Vala e zgjatur e tĂ« nxehtit nordik nĂ« korrik u pĂ«rkeqĂ«sua shumĂ« nga kriza klimatike dhe tregon se âasnjĂ« vend nuk Ă«shtĂ« i sigurt nga ndryshimet klimatikeâ, thonĂ« shkencĂ«tarĂ«t.
Norvegjia, Suedia dhe Finalanda kanë historikisht klimë të ftohtë, por u goditën nga temperatura të larta, duke përfshirë një periudhë rekord prej 22 ditësh mbi 30C (86C) në Finlandë.
Suedia duroi 10 ditĂ« radhazi me ânetĂ«t tropikaleâ, kur temperaturat nuk ranĂ« nĂ«n 20C (68F)
Ngrohja globale, e shkaktuar nga djegia e lëndëve djegëse fosile, e bëri valën e të nxehtit të paktën 10 herë më të mundshme dhe 2 gradë Celsius më të nxehtë, thanë shkencëtarët.
Disa nga të dhënat e motit dhe modelet klimatike të përdorura në analizën e tyre treguan se vala e të nxehtit do të kishte qenë e pamundur pa përkeqësimin e klimës të shkaktuar nga njeriu.
Nxehtësia pati efekte të gjera, me spitalet që i mbinxehën dhe u mbipopulluan, dhe disa u detyruan të anulonin ndërhyrjet kirurgjikale të planifikuara.
Të paktën 60 persona u mbytën ndërsa noti në natyrë u rrit, teksa lulëzuan algat toksike në dete dhe liqene.
Qindra zjarre u dogjën në pyje dhe u raportua se njerëz u alivanosën në ngjarjet e sezonit të festave.
Në valën e fundit të madhe të të nxehtit në rajon, në vitin 2018, 750 njerëz vdiqën herët vetëm në Suedi dhe shkencëtarët parashikojnë një numër të ngjashëm viktimash pasi të përpunohen të dhënat.
Edhe jeta e egër u prek, veçanërisht drerët e famshëm të gadishullit skandinav.
Disa kafshë ngordhën nga vapa dhe të tjera hynë në qytetet duke kërkuar hije. Shoferët u paralajmëruan se drerët mund të kërkonin të freskoheshin në tunelet rrugore.
Pjesa më e madhe e hemisferës veriore ka përjetuar valë të nxehti në javët e fundit.
Kjo përfshin Mbretërinë e Bashkuar, Spanjën dhe Kroacinë, ku shkatërrimi nga zjarret është pothuajse dyfishi i mesatares 20-vjeçare, si dhe SHBA-në, Japoninë dhe Korenë e Jugut.
Shkencëtarët janë të sigurt se kriza klimatike e ka intensifikuar këtë mot ekstrem.
Prof. Friederike Otto, njĂ« klimatologe nĂ« Imperial College London, e cila drejton bashkĂ«punimin World Weather Atribution (WWA), i cili bĂ«ri analizĂ«n nordike, tha: âEdhe vendet relativisht tĂ« ftohta skandinave po pĂ«rballen me valĂ« tĂ« rrezikshme tĂ« nxehtĂ«sisĂ« sot me 1.3 gradĂ« Celsius ngrohje â asnjĂ« vend nuk Ă«shtĂ« i sigurt nga ndryshimet klimatike.â
âDjegia e naftĂ«s, gazit dhe qymyrit po vret njerĂ«z sot. LĂ«ndĂ«t djegĂ«se fosile po e rĂ«ndojnĂ« motin ekstrem dhe pĂ«r tĂ« ndaluar qĂ« klima tĂ« bĂ«het mĂ« e rrezikshme, duhet tĂ« ndalojmĂ« djegien e tyre dhe tĂ« kalojmĂ« nĂ« energji tĂ« rinovueshme.â
Valët e të nxehtit si ajo në Skandinavi do të bëhen pesë herë më të shpeshta deri në vitin 2100 nëse ngrohja globale arrin 2.6 gradë Celsius, që është trajektorja e sotme.
Maja Vahlberg, njĂ« eksperte suedeze nĂ« QendrĂ«n e KlimĂ«s sĂ« Kryqit tĂ« Kuq dhe GjysmĂ«hĂ«nĂ«s sĂ« Kuqe, tha: âKy korrik na kujtoi se nĂ« veri, nxehtĂ«sia nuk Ă«shtĂ« njĂ« kĂ«rcĂ«nim i largĂ«t, por po depĂ«rton nĂ« spitale, institucione kujdesi dhe shtĂ«pi.
Infrastruktura jonĂ« nuk Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar pĂ«r tâi bĂ«rĂ« ballĂ« kĂ«tyre temperaturave ekstreme dhe popullsia jonĂ« nĂ« plakje Ă«shtĂ« gjithnjĂ« e mĂ« e ndjeshme ndaj nxehtĂ«sisĂ« sĂ« rrezikshme.â
«Pashë një dre të qëndronte në të njëjtën zonë me hije për tre ditë rresht pa kullotur, një shenjë e qetë e tendosjes që po shkaktonte nxehtësia», tha ajo.
Studimi i shpejtë i WWA-së mbi rolin e ngrohjes globale të shkaktuar nga njeriu në valën e të nxehtit nordik krahasoi mundësinë e temperaturave të larta në klimën më të nxehtë të sotme me atë në periudhën më të ftohtë paraindustriale, duke u përqendruar në periudhën më të nxehtë dy-javore në secilin vend.
Studimi zbuloi se edhe rritja relativisht e vogël prej 0.2 gradë Celsius e temperaturës globale që nga viti 2018 kishte dyfishuar mundësinë e valëve të tilla të nxehtësisë, duke treguar se çdo pjesë e gradës kishte rëndësi, thanë shkencëtarët.
âNdryshimi i klimĂ«s po e riformĂ«son nĂ« thelb botĂ«n nĂ« tĂ« cilĂ«n jetojmĂ«â, tha Dr. Clair Barnes, nĂ« Imperial College London.
Një aspekt mbresëlënës i valëve të të nxehtit ishte numri i netëve tropikale.
âNĂ« njĂ« stacion nĂ« SuedinĂ« veriore, patĂ«m 10 ditĂ« tĂ« tilla nĂ« fund tĂ« korrikut, gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e jashtĂ«zakonshmeâ, tha Prof Erik Kjellström, nĂ« Institutin Meteorologjik Suedez.
Amalie SkĂ„levĂ„g, nĂ« Institutin Meteorologjik Norvegjez, tha: âNetĂ«t e nxehta mund tĂ« jenĂ« tĂ« rrezikshme kur trupi nuk ka mundĂ«si tĂ« pushojĂ« dhe tĂ« rikuperohet pas njĂ« dite tĂ« nxehtĂ«, dhe kjo Ă«shtĂ« veçanĂ«risht e vĂ«rtetĂ« pĂ«r njerĂ«zit me probleme shĂ«ndetĂ«sore.â
Efektet e valës së të nxehtit tek drerët kërcënojnë jetesën e komuniteteve indigjene Sami, të cilat i kanë kullotur ata për më shumë se 1,000 vjet.
âĂrregullime tĂ« tilla kĂ«rcĂ«nojnĂ« gjithashtu shĂ«ndetin [e Samive] dhe tĂ« drejtĂ«n e tyre pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur njĂ« mĂ«nyrĂ« jetese â kjo e bĂ«n ndryshimin e klimĂ«s njĂ« çështje tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriutâ, tha Vahlberg./ The Guardian.
The post âAsnjĂ« vend sâĂ«shtĂ« i sigurtâ/ Alarmi i shkencĂ«tarĂ«ve: Vala vdekjeprurĂ«se e tĂ« nxehtit nordik e mbingarkuar nga kriza klimatike appeared first on Albeu.com.
Login
