duhej të ndiqnin kamionët po bëhet gjithnjë e më e ndjeshme.
NĂ« fund tĂ« majit, ShĂ«rbimi i InteligjencĂ«s sĂ« Jashtme tĂ« RusisĂ«, SVR, e dĂ«noi ashpĂ«r SerbinĂ« pĂ«r kanalizimin indirekt tĂ« municioneve tĂ« prodhuara nĂ« Serbi drejt UkrainĂ«s, duke akuzuar prodhuesit serbĂ« âdhe mbĂ«shtetĂ«sit e tyreâ se kĂ«rkojnĂ« tĂ« âpĂ«rfitojnĂ« nga gjaku i popujve vĂ«llezĂ«r sllavĂ«â.
Deklarata e SVR-së përfaqësonte një kritikë publike të pazakontë ndaj presidentit serb Aleksandër Vuçiç, i cili, të paktën publikisht, ka refuzuar të marrë anë në konflikt.
Edhe pse thekson se e mbështet integritetin territorial të Ukrainës, Vuçiç ka refuzuar të harmonizohet me sanksionet perëndimore ndaj Rusisë, duke qenë i vetëdijshëm se një veprim i tillë do të rrezikonte të largonte mbështetësit e tij më nacionalistë.
Por pas skenave, predhat dhe plumbat e prodhuar nĂ« Serbi kanĂ« gjetur rrugĂ« pĂ«r nĂ« Kiev, pĂ«rmes ndĂ«rmjetĂ«sve dhe certifikatave tĂ« âpĂ«rdoruesit pĂ«rfundimtarâ qĂ« tregojnĂ« njĂ« destinacion tjetĂ«r. Vuçiç e pranoi kĂ«tĂ« nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r Financial Times nĂ« qershorin e vitit tĂ« kaluar.
Tani, BIRN mundi të zbulojë se Serbia po lejon gjithashtu që municionet e prodhuara jashtë vendit të kalojnë përmes territorit të saj drejt shteteve dhe kompanive që dihet se furnizojnë ushtrinë ukrainase, duke minuar më tej pretendimin e Vuçiçit për një lidhje të pathyeshme me Moskën, në një kohë protestash të paprecedenta kundër sundimit të tij 13-vjeçar.
Ky tranzit pĂ«rbĂ«n njĂ« hallkĂ« tĂ« vogĂ«l nĂ« njĂ« zinxhir tĂ« gjerĂ« qĂ« e ka mbajtur UkrainĂ«n tĂ« furnizuar me predha artilerie dhe plumba, nĂ« kĂ«tĂ« rast nga njĂ« fabrikĂ« me shumicĂ« shtetĂ«rore nĂ« Bosnje dhe njĂ« partner amerikan me peshĂ«, deri te njĂ« firmĂ« me bazĂ« nĂ« PragĂ« qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« vijĂ«n e parĂ« tĂ« njĂ« nisme tĂ« udhĂ«hequr nga Ăekia pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur mbrojtjen e UkrainĂ«s.
âProvat publike qĂ« Serbia po mundĂ«son dĂ«rgimin e municioneve drejt UkrainĂ«s dhe paralajmĂ«rimet nga Rusia nuk janĂ« tĂ« mira pĂ«r ruajtjen e imazhit qĂ« Vuçiç ka ndĂ«rtuar pĂ«r veten gjatĂ« viteveâ, tha Vuk Vuksanoviç, hulumtues i lartĂ« nĂ« QendrĂ«n pĂ«r Politika tĂ« SigurisĂ« nĂ« Beograd, BCBP.
Akt ekuilibrues
QĂ« Serbia ka ndihmuar nĂ« furnizimin e pĂ«rpjekjeve luftarake tĂ« UkrainĂ«s ka qenĂ« prej kohĂ«sh njĂ« sekret publik: nĂ« shkurt 2023, njĂ« vit pas fillimit tĂ« pushtimit tĂ« plotĂ« tĂ« RusisĂ«, media ruse Mash raportoi pĂ«r pĂ«rdorimin nga ushtria ukrainase tĂ« raketave serbe Grad 122mm; disa javĂ« mĂ« vonĂ«, Reuters raportoi pĂ«r njĂ« dokument tĂ« klasifikuar tĂ« rrjedhur tĂ« Pentagonit â vĂ«rtetĂ«sia e tĂ« cilit nuk u mund tĂ« verifikohej nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur â qĂ« tregonte se Serbia kishte rĂ«nĂ« dakord tĂ« furnizonte me armĂ« Kievin ose i kishte dĂ«rguar ato tashmĂ«; pastaj, nĂ« qershor tĂ« vitit tĂ« kaluar, Financial Times zbuloi se qĂ« nga viti 2022, prodhuesit serbĂ« kishin eksportuar municione nĂ« vlerĂ« prej rreth 800 milionĂ« eurosh drejt vendeve perĂ«ndimore, tĂ« cilat mĂ« pas pĂ«rfundonin nĂ« UkrainĂ« pĂ«rmes vendeve tĂ« treta.
Duke u shkĂ«putur nga njĂ« politikĂ« e gjatĂ« mohimi zyrtar, Vuçiç i tha FT-sĂ«: âNuk mund tĂ« eksportojmĂ« nĂ« UkrainĂ« apo nĂ« Rusi⊠por kemi pasur shumĂ« kontrata me amerikanĂ«, spanjollĂ«, çekĂ«, tĂ« tjerĂ«. Se çfarĂ« bĂ«jnĂ« ata me to nĂ« fund, kjo Ă«shtĂ« puna e tyre. (âŠ) Edhe nĂ«se e di se ku pĂ«rfundojnĂ« municionet, kjo sâĂ«shtĂ« puna ime.â
Gjithçka ndryshoi më 23 qershor të këtij viti, kur Vuçiç njoftoi ndalimin e të gjitha eksporteve të armëve dhe municioneve.
Disa e panĂ« kĂ«tĂ« si pĂ«rgjigje ndaj reagimit ndĂ«rkombĂ«tar mbi operacionet ushtarake tĂ« Izraelit nĂ« GazĂ«, tĂ« cilat janĂ« mbĂ«shtetur ndjeshĂ«m nga furnizime armĂ«sh serbe. Por njoftimi erdhi tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« me njĂ« tjetĂ«r deklaratĂ« bombastike nga SVR-ja ruse, e cila tha se lidhjet tradicionale midis SerbisĂ« dhe RusisĂ« po âminoheshin nga lakmia dhe oportunizmi frikacak shumĂ«drejtimĂ«shâ, nga prodhues serbĂ« tĂ« armĂ«ve qĂ« e dinin shumĂ« mirĂ« se âraketat dhe predhat do tĂ« pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« vrarĂ« ushtarĂ« dhe civilĂ« rusĂ« nĂ« vendbanime ruseâ.
I zhgënjyer nga afërsia e fshehtë e Serbisë me Shtetet e Bashkuara dhe BE-në, Vuksanoviç tha se Rusia kishte vendosur ta godiste Vuçiçin në një moment dobësie, ndërkohë që ai po përballej me protesta të drejtuara nga studentët që kërkonin zgjedhje të parakohshme.
âRusĂ«t panĂ« qĂ« Vuçiç po afrohej shumĂ« me administratĂ«n Trumpâ, tha ai pĂ«r BIRN. âAta shohin qĂ« ai Ă«shtĂ« gjithashtu i plagosur nga problemet e brendshme, ndaj mund ta pĂ«rdorin kĂ«tĂ« pĂ«r ta turpĂ«ruar para votuesve tĂ« tij dhe pĂ«r tĂ« reduktuar dĂ«rgesat drejt UkrainĂ«s.â
Megjithatë, mesazhi i parë i zemëruar i Rusisë ndaj Serbisë nuk e pengoi Beogradin të miratonte tranzitin e municioneve të prodhuara diku tjetër drejt aleatëve të Ukrainës.
Më 12 qershor, rreth dy javë pas paralajmërimit të parë të Rusisë, Ministria e Brendshme e Serbisë, pas miratimit të dhënë nga ministritë e mbrojtjes dhe punëve të jashtme, dha dritën jeshile për tranzitin e 960 predhave artilerie HE M107 të prodhuara në Bosnje, sipas dokumenteve përfundimtare të miratimit të siguruara nga BIRN.
Leja u dha për periudhën nga 12 qershori deri më 11 korrik, përmes pikës kufitare të Sremska Racës dhe përgjatë autostradave E70 dhe E-75 drejt veriut për në Hungari.
Dokumentet specifikojnĂ« âpĂ«rdoruesin pĂ«rfundimtarâ â pĂ«rdoruesin pĂ«rfundimtar tĂ« produktit â si MinistrinĂ« e Mbrojtjes sĂ« ĂekisĂ«, njĂ« nga furnizuesit kryesorĂ« tĂ« armĂ«ve dhe municioneve pĂ«r UkrainĂ«n.
Nga Bosnja, përmes Serbisë
Sipas dokumenteve të siguruara nga BIRN, predhat e artilerisë janë shitur nga kompania Podin d.o.o., me seli në qytetin e vogël të Grudës, në jugperëndim të Bosnjës.
Podin d.o.o. është e regjistruar si një kompani që merret me pasuri të paluajtshme, por zotëron gjithashtu një licencë për eksportin e pajisjeve ushtarake.
Ekspertët e armëve thonë se një predhë artilerie 155mm HE M107 kushton midis 2,000 dhe 3,500 euro, nëse blerësi është i gatshëm të presë.
âNĂ«se e dĂ«shiron menjĂ«herĂ«, çmimi mund tĂ« shkojĂ« nga pesĂ« deri nĂ« tetĂ« mijĂ« euroâ, tha pĂ«r BIRN eksperti i teknologjisĂ« mbrojtĂ«se me seli nĂ« SarajevĂ«, Berko Zeceviç.
Identiteti i prodhuesit mbetet i paqartë, po ashtu edhe arsyeja pse një firmë nga një qytet i vogël, e regjistruar kryesisht si ndërmjetëse në pasuri të paluajtshme, ka vepruar si ndërmjetëse në këtë transaksion.
Dokumentet e tranzitit tĂ« siguruara nga BIRN tregojnĂ« vetĂ«m se pĂ«rmbajtja e dĂ«rgesĂ«s Ă«shtĂ« âe prodhuar nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ«â.
NĂ«se predhat nuk vijnĂ« nga rezervat boshnjake, burime tĂ« industrisĂ« sĂ« armĂ«ve thonĂ« se prodhuesi mĂ« i mundshĂ«m Ă«shtĂ« Pretis â njĂ« fabrikĂ« e themeluar fillimisht kur Bosnja ishte pjesĂ« e JugosllavisĂ« socialiste dhe e vetmja prodhuese boshnjake e predhave 155mm si produkt i plotĂ«, jo vetĂ«m nĂ« pjesĂ«.
Pretis ndodhet në Vogoca, një periferi e kryeqytetit Sarajevë, vetëm 1.5 kilometra larg nga Bucan transport d.o.o., një nga kompanitë transportuese të listuara në dokumentet e tranzitit që bartnin predhat nëpërmjet Serbisë.
Sipas portalit informativ boshnjak Klix.ba, Republika Ăeke ka importuar mĂ« shumĂ« se 30,000 predha artilerie nga Pretis. Edhe pse Pretis Ă«shtĂ« nĂ« pronĂ«si me shumicĂ« tĂ« shtetit tĂ« BosnjĂ«s, kompania amerikane e armĂ«ve Regulus Global, e cila ka siguruar armĂ« dhe municione pĂ«r UkrainĂ«n dhe mĂ« parĂ« pĂ«r SirinĂ«, zotĂ«ron 41.5 pĂ«r qind tĂ« aksioneve pĂ«rmes njĂ« kompanie offshore dhe ka propozuar sĂ« fundmi njĂ« investim prej 100 milionĂ« dollarĂ«sh pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e fabrikĂ«s.
Regulus zotĂ«ron gjithashtu 25.7 pĂ«r qind tĂ« aksioneve nĂ« njĂ« tjetĂ«r prodhues boshnjak armĂ«sh, Binas d.d., dhe drejtori ekzekutiv i Regulus, Joe Wallis, i tha Al Jazeera Balkans nĂ« korrik: âE shohim kĂ«tĂ« si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar diçka qĂ« i shĂ«rben nevojave tĂ« mbrojtjes evropiane dhe njĂ«kohĂ«sisht ndihmon rritjen ekonomike nĂ« Bosnje dhe HercegovinĂ«.â
Me luftĂ«n e RusisĂ« nĂ« UkrainĂ«, Wallis tha se artileria âĂ«shtĂ« rikthyer nĂ« qendĂ«râ tĂ« luftĂ«s moderne.
âDhe me RusinĂ« qĂ« qĂ«llon kaq shumĂ« predha â mijĂ«ra predha nĂ« ditĂ« â kjo ushtron njĂ« presion tĂ« madh mbi rezervat perĂ«ndimore dhe gjithashtu zbulon dobĂ«sitĂ« reale nĂ« zinxhirin e furnizimitâ, tha ai pĂ«r AJB.
Regulus thotĂ« se ka dorĂ«zuar âmĂ« shumĂ« se 100,000â predha artilerie 155mm nĂ« UkrainĂ«, megjithĂ«se Ă«shtĂ« e pĂ«rfshirĂ« nĂ« njĂ« mosmarrĂ«veshje gjyqĂ«sore nĂ« LondĂ«r mbi njĂ« kontratĂ« prej 1.7 miliardĂ« dollarĂ«sh pĂ«r shitjen e kĂ«tyre predhave qeverisĂ« ukrainase, sipas njĂ« raporti tĂ« FT-sĂ« nĂ« maj.
As Podin dhe as Pretis nuk iu përgjigjën kërkesave për koment.
Nisma çeke për municione
Ashtu si Serbia, Bosnja nuk eksporton armë apo municione drejtpërdrejt në Ukrainë, për shkak të kundërshtimit nga serbët e Bosnjës të udhëhequr nga politikani pro-rus Milorad Dodik, president i entitetit të Republikës Srpska, të populluar kryesisht nga serbë.
NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, municionet e prodhuara nĂ« Bosnje shiten nĂ« vendet anĂ«tare tĂ« NATO-s, veçanĂ«risht nĂ« RepublikĂ«n Ăeke, e cila ka marrĂ« drejtimin e nismĂ«s çeke pĂ«r municionet pĂ«r UkrainĂ«n, e nisur nĂ« shkurt 2024 si njĂ« koalicion shtetesh tĂ« angazhuara pĂ«r tĂ« mbajtur tĂ« furnizuar UkrainĂ«n me municione, nĂ« pĂ«rgjigje tĂ« ngadalĂ«simit tĂ« ndihmĂ«s ushtarake amerikane.
Sipas Biznis.info, eksportet e sektorit tĂ« mbrojtjes tĂ« BosnjĂ«s u rritĂ«n ndjeshĂ«m nĂ« tremujorin e parĂ« tĂ« kĂ«tij viti, me RepublikĂ«n Ăeke si blerĂ«sin mĂ« tĂ« madh pas Shteteve tĂ« Bashkuara.
Në kuadër të kësaj nisme për artileri, Omnipol raportohet të jetë një nga pesë kompanitë çeke që kanë marrë të drejtën ekskluzive për të ndërmjetësuar kontrata municionesh, megjithëse kritikët kanë vënë në pikëpyetje transparencën e projektit në mes të raportimeve se disa nga firmat kanë lidhje me zyrtarë qeveritarë dhe po aplikojnë komisione shumë më të larta se ndërmjetësit shtetërorë ukrainas.
Megjithatë, presidenti çek Petr Pavel njoftoi në shkurt të këtij viti se nisma e udhëhequr nga Praga kishte dorëzuar 1.6 milionë predha në Ukrainë.
Zexeviç tha se Bosnja nuk mund tĂ« fajĂ«sohet pĂ«r faktin qĂ« municionet e saj po pĂ«rfundonin nĂ« UkrainĂ«, pavarĂ«sisht se certifikata e âpĂ«rdoruesit pĂ«rfundimtarâ liston MinistrinĂ« e Mbrojtjes sĂ« ĂekisĂ« si destinacionin final.
âKĂ«to lloj marrĂ«veshjesh janĂ« tĂ« koordinuara nga pjesa evropiane e NATO-sâ, tha Zeceviç pĂ«r BIRN.
âNĂ«se ndodh njĂ« devijim nga destinacioni, ai nuk Ă«shtĂ« sipas rregullave dhe nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me BosnjĂ«n dhe HercegovinĂ«n. (âŠ) ĂshtĂ« fakt qĂ« rregullat e ndĂ«rtuara pĂ«r katĂ«r dekada janĂ« shembur nĂ« vitet e fundit.â
âMbreti i diellitâ i BosnjĂ«s
Podin d.o.o., eksportuesi i municioneve, është në pronësi të Ljiljanko Palaç, i cili, sipas raportimeve të mediave lokale, ka interesa biznesi në sektorët e pasurive të paluajtshme, ndërtimit dhe energjisë diellore, dhe perceptohet si i afërt me partinë kryesore politike të kroatëve të Bosnjës, Bashkimin Demokratik Kroat (HDZ).
Emri i tij Ă«shtĂ« pĂ«rmendur gjithashtu nĂ« njĂ« rast qĂ« lidhet me akuzat se Zdravko Mamiç, ish-drejtori i klubit tĂ« futbollit Dinamo Zagreb, ka korruptuar njĂ« gjyqtar tĂ« lartĂ« nĂ« Bosnje pĂ«r tĂ« bllokuar ekstradimin e tij nĂ« Kroaci, pasi ishte dĂ«nuar atje pĂ«r shmangie taksash dhe pĂ«rvetĂ«sim fitimesh nga transferimet e lojtarĂ«ve. Sipas prokurorisĂ« sĂ« BosnjĂ«s, njĂ« nga ryshfetet â njĂ« orĂ« dore me vlerĂ« 15,000 euro â iu dorĂ«zua gjyqtarit nga vetĂ« Palaç âsi dhuratĂ«â, megjithatĂ«, sipas Istraga.ba, Palac nuk Ă«shtĂ« akuzuar zyrtarisht nĂ« lidhje me kĂ«tĂ« rast.
Konflikti ukrainas i tregtarit amerikan të armëve
E themeluar nga Will Somerindyke, i cili mbetet kryetar, Regulus Global është një tregtar i njohur armësh amerikan, që furnizonte rebelët e mbështetur nga SHBA-ja në Siri para rënies së presidentit Bashar al-Assad, ushtrinë ukrainase dhe të tjerë.
Por aktivitetet e saj nuk kanë kaluar pa polemika.
Sipas Financial Times, kompania shtetërore ukrainase Spetstechnoexport ka paraqitur një kërkesë për arbitrazh në Londër, duke e akuzuar Regulus për shkelje të kushteve të një marrëveshjeje armësh prej 1.7 miliardë dollarësh. Spetstechnoexport thotë se pagoi 162.6 milionë dollarë në paradhënie dhe depozita për të përmbushur një pjesë të kontratës, dhe bëri pagesa të tjera me vlerë 14 milionë dollarë, dhe dëshiron paratë mbrapsht. Regulus e ka hedhur poshtë kërkesën.
BIRN dhe OCCRP kanë raportuar më herët për Regulus si një nga disa kompani të përfshira në zinxhirin e furnizimit të Pentagonit për armatosjen e rebelëve sirianë që luftonin kundër Shtetit Islamik në Irak dhe Siri (ISIS).
Në vitin 2016, kompania u padit për vdekjen e një instruktori të Komandës së Operacioneve Speciale të Pentagonit, pasi thuhej se kishte furnizuar municion të rrezikshëm që kishte shpërthyer. Rasti u zgjidh më vonë me marrëveshje. Ndërkohë, në vitin 2010, Departamenti Amerikan i Drejtësisë akuzoi ish-presidentin e Regulus, Lee Tolleson, dhe 22 drejtues të tjerë të kompanive të ndryshme për përpjekje për të korruptuar një ministër të kabinetit në Gabon për të siguruar një kontratë armësh prej 15 milionë dollarësh. Akuzat për Gabonin u hodhën poshtë në vitin 2012.
The post Destinacioni Ukraina? Serbia miraton tranzitin e municioneve boshnjake, duke rrezikuar zemërimin e Rusisë first appeared on JavaNews.al.
Login
