❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Dollia shqiptare, tradita që institucionalizon respektin dhe mikpritjen

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- “
TĂ« dashur dhe tĂ« respektuar miq, tĂ« gjithĂ« tĂ« gĂ«zuar dhe mirĂ« se na keni ardhur! Ne jemi jashtĂ«zakonisht tĂ« nderuar nga pjesĂ«marrja juaj, ndaj nĂ« shenjĂ« dashurie dhe respekti dua tĂ« ngre njĂ« dolli me disa shĂ«ndete: shĂ«ndetin e parĂ«, nĂ« krye tĂ« herĂ«s, e kam pĂ«r çiftin e tĂ« sapomartuarve, pĂ«r sebepçinjtĂ«â€; “dua tĂ« ngre njĂ« shĂ«ndet tĂ« dytĂ« pĂ«r krushqit qĂ« sollĂ«n nusen”


Vetëm para pak ditësh, Dollia u shpall si vlerë kombëtare e trashëgimisë. Ky ritual si një nga elementët më të  rëndësishme të  traditës sonë, ka qënë dhe mbetet një nga kulmet e sëndërtimit të asaj çka mund të thuhet skaletë e gëzimeve familjare shqiptare.

Ky ritual kaq popullor në shtëpitë e shqiptarëve, shpesh është tejkaluar edhe nga vëmendja e studiuesve apo kulturologëve të cilët janë marrë gjërësisht me traditat shqiptare, duke mbetur disi në hije.

Kjo ka qënë dhe spuntoja e cila e ka shtyrë profesor Sherif Bundon, të shkruajë një monografi studimore mbi rolin e dollisë në jetën shoqërore shqiptare.

NĂ« lbrin e tij “Dollia shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjes” Bundo paraqet me qartĂ«si elemĂ«ntĂ«t e dollisĂ«, qĂ« nga rregullat dhe nderimet qĂ« kryhen nĂ«pĂ«rmjet saj e deri te hierarkia dhe roli insitucionalizues.

Rregulli i dollisë

Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.

Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.

Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, t’u bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre. Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka tĂ« kultivuar nĂ« gjenezĂ«n e saj, e ka çështje tĂ« gjenit dhe tĂ« vazhdimĂ«sisĂ«, e ka brumin e filozofisĂ« sĂ« ekzistencĂ«s”

Hierarkia e vlerave dhe përgjegjësive në sofër

Në një darkë, në një odë të pritjes së miqve, në një sofër, tavolinë, në një festë, në një ngjarje, në një dasmë apo në një tjetër gëzim të çdo natyre, jo të gjithë të pranishmit kanë të njëjtin status.

Vetë familja shqiptare ka qenë dhe mbështetet te dashuria, te mirëkuptimi, te barazia dhe te hierarkia e vlerave dhe e përgjegjësive.

Ka një kryefamiljar, të cilin e respektojnë të gjithë, që luan rolin e timonierit dhe të përgjegjësit kryesor të familjes. Të paktën kështu ka funksionuar familja tradicionale shqiptare.

Etimologjikisht, termi kryefamiljar shpjegohet me pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« qĂ« ka njĂ« njeri pĂ«r personat qĂ« ka nĂ« ngarkim dhe detyrohet tĂ« kujdeset pĂ«r ta (kuptohet, familja moderne ka “kushtetutĂ« moderne”).

Por, ka me radhë edhe pjesëtarë të tjerë të familjes, të barabartë në të drejta, por me mosha të ndryshme, me gjini të ndryshme, me status civil të ndryshëm, me status arsimor dhe kulturor të ndryshëm, me status pasuror të ndryshëm.

Njerëzit janë të ndryshëm sepse lindin të tillë. Po kështu, brenda familjes jo të gjithë kanë talente të njëjta, janë njëlloj oratorë, janë njëlloj socialë apo njëlloj të ndjeshëm.

Ndërkohë që jeta, ndër vite dhe shekuj, ka diferencuar natyrshëm edhe personat me prirje, me talent, me aftësi fizike dhe trimërore të ndryshme apo me aftësi të mira dhe qëndrueshmëri të lartë rezistence, pse jo edhe ndaj alkoolit. Nga pala e të ftuarve, e miqve, ka gjithashtu një hierarki të nënkuptuar.

Monografia ” Dollia Shqiptare” botim i MediaPrint

Ka një renditje, një prioritet vlerash, një protokoll të heshtur, jo zyrtar, të gjithëpranuar, ka një diferencim të individëve që përfaqësojnë palën e të ftuarve.

Kur bĂ«het fjala pĂ«r dasmĂ«n, pala e tĂ« ftuarve janĂ« krushqit qĂ« vijnĂ« tĂ« marrin nusen. Po t’i referohemi traditĂ«s, krushqit pĂ«rbĂ«nin njĂ« kompozim shumĂ« mirĂ« tĂ« menduar dhe tĂ« harmonizuar individĂ«sh, tĂ« cilĂ«t kishin njĂ« mision tĂ« caktuar dhe vetĂ«m nĂ«se do tĂ« kombinoheshin shumĂ« mirĂ« cilĂ«sitĂ« dhe karakteristikat individuale tĂ« tyre nĂ« gjithĂ« grupin dhe ai tĂ« funksiononte si njĂ« ekip, si njĂ« bashkim kompakt dhe unik, misioni pĂ«rmbushej me sukses dhe me dinjitet.

Gjeografia e dollisë

“PĂ«r kĂ«to arsye, institucioni i dollisĂ« ka funksionuar mĂ« mirĂ« nĂ« ish-PrincipatĂ«n e Muzakajve, nĂ« periudhĂ«n mesjetare tĂ« Bizantit, tĂ« viteve 1280-1444 (qarqet e sotme Berat, GjirokastĂ«r, VlorĂ« dhe Korçë) apo nĂ« trojet e sotme tĂ« krahinave si: Skrapari, DĂ«shnica (KĂ«lcyrĂ«), Tomorrica, Turbohova dhe Potomi (rrethi i Skraparit); Cerja (PĂ«rmet); DangĂ«llia-FrashĂ«ri (PĂ«rmet); zona e MalĂ«shovĂ«s (KĂ«lcyrĂ«), Zheperit dhe Çajupit apo LunxhĂ«risĂ« (GjirokastĂ«r) si dhe Opari, Kolonja, Leskoviku, Gramshi, Mbrakulla dhe Shpiragu (rrethi i Beratit); Mallakastra, LabĂ«ria, Bregu (i detit) si dhe Librazhdi e Pogradeci (Mokra, Gora) etj.

Sigurisht, elemente të dollisë hasen edhe në zona të tjera periferike të këtyre krahinave, por ato kanë qenë të pjesshme, sporadike, jorigoroze dhe në to dollia nuk ka funksionuar si institucion i mirëfilltë rregullator.

Në ngjarje të nivelit të lartë të mikpritjes, si dasmat, apo ceremonitë me pjesëmarrje në numër të madh të të ftuarve, dollia është përhapur si ritual që përdoret tashmë si traditë e mirë në të gjitha hapësirat shqiptare.

Dollia Ă«shtĂ« pjesĂ« e asaj etnokulture, e cila ka si tipar dallues unitetin kombĂ«tar, tĂ« shprehur pĂ«rmes diversitetit krahinor dhe lokal, tĂ« ngulitura kaq fort dhe tĂ« materializuara kaq mirĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen e brezave, saqĂ« krijojnĂ« njĂ« atmosferĂ« dhe emocion tĂ« paimagjinueshĂ«m pĂ«r cilindo qĂ« nuk e njeh dhe nuk e ka provuar atĂ«â€

Sherif Bundo

Pushteti i dollisë: rotacioni dhe përkohshmëria

Si fillon apo çelet biseda në një sofër/tavolinë ku konsumohet ushqim dhe alkool? Paraprakisht shtrohet sofra, ulen të pranishmit sipas hierarkisë, vendosen mbi sofër pjatat me mezetë, shërbehen gotat e rakisë për secilin, gjendet vendi i përshtatshëm për sakun dhe gjithçka është gati.

Në fillim e merr fjalën kryefamiljari, apo personi që është ulur në krye të palës pritëse, Kryezoti. Ai prezanton shkurt të pranishmit, një për një, sipas hierarkisë dhe vendit ku janë ulur, apo ku ndodhen, duke përmendur me dy fjalë lidhjet e gjakut, karakteristikat, punën që bën, funksionin që mban, vendin ku banon, statusin i martuar apo jo, numrin e fëmijëve, vlerat dhe meritat e çdonjërit.

Kur e mbaron këtë prezantim fton Kryemikun të bëjë të njëjtën gjë. Palët duhet të njihen mirë me njëra-tjetrën. Të pranishmit duhet të njohin këdo që është ulur në tavolinë.

Në sofër/tavolinë nuk mund të ketë dhe nuk ka një person të ulur për të cilin nuk kemi asnjë lloj informacioni apo njohjeje. Kjo nuk mund të ndodhë.

Pastaj, pasi mbaron ky prezantim, ku të gjithë të pranishmit familjarizohen me mjedisin dhe mësojnë edhe hierarkinë e secilës palë, përsëri kryefamiljari i palës pritëse, Kryezoti, me një gotë të vogël të mbushur zakonisht me raki, u uron miqve mirëseardhjen, shpreh kënaqësinë që ata janë të ftuarit e nderit, uron për shëndetin e mirë të tyre dhe të familjarëve apo të afërmve të tyre dhe i fton të ndihen mirë, të sigurt, të qetë dhe të festojnë sikur të ishin në shtëpinë e tyre.

Në njëfarë mënyre, psikologjikisht kjo shërben për të shkrirë akujt që krijohen nga mosnjohja, nga distanca, nga takimi për herë të parë dhe nga prezenca e shumë personave.

Ka një hezitim të natyrshëm në çdo takim të ri. Pas një pauze të vogël, 4-5 minuta, fjala kalon në palën tjetër dhe me një gotë raki, Kryemiku përshëndet dhe uron palën pritëse, të zotët e shtëpisë, për pritjen e ngrohtë dhe u uron që jeta e tyre të pasojë vetëm me të mira dhe gëzime

Dollia, jo e pranueshme per të gjithë

 “Ka njerĂ«z qĂ« dollinĂ« e pĂ«rfytyrojnĂ« nĂ« formĂ«n dhe versionin e saj mĂ« tĂ« deformuar dhe mĂ« tĂ« pasaktĂ«, sepse nuk kanĂ« pasur rastin tĂ« ndjekin njĂ« ceremoni tĂ« kompletuar nĂ« tĂ« gjithĂ« elementet e saj, ku dollia tĂ« funksionojĂ« si mekanizĂ«m i plotĂ«, si mekanizmat e sahateve zvicerane. Ka edhe njĂ« kategori tjetĂ«r tĂ« tipave njerĂ«zorĂ«, qĂ« nuk e pĂ«lqejnĂ« dollinĂ«. JanĂ« tipat introvertĂ«, qĂ« nuk u pĂ«lqen tĂ« dalin nĂ« skenĂ«, nuk u pĂ«lqen tĂ« evidentohen, nuk kanĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« protagonistin, pĂ«lqejnĂ« tĂ« qĂ«ndruarit mbrapa perdes, tĂ« heshtur, edhe pse mund tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« aftĂ« dhe tĂ« saktĂ«. Sigurisht, mund tĂ« mos kenĂ« munguar rastet kur nĂ« sofra Ă«shtĂ« abuzuar me konsumin e alkoolit. Por, pikĂ«risht abuzimi me kĂ«tĂ« tĂ« fundit ka ardhur prej mosnjohjes apo mosrespektimit tĂ« rregullave tĂ« dollisĂ«â€.

Institucion i respektit dhe mikpritjes

Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.

Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.

Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, t’u bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre.

Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka të kultivuar në gjenezën e saj, e ka çështje të gjenit dhe të vazhdimësisë, e ka brumin e filozofisë së ekzistencës

–MarrĂ« me shkurtime nga studimi monografik “ Dollia Shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjes” i prof. Sherif Bundo. Botim i shtĂ«pisĂ« botuese “MediaPrint”

–Sherif Bundo Ă«shtĂ« Profesori i Financave nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, Profesor i Ftuar i Financave dhe Kontabilitetit Financiar nĂ« Universitetin e Poitiers (Puatje), FrancĂ«. U diplomua pĂ«r FinancĂ« dhe Kontabilitet nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, nĂ« vitin 1980. Ai Ă«shtĂ« drejtues i projekteve evropiane Erasmus Plus. Lektor nĂ« Universitetin Publik tĂ« PrishtinĂ«s, nĂ« Universitetin e ShkodrĂ«s, nĂ« Universitetin e VlorĂ«s dhe nĂ« atĂ« tĂ« Korçës.

The post Dollia shqiptare, tradita që institucionalizon respektin dhe mikpritjen appeared first on Gazeta Si.

↗

Kolë Idromeno, themeluesi i pikturës realiste shqiptare që projektoi Shkodrën moderne


✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- KolĂ« Idromeno  lindi si sot 165 vjet mĂ« parĂ«, me 15 gusht 1860. Ai Ă«shtĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« historisĂ« sĂ« artit shqiptar dhe konsiderohet themeluesi i pikturĂ«s realiste nĂ« ShqipĂ«ri. Idromeno ishte njĂ« artist poliedrik: piktor, arkitekt, urbanist, fotograf, skenograf, siparist, muzikant e kompozitor. Lindi nĂ« ShkodĂ«r nga njĂ« familje me origjinĂ« çame nga Parga, e cila ishte vendosur atje pas njĂ« periudhe nĂ« Korfuz. NĂ« moshĂ« tĂ« vogĂ«l, u ndikua nga puna e tĂ« atit si projektues dhe nga mjedisi kulturor i qytetit. MĂ«simet e para nĂ« art i mori nĂ« studion e fotografit tĂ« njohur PjetĂ«r Marubi, duke hyrĂ« herĂ«t nĂ« kontakt me fotografinĂ«, mediumin mĂ« tĂ« ri tĂ« kohĂ«s.

NĂ« moshĂ«n 15–16 vjeçare (1875) shkoi nĂ« Venecia ku studioi njĂ« periudhĂ« tĂ« shkurtĂ«r nĂ« AkademinĂ« e Arteve tĂ« Bukura dhe nĂ« studion e njĂ« artisti vendas, duke u njohur me traditĂ«n e rilindĂ«sve italianĂ«. Pas kthimit nĂ« ShkodĂ«r (1878), Idromeno filloi tĂ« punonte nĂ« disa fusha njĂ«herĂ«sh: pikturĂ«, fotografi, arkitekturĂ« e urbanistikĂ«.

NĂ« fushĂ«n e projektimit, ai dha njĂ« kontribut tĂ« madh nĂ« modernizimin e ShkodrĂ«s, duke ndĂ«rtuar dhe projektuar ndĂ«rtesa tĂ« rĂ«ndĂ«sishme si “Kafja e Madhe”, “Pjaca”, Xhamia e re e ParrucĂ«s, shtĂ«pi banimi, rrugĂ« dhe hapĂ«sira publike. Stili i tij arkitektonik solli elementĂ« perĂ«ndimorĂ« qĂ« kontrastonin me ndikimet orientale tĂ« shekujve tĂ« kaluar, duke i dhĂ«nĂ« qytetit njĂ« pamje europiane qĂ« tĂ« huajt e vĂ«renin menjĂ«herĂ«.

Në fushën e fotografisë, ai krijoi një fond të pasur prej mbi 1,300 negativësh në xham, ku dokumentoi jetën e Shkodrës dhe portrete të shumta. Puna e tij fotografike tregonte jo vetëm aftësi teknike, por edhe një sy të mprehtë artistik. Në vitin 1919, Idromeno u bë i pari që solli shfaqjet kinematografike në Shqipëri, duke e zgjeruar ndikimin e tij edhe në këtë art të ri.

Si piktor, Idromeno Ă«shtĂ« autor i veprave tĂ« shumta qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« kulmin e realizmit shqiptar. NĂ« vitin 1883, ai realizoi “Motra Tone”, njĂ« portret i motrĂ«s sĂ« tij qĂ« konsiderohet “Monaliza” e artit shqiptar dhe e para pikturĂ« madhore realiste e vendit. GjatĂ« karrierĂ«s, ai krijoi edhe vepra tĂ« tilla si “Dasma shkodrane” (1924), “Dy rrugĂ«t”, “Bardhaj”, “Lugu i kaçakĂ«ve”, “Zezaku i Beldijes” (1924–1937), “Autoportreti”, “Portreti i njĂ« fshatari” dhe “Plaku i PostribĂ«s”, duke trajtuar tema qĂ« varionin nga portreti intim, peizazhi, skena tĂ« jetĂ«s qytetare e rurale, deri te subjektet historike dhe patriotike si “12 luftĂ«tarĂ«t e PargĂ«s nĂ« lundĂ«r”.

Stili i Idromenos ndërthurte realizmin me elementë impresionistë, duke përdorur penelata të lira, harmoni koloristike dhe ndjeshmëri të madhe ndaj dritës e hijes. Portretet e tij dallohen për natyrshmëri, butësi dhe spontanitet, larg pozimeve të sforcuara. Ai dinte të përqendronte dritën në figurë dhe të krijonte kalime delikate nga drita në hije, duke i dhënë portretit jetë dhe karakter.

Idromeno ishte gjithashtu njĂ« figurĂ« e angazhuar patriotike. NĂ« vitin 1878 u bashkua me Lidhjen e Prizrenit pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar copĂ«timin e ShqipĂ«risĂ« dhe dhĂ«nien e ÇamĂ«risĂ« GreqisĂ«. Kontributi i tij nĂ« Rilindjen KombĂ«tare nuk kufizohej vetĂ«m nĂ« art, por shtrihej edhe nĂ« mbĂ«shtetjen e çështjes kombĂ«tare. Vepra e tij artistike u prezantua nĂ« ekspozita tĂ« rĂ«ndĂ«sishme brenda dhe jashtĂ« vendit: Budapest (1898), RomĂ« (1925, 1936), Bari (1931), Nju Jork (1939) dhe nĂ« ekspozitĂ«n e parĂ« kombĂ«tare nĂ« TiranĂ« (1931).

Kafja e madhe në Shkodër, projektuar nga Kolë Idromeno

KolĂ« Idromeno mbetet njĂ« nga artistĂ«t mĂ« kompleks dhe tĂ« plotĂ«, nĂ« historinĂ« e artit shqiptar, duke kontribuar nĂ« pikturĂ«, arkitekturĂ«, urbanistikĂ«, fotografi dhe muzikĂ«. TrashĂ«gimia e tij artistike dhe qytetare Ă«shtĂ« e dukshme edhe sot nĂ« ShkodĂ«r, ndĂ«rsa veprat e tij tĂ« famshme si “Motra Tone”, “Dasma shkodrane”, “Dy rrugĂ«t”, “Shkrepi i Ulqinit” dhe “Plaku i PostribĂ«s” janĂ« “gurĂ« tĂ« çmuar” tĂ« pikturĂ«s shqiptare tĂ« traditĂ«s. Ai la pas njĂ« stil unik qĂ« kombinoi realizmin humanist me lirshmĂ«rinĂ« impresioniste, duke u bĂ«rĂ« njĂ« figurĂ« e pavdekshme e kulturĂ«s shqiptare.

The post Kolë Idromeno, themeluesi i pikturës realiste shqiptare që projektoi Shkodrën moderne
 appeared first on Gazeta Si.

↗

Dita e Shën Mërisë, festa që simbolizon shpresën dhe dashurinë hyjnore

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- 15 gushti Ă«shtĂ« njĂ« nga datat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kalendarit kishtar, e kremtuar nga besimtarĂ«t e krishterĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. E njohur si “Fjetja e HyjlindĂ«ses” nĂ« traditĂ«n ortodokse dhe “Ngjitja e ZojĂ«s nĂ« Qiell” nĂ« traditĂ«n katolike, kjo festĂ« bashkon pĂ«rplotĂ«simin shpirtĂ«ror me gĂ«zimin e shpresĂ«s pĂ«r jetĂ«n e pĂ«rjetshme.

Sipas besimit ortodoks, mĂ« 15 gusht pĂ«rkujtohet çasti kur NĂ«na e Krishtit, e njohur si HyjlindĂ«sja Mari, u nda nga jeta tokĂ«sore dhe u bashkua me Birin e saj nĂ« mbretĂ«rinĂ« qiellore. Festa paraprihet nga dy javĂ« agjĂ«rimi, si pĂ«rgatitje shpirtĂ«rore pĂ«r kĂ«tĂ« ditĂ« tĂ« shenjtĂ«. Kjo ngjarje, qĂ« shpesh quhet edhe “Marrja”, pĂ«rkujton vdekjen, ngjalljen dhe lavdĂ«rimin e VirgjĂ«rĂ«s Mari, duke shpallur se ajo “u mor” nga PerĂ«ndia nĂ« pĂ«rmbushjen e ekzistencĂ«s sĂ« saj trupore dhe shpirtĂ«rore.

Në Shqipëri, Kisha Orthodhokse Autoqefale ka përcaktuar kalendarin e shërbesave dhe pelegrinazheve në të gjitha kishat dhe manastiret e kushtuara Fjetjes së Hyjlindëses. Ikonografia e saj është e pranishme në afresket e shumta të kishave anembanë vendit, duke qëndruar krah skenave të tjera biblike si Lindja e Virgjërës dhe Hyrja e saj në Tempull.

Ngjitja e Zojës në Qiell në traditën katolike

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, besimtarĂ«t katolikĂ« kremtojnĂ« Ngjitjen e ZojĂ«s nĂ« Qiell apo “ZojĂ«n e Madhe” siç njihet nĂ« kulturĂ«n shqiptare , njĂ« solemnitet qĂ« simbolikisht vendoset nĂ« mes tĂ« verĂ«s si periudhĂ« çlodhjeje e ripĂ«rtĂ«ritjeje shpirtĂ«rore.

Kishat kushtuar Zojës së Madhe janë të shumta në trojet shqiptare: nga Barbullushi në Shkodër, Mamurrasi në Tiranë, Kaçë-Naraçi në Sapa, Gruda e Kollomza në Mal të Zi, Letnica në Karadak dhe Zymi i Hasit në Kosovë. Këto vende pelegrinazhi janë dëshmi të gjalla të identitetit shpirtëror dhe trashëgimisë fetare e artistike të shqiptarëve.

Më 1 nëntor 1950, Papa Piu XII shpalli si dogmë të zbuluar prej Hyjit të vërtetën e Ngjitjes së Marisë në Qiell, duke theksuar tri të vërteta themelore: të pamëkatshmen e saj, amësinë hyjnore dhe virgjërinë e përhershme. Maria, e përjashtuar nga mëkati që nga lindja, përjetoi lavdinë e ringjalljes së trupit, jo me forcën e vet si Krishti, por e tërhequr nga dashuria e Birit të saj.

Si nĂ« traditĂ«n ortodokse ashtu edhe nĂ« atĂ« katolike, 15 gushti mĂ« shumĂ« se njĂ« pĂ«rkujtesĂ« historike; Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r shpresĂ« dhe pĂ«r bashkim me Hyjin. Figura e MarisĂ«, qĂ« mori pjesĂ« nĂ« “virtytin e ringjalljes sĂ« Krishtit”, Ă«shtĂ« pĂ«r besimtarĂ«t modeli i pĂ«rkryer i besimit, pĂ«rulĂ«sisĂ« dhe dashurisĂ« sĂ« pastĂ«r.

Kardinali LĂ©on-Joseph Suenens e pĂ«rshkruante kĂ«tĂ« ngjarje si “njĂ« predikim tĂ« qĂ«llimit tĂ« fundit, njĂ« vizion tĂ« pasur me imazhe”, duke na kujtuar se shpirti Ă«shtĂ« i pavdekshĂ«m dhe se lavdia e trupit do tĂ« pĂ«rmbushet nĂ« ringjalljen pĂ«rfundimtare, ashtu si te Maria.

Në çdo kishë, ikonë dhe pelegrinazh kushtuar kësaj feste, besimtarët shohin kujtimin e një ngjarjeje të shenjtë, dhe premtimin në  të gjallë se jeta e përjetme është një realitet që na i hap dyert, vetëm nëpërmjet dashurisë hyjnore.

The post Dita e Shën Mërisë, festa që simbolizon shpresën dhe dashurinë hyjnore appeared first on Gazeta Si.

↗

Rikthimi i Nënë Terezës në atdhe, pas dekadash refuzimi

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- MĂ« 14 gusht 1989, aeroporti i Rinasit priti njĂ« vizitore tĂ« veçantĂ«. NjĂ« grua e vogĂ«l nĂ« trup, e veshur me sari tĂ« bardhĂ« me vija blu, hapi me kujdes hapat mbi tokĂ«n shqiptare pas shumĂ« dekadash malli. NĂ«nĂ« Tereza, gruaja mĂ« e nderuar nĂ« botĂ«, kishte ardhur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vendin e origjinĂ«s sĂ« saj. QĂ« prej viteve tĂ« largĂ«ta kishte kĂ«rkuar leje pĂ«r tĂ« vizituar ShqipĂ«rinĂ«, pĂ«r tĂ« puthur tokĂ«n ku kishte lindur dhe pĂ«r tĂ« lutur mbi varret e nĂ«nĂ«s dhe motrĂ«s. Por kĂ«rkesat e saj, tĂ« dĂ«rguara nĂ« forma tĂ« ndryshme, pĂ«rfundonin tĂ« arkivuara si dokumente sekrete nĂ« zyrat e TiranĂ«s dhe pĂ«rgjigja e vetme ishte heshtja.

Në atë kohë, vendi ishte ende nën regjimin komunist të Ramiz Alisë dhe Nexhmije Hoxhës, të cilët me justifikime të ndryshme penguan ardhjen e saj për vite të tëra. Leja u dha vetëm pasi presioni ndërkombëtar u bë i pashmangshëm dhe pas një serie negociatash të kujdesshme diplomatike. Ishte ambasadori shqiptar në Itali, Dashnor Dervishi, ai që kishte ndërmjetësuar përmes takimeve dhe bisedimeve të gjata, duke përdorur çdo mundësi që i ofronte pozicioni i tij për ta bërë të mundur vizitën. Një ndihmë të çmuar dha edhe profesori arbëresh Giuseppe Catapano, mik i hershëm i ambasadës në Romë, i cili e përmendi i pari në bisedat zyrtare emrin e murgeshës shqiptare që kishte ndërtuar një nga komunitetet më të mëdha humanitare në botë.

Atmosfera ndĂ«rkombĂ«tare e fundviteve ’80 po ndryshonte. Selia e ShenjtĂ«, nĂ«n drejtimin e Papa Gjon Palit II, po luante njĂ« rol aktiv nĂ« pĂ«rplasjen ideologjike tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. Papa, qĂ« nĂ« dhjetor 1980 kishte pĂ«rfshirĂ« gjuhĂ«n shqipe nĂ« urimin e tij tĂ« Vitit tĂ« Ri, e njihte nga afĂ«r figurĂ«n e NĂ«nĂ« TerezĂ«s dhe e mbĂ«shteti hapur dĂ«shirĂ«n e saj pĂ«r tĂ« vizituar ShqipĂ«rinĂ«.

Kur më në fund avionët hapën dyert atë gusht të vitit 1989, Nënë Tereza zbriti e shoqëruar nga Dom Gjergj Gashi dhe ambasadori Dervishi. Ajo shkoi menjëherë të vizitonte varret e nënës dhe motrës, duke përmbushur kështu dy nga dëshirat më të hershme të saj. Vetëm pak muaj më vonë, më 14 shkurt 1990, iu dha edhe nënshtetësia shqiptare.

Historia e saj nis mĂ« 26 gusht 1910 nĂ« Shkup, ku lindi AnjezĂ« Gonxhe Bojaxhiu nga babai NikollĂ« Bojaxhiu, me origjinĂ« nga Mirdita, dhe nĂ«na Drane Barnaj, nga Gjakova. Ajo pĂ«rfundoi shkollĂ«n fillore dhe gjimnazin nĂ« qytetin e lindjes, duke treguar prirje pĂ«r mĂ«simdhĂ«nie, poezi dhe muzikĂ«. MĂ« 26 shtator 1928, e nisur nga thirrja e misionit fetar, u largua pĂ«r nĂ« Indi, ku nĂ« KalkutĂ« kaloi fillimisht si mĂ«suese dhe mĂ« pas si drejtoreshĂ« shkolle. NĂ« vitin 1951 themeloi urdhrin “Misionaret e DashurisĂ«â€, i cili do tĂ« shtrihej nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n pĂ«r t’u shĂ«rbyer tĂ« varfĂ«rve, tĂ« sĂ«murĂ«ve dhe tĂ« braktisurve.

NĂ« vitin 1979, puna e saj e palodhur u vlerĂ«sua me Çmimin Nobel pĂ«r Paqen. NĂ« mesin e viteve ’80, misionet e saj nĂ« KalkutĂ« kishin nĂ«n kujdes mijĂ«ra fĂ«mijĂ«, tĂ« sĂ«murĂ«, viktima tĂ« lebrozĂ«s dhe tĂ« moshuar tĂ« braktisur, duke bĂ«rĂ« qĂ« emri i saj tĂ« kthehej nĂ« simbol tĂ« humanizmit.

Pas ndryshimeve politike në Shqipëri, Nënë Tereza u kthye disa herë, duke hapur shtëpi të Misionareve të Dashurisë në vitin 1991 dhe duke ruajtur gjithmonë lidhjen shpirtërore me vendin e saj. Ajo u nda nga jeta më 6 shtator 1997. Më 19 tetor 2003 u lumturua nga Papa Gjon Pali II dhe më 4 shtator 2016 u shpall shenjtore nga Papa Françesku, duke u njohur përgjithmonë si Shën Tereza e Kalkutës.

Mesazhet e saj te paqes, prekën zemrat e miliona besimtarëve nëpër botë duke u shndërruar kështu në një nga figurat më frymëzuese të historisë së njerëzimit

The post Rikthimi i Nënë Terezës në atdhe, pas dekadash refuzimi appeared first on Gazeta Si.

↗

Historia, simbolika dhe rikthimi në kohët moderne të mjekrës Vikinge

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “Si”– Me rrĂ«njĂ« tĂ« thella nĂ« kulturĂ«n e popujve nordikĂ«, mjekrat vikinge  pĂ«rfaqĂ«sonin burrĂ«rinĂ« forcĂ«n dhe statusin shoqĂ«ror. Gjithashtu ato ishin tregues i  lidhjes me kastat luftarake. Sot, ato kanĂ« kaluar kufijtĂ« e historisĂ«, duke u bĂ«rĂ« pjesĂ« e modĂ«s dhe identitetit personal nĂ« mbarĂ« botĂ«n.

Në shoqërinë vikinge, mjekra nuk ishte vetëm një  element estetik i pamjes. Ajo shënonte kalimin nga djalë në burrë, përfaqësonte urtësinë dhe përvojën, dhe shpesh shihej si shenjë nderi tek luftëtarët më të shquar. Në mitologjinë nordike, perënditë kryesore si Odini dhe Thori  paraqiteshin gjithnjë me mjekra madhështore që simbolizonin pushtet dhe autoritet. Këto imazhe ndikonin fuqishëm në perceptimin dhe ndikimin shoqëror të mjekrave.

Figurat historike Ragnar Lodbrok dhe Erik i Kuq njihen jo vetëm për trimërinë e tyre, por edhe për mjekrat mbresëlënëse që u bënë pjesë e legjendave.

VikingĂ«t mbanin stile tĂ« ndryshme mjekrash , nga mjekrat e gjata tĂ« gĂ«rshetuara, tek mjekra e plotĂ« apo goatee-ja. Çdo stil kishte kuptimin e vet dhe kĂ«rkonte kujdes tĂ« vazhdueshĂ«m. PĂ«r mirĂ«mbajtje, ata pĂ«rdornin krehĂ«ra prej kocke ose druri, gĂ«rshĂ«rĂ« dhe vajra natyralĂ«. Larja e rregullt dhe pĂ«rdorimi i vajrave pĂ«r butĂ«si e shkĂ«lqim ishin pjesĂ« e pĂ«rditshme e rutinĂ«s. GĂ«rshetimi shtonte elegancĂ«n, por edhe mbronte mjekrĂ«n nga ngatĂ«rrimi gjatĂ« punĂ«ve apo betejave.

Rikthimi në kohët moderne

Rritja e popullaritetit tĂ« mjekrave vikinge sot Ă«shtĂ« nxitur nga seriale, filma dhe video-lojĂ«ra qĂ« e kanĂ« sjellĂ« epokĂ«n vikinge nĂ« kulturĂ«n popullore. Nga “Vikings” te “Thor”, imazhi i luftĂ«tarit nordik me mjekĂ«r tĂ« gjatĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« simbol i forcĂ«s dhe guximit.

Për të arritur një mjekër të stilit vikinge sot, nevojiten muaj të tërë rritjeje, kujdes i rregullt dhe prerje për formë të njëtrajtshme. Produktet moderne si vajrat ushqyes, balzamat dhe dylli  ndihmojnë në mirëmbajtje, por edhe në mbrojtjen e lëkurës. Shampot e posaçme pastrojnë pa tharë flokun, ndërsa përbërës si vaji i jojobës, arganit dhe gjalpi i sheas forcojnë dhe ushqejnë mjekrën.

Mjekrat vikinge kanë ndikuar dukshëm në modën moderne të mjekrave, duke rikthyer stilin e gjatë dhe të plotë si një zgjedhje tërheqëse për shumë meshkuj. Ato kanë nxitur interesin për metodat tradicionale të kujdesit dhe kanë lidhur kulturën bashkëkohore me trashëgiminë historike.

Sot, mjekrat vikinge janë  fenomen që bashkon historinë, modën dhe identitetin personal. Nga betejat e lashta nordike deri tek rrugët e qyteteve moderne, ato vazhdojnë të përfaqësojnë forcën, individualitetin dhe lidhjen me rrënjët kulturore. Rikthimi i tyre dëshmon se disa simbole historike mbeten të pavdekshme ashtu si vetë legjendat.

The post Historia, simbolika dhe rikthimi në kohët moderne të mjekrës Vikinge appeared first on Gazeta Si.

↗

Musine Kokalari – Shkrimtarja e parĂ« disidente shqiptare

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “Si”– Musine Kokalari lindi mĂ« 10 shkurt 1917 nĂ« Adana tĂ« TurqisĂ«, nĂ« familjen e njohur Gjirokastrite, tĂ« etur pĂ«r dije dhe tĂ« pĂ«rkushtuar ndaj vlerave kombĂ«tare. NĂ« vitin 1920, ajo u rikthye nĂ« GjirokastĂ«r sĂ« bashku me familjen. Si fĂ«mija mĂ« i vogĂ«l i familjes, Musineja u rrit me pĂ«rkujdes tĂ« veçantĂ« dhe shpejt tregoi njĂ« pasion tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe folklorin shqiptar. Libraria “Venus”, e zotĂ«ruar nga vĂ«llai i saj Vesim Kokalari nĂ« TiranĂ«, u bĂ« njĂ« vend i rĂ«ndĂ«sishĂ«m ku Musineja zhvilloi interesat e saj kulturore gjatĂ« viteve ’30.

Shkollimin fillor dhe tĂ« mesĂ«m e kreu nĂ« TiranĂ«, duke studiuar fillimisht nĂ« institutin “Qiriazi” dhe mĂ« pas nĂ« institutin e ciklit tĂ« mesĂ«m “NĂ«na MbretĂ«reshĂ«â€. NĂ« vitin 1937, artikujt e saj mbi problemet sociale u publikuan nĂ« gazetĂ«n “Shtypi” nĂ«n pseudonimin “Muza”. MĂ« 1938, Musineja nisi studimet nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« Moderne nĂ« universitetin “La Sapienza” nĂ« RomĂ«, ku njĂ« vit mĂ« vonĂ« botoi veprĂ«n e saj tĂ« parĂ« letrare, “Siç mĂ« thotĂ« nĂ«nua plakĂ«â€, njĂ« koleksion rrĂ«fenjash tĂ« frymĂ«zuara nga kultura popullore e GjirokastrĂ«s, duke vendosur nĂ« qendĂ«r figurĂ«n e gruas dhe sfidat e saj nĂ« njĂ« shoqĂ«ri patriarkale. Ky libĂ«r konsiderohet vepra e parĂ« e publikuar nga njĂ« grua shqiptare.

Gjatë qëndrimit në Itali, Musineja shkroi gjithashtu një fjalor Italisht-Shqip dhe një ditar të njohur si La Mia Vita Universitaria, ku përjetoi përvojat e saj si studente në një vend të përfshirë nga lëvizja fashiste. Në vitin 1942, ajo diplomoi me rezultate të shkëlqyera dhe u rikthye në Shqipëri, duke u angazhuar në lëvizjet antifashiste dhe antikomuniste.

NĂ« TiranĂ«, Musineja kontribuoi nĂ« gazetĂ«n “Gruaja Shqiptare” dhe u bĂ« pjesĂ« e themelimit tĂ« PartisĂ« Social Demokrate tĂ« ShqipĂ«risĂ«. NĂ« vitin 1944, bashkĂ« me Prof. Isuf Luzi, publikoi numrin e parĂ« tĂ« gazetĂ«s sĂ« partisĂ«, “ZĂ«ri i LirisĂ«â€, dhe vazhdoi tĂ« promovojĂ« idealet demokratike pĂ«rmes librarisĂ« “Venus”, njĂ« qendĂ«r intelektuale ku mblidheshin dijetarĂ« dhe dashamirĂ«s tĂ« letĂ«rsisĂ«.

Veprimtaria e saj letrare u pasurua me botimin e veprave “Rreth VatrĂ«s” dhe “Sa u tunt Jeta”, si dhe me mbledhjen e legjendave dhe rrĂ«fenjave nga mbarĂ« ShqipĂ«ria, duke dokumentuar trashĂ«giminĂ« folklorike kombĂ«tare. Por, kjo periudhĂ« frytdhĂ«nĂ«se pĂ«rkon me njĂ« kohĂ« tragjike: forcat komuniste nisĂ«n njĂ« pĂ«rndjekje tĂ« egĂ«r ndaj intelektualĂ«ve dhe patriotĂ«ve, duke vrarĂ« dy vĂ«llezĂ«rit e saj mĂ« tĂ« mĂ«dhenj, Vesim dhe Muntaz, mĂ« 12 nĂ«ntor 1944.

Për bindjet e saj demokratike dhe përpjekjet për pluralizëm, Musine Kokalari u arrestua dy herë në nëntor 1945 dhe më 23 janar 1946, duke iu nënshtruar torturave të vazhdueshme. Gjatë procesit gjyqësor, ajo qëndroi e palëkundur, duke mbrojtur të drejtën për zgjedhje të lira dhe pluralizëm politik. U dënua me 25 vjet burg, nga të cilat kaloi 16 vite, si dhe u internua më pas në Rrëshen, ku punoi në kushte të vështira nën vëzhgimin e rreptë të regjimit.

Edhe nĂ«n tortura dhe persekutim, Musineja nuk e ndĂ«rpreu aktivitetin intelektual. NĂ« fshehtĂ«si, mĂ« 1972 pĂ«rfundoi librin “Si lindi Partia Social Demokrate”, duke dokumentuar vizionin e saj demokratik dhe alternativĂ«n e progresit pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«. Ajo vdiq nĂ« gusht tĂ« vitit 1983, e sĂ«murĂ« dhe e braktisur nga shĂ«rbimet shĂ«ndetĂ«sore, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« trashĂ«gimi tĂ« pasur kulturore dhe politike. NdĂ«rroi jetĂ« si sot 42 vjet mĂ« parĂ«, nĂ« 13 Gusht tĂ« vitit 1983.

Musine Kokalari mbetet simbol i rezistencës intelektuale dhe politike, si disidentja e parë shqiptare, e cila guxoi të sfidonte tiraninë dhe të mbrojë liritë demokratike në një kohë kur ato ishin në rrezik të madh.

The post Musine Kokalari – Shkrimtarja e parĂ« disidente shqiptare appeared first on Gazeta Si.

↗

Rituali i frikshëm i dervishëve Rufai që i mbijetoi edhe diktaturës

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Michel Setboun- “Allah, Allah, Allah
”kĂ«nga e adhuruesve pĂ«rshkon dhomĂ«n ndĂ«rsa ata lĂ«vizin para e mbrapa nĂ« njĂ« ritĂ«m. NjĂ« pjesĂ« janĂ« gjysĂ«m tĂ« zhveshur, me kapica tĂ« bardha, ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t ndodhen nĂ« trance, teksa ngulin shkopinj tĂ« shkurtĂ«r nĂ« faqe, gjuhĂ«, veshĂ« dhe bark. Era e djersĂ«s mbulon qafĂ«n e tyre, por asnjĂ« pikĂ« gjaku nuk rrjedh. ZĂ«ri i vetĂ«m qĂ« dĂ«gjohet Ă«shtĂ« emri i shenjtĂ« i Allahut.

Ky ritual zhvillohet në një teqe të vjetër, e cila gjatë viteve të komunizmit ishte shndërruar në magazinë . Dhoma e vogël është e mbushur me njerëz, të cilët rrethojnë adhuruesit për të parë atë ritual i cilir ngjante se kishte humbur përjetësisht në të kaluarën.

Dervishët vazhdojnë këngën e tyre, ndërsa shkopinjtë, të ngrohur deri në të bardhë, lëvizen mbi trupat e tyre. Ata nuk duket se vuajnë; janë në adhurim përpara Perëndisë së tyre, për Muhamedin dhe profetin Ali. Këta janë Rufai, një nga dhjetëra sekte shiite që ekzistonin në Shqipëri para Revolucionit Kulturor.

“Allah, Allah, Allah
” thirrja e lirisĂ« tingĂ«llon nĂ«pĂ«r dhomĂ«. Dhurimi dhe vuajtja qĂ« ata vetes ia shkaktojnĂ« sot janĂ« simbol i njĂ« rilindjeje tĂ« besimit, njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r t’u ndarĂ« me 26 vite diktature ku praktika e fesĂ« ishte e ndaluar dhe dĂ«nohej me vdekje.

Në vitin 1969, pas një Revolucioni Kulturor të shpejtë dhe të dhunshëm, diktatori Enver Hoxha e shpalli Zotin të paligjshëm. Priftërinj katolikë, ortodoksë dhe mollahë u internuan në kampet e përqendrimit dhe u ekzekutuan. Kishat dhe xhamitë u shkatërruan ose u kthyen në magazina  e palestra. Zoti dukej i braktisur, dhe drita e diktaturës ishte e vetmja që shoqëronte popullin për dekada me radhë.

Ekzistenca e këtij sekti veçohet për veprimet e frikshme që kryejnë mbështetësit e tij si shpimet me shtiza në fytyrë apo në trup, kërcimet mbi xhama etj. Ky sekt daton shumë herët në vendin tonë.

Sot, rituali i dervishëve Rufai dëshmon një kthim të fuqishëm të besimit dhe një rilindje të traditës shpirtërore që rezistoi edhe gjatë periudhave më të errëta të historisë shqiptare.

Shenim: Michel Setboun ështĂ« fotograf francez, i cili ka punuar pĂ«r revista tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tare, si : “Geo”, “Figaro Magazine”, “New York Times”, “Life”, “Paris Match”, “Stern”.  Filloi tĂ« punojĂ« si fotograf nĂ« vitin 1978 duke mbuluar konflikte ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r agjencinĂ« SIPA, si Revolucionin nĂ« Iran, LuftĂ«n pĂ«r PavarĂ«si nĂ« Angola, Afganistan, LuftĂ«n Iran-Irak dhe me vone luftĂ«n civile nĂ« Liban. Ndersa nĂ« periudhĂ«n kohore 1985-1991, ai mbulon reportazhet per KorenĂ« e Jugut, ShqipĂ«rine, MongolinĂ« dhe Rion pĂ«r agjencinĂ« RAPHO. QĂ« nga viti 1991 punon si fotograf i pavarur. Ka udhĂ«tuar nĂ« mĂ« shumĂ« se 130 vende. Ka marĂ« çmimin e parĂ« nĂ« World Press pĂ«r reportazhin e tij pĂ«r dy milionĂ« refugjatĂ«t e dĂ«buar nĂ« Nigeri. Setboun Ă«shtĂ« gjithashtu autor i librave tĂ« shumtĂ«.

The post Rituali i frikshëm i dervishëve Rufai që i mbijetoi edhe diktaturës appeared first on Gazeta Si.

↗

Zbulim i rrallë në Ulpianë: Mozaik kushtuar Perandorit Justinian dhe Teodorës

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- ArkeologĂ«t qĂ« kanĂ« qenĂ« duke punuar nĂ« UlpianĂ«, njĂ« qytet i lashtĂ« nĂ« rajonin e DardanisĂ« nĂ« KosovĂ«, kanĂ« zbuluar njĂ« mozaik tĂ« rrallĂ« me dedikim pĂ«r perandorin bizantin Justinian I (527–565 tĂ« e.s.) dhe bashkĂ«shorten e tij, Teodora.

Zbulimi, i bĂ«rĂ« publik nga Ministri i KulturĂ«s, Hajrulla Çeku, Ă«shtĂ« i dyti i kĂ«tij lloji qĂ« gjendet nĂ« kĂ«tĂ« sit gjatĂ« viteve tĂ« fundit.

Ulpiana, një qendër e lulëzuar e provincës romake të Dardanisë, kishte njohur zhvillim të madh nga shekulli i parë deri në shekullin e gjashtë të erës sonë. Qyteti u shkatërrua nga një tërmet i fuqishëm rreth vitit 518 të e.s., por u rindërtua gjatë sundimit të Justinianit, i cili kishte lindur në këtë rajon.

Dy vite mĂ« parĂ«, arkeologĂ«t zbuluan njĂ« mbishkrim qĂ« dokumentonte rindĂ«rtimin e qytetit si “Justiniana Secunda”. NdĂ«rkohĂ«, mozaiku i sapo gjetur pĂ«rkujton ndĂ«rtimin e njĂ« bazilike episkopale dhe pĂ«rbĂ«n njĂ« nga dedikimet e rralla tĂ« njohura pĂ«r Justinianin nĂ« vendin e tij tĂ« origjinĂ«s.

“Ky Ă«shtĂ« njĂ« zbulim qĂ« formĂ«son historinĂ«,” u shpreh ministri Çeku, duke e cilĂ«suar atĂ« si njĂ« “dedikim tĂ« fuqishĂ«m nga Perandori Justinian” pĂ«r qytetin e DardanisĂ« dhe kishĂ«n e tij. Sipas tij, ky Ă«shtĂ« njĂ« hap i madh nĂ« pasurimin e njohurive mbi historinĂ« e hershme tĂ« rajonit.

Gërmimi arkeologjik është kryer nga Christophe Goddard, Arben Hajdari  dhe Milot Berisha, në kuadër të një projekti kërkimor shkencor në Vendin Arkeologjik të Ulpianës.

Edhe Kryeministri i KosovĂ«s, Albin Kurti, vuri nĂ« dukje rĂ«ndĂ«sinĂ« e kĂ«tij zbulimi. “NĂ« rrĂ«nojat e qytetit romak tĂ« UlpianĂ«s, jo larg nga Prishtina, arkeologĂ«t kanĂ« bĂ«rĂ« njĂ« gjetje interesante: njĂ« mbishkrim nga Perandori Justinian.  NjĂ« dĂ«shmi e rrallĂ« e lidhjes sĂ« tij me DardaninĂ«, vendin e tij tĂ« origjinĂ«s  dhe njĂ« shembull i bashkĂ«punimit tĂ« suksesshĂ«m ndĂ«rkombĂ«tar,” tha ai.

Ministri Çeku shtoi se mbrojtja dhe ruajtja e trashĂ«gimisĂ« arkeologjike tĂ« KosovĂ«s po trajtohet me njĂ« seriozitet tĂ« paprecedentĂ«. GĂ«rmimet nĂ« UlpianĂ« dhe Dresnik po zhvillohen nĂ« tokĂ« publike tĂ« shpronĂ«suar vitin e kaluar, duke mundĂ«suar kĂ«shtu kĂ«rkime mĂ« tĂ« gjera.

Ai theksoi se janë duke u zhvilluar përpjekje intensive për hartimin e planeve të konservimit dhe menaxhimit, forcimin e kapaciteteve profesionale nëpërmjet bashkëpunimit ndërkombëtar, si dhe përmirësimin e studimeve dhe botimeve shkencore.

“Arkeologjia vazhdon tĂ« na sjellĂ« historinĂ« tonĂ«. Ne vazhdojmĂ« me pĂ«rkushtim tĂ« kĂ«rkojmĂ« dhe ta mbrojmĂ« atĂ«,” pĂ«rfundoi Çeku.

The post Zbulim i rrallë në Ulpianë: Mozaik kushtuar Perandorit Justinian dhe Teodorës appeared first on Gazeta Si.

↗

Zbulime arkeologjike në vendin e shenjtë etrusk

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- GĂ«rmimet arkeologjike nĂ« Fanum Voltumnae, vendi i shenjtĂ« qendror i federatĂ«s etruske, kanĂ« nxjerrĂ« nĂ« dritĂ« objekte fetare tĂ« rralla qĂ« datojnĂ« mĂ« shumĂ« se 2,500 vjet mĂ« parĂ«.

Sipas mediave italiane, në periferi të qytetit të Orvietos janë zbuluar dy koka deshësh prej guri, një kokë luani, altarë të mëdhenj dhe një rrugë e gjerë procesioni, të gjitha të ruajtura në gjendje të shkëlqyer. Ky kompleks u ndërtua në kulmin e epokës etruske, në shekullin e 6-të para Erës sonë.

Gërmimet, të udhëhequra që nga fillimi i viteve 2000 nga arkeologia Simonetta Stopponi, kanë sjellë në dritë një sërë objektesh që zbulojnë ritualet dhe besimet e popullit etrusk, një kulturë që mbizotëroi në Italinë qendrore nga shekulli i 9-të deri në shekullin e parë para Krishtit.

Origjina e etruskëve mbetet ende mister, me teori të ndryshme që i lidhin ata me Azinë e Vogël ose si një popull vendas që zhvilloi kulturën e vet. Analizat moderne të ADN-së nga rajoni i Toskanës japin mbështetje për prejardhjen aziatike.

Sot, ky zbulim i rëndësishëm në Fanum Voltumnae ofron një dritare të re në njohjen e një prej kulturave më enigmatike të antikitetit dhe rikthen në vëmendje rëndësinë historike të këtij vendi të shenjtë.

The post Zbulime arkeologjike në vendin e shenjtë etrusk appeared first on Gazeta Si.

↗

‘Logu i bjeshkĂ«ve’- Tradita shekullore qĂ« kurorĂ«zon mĂ« tĂ« bukurĂ«n e malĂ«sisĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– NĂ« zemĂ«r tĂ« MalĂ«sisĂ« sĂ« Madhe, nĂ« QafĂ«n e Predelecit tĂ« fshatit LepushĂ«, u zhvillua njĂ« nga ngjarjet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe mĂ« simbolike tĂ« traditĂ«s malĂ«sore: Logu i BjeshkĂ«ve. Ky manifestim kulturor dhe historik mblodhi kĂ«tĂ« vit njĂ« numĂ«r tĂ« madh pjesĂ«marrĂ«sish dhe vizitorĂ«sh nga e gjithĂ« treva, ku pas njĂ« konkurimi tĂ« fortĂ«, Aurora Lumaj, malĂ«sore nga Vukli i Kelmendit dhe me banim nĂ« Kanada, u shpall “Miss Bjeshka 2025”.

Logu i Bjeshkëve, një traditë me rrënjë shumëshekullore është një manifestim i pasurisë shpirtërore të Malësisë së Madhe, ku përfaqësohen veshjet tradicionale me xhubleta mbi 4000 vjeçare, këngët polifonike, vallet e lashta, instrumentet e lojërat popullore.

Aurora Lumaj

Historia e Logut të Bjeshkëve

Zgjedhja e vendit të Qafës së Predelecit në Lepushë nuk është rastësore. Ky vend ka një histori mbi tre shekullore kuvendesh dhe mbledhjesh fisnore, ku vendosej për paqen dhe luftën në Malësinë e Madhe. Alabanologu dhe studiuesi Franc Nopça e ka identifikuar këtë vend si një nga vendet kryesore të kuvendeve në këtë trevë.

Pamja nga Qafa e Predelecit është mahnitëse dhe vlerësohet si një kryevepër natyrore e Kelmendit dhe perlë e Alpeve Shqiptare. Në këtë vend, për shumë vite është kremtuar festa fetare e Shna Prendes më 26 korrik, me këngë, valle dhe lojëra popullore.

NĂ« tĂ« kaluarĂ«n, “Logu i BjeshkĂ«ve” zhvillohej si njĂ« ngjarje fetare ku vajzat e zonĂ«s garonin nĂ« bukuri dhe hijeshi, duke u vlerĂ«suar nga komuniteti nĂ« njĂ« atmosferĂ« festive. Kjo traditĂ«, e njohur dikur si “Logu i Nuseve”, kishte karakter fetar dhe kulturore, ndĂ«rsa pjesĂ«marrĂ«sit visheshin me kostumet kombĂ«tare tĂ« trevĂ«s, ku spikatnin xhubleta pĂ«r gratĂ« dhe çakçirĂ«t pĂ«r burrat.

Në Log zhvilloheshin edhe lojëra popullore si loja për të fituar bajrakun (flamurin), loja me shami të kuqe dhe gjuajtja e shenjit me armë, që përbënte pikën kulmore të festës.

Ndërprerja dhe Ringjallja e Traditës

GjatĂ« periudhĂ«s sĂ« regjimit komunist, kjo traditĂ« u ndĂ«rpre, pasi u konsiderua e papĂ«rshtatshme dhe u zĂ«vendĂ«sua me festa ideologjike. MegjithatĂ«, me rĂ«nien e regjimit nĂ« vitin 1990, dhe sidomos gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« pluralizmit nĂ« fund tĂ« viteve ‘90, “Logu i BjeshkĂ«ve” u ringjall , duke rifilluar traditĂ«n dhe duke i dhĂ«nĂ« asaj edhe elemente bashkĂ«kohore.

Sot, Logu është bërë një manifestim me vlera të mëdha kulturore dhe artistike, ku bukuria e vajzave shoqërohet me prezantimin e trashëgimisë kulturore të Malësisë, duke u kthyer në një festë që bashkon brezat dhe ruan identitetin e malësisë së veriut.

The post ‘Logu i bjeshkĂ«ve’- Tradita shekullore qĂ« kurorĂ«zon mĂ« tĂ« bukurĂ«n e malĂ«sisĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

‘Filmi i shtetit’ i Roland Sejkos, njĂ« ditar i diktaturĂ«s shqiptare

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gian Antonio Stella– Pra, vendimi Ă«shtĂ«: “TĂ« pĂ«rjashtohet pas vdekjes nga partia Mehmet Shehu pĂ«r fajet e rĂ«nda nĂ« kundĂ«rshtim me vijĂ«n”. Dhe mĂ« 17 dhjetor 1981, komiteti qendror i PartisĂ« sĂ« PunĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, para propozimit pĂ«r tĂ« dĂ«buar nga Olimpi komunist kryeministrin e sapovdekur dhe tĂ« nderuar pa reshtur  pĂ«r shtatĂ« qeveri e 27 vjet rresht, nuk kundĂ«rshton aspak.

Sigurisht, askush nuk kujton diçka tĂ« ngjashme qĂ« nga koha kur trupi i PapĂ«s Formoso, njĂ«mbĂ«dhjetĂ« shekuj mĂ« parĂ«, u nxor nga varri, u lidh nĂ« njĂ« karrige qĂ« tĂ« qĂ«ndronte drejt, u gjykua nga pasardhĂ«si Papa Stefano VI dhe u dĂ«nua me vdekje (njĂ« vendim absurd, mbi njĂ« kufomĂ«), e mĂ« pas u hodh nĂ« lumin Tiber


Por si mund t’i thuhej “Jo” Enver HoxhĂ«s, diktatorit mĂ« jetĂ«gjatĂ« nĂ« botĂ«, tashmĂ« nĂ« pushtet prej 37 vjetĂ«sh , 4 mĂ« shumĂ« se Kim Il-Sung nĂ« Kore, 15 mĂ« shumĂ« se Fidel Kastro nĂ« KubĂ«, 21 mĂ« shumĂ« se Mobutu nĂ« Kongo? Lideri  Suprem vendosi: “VotojmĂ«: kush Ă«shtĂ« pro, ta ngrejĂ« dorĂ«n”. TĂ« gjithĂ«. “Kush Ă«shtĂ« kundĂ«r? Askush. RroftĂ« Partia!”.

TĂ« ngrin gjakun “Filmi i Shtetit” i Roland Sejkos, prodhim i Istituto Luce-CinecittĂ , qĂ« do tĂ« prezantohet mĂ« 14 shtator gjatĂ« Festivalit tĂ« Filmit nĂ« Venecia. Pa zĂ« jashtĂ« kornizĂ«s, pa hyrje shpjeguese. VetĂ«m titra pĂ«r tĂ« ndihmuar ndjekjen e njĂ« parade tĂ« jashtĂ«zakonshme videosh propagandistike qĂ« flasin vetĂ«. Pamje tĂ« xhiruara pĂ«r dekada nga shĂ«rbĂ«torĂ« tĂ« bindur tĂ« regjimit pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar epopenĂ« e atij satrapi tĂ« egĂ«r, kĂ«ngĂ«tar i stalinizmit.

Mes kĂ«tyre shĂ«rbĂ«torĂ«ve, siç tregoi vetĂ« Sejko nĂ« filmin “Makina e imazheve e Alfredo C.” (fitues i “Nastro d’Argento” si dokumentari mĂ« i mirĂ« nĂ« 2022), aty ishte edhe Alfredo Cecchetti, njĂ« kameraman italian i Institutit “Luce” i dĂ«rguar nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r t’i bĂ«rĂ« shĂ«rbimet Duçes italian, por pas 8 shtatorit dhe qĂ« nĂ« ’44 kaloi nĂ« shĂ«rbim tĂ« Duçes sĂ« ri shqiptar.

Regjisori, që prej tridhjetë vitesh jeton në Itali, por i lindur dhe rritur në vendin e shqiponjave, nga ku u largua me anijen e parë që u nis nga Durrësi drejt Brindisit në mars të 91, i kujton fare mirë  ato imazhe që plazmojnë adhurimin për Enver Hoxhën.

LotĂ«t e dĂ«shpĂ«ruara pĂ«r vdekjen e despotit nĂ« 1985. Mercedesin e stĂ«rmadh tip 600, me 6 dyer qĂ« lĂ«vizte me perdet e mbyllura dhe i vetmuar (makina private zero, tĂ« ndaluara me rreptĂ«si) mes rrugĂ«ve tĂ« varfra, mes karrove, gomerĂ«ve dhe njerĂ«zve qĂ« ecnin nĂ« kĂ«mbĂ«, vetĂ«m nĂ« kĂ«mbĂ«. Apo marshimet festive me tĂ« rinj me kanotiere qĂ« mbanin nĂ« duar kazmat, simbolika tĂ« punĂ«s dhe ndoshta tĂ« kafkĂ«s sĂ« thyer tĂ« Lev Trockit. Apo stĂ«rvitjet e nxĂ«nĂ«sve me maskat kundragaz pĂ«r t’i shpĂ«tuar sulmeve toksike tĂ« kapitalistĂ«ve.

Pastaj gjimnastet tipike tĂ« Ballkanit qĂ« rrotullonin flamuj tĂ« kuq dhe pĂ«rkuleshin para komandĂ«s, duke shkruar me trupat e tyre urime adhuruese pĂ«r regjimin. MĂ«sueset qĂ« i mĂ«sonin fĂ«mijĂ«t, siç tregon dokumentari i Sejkos “Anija” qĂ« Partia Komuniste ishte njĂ« “kĂ«shtjellĂ« e pathyeshme”. Spektaklet teatrale qĂ« ngrinin lart, fillimisht mbĂ«shtetjen pĂ«r Bashkimin Sovjetik, pastaj miqĂ«sinĂ« pĂ«r KinĂ«n e Maos, me aktoret shqiptare qĂ« i kishin trukuar sytĂ« sipas modelit aziatik.

Eksperimente me eksplozivĂ« mbi qen, mace, ketra. UshtarĂ« qĂ« dilnin nga pusetat pĂ«r tĂ« indoktrinuar popullin. RrugĂ« plot njerĂ«z qĂ« bĂ«nin gjimnastikĂ« sipas shembullit tĂ« revolucionit kulturor kinez. Pastaj mijĂ«ra shqiptarĂ« nĂ« gjunjĂ« pĂ«r njĂ« lutje ateiste (Hoxha, nĂ« arabisht “i ditur i Islamit”, por satrapi me origjinĂ« myslimane do t’i ndalonte tĂ« gjitha fetĂ«) pĂ«r vdekjen e Stalinit.

Dhe gjithmonĂ«, kudo, ai Lideri Suprem. Ai qĂ« bekon turmat. Ai nĂ« pishinĂ«. Ai nĂ« vizita nĂ« fabrika. Ai nĂ« gjueti rosash. Ai i lumtur me Josif Stalinin, me Nikita Hrushovin, me Zhou Enlain teksa, pas prishjes me Titon, ndryshonte aleanca pĂ«r tĂ« mbetur nĂ« pushtet. Gati tĂ« anatemonte “tradhtarĂ«t” e radhĂ«s: “Ëndrrat e liga tĂ« imperialistĂ«ve, titistĂ«ve, hrushovianĂ«ve dhe shĂ«rbĂ«torĂ«ve tĂ« tyre janĂ« pluhurosur. Ndarja e pashmangshme me revizionistĂ«t sovjetikĂ« dhe prova qĂ« partia jonĂ« nuk bĂ«n kompromis me tradhtarĂ«t e parimeve tĂ« marksizĂ«m-leninizmit”.

“Nuk bĂ«mĂ« aleancĂ« me KinĂ«n pĂ«r pesĂ« lecka, por pĂ«r njĂ« bashkim revolucionar.. Mao Tse Dungut dhe shefave tĂ« tjerĂ« kinezĂ« u dhamĂ« disa mendime. Kur pamĂ« se Kina po zhytej gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nĂ« revizionizĂ«m
” Dhe ja, nĂ« fund tĂ« viteve ’70, mijĂ«ra teknikĂ« kinezĂ« u ngarkuan nĂ« autobusĂ« drejt aeroportit. Deng Xiaoping? “NjĂ« fashist i ndyrĂ«â€. Objektivi: tĂ« lavdĂ«rohej “pastĂ«rtia” e komunizmit shqiptar,  nĂ« fakt, kulti i udhĂ«heqĂ«sit. NĂ«se dikush bezdisej. Edhe sikur tĂ« ishte krahu i djathtĂ« i tij: Mehmet Shehu u vetĂ«vra. Gabimi i tij mĂ« i madh politik ishte tĂ« aprovonte fejesĂ«n e tĂ« birit me njĂ« vajzĂ« qĂ« ka nĂ« fis, gjashtĂ« apo shtatĂ« armiq tĂ« shtetit”.

Romeo dhe Zhuljeta ballkanas? Por prit: “U gjetĂ«n dokumenta dhe prova tĂ« pakundĂ«rshtueshme qĂ« tregojnĂ« se qĂ« nga fundi i luftĂ«s sĂ« parĂ« botĂ«rore, Shehu punonte pĂ«r shĂ«rbimet sekrete amerikane. PĂ«r mĂ« tepĂ«r: GjatĂ« luftĂ«s u rekrutua nga shĂ«rbimet sekrete jugosllave dhe nga shĂ«rbimi i KGB”. Helmi i fundit: “U shĂ«rbeu tĂ« gjithĂ«ve me zell”. Dhe ja ku u varros edhe shoku Mehmet, partizan qĂ« nga 36, me brigadat e Garibaldit nĂ« SpanjĂ«.

Roland Sejko

KĂ«shtu ishte Enver Hoxha, autor i 40 librave mbi marksizĂ«m-leninizmin, i cili pretendonte (rrejshĂ«m) se ishte diplomuar nĂ« Montpellier dhe ishte i fiksuar tĂ« ndĂ«rtonte “komunizmin e vĂ«rtetĂ«â€. E paharrueshme nĂ« “Filmin e Shtetit” mbetet njĂ« skenĂ« ku ai dĂ«gjonte i zbehtĂ« raportet e ministrave pĂ«r mungesĂ«n e mallrave dhe rritjen e radhĂ«ve.

“DolĂ«n shumĂ« probleme komplekse dhe tĂ« pazgjidhura
 Sasia e mallrave Ă«shtĂ« pakĂ«suar
 RadhĂ«t nĂ« dyqane janĂ« shtuar
 Disa produkte ushqimore shiten me triska
”

Plak dhe i sĂ«murĂ«, ndoshta i ndĂ«rgjegjshĂ«m se pĂ«rmendorja e tij do tĂ« shkatĂ«rrohej pas vdekjes mes revoltave plot urrejte, por ende padron i njĂ« regjimi qĂ« do tĂ« zgjaste edhe 6 vjet, e mbylli jetĂ«n nĂ« vilĂ«n e tij,  nen kujdesin e  bashkĂ«shortes  Nexhmije. I mbĂ«shtetur nĂ« kolltukun e tij, me flokĂ«t e shprishur dhe shallin e madh mbi qafĂ«, kishte diçka nga portreti i Aristide Bruant, i pikturuar nga Toulouse-Lautrec. NjĂ« mjek qĂ« e njihte qĂ« nga vitet e rinisĂ« nĂ« FrancĂ« tha: “GjithmonĂ« ka folur, menduar dhe Ă«ndĂ«rruar frĂ«ngjisht”. Por njĂ« fjalĂ« nuk e mĂ«soi kurrĂ«: liria”.

Burimi: Corriere Della Sera

The post ‘Filmi i shtetit’ i Roland Sejkos, njĂ« ditar i diktaturĂ«s shqiptare appeared first on Gazeta Si.

↗

Zbulohet nĂ« Bullgari varri ‘luksoz’ i njĂ« luftĂ«tari thrak

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- ArkeologĂ«t nĂ« jug tĂ« BullgarisĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« njĂ« zbulim tĂ« rrallĂ«: njĂ« varr luksoz qĂ« i pĂ«rkiste njĂ« luftĂ«tari tĂ« elitĂ«s thrake, i datuar nĂ« shekullin e 2 para Krishtit. Zbulimi u bĂ« pranĂ« fshatit Kapitan Petko Voivoda, nĂ« rajonin e Topolovgradit, gjatĂ« punimeve pĂ«r vendosjen e njĂ« kablloje elektrike.

Ekipi i AkademisĂ« Bullgare tĂ« Shkencave, i udhĂ«hequr nga arkeologĂ«t Vladimir Staykov dhe Deyan Dichev, me mbikĂ«qyrjen e specialistes sĂ« njohur tĂ« kulturĂ«s thrake, Dr. Daniela Agre, gjeti njĂ« gropĂ« varrimi tĂ« ruajtur nĂ« gjendje tĂ« shkĂ«lqyer. NĂ« tĂ« ishin eshtrat e njĂ« burri rreth 35–40 vjeç, i varrosur bashkĂ« me kalin e tij tĂ« luftĂ«s,  njĂ« zakon i fisnikĂ«ve thrakĂ«.

Varri ishte i pasur me sende të çmuara si një kurorë ceremoniale prej argjendi të veshur me ar mbi kokën e të ndjerit, një byzylyk dhe unazë argjendi, si dhe një fibulë e punuar me mjeshtëri. Armatimi përfshinte një heshtë hekuri, pjesën qendrore të një mburoje dhe një shpatë të lakuar greke (machaera) me dorezë të zbukuruar me ar dhe gurë gjysmë të çmuar.  Një gjetje unike për arkeologjinë bullgare.

Edhe kali ishte zbukuruar me pajisje luksoze. Medalione ari, argjendi dhe bronzi, të veshura me ar dhe të punuara në reliev me skena nga mitologjia greke, ku shfaqej Herakliu duke luftuar me gjigandin Antaeus.

Sipas arkeologëve, ky është viti i dytë radhazi që zona përreth fshatit Kapitan Petko Voivoda nxjerr në dritë zbulime të jashtëzakonshme. Vetëm një vit më parë, aty u gjet një tjetër varr fisniku thrak, i lidhur me forcat romake, po ashtu i pasur me armë dhe bizhuteri ari.

Specialistët besojnë se bëhet fjalë për një nekropol dinastik të elitave thrake të periudhës së vonë helenistike. Zbulimet ofrojnë dëshmi të rralla mbi jetën, zakonet dhe lidhjet e kësaj shoqërie të lashtë, ku traditat vendase ndërthureshin me ndikimin grek dhe romak.

Gërmimet vazhdojnë, dhe arkeologët shpresojnë të zbulojnë më shumë për pushtetin dhe marrëdhëniet ndërkulturore në Thrakën e lashtë gjatë një prej periudhave më të rëndësishme të historisë së saj.

The post Zbulohet nĂ« Bullgari varri ‘luksoz’ i njĂ« luftĂ«tari thrak appeared first on Gazeta Si.

↗

Le t’i rikthehemi sĂ« mirĂ«s, asaj tĂ« vĂ«rtetĂ«s

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Susanna Tammaro- NĂ« vitin 1958, Hannah Arendt, nĂ« prologun e Vita activa, dĂ«shmon me njĂ«farĂ« habie reagimet qĂ« shkaktoi lansimi i Sputnikut, sateliti i parĂ« artificial qĂ« u dĂ«rgua me sukses nĂ« orbitĂ« njĂ« vit mĂ« parĂ« dhe qĂ« u pĂ«rshĂ«ndet nga bota si “hapi i parĂ« i çlirimit tĂ« njerĂ«zve nga burgu tokĂ«sor”.

Arendt vĂ« nĂ« dukje se, megjithĂ«se tĂ« krishterĂ«t e kishin pĂ«rshkruar tokĂ«n si njĂ« luginĂ« lotĂ«sh, dhe disa filozofĂ« kishin arritur ta konsideronin trupin si njĂ« burg pĂ«r shpirtin, deri atĂ«herĂ« askush nuk e kishte konceptuar tokĂ«n si njĂ« burg. “Ne kemi hequr dorĂ« nga Zoti, qĂ« ishte njĂ« At qiellor dhe, si baba, dialogonte me nĂ«nĂ«n TokĂ«â€, shkruan Arendt me njĂ« vizion profetik, duke shtuar se “vetĂ« dĂ«shira pĂ«r t’u arratisur nga burgu tokĂ«sor shfaqet nĂ« pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« krijuar jetĂ« nĂ« njĂ« provĂ« pĂ«r tĂ« prodhuar qenie njerĂ«zore mĂ« tĂ« pĂ«rparuara”.

Në këto shtatëdhjetë vjet, qielli është bërë tashmë një autostradë satelitësh ku mbi kokat tona rrotullohen më shumë se 7 mijë satelitë, përfshirë edhe ato që janë shndërruar në mbeturina hapësinore,  aq shumë sa që, në netët e Shën Lorencit, bëhet e vështirë të dallosh yjet që bien nga rrëmujat e shenjave artificiale.

Hannah Arendt

ÇfarĂ« do tĂ« thotĂ«, pĂ«r natyrĂ«n tonĂ« njerĂ«zore, njĂ« qiell plot me artefakte? Manjetika e lashtĂ« e qiellit ka qenĂ« gjithmonĂ« tĂ« shkaktojĂ« frikĂ«, habi dhe pyetje qĂ« lindin nga kĂ«to ndjenja. Dhe pyetjet e njerĂ«zve, qĂ« nga kohĂ«t e lashta, janĂ« gjithmonĂ« tĂ« njĂ«jta: “ÇfarĂ« kuptimi ka e gjithĂ« kjo pafundĂ«si misterioze?”, “Dhe ditĂ«t e mia, çfarĂ« kuptimi kanĂ«?”. KujtojmĂ« vargjet e mrekullueshme tĂ« Leopardi-t nĂ« KĂ«ndimin natĂ«n e njĂ« bariut endacak nĂ« Azi:

“ÇfarĂ« bĂ«n ti, hĂ«nĂ«, nĂ« qiell? MĂ« thuaj, çfarĂ« bĂ«n,

Hënë e heshtur?

Ngrihesh në mbrëmje, dhe shkon,

Duke vëzhguar shkretëtirat; pastaj pushon.

Ende nuk je ngopur

Me pĂ«rsĂ«ritjen e shtegut tĂ« pĂ«rjetshĂ«m?”

Kafshët, edhe pse kanë një inteligjencë që po zbulojmë çdo ditë e më komplekse, nuk do të ishin kurrë në gjendje të bënin pyetje sepse jetojnë në vetëdijen e çastit dhe të gjitha pyetjet e tyre lidhen vetëm me mbijetesën dhe me atë që do të ndodhë së shpejti.

Fjala Ă«shtĂ« ajo qĂ« na bĂ«n njerĂ«z, dhe fjala ekziston pikĂ«risht pĂ«r t’u pyetur. Tani qĂ« fjala Ă«shtĂ« zĂ«vendĂ«suar nga imazhet dhe kur ekziston, pĂ«rmban vetĂ«m pĂ«rgjigje pĂ«r pyetje tĂ« parĂ«ndĂ«sishme, ndoshta Ă«shtĂ« koha tĂ« reflektojmĂ« se sa kjo ka ndikuar nĂ« krizĂ«n shumĂ« tĂ« thellĂ«, kryesisht arsimore, tĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ« perĂ«ndimore tĂ« bollshme.

Civilizimet mund të mbarojnë për shkak të luftërave, pushtimeve, krizave ekonomike dhe degradimit të zakoneve, por mund të mbarojnë edhe në mënyrë banale, siç po ndodh sot, nga një tepricë komoditeti.

NĂ« vitet ’90 nuk ishte e nevojshme tĂ« ishe profet pĂ«r tĂ« parashikuar katastrofĂ«n qĂ« po afrohej; mjaftonte tĂ« ishe njĂ« person me sy kritik qĂ« dinte tĂ« vĂ«zhgonte realitetin. QĂ« nĂ« 1995, nĂ« librin tim “UnĂ« rrethi magjik”, kam parashikuar ardhjen e njĂ« “ujku” qĂ«, pĂ«rmes dominimit tĂ« ekranĂ«ve televizivĂ«, i trulloste fĂ«mijĂ«t, duke i bĂ«rĂ« tĂ« nĂ«nshtruar ndaj motit tĂ« tij: NjĂ« botĂ« e pastĂ«r dhe e bindur, bark i plotĂ« dhe mendje bosh.

Interneti ende nuk ishte i përhapur dhe shfaqeshin telefonat e mëdhenj fillestarë. Përshpejtimi i çmendur i tridhjetë viteve të fundit arriti të përmbushë planin e këtij ujku: varësi, shpërqendrim, manipulim, pasivitet, shoqëruar me mungesën totale të mendimit kritik. Numri shqetësues i Neet-ve , të rinjve që nuk studiojnë dhe nuk punojnë në vendin tonë, pasohet nga Rumania, që  flet për përhapjen e apatisë depresive dhe shkatërruese që ka përthithur gjeneratat më të reja. Burgu i botës është shndërruar në burgun e dhomës, ku përmes hiper-lidhjes, të rinjtë krijojnë realitetin e tyre të një lirie artificiale.

E di mirë që nuk mund të përgjithësojmë. Ka shumë të rinj të shkëlqyer, plot energji dhe kurajo, por kur ndalon të bisedosh me ta, kupton shpejt se ata kanë pasur fatin të takojnë një të rritur,  prind, mësues, profesor, mik,  që i ka parë dhe i ka udhëhequr, duke u kujdesur me autoritet dhe vëmendje. Në këta të rinj, frustrimi kryesor është pikërisht të mos merren seriozisht, të ndjekin shkolla dhe fakultete që u lejojnë të ecin me motorët në ngadalësim dhe të përballen me një treg pune që nga fillimi është i poshtër, i shënuar nga punësimi i përkohshëm dhe stazhet falas, që i detyron të qëndrojnë në familje deri pas të tridhjetave apo të emigrojnë.

NĂ« librin tim tĂ« vitit 2019, flisja pĂ«r fĂ«mijĂ«t-barishte. Ata janĂ« ata qĂ« lehtĂ«sohen tĂ« rriten “si t’u vijĂ«â€, duke u besuar mençurisĂ« sĂ« tyre tĂ« lindur. Fati i tyre,  rritur me tĂ« prindĂ«r qĂ« i adhurojnĂ«, pa rregulla, pa sfida, pa disfata dhe pa asnjĂ« rezistencĂ« ndaj stresit, edhe me tabletĂ«n nĂ« dorĂ« qĂ« nĂ« lindje , Ă«shtĂ« tĂ« pĂ«rthithen nga virtualiteti.

Toka është vërtetë burgu për të cilin fliste Hannah Arendt, por ky është projekti i burgut tonë të brendshëm që na shikon të shtypur midis një qielli të zymtë dhe të heshtur dhe një toke armike që po rebelon ndaj arrogancës sonë. Të gjitha kulturat njerëzore, që nga lashtësia, kanë njohur Qiellin si At, Tokën si Nënë, dhe plotësinë e jetës si një dialog të vazhdueshëm mes nesh dhe këtyre dy realiteteve.

Ndjenjat e pafuqisĂ« qĂ« dominojnĂ« kohĂ«n tonĂ«, pĂ«rhapja e vizioneve katastrofike, nga tĂ« cilat ndihemi pĂ«rgjegjĂ«s vetĂ«m ne, na ndan nga kuptimi i jetĂ«s. Nihilizmi i errĂ«t dhe kokĂ«fortĂ« qĂ« mbizotĂ«ron sot na paraqet vetĂ«m frustrimin e dĂ«shtimit. Bota Ă«shtĂ« asgjĂ«, dhe ne jemi asgjĂ« qĂ« endemi nĂ« njĂ« botĂ« pa kuptim. Jemi bĂ«rĂ« tĂ« verbĂ«r dhe tĂ« shurdhĂ«r ndaj kĂ«ngĂ«s sĂ« madhe tĂ« jetĂ«s. Por kuptimi i jetĂ«s Ă«shtĂ« gjithmonĂ« aty, pĂ«rpara syve tanĂ«. Çdo mĂ«ngjes lind dielli dhe ajo forcĂ« drite jep tonin pĂ«r simfoninĂ« e madhe tĂ« gjallesave. Ne jemi zhytur nĂ« kĂ«tĂ« rrjedhĂ«, tĂ« pezulluar pĂ«rgjithmonĂ« midis dritĂ«s dhe hijeve, midis lindjes dhe vdekjes, midis qiellit dhe tokĂ«s, midis zgjedhjes sĂ« errĂ«sirĂ«s ose pĂ«rfshirjes nĂ« vitalitetin e ndritshĂ«m qĂ« krijon gjithçka rreth nesh.

Ky kuptim nuk është tjetër veçse ajo dritë mistike që shfaqet në shikimin e fëmijëve kur lindin. Drita e habisë, drita e pafajësisë. Jo vetëm tek fëmijët, por edhe tek të vegjlit e çdo specieje dhe zogjtë që sapo dalin nga folja, duke parë rreth me çudinë e tyre.

Na duhet tĂ« kthehemi tĂ« flasim pĂ«r tĂ« mirĂ«n, pra tĂ«  mirĂ«n e etikĂ«s dhe jo pĂ«r mirĂ«n e ngatĂ«rruar tĂ« moralistĂ«ve. Thelbi i etikĂ«s njerĂ«zore ka qenĂ« gjithmonĂ« ai i Dekalogut: “TĂ« kam vendosur para jetĂ«s dhe vdekjes. Zgjidh jetĂ«n”. NĂ«se ndihemi tĂ« burgosur, kjo ndjenjĂ« shtypjeje lind nga zgjedhja e bĂ«rĂ« prej shumĂ« kohĂ«sh  tĂ« vdekjes, nga etiketimi pĂ«r njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« gjatĂ« si tĂ« mira, atyre gjĂ«rave qĂ« nĂ« fakt janĂ« tĂ« kĂ«qija. Planeti ynĂ« po kalon njĂ« krizĂ« shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«. LuftĂ«rat shpĂ«rthejnĂ« si zjarre tĂ« nxitura nga era, çdo ditĂ« dhjetĂ«ra mijĂ«ra tĂ« pafajshĂ«m sakrifikohen nĂ« altarin e delirĂ«ve demonikĂ« tĂ« pushtetit dhe parasĂ«, tashmĂ« tĂ« pakontrollueshĂ«m.

Megjithatë, është vetë historia e tragjedive të kaluara që na tregon mundësitë e jashtëzakonshme të njeriut. Mendoj për Takashi Paolo Nagai, mjekun që mbijetoi nga bomba atomike në Nagasaki dhe humbjen e gruas së tij , e djegur e  gjallë në atë flakë të tmerrshme, që jetoi për vite me sëmundjet si pasojë e bombës atomikës në një kasolle prej druri prej katër metra katrorësh, duke dëshmuar vazhdimisht zgjedhjen e dashurisë si rruga e vetme e shpëtimit.

Mendoj pĂ«r Viktor Frankl, psikiatrin qĂ« mbijetoi Auschwitz-in dhe qĂ« nĂ« librin e tij tĂ« domosdoshĂ«m “NĂ« kĂ«rkim tĂ« kuptimit ” i ndan njerĂ«zit nĂ« dy kategori tĂ« vetme: tĂ« mirĂ«t dhe tĂ« tjerĂ«t. NjerĂ«zit e mirĂ«, thotĂ« ai, dallohen sepse kanĂ« mbetur anstĂ€ndig, domethĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ« dhe tĂ« besueshĂ«m nĂ« dinjitetin e tyre njerĂ«zor.

Viktor Frankl

NĂ« librin e tij, ai tregon pĂ«r takimin me njĂ« grua tĂ« re nĂ« prag tĂ« vdekjes. “Jam mirĂ«njohĂ«se ndaj fatit qĂ« mĂ« goditi kaq rĂ«ndĂ«â€, i kishte pĂ«shpĂ«ritur gjatĂ« njĂ« vizite, “sepse nĂ« jetĂ«n time tĂ« mĂ«parshme isha shumĂ« e shfrenuar dhe nuk kisha asnjĂ« ambicie shpirtĂ«rore” .

 NĂ« ditĂ«t e fundit, tregonte mjeku, ajo dukej si e transformuar. “Kjo  pemĂ«â€  i kishte thĂ«nĂ« duke treguar njĂ« kalldrĂ«m tĂ« lulezuar pĂ«rtej dritares sĂ« infermierisĂ«, â€œĂ«shtĂ« shoqja  ime e vetme nĂ« momentet e vetmisĂ«, me tĂ« flas shpesh”.

I tronditur nga kĂ«to fjalĂ« dhe i bindur se po fliste nĂ« delirim, Frankl e pyeti nĂ«se pema i ishte pĂ«rgjigjur. “Po”, ishte pĂ«rgjigjur , ajo thotĂ« : “UnĂ« jam kĂ«tu. UnĂ« jam jeta. Jeta e pĂ«rtejme” .

Burimi: Corriere Della Sera

The post Le t’i rikthehemi sĂ« mirĂ«s, asaj tĂ« vĂ«rtetĂ«s appeared first on Gazeta Si.

↗

Pse japonezët përdorin çadra edhe kur është diell?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- NĂ« Japoni, çadrat nuk shĂ«rbejnĂ« vetĂ«m pĂ«r t’u mbrojtur nga shiu apo dielli por ato janĂ« mjete shpirtĂ«rore tĂ« afta tĂ« thĂ«rrasin shpirtra.

NĂ« shumicĂ«n e vendeve tĂ« botĂ«s, çadrat pĂ«rdoren thjesht pĂ«r tĂ« mbrojtur njerĂ«zit nga shiu ose pĂ«r t’u siguruar hije nga dielli. Edhe pse vizitorĂ«t nĂ« Japoni mund t’i shohin vendasit duke i pĂ«rdorur pĂ«r kĂ«to arsye, çadrat (sidomos ato tradicionale) kanĂ« njĂ« rol shumĂ« mĂ« tĂ« fuqishĂ«m nĂ« kulturĂ«n japoneze: ato shihen si enĂ« shpirtĂ«rore.

Sipas Tatsuo Danjyo, Profesor Emeritus i shkencave humane nĂ« Universitetin Beppu nĂ« prefekturĂ«n ƌita tĂ« JaponisĂ«, tradita japoneze beson se disa objekte  pĂ«rfshirĂ« çadrat  mund tĂ« shĂ«rbejnĂ« si yorishiro (objekt qĂ« tĂ«rheq hyjni ose shpirtra).

Ky besim Ă«shtĂ« thellĂ«sisht i rrĂ«njosur nĂ« histori. Çadrat u shfaqĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Japoni mes shekujve IX dhe XI, por nĂ« fillim nuk pĂ«rdoreshin pĂ«r t’u mbrojtur nga moti; ato ishin simbole tĂ« fuqisĂ« shpirtĂ«rore ose politike. Çadrat e hershme, si sashikake-gasa me dorezĂ« tĂ« gjatĂ«, ishin tĂ« rezervuara pĂ«r figurat fetare dhe politike dhe mbaheshin nga shĂ«rbĂ«torĂ« mbi personat e rĂ«ndĂ«sishĂ«m.

Në festivalin Yasurai Matsuri në Kyoto, çadrat e zbukuruara me lule besohet se largojnë sëmundjet dhe të këqijat nga njerëzit.

“JaponezĂ«t priren tĂ« kenĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« animiste tĂ« tĂ« menduarit,” i tha Danjyo BBC-sĂ«. “Forma rrethore e çadrĂ«s, qĂ« ngjan me formĂ«n e shpirtit, dhe doreza, qĂ« ngjan me njĂ« shtyllë  konsideroheshin si njĂ« vend ku shpirti mund tĂ« zbriste lehtĂ«sisht.”

Çadrat Kanazawa bĂ«hen me dorĂ« pĂ«r dy muaj duke pĂ«rdorur letĂ«r tĂ« trashĂ« washi, bambu tĂ« fortĂ« dhe teknika tĂ« veçanta forcimi.

Që në shekullin XII, sipas Danjyo, çadrat nisën të përdoren nga populli i thjeshtë, dhe ndër shekuj kanë ruajtur rëndësinë e tyre shpirtërore.

E njëjta rëndësi shpirtërore shfaqet ende në festivale të ndryshme në Japoni sot. Në Yasurai Matsuri në Kyoto, çadrat e stolisura me lule besohet se largojnë sëmundjet. Në Hakata Dontaku në qytetin verior Fukuoka (3-4 maj), parakalojnë platforma gjigante kasaboko; kalimi poshtë tyre thuhet se sjell shëndet dhe fat të mirë.

NĂ« ishullin Okinoshima tĂ« prefekturĂ«s Kƍchi, mĂ« 13-16 gusht, banorĂ«t krijojnĂ« struktura çadrash tĂ« zbukuruara pĂ«r tĂ« strehuar shpirtrat e tĂ« vdekurve gjatĂ« festivalit Obon. Çdo dy vjet, natĂ«n e 16 gushtit, kĂ«to çadra mbahen nĂ« njĂ« valle rituale rreth njĂ« platforme qendrore, duke udhĂ«hequr simbolikisht shpirtrat pĂ«rsĂ«ri nĂ« botĂ«n shpirtĂ«rore.

Çadrat kanĂ« frymĂ«zuar edhe njĂ« nga figurat mbinatyrore mĂ« tĂ« njohura tĂ« JaponisĂ«: Kasa yokai (shpirti i çadrĂ«s). KĂ«ta shpirtra shfaqen nĂ« artin historik, si nĂ« veprĂ«n Parada e NatĂ«s sĂ« MijĂ«ra GoblinĂ«ve, ku paraqiten sende shtĂ«piake tĂ« braktisura qĂ« marrin jetĂ«.

Zakonisht të paraqitur me një sy të vetëm dhe tipare të çuditshme, kasa yokai pasqyrojnë besimin animist japonez se edhe objektet mund të kenë shpirt, veçanërisht ato që janë përdorur, dashur dhe në fund janë hedhur poshtë.

Udhëtarët që duan të eksplorojnë historinë dhe mjeshtërinë e çadrave tradicionale japoneze mund ta bëjnë këtë përmes punëtorive dhe muzeve në mbarë vendin.

Prandaj, herën tjetër që do të hapësh një çadër në Japoni, sidomos një wagasa tradicionale, kujto se mund të bëjë më shumë se thjesht të të mbrojë nga shiu.

Burimi: BBC

The post Pse japonezët përdorin çadra edhe kur është diell? appeared first on Gazeta Si.

↗

Zbulimi arkeologjik që rishkruan epokën e akullnajave në Gadishullin Iberik

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- NjĂ« zbulim i jashtĂ«zakonshĂ«m arkeologjik nĂ« malet Atapuerca ka hedhur dritĂ« mbi praninĂ« e hershme tĂ« faunĂ«s sĂ« klimĂ«s sĂ« ftohtĂ« nĂ« Gadishullin Iberik. NjĂ« dhĂ«mb dreri nordik, i datuar ndĂ«rmjet 243 mijĂ« dhe 300 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«, Ă«shtĂ« gjetur sĂ« bashku me vegla prej guri nĂ« njĂ« shtresĂ« sedimentare, duke ofruar provat mĂ« tĂ« hershme tĂ« jetĂ«s sĂ« epokave akullnajore nĂ« kĂ«tĂ« rajon.

Zbulimi është rezultat i një studimi të përbashkët të kryer nga Muzeu Kombëtar i Shkencave Natyrore (MNCN-CSIC), Qendra Kombëtare për Kërkime mbi Evolucionin Njerëzor (CENIEH) dhe Instituti Katalanas i Paleoekologjisë Njerëzore dhe Evolucionit Shoqëror (IPHES-CERCA).

“Gjetja e njĂ« dreri nordik nĂ« kĂ«tĂ« gjerĂ«si gjeografike Ă«shtĂ« dĂ«shmi se valĂ«t e ftohta tĂ« Pleistocenit tĂ« MesĂ«m prekĂ«n thellĂ«sisht ekosistemet iberike  shumĂ« mĂ« herĂ«t dhe me mĂ« shumĂ« intensitet sesa besohej mĂ« parĂ«,” deklaroi Jan van der Made, studiues nĂ« MNCN-CSIC.

“Fosili na ndihmon tĂ« pĂ«rcaktojmĂ« mĂ« saktĂ« jo vetĂ«m datimin e vendgjetjes, por edhe pĂ«rmasat reale tĂ« periudhave akullnajore.”

Ky drer nordik i pĂ«rket gjinisĂ« Rangifer, dhe zbulimi e pĂ«rfshin zonĂ«n e Atapuerca-s brenda tĂ« ashtuquajturĂ«s “StepĂ« e Mamuthit” , njĂ« hapĂ«sirĂ« e gjelbĂ«r dikur e pĂ«rhapur nga Evropa PerĂ«ndimore deri nĂ« Siberi, e banuar nga specie tĂ« pĂ«rshtatura pĂ«r klimĂ«n e ftohtĂ«, si rinocerontĂ«t e leshtĂ« dhe drerĂ«t nordikĂ«.

“Ky zbulim Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r tĂ« kuptuar se si fauna e klimĂ«s sĂ« ftohtĂ« lĂ«vizte dhe se si komunitetet e hershme njerĂ«zore pĂ«rshtateshin ndaj ndryshimeve klimatike gjatĂ« Pleistocenit tĂ« MesĂ«m, rreth 800 mijĂ« deri nĂ« 125 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«,” shtoi Ignacio Aguilar Lazagabaster nga CENIEH.

Sipas studiuesve, edhe pse shumë specie të epokave të akullnajave u tërhoqën drejt veriut gjatë periudhave më të ngrohta, gadishulli Iberik ka shërbyer si një strehë natyrore për kafshët dashamirëse të klimës së ngrohtë duke ofruar kështu një pasqyrë komplekse të historisë biogjeografike të rajonit.

Studiuesit besojnë se ky është vetëm fillimi i një tabloje më të gjerë mbi ndikimin e klimës në evolucionin e faunës dhe jetës njerëzore në Evropën Jugore. Zbulime të mëtejshme në Atapuerca dhe më gjerë mund të ndihmojnë në zbardhjen e më shumë detajeve rreth mënyrës se si ekosistemet dhe njerëzit e hershëm iu përgjigjën ndryshimeve drastike të klimës në prehistori.

The post Zbulimi arkeologjik që rishkruan epokën e akullnajave në Gadishullin Iberik appeared first on Gazeta Si.

↗

34 vjet nga eksodi i madh i shqiptarëve

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- MĂ«ngjesin e 8 Gushtit 1991, nĂ« brigjet e Barit, u shfaq njĂ« anije tregtare e cila lĂ«kundej e rĂ«nduar, e ngarkuar jo me mall, por cit me njerĂ«z. MijĂ«ra trupa tĂ« ngjeshur, disa tĂ« varur nĂ« shkallĂ«, disa ulur mbi kontejnerĂ«, valĂ«visnin duart drejt brigjeve italiane. Ishte  dita qĂ« do tĂ« hynte  nĂ« historinĂ« e emigracionit shqiptar si eksodi i madh.

Një ditë më parë, porti i Durrësit ishte kthyer në një skenë kaosi. Shqipëria, e sapo dalë nga komunizmi, po përjetonte kolaps ekonomik. Raftet bosh, buka me racion, papunësia dhe pasiguria e kishin vrarë  shpresën se vendi mund të ripërtërihej.

 Italia dukej afër,  vetëm një det i ngushtë ndante realitetin gri nga ëndrra e reklamave me ngjyra që vinin nga televizioni.

Anija tregtare Vlora sapo ishte kthyer nga Kuba me një ngarkesë sheqeri. Por atë mëngjes, ngarkesa e saj e re do të ishin mbi 20 mijë njerëz të dëshpëruar. Ata u hodhën në ujë, u ngjitën me litarë dhe pushtuan çdo cep të saj.

Kapiteni Halim Milaqi, i rrethuar nga turma ,disa edhe të armatosur  nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të nisej drejt Italisë, me motorë të dëmtuar, pa radar dhe me anijen në kufijtë e fundosjes.

Udhëtimi ishte i rrezikshëm. Në mes të vapës, pasagjerët prenë tubat e ftohjes për të pirë ujë, duke rrezikuar motorin por thuhet se kapiteniMilaqi përdori ujë deti për ta shpëtuar. Në orën katër të mëngjesit, anija Vlora iu afrua Brindisit, por u refuzua. Kursi ndryshoi për në Bari.

Në port, autoritetet italiane e pritën me një plan të ftohtë: asnjë zbarkim dhe kthim i menjëhershëm. Por temperatura mbi 35 gradë, mungesa e ujit dhe ushqimit e bënë të pamundur që njerëzit të qëndronin më gjatë në bord. Pas orësh pritjeje, pasagjerët u çuan me autobusë në stadiumin e braktisur Stadio della Vittoria.

Kur turma kuptoi se shteti italian do t’i riatdhesonte mbrapsht shumĂ« prej tyre çanĂ« kordonin e policisĂ« dhe u zhdukĂ«n nĂ«pĂ«r rrugĂ«t e qytetit.

Në ditët që pasuan, rreth 3 mijë persona u riatdhesuan. Disa u kthyen vetë, të zhgënjyer nga pritja e italianëve. Të tjerë u mashtruan me premtimin se po shkonin në qytete të tjera italiane. Organizatat e të drejtave të njeriut dhe vetë Papa e dënuan trajtimin, por qeveria italiane këmbënguli se ishte e nevojshme për të ndalur valët e emigracionit.

Sot, 34 vite më vonë , 8 gushti mbetet një nga datat e shënuara në kujtesën kombëtare,  dita kur një anije mbajti mbi dallgë shpresat, frikën dhe dëshpërimin e një populli të tërë.

The post 34 vjet nga eksodi i madh i shqiptarëve appeared first on Gazeta Si.

↗

Një çmim në nder të Pashko Gjeçit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- GjashtĂ«dhjetĂ« e pesĂ« vjet pas botimit tĂ« pjesĂ«s sĂ«  parĂ« tĂ«  KomedisĂ« Hyjnore ( Ferri)  nga mjeshtĂ«ri Pashko Gjeçi, Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit nĂ« bashkĂ«punim me Institutin Italian tĂ« KulturĂ«s, themelojnĂ« çmimin letrar “Pashko Gjeçi” nĂ« nder tĂ« pĂ«rkhtyesit dhe intelektualit tĂ«  shquar.

Drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli, thotë për GazetaSi.al se kjo është një iniciativë e re kushtuar promovimit të letërsisë italiane në shqip dhe nderimit të rolit jetësor të përkthyesve letrarë në Shqipëri dhe Kosovë.

“Çmimi mban emrin e Pashko Gjeçit, pĂ«rkthyesit dhe intelektualit tĂ« shquar shqiptar, i cili realizoi pĂ«rkthimin e parĂ« tĂ« plotĂ« nĂ« shqip tĂ« KomedisĂ« Hyjnore tĂ« Dante Alighierit. Ky çmim pĂ«rfaqĂ«son lidhjen e fortĂ« dhe tĂ« qĂ«ndrueshme midis kulturĂ«s letrare italiane dhe asaj shqipe. Kontributi monumental i Gjeçit nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe shĂ«non njĂ« moment tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m historik dhe simbolizon dialogun gjuhĂ«sor dhe kulturor mes dy vendeve.”

Ky projekt, sipas Bardhylit, do të mbështetet financiarisht nga Instituti Italian i Kulturës dhe Qendra e Librit.

Alda Bardhyli (QKLL) dhe Alessandro Ruggera (IIC)

“Ky projekt ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« ftojĂ« tĂ« gjithĂ« pĂ«rkthyesit shqiptarĂ« tĂ« italishtes qĂ« tĂ« paraqesin dorĂ«shkrimet e tyre me pĂ«rkthime tĂ« veprave bashkĂ«kohore italiane nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Veprat fituese do tĂ« mbĂ«shteten pĂ«r botim nga Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit (QKLL), ndĂ«rsa Instituti Italian i KulturĂ«s nĂ« TiranĂ« do tĂ« ofrojĂ« mbĂ«shtetje pĂ«r procesin pĂ«rkthimor.”

Ajo thotë se do të jenë dy vepra që do të përkthehen, me kushtin të jenë të pabotuara më parë.

“Nga ‘Çmimi Pashko Gjeçi pĂ«r PĂ«rkthimin Letrar Italian’ do tĂ« pĂ«rzgjidhen dy vepra fituese, pĂ«rkthime nga pĂ«rkthyes shqiptarĂ«, tĂ« cilat ende nuk kanĂ« parĂ« dritĂ«n e botimit nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Fituesit do tĂ« shpallen gjatĂ« muajit tetor, nĂ« kuadĂ«r tĂ« JavĂ«s sĂ« KulturĂ«s Italiane.”

Kush ishte Pashko Gjeçi, përkthyesi i kryeveprave të letërsisë botërore?

Pashko Gjeçi lindi në Shkodër, më 7 shtator 1918. Mbaroi shkollën e Jezuitëve dhe gjimnazin Jezuit në Shkodër. Fillimisht mësoi mirë italisht, e më pas në gjimnaz edhe greqishten e vjetër dhe latinishten, gjuhë nga të cilat përktheu mrekullitë e letërsisë botërore në shqip.

Qysh nĂ« moshĂ« tĂ« re, kur ishte 16 vjeç, Pashko Gjeçi pĂ«rktheu disa poezi tĂ« poetit italian Xhakomo Leopardi. NĂ« vitin 1938, me gjysmĂ« burse tĂ« siguruar nga qeveria e asaj kohe, regjistrohet nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« dhe FilozofisĂ« nĂ« RomĂ«. Pashku kujtonte gjithnjĂ« me kĂ«naqĂ«si leksionet e prof. Ernest Koliqit, edhe pse shoqĂ«rimi me tĂ« do t’i kushtonte 5 vjet burg nga regjimi komunist. MĂ« 15 korrik 1942, ai diplomohet Doktor nĂ« LetĂ«rsi.

Pas kthimit nĂ« atdhe, mĂ« 4 shtator 1947 ndalohet me akuzĂ«n ‘pjesĂ«marrje nĂ« grup kundĂ«r pushtetit’. Pas lirimit nga burgu, regjimi komunist e transferoi nĂ« FushĂ« KrujĂ«, ku punoi gjatĂ« pĂ«r pĂ«rkthimin e kryeveprĂ«s Komedia Hyjnore, njĂ« pĂ«rshkrim i udhĂ«timit fantastik tĂ« Dantes nĂ«pĂ«r tri mbretĂ«ritĂ« e pĂ«rjetshme: Ferrin, Purgatorin dhe ParajsĂ«n. NĂ« vitin 1960 u botua pjesa e parĂ« e KomedisĂ«, ‘Ferri’. VeprĂ«s nuk i bĂ«hej ndonjĂ« jehonĂ« e madhe nĂ« atĂ« kohĂ«, por ish-drejtori i shtĂ«pisĂ« botuese, Nasho Jorgaqi, thotĂ« se njĂ« shqipĂ«rim tĂ« tillĂ« mund ta bĂ«nte vetĂ«m Pashko Gjeçi.

Menjëherë pas botimit të Komedisë Hyjnore të Dantes, nisi të përkthente Odisenë e Homerit, një punë që e përfundoi me sukses. Një tjetër kulm për përkthyesin ishin edhe Fausti i Gëtes dhe Hamleti i Shekspirit, gjithmonë vargje, gjithmonë kryevepra, gjithmonë në mënyrë mjeshtërore.

Gjithashtu, Pashko Gjeçi ka sjellë në gjuhën shqipe mrekullitë e greqishtes së vjetër; mund të thuhet se në botën shqiptare është i vetmi që e ka realizuar këtë gjë deri më sot. Pra, Pashko Gjeçi mbetet një figurë e shquar e letrave shqipe me përkthimet dhe shkrimet e tij bashkëkohore.

The post Një çmim në nder të Pashko Gjeçit appeared first on Gazeta Si.

↗

Jeta publike në antikitet/Dy zbulime të rralla në Laodicea dhe Pergamoni

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– ArkeologĂ«t kanĂ« bĂ«rĂ« dy zbulime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« qytetet antike tĂ« Laodiceas dhe Pergamonit, duke hedhur dritĂ« mbi jetĂ«n publike dhe zakonet e spektatorĂ«ve nĂ« periudhĂ«n romake.

Në Laodicea, pranë qytetit modern të Denizlit, u zbulua një sallë asambleje e lashtë, e ruajtur në gjendje të shkëlqyer, që daton rreth 2,000 vjet më parë. Ndërtesa, e ndërtuar në stilin e një teatri me 17 radhë ulësesh, mund të priste deri në 800 pjesëmarrës. Ajo shërbente si qendër politike, gjyqësore dhe administrative e qytetit. Janë gjetur mbishkrime me emrat e zyrtarëve të lartë, ndërsa një statujë e ulur besohet të përfaqësojë kryegjyqtarin e Laodiceas. Ndërtesa ka një strukturë unike arkitektonike me mure pesëkëndëshe dhe brendësi gjashtëkëndëshe , një risi në Anadollin e lashtë.

NdĂ«rkohĂ«, nĂ« Pergamon, gjatĂ« gĂ«rmimeve nĂ« amfiteatrin romak tĂ« shekullit II pas Krishtit, arkeologĂ«t nga Instituti Arkeologjik Gjerman dhe universitete europiane zbuluan dy blloqe ulĂ«sesh tĂ« gdhendura me emrat e spektatorĂ«ve tĂ« lashtĂ« qĂ« pĂ«rpiqeshin tĂ« “rezervonin” vendet mĂ« tĂ« mira nĂ« arenĂ«. Ndryshe nga ulĂ«set e zakonshme prej guri tĂ« bardhĂ« tufa, kĂ«to ishin prej andeziti tĂ« errĂ«t dhe mĂ« komod.

Disa emra janĂ« grekĂ«, tĂ« tjerĂ« romakĂ« tĂ« shkruar me shkronja greke si ΛυÎșÎčÎżÏ‚ pĂ«r Lucius. Disa prej tyre janĂ« tĂ« gdhendur thellĂ«, duke sugjeruar se qytetarĂ«t mund tĂ« kenĂ« paguar pĂ«r tĂ« siguruar vendin e tyre. “NjerĂ«zit pĂ«rpiqeshin tĂ« rezervonin ulĂ«set mĂ« tĂ« mira pĂ«r veten dhe tĂ« afĂ«rmit,” thotĂ« arkeologu Felix Pirson. “Pyetja Ă«shtĂ« nĂ«se tĂ« tjerĂ«t e pranonin kĂ«tĂ« apo jo.”

Të dy zbulimet ofrojnë një pamje të gjallë të jetës publike në qytetet romake dhe tregojnë se edhe atëherë, si sot, njerëzit konkurronin për vendet më të mira , qoftë në arenën politike, qoftë në atë të spektaklit.

Burimi: Archaeology Magazine

The post Jeta publike në antikitet/Dy zbulime të rralla në Laodicea dhe Pergamoni appeared first on Gazeta Si.

↗

David Grossman: Fakti qĂ« pĂ«rdoret fjala ‘gjenocid’ pĂ«r popullin hebre, duhet tĂ« na alarmojĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– Shkrimtari izraelit David Grossman, e ka pĂ«rshkruar fushatĂ«n e vendit tĂ« tij nĂ« Gaza si njĂ« gjenocid dhe ka thĂ«nĂ« se tani “nuk mund tĂ« mos pĂ«rdorĂ«â€ kĂ«tĂ« term.

“E pyes veten: si arritĂ«m deri kĂ«tu?”, tha shkrimtari i njohur dhe aktivisti pĂ«r paqe nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r gazetĂ«n italiane La Repubblica.

“Si ndodhi qĂ« na akuzuan pĂ«r gjenocid? VetĂ«m fakti qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret fjala ‘gjenocid’ pĂ«r Izraelin, pĂ«r popullin hebre, duhet tĂ« na alarmojĂ« dhe tĂ« na tregojĂ« se diçka shumĂ« e gabuar po ndodh me ne.”

Grossman tha se për shumë vite kishte refuzuar ta përdorte këtë term.

“Por tani nuk mund ta ndal veten, jo pas asaj qĂ« kam lexuar nĂ«pĂ«r gazeta, jo pas pamjeve qĂ« kam parĂ«, dhe as pas bisedave me njerĂ«z qĂ« kanĂ« qenĂ« atje. Kjo fjalĂ« Ă«shtĂ« si njĂ« ortek. Sapo e thua, vetĂ«m sa zmadhohet, si njĂ« ortek, dhe sjell mĂ« shumĂ« shkatĂ«rrim dhe vuajtje,” tha ai.

Komentet e Grossman-it vijnë disa ditë pasi dy organizata të mëdha për të drejtat e njeriut në Izrael thanë se Izraeli po kryen gjenocid në Gaza, në një kohë kur shqetësimi global për urinë në këtë territor të rrethuar është në rritje.

Autori, i cili prej kohĂ«sh kritikon qeverinĂ« izraelite, tha pĂ«r La Repubblica se po e pĂ«rdorte kĂ«tĂ« fjalĂ« “me dhimbje tĂ« madhe dhe zemĂ«r tĂ« thyer”.

“TĂ« lexosh nĂ« njĂ« gazetĂ« ose tĂ« dĂ«gjosh nĂ« biseda me miq nĂ« EvropĂ« lidhjen mes fjalĂ«ve ‘Izrael’ dhe ‘uri’ , veçanĂ«risht kur kjo vjen nga historia jonĂ«, nga ndjeshmĂ«ria qĂ« supozohet se kemi ndaj vuajtjes njerĂ«zore, nga pĂ«rgjegjĂ«sia morale qĂ« kemi pretenduar gjithmonĂ« pĂ«r çdo qenie njerĂ«zore, jo vetĂ«m pĂ«r hebrenjtĂ« , kjo Ă«shtĂ« shkatĂ«rruese,” tha Grossman, i cili fitoi çmimin mĂ« tĂ« lartĂ« letrar tĂ« Izraelit nĂ« vitin 2018, pĂ«r veprĂ«n e tij qĂ« mbulon mĂ« shumĂ« se tridhjetĂ« vjet.

David Grossman

“Okupimi na ka korruptuar,” tha ai. “Jam i bindur se mallkimi i Izraelit filloi me pushtimin e territoreve palestineze nĂ« vitin 1967. Ndoshta njerĂ«zit janĂ« lodhur duke dĂ«gjuar pĂ«r kĂ«tĂ«, por kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rteta. Jemi bĂ«rĂ« ushtarakisht tĂ« fuqishĂ«m dhe kemi rĂ«nĂ« nĂ« tundimin e fuqisĂ« absolute dhe idenĂ« se mund tĂ« bĂ«jmĂ« çfarĂ« tĂ« duam.”

I pyetur pĂ«r njohjen e shtetit palestinez nga Franca dhe Britania e Madhe, Grossman tha: “Mendoj se Ă«shtĂ« njĂ« ide e mirĂ« dhe nuk kuptoj histerinĂ« kĂ«tu nĂ« Izrael pĂ«r kĂ«tĂ« çështje. Ndoshta tĂ« merresh me njĂ« shtet tĂ« vĂ«rtetĂ«, me detyrime reale, nĂ« vend tĂ« njĂ« entiteti tĂ« paqartĂ« si Autoriteti Palestinez, do tĂ« ketĂ« pĂ«rparĂ«sitĂ« e veta. Sigurisht, do tĂ« duheshin kushte shumĂ« tĂ« qarta: pa armĂ« dhe garanci pĂ«r zgjedhje transparente, ku pĂ«rjashtohen ata qĂ« mbĂ«shtesin dhunĂ«n ndaj Izraelit.”

Ai tha se mbetet “i pĂ«rkushtuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« fortĂ«â€ ndaj zgjidhjes me dy shtete. “Do tĂ« jetĂ« e ndĂ«rlikuar, dhe si ne, ashtu edhe palestinezĂ«t, do tĂ« duhet tĂ« tregojmĂ« pjekuri politike pĂ«rballĂ« sulmeve tĂ« pashmangshme qĂ« do tĂ« vijnĂ«. Nuk ka plan tjetĂ«r.”

The post David Grossman: Fakti qĂ« pĂ«rdoret fjala ‘gjenocid’ pĂ«r popullin hebre, duhet tĂ« na alarmojĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

117 vjet nga lindja e Eqrem Çabejt

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- MĂ« 6 gusht 1908, 117 vjet mĂ« parĂ«, lindi nĂ« GjirokastĂ«r njĂ« ndĂ«r figurat mĂ« tĂ« ndritura tĂ« kulturĂ«s dhe shkencĂ«s shqiptare,  gjuhĂ«tari, akademiku dhe MĂ«suesi i Popullit, Eqrem Çabej.

I konsideruar si njĂ« nga patriarkĂ«t e gjuhĂ«s shqipe, Çabej ka lĂ«nĂ« njĂ« trashĂ«gimi tĂ« jashtĂ«zakonshme shkencore nĂ« fushĂ«n e gjuhĂ«sisĂ«, me theks tĂ« veçantĂ« nĂ« studimin e zanafillĂ«s dhe zhvillimit historik tĂ« shqipes. Ai njihet gjerĂ«sisht si njĂ« ndĂ«r autoritetet mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« albanologji, me pjesĂ«marrje tĂ« denjĂ« nĂ« forume ndĂ«rkombĂ«tare dhe botime nĂ« revista shkencore tĂ« huaja.

Studimet e para i kreu nĂ« Austri, ku pĂ«rfundoi gjimnazin nĂ« Klagenfurt dhe mĂ« pas studioi gjuhĂ«si krahasuese dhe albanologji nĂ« universitetet e Gracit dhe tĂ« VjenĂ«s, ku mori titullin “Doktor i FilozofisĂ«â€ nĂ« vitin 1933. Pas kthimit nĂ« ShqipĂ«ri, kontribuoi nĂ« arsim si mĂ«sues dhe pedagog nĂ« qytete tĂ« ndryshme, ndĂ«rsa pas vitit 1944 nisi punĂ«n e tij kĂ«rkimore pranĂ« Institutit tĂ« Shkencave dhe mĂ« pas nĂ« Universitetin e TiranĂ«s.

Eqrem Çabej ka qenĂ« anĂ«tar themelues i AkademisĂ« sĂ« Shkencave tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe njĂ« nga figurat kyçe tĂ« hartimit tĂ« normave tĂ« drejtshkrimit tĂ« shqipes. Ai dha ndihmesĂ« tĂ« pazĂ«vendĂ«sueshme nĂ« pĂ«rgatitjen e teksteve universitare dhe hartimin e fjalorĂ«ve e terminologjive shkencore.

Eqrem Çabej

NdĂ«r veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« tij pĂ«rmenden: “Studime etimologjike nĂ« fushĂ« tĂ« shqipes” (7 vĂ«llime) “Fonetika historike e shqipes” “Hyrje nĂ« historinĂ« e gjuhĂ«s shqipe” Botimi kritik i “Mesharit” tĂ« Gjon Buzukut si dhe shumĂ« artikuj dhe studime nĂ« fushat e folklorit, etnografisĂ« dhe historisĂ« sĂ« letĂ«rsisĂ«.

Eqrem Çabej Ă«shtĂ« nderuar me titujt dhe çmimet mĂ« tĂ« larta shtetĂ«rore, pĂ«rfshirĂ« Çmimin e RepublikĂ«s dhe Urdhrin “Nderi i Kombit”. Ai ndĂ«rroi jetĂ« nĂ« RomĂ« nĂ« vitin 1980, por vepra e tij vijon tĂ« jetojĂ« si themel i gjuhĂ«sisĂ« moderne shqiptare.

The post 117 vjet nga lindja e Eqrem Çabejt appeared first on Gazeta Si.

❌