Kjo teknologji inovative u jep shpresë pacientëve duke përdorur rreze të përqendruara me doza të larta për të trajtuar tumore të vegjël dhe ndryshime anormale në tru apo në pjesë të tjera të trupit, me saktësi maksimale
MSc. Fesal Selimi, PhDc. Ekspert i Fizikës Mjekësore; Ekspert për Mbrojtje nga Rrezatimi
Imagjinoni sikur një tumor ose një problem serioz në tru të trajtohej pa operacion klasik, pa dhimbje dhe pa javë të tëra shërimi neper spitale. Sot kjo është e mundur falë Radioterapisë Stereotaktike (SRS), një metodë moderne që përdor rrezatim të fokusuar për të shkatërruar qelizat e sëmura, duke ruajtur indet e shëndetshme.
Kur kirurgu zëvendësohet nga rrezet
Radioterapisë Stereotaktike (SRS) nuk është kirurgji invazive. Në vend të saj përdoren rreze shumë të fuqishme që përqendrohen në një pikë të saktë të trurit me precizitet milimetrik. Kjo teknikë përdoret për tumore të trurit (beninje dhe malinje) që janë më të vegjël se 3cm.
Procedurë e thjeshtë, rezultat i madh
Pas ekzaminimeve të avancuara si MRI dhe CT, pacienti përgatitet me kujdes për CT Simulim, pastaj imazhet fuzionohen me precizitet të lartë, dhe më pas Onkologu i konturon zonat që duhen trajtuar.
Fizikani mjekësor harton planin më të përshtatshëm, ndërsa trajtimi kryhet në aparatura moderne e të specializuara, si Gamma Knife apo Linac.
Seanca zgjat vetëm disa minuta deri në një orë, dhe në shumicën e rasteve pacienti kthehet në shtëpi i qetë dhe i sigurt që po atë ditë.
Fizikani mjekĂ«sor â arkitekti i padukshĂ«m i trajtimit
Përgatit planin e rrezatimit për çdo pacient. Kontrollon dhe kalibron pajisjet që çdo rreze të shkojë aty ku duhet. Siguron mbrojtjen e indeve të shëndetshme. Bashkëpunon me mjekët për një trajtim të personalizuar dhe të sigurt.
Pa këtë profesionist, asnjë trajtim me SRS nuk mund të realizohet me sukses.
Syri i padukshëm i precizitetit
Radioterapia Stereotaktike është një arritje madhore e mjekësisë moderne. Ajo ofron jetë, shpresë dhe alternativa të reja për pacientë që dikur nuk kishin mundësi tjetër për trajtim. Por suksesi i saj nuk vjen vetëm nga teknologjia, por nga eksperti i fizikës mjekësore, i cili është syri i padukshëm që garanton precizitet, siguri dhe rezultate. /Telegrafi/
Teknika David: alternativë fiziologjike ndaj operacionit Bentall të modifikuar
Â
Dr. Kushtrim Shala Mjek specialist kardiokirurg tel: +38348587588 e-mail: dr.kushtrimshala@gmail.com
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Operacioni David?
RrĂ«nja aortale Ă«shtĂ« zona fillestare e aortĂ«s apo enĂ«s mĂ« tĂ« madhe tĂ« trupit qĂ« lidh aortĂ«n me barkushen (ventrikulin) e majtĂ«, dhomĂ«n kryesore tĂ« pompimit tĂ« zemrĂ«s, dhe brendĂ«si pĂ«rmban valvulĂ«n aortale. Valvula aortale kontrollon rrjedhĂ«n e gjakut nga ventrikuli i majtĂ« nĂ« aortĂ«. Operacioni/procedura David, konsiston nĂ« rindĂ«rtimin rrĂ«njĂ«s sĂ« sĂ«murĂ« tĂ« aortĂ«s duke ruajtur valvulĂ«n aortale native tĂ« pacientit. ĂshtĂ« njĂ« prej teknikave tĂ« zĂ«vendĂ«simit tĂ« rrĂ«njĂ«s sĂ« aortĂ«s duke ruajtur valvulĂ«n aortale (VSRR), e njohur ndryshe edhe si teknika e reimplantimit. GjatĂ« operacionit David valvula aortale native reimplantohet brenda njĂ« tubi/grafti Dacron i madhĂ«sisĂ« sĂ« pĂ«rshtatshme me tĂ« cilin rivendoset gjeometria normale e rrĂ«njĂ«s sĂ« aortĂ«s dhe pĂ«rforcohet unaza apo anulusi aortal. NĂ« rastet kur duhet tĂ« zĂ«vendĂ«sohet rrĂ«nja e aortĂ«s pjesĂ« e sĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« edhe valvula aortale e cila nĂ« tĂ« shumtĂ«n e rasteve mund tĂ« jetĂ« e shĂ«ndoshĂ«, pra e padĂ«mtuar rekomandohet qĂ« ajo tĂ« ruhet duke zĂ«vendĂ«suar vetĂ«m rrĂ«njĂ«n e aortĂ«s. PĂ«rparĂ«sia e kĂ«tij operimi Ă«shtĂ« se riparimi i rrĂ«njĂ«s sĂ« aortĂ«s dhe regurgitimit aortal qĂ« e shoqĂ«ron pa e zĂ«vendĂ«suar valvulĂ«n me njĂ« protezĂ« (mekanike ose biologjike â operacioni Bentall i modifikuar) me çka shmanget pĂ«rdorimi i antikoagulantĂ«ve gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s dhe ndĂ«rlikimet qĂ« lidhen me valvulat prostetike.
Cilët pacientë mund të jenë kandidat për operacionin David?
Pacientët me aneurizma të rrënjës së aortës: Pacientët me zgjerim ose fryrje të rrënjës së aortës janë në rrezik për çarje apo rupturë të aneurizmës.
Njerëzit me sëmundje gjenetike të indit lidhor: Njerëzit me sëmundje gjenetike të indit lidhor si sindroma Marfan, sindroma Loeys-Dietz ose sindroma Ehlers-Danlos janë në rrezik për zgjerim të rrënjës së aortës dhe diseksion të aortës.
Zgjerimi i rrënjës së aortës me insuficiencë të valvulës aortale:Me operacionin David, rrënja e aortës korrigjohet dhe valvula aortale ruhet, duke penguar rrjedhjen e gjakut prapa (insuficiencën aortale).
Pacientët që kanë pësuar diseksion apo çarje të rrënjës së aortës: Diseksioni i aortës është një çarje në murin e aortës që lejon që gjaku të rrjedhë midis shtresave të murit të aortës.
PacientĂ«t me valvula bikuspidale: mund tĂ« jenĂ« kandidatĂ« nĂ«se cilĂ«sia dhe gjeometria e kuspiseve lejojnĂ« riparim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m â por anatomia bikuspidale kĂ«rkon gjykim tĂ« kujdesshĂ«m dhe pĂ«rvojĂ« tĂ« kardiokirurgut.
Tek të gjitha patologjitë e mësipërme, valvula aortale e pacientit duhet të përmbushë kushtet e mëposhtme:
Kuspiset/fletëzat valvulare të jenë strukturalisht të shëndosha. Valvula të jetë duke funksionuar siç duhet ose me insuficiencë sekondare si pasojë e dilatimit të anulusit e që mund të riparohet. Ka pak ose aspak depozita kalciumi (kalcifikim) në kuspise. Nuk ka stenozë valvulare.
Avantazhet e procedures David (teknika e reimplantimit) kundrejt operimit Bentall të Modifikuar
1. Ruajtja e fiziologjisë së valvulës native
Kuspiset native ruajnë dinamikën natyrale të rrjedhjes dhe shmangen e problemet e gradientit të valvulave prostetike. Kjo përkthehet në hemodinamikë të shkëlqyer.
2. Pa antikoagulim gjatë gjithë jetës
Shmang rreziqet e antikoagulimit (gjakderdhje, monitorim) tĂ« lidhura me valvulat mekanike â njĂ« avantazh i qartĂ« pĂ«r pacientĂ«t e rinj dhe aktivĂ«. Kjo gjithashtu pĂ«rmirĂ«son cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s.
3. Rreziqe më të ulëta që lidhen me valvulat prostetike
Eliminon rreziqet e endokarditit të valvulës prostetike që lidhen drejtpërdrejt me fletëzat e valvulës së implantuar dhe degjenerimin strukturor të valvulës (në valvulat biologjike). Si çdo operim edhe operacion David ka rrezikun e vet të rioperimit, liria e përgjithshme nga ndërlikimet që lidhen me valvulën është më e favorshme.
4. Qëndrueshmëria më e lartë në pacientë të përzgjedhur
Në qendrat me përvojë, mbijetesa afatmesme dhe afatgjatë dhe liria nga ri-operimi janë të shkëlqyera krahasuar me operacionin Bentall në shumë seri; studimet tregojnë shkallë pak më të ulët të ri-operimit, Pashtu shkalla e mbijetesës dhe e eventeve që lidhen me valvulën mbeten të favorshme kur përzgjedhja dhe teknika janë optimale.
Si kryhet operacioni David?
Si edhe operimet tjera kardiake kryhet nën anestezion të përgjithshëm me sternotomi mediane apo ministernotomi. Mirëpo mund të bëhet dhe me qasje minimale invasive me prerje të vogël mes brinjëve nën sqetull. Me këtë metodë, sternumi mbetet i paprekur.
Aorta e zgjeruar hiqet së bashku me sinuset aortale, dhe arteriet koronare përgatiten duke prerë aortën në pikat e tyre të daljes. Valvulat aortale mbeten në vend.
Përgatitet një graft sintetik Dacron i përshtatshëm për gjerësinë e rrënjës së aortës me të cilin rindërtohet rrënja e aortës.
Valvulat aortale, së bashku me indet përreth, implantohen brenda graftit Dacron me qepje të vazhdueshme, poashtu komisurat fiksohen në graft.
Butonet koronare të shkëputura më parë qepen në vrimat e hapura në graftin Dacron dhe zëvendësimi i rrënjës aortale përfundon.
Pjesa distale e graftit Dacron apo rrënjës së re të aortës anastomozohet në indin aortik të paprekur ose përmes një grafti të dytë Dacron, dhe operacioni përfundon.
Procesi pas operacionit
Rehabilitimi postoperativ te pacientët me ndërhyrje kirurgjike në zemër dhe në aortë nuk dallon shumë. Pacientët zakonisht lirohen në shtëpi në ditën e 7 pas operimit. Me ndërhyrjen kirurgjikale tradicionale që përfshin një prerje të sternumit, shumica e pacientëve mund të kthehen në aktivitetet e tyre të përditshme brenda pak javësh. Megjithatë, shërimi i plotë mund të zgjasë 2-3 muaj. Me ndërhyrjen minimale invazive nën sqetull, pacientët mund të kthehen në aktivitetet e tyre të përditshme dhe të punojnë më shpejt sesa me ndërhyrjen kirurgjikale të hapur. Për më tepër, nuk ekziston nevoja për përdorim të përjetshëm të antikoagulantëve (hollues gjaku), duke minimizuar rrezikun e ndërlikimeve nga valvulat artificiale. Pacientët marrin aspirinë me dozë të ulët për 3-6 muaj pas operacionit.
Sa është e suksesshme ndërhyrja kirurgjike sipas Davidit?
Procedura David është një teknikë kirurgjikale e sigurt dhe efektive për trajtimin e problemeve të valvulës aortale dhe rrënjës së aortës. Ruajtja e valvulës aortale native të pacientit përmirëson cilësinë e jetës së pacientit pas operacionit dhe zvogëlon rrezikun e komplikacioneve afatgjata.
Ndërhyrja riparon me sukses rrënjën dhe valvulën e aortës në më shumë se 95% të rasteve.
Shkalla mbijetesës në ndërhyrjen kardiokirurgjike David është mbi 99 përqind në pacient të zgjedhur.
Në varësi të gjendjes së valvulës, ka të ngjarë që pacienti të mos ketë nevojë për një ndërhyrje tjetër kirurgjikale të valvulës së aortës. Shumica e pacientëve (92% deri në 98%) nuk do të kenë nevojë për një të tillë brenda 10 viteve nga operacioni.
Përafërsisht 95% e pacientëve me anatomi të valvulës aortale trikuspidale ose çrregullime të indit lidhës nuk kanë nevojë për përsëritje të kirurgjisë së valvulës aortale pas 10 vitesh dhe nuk përjetojnë pamjaftueshmëri të rëndë të valvulës aortale.
Sidoqoftë përpara se të marrin në konsideratë ndërhyrjen kirurgjikale, është e rëndësishme që pacientët të konsultohen me një kardiokirurg me përvojë në kirurgjinë zemrës dhe aortës dhe të marrin informacion të detajuar në lidhje me rreziqet dhe përfitimet e procedurës. /Telegrafi/
Referencat:
âą 1.Arabkhani B, Klautz RJM, de Heer F, et al. A multicentre, propensity score matched analysis comparing a valve-sparing approach to valve replacement in aortic root aneurysm: Insight from the AVIATOR database. Eur J Cardiothorac Surg 2023;63:ezac514. 10.1093/ejcts/ezac514 âą 2.Isselbacher EM, Preventza O, Hamilton Black J, 3rd, et al. 2022 ACC/AHA Guideline for the Diagnosis and Management of Aortic Disease: A Report of the American Heart Association/American College of Cardiology Joint Committee on Clinical Practice Guidelines. Circulation 2022;146:e334-482. 10.1161/CIR.0000000000001106 âą 3.Mastrobuoni S, Govers PJ, Veen KM, Jahanyar J, van Saane S, Segreto A, Zanella L, de Kerchove L, Takkenberg JJM, Arabkhani B. Valve-sparing aortic root replacement using the reimplantation (David) technique: a systematic review and meta-analysis on survival and clinical outcome. Ann Cardiothorac Surg. 2023 May 31;12(3):149-158. doi: 10.21037/acs-2023-avs1-0038. PMID: 37304702; PMCID: PMC10248907. âą 4. Cardiac Surgery Operative technique 2nd edition 2012
Nga inflamacioni tek ndryshimet degjenerative: Diagnostikimi, grupet e rrezikuara dhe qasjet terapeutike
Â
Dr. Nexhmedin Duriqi, Specialist i OrtopedisĂ« â Kirurg spinal 383 44 233 485; Nex68@yahoo.com; Dr.duriqi@gmail.com Dr. Adnan Duriqi, Specializant i OrtopedisĂ« Adnanduriqi0@gmail.com
Shtylla kurrizore është struktura qendrore që mban trupin në ekuilibër dhe lejon lëvizje të lira në përditshmëri. Rajoni cervical dhe torakolumbal është një zonë kyçe për shpërndarjen e forcave biomekanike gjatë çdo aktiviteti fizik. Në këtë rajon, pikat ku tendinat, ligamentet dhe kapsulat artikulare fiksohen në kockë, luajnë një rol kritik në stabilitetin e shtyllës kurrizore.
Enthesopathia thoracolumbalis Ă«shtĂ« njĂ« gjendje patologjike ku pĂ«sojnĂ« ndryshime inflamatore ose degjenerative, shpesh si pasojĂ« e mbingarkesĂ«s mekanike, mikrotraumave tĂ« pĂ«rsĂ«ritura ose sĂ«mundjeve sistemike si spondiloartropatitĂ«. NdĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« dukje mund tĂ« duket si njĂ« problem âlokalâ, pasojat e saj ndikojnĂ« drejtpĂ«rdrejt nĂ« cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s sĂ« pacientit, duke e kufizuar nĂ« aktivitetet e punĂ«s, sportit dhe madje edhe nĂ« lĂ«vizjet mĂ« tĂ« thjeshta tĂ« pĂ«rditshme.
Enthesopathia cervicalis përbënë një nga arsyet më të zakonshme të konsultimeve mjekësore dhe është një problem i shpeshtë që ndikon në cilësinë e jetës së shumë pacientëve. Ato mund të jenë pasojë e ndryshimeve inflamatore, degjenerative ose mekanike, të cilat ngjajnë dhe ndërlidhen shpesh me proceset patologjike që ndodhin edhe në rajonin torakolumbal.
Entezat janĂ« struktura tĂ« pĂ«rbĂ«ra nga fibra kolagjeni qĂ« kalojnĂ« gradualisht nĂ« kockĂ«, duke vepruar si âamortizatorĂ«â ndaj forcave tĂ« tĂ«rheqjes dhe kompresionit. NĂ« enthesopatinĂ« cervicale apo torakolumbale:
Mikrotraumat e përsëritura çojnë në inflamacion lokal (enthesitis). Inflamacioni i vazhdueshëm mund të shkaktojë kalcifikim ose formim osteofitesh. Në sëmundjet inflamatore (p.sh., spondiloartropatitë), ky proces shoqërohet me reaksione autoimune që përshpejtojnë dëmtimin. Ndryshimet degjenerative lidhen me moshën, humbjen e elasticitetit dhe ngarkesën kronike mbi strukturat.
Ankesat e pacientëve
PacientĂ«t me enthesopati torakolumbale shpesh paraqiten me njĂ« dhembje tĂ« thellĂ« dhe tĂ« bezdisshme nĂ« rajonin torakolumbal, e cila rritet gjatĂ« aktivitetit fizik dhe mund tĂ« bĂ«het aq e mprehtĂ« sa tĂ« ndĂ«rpresĂ« punĂ«n apo aktivitetet e pĂ«rditshme. Ata e pĂ«rshkruajnĂ« ndjesinĂ« si njĂ« ângurtĂ«siâ qĂ« i shoqĂ«ron sidomos nĂ« mĂ«ngjes, duke e bĂ«rĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« ngritjen nga shtrati ose pĂ«rkuljen pĂ«r tĂ« kryer detyra tĂ« thjeshta. LĂ«vizjet si pĂ«rkulja pĂ«rpara, kthimi i trupit nĂ« anĂ« apo ngritja e peshave shpesh shkaktojnĂ« njĂ« pĂ«rkeqĂ«sim tĂ« menjĂ«hershĂ«m tĂ« dhembjes, ndĂ«rsa qĂ«ndrimi pĂ«r kohĂ« tĂ« gjatĂ« nĂ« njĂ« pozicion, qoftĂ« ulur apo nĂ« kĂ«mbĂ«, e intensifikon ndjesinĂ« e parehatshme. Shpesh ata shfaqin lodhje tĂ« muskujve paravertebralĂ« dhe ndjeshmĂ«ri tĂ« theksuar nĂ« prekje, gjĂ« qĂ« i bĂ«n tĂ« shmangin lĂ«vizjet spontane.
Në mënyrë të ngjashme, pacientët me enthesopati në rajonin e qafës përjetojnë dhembje të vazhdueshme dhe ngurtësi që kufizon lëvizshmërinë e kokës dhe shpinës së sipërme. Këto dhembje shpesh intensifikohen gjatë aktiviteteve të përditshme si kthimi i kokës, qëndrimi në pozicione të tensionuara në punë me kompjuter, apo gjatë ngritjes së objekteve. Ngurtësia e mëngjesit është gjithashtu e zakonshme, duke e bërë fillimin e ditës sfidues. Në raste më të rënda, dhembja mund të përhapet drejt shpatullave dhe krahëve, duke sjellë ndjesi shpimi ose mpirje. Kjo gjendje ndikon dukshëm në cilësinë e jetës, duke vështirësuar kryerjen e detyrave të thjeshta dhe duke shkaktuar lodhje të përgjithshme. Në raste më të avancuara, dhembja nuk kufizohet vetëm në kohën e aktivitetit, por vazhdon edhe gjatë pushimit, duke ndikuar në cilësinë e gjumit dhe duke sjellë një ndjenjë ankthi e pasigurie për përkeqësimin e mëtejshëm të gjendjes.
Cilët persona janë më të atakuar nga enthesopathia cervicale dhe torakolumbale?
Enthesopathia cervicale dhe torakolumbale zakonisht prekin persona që ushtrojnë aktivitete me ngarkesa fizike të përsëritura, mbajnë pozicione të zgjatura statike, ose kanë lëvizje të përsëritura që stresojnë zonën e qafës dhe shpinës së mesme e të poshtme. Profesionet më të rrezikuara përfshijnë punonjësit e ndërtimit, stafin e kujdesit shëndetësor, shoferët që qëndrojnë shumë orë në pozicion ulur, punonjësit në sektorin e teknologjisë që përdorin kompjuter për periudha të gjata, si dhe sportistët që ushtrojnë aktivitete me lëvizje të përsëritura ose ngarkesa të mëdha në këto rajone. Gjithashtu, personat me obezitet, ata që kanë posture të dobët, dhe ata që kanë patologji të tjera muskulore ose kockore janë më të predispozuar për zhvillimin e enthesopathisë në zonat torakolumbale dhe cervicale.
Ekzaminimi fizik
GjatĂ« ekzaminimit shpesh vĂ«rehet qĂ«ndrimi i kujdesshĂ«m tĂ« pacientit, i cili pĂ«rpiqet tĂ« shmangĂ« çdo lĂ«vizje tĂ« papritur qĂ« mund tâi shkaktojĂ« dhembje. Palpacioni mbi zonĂ«n cervicale apo torakolumbale zbulon pikĂ« tĂ« ndjeshme, sidomos mbi vendet e fiksimit tĂ« ligamentit supraspinal dhe interspinal, ku pacienti shpesh reagon me njĂ« kontraksion tĂ« lehtĂ« refleks pĂ«r shkak tĂ« dhembjes. LĂ«vizjet e shtyllĂ«s janĂ« shpesh tĂ« kufizuara, pĂ«rkulja pĂ«rpara, ekstensioni dhe rotacioni kryhen me ngadalĂ« dhe shpesh me ndihmĂ«n e muskujve tĂ« tjerĂ« pĂ«r tĂ« kompensuar segmentin e prekur. NĂ« disa raste, tensioni i muskujve paravertebralĂ« Ă«shtĂ« i dukshĂ«m, si njĂ« mur mbrojtĂ«s qĂ« trupi ngre pĂ«r tĂ« kufizuar lĂ«vizjen e dhembshme. VĂ«rehet gjithashtu se pacienti ruan njĂ« posturĂ« tĂ« ndryshuar, herĂ« me lehtĂ«sim tĂ« lordozĂ«s lumbale dhe herĂ« me njĂ« tendencĂ« pĂ«r tĂ« mbajtur shpinĂ«n mĂ« tĂ« drejtĂ« se normalisht, pĂ«r tĂ« minimizuar shtrirjen e strukturave tĂ« dhembshme.
Diagnostika
Diagnoza e enthesopatisë cervicale dhe torakolumbale kërkon një vlerësim të kujdesshëm, ku përfshihen të dhënat e historisë klinike me gjetjet objektive dhe imazherike. Mjeku nis duke ndërtuar një tablo të plotë nga rrëfimi i pacientit, duke vlerësuar natyrën e dhembjes, kohëzgjatjen e saj, faktorët që e përkeqësojnë ose lehtësojnë, si dhe ndikimin që ka në jetën e përditshme. Më pas, ekzaminimi fizik konfirmon dyshimet klinike dhe orientohet drejt analizave të mëtejshme.
Radiografia e shtyllës cervicale apo torakolumbale shpesh është hapi i parë në hetim, duke zbuluar prani të osteofiteve, kalcifikime në zonat e entezave apo shenja të hershme të spondilozës. Nëse dyshohet për proces inflamator aktiv ose dëmtime të indeve, përdorimi i rezonancës magnetike (MRI) ofron një pamje të detajuar, ku mund të dallohet edemë, inflamacion ose ndryshime të hershme që radiografia nuk i kap. Në disa raste, ekografia muskuloskeletale shërben si një mjet i shpejtë dhe praktik, sidomos për të vlerësuar sipërfaqet e prekura ose për të udhëhequr injeksionet terapeutike.
Nëse ekziston dyshimi për një sëmundje inflamatore sistemike, kërkohen analiza laboratorike si ESR, CRP dhe testi HLA-B27, të cilat ndihmojnë në identifikimin e patologjive si spondiloartropatitë. Në këtë mënyrë, diagnostika nuk kufizohet vetëm në konstatimin e një lezioni lokal, por shikon të gjithë pacientin, duke u përpjekur të zbulojë jo vetëm pasojën, por edhe shkakun e saj.
Trajtimi
Menaxhimi i enthesopatisë cervicale dhe torakolumbale kërkon një qasje të kujdesshme dhe të individualizuar, sepse çdo pacient ka një histori, stil jete dhe pritshmëri të ndryshme. Qëllimi kryesor është lehtësimi i dhembjes, rikthimi i funksionit normal dhe parandalimi i përsëritjes së problemit.
Në shumicën e rasteve, trajtimi nis me masa konservative. Mjeku këshillon pushim relativ, duke shmangur ngarkesat e rënda dhe lëvizjet që provokojnë dhembjen, por pa e imobilizuar plotësisht pacientin. Përdorimi i medikamenteve antiinflamatore jo-steroidalë (NSAIDs) është një nga mjetet kryesore për të ulur inflamacionin dhe për të përmirësuar lëvizshmërinë. Nëse tensioni muskulor është i madh, mund të rekomandohen edhe relaksues muskulorë për një periudhë të shkurtër.
Kur masat e thjeshta nuk japin rezultat, mund të rekomandohet ndërhyrje më të avancuara, si injeksionet lokale me kortikosteroide për të qetësuar inflamacionin, ose përdorimin e PRP (plasma e pasur me trombocite) për të stimuluar rigjenerimin e indeve të dëmtuara. Në rastet kur shkaku është një sëmundje inflamatore sistemike, përfshihet trajtimi specifik me medikamente antireumatike ose biologjike.
Një pjesë thelbësore e trajtimit është edukimi i pacientit. Tregohen teknikat e duhura të qëndrimit, mënyrën korrekte të ngritjes së peshave, rëndësinë e mbajtjes së peshës trupore në kufijtë normalë dhe rolin e aktivitetit fizik të moderuar në parandalimin e dëmtimeve të reja. Trajtimi nuk përfundon me largimin e dhembjes akute, ai vazhdon me ndryshimin e zakoneve të përditshme, duke siguruar që shëndeti i shtyllës kurrizore të ruhet afatgjatë.
PĂ«rfundimi
Enthesopathia cervicalis dhe thoracolumbalis nuk është vetëm një term mjekësor, por një realitet i dhembshëm për shumë pacientë që e ndjejnë çdo ditë në trupin e tyre. Dhembjet në qafë dhe në zonën torakolumbale nuk janë thjesht dhembje muskulore; ato mund të jenë shenjë e patologjive të ndryshme që kërkojnë vëmendje të veçantë. Prandaj, një ekzaminim i saktë dhe i plotë, duke filluar nga kontrolli klinik deri te ekzaminimet radiologjike, është thelbësor për të identifikuar natyrën e dhembjes dhe për të vendosur trajtimin më të përshtatshëm. Kujdesi ndaj kësaj patologjie duhet të jetë gjithëpërfshirës, duke kombinuar njohuritë shkencore me ndjeshmërinë njerëzore, sepse mjekësia nuk ka të bëjë vetëm me shërimin e trupit, por edhe me rikthimin e jetës që dhembja ia ka marrë pacientit. /Telegrafi/
NjĂ« procedurĂ« jetĂ«sisht e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« zbulon, trajton dhe parandalon sĂ«mundjet e zorrĂ«s sĂ« trashĂ« â zbulimi i hershĂ«m qĂ« mund tâju shpĂ«tojĂ« jetĂ«n
Dr. Driton Shabani, MD, Gastroenterohepatolog, PhD candidate Tel. 044440890
Kolonoskopia është incizim me kamerë i zorrës së trashë. Kjo procedurë realizohet përmes një tubi fleksibil, i cili në pjesën fillestare ka të vendosur një kamerë.
Përmes kolonoskopisë ne mund të zbulojmë shumë sëmundje të zorrës së trashë; para së gjithash, ne mund ta zbulojmë, trajtojmë (në fazat e hershme) dhe parandalojmë kancerin e zorrës së trashë.
Kanceri kolorektal Ă«shtĂ« shkaku i dytĂ« mĂ« i zakonshĂ«m i vdekjes nga kanceri nĂ« Shtetet e Bashkuara. Ekzaminimi i rregullt mund tĂ« zbulojĂ« tumorin kolorektal kur ai Ă«shtĂ« nĂ« fazat e hershme dhe nuk Ă«shtĂ« pĂ«rhapur, apo tĂ« parandalohet duke gjetur dhe hequr polipet, tĂ« cilat kanĂ« shanse pĂ«r tâu shndĂ«rruar nĂ« tumore.
Po ashtu, përmes kolonoskopisë mund të identifikojmë edhe:
Inflamacionin (pezmatimin) e zorrës së trashë
Divertikulozat â qeska tĂ« murit tĂ« zorrĂ«s sĂ« trashĂ«, tĂ« cilat mund tĂ« infektohen apo tĂ« gjakosin dhe tĂ« paraqesin rrezik pĂ«r organizmin, madje edhe vdekjeprurĂ«s
Malformimet (angiektazitë) e enëve të gjakut të zorrës së trashë, të cilat janë shkaktarë të shpeshtë të gjakderdhjeve, sidomos te moshat e shtyera
Hemorroidet e brendshme dhe të jashtme, etj.
Cilat simptoma dhe shenja tregojnë se duhet bërë menjëherë kolonoskopia
Barkqitjet ujore apo me gjak â nĂ«se janĂ« pĂ«rjashtuar shkaktarĂ«t infektivĂ« apo barkqitja Ă«shtĂ« kronike (mĂ« shumĂ« se 3 javĂ«)
KapsllĂ«ku â nĂ«se perziston edhe pĂ«rkundĂ«r pĂ«rmirĂ«simit tĂ« stilit tĂ« jetĂ«s, konsumimit tĂ« ushqimeve me fibra, aktivitetit fizik, eliminimit tĂ« barnave qĂ« shkaktojnĂ« kapsllĂ«kun, pĂ«rjashtimit tĂ« problemit tĂ« gjĂ«ndrĂ«s tiroide, etj., atĂ«herĂ« duhet menjĂ«herĂ« tĂ« bĂ«het kolonoskopia
Jashtëqitjet me gjak, sidomos kur pacienti mohon se ka problem me hemorroide, janë shenjë (red flag) që duhet patjetër dhe menjëherë të bëhet kolonoskopia
Humbja e peshës dhe ndjenja e lodhjes pa ndonjë arsye janë shenja të shpeshta të malinjitetit të zorrës së trashë.
Nëse nuk keni simptoma, kur duhet të bëhet kolonoskopia?
Shoqata Amerikane e Kancerit (ACS) ka udhëzime për shqyrtimin e kancerit kolorektal dhe rekomandon që njerëzit me rrezik mesatar për kancer kolorektal të fillojnë shqyrtimin në moshën 45-vjeçare. Por, ata persona me rrezik të lartë, si dhe personat që kanë histori pozitive familjare (dmth. kanë apo kanë pasur ndonjë anëtar të familjes me kancer të zorrës së trashë), atëherë duhet të fillohet edhe më herët.
Në përditësimin më të fundit të udhëzimeve, Shoqata Amerikane e Kancerit (ACS) uli moshën nga 50 vjeç në 45 për shkak se numri i personave të prekur nga kjo sëmundje te njerëzit më të rinj se të 50-tat është në rritje.
Realizimi i kolonoskopisë duke filluar nga mosha 45 vjeç mund të ndihmojë në shpëtimin e më shumë jetëve. Depistimi duhet të bëhet deri në moshën 75-vjeçare, një herë në 10 vjet.
Si bëhet përgatitja
Tri ditĂ« para ekzaminimit preferohet tĂ« konsumohet ushqim i lĂ«ngshĂ«m me pĂ«rmbajtje tĂ« ulĂ«t fibrash. NdĂ«rsa 24 orĂ« para incizimit â vetĂ«m lĂ«ngje pa ngjyrĂ« (ujĂ«, lĂ«ng molle pa ngjyrĂ«, etj.), si dhe njĂ« sasi e lĂ«ngut laksativ (tĂ« pĂ«rshkruar nga mjeku juaj).
Sa zgjat procedura e kolonoskopisë
Kolonoskopia diagnostike zgjat deri në 30 minuta, ndërsa nëse është e nevojshme të hiqen polipet apo të merren biopsi, mund të zgjasë më shumë.
PĂ«rfundim
NĂ«se ju bĂ«ni screening kolonoskopie, ju mund tĂ« shpĂ«toni jetĂ«! NjĂ« studim i bĂ«rĂ« nĂ« Shtetet e Bashkuara tek veteranĂ«t, nga viti 1997â2010, zbuloi se kolonoskopia ka shoqĂ«ruar nĂ« rĂ«nie tĂ« mortalitetit nga kanceri kolorektal nĂ« 61%.
Polipet e zorrĂ«s sĂ« trashĂ«, si dhe lezionet prekanceroze, mund tĂ« shoqĂ«rohen pa kurrfarĂ« shenje laboratorike apo klinike, prandaj vetĂ«m pĂ«rmes kolonoskopisĂ« ne mund tâi zbulojmĂ« ato.
Të mendosh për shëndetin do të thotë që mbi moshën 45-vjeçare (te ata me rrezik të lartë apo anëtarë në familje me kancer të zorrës së trashë edhe më herët) të bëni një kolonoskopi. /Telegrafi/
Kur dhimbjet nĂ« shpinĂ« nuk zgjedhin moshĂ«: Si tâi parandaloni
Dr. Nexhmedin Duriqi Ortoped spinal tel. +38344 233485 dr.duriqi@gmail.com, nex68@yahoo.com
Dhimbjet në qafë dhe në shpinë janë të gjitha ato dhembje që vijnë si pasojë e ndryshimeve funkcionale në muskuj, ngjitjet e muskujve në skajet e unazave, ndryshimet në disqet ndërunazore apo ato degjenerative të unazave të shtyllës kurrizore, duke prekur apo dëmtuar edhe nervat e atij regjioni.
Statistikat tregojnë se 90 për qind e njerëzve në botë kanë përjetuar dhimbje shpine në një moment të jetës së tyre.
Problemi me shpinën dhe shtyllën kurrizore i prek të gjithë njëlloj, si të rinjtë dhe të moshuarit, njerëzit e të gjitha profesioneve. Prandaj është shumë e rëndësishme që të zgjidhet në kohë dhe të mos lejohet përkeqësimi i mëtejshëm apo shkaktimi i mundshëm i dhimbjeve.
Profesionet që më së shpeshti janë të atakuar nga dhimbjet e qafës dhe të shpinës në përgjithësi janë:
Punëtorët e punëve të rënda fizike- bartja e një ngarkese të madhe, stomatologët, kirurgët, floktarët, punëtorët e zyrave (profesionet e lidhura me kompjuterin), muzikantët (pozicion i detyruar i trupit), shoferët profesionistë (ulje e tensionuar), amvisat, etj.
Dhimbja e shpinës ndikon ndjeshëm në cilësinë e jetës. Në rastin e dhimbjeve kronike dhe të përhershme, zhvillohet ankthi, depresioni dhe ndryshime tjera psikosomatike në karakterin e një personi.
Dhimbja e qafës dhe shpinës (dorsalgjia) mund të jetë akute ose kronike.
Dhimbja akute është shpesh e menjëhershme dhe nuk zgjat më shumë se disa ditë ose javë. Kryesisht shfaqet si pasojë e dëmtimit mekanik (shtrirje, ndjesi shpimi gjilpërash, rënie) ose artriti. Kjo dhimbje më së shpeshti përshkruhet si therëse, ose e lehtë dhe e moderuar. Lëvizshmëria zakonisht është e kufizuar dhe ngritja vetë shpesh parandalohet.
Dhimbja kronike e shpinĂ«s zgjat njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« (mĂ« shumĂ« se tre muaj) dhe shfaqet gradualisht. Shkaqet janĂ« tĂ« shumta dhe tĂ« ndryshme, tĂ« vĂ«shtira pĂ«r tâu pĂ«rcaktuar, ndaj mendimi dhe vlerĂ«simi i ekspertit Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m. Kjo lloj dhimbjeje prek mĂ« sĂ« shumti jetĂ«n e pĂ«rditshme dhe shpesh dĂ«gjohet se njerĂ«zit kanĂ« âmĂ«suar tĂ« jetojnĂ« me tĂ«â.
Në varësi të vendit të shfaqjes së dhimbjes, dorsalgjia mund të ndahet në:
Dhimbje në pjesën e sipërme të shpinës Dhimbje në pjesën e poshtme të shpinës Dhimbje në mes të shpinës Dhimbje shpine në anën e djathtë Dhimbje shpine në anën e majtë
Dhimbjet e pjesĂ«s sĂ« sipĂ«rme â qafĂ«s
Dhimbjet nĂ« qafĂ« zakonisht paraqiten si dhimbja e kufizuar dhe ndonjĂ«herĂ« ajo pĂ«rhapet nĂ« pjesĂ« tĂ« tjera tĂ« trupit, mund tĂ« pĂ«rhapet tek poshtĂ« apo mĂ« sĂ« shpeshti nĂ« krah ose nĂ« duar si dhe dhimbje nĂ« mes tĂ« dy shpatullave. Zakonisht kĂ«to dhembje janĂ« shumĂ« tĂ« zakonshme me kufizim tĂ« lĂ«vizjes sĂ« qafĂ«s, ndjenjĂ« shpimi gjilpĂ«rash, djegieje dhe dobĂ«sie nĂ« duar, marramendje, nganjĂ«herĂ« ethe, pagjumĂ«si e mĂ« vonĂ« edhe depresion. ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kontaktoni njĂ« mjek, i cili do tĂ« marrĂ« tĂ« gjitha masat e nevojshme pĂ«r tĂ« eliminuar dhimbjen dhe shkakun e problemit. Lajmi i mirĂ« Ă«shtĂ« se secila nga kĂ«to dhimbje nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme tĂ« shtyllĂ«s kurrizore, me pĂ«rkushtim dhe respekt pĂ«r terapinĂ« e dhĂ«nĂ«, mund tĂ« eliminohet brenda pak javĂ«sh.
Dhimbje në pjesën e poshtme të shpinës
Ky lloj shqetësimi ndihet në pjesën e poshtme të shpinës ose në regjonin e mesit. Mund të jenë të lokalizuara vetëm në fund të shpinës, por mund të përcillen në kofshë, njërën apo në të dy këmbët e shpesh edhe me probleme me urinim. Më shpesh ndodhin gjatë një ngritjeje të papritur të një peshe më të rëndë, shtrirjes së tepërt të muskujve, apo ndonjë lëvizje të pakontrolluar të trupit.
Dhimbjet e pakĂ«ndshme nĂ« qafĂ« dhe pjesĂ«n e poshtme tĂ« shpinĂ«s mund tĂ« manifestohen edhe si pasojĂ« e sĂ«mundjeve tĂ« tjera (artrit, infeksione virale) ose pĂ«r shkak tĂ« deformimeve tĂ« shtyllĂ«s kurrizore â Kifozat dhe Skoliozat.
Shkaqet më të shpeshta të dhimbjeve në qafë dhe shpinë
Shkaqet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« dorsalgjisĂ« janĂ« qĂ«ndrimi i dobĂ«t dhe deformimet e shtyllĂ«s kurrizore. Shkaku i dytĂ« mĂ« i zakonshĂ«m (fiziologjik) janĂ« ndryshimet degjenerative nĂ« shtyllĂ«n kurrizore dhe veçanĂ«risht nĂ« diskun, hernite diskale, pastaj ngushtimet e kanalit spinal â stenozat, tumoret, sindroma piriformis, infeksionet, tumori i shtyllĂ«s kurrizore, fibromialgjia, spondiliti ankilozant, koksidinia, gjendjet pas lĂ«ndimeve, pas aksidenteve nĂ« komunikacion apo nĂ« punĂ«.
Ădo person pas moshĂ«s 40 vjeçare ka ndryshime nĂ« disqet ndĂ«rvertebrale, por jo domosdoshmĂ«risht ato tĂ« jenĂ« tĂ« dhimbshme apo problematike.
Pasojat e sëmundjes
Ndonjëherë dhimbja mund të shfaqet si një efekt anësor i një sëmundeje që në shikim të parë, ka pak të bëjë me shtyllën kurrizore. Gjithashtu, shkaku i kësaj dhimbje mund të jenë disa, mund të thuhet, situata të padëmshme. Kështu, dhimbja dhe ngurtësimi i qafës mund të shfaqen kur lani dhëmbët pas lavamanit, kur hekurosni rrobat, lani enët ose kur frenoni makinën papritur. Shumë shpesh shfaqen dhimbje rrezatuese kur teshtitni ose kolliteni. Dhimbje të tilla mund të jenë edhe pasojë e sëmundjeve më të rënda.
Stresi
Shpesh i nënvlerësuar, por aspak shkaku i padëmshëm i dorsalgjisë është stresi i përditshëm. Tensioni i vazhdueshëm dhe jeta nën stres ndikojnë negativisht në qëndrimin dhe muskujt, prandaj ndodh dhimbja. Obeziteti shkon paralelisht me stresin dhe gjithashtu ka pasoja të paparashikueshme për shtyllën kurrizore.
Pirja e duhanit
Edhe pse do të thuhej se nuk ka shumë lidhje me shpinën, duhanpirja ndikon edhe në shfaqjen dhe zhvillimin e dhimbjeve të shpinës. Pirja e duhanit zvogëlon rrjedhën e oksigjenit në trup dhe e bën më të vështirë që gjaku të arrijë në disk. Në këtë mënyrë përshpejtohen ndryshimet degjenerative. Pirja e duhanit përshpejton plakjen e të gjithë organizmit, duke përfshirë shtyllën kurrizore dhe disqet.
Mosha e vjetër sjell në mënyrë të pashmangshme dhimbje në dhe rreth shtyllës kurrizore ndryshimet osteoporotike ne unaza apo edhe semundjet e tjera degjenerative. Megjithatë, është e mundur të eliminohen shkaqet që kontribuojnë në zhvillimin më të shpejtë të ndryshimeve degjenerative, si dhe të lehtësohen dhimbjet në pleqëri. Ekzaminimet në kohë, si dhe zakonet e shëndetëshme të jetesës, mund ta parandalojnë këtë problem.
Trajtimi dhe terapitë në dhembjen e qafës dhe të mesit
Trajtimi i dhimbjes së shpinës përfshinë lehtësimin e problemit në nivel lokal ose eliminimin e shkakut. Trajtimi mund të kryhet në mënyrat e mëposhtme:
Terapia mjekĂ«sore, Aplikimi i ushtrimeve dhe metodave qĂ« nuk pĂ«rfshijnĂ« barna, NdĂ«rhyrje kirurgjike â operacione
Terapia me barna
Më shpesh i referohet analgjetikëve (paracetamol, barna antireumatike). Kjo lloj terapie mund të ketë efekte të menjëhershme, por zakonisht nuk është e kënaqshme. Përveç analgjezikëve, përdoren edhe kortikosteroide të injektuara në muskul apo edhe në rrënjët e nervave spinal. Kur bëhet fjalë për terapinë me ilaçe, reagimet më pozitive janë raportuar në të ashtuquajturat relaksues të muskujve. Ky grup barnash ka një efekt relaksues në muskuj, gjë që redukton presionin mbi nervat.
Terapia me ilaçe atribuohet rrallë dhe është më e zakonshme në dhimbjet akute të shpinës dhe shtyllës kurrizore.
Dhimbjet kronike kërkojnë qasje afatgjatë, edukim të pacientit, përfshirje dhe mbështetje nga familja dhe mjedisi.
Terapia fizikale
Kinezioterapia përfshin:
Metoda Schroth (metoda më efektive në eliminimin e problemeve të shkaktuara nga skolioza) Metoda PNF (Qasje e individualizuar për zgjidhjen e problemeve, me theks në të gjithë organizmin dhe trupin, jo vetëm në nivel lokal) Teknika Maligan (Teknikë shumë efektive dhe e shpejtë për lehtësimin e dhimbjeve të kyçeve), Dorezë laser(teknikë efikase, e shpejtë dhe jo invazive) Tecar(Terapia e synuar me radiofrekuencë e kombinuar me masazh të indeve të buta. Kjo është forma më e fundit e termoterapisë) Traxioni, tërheqja vertebrale (metodë pa dhimbje dhe jo invazive që është më efektive në rastet e hernies së diskut, daljes së diskut, dëmtimit degjenerativ, uljes së lëvizshmërisë, dhimbjes së kyçeve etj.) Terapia me valë radiale (Eliminimi i dhimbjeve të kockave dhe muskujve; shumë efektive pas vetëm disa trajtimesh, që zgjat vetëm disa minuta)
Trajtimi kirurgjikzbatohet vetëm në situatat kur të gjitha metodat e tjera të trajtimit rezultojnë të pasuksesshme. Operacioni është i nevojshëm për ata që kanë privim, nuk ndjejnë ekstremitetet dhe në rastet e urinimit të pavullnetshëm dhe pamundësisë për të kontrolluar jashtëqitjen. Urgjencat dhe frakturat e rënda janë gjithashtu indikacione për kirurgji.
Parandalimi i dhimbjes së qafes dhe shpinës
Ashtu sikur me sëmundjet dhe problemet e tjera shëndetësore, në rastin e dhimbjes së shpinës, parandalimi është më i rëndësishmi. I referohet shtretërve, jastëkëve, karrigeve dhe mobiljeve të tjera të përshtatshme. Këpucët e rehatshme janë shumë të rëndësishme, me disa centimetra pjerrësi. Gjithmonë rekomandohet lënia e duhanit dhe aktiviteti fizik i moderuar, sidomos në këtë rast. Noti dhe ecja e shpejtë japin efektin më të madh. Gjithashtu, duhet të kujdeseni për peshën tuaj dhe të hani në mënyrë të moderuar dhe të shëndetshme. /Telegrafi/
Zgjebja (scabies) është një sëmundje ngjitëse e lëkurës, e shkaktuar nga një parazit mikroskopik që jeton dhe shumon brenda shtresave sipërfaqësore të saj. Ajo shfaqet në të gjitha grupmoshat dhe ka përhapje të shpejtë në kushte ku higjiena është e mangët dhe kushtet ekonomike janë të dobëta. Nëse nuk diagnostikohet dhe trajtohet në kohë, zgjebja mund të marrë një formë të zgjatur dhe kronike
Dr. Erëza Y. Durmishi, PhD Candidate- Mjekësi Klinike
Si përhapet dhe kush rrezikohet nga zgjebja?
Zgjebja transmetohet përmes kontaktit të ngushtë fizik me një person të infektuar, por edhe përmes objekteve të ndotura, si rrobat, peshqirët dhe çarçafët. Rreziku i përhapjes është më i madh në mjedise kolektive si familjet, kopshtet e fëmijëve, shkollat, konviktet, ambientet e përbashkëta të ushtrisë apo institucioneve të kujdesit social.
ĂfarĂ« e shkakton zgjebĂ«n?
Shkaktari i saj Ă«shtĂ« paraziti Sarcoptes scabiei var. hominis. Femra e kĂ«tij paraziti depĂ«rton nĂ« shtresĂ«n e jashtme tĂ« lĂ«kurĂ«s (epidermĂ«), ku krijon tunelesh mikroskopike dhe vendos 25â50 vezĂ«. Pas vendosjes sĂ« vezĂ«ve, ajo ngordh. GjatĂ« njĂ« periudhe prej 2 deri nĂ« 3 javĂ«, vezĂ«t zhvillohen nĂ« larva, tĂ« cilat arrijnĂ« tĂ« rriten dhe tĂ« ripĂ«rhapin ciklin infektiv.
Cilat janë simptomat dhe shenjat klinike të zgjebes?
Shenja më e zakonshme dhe më shqetësuese është kruarja intensive, veçanërisht gjatë natës. Kjo ndodh si pasojë e reagimit të trupit ndaj lëvizjeve dhe pranisë së parazitëve dhe produkteve që ata lëshojnë në lëkurë.
Dallimet klinike mund të vërehen sipas moshës dhe gjinisë:
⹠Te meshkujt, shenjat zakonisht shfaqen rreth organeve gjenitale, në bark, rreth kërthizës, në duar dhe në hapësirat mes gishtërinjve.
⹠Te femrat, zonat më të prekura janë gjoksi, barku, ekstremitetet dhe po ashtu hapësirat ndërgishtore.
âą Tek fĂ«mijĂ«t e vegjĂ«l dhe foshnjat, ndryshimet nĂ« lĂ«kurĂ« mund tĂ« vĂ«rehen edhe nĂ« fytyrĂ«, pĂ«llĂ«mbĂ« dhe shputa â zona tĂ« cilat zakonisht nuk preken te tĂ« rriturit.
Manifestimet në lëkurë përfshijnë:
⹠Papula (noduse të vogla),
⹠Vezikula (flluska të mbushura me lëng),
⹠Gërvishtje të shumta,
⹠Herë pas here edhe bula apo urtikarie (skuqje të lëkurës me kruarje të fortë),
⹠Në raste të avancuara, mund të vërehen infeksione të dytësuara bakteriale (piodermi), me pustula (flluska të mbushura me qelb) dhe krusta (shtresa të forta të tharjes së qelbit).
Në disa pacientë mund të shfaqen noduj të qëndrueshëm (noduli scabiei), të cilët vazhdojnë të jenë prezentë edhe pas trajtimit dhe zhdukjes së parazitit, për shkak të reagimeve imune të lëkurës.
Noduli Scabiei i lokalizuar në ndërsqetull
Si bëhet dallimi nga sëmundje të tjera?
Zgjebja mund të ngatërrohet me shumë sëmundje të tjera të lëkurës që shkaktojnë kruarje. Për këtë arsye, diagnoza duhet të bëhet me kujdes dhe të diferencohet nga:
âą Prurigo â njĂ« sĂ«mundje me kruarje tĂ« vazhdueshme,
âą Strophulus â alergji tek fĂ«mijĂ«t qĂ« krijon flluska dhe kruarje,
âą Folliculitis â infeksion i folikulave tĂ« qimeve.
Prandaj, konsultimi me mjekun familjar apo dermatologun është i domosdoshëm.
Trajtimi dhe kujdesi mjekësor
Trajtimi i përgjithshëm
Për të arritur rezultat efektiv, të gjithë anëtarët e familjes apo personat që kanë pasur kontakt me të sëmurin duhet të mjekohen njëkohësisht, edhe nëse nuk shfaqin simptoma. Kjo parandalon rikthimin e infeksionit nga persona të padiagnostikuar.
Gjithashtu, është e nevojshme që:
⹠Të dezinfektohen rrobat, çarçafët, batanijet dhe sendet personale me larje në ujë të nxehtë (minimumi 60°C),
⹠Të evitohen kontaktet e ngushta derisa trajtimi të përfundojë plotësisht,
⹠Në rast infeksionesh dytësore, mund të nevojitet trajtim me antibiotikë dhe medikamente qetësuese apo antihistaminike.
Trajtimi lokal
Aplikohet direkt në lëkurë dhe përfshin:
⹠Preparatet me bazë squfuri, që janë të sigurta edhe për fëmijët;
⹠Benzoat benzili dhe krotamiton, që përdoren për të vrarë parazitin dhe për të lehtësuar kruarjen;
⹠Pomada antipruritike për qetësimin e lëkurës;
⹠Në raste me infeksione sekondare, përdoren pomada me antibiotikë dhe kortikosteroide për të ulur inflamacionin;
⹠Nodujt që zgjasin më shumë se disa javë mund të trajtohen me injeksione kortikosteroide intralezionale ose në raste të veçanta, me fototerapi PUVA (kombinim i barnave dhe dritës UV).
Zgjebja norvegjeze â Scabies Norvegica
E njohur ndryshe si zgjebja krustoze, kjo formë është më e rrallë dhe më e rrezikshme. Ajo prek zakonisht persona me imunitet të dobësuar, pacientë me probleme neurologjike, psikike ose me aftësi të kufizuara. Në këtë formë, lëkura mbulohet nga shtresa të trasha dhe të ngurta me ngjyrë gri, të cilat janë të ngarkuara me mijëra parazitë.
Zonat më të zakonshme ku shfaqen lezione janë: koka, fytyra, zverku, bërrylat dhe gjunjët. Për shkak të ngarkesës së lartë me parazitë, zgjebja norvegjeze është jashtëzakonisht ngjitëse dhe kërkon masa të forta izolimi dhe kujdesi mjekësor.
Trajtimi përfshin:
⹠Heqjen e shtresave të trasha me pomada keratolitike (që zbusin lëkurën),
⹠Përdorimin e mjeteve antiskabioze për eliminimin e parazitëve,
⹠Kujdes të veçantë në menaxhimin e higjienës personale dhe mjedisore.
Apel për kujdes dhe ndërgjegjësim
Zgjebja nuk është një problem thjesht estetik apo i përkohshëm, nëse nuk trajtohet siç duhet, mund të përhapet shpejt dhe të sjellë komplikime. Ndaj, është e rëndësishme që çdo person që vëren kruarje të fortë të natës dhe ndryshime në lëkurë, të kërkojë këshillë mjekësore sa më shpejt. Zbatimi i trajtimit korrekt dhe masat higjieno-sanitare janë kyçe për menaxhimin e kësaj sëmundje. /Telegrafi/
Në dekadat e fundit, roli i televizionit dhe pajisjeve me ekran ka ndryshuar thelbësisht jetën e fëmijëve. Ato nuk janë më thjesht burime argëtimi, por janë bërë bashkudhëtarë të përditshmërisë, shpesh herë të pakontrolluar. Por çfarë ndikimi kanë realisht në shëndetin fizik, mendor dhe emocional të fëmijëve tanë?
Dr. Halit Mehmeti, Pediatër Tel. 044308026
Akademia Amerikane e PediatrisĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e qartĂ« nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«: âFĂ«mijĂ«t mĂ« tĂ« vegjĂ«l se tetĂ«mbĂ«dhjetĂ« deri njĂ«zet e katĂ«r muaj nuk duhet tĂ« ekspozohen ndaj ekraneve digjitale, pĂ«rveç video-bisedaveâ (cituar nga UdhĂ«zuesi i PĂ«rdorimit tĂ« Mediave pĂ«r FĂ«mijĂ«t e VegjĂ«l, 2016).
Efektet negative të ekraneve
Zhvillimi gjuhësor dhe kognitiv vonohet
Një studim i publikuar në JAMA Pediatrics (Christakis et al., 2004) tregoi se për çdo orë televizion në ditë në moshën një deri tre vjeç, rritej rreziku për probleme me vëmendjen në moshën shtatë vjeç me dhjetë për qind. Fëmijët mësojnë gjuhën përmes bisedës së drejtpërdrejtë, kontaktit sy më sy, mimikës dhe tonit të zërit.
Televizioni Ă«shtĂ« njĂ« mjet njĂ«drejtimĂ«sh â nuk i pĂ«rgjigjet fĂ«mijĂ«s, nuk ndĂ«rton dialog. PĂ«rmbajtja vizuale e televizorit Ă«shtĂ« e shpejtĂ« dhe shumĂ« stimuluese, duke i bĂ«rĂ« fĂ«mijĂ«t mĂ« pas tĂ« jenĂ« mĂ« pak tĂ« duruar dhe mĂ« tĂ« shpĂ«rqendruar nĂ« biseda reale dhe tĂ« ngadalta qĂ« janĂ« tĂ« nevojshme pĂ«r mĂ«simin e gjuhĂ«s. Truri i njĂ« fĂ«mije tĂ« vogĂ«l mĂ«son mĂ« mirĂ« pĂ«rmes ndĂ«rveprimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe lojĂ«s. Ekranet nuk e zĂ«vendĂ«sojnĂ« kĂ«tĂ« formĂ« mĂ«simi.
Ărregullime tĂ« gjumit
Një meta-analizë e vitit dymijë e nëntëmbëdhjetë mbi gjashtëdhjetë e shtatë studime (Carter et al.) gjeti lidhje të forta mes ekspozimit ndaj ekraneve dhe kohës më të shkurtër të gjumit, cilësisë së dobët dhe vështirësive për të fjetur. Ekranet ndikojnë në prodhimin e melatoninës dhe mbingarkojnë sistemin nervor, duke e bërë më të vështirë gjumin cilësor.
Rritje e rrezikut për obezitet
Një studim i Qendrës Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (2021) mbi mbi trembëdhjetë mijë fëmijë tregoi se ata që shihnin televizor më shumë se dy orë në ditë kishin indeks të masës trupore më të lartë dhe nivele aktiviteti më të ulëta fizik. Televizori vonon orarin e gjumit, duke ndikuar në çrregullimin e metabolizmit.
Sipas Dr. Sandra G. Hassink nga Akademia Amerikane e Pediatrisë, televizioni ndikon në obezitet jo vetëm duke zëvendësuar lëvizjen, por edhe duke stimuluar konsum të tepruar ushqimesh përmes reklamave.
Shikimi i televizionit nuk është domosdoshmërisht i dëmshëm në vetvete, por ekspozimi i tepruar dhe pa kontroll i fëmijëve para ekranit krijon një mjedis që favorizon sjellje sedentare, ushqim jo të shëndetshëm dhe zakone afatgjata që çojnë në obezitet.
Sjellje agresive dhe desensibilizim emocional
Studimet e bĂ«ra nga Instituti KombĂ«tar i ShĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« Shtetet e Bashkuara tregojnĂ« se ekspozimi i hershĂ«m ndaj pĂ«rmbajtjes sĂ« dhunshme nĂ« televizion rrit ndjeshmĂ«rinĂ« ndaj dhunĂ«s dhe sjelljet agresive nĂ« fĂ«mijĂ«ri dhe adoleshencĂ«. Kjo pĂ«rforcohet nga shkencĂ«tari i njohur Dr. L. Rowell Huesmann nga Universiteti i Michiganit, i cili thotĂ«: âFĂ«mijĂ«t nuk dinĂ« ta ndajnĂ« dhunĂ«n fiktive nga realiteti. NĂ«se ajo serviret si argĂ«tim, e pranojnĂ« si normĂ«.â
ĂshtĂ« e kĂ«shillueshme qĂ« tĂ« ketĂ« kujdes nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«, sepse shumĂ« raste tĂ« tragjedive nĂ« shkolla ku fĂ«mijĂ«t shkaktojnĂ« dhunĂ« ose vrasje janĂ« tĂ« motivuara nga aktet e dhunshme nĂ« televizion ose rrjete sociale.
Performanca më e ulët akademike
Një analizë e The Lancet Child & Adolescent Health (2018) mbi katër mijë e pesëqind fëmijë zbuloi se ata që kalonin më shumë se dy orë para ekranit në ditë kishin rezultate më të dobëta në testet e kujtesës, gjuhës dhe zgjidhjes së problemeve.
Sipas Dr. Jeremy Walsh nga CHEO Research Institute nĂ« Kanada, âShumĂ« orĂ« para ekranit zĂ«vendĂ«sojnĂ« aktivitetet qĂ« stimulojnĂ« zhvillimin, si leximi apo loja.â Ky citat nĂ«nvizon njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« themelore: Ekranet nuk janĂ« vetĂ«m çfarĂ« ofrojnĂ«, por edhe çfarĂ« zĂ«vendĂ«sojnĂ«. Ădo orĂ« qĂ« njĂ« fĂ«mijĂ« kalon para televizorit apo tabletit, Ă«shtĂ« njĂ« orĂ« qĂ« nuk luan, nuk lexon, nuk ndĂ«rton fjalor, nuk mĂ«son tĂ« bashkĂ«veprojĂ« dhe nuk zhvillon imagjinatĂ«n. PĂ«r fĂ«mijĂ«n, zhvillimi ndodh nĂ« marrĂ«dhĂ«nie, jo nĂ« pasivitet.
Rekomandime praktike për prindërit:
Për fëmijët nga zero deri në dy vjeç, koha e lejuar para ekranit duhet të jetë zero minuta, përveç rasteve të video-bisedave, ndërsa fokusi duhet të jetë tek ndërveprimi i drejtpërdrejtë dhe loja. Për fëmijët nga dy deri në pesë vjeç, rekomandohet që koha para ekranit të mos e kalojë një orë në ditë, duke zgjedhur përmbajtje edukative dhe gjithmonë nën mbikëqyrjen e prindërve. Për fëmijët mbi gjashtë vjeç, koha para ekranit duhet të kufizohet maksimumi deri në dy orë në ditë, duke vendosur rregulla të qarta dhe duke shmangur përdorimin e ekranit para gjumit.
Mjeku i mirĂ«njohur amerikan Dr. Michael Rich nga Shkolla MjekĂ«sore e Harvardit thotĂ«: âPrindĂ«rit nuk duhet tĂ« kenĂ« frikĂ« nga teknologjia, por duhet ta pĂ«rdorin me mençuri, duke u bĂ«rĂ« vetĂ« shembull.â NĂ« kĂ«tĂ« rast Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« tĂ« inkurajoni fĂ«mijĂ«t nĂ« aktivitete fizike, lojĂ«ra sociale, lexim dhe ndĂ«rveprim prindâfĂ«mijĂ«. Po ashtu, hartimi apo krijimi i njĂ« âplani familjar tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« mediaveâ, qĂ« pĂ«rfshin rregulla pĂ«r ekranin nĂ« shtĂ«pi. /Telegrafi/
Vera e shumëpritur sjell me vete destinacione joshëse pushimesh, dalje natën, shëtitje përgjatë lumit, not në pishina, lumenj, liqene, det etj. Por kjo stinë sjell një sërë problemesh të mundshme shëndetësore
Prof. ass.dr. Isuf Bajrami Specialist i mjekësisë urgjente Qendra e Mjekësisë Urgjente, Prishtinë
Temperatura është një gjendje patologjike për shkak të faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm, e cila shkakton një ndryshim të sistemit të termorregullimit hipotalamik. Ajo çon në ngritje të temperaturës së trupit mbi vlerën e konsideruar normale, rreth 36.8°C.
Probleme të vogla të shkaktuara nga nxehtësia:
âą Ănjtje e kyçit tĂ« kĂ«mbĂ«s
⹠Ngërçe, fascie
⹠Skuqje të shkaktuara nga nxehtësia (miliaria)
Probleme më serioze janë lodhja nga nxehtësia dhe goditja nga nxehtësia. Ato ndodhin në rrethanat e mëposhtme:
1. Goditja klasike e nxehtĂ«sisĂ« pa mbingarkesĂ« shkaktohet nga temperaturat e jashtme shumĂ« tĂ« larta. ĂshtĂ« mĂ« e zakonshme te tĂ« moshuarit nĂ« zonat me klimĂ« shumĂ« tĂ« nxehtĂ«.
2. Goditja nga nxehtësia me sforcim shkaktohet nga prodhimi i tepërt i nxehtësisë. Ndodh te: sportistët, punëtorët fizikë, zjarrfikësit, ushtarët fillestarë, përdoruesit e saunës.
3. Medikamentet dhe barnat e ndryshme mund të predispozojnë për zhvillimin e sëmundjes nga nxehtësia. Përveç kësaj, njerëzit që marrin drogë (p.sh. kokainë, ekstazi, amfetaminë) dhe më pas kërcejnë fort mund të sëmuren nga sëmundja e nxehtësisë.
                        Goditja nga nxehtësia, kategoritë me rrezik dhe simptomat
Vlerësimi
Siguroni vendin e ngjarjes dhe zbatoni masat e mbrojtjes personale. Vlerësoni ABCDE -vlerësoni nivelin e vetëdijes me Glasgow Coma Scale (GCS).
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« dyshohet pĂ«r lodhje nga nxehtĂ«sia/goditje nga nxehtĂ«sia, tĂ« vlerĂ«sohet historia mjekĂ«sore, rrethanat dhe çrregullimet e vĂ«rejtura gjatĂ« ekzaminimit fizik. MegjithatĂ«, mund tĂ« jetĂ« e rrezikshme tĂ« supozohet se kolapsi i sportistit Ă«shtĂ« shkaktuar vetĂ«m nga nxehtĂ«sia.
Shkaqe të tjera të mundshme, si diabeti ose problemet e zemrës, duhet të kontrollohen. Te lodhja nga nxehtësia, pacienti mund të ketë simptoma të ngjashme me gripin si:
Temperatura e trupit mund të jetë e ngritur (zakonisht nën 41°C), rrahjet e zemrës do të rriten, frymëmarrja përshpejtohet, presioni i gjakut ulet dhe djersitja është e pranishme. Dallimi midis goditjes nga nxehtësia dhe lodhjes nga nxehtësia është se pacienti me goditje nga nxehtësia do të ketë simptoma neurologjike si:
âą Ărregullim i vetĂ«dijes
âą Ataksi
âą Konvulsione
Për më tepër, temperatura e trupit do të jetë gjithmonë e ngritur, rregullisht mbi 41°C. Djersitja nuk duhet të jetë e pranishme.
Vapa është rreziku kryesor jo vetëm për personat që vuajnë nga patologji kardiake. Në rast të humbjes së vetëdijes nevojitet trajtim mjekësor urgjent
Trajtimi
⹠Filloni të kujdeseni për ABCDE
âą Jepni oksigjen (ngopja e synuar >94 %)
⹠Matni nivelin e glukozës në gjak
⹠Nëse pacienti është plotësisht i vetëdijshëm dhe pa shqetësime të sistemit nervor qendror (lodhje nga nxehtësia), ai mund të trajtohet me zëvendësim të lëngjeve orale; nëse është e mundur, të përdoret tretësirë izotonike për rehidrim.
⹠Në rastet e rënda hapni një linjë intravenoze dhe filloni rehidratimin me tretësirë fiziologjike.
Te individët e shëndetshëm me lodhje nga nxehtësia, zëvendësimi fillestar i lëngjeve duhet të administrohet përpara se shenjat vitale të bëhen patologjike.
â NĂ«se pacienti ka simptoma qĂ« tregojnĂ« rraskapitje nga nxehtĂ«sia, atĂ«herĂ« duhet tĂ« jepet bolus prej 250 ml tretĂ«sirĂ« fiziologjike.
â VĂ«llimet e mĂ«dha tĂ« lĂ«ngjeve duhet tĂ« shmangen pasi ato mund tĂ« shkaktojnĂ« edemĂ« tĂ« trurit.
â NĂ«se nuk ka puls qendror ose periferik, atĂ«herĂ« kĂ«rkohen boluse prej 250 ml tretĂ«sirĂ« fiziologjike, nĂ« sasi totale deri nĂ« 1 litĂ«r.
Kujdesi
Gjatë ekzaminimit të parë, është e nevojshme të hapet linja intravenoze (rruga intraoseale merret parasysh). Shenjat vitale duhet të rivlerësohen pas çdo bolusi të lëngjeve dhe para administrimit të mëtejshëm të lëngjeve.
⹠Monitoroni vazhdimisht ritmin e zemrës
⹠Zhvendoseni pacientin nga ambienti i nxehtë ose, nëse është e mundur, largoni shkakun
⹠Zhvendoseni pacientin në automjet me ajër të kondicionuar, nëse ka mundësi
⹠Matni temperaturën e trupit të pacientit; do të ishte më mirë të matej temperatura rektale (dhe temperatura e ambientit, nëse është e mundur)
âą Hiqni rrobat
âą Filloni ftohjen
⹠Largojeni pacientin nga ambienti i nxehtë
⹠Spërkateni pacientin me ujë të vakët dhe drejtojini ventilatorët për të fryrë ajrin në lëkurën e lagur.
MOS përdorni ujë të ftohtë sepse mund të shkaktojë vazokonstriksion dhe të reduktojë humbjen e nxehtësisë.
⹠Mund të vendosni akull në sqetull, qafë dhe ijë
⹠Vendosni peshqirë të lagur me ujë të ftohtë në faqe, pëllëmbë dhe shputa
⹠Filloni transportin urgjent të pacientit për në spital me kondicionerin ndezur ose me dritare të hapura
âą NĂ«se pacienti Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i shqetĂ«suar dhe i çorientuar, mund tâi jepet diazepam intravenoz (5-10 mg ngadalĂ« intravenoz)
âą Ădo gjĂ« e vĂ«rejtur dhe e zbatuar duhet tĂ« regjistrohet nĂ« dokumentacionin mjekĂ«sor
⹠Njoftoni pranimin e urgjencës në spital për mbërritjen e pacientit, nëse është e nevojshme
⹠Vazhdoni trajtimin e pacientit gjatë rrugës për në spital.
Rekomandime
⹠Mbani barnat në temperaturë nën 25 °C ose në frigorifer (lexoni udhëzimet për ruajtjen e barit).
⹠Kërkoni këshillën e mjekut nëse keni sëmundje kronike ose jeni duke marrë medikamente të shumta.
Nëse ju ose të tjerët përreth jush nuk ndiheni mirë:
⹠Kërkoni ndihmë nëse keni marramendje, dobësi, lodhje, ankth ose jeni jashtëzakonisht të etur dhe keni dhimbje koke të fortë; shkoni në një vend më të freskët sa më shpejt të jetë e mundur dhe matni temperaturën.
âą Pini ujĂ« ose lĂ«ng frutash pĂ«r tâu rehidratuar.
⹠Qetësohuni dhe shtrihuni në një dhomë të ftohur; nëse keni ngërçe të dhimbshme, më shpesh në këmbë, krahë ose bark, shpesh pas punës ose stërvitjes në mot shumë të nxehtë, pini lëngje që përmbajnë elektrolite dhe nëse ngërçet vazhdojnë për më shumë se një orë, kërkoni ndihmë mjekësore.
⹠Konsultohuni me mjekun në rast të ankesave të tjera ose nëse ankesat e përshkruara zgjasin më shumë.
⹠Nëse një anëtar i familjes suaj ka lëkurë të thatë, të nxehtë ose është në delir (duke folur në mënyrë jokoherente dhe i shqetësuar), ka konvulsione ose është pa ndjenja, telefononi menjëherë numrin 194, shërbimin e urgjencës mjekësore.
Derisa prisni pĂ«r mjekun/shĂ«rbimet e urgjencĂ«s, vendoseni personin nĂ« njĂ« dhomĂ« tĂ« freskĂ«t nĂ« pozicion horizontal, ngrini kĂ«mbĂ«t dhe ijet, hiqni rrobat dhe filloni ftohjen e jashtme â si p.sh. pako tĂ« ftohta nĂ« qafĂ«, sqetull dhe ijĂ«, me ventilator dhe spĂ«rkatje tĂ« lĂ«kurĂ«s me ujĂ« nĂ« 25-30°C.
⹠Matni temperaturën e trupit
âąÂ Ftoheni personin derisa temperatura e trupit tĂ« bjerĂ« nĂ«n 38 °C.
âą Mos jepni acid acetilsalicilik ose paracetamol.
⹠Vendosni personat pa ndjenja në pozicion të shtrirë.
⹠Ndiqni rekomandimet e institucioneve shëndetësore kombëtare dhe lokale gjatë gjithë kohës së vapës së fortë!
⹠Lodhja dhe goditja e nxehtësisë ndodhin në temperatura të larta të jashtme, si pasojë e prodhimit të tepërt të nxehtësisë dhe gjatë marrjes së disa medikamenteve dhe barnave.
⹠Sa më tepër të ulet temperatura e mjedisit, aq më shumë zvogëlohet mundësia për goditje nga nxehtësia.
⹠Te sportistët nuk duhet gjykuar se bëhet fjalë për kolaps nga nxehtësia, por duhet kontrolluar shkaktarët e tjerë.
⹠Te lodhja nga nxehtësia, pacienti mund të ketë simptoma të ngjashme me gripin, siç janë dhimbja e kokës, mundimi, të vjellat, marramendja dhe ngërçet, por temperatura nuk do të thotë se është gjithmonë e ngritur.
⹠Te goditja termike, pacienti do të ketë simptoma neurologjike siç janë çrregullimet e vetëdijes, ataksia dhe konvulsionet, ndërsa temperatura trupore do të jetë e ngritur, zakonisht mbi 41°C.
⹠Në rast të lodhjes ose rraskapitjes nga nxehtësia dhe goditjes termike, pacienti duhet të transportohet me kujdes mjekësor nga ekipi i urgjencës për trajtim spitalor.
Radioterapia është një nga shtyllat kryesore të trajtimit të kancerit, së bashku me kirurgjinë dhe kimioterapinë. Ajo përdor rrezatim jonizues për të shkatërruar qelizat kancerogjene ose për të frenuar rritjen e tyre. Megjithatë, si çdo trajtim mjekësor, edhe radioterapia duhet të administrohet me kujdes dhe saktësi të lartë.
Msc. Fesal Selimi, PhDc. Ekspert i Fizikës Mjekësore & Ekspert për Mbrojtje nga Rrezatimi
Mbidozimi, pra ekspozimi aksidental ndaj një doze më të lartë se sa e planifikuar, përbën një rrezik serioz për pacientin dhe mund të çojë në pasoja të rënda.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« mbidozimi nĂ« Radioterapi?
Mbidozimi ndodh kur pacienti merr një sasi më të madhe rrezatimi se sa ajo e paraparë nga plani i trajtimit. Kjo mund të ndodhë për shkak të gabimeve teknike, llogaritjeve të gabuara të dozës, defekteve të pajisjeve apo pozicionimit jo të mirë të pacientit gjatë trajtimit. Sipas studimeve të publikuara në International Journal of Radiation Oncology dhe Radiotherapy and Oncology, çdo devijim nga doza e planifikuar mund të çojë në rritje të efekteve toksike në organet përreth tumorit dhe tek vetë pacienti.
Pasojat klinike të mbidozimit
Pasojat akute dhe kronike tĂ« indeve â Mbidozimi mund tĂ« shkaktojĂ« inflamacion tĂ« fortĂ« nĂ« indet e ekspozuara (p.sh. mukozit, dermatit, nekrozĂ«).
Efektet kronike përfshijnë fibroza, nekrozë dhe humbje të funksionit të organeve si mushkëritë, mëlçia apo sistemi nervor qendror.
Rritje e rrezikut pĂ«r efekte sekondareâ Sipas punimeve tĂ« botuara nĂ« Journal of Clinical Oncology, rrezatimi i tepĂ«rt mund tĂ« shkaktojĂ« mutacione tĂ« tjera gjenetike, duke rritur rrezikun pĂ«r zhvillimin e kancereve sekondare pas shumĂ« vitesh.
DĂ«mtimi i strukturave tĂ« ndjeshme tĂ« organeve nĂ« rrezik (OARs) â Organet nĂ« rrezik (OARs), si kanali spinal, truri, zemra, syri, testiset, veshkat etj., janĂ« shumĂ« tĂ« ndjeshme ndaj rrezatimit.
Një mbidozim mbi dozën e toleruar të këtyre strukturave mund të shkaktojë pasoja të pakthyeshme si paralizë, çrregullime konjitive, insuficiencë renale, humbje të shikimit, anemi etj.
Ndikimi nĂ« cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s dhe mbijetesĂ«n â Komplikimet e shumta pas mbidozimit shpesh kĂ«rkojnĂ« trajtime tĂ« reja, ndĂ«rhyrje kirurgjikale dhe hospitalizim tĂ« gjatĂ«. Kjo e ul ndjeshĂ«m cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s dhe, nĂ« raste tĂ« caktuara, shkakton vdekshmĂ«ri tĂ« parakohshme.
Në një analizë të publikuar në Radiotherapy and Oncology (2009), një mbidozim prej vetëm 10% mbi planin e parashikuar çoi në rritje të incidencës së nekrozës tek pacientët me tumore të trurit.
Në Francë, mbi 200 pacientë u prekën nga mbidozimi për shkak të një gabimi në softuerin e planifikimit të trajtimit. Rreth 10% prej tyre zhvilluan komplikime të rënda që kërkonin ndërhyrje kirurgjikale ose terapi paliative.
Shkaqet më të zakonshme të mbidozimit
Gabime njerëzore në llogaritjen ose verifikimin e dozës Mungesa e protokolleve të standardizuara të QA (kontrollit të cilësisë) Kalibrimi i pasaktë i pajisjeve të radioterapisë Mungesa e stafit të trajnuar në fizikë mjekësore dhe dozimetrie
Rëndësia e Kontrollit të Cilësisë (QA)
Sipas udhëzimeve të IAEA dhe ESTRO, çdo njësi e radioterapisë duhet të zbatojë një sistem rigoroz të kontrollit të cilësisë që përfshin:
Kalibrim periodik të linakëve Verifikimin dhe aprovimin e planeve nga Eksperti i Fizikës Mjekësore (MPE) dhe specialisti i Onkologjisë Auditime të brendshme dhe të jashtme të sistemit të trajtimit Trajnim të vazhdueshëm për stafin klinik dhe teknik
PĂ«rfundim
Mbidozimi i rrezatimit nĂ« onkologji nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« problem teknik â Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« serioze klinike qĂ« prek drejtpĂ«rdrejt jetĂ«n dhe shĂ«ndetin e pacientĂ«ve. PĂ«rderisa radioterapia mbetet njĂ« nga armĂ«t mĂ« tĂ« fuqishme kundĂ«r kancerit, ajo kĂ«rkon njĂ« nivel tĂ« lartĂ« preciziteti dhe bashkĂ«punimi ndĂ«rdisiplinor. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, roli i Ekspertit tĂ« FizikĂ«s MjekĂ«sore Ă«shtĂ« jetik dhe i pazĂ«vendĂ«sueshĂ«m.
Eksperti i Fizikës Mjekësore është profesionisti kyç që siguron që çdo plan trajtimi të jetë i saktë, i optimizuar dhe i sigurt. Ai verifikon që pajisjet të jenë të kalibruara siç duhet, planifikon dozën e saktë që duhet dorëzuar në tumor dhe kontrollon mbrojtjen e organeve të ndjeshme. Pa praninë dhe përfshirjen e drejtpërdrejtë të Ekspertit të Fizikës Mjekësore, sistemi i radioterapisë humb një nga shtyllat themelore të kontrollit dhe sigurisë.
ĂfarĂ« ndodh kur ka mungesĂ« tĂ« ekspertĂ«ve tĂ« FizikĂ«s MjekĂ«sore?
Rritet rreziku për gabime dozimetrike, pasi mungon kontrolli i detajuar mbi planifikimin dhe llogaritjen e dozës.
Mungon dozimetria e pajisjeve dhe e planeve të trajtimit, duke rritur ndjeshëm mundësinë e mbidozimit ose nën-dozimit të pacientëve.
Nuk kryhen testet e kontrollit të cilësisë (QA) në mënyrë të rregullt, duke rrezikuar që pajisjet të funksionojnë jashtë parametrave të lejuar.
Cenohet mbrojtja nga rrezatimi si për pacientët, ashtu edhe për stafin mjekësor, për shkak të mungesës së ekspertizës në matjen dhe analizën e rrezatimit të shpërndarë ose të rrjedhur.
Studimet nga agjenci ndërkombëtare si IAEA dhe IOMP theksojnë se mungesa e Ekspertëve të Fizikës Mjekësore të kualifikuar ka kontribuar në incidente të dokumentuara të mbidozimit me pasoja të rënda, përfshirë dëmtime të pakthyeshme të organeve vitale dhe madje edhe humbje jete.
Prandaj, mbrojtja e pacientit nuk është vetëm një përgjegjësi etike, por një obligim ligjor dhe profesional për çdo institucion që ofron trajtim onkologjik me rrezatim. Kjo kërkon:
Avancimin e Ekspertit të Fizikës Mjekësore të licencuar dhe të trajnuar sipas standardeve të IAEA dhe EURATOM.
Investim në edukimin e vazhdueshëm të stafit dhe auditime të rregullta nga autoritetet shëndetësore.
Ndërgjegjësim institucional dhe publik për rëndësinë jetike të Ekspertit të Fizikës Mjekësore në sistemin onkologjik.
âPacienti qĂ« hyn nĂ« njĂ« kabinet tĂ« radioterapisĂ« vjen me shpresĂ«n pĂ«r shĂ«rim, jo pĂ«r tĂ« rrezikuar jetĂ«n pĂ«r shkak tĂ« neglizhencĂ«s sistemike. Tâi ofrosh atij trajtim tĂ« sigurt dhe tĂ« kontrolluar Ă«shtĂ« detyrĂ« dhe nder â dhe Eksperti i FizikĂ«s MjekĂ«sore Ă«shtĂ« ndĂ«r garantuesit kryesorĂ« tĂ« kĂ«saj sigurie.â /Telegrafi/
PhD.C Besnik Saramati, Fizikant Mjekësor në Klinikën e Onkologjisë Kërkues shkencor i Fizikës Mjekësore dhe Edukimit Asistent në Universitetin e Prishtinës
Rrezatimi jonizues është pjesë e jetës sonë moderne, në diagnostikën mjekësore, industrinë e energjisë, sigurinë ushqimore dhe madje edhe në natyrë. Por pyetja që mbetet e hapur për më shumë se një gjysmë shekulli është kjo: A ekziston një dozë minimale e sigurt nga rrezatimi jonizues? Apo çdo grimcë është një rrezik potencial për shëndetin?
Kjo dilemë qëndron në qendër të një debati të fortë shkencor dhe politik që po merr vrull në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe që mund të ketë ndikim global.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« modeli LNT?
Modeli Linear No-Threshold (LNT) Ă«shtĂ« baza mbi tĂ« cilĂ«n janĂ« ndĂ«rtuar pĂ«r dekada tĂ« tĂ«ra rregulloret e mbrojtjes nga rrezatimi nĂ« mjekĂ«si, industri dhe mjedis. Ai pohon se çdo dozĂ«, sado e vogĂ«l, rrit rrezikun pĂ«r kancer apo dĂ«mtime tĂ« tjera gjenetike, nĂ« mĂ«nyrĂ« lineare, pa ndonjĂ« âprag tĂ« sigurtâ.
Ky model është përkrahur nga organizata të mëdha ndërkombëtare si:
ICRP (International Commission on Radiological Protection), UNSCEAR (Komiteti i OKB-së për efektet e rrezatimit), dhe Akademia Kombëtare e Shkencave e SHBA (BEIR VII, 2006)
ĂfarĂ« po ndryshon nĂ« SHBA?
NĂ« maj 2025, Presidenti Donald Trump nĂ«nshkroi njĂ« urdhĂ«r ekzekutiv qĂ« kĂ«rkon nga agjencitĂ« amerikane (p.sh. NRC dhe EPA) tĂ« rishikojnĂ« modelin LNT dhe tĂ« shqyrtojnĂ« mundĂ«sinĂ« e kalimit nĂ« njĂ« model âme pragâ, sipas tĂ« cilit vetĂ«m dozat mbi njĂ« nivel tĂ« caktuar janĂ« tĂ« rrezikshme. Ky urdhĂ«r ka hyrĂ« nĂ« fuqi, dhe agjencitĂ« janĂ« tani nĂ« proces tĂ« hartimit tĂ« rregulloreve tĂ« reja, proces qĂ« pĂ«rfshin konsultime publike dhe analizĂ« tĂ« tĂ« dhĂ«nave shkencore.
ĂfarĂ« thotĂ« shkenca?
Të dhëna epidemiologjike
Studime të mëdha, përfshirë një meta-analizë të mbi 300,000 punonjësve bërthamorë në SHBA, Britani dhe Francë (publikuar nga NCI, tregojnë se edhe dozat nën 100 mSv lidhen me rritje të rrezikut për kancer, veçanërisht leucemi dhe kancer të mushkërive. Analiza tregoi se për çdo 100 mSv dozë, rreziku për leucemi rritet me 48%. Këto të dhëna përputhen me atë që është vërejtur edhe tek të mbijetuarit e bombave atomike në Hiroshima dhe Nagasaki, ku edhe ekspozimet 5-50 mSv kanë rezultuar me rritje të rrezikut për kancer.
Mekanizmat biologjikë
DĂ«mtimet nĂ« ADN ndodhin edhe nga doza minimale. Mekanizmi i efektit âbystanderâ sugjeron se edhe qelizat jo tĂ« ekspozuara mund tĂ« pĂ«sojnĂ« dĂ«mtime pĂ«r shkak tĂ« sinjaleve qĂ« marrin nga qelizat e prekura. Kjo mbĂ«shtet idenĂ« se nuk ka njĂ« prag absolutisht tĂ« sigurt, sepse dĂ«mi mund tĂ« pĂ«rhapet edhe pĂ«rtej pikĂ«s sĂ« kontaktit me rrezatimin.
Po kundërshtarët e modelit LNT?
Disa shkencëtarë si Edward Calabrese (Universiteti i Massachusetts) argumentojnë se:
Modeli LNT Ă«shtĂ« tepĂ«r konservativ dhe krijon frikĂ« tĂ« panevojshme, EkzistojnĂ« prova pĂ«r hormezĂ«n â idea qĂ« dozat e ulĂ«ta mund tĂ« stimulojnĂ« mekanizma mbrojtĂ«s nĂ« trup, Rregulloret shumĂ« tĂ« rrepta mund tĂ« sjellin kosto ekonomike tĂ« larta dhe tĂ« pengojnĂ« zhvillimin teknologjik.
Ka apo jo âprag sigurieâ?
Raporte tĂ« mĂ«dha shkencore, pĂ«rfshirĂ« njĂ« analizĂ« tĂ« The Lancet (2021), konkludojnĂ« se nuk ka prova tĂ« forta pĂ«r ekzistencĂ«n e njĂ« pragu tĂ« sigurt. Rreziku rritet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme dhe lineare me dozĂ«n â edhe nĂ« nivelet mĂ« tĂ« ulĂ«ta. Prandaj, shumica e institucioneve ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« shĂ«ndetit publik vazhdojnĂ« tĂ« rekomandojnĂ« pĂ«rdorimin e modelit LNT derisa tĂ« ketĂ« prova mĂ« tĂ« forta nĂ« tĂ« kundĂ«rt.
Pse ka rëndësi ky debat?
Ky debat nuk është thjesht akademik. Ai prek vendime reale dhe të përditshme:
A duhet të kufizohen skanimet mjekësore me rreze X? A janë të mbrojtur mjaftueshëm punonjësit e industrisë bërthamore? A duhet të investojmë më shumë në energjinë bërthamore, edhe nëse zvogëlojmë masat mbrojtëse?
Për të gjitha këto, vendimi për të braktisur ose jo modelin LNT do të ketë ndikime të thella në politikën shëndetësore, mjedisore dhe ekonomike në mbarë botën.
PĂ«rfundim
Modeli LNT nuk Ă«shtĂ« i pĂ«rkryer, por mbetet baza mĂ« e qĂ«ndrueshme dhe e sigurt pĂ«r vendimmarrje nĂ« fushĂ«n e rrezatimit. Ădo ndryshim nĂ« kĂ«tĂ« qasje duhet tĂ« bazohet nĂ« konsensus shkencor tĂ« gjerĂ« dhe prova tĂ« forta, e jo vetĂ«m nĂ« interesa ekonomike apo politike dhe jo vetĂ«m. NĂ« njĂ« fushĂ« ku rreziku, edhe pse i vogĂ«l, mund tĂ« akumulohet me kalimin e kohĂ«s â kujdesi dhe parimi i mbrojtjes maksimale mbeten jetikĂ«. /Telegrafi/
Referencat:
1. BEIR VII Report, National Academies Press (2006) 2. UNSCEAR Report (2021) 3. National Cancer Institute, INWORKS Study (2020) 4. Calabrese E.J., EMBO Reports (2004) 5. The Lancet Oncology, âLow-dose radiation and cancer riskâ (2021)
Komunikimi: Le të jetë i thjeshtë, le të jetë human, le të jetë i shkurtër dhe theksi le të jetë tek dëgjimi. (Keith Nichols, 2003)
Â
Prof. Ass. Isuf Bajrami Specialist i MjekĂ«sisĂ« Urgjente Qendra e MjekĂ«sisĂ« Urgjente â PrishtinĂ«
Skena e përditshme në repartin e urgjencës: pacientët të rreshtuar para pultit të triazhës, ekipi urgjent duke transportuar pacientë me karroca, fëmijë që qajnë, familjarë të shqetësuar.
Në qendër të gjithë këtij dinamizmi ndodhet mjeku ose infermierja e triazhës, që duhet të zotërojë aftësinë për të komunikuar në mënyrë efektive me familjarët, ekipin e urgjencës, mjekët dhe infermierët e tjerë.
Vendimmarrja dhe vlerësimi profesional bazohen mbi informacionin e marrë në kohë reale dhe të përpunuar përmes një komunikimi funksional.
Kur ndodhin probleme në procesin e komunikimit, në pah del aftësia e profesionistit të triazhës për të mbledhur informatat thelbësore pavarësisht pengesave.
ĂshtĂ« e domosdoshme qĂ« ai/ajo tĂ« jetĂ« i vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r faktorĂ«t qĂ« pengojnĂ« komunikimin dhe tĂ« minimizojĂ« ndikimin e tyre nĂ« vendimmarrje.
PĂ«r shembull, si duhet vepruar kur komunikimi verbal Ă«shtĂ« i pamundur â si nĂ« rastin e njĂ« pacienti pa vetĂ«dije?
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« njĂ« mjek ose infermieri/e e triazhit telefonik
Komunikimi efikas është baza për mbledhjen e informatave të sakta dhe me këtë edhe zbatimin e saktë të vlerësimit.
Në këto raste, me rëndësi është të kemi shkathtësi për vlerësimin e gjendjes fizike të pacientit, pasi metoda primare e triazhës atëherë bëhet mbledhëse e informatave të cilat mund të ndihmojnë rreth identifikimit të faktorëve fiziologjikë dhe me këtë përcaktimin e urgjencës.
Mbani mend se edhe komunikimi përmes personit të tretë, si anëtarit të familjes, kujdestarit ose përkthyesit, mund të ndikojë në procesin e vlerësimit.
Në këto raste, komunikimi gjithashtu mund të jetë i vështirë, pasi porosia është dërguar përmes personit të tretë vetëm nga pamja e tyre e ngjarjeve, e kjo mund të jetë edhe një pengesë potenciale.
Komunikimi Ă«shtĂ« proces i dĂ«rgimit dhe pranimit tĂ« porosive mes personave brenda njĂ« harku dinamik. Ădo person Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s si dĂ«rgues, ashtu edhe si pranues i mesazhit.
Ekzistojnë shumë pyetje të rëndësishme lidhur me pacientin, mjekun ose infermierin e triazhës në rrethana të cilat mund të ndikojnë në kompleksitetin e procesit.
Literatura pĂ«r komunikim shpesh i emĂ«rton kĂ«ta faktorĂ« âzhurmuesâ: zhurmĂ« e jashtme fizike, zhurmĂ« e brendshme ose fiziologjike, zhurmĂ« semantike ose interpretuese.
NjĂ« prej çështjeve mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r shqyrtim Ă«shtĂ« se pacienti mund tĂ« ketĂ« pengesa nĂ« plotĂ«simin e obligimeve tĂ« tij si dĂ«rgues dhe pranues i komunikimit, pĂ«r arsye tĂ« âzhurmĂ«sâ, e cila Ă«shtĂ« e pandashme prej triazhĂ«s. Kjo nĂ«nkupton se mjeku ose infermierja-i mĂ« sĂ« shpeshti bart pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e njohjes dhe detektimit tĂ« faktorĂ«ve qĂ« ndikojnĂ« nĂ« komunikim, edhe pĂ«r vete edhe pĂ«r pacientin.
Aftësia e mjekut ose infermierës së triazhës të qëndrojë e qetë dhe të realizojë komunikim efektiv brenda atij ambienti është bazamenti për vendimmarrje. Triazha në shërbimet emergjente funksionon non-stop, 24/7
Faktorët që ndikojnë në procesin e komunikimit gjatë triazhës
Sa më mirë që mjeku ose infermierja/i të kuptojë faktorët që ndikojnë në efikasitetin e komunikimit, kjo ndikon në komunikimin më të mirë dhe në kvalitetin e informatave të grumbulluara.
Faktorët në të cilët duhet pasur kujdes
⹠Ambienti fizik: pengesat si plastika e padepërtueshme, pultet, mungesa e privatësisë, zhurmat alarmuese dhe lëvizja e njerëzve nëpër hapësirë mund të ndikojnë në procesin e komunikimit gjatë triazhës.
⹠Mjeku ose infermierja e triazhës duhet të përpiqet të komunikojë me pacientin, përkundër pengesave, duke ruajtur privatësinë dhe besimin.
âą Kufizimi kohor: vlerĂ«simi dhe marrja e vendimeve pĂ«r kategoritĂ« e triazhĂ«s nuk guxojnĂ« tĂ« zgjasin mĂ« tepĂ«r se 2â5 minuta.
⹠Përdorimi i gjuhës: përdorimi i zhargonit, qoftë mjekësor apo të rrugës, mund të rezultojë me moskuptim, në nivel të njëjtë sikur dy njerëz flasin në gjuhë të ndryshme.
⹠Sjellja joverbale: gjuha e trupit, pamja e fytyrës, toni i pacientit dhe i infermieres së triazhës janë njësoj të rëndësishëm në aspektin e komunikimit.
⹠Dallimet kulturore: përfshijnë dallimet në moshë, gjini, nacionalitet, gjuhë, fe, status shoqëror-ekonomik dhe në pritjen e kohëzgjatjes së jetës.
⹠Natyra e problemeve shëndetësore: problemet shëndetësore që janë shumë të ndjeshme, varfërojnë ose krijojnë pengesa mund të ndikojnë në mënyrën se si ato informata jepen, si nga ana e pacientit, ashtu edhe nga mjeku ose infermierja/i e triazhës.
⹠Anashkalimi i termineve kyçe dhe përdorimi i termineve jo adekuate (eufemizmave) mund të rezultojë me mesazhe të shtrembëruara që dërgohen dhe pranohen.
⹠Paramendimet në pritje: pacientët vijnë në Repartin e Urgjencës Mjekësore (RUM) me pritje të caktuara.
⹠Në këto pritje ndikojnë qasjet ndaj urgjencës që lidhen me problemet shëndetësore dhe përvojat paraprake që lidhen me shëndetin.
⹠Të gjitha këto pritje, në një moment të caktuar, mund të jenë jo reale.
⹠Njohja e ambientit të triazhës nga ana e infermieres së triazhës, njohja e pacientit, sjelljes së tij dhe qasja e personelit tjetër mjekësor në shërbim mund të kenë ndikim pozitiv ose negativ.
⹠Edhe pse këto ndikime mund të ndihmojnë në njohjen e simptomave të hershme, ato mund të çojnë potencialisht në paramendime dhe paragjykime jo adekuate.
⹠Ndjenjat: pacientët, mjeku dhe infermierja reagojnë në mënyra dhe intensitet të ndryshëm ndaj stresit dhe nervozizmit.
âą KĂ«to reakcione mund tĂ« ndikojnĂ« nĂ« aftĂ«sinĂ« e personit pĂ«r tĂ« ofruar informata dhe pĂ«r tâu pĂ«rgjigjur saktĂ« nĂ« pyetje.
Dhënia e informatave
Pacienti dhe personi shoqërues duhet të jenë të informuar për:
⹠procesin e triazhës
⹠veprimet me pacientin në RUM
âą mjekimin potencial
⹠protokolet e caktuara të RUM
Procesi i triazhës
Pacienti në përcjellje duhet të jetë i informuar për procesin e triazhës. Kjo përfshin informimin e kuptueshëm për procesin, kategoritë e triazhës dhe bazën mbi të cilën bëhet kategorizimi.
Pacientit duhet tâi sqarohet se, nĂ« varĂ«si tĂ« kategorisĂ«, pritet kohĂ« e caktuar. Shkaqet e pritjes sĂ« gjatĂ« pĂ«r kontroll mjekĂ«sor gjithashtu duhet tĂ« sqarohen pacientit dhe pĂ«rcjellĂ«sit, p.sh. ardhja e njĂ« pacienti me rrezik tĂ« funksioneve vitale nĂ« shĂ«rbimin urgjent paraspitalor.
Triazha me telefon mund të zbatohet derisa arrin ekipi i urgjencës në vendndodhje
Veprimet me pacientin në repartin e urgjencës mjekësore (RUM)
Pacienti dhe përcjellësi duhet të marrin informata për atë që mund të ndodhë gjatë qëndrimit në repart, p.sh.:
âInfermierja do tâju thĂ«rrasĂ« dhe do tâju vendosĂ« nĂ« krevat, do tâju masĂ« shtypjen e gjakut, temperaturĂ«n dhe sipas nevojĂ«s do tĂ« bĂ«jĂ« EKG. MĂ« pas, do tâju lidhĂ« nĂ« monitor deri nĂ« ekzaminimin mjekĂ«sor.â
Mjekimi potencial
Pacienti dhe shoqĂ«ruesi duhet tĂ« informohen pĂ«r mjekimin potencial, p.sh.: âEkziston mundĂ«sia qĂ« ta keni thyer dorĂ«n. Ndoshta thyerja duhet tĂ« rivendoset, prandaj, ju lutemi, mos hani apo pini asgjĂ« mĂ«, pasi qĂ« mund tĂ« jetĂ« e nevojshme tĂ« jeni esĂ«ll. Mjeku do tâju njoftojĂ« pĂ«r hapat e mĂ«tejshĂ«m.â
Protokollet e caktuara në repartin e urgjencës mjekësore
Pacienti dhe shoqëruesi duhet të jenë të njoftuar me rregullat e repartit. Gjatë ekzaminimit të pacientit, shoqëruesi mund të marrë pjesë sipas kërkesës së vet; gjithashtu mund të qëndrojë pranë pacientit gjatë observimit dhe të jetë me të gjatë përcjelljes në repart.
Koha e pritjes â çka nuk duhet tĂ« thuhet?
Ekzistojnë pyetje të shpeshta që pacientët dhe shoqëruesit parashtrojnë gjatë triazhës, dhe përgjigjja e mjekut apo infermierit të triazhës ka ndikim të madh në cilësinë e komunikimit:
âSa duhet tĂ« presim?â NĂ«se i thuhet pacientit âduhet tĂ« prisni njĂ« ose dy orĂ«â, kjo dĂ«mton procesin e triazhĂ«s.
MĂ« e pĂ«rshtatshme Ă«shtĂ« tĂ« thuhet: âKjo varet nga natyra e ankesave tuaja. Si mund tâju ndihmoj?â
Nëse pacienti është triazhur dhe ndodhet në pritje, është me rëndësi që të kuptohet arsyeja e pyetjes: a janë përkeqësuar ankesat? Në këtë rast, ndoshta është e nevojshme ri-triazhimi.
Komunikimi i dobët çon në kujdes të dobët
Sipas OBSH-së, komunikimi cilësor është një nga pesë aftësitë kyçe për një jetë të shëndetshme dhe të lumtur. Aftësitë e komunikimit janë parakusht për punë cilësore në shëndetësi.
SĂ«mundja ndikon nĂ« çdo person dhe i shton ndjenjĂ«n e dobĂ«sisĂ«. Ădo gjest ose fjalĂ« e punonjĂ«sit shĂ«ndetĂ«sor ka efekt terapeutik pĂ«r pacientin.
Komunikimi i mirĂ« ndĂ«rmjet punonjĂ«sit shĂ«ndetĂ«sor dhe pacientit Ă«shtĂ« baza e trajtimit tĂ« suksesshĂ«m. Sigurisht, nuk mjafton ânjĂ« fjalĂ« e mirĂ« i shĂ«ron tĂ« gjithaâ, por Ă«shtĂ« thelbĂ«sore tĂ« transmetohen saktĂ« informatat mbi gjendjen dhe trajtimin shĂ«ndetĂ«sor.
ĂshtĂ« e gabuar tĂ« supozohet se tĂ« gjithĂ« dinĂ« tĂ« dĂ«gjojnĂ«. Duhet kaluar mĂ« shumĂ« kohĂ« duke dĂ«gjuar sesa duke folur ose shkruar.
Kontakti i parĂ« duhet tĂ« jetĂ« i ngrohtĂ«, miqĂ«sor, profesional dhe i menjĂ«hershĂ«m. ĂshtĂ« e domosdoshme tĂ« flitet nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ« dhe tĂ« kuptueshme, pa shumĂ« terma profesionalĂ« dhe nĂ«se pĂ«rdoren, secili duhet tĂ« shpjegohet me kujdes. Kjo ndihmon qĂ« pacienti tĂ« ndihet i kuptuar dhe i dĂ«gjuar, çka forcon marrĂ«dhĂ«nien e besimit dhe ndjenjĂ«n e sigurisĂ«.
Rekomandime për komunikim më të mirë me pacientët
âą Drejtojuni pacientit me emĂ«r (zonjĂ«, zotĂ«ri, por kurrĂ«: gjyshe, gjysh, nĂ«nĂ«, baba, teze, hallĂ«âŠ) â kjo respekton individualitetin e tyre.
⹠Prezantoni veten me emër dhe rolin tuaj profesional.
⹠Ndihmoni pacientin të orientohet duke i treguar për rrjedhën e trajtimit.
⹠Përdorni gjuhë të thjeshtë për të ulur frikën dhe për të përmirësuar kuptueshmërinë.
⹠Jepni informacione për mundësinë e mbështetjes psikologjike nëse është e nevojshme.
âą Edhe nĂ« mungesĂ« tĂ« psikologut, theksojeni se pacienti nuk ka pse tĂ« pĂ«rballet me gjithçka vetĂ«m â ofroni alternativa pĂ«r ndihmĂ«.
Situata me komunikim problematik
Shpesh, sjelljet problematike në komunikim reflektojnë nevoja njerëzore të paplotësuara. Të kuptuarit e sfondit të sjelljes problematike dhe ndjeshmërisë emocionale që e shoqëron, i ndihmon mjekut apo infermierit të triazhës të merret me shkakun dhe jo me simptomën e sjelljes.
Zhvillimi i strategjive për të interpretuar shpejt sinjalet e sjelljes mund të zvogëlojë pasojat negative që komunikimi problematik mund të ketë në procesin e triazhës.
PĂ«rmbledhje
⹠Aftësia për të udhëhequr procesin e komunikimit ndikon drejtpërdrejt në sjelljen dhe reagimin e pacientit.
âą Komunikimi Ă«shtĂ« proces i dyanshĂ«m â verbal dhe joverbal.
⹠Sa më i mirë komunikimi, aq më e mirë dhe më e saktë është triazha.
⹠Asnjëherë mos nënvlerësoni ndikimin e faktorëve të jashtëm.
⹠Qëndroni të qetë.
⹠Dëgjoni me vëmendje, shpjegoni qartë dhe sigurohuni se jeni kuptuar.
⹠Mbani nën kontroll reagimet tuaja emocionale.
⹠Njihni veçoritë e grupeve të ndryshme të pacientëve.
⹠Ngrohtësia dhe empatia janë terapi më vete.
⹠Komunikimi është aftësi që mësohet gjatë gjithë jetës.
Endokarditi akut i zemrĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« infeksion i shpejtĂ« dhe i rĂ«ndĂ« i shtresĂ«s sĂ« brendshme tĂ« zemrĂ«s â endokarditit, qĂ« zakonisht prek valvulat, duke shkaktuar njĂ« gjendje tĂ« rĂ«nduar te pacienti
Dr. Arben Kojqiqi, MSc, FRCS (CTh) Kirurg Kardio-Torakal Tel: 049740729
Ky infeksion zakonisht shkaktohet nga baktere që hyjnë në qarkullimin e gjakut, përmes infeksioneve të tjera në trup, procedurave dentare apo mjekësore, dhe që më pas vendosen në strukturat e brendshme të zemrës. Endokarditi mund të zhvillohet me shpejtësi dhe, në mungesë të trajtimit të duhur dhe në kohë, të çojë në komplikacione serioze, përfshirë dështim të zemrës, goditje në tru apo vdekje.
⹠Staphylococcus aureus (më i shpeshti në rastet akute)
âą Streptococcus pyogenes
⹠Enterokokët dhe organizma të tjerë gram-pozitivë
Infeksioni shpesh zhvillohet në valvula të padëmtuara më parë dhe mund të shoqërohet me shkallë të lartë të shkatërrimit të valvulave dhe komplikime sistemike.
Valvulat më shpesh të prekura janë ajo aortale dhe mitrale. Në sipërfaqen e këtyre valvulave zakonisht formohen vegjetacione të cilat janë shumë fragjile dhe mund të shkëputen lehtësisht duke shkaktuar infarkte të mëdha në tru apo edhe formim abscesesh.
Si pasojĂ« e kĂ«tyre vegjetacioneve, valvula e prekur bĂ«het inkompetente â pra nuk hapet ose nuk mbyllet plotĂ«sisht, duke shkaktuar njĂ« gjendje tĂ« rĂ«nduar hemodinamike qĂ« mund tĂ« pĂ«rfundojĂ« nĂ« shok kardiogjen dhe septik.
Infeksione të tilla kanë një rrezikshmëri shumë të lartë për pacientin, me një shkallë vdekshmërie që shkon nga 40 deri në 60%.
Trajtimi i tyre kërkon ndërhyrje kirurgjikale urgjente, të kryer vetëm nga kirurgë me përvojë të madhe në qendra të specializuara të zemrës.
I tillĂ« ishte rasti i njĂ« pacienti 74-vjeçar, i cili u diagnostikua me endokardit akut dhe prezencĂ« vegjetacioni me pĂ«rmasa 2â3 cm nĂ« valvulĂ«n aortale, insuficiencĂ« tĂ« valvulĂ«s aortale, mitrale dhe trikuspidale.
Me hemodinamikë të kompromentuar- në shok kardiogjen dhe me supurt të inotropeve, pacienti operohet me emergjencë.
Gjatë operacionit që zgjati 6 orë, bëhet zëvendësimi i valvulave aortale dhe mitrale me proteza biologjike, si dhe riparimi i valvulës trikuspidale.
Dy ditĂ« pas operacionit, pacienti filloi tĂ« mobilizohej, dhe pas disa ditĂ«sh u transferua nga reanimacioni nĂ« repartin e kardiokirurgjisĂ«, me gjendje dukshĂ«m tĂ« pĂ«rmirĂ«suar. NĂ« ditĂ«t nĂ« vijim pritet qĂ« ai tĂ« dalĂ« nga spitali, nĂ« gjendje tĂ« stabilizuar dhe i aftĂ« pĂ«r tâiu kthyer jetĂ«s normale.
Kujdesi pas operacionit për endokardit akut
Pas një ndërhyrjeje të rëndë, faza e rikuperimit kërkon vëmendje të veçantë. Për të parandaluar komplikacione të mëtejshme dhe për të siguruar një shërim të suksesshëm, pacienti duhet të ndjekë një sërë udhëzimesh të domosdoshme:
Qëndrimi në spital dhe mbikëqyrja e gjendjes
Menjëherë pas operimit, pacienti mbahet nën vëzhgim të rreptë në kujdesin intensiv, dhe më pas në repartin e kardiokirurgjisë. Gjatë kësaj periudhe, kontrollohet funksioni i zemrës, puna e valvulave të reja, parametra jetësorë si frymëmarrja dhe tensioni i gjakut, si dhe çdo shenjë e mundshme e një infeksioni të përsëritur.
Terapia me antibiotikë
Pas ndĂ«rhyrjes kirurgjikale, pacienti vazhdon trajtimin me antibiotikĂ« me qĂ«llim eliminimin e çdo mbetje bakteriale nĂ« organizĂ«m. ĂshtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« ky trajtim tĂ« mos ndĂ«rpritet pa rekomandimin e mjekut.
Kujdesi në shtëpi: rikuperimi gradual
Pasi pacienti largohet nga spitali, është jetike të ndjekë një mënyrë jetese të kontrolluar:
Aktiviteti fizik duhet të rifillojë me kujdes dhe gradualisht, sipas këshillës së mjekut. Higjiena personale, sidomos ajo orale, duhet të jetë në nivel të lartë për të shmangur infeksione të reja. Ushqimi duhet të jetë i shëndetshëm, me më pak kripë, yndyrë dhe me mjaftueshëm lëngje. Duhet monitoruar rregullisht tensioni i gjakut dhe pesha trupore.
Vizitat kontrolluese
Pas operacionit, pacienti duhet të ndjekë takime të rregullta me kardiologun për: Ekografi të zemrës (EKO), analiza gjaku, EKG, e sipas nevojës edhe rezonancë magnetike.
ĂfarĂ« duhet tĂ« shmanget
Për një shërim të sigurt dhe për të mbrojtur funksionin e zemrës: Duhet ndaluar pirja e duhanit dhe konsumimi i alkoolit. Shmangen aktivitetet fizike të rënda në javët e para. Nuk rekomandohet përdorimi i medikamenteve pa konsultim mjekësor.
Spondiliti ankilozant është një sëmundje kronike që prekë kryesisht shtyllën kurrizore dhe nyjet sakroiliake, duke shkaktuar dhimbje dhe ngurtësi veçanërsiht në pjesën e poshtme të shpinës dhe përkeqësohet gjatë pushimit
Dr. Besim Demolli Specialist i reumatologjisë Tel. +38344727068
Spondiliti ankilozant është një sëmundje inflamatore kronike e shtyllës kurrizore dhe nyjeve sakroiliake. Mund të shoqërohet me një numër strukturash ekstra-artikulare, si: syri, traktin gastrointestinal (GI), lëkurën, mushkëritë, veshkat dhe zemrën. Spondiliti ankilozant zakonisht fillon në dekadën e dytë ose të tretë me një prevalencë mashkull-femër midis 2:1 dhe 3:1. Spondiliti ankilozant është prototipi i spondiloartritit. Dy llojet kryesore të spondiloartritit janë Spondiliti ankilozant (spondiloartriti aksial me sacroiliit në rreze X të thjeshta) dhe spondiloartriti jo-radiografik (pa sacroiliit ë rreze X të thjeshta). Termi spondiloartriti aksial po bëhet më i përdorur për Spondiliti ankilozant.
Pacientët me spondiliti ankilozant kanë ngurtësi në mëngjes dhe dhimbje me lokalzim në fundshpin, ose dhimbje në vithe. Etiologjia mbetet e paqartë, por duket se është e ndërmjetësuar nga sistemi imunitar dhe lidhet me një komponent të fortë të trashëgueshëm: antigjeni i leukociteve njerëzore (HLA) B27.
Entesiti, inflamacioni në vendet e bashkëngjitjes së tendinave dhe ligamenteve, është një nga veçoritë qendrore të spondiliti ankilozant dhe rezulton në shumë nga simptomat prezantuese të dhimbjes.
Spondiliti ankilozant diagnostikohet bazuar në njohjen e modelit të gjetjeve klinike, laboratorike dhe imazherike karakteristike për spondiliti ankilozant. Mundësia e diagnostikimit ndryshon në varësi të gjetjeve specifike që janë të pranishme. Nuk ka një test specifik, një tipar të vetëm anamnestik, ose një gjetje imazherike që është e mjaftueshme për të diagnostikuar ose përjashtuar sëmundjen.
Kriteret e modifikuara të Nju Jorkut për spondiliti ankilozant të propozuara në vitin 1984 janë si vijon:
1. Dhimbje në fundshpinë për të paktën 3 muaj që përmirësohet me ushtrime dhe nuk lehtësohet nga pushimi.
2. Kufizimi i lëvizjes së shtyllës kurrizore lumbare në planin sagital dhe frontal.
3. Zgjerimi i zvogëluar i kraharorit në krahasim me vlerat normale për moshën dhe gjininë.
4. Sacroiliit radiografik njëanshëm shkalla 3-4.
5. Sacroiliit radiografik dyanshëm shkalla 2-4.
Diagnostikimi i spondiliti ankilozant është i sigurt nëse janë të pranishme kriteret 4 ose 5, dhe çdo nga kriteret 1-3.
Kriteret e Nju Jorkut janë më të dobishme për sëmundjen e vendosur në fazat e mëvonshme për shkak të mbështetjes së madhe në demonstrimin e sacroilitiit radiografikisht. Përdorshmëria e këtyre kritereve zvogëlohet tek pacientët me sëmundje të hershme që mund të mos kenë gjetje të qarta radiografike.
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« vendoset diagnoza e spondilitit ankilozant nĂ« fazĂ« tĂ« hershme para zhvillimit tĂ« deformitetit tĂ« pakthyeshĂ«m. NĂ« vitin 2009, kritere tĂ« reja pĂ«r spondiloartritin aksial u propozuan nga Shoqata NdĂ«rkombĂ«tare e VlerĂ«simit tĂ« Spondiloartritit (ASAS). KĂ«to kritere janĂ« tĂ« zbatueshme pĂ«r individĂ«t me dhimbje tĂ« shpinĂ«s prej 3 muajsh ose mĂ« shumĂ« me moshĂ«n e fillimit <45 vjeç ose mĂ« pak.
Kriteret e ASAS përfshijnë gjithashtu veçoritë e spondiloartritit, HLA B-27 dhe CRP/ESR.
Veçoritë e SpA (spondiloartritit):
⹠Dhimbje inflamatore të shpinës për 3 muaj ose më shumë.
⹠Fillimi i padukshëm.
⹠Nuk lehtësohet me pushim.
⹠Përmirësim me ushtrime.
⹠Dhimbje gjatë natës.
⹠Dhimbje të thembrës për shkak të tendinitit të Akilit ose fasciitis plantare (entesitit).
âą Dactyliti (gisht sikur âsuxhukâ; inflamacion i dhimbshĂ«m i gishtit).
âą Uveiti.
âą Historia familjare e spondilitit ankilozant.
⹠Dhimbje alternative të vitheve.
⹠Psoriazë.
âą Artrit asimetrik.
âą PĂ«rgjigje pozitive ndaj NSAID.
⹠SE ose CRP të larta.
⹠Sëmundje inflamatore e zorrëve (sëmundja Crohn ose koliti ulceroz).
⹠Sakroiliti në imazheri PLUS një ose më shumë veçori të SpA.
Inflamacion aktiv i nyjeve sakroiliakale në MRI që sugjeron SpA, ose HLA B-27 plus 2 ose më shumë veçori të SpA dhe/ose sacroilitis të sigurt, sipas kritereve të modifikuara të Nju Jorkut, veçoritë kurrizore të spondilitit ankilozant (AS) gati kurrë nuk shfaqen para moshës 16 vjeç.
Më pak se 5% e pacientëve kanë simptoma që fillojnë pas moshës 40 vjeç, megjithëse spondiliti ankilozant shpesh diagnostikohet pas moshës 40 vjeç për shkak të simptomave fillestare që janë të lehta ose të injoruara. Mosha mesatare e fillimit është 26 vjeç dhe shumica e simptomave priren të shfaqen gjatë dekadës së tretë.
Paraqitja tipike e një të sëmuri me spondilit ankilozant!?
⹠Pacienti tipik me spondilit ankilozant prezanton me dhimbje të lehtë në regjionin lumbar të poshtëm ose gluteal. Ata mund të ankohen për ngurtësi të mëngjesit me lokalzim në pjesën e poshtme të shpinës që zgjat për disa orë dhe përmirësohet me aktivitet. Fillimi është zakonisht i padukshëm. Dhimbja priret të vazhdojë për më shumë se 3 muaj dhe është veçanërisht e përkeqësuar nga pushimi dhe përmirësohet nga ushtrimet. Përkeqësimi natën i dhimbjes shpesh do të detyrojnë pacientin të ngrihet dhe të lëvizë.
⹠Ndjeshmëria e eshtrave, e ndoshta për shkak të entezitit, është e zakonshme në vendet si bashkimet costosternal, procesuset spinoze, kreshtat iliake, trochanterët e mëdhenj, tuberozitet ischial, tuberozitet tibiale dhe thembrat. Gjetje shtesë përfshijnë synovitin e kërdhokullave, gjunjëve, kyçet e këmbëve dhe nyjet metatarsalfalangeale (MTP). Nyjet e gjymtyrëve të sipërme, përveç për shpatullën, gati kurrë nuk janë të përfshira.
⹠Arthritis në kërdhokulla dhe shpatulla ndodh në deri 30% të pacientëve me spondilit ankilozant.
⹠Artriti i nyjeve periferike përveç kërdhokullave dhe shpatullave, zakonisht asimetrik, ndodh në 30% të pacientëve.
⹠Dhimbja dhe ngurtësia e qafës janë zakonisht manifestime të vonshme.
⹠Artriti periferik është i përkohshëm në 50% të rasteve dhe i përhershëm në 25% të rasteve.
⹠Uveiti anterior zhvillohet në rreth 33% të pacientëve me spondilit ankilozant dhe mund të ndodhë para fillimit të spondilitit.
⹠Pasi spondilit ankilozant është diagnostikuar, është e pazakontë që uveiti të përkojë me ndezjet e artritit.
⹠Ka një lidhje të veçantë midis inflamacionit të zorrëve dhe sacroiliitit. Megjithëse deri në 25% të pacientëve me Crohn ose kolit ulceroz (UC) kanë sacroiliit, gati 60% të pacientëve me spondilit ankilozant kanë gjetje subklinike të ndryshimeve inflamatore në zorrën e hollë ose të trashë. Rreth 10% e pacientëve me spondilit ankilozant kanë Crohn të dukshëm ose kolit ulçeroz.
⹠Një përqindje e vogël e pacientëve me spondilit ankilozant zhvillojnë çrregullime të përcjelljes kardiake ose aortitit. Rreziku i këtyre zhvillimeve rritet me moshën dhe kohëzgjatjen e sëmundjes, por mund të shfaqet si bllok i plotë i zemrës dhe insuficiencë aortale me dështim kongjestiv të zemrës.
⹠Gjetjet pulmonare tek pacientët me AS përfshijnë fibroza të lobit të sipërm dhe sëmundje pulmonare restriktive ekstra-pulmonare nga rritja e ngurtësisë së murit të kraharorit. Fibroza shihet vetëm në sëmundjen afatgjatë dhe gjendet vetëm në 1% të pacientëve me spondilit ankilozant. Sëmundja pulmonare restriktive ekstra-pulmonare zakonisht kompensohet nga rritja e excursionit diafragmatik dhe rrallë çon në simptoma pulmonare të rënda, por mund të përkeqësojë forma të tjera të sëmundjes pulmonare.
⹠Sëmundja neurologjike zakonisht është për shkak të dëmtimeve të palcës ose rrënjës nervore nga frakturat spinale. Deri në 25% të pacientëve me AS mund të kenë lezione psoriatike.
Spondiliti ankilozant dallohet nga shfaqja e simptomave në një moshë të re. Mund të shoqërohet me simptoma dhe veçori të sëmundjes inflamatore të zorrëve dhe psoriazë. Mosha mesatare e fillimit është 26 vjeç. Një komponent kyç historik i spondilitit ankilozant është që dhimbja e shpinës vazhdon për më shumë se 3 muaj dhe përkeqësohet nga pushimi dhe përmirësohet nga ushtrimet.
Si një shenjë e sakroilitit, disa pacientë mund të kenë dhimbje në vithe kur shtypin në sakrum. Shumë pacientë kanë lëvizshmëri të kufizuar të shtyllës kurrizore. Kjo mund të shihet me përkuljen dhe zgjatjen e shtyllës kurrizore lumbare.
Shenjat e synovitit dhe entezitit janë të zakonshme gjithashtu. Kjo shpesh prezantohet me ndjeshmëri të nyjeve ose ndjeshmëri të eshtrave mbi vendet e bashkëngjitjes së tendinave.
Pjesa tjetër e ekzaminimit fizik për AS është shumë e ndryshueshme.
Nuk ka test laboratorik që është diagnostik për AS. CRP dhe SE janë shpesh, por jo gjithmonë të ngritura. Aktualisht mbetet një diagnozë klinike megjithëse imazheria për të vendosur sacroilitis është e dobishme.
Hapat diagnostikë të përshtatur nga algoritmi i modifikuar i Berlinit nga ASAS në vitin 2013 për të ndihmuar në vendosjen e diagnozës janë si vijon:
1. Hapi 1â NĂ« njĂ« pacient me dhimbje kronike tĂ« shpinĂ«s (tĂ« paktĂ«n 3 muaj) me fillim moshe < 45 vjeç, bĂ«ni njĂ« rreze X tĂ« thjeshtĂ« tĂ« pelvikut pĂ«r tĂ« ekzaminuar nyjet sakroiliake. Diagnostikimi i spondiloartritit mund tĂ« bĂ«het nĂ«se pĂ«rmbush kriteret e modifikuara tĂ« Nju Jorkut. 2. Hapi 2â NĂ« njĂ« pacient me njĂ« rreze X negative tĂ« nyjeve sakriliake, rishikoni historinĂ« pĂ«r 11 veçoritĂ« e SpA. Prania e 4 nga 11 veçoritĂ« karakteristike tĂ« SpA Ă«shtĂ« diagnostike pĂ«r spondiloartritin aksial jo-radiografik (nr-AxSpA). 3. Hapi 3 â NĂ« njĂ« pacient me mĂ« pak se 4 veçori tĂ« SpA dhe njĂ« rreze X negative tĂ« nyjeve SI, bĂ«ni testimin pĂ«r HLA B-27. NjĂ« test pozitiv pĂ«r HLA-B27 mund tĂ« tregojĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht njĂ« diagnozĂ« tĂ« spondiloartritit aksial jo-radiografik (nr-AxSpA). MegjithatĂ«, njĂ« pacient me 2 ose 3 veçori dhe HLA-B27 negative dhe pa sacroilitit nĂ« rreze X ka njĂ« probabilitet tĂ« ulĂ«t pĂ«r SpA. NĂ«se dyshimi klinik mbetet i lartĂ«, MRI i nyjeve SI duhet tĂ« bĂ«het pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur diagnozĂ«n e nr-AxSpA. 4. Hapi 4â NjĂ« pacient me zero ose njĂ« veçori tĂ« SpA por +HLA-B27 duhet tĂ« ketĂ« njĂ« MRI tĂ« nyjeve SI. NjĂ« MRI pozitive pĂ«r sacroilitit mbĂ«shtet diagnozĂ«n e spondiloartritit aksial jo-radiografik.
Diagnostikimi i Aksial Spondiloartritit është një diagnozë klinike. Roli i HLA-B27 në vendosjen e diagnozës është i paqartë dhe nën hulumtim. HLA-B27 ka përdorshmëri në pacientët që kanë një probabilitet të ndërmjetëm. Një shkallë sedimentimi të eritrociteve (ESR) dhe proteina C-reaktive (CRP) mund të përdoren për të ndihmuar në përcaktimin e aktivitetit të sëmundjes, por nuk janë diagnostike. Fosfataza alkaline në serum është shpesh e ngritur në sëmundjen e avancuar. Nivelet e larta të IgA janë të zakonshme. Faktori reumatoid, antitrupat anti-CCP, ANA dhe ANCA zakonisht janë brenda intervalit normal dhe mund të jenë anormale nëse këto sëmundje bashkëekzistojnë.
Radiografitë anterioposteriore të pelvikut mund të tregojnë pseudo zgjerim të nyjes sacroiliake, si dhe sklerozë, erozione dhe ankilozë. Për qartësi shtesë duhet MRI.
CT skani ka një përdorshmëri shumë të kufizuar sepse është jo-specifik dhe nuk jep informacion mbi inflamacionin e nyjeve. Gjithashtu, çon në një ekspozim më të madh ndaj rrezatimit.
` Trajtimi
Kujdesi ambulator duhet të synohet drejt ofrimit të kontrollit adekuat të dhimbjes dhe maksimizimit të lëvizjes si dhe aftësisë funksionale. Një kujdes i tillë përfshin medikamente kundër dhimbjeve, programe ushtrimesh, terapi rekreative dhe terapi profesionale. Ushtrimi i rregullt ndihmon në uljen e simptomave dhe mund të ngadalësojë përparimin e sëmundjes. Në përgjithësi, nuk zbatohen kufizime dietike për pacientët me axial spondiloartrit. Megjithatë, pacientët me sëmundje bashkëekzistuese, të tilla si sëmundja inflamatore e zorrëve (IBD), kanë kufizime dietike.
Trajtimi farmakologjik për axial spondiloartritin përfshin si më poshtë:
âą Medikamente anti-inflamatore josteroide
âą Injeksione kortikosteroide
⹠Sulfasalazinë
⹠TNF inhibitorët (infliximab, etanercept, adalimumab, certolizumab, golimumab)
⹠IL-17 inhibitorët (secukinumab, ixekizumab)
âą
Në një studim të pacientëve të rritur me spondiloartrit periferik me fillimin e fundit (kohëzgjatja e simptomave < 12 javë), përdorimi i hershëm i golimumab TNF inhibitorit rezultoi në remision të qëndrueshëm klinik në 49 nga 60 pacientë (82%). Shumica e pacientëve plotësuan kriteret për remision klinik të qëndrueshëm deri në javën e 24-të. Në ndjekje të paktën 18 muaj pas tërheqjes së barit, 26 nga 49 pacientë (53%) ishin ende në remision pa trajtim. Të dhëna të ngjashme janë parë me të gjithë TNF inhibitorët dhe IL-17 inhibitorët. IL-12/23 inhibitorët janë efektive në artritin periferik dhe entezitin e PsA, por nuk duket të jetë efektiv në sëmundjet aksiale siç shihet në AS.
Spondiloartriti boshtor joradiografik
Në vitin 2019, Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) miratoi certolizumab për trajtimin e nr-axSpA me inflamacion objektiv. Certolizumab është terapia e parë e miratuar për nr-axSpA.
Rekomandime dhe këshilla në trajtim
â Kortikosteroidet kanĂ« njĂ« ndikim minimal nĂ« arthrit dhe veçanĂ«risht nĂ« spondilit dhe mund tĂ« pĂ«rkeqĂ«sojnĂ« osteopeninĂ«.
â Metotreksati dhe leflunomidi nuk kanĂ« pĂ«rfitim nĂ« sĂ«mundje.
â Antitrupi monoklonal tocilizumab kundĂ«r receptorit tĂ« IL-6 dhe abatacepti qĂ« bllokon kostimulimin e qelizave T nuk janĂ« gjetur tĂ« jenĂ« tĂ« dobishĂ«m.
âForca nuk qĂ«ndron nĂ« shmangien e dhimbjes, por nĂ« gjetjen e qetĂ«sisĂ« pĂ«rballĂ« sajâ /Telegrafi/
TĂ« folurit Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« tepĂ«r se njĂ« aftĂ«si, Ă«shtĂ« mĂ«nyra si ne shprehim mendimet, ndjenjat dhe dĂ«shirat tona. TĂ« humbĂ«sh mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« folur Ă«shtĂ« si tĂ« humbĂ«sh pjesĂ« tĂ« vetes. Por ndonjĂ«herĂ«, truri ndalon tĂ« funksionojĂ« siç duhet dhe fjala qĂ« dikur ishte aq e natyrshme bĂ«het njĂ« barrierĂ« e rĂ«ndĂ« pĂ«r tâu thĂ«nĂ«. Ky Ă«shtĂ« realiteti i personave qĂ« preken nga afazia
Sevdije Marmullaku Logopede e Licencuar Pedagoge Speciale Terapiste e trajnuar për personat me Afazi Tel. 044 596 955
Afazia Ă«shtĂ« njĂ« sĂ«mundje qĂ« dĂ«mton komunikimin, por nuk i merr mundĂ«sitĂ« e tjera tĂ« jetĂ«s. ĂshtĂ« njĂ« luftĂ« e pĂ«rditshme pĂ«r tĂ« rikthyer fjalĂ«n dhe kuptimin. MegjithĂ«se Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« e madhe, ajo mund tĂ« fitohet me mbĂ«shtetje, trajtim dhe vullnet.
Në këtë artikull, do të mësojmë më shumë rreth afazisë dhe mundësive që kemi për të ndihmuar ata që luftojnë me këtë sëmundje të kthejnë atë që është humbur, sepse, asnjëherë nuk është vonë për të rigjetur fjalën dhe asnjëherë nuk duhet heshtur për të ndihmuar ata që kanë nevojë për të.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Afazia?
Afazia është një çrregullim serioz i komunikimit që prek individët pas dëmtimeve të trurit, duke i privuar nga aftësitë e fituara të të folurit, të kuptuarit, leximit dhe shkrimit. Edhe pse më shpesh shfaqet tek të rriturit pas goditjeve në tru (infarkt cerebral), gjithnjë e më shumë vihet re edhe tek fëmijët, si pasojë e traumave, infeksioneve apo epilepsisë.
Afazia është një çrregullim neurologjik që lind nga dëmtimi i strukturave të trurit përgjegjëse për gjuhën. Nuk bëhet fjalë për humbje të inteligjencës, por për pamundësi të përpunimit gjuhësor, çka e bën komunikimin të vështirë dhe ndonjëherë të pamundur.
A e dini se Afazia mund të prekë çdokënd?
Afazia është një gjendje që mund të prekë çdo person, pavarësisht moshës ose historisë shëndetësore. Shkaqet e saj janë të ndryshme dhe shpesh të jashtme ndaj individit. Disa nga shkaqet më të zakonshme që çojnë në zhvillimin e afazisë përfshijnë:
âą Goditjet nĂ« tru (insulte) â NjĂ« goditje nĂ« tru mund tĂ« dĂ«mtojĂ« pjesĂ« tĂ« trurit qĂ« janĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r komunikimin, duke shkaktuar humbjen e aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« folur ose kuptuar fjalĂ«t. âą DĂ«mtimet traumatike tĂ« kokĂ«s â Traumat e kokĂ«s, si lĂ«ndimet gjatĂ« aksidenteve, mund tĂ« ndikojnĂ« drejtpĂ«rdrejt nĂ« funksionet e trurit qĂ« lidhen me tĂ« folurin. âą Tumoret ose sĂ«mundjet degjenerative, si Alzheimeriâ Tumoret cerebrale dhe sĂ«mundjet si Alzheimeri mund tĂ« shkaktojnĂ« dĂ«mtim tĂ« trurit qĂ« ndikon nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« komunikuar. âą Intoksikimet e rĂ«ndaâ Substancat toksike mund tĂ« dĂ«mtojnĂ« funksionin e trurit dhe tĂ« shkaktojnĂ« probleme me fjalĂ«n dhe tĂ« kuptuarit. âą Ărregullimet metabolikeâ Disa çrregullime metabolike mund tĂ« ndikojnĂ« nĂ« trurin dhe aftĂ«sitĂ« e tij pĂ«r tĂ« pĂ«rpunuar dhe pĂ«rdorur informacionin, duke çuar nĂ« zhvillimin e afazisĂ«.
Për të parandaluar dhe trajtuar afazinë, është e rëndësishme të keni kujdes për shëndetin tuaj të përgjithshëm dhe të kërkoni ndihmë mjekësore sa herë që ndjeni shqetësime neurologjike. Trajtimi i hershëm mund të ndihmojë në menaxhimin e simptomave dhe në përmirësimin e mundësive për rikuperim.
Si ta njohim dhe si të reagojmë?
Afazia mund të shfaqet në mënyra të ndryshme dhe është e rëndësishme të jeni të vetëdijshëm për simptomat që mund të sinjalizojnë këtë gjendje. Disa nga simptomat më të zakonshme përfshijnë:
âą VĂ«shtirĂ«si nĂ« gjetjen e fjalĂ«ve tĂ« duhura (anomija) â NjerĂ«zit me afazi shpesh kanĂ« probleme tĂ« gjejnĂ« fjalĂ«t qĂ« duan tĂ« pĂ«rdorin, duke e bĂ«rĂ« komunikimin mĂ« tĂ« ngadaltĂ« dhe tĂ« vĂ«shtirĂ«. âą VĂ«shtirĂ«si nĂ« tĂ« kuptuarin e gjuhĂ«s sĂ« folur â Disa individĂ« mund tĂ« kenĂ« vĂ«shtirĂ«si nĂ« kuptimin e bisedave tĂ« zakonshme, duke krijuar konfuzion dhe frustrim. âą Probleme me tĂ« folurĂ«n spontane, artikulimin ose strukturĂ«n e fjalive â TĂ« folurit mund tĂ« bĂ«het i ngatĂ«rruar, i pasaktĂ« ose i paplotĂ«, duke ndikuar nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« shprehur mendimet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qartĂ«. âą PĂ«rsĂ«ritje tĂ« pavullnetshme tĂ« fjalĂ«ve ose fjalive (perseverime)â NjerĂ«zit mund tĂ« pĂ«rsĂ«risin pa qĂ«llim fjalĂ«t ose frazat, duke krijuar vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« vazhduar njĂ« bisedĂ« normale. âą Shkrim dhe lexim tĂ« dĂ«mtuar (agrafi dhe aleksi)â Afazia mund tĂ« ndikojĂ« nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« shkruar dhe lexuar, duke i bĂ«rĂ« ato aktivitete shumĂ« mĂ« tĂ« vĂ«shtira. âą DĂ«mtime nĂ« aftĂ«sitĂ« pĂ«r tĂ« kryer veprime tĂ« thjeshta matematikore (akalkuli) â Ndikimi i afazisĂ« mund tĂ« pĂ«rfshijĂ« gjithashtu humbjen e aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« kryer llogaritje tĂ« thjeshta.
Një nga aspektet më të trishtueshme të afazisë është se shumë persona që preken nga kjo sëmundje mund të mos jenë të vetëdijshëm për vështirësitë e tyre, një fenomen i njohur si anozognozi. Kjo do të thotë që ata mund të mos e kuptojnë se kanë probleme me komunikimin dhe mund të mos kërkojnë ndihmë ose mbështetje.
Këshillë:Nëse vëreni simptoma të tilla tek ju ose tek dikush tjetër, është e rëndësishme të kërkoni ndihmën e një profesionisti shëndetësor. Trajtimi i hershëm mund të ndihmojë në menaxhimin e simptomave dhe përmirësimin e aftësive të komunikimit. Mos hezitoni të ofroni mbështetje dhe të krijoni një mjedis të ngrohtë dhe të kuptueshëm për ata që po kalojnë këtë sfidë.
Afazia tek fëmijët
Afazia nuk është një sëmundje që prek vetëm të rriturit; ajo mund të ndodhë gjithashtu tek fëmijët, shpesh si pasojë e traumave, infeksioneve cerebrale apo sëmundjeve të tjera. Kur afazia prek fëmijët, ajo mund të shfaqet në forma të ndryshme:
âą Afazia kongjenitaleâ Kjo ndodh para ose menjĂ«herĂ« pas lindjes dhe shpesh shfaqet si vĂ«shtirĂ«si nĂ« tĂ« folur, ndĂ«rsa kuptimi i gjuhĂ«s mund tĂ« ruhet. âą Afazia e fituarâ Kjo ndodh pas zhvillimit normal tĂ« gjuhĂ«s dhe mund tĂ« shfaqet papritmas, duke shkaktuar humbjen e aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« folur. âą Sindroma Landau-Kleffnerâ NjĂ« formĂ« e rrallĂ« qĂ« lidhet me epilepsinĂ« dhe shpesh shfaqet midis moshĂ«s 3 dhe 7 vjeç, duke shkaktuar humbje tĂ« aftĂ«sive tĂ« komunikimit.
Afazia mund të rikuperohet! Sa më herët të diagnostikohet afazia, aq më efektiv është trajtimi. Prandaj, është shumë e rëndësishme të kërkoni ndihmën e profesionistëve dhe të filloni terapi sa më shpejt që të jetë e mundur.
Terapia logopedike është thelbësore për fëmijët dhe përfshin:
âą Ushtrime pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar tĂ« kuptuarit dhe prodhimin e tĂ« folurĂ«sâ KĂ«to ushtrime ndihmojnĂ« fĂ«mijĂ«t tĂ« zhvillojnĂ« aftĂ«sitĂ« e tyre komunikative. âą PĂ«rsĂ«ritje fjalĂ«sh, fjalisĂ«, leximi dhe shkrimiâ Kjo ndihmon nĂ« forcimin e aftĂ«sive gjuhĂ«sore dhe ndihmon fĂ«mijĂ«t tĂ« komunikojnĂ« mĂ« lehtĂ«. âą Ushtrime tĂ« kujtesĂ«s, vĂ«mendjes dhe perceptimit vizualâ KĂ«to ushtrime janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r zhvillimin e aftĂ«sive tĂ« pĂ«rpunimit tĂ« informacionit dhe tĂ« mĂ«suarit. âą PĂ«rdorimi i figurave, tekstit dhe lojĂ«rave gjuhĂ«soreâ Kjo Ă«shtĂ« veçanĂ«risht e dobishme pĂ«r fĂ«mijĂ«t, pasi pĂ«rdorimi i mjeteve vizuale dhe argĂ«tuese mund tĂ« ndihmojĂ« nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e aftĂ«sive tĂ« komunikimit.
Përveç terapive, mbështetja e familjes dhe e mjedisit shoqëror është thelbësore për rikuperimin nga afazia. Të jesh i durueshëm dhe të krijosh një mjedis të sigurt dhe mbështetës është shumë i rëndësishëm për personin që po kalon këtë sfidë. Aktivitetet sociale, përdorimi i mjeteve të tjera për komunikim dhe përfshirja në procesin terapeutik janë gjithashtu të domosdoshme për përmirësimin gradual. Mbështetja emocionale dhe psikologjike, së bashku me udhëzimet e profesionistëve, janë çelësi për të siguruar një rikuperim të suksesshëm dhe një rikthim të mundësisë për të komunikuar. /Telegrafi/
Zemra mund tĂ« godasĂ« nĂ« heshtje â njihni simptomat qĂ« shpesh injorohen!
Dr. Arlind Ferati, Spz. i Kardiologjisë, PhDc
Kur mendojmĂ« pĂ«r sulmin nĂ« zemĂ«r, shumicĂ«s i vjen ndĂ«rmend njĂ« moment i frikshĂ«m â dhimbje nĂ« gjoks, panik, ambulancĂ«. Por çfarĂ« ndodh kur sulmi nuk jep asnjĂ« shenjĂ«? ĂfarĂ« ndodh kur zemra juaj bĂ«rtet, por ju nuk e dĂ«gjoni?
âJo çdo sulm nĂ« zemĂ«r vjen me dhimbje â disa vijnĂ« me heshtje⊠dhe pasoja tĂ« pĂ«rhershme.â
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« njĂ« sulm i heshtur nĂ« zemĂ«r?
NjĂ« sulm i heshtur nĂ« zemĂ«r (infarkt pa simptoma tĂ« dukshme) ndodh kur njĂ« pjesĂ« e muskulit tĂ« zemrĂ«s dĂ«mtohet pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« qarkullimit tĂ« gjakut nĂ« arteriet, âdamarĂ«tâ e ngushtuara apo tĂ« bllokuara, por personi nuk ndjen dhimbje ose e ngatĂ«rron me diçka tĂ« parĂ«ndĂ«sishme si lodhje apo urth nga lukthi.
âTrupi juaj mund tĂ« vuajĂ« nĂ« heshtje â dhe gjithçka qĂ« duhet Ă«shtĂ« njĂ« kontroll pĂ«r ta ndaluar kĂ«tĂ« heshtje tĂ« bĂ«het fatale.â
Sipas studimeve nga American Heart Association (AHA) 1 nĂ« 5 personaÂč qĂ« pĂ«sojnĂ« sulm nĂ« zemĂ«r nuk janĂ« nĂ« dijeni tĂ« tij deri sa zbulohet aksidentalisht nĂ« kontroll mjekĂ«sor, kurse statistikat e NCHS dokumentojnĂ« qĂ« çdo 33 sekonda regjistrohet njĂ« vdekje nga sĂ«mundjet kardiovaskulareÂČ.
Kush është më i rrezikuar?
âą Personat me diabet â nuk ndjejnĂ« dhimbjen pĂ«r shkak tĂ« dĂ«mtimit tĂ« nervave. âą Gjinia femĂ«rore â shpesh kanĂ« simptoma mĂ« tĂ« lehta ose tĂ« ndryshme nga meshkujt. âą TĂ« moshuarit â reagimi i trupit Ă«shtĂ« mĂ« i ngadalshĂ«m. âą Personat me hipertension, kolesterol tĂ« lartĂ« apo histori familjare, mbipeshĂ«.Âł âą Gjendjet stresuese.
âMos prit tĂ« jesh i sĂ«murĂ« pĂ«r tĂ« kujdesur pĂ«r veten. Zemra nuk pret.â
Kur përvoja bëhet mësim
NjĂ« burrĂ« 56-vjeçar me diabet erdhi pĂ«r njĂ« kontroll rutinĂ«. E vetmja ankesĂ«? âKam qenĂ« pak mĂ« i lodhur kohĂ«ve tĂ« funditâ. Pas njĂ« EKG-je dhe testeve, zbuloi se kishte kaluar njĂ« sulm nĂ« zemĂ«r javĂ« mĂ« parĂ« â pa ditur asgjĂ«.
âNdonjĂ«herĂ«, shenja e vetme Ă«shtĂ« intuita qĂ« diçka nuk po shkon si duhet. Mos e injoroni.â
Simptoma të heshtura që duhen marrë seriozisht
⹠Lodhje e pazakontë
⹠Vështirësi në frymëmarrje
⹠Djersitje të ftohta
⹠Parehati në shpinë, nofull apo shpatulla
⹠Të përziera në lukth ose marramendje
âSulmi nĂ« zemĂ«r nuk Ă«shtĂ« gjithmonĂ« njĂ« film dramatik â ndonjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« njĂ« kapitull i heshtur qĂ« nuk e lexuam dot nĂ« kohĂ«.â
ĂfarĂ« mund tĂ« bĂ«ni sot?
âą Kontrolloni tensionin, kolesterolin dhe sheqerin nĂ« gjak. âą Ushtroni pĂ«r zemrĂ«n tuaj â 30 minuta ecje nĂ« ditĂ« bĂ«jnĂ« diferencĂ«. âą Lini duhanin, 5 minuta e mĂ« herĂ«t, njĂ« cigare e mĂ« pak. âą Ushqehuni shĂ«ndetshĂ«m â mĂ« shumĂ« fruta, peshk dhe vaj ulliri, shmangni ushqimet e pĂ«rpunuara dhe tĂ« shpejta, preferoni ushqime tĂ« lĂ«ngshme. âą BĂ«ni kontrolle tĂ« rregullta te mjeku â sidomos nĂ«se keni faktorĂ« rreziku si: hipertensioni, diabeti, yndyrat, duhanpirja, familjarĂ« tĂ« ngushtĂ« me sĂ«mundje tĂ« zemrĂ«s.
âNuk ka trajtim mĂ« tĂ« mirĂ« se parandalimi.â
Cilat janë komplikimet e një sulmi të heshtur të zemrës?
Sulmet e heshtura mund të shkaktojnë: çrregullime të ritmit të zemrës, pamjaftueshmëri kardiake, si dhe rritin rriskun për vdekje të papritur nëse nuk trajtohen me kohë.
Mesazhi im
NĂ« punĂ«n time si mjek, kam parĂ« se mĂ« tĂ« rrezikshme janĂ« gjĂ«rat qĂ« nuk ndodhin me zhurmĂ«, njĂ« prej tyre Ă«shtĂ« âSulmi i heshtur i zemrĂ«sâ.
âZemra juaj punon pĂ«r ju çdo sekondĂ« â a nuk meriton ajo qĂ« ju tĂ« kujdeseni pĂ«r tĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« nĂ« vit?â
Mos e lini shĂ«ndetin nĂ« fatin e rastĂ«sisĂ«. NĂ«se ndjeni diçka tĂ« pazakontĂ«, qoftĂ« edhe njĂ« lodhje e re â mos e injoroni. NjĂ« EKG mund tĂ« jetĂ« ajo qĂ« ju shpĂ«ton jetĂ«n.
ShpĂ«rndaje kĂ«tĂ« artikull me familjen dhe miqtĂ« â sepse zemra e tyre mund tĂ« mos flasĂ« me zĂ«, por flet nĂ« kohĂ«.
Referencat:
Âč Tsao CW, Aday AW, Almarzooq ZI, et al. Heart Disease and Stroke Statisticsâ2023 Update: A Report From the American Heart Association. Circulation. 2023;147:e93âe621. ÂČ National Center for Health Statistics. Multiple Cause of Death 2018â2022 on CDC WONDER Database. Accessed May 3, 2024. https://wonder.cdc.gov/mcd.html Âł National Center for Health Statistics. Multiple Cause of Death 2018â2022 on CDC WONDER Database. Accessed May 3, 2024. https://wonder.cdc.gov/mcd.html
Dhimbjet e kokës cervikogjene janë një lloj dhimbjeje koke që burojnë nga problemet në qafë. Ndryshe nga migrena apo dhimbjet e kokës nga tensioni, të cilat kanë shkaqe neurologjike ose muskulare, dhimbjet cervikogjene shkaktohen nga çrregullime në shtyllën kurrizore të qafës
Ass. MSc. PT. Rilind Shala Master i Shkencave të Fizioterapisë, Tel: +38344 361 176
Këto dhimbje shpesh zhvillohen si pasojë e qëndrimit të keq, lëndimeve në qafë, artritit ose tendosjes muskulare. Dhimbja zakonisht ndihet në njërën anë të kokës, shpesh duke filluar nga baza e kafkës dhe duke u përhapur drejt ballit, ose prapa syrit. Shumë njerëz gjithashtu përjetojnë ngurtësi të qafës, kufizim në lëvizshmëri dhe shqetësim që përkeqësohet me lëvizje të caktuara ose qëndrime të zgjatura. Për shkak se simptomat mund të jenë të ngjashme me lloje të tjera dhimbjesh koke, diagnostikimi i dhimbjeve cervikogjene mund të jetë sfidues.
Ekzaminimi bazohet nĂ« ekzaminime fizike, imazheri ose bllokime nervore pĂ«r tĂ« konfirmuar burimin e dhimbjes. Trajtimi zakonisht fokusohet nĂ« korrigjimin e problemeve tĂ« qafĂ«s pĂ«rmes terapive fizike, pĂ«rmirĂ«simit tĂ« qĂ«ndrimit, terapive manuale dhe ndonjĂ«herĂ« edhe me ilaçe ose injeksione. Duke kuptuar lidhjen mes shĂ«ndetit tĂ« qafĂ«s dhe dhimbjeve tĂ« kokĂ«s, individĂ«t mund tĂ« marrin masa pĂ«r tâi menaxhuar dhe parandaluar kĂ«to dhimbje, duke pĂ«rmirĂ«suar kĂ«shtu cilĂ«sinĂ« e tyre tĂ« jetĂ«s.
Dhimbja e kokës cervikogjene shpesh vjen si pasojë e problemeve në qafë, duke ndikuar në muskujt dhe artikulacionet e saj. Nga këndvështrimi i fizioterapisë, këto dhimbje lidhen me qëndrimin e keq, tensionin muskulor dhe kufizimet në lëvizje. Njohja e simptomave kryesore ndihmon në përcaktimin e trajtimit më të përshtatshëm.
1. Dhimbje në njërën anë të kokës e lidhur me qafën
Zakonisht, dhimbja e kokës cervikogjene ndihet vetëm në njërën anë të kokës dhe fillon nga pjesa e pasme e qafës, duke u përhapur drejt ballit, tëmthit ose prapa syrit. Kjo dhimbje shpesh përkeqësohet nga lëvizjet e qafës ose qëndrimet e zgjatura.
2. Vështirësi në lëvizjen e qafës
Pacientët shpesh përjetojnë ngurtësi dhe kufizim në lëvizjen e qafës, sidomos në pjesën e sipërme të shtyllës kurrizore. Disa lëvizje, si kthimi i kokës majtas ose djathtas, mund të jenë të dhimbshme ose të kufizuara.
3. Tension muskulor dhe pika trigger
Muskujt si trapezi i sipërm, sternokleidomastoideusi, levator scapulae dhe muskujt suboksipitalë shpesh janë të tendosur ose kanë pika trigger që shkaktojnë dhimbje koke. Me teknika të duhura të terapive manuale dhe ushtrime për çlirimin e muskujve, ky tension mund të lehtësohet.
4. Problemet me qëndrimin dhe pozicioni i kokës përpara
Një nga shkaqet kryesore të kësaj dhimbjeje është qëndrimi i keq, veçanërisht kur koka është e shtyrë përpara për një kohë të gjatë, si gjatë punës në kompjuter apo përdorimit të telefonit. Zgjidhja gjehet përmes ushtrimeve dhe këshillave ergonomike.
5. Përkeqësimi i dhimbjes me lëvizjet ose qëndrimet e zgjatura
Qëndrimi për një kohë të gjatë në një pozicion të caktuar, si leximi ose përdorimi i pajisjeve elektronike, shpesh e përkeqëson dhimbjen. Një strategji e rëndësishme është ndërgjegjësimi për pozicionin dhe ndryshimi i shpeshtë i qëndrimit për të shmangur tensionin e tepërt.
6. Përmirësimi i simptomave me terapinë manuale dhe korrigjimin e qëndrimit
Një nga treguesit kryesorë të dhimbjes cervikogjene është përmirësimi i saj pas trajtimeve fizioterapeutike si manipulimet artikulare, mobilizimet dhe ushtrimet për forcimin e muskujve të qafës.
 Referimi i dhimbjes cervikogjenike nga nivelet e ndryshime spinale
Diagnoza e dhimbjeve kokës cervikogjenike zakonisht përfshin një vlerësim të hollësishëm klinik nga një profesionist shëndetësor. Kjo përfshin vlerësimin e simptomave, ekzaminimin fizik për të vlerësuar lëvizshmërinë e qafës, ngurtësinë e muskujve dhe ndjeshmërinë, si dhe përjashtimin e llojeve të tjera të dhimbjeve të kokës. Mund të përdoren imazhe diagnostikuese (p.sh., MRI ose X-ray) për të konfirmuar funksionimin e gabuar të shtyllës kurrizore të qafës. Shpesh, përdoret një bllok diagnostik (injeksion) për të konfirmuar burimin e dhimbjes.
Diagnoza e dhimbjeve kokës cervikogjenike
1. Vlerësimi klinik:Historia e simptomave dhe ekzaminimi fizik për të vlerësuar lëvizshmërinë dhe ndjeshmërinë e qafës. 2. Përjashtimi i llojeve të tjera të dhimbjeve të kokës:Profesionisti shëndetësor mund të përjashtojë migrenën ose dhimbjet e tjera. 3. Bllokimi diagnostik: Injeksioni i anestezikut rreth strukturave të qafës mund të konfirmojë diagnozën. 4. Imazheria MRI ose X-ray mund të përdoren për të zbuluar probleme strukturore në shtyllën kurrizore.
Fizioterapia për dhimbjet kokës cervikogjenike fokusohet në lehtësimin e dhimbjes dhe përmirësimin e funksionit. Përdoren teknika si terapitë manuale, si mobilizimi i nyjave dhe lirimi i myofashial për të adresuar disfunksionet e shtyllës kurrizore të qafës. Ushtrimet e forcimit për muskujt e qafës dhe shpinës së sipërme ndihmojnë në stabilitet dhe parandalimin e dhimbjeve. Rutinat e shtrirjes ndihmojnë për të lehtësuar ngurtësinë muskulore, ndërsa trajnimet për qëndrimin e duhur e reduktojnë stresin. Përdorimi i aplikacioneve të nxehtësisë, akullit ose stimulimit elektrik ndihmojnë gjithashtu në lehtësimin e dhimbjes dhe inflamacionit. Pacientët inkurajohen të praktikojnë ushtrimet në shtëpi për të parandaluar përsëritjen e dhimbjeve. Strategjitë e menaxhimit të vetëpërkujdesjes, si korrigjimi i qëndrimit dhe shtrirjet periodike, ndihmojnë në reduktimin e tensionit në shtyllën kurrizore të qafës.
Këtu janë disa ushtrime efektive për menaxhimin e dhimbjeve kokës cervikogjenike:
⹠Tërheqja e mjekrës (Chin Tuck): Qëndroni drejt dhe tërhiqni butësisht mjekrën brenda pa lëvizur kokën. Mbajeni për 5-10 sekonda dhe përsëriteni 10 herë. ⹠Shtrirja e trapezit të sipërm:Anoni kokën në njërën anë derisa të ndjeni shtrirje në qafë dhe shpatull. Mbajeni për 20-30 sekonda dhe përsëriteni në anën tjetër. ⹠Rotacioni i qafës: Ktheni kokën butësisht në njërën anë, mbajeni për 10-15 sekonda dhe përsëriteni në anën tjetër. ⹠Forcimi i muskujve fleksorë të qafës:Shtrihuni në shpinë, bëni një lëvizje të lehtë të mjekrës dhe mbajeni për disa sekonda. ⹠Retraksioni i shpatullave:Shtyni shpatullat prapa, duke i mbajtur të relaksuara, mbajeni për disa sekonda dhe përsëriteni 10 herë.
Këto ushtrime ndihmojnë në përmirësimin e qëndrimit, reduktimin e tensionit dhe forcimin e muskujve të qafës për të zvogëluar dhimbjet e kokës. /Telegrafi/
PĂ«r shumicĂ«n e meshkujve, shenja e vetme e numrit tĂ« ulur tĂ« spermatozoideve Ă«shtĂ« pamundĂ«sia e fekondimit tĂ« qelizĂ«s vezĂ« femĂ«rore. Ăifti konsiderohet infertil nĂ«se nuk arrin tĂ« fillojĂ« fĂ«mijĂ« pas njĂ« viti marrĂ«dhĂ«niesh tĂ« rregullta seksuale.
Nëse shkaktarë janë çrregullimet hormonale, janë edhe disa shenja, si p.sh. zvogëlimi i qimeve të trupit dhe fytyrës, ose problemet me funksionet seksuale.
Shkaktarët
Varikocela: termi nënkupton zgjerim të venave të pleksusit pampiniform që mund të ndikojë në prodhimin e spermatozoideve. Ky shkaktar i shpeshtë mund të largohet me intervenim kirurgjikal.
Dëmtimet e spermëpërçuesve:Dëmtimet, infeksionet, operimet mund të dëmtojnë d.deferense që përcjellin spermën nga testiset deri në penis.
Antitrupat anti-spermatozoid:Meshkujt që kanë Antitrupa anti-spermatozoid, kanë sistem imunitar që sulmon spermën vetanake. Kjo gjendje haset shpesh tek meshkujt që bëjnë reversionin pas vazektomisë, pastaj tek infeksionet ose gjatë lëndimeve.
Problemet me prodhim të spermës:Janë probleme nga shkaktarët trashëgues-gjenetik si sindroma e Klinefelterit ose çrregullimet hormonale, si p.sh dëmtimet e hipofizës. Nëse kemi problem shëndetësorë trashëgues, mundësia është më e madhe të kemi mungesë të plotë të spermatozoideve në spermë (azoospermi).
Faktorët e rrezikut
Problemet gjenetike ose hormonale. Disa gjendje të caktuara shëndetësore si p.sh., Sindroma e Klajfelerit, ose problemet me prodhim të hormoneve, ndikojnë në prodhimin e spermës.
Abuzimi me opioid. Numri i spermatozoideve mund të zvogëlohet me përdorimin e substancave ilegale, si p.sh kokaina ose marihuana.
Pirja e duhanit ndikon në zvogëlimin e numrit të spermatozoideve.
Trashësia e tepërt shkakton ndërrime hormonale që ndikojnë në prodhimin e spermës.
Helmet nga ambienti i jashtëm. Rrezatimi, kemikaliet e ndryshme, disa barna dhe nxehtësia e tepërt mund të zvogëlojnë prodhimin e spermatozoideve.
Mjekimi i karcinomës
Tretmani radiologjik, hemoterapeutikmund të rrezikojnë prodhimin e spermatozoideve.
Intervenimet kirurgjike dhe lëndimet mund të ndikojnë në testise, në prodhimin e spermatozoideve.
Terapia dhe barnat
Largimi i varikocelës: Intervenimi kirurgjik në varikocele mund të përmirësojë numrin e spermatozoideve dhe të rrisë mundësinë e shtatzënisë.
Zëvendësimi i hormoneve: Nëse hipofiza ose hipotalamusi nuk prodhojnë sasi të konsiderueshme të hormonit, atëherë duhet të merret terapia substitucionale (injeksionet gonadotropine). Në disa raste duhet të merret terapia edhe një vit e gjysmë derisa të arrihet fertiliteti normal.
Mjekimi i infeksioneve: Nëse analizat e gjakut zbulojnë numër të madh të leukociteve, është e mundur të kemi infeksion që ndikon në prodhimin e spermatozoideve.
Preventiva:
Mos pini duhan. Duhanpirja mund të dëmtojë spermën dhe rrezikojë prodhimin e spermatozoideve.
Ndërpriteni marrjen jashtë mase të pijeve alkoolike; marrja e mbi 2 pijeve alkoolike për 24 orë te meshkujt zvogëlon prodhimin e spermatozoideve dhe ndikon në libido.
Largojuni të drogave opioide. Substancat si marihuana, kokaina, zvogëlojnë prodhimin e spermatozoideve.
QĂ«ndroni âcoolâ. Largojuni saunave, banjave ujore tĂ« nxehta, sepse faktori termik i tejzgjatur mund tĂ« zvogĂ«lojĂ« numrin e spermatozoideve.
Ushqimi i rregullt. Marrja e sasive të mjaftueshme të pemëve dhe perimeve, si dhe arrave, etj., ndikon në furnizimin e organizmit me vitamina, minerale, të domosdoshme për organizëm dhe funksionim të rregullte të sistemit reproduktiv. /Telegrafi/
Dr. Avni Kryeziu, Internist-reumatolog Tel. 044 317 322
Duke pasur parasysh prekjen e indit lidhor, procesi patologjik mund të shfaqet në tërë organizmin, por me prekje më të shpeshta në nyje dhe në muskulin e zemrës.
Shkaktari i sëmundjes
Sëmundja paraqitet 2 deri 3 javë pas infeksionit akut në traktin e sipërm respirator të shkaktuar nga bakteri i quajtur, Streptokoku beta hemolitik i grupit A. Ky infeksion nuk është shkaku i drejtpërdrejtë i sëmundjes, por ai sjellë deri te formimi i antitrupave të cilët pastaj e sulmojnë indin e vet organizmit, siç është indi i nyejve dhe muskuli i zemrës. Pra, sipas kësaj, themi se ethja reumatike ka patogjeneze autoimune.
Në paraqitjen e sëmundjes, rol kryesore zë predispozicioni gjenetik, kurse si faktorë favorizues janë kushtet e jetesës dhe të punës (lagështia, grumbullimi i shumë personave dhe kontakti i afërt), faktorët klimatike dhe gjeografike (klimë e ftohtë dhe i lagësht), efektet sezonale (në pranverën e hershme dhe vjeshtën e vonë), mosha (mosha shkollore).
Pasqyra klinike
Shenjat dhe simptomat klinike varen nga ajo se cili organ ose sistem organesh është i prekur nga sëmundja. Simptoma të përgjithshme janë karakteristikë e inflamacionit në trup siç janë: ethet dhe temperatura trupore, rrahje të shpejtuara të zemrës, gjendje e lodhjes së përgjithshme, humbja e oreksit me rënie në peshë, djersitje, dhimbje koke, gjakderdhje nga hunda, vjellje.
Në manifestime te lokalizuara reumatike (të quajtura ndryshe kritere kryesore të sëmundjes), përfshihen:
âą poliartriti migrator â karakterizohet nga pĂ«rfshirja e nyejve tĂ« mĂ«dha, zakonisht gjunjĂ«t, thembrat, bĂ«rrylat, shputat dhe nyejt e dorĂ«s. Nyejt e prekura kanĂ« tĂ« gjitha karakteristikat e ndezjes, si, dhimbjet e forta, Ă«njtjet, skuqjet, ngrohtĂ«si lokale dhe kufizimin e lĂ«vizjes. Karakteri migrator konsiston nĂ« atĂ« qĂ« pĂ«rfshihet njĂ« nyje, pastaj ajo qetĂ«sohet dhe pĂ«rfshihet nyja tjetĂ«r dhe kĂ«shtu me radhĂ«, nganjĂ«herĂ« ndryshimet paraqitet nĂ« disa nyje njĂ«kohĂ«sisht.
âą karditi reumatik â Ă«shtĂ« inflamacion qĂ« mund tĂ« pĂ«rfshijĂ« miokardin ose muskulin e zemrĂ«s (myocarditis), endokardin apo cipĂ«n e brendshme tĂ« zemrĂ«s (endocarditis), ose njĂ« kombinim i tyre i ashtuquajtur pancarditis. Simptomat mĂ« tĂ« shpeshta janĂ« lodhja, dobĂ«sia trupore, djersitja, humbja e oreksit, frymĂ«zĂ«nie, kollĂ«, dhimbje ne gjoks dhe nĂ« gjymtyrĂ«. Shenjat fizike varen nga shkalla e dĂ«shtimit tĂ« zemrĂ«s dhe Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« re zakonisht frymĂ«marrje e shpejtuar, rrahje tĂ« shpejtuara te zemrĂ«s, ortopnea (njĂ« lloj i veçantĂ« i frymĂ«zĂ«nies kur i sĂ«muri zĂ« pozitĂ« tĂ« detyrueshme pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar frymĂ«marrjen), dĂ«gjohen tone tĂ« mbytura tĂ« zemrĂ«s, venat e qafĂ«s janĂ« tĂ« fryra, mĂ«lçia e zmadhuar, Ă«njtje e fytyrĂ«s dhe pjesĂ«ve tĂ« poshtme tĂ« kĂ«mbĂ«ve.
âą chorea minor â encefalit reumatik alergjik (ndezje e trurit). Kjo ndodh mĂ« shpesh nĂ« vajzat e moshĂ«s nga 5 dhe 15 vjeçe. Fillimi e sĂ«mundjes Ă«shtĂ« gradual dhe manifestohet me ankth, pagjumĂ«si, nervozizĂ«m, urinim natĂ«n. MĂ« vonĂ«, me thellimin e sĂ«mundjes, shfaqen lĂ«vizjet e pakoordinuara, vĂ«shtirĂ«si nĂ« shqiptimin e fjalĂ«ve, fĂ«mija bĂ«n grimasa dhe ka vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« marrĂ« ushqim.
âą nyjet nĂ«nlĂ«kurore reumatike â lajmĂ«rohen te format e rĂ«nda dhe janĂ« shenjĂ« e prognozĂ«s sĂ« keqe tĂ« sĂ«mundjes. Ato janĂ« tĂ« forta nĂ« prekje, tĂ« lĂ«vizshme dhe pa dhimbje. Paraqiten nĂ« sipĂ«rfaqet ekstensore tĂ« nyejve, si nĂ« nyjĂ«n e gjurit, bĂ«rrylit, etj.
âą eritema marginatum ose anulare â janĂ« ndryshime specifike tĂ« lĂ«kurĂ«s, tĂ« zbehta nĂ« qendĂ«r dhe rozĂ« nĂ« tĂ« kaltĂ«r nĂ« periferi, me formĂ« tĂ« rrumbullakĂ«t ose gjarpri. Zakonisht paraqiten nĂ« gjymtyrĂ« dhe trup, por asnjĂ«herĂ« nĂ« fytyrĂ«. LajmĂ«rohet 2 deri 3 javĂ« pas fillimit tĂ« sĂ«mundjes dhe shumĂ« rrallĂ« ripĂ«rsĂ«riten. ĂshtĂ« fenomen tipik i ethes reumatike dhe konsiderohet si shenjĂ« patognomonike.
Diagnoza e sëmundjes
Arrihet nĂ« bazĂ« tĂ« anamnezĂ«s, ekzaminimit fizik, analizave laboratorike â sedimentimi i eritrociteve Ă«shtĂ« pĂ«rshpejtuar, numri i qelizave tĂ« bardha tĂ« gjakut i rritur, pĂ«rqendrimi i fibrinogjenit nĂ« serum, poashtu, Ă«shtĂ« i rritur. KarakteristikĂ« Ă«shtĂ« rritja e titrit tĂ« antitrupave ASO. NĂ« diagnostikim definitiv tĂ« sĂ«mundjes, shĂ«rbehemi me kriteret diagnostike tĂ« Jones-it.
Kriteret madhore
Poliartriti Kraditi Nyjet subkutane Eriotema marginatum Chorea minor
Kriteret minore
Ethet dhe temperatura e lartë trupore, Arthralgjitë (dhimbjet e nyejve), Parametrat inflamatore: SE i përshpejtuar, CRP i rritur, rritja e numrit të rruazave të bardha te gjakut, Intervali PQ në EKG i zgjatur (më shumë se 0.22 sec.)
Anamneza pozitive për ethe reumatike
Përcaktimi i diagnozës bëhet nëse ekzistojnë dy kritere madhore ose një kriter madhor dhe dy minore.
Trajtimi
Hapi i parë dhe mjaft i rëndësishëm që duhet të ndërmerret në këta pacientë është pushimi-regjim shtrati.
Mjekimi i sëmundjes fillon me aplikimin e antibiotikëve për të eliminuar bakterin Streptokok. Bari i zgjedhur në këtë rast është Penicilina, e cila jepet përgjatë dhjetë ditëve.
Bar tjetër me rëndësi janë preparatet e salicilateve të cilët poashtu jepen në doza të konsiderueshme. Në rastet e prekjes së zemrës, efekte pozitiv jep edhe përdorimi i kortikosteroideve.
Te ethet reumatike, vend të posaçëm dhe mjaft të rëndësishëm zë dhe parandalimi ose prevenimi i recidivave ose përsëritjeve të sëmundjes. Për këtë përdoret prevenca primare dhe sekondare. Prevenca primare konsiston në mjekimin e drejtë të infeksionit të rrugëve të sipërme të frymëmarrjes me antibiotikë. Kurse prevenca sekondare konsiston në dhënien e preparateve depo të Penicilinës (antibiotik me veprim të zgjatur). Kjo bëhet duke dhënë çdo 3-4 javë Penicilin depo (Extencilin amp.) me rrugë intramuskulare.
Kohëzgjatja e dhënies së preparatit në fjalë menaxhohet si vijon:
 te pacientët pa kardit- jepet një vit Extencilin 600000UI për fëmijë dhe 1200000UI për të rritur, çdo 3-4 javë  te pacientët me kardit, por pa ves kardiak- jepet 5 vjet ose tek te rinjtë deri në moshën 25 vjeç në doza të përmendura më lartë
â tek pacientet me vese tĂ« krijuara kardiake- profilaksa sekondare e etheve vazhdon gjatĂ« tĂ«rĂ« jetĂ«s. /Telegrafi/
Implanon Ă«shtĂ« njĂ« shufĂ«r e hollĂ« dhe e butĂ« e bĂ«rĂ« nga plastika. ĂshtĂ« 4 centimetra e gjatĂ« dhe 2 milimetra nĂ« diametĂ«r. Implantohet nĂ«n lĂ«kurĂ« nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme tĂ« krahut dhe Ă«shtĂ« njĂ« metodĂ« e besueshme e kontracepsionit afatgjatĂ«
Dr. Mirvete Aliu â Shabani, gjinekologe dhe obstetĂ«r Tel. 044 800 852
Shkopi përmban vetëm hormonin gestagen të trupit të verdhë, i cili lëshohet vazhdimisht në gjak në doza të ulëta. Kjo parandalon ovulimin dhe ndryshon mukozën në kanalin e qafës së mitrës në mënyrë që sperma të mos mund të hyjë në mitër.
Si përdoret shkopi kontraceptiv?
Implanti hormonal mund të vendoset vetëm nga një gjinekolog i trajnuar posaçërisht. Zakonisht futet ndërmjet ditës së parë dhe të pestë të ciklit, por koha e përshtatshme mund të ndryshojë në varësi të metodës kontraceptive që është përdorur më parë.
Zona ku vendoset shkopi fillimisht mpihet me narkoze lokale (spray). Shkopi i hollë vendoset më pas nën lëkurë në pjesën e brendshme të krahut të sipërm duke përdorur një aplikues të posaçëm. Kjo procedurë zgjatë vetëm disa minuta dhe nuk është e nevojshme asnjë prerje në lëkurë.
Pas futjes, shkopi i hormoneve është efektiv menjëherë nëse vendoset në ditët e menstruacionit, në të kundërtën i preferohet pacientes kontraceptiv për disa ditë të caktuara. Implanon nuk shihet, por vetëm preket.
Disa ditë pas futjes, zona mund të jetë e kuqe, e fryrë dhe e ndjeshme. Një kontroll tek gjinekologu planifikohet afërsisht tre muaj pas injektimit. Nëse shfaqen dhimbje ose ankesa të tjera, këshillohet që të vizitoni mjekun më herët. Gruaja këshillohet që ta kontrollojë vet herë pas here me prekje.
Kur hiqet shkopi hormonal dhe a ka probleme gruaja më pas të mbetet shtatzënë?
Implanoni ka efekt tri vjet, largimi i tij bëhet vetëm me një prerje të vogël minimale e cila bëhet me anestezion lokal (spray), poashtu mund të hiqet edhe më herët ne rastet kur gruaja dëshiron shtatzëni ose në rast të intolerancës. Menjëherë pas heqjes, gruaja mund të mbetet shtatzënë.
Efektet anësore / intoleranca?
Efektet anësore të mundshme që mund të ndodhin tek ato që përdorin shkopin e hormoneve janë: gjakderdhjet ndërmenstruale, njolla, çrregullime të ciklit, duke përfshirë edhe mungesën e menstruacioneve. Në këto raste, duhet konsultuar gjinekologu.
Nëse simptomat janë aq të rënda saqë është një intolerancë, mjeku rekomandon heqjen e shkopit menjëherë. Mirëpo, në shumicën e rasteve këto ankesa, pas një kohe të shkurtë, bëhen toleruese dhe adaptohen mirë.
Cilat janë avantazhet e shkopit hormonal?
Efektiviteti i menjĂ«hershĂ«m Kontraceptiv i sigurt (Pearl Index 0.1) Mbrojtje afatgjatĂ« pa ndĂ«rprerje Nuk ka gabime tĂ« aplikacionit tĂ« mundshme Seksi spontan Ă«shtĂ« i mundur Dhimbjet menstruale mund tĂ« pĂ«rmirĂ«sohen I pĂ«rshtatshĂ«m edhe gjatĂ« ushqyerjes me gji I pĂ«rshtatshĂ«m edhe pĂ«r gratĂ« qĂ« nuk mund tĂ« tolerojnĂ« estrogjenin Ădo mungesĂ« e menstruacioneve perceptohet nga shumĂ« si pozitive
Një disavantazh i mundshëm është se një mbresë e vogël mund të shfaqet pas heqjes. Përveç kësaj, ndryshe nga prezervativi, shkopi hormonal nuk ofron asnjë mbrojtje kundër sëmundjeve seksualisht të transmetueshme.
Aplikimi në Kosovë: Implanoni vendoset/ largohet pa problem nga Dr. Mirvete Aliu Shabani. /Telegrafi/
Skolioza Ă«shtĂ« njĂ« nga çrregullimet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« shtyllĂ«s kurrizore, e cila ndikon nĂ« formĂ«n dhe funksionimin e trupit. Ky deformim karakterizohet nga njĂ« kthesĂ« anĂ«sore e shtyllĂ«s kurrizore, e cila mund tĂ« zhvillohet si njĂ« kthesĂ« nĂ« formĂ« âSâ ose âCâ
Dr. Florim Bajraktari MD Specialist i OrtopedisĂ« me Traumatologji Shef i Repartit tĂ« OrtopedisĂ« â SP PejĂ« Tel. 049300011 Email_i: florimbajraktari@hotmail.com
Skolioza mund të ndodhë në çdo moshë, por është më e zakonshme tek fëmijët dhe adoleshentët, sidomos gjatë periudhës së rritjes. Kjo është një çështje e rëndësishme shëndetësore që ka ndikim në trupin dhe jetën e individëve që preken, duke kërkuar trajtim dhe ndërhyrje për të parandaluar pasoja më të rënda.
Shkaqet e skoliozës janë të ndryshme. Disa raste janë idiopatike, që do të thotë se nuk ka një shkak të njohur. Kjo është forma më e zakonshme e skoliozës dhe ndodh shpesh gjatë periudhës së rritjes. Skolioza mund të ndodhë gjithashtu si pasojë e një sëmundjeje tjetër, një dëmtimi të shtyllës kurrizore, ose mund të jetë rezultat i një çrregullimi të zhvillimit të shtyllës kurrizore. Në raste të tjera, skolioza është e lidhur me probleme të tjera shëndetësore, si çrregullime neurologjike, muskulore ose të metabolizmit. Megjithatë, në shumë raste, shkaku i vërtetë mbetet i panjohur.
Klasifikimi i skoliozës mund të bëhet në disa mënyra, por më e zakonshmja është sipas shkakut të saj, moshës së diagnostikimit dhe llojit të kurbës. Ja disa mënyra kryesore për klasifikimin e skoliozës:
1. Klasifikimi në bazë të shkakut
âą Skolioza idiopatike: ĂshtĂ« mĂ« e zakonshmja dhe ndodh pa njĂ« shkak tĂ« qartĂ«. Ka forma tĂ« ndryshme, tĂ« cilat mund tĂ« zhvillohen gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« rritjes, veçanĂ«risht gjatĂ« adoleshencĂ«s. MĂ« shpesh ndodh tek vajzat. âą Skolioza kongjenitale:Kjo formĂ« ndodh pĂ«r shkak tĂ« defekteve nĂ« zhvillimin e shtyllĂ«s kurrizore qĂ« ndodhin gjatĂ« shtatzĂ«nisĂ«. Kjo shkakton deformime tĂ« kockave qĂ« çojnĂ« nĂ« lakim tĂ« shtyllĂ«s kurrizore. âą Skolioza neuromuskulare: Kjo Ă«shtĂ« shkaktuar nga probleme me muskujt ose nervat, siç janĂ« sĂ«mundjet neurologjike ose muskulore, pĂ«r shembull, nĂ« pacientĂ«t me paralizĂ« cerebrale ose distrofinĂ« muskulore. âą Skolioza degenerative:Kjo ndodh zakonisht te tĂ« rriturit dhe Ă«shtĂ« rezultat i plakjes dhe shkatĂ«rrimit tĂ« disqeve ndĂ«rvertebrale dhe strukturave tĂ« tjera tĂ« shtyllĂ«s kurrizore.
2. Klasifikimi sipas moshës
âą Skolioza e lindur â kongjenitale:Siç u pĂ«rmend mĂ« sipĂ«r, ndodh qĂ« nga lindja pĂ«r shkak tĂ« defekteve nĂ« zhvillimin e kockave. âą Skolioza idiopatike e adoleshencĂ«s:Ky Ă«shtĂ« tipi mĂ« i zakonshĂ«m dhe ndodh gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« rritjes, zakonisht midis moshĂ«s 10 dhe 18 vjeç. âą Skolioza e tĂ« rriturve:Shpesh ndodh si rezultat i problemeve tĂ« degenerimit tĂ« shtyllĂ«s kurrizore, siç Ă«shtĂ« plakja ose dĂ«mtimi i disqeve ndĂ«rvertebrale.
3. Klasifikimi sipas tipit të kurbës (formës)
âą Skolioza C-shape (formĂ« C) â kifoza:Kjo Ă«shtĂ« kur shtylla kurrizore lakon vetĂ«m nĂ« njĂ« drejtim, duke krijuar njĂ« formĂ« C. âą Skolioza S-shape (formĂ« S):Kur shtylla kurrizore ka dy lakime, njĂ« nĂ« drejtim tĂ« djathtĂ« dhe njĂ« tjetĂ«r nĂ« drejtim tĂ« majtĂ«, duke krijuar njĂ« formĂ« S.
⹠Skolioza e lehtë:Kur këndi është më i vogël se 25 gradë. ⹠Skolioza mesatare:Kur këndi është midis 25 dhe 40 gradë. ⹠Skolioza e rëndë: Kur këndi është mbi 40 gradë.
Një nga pasojat kryesore të skoliozës është dhimbja e vazhdueshme në shpinë. Ndërsa forma e lehtë e skoliozës mund të mos shkaktojë shumë shqetësime, skolioza më e rëndë mund të ndikojë në funksionimin e përditshëm të individëve, duke krijuar vështirësi në ecje, aktivitetet fizike dhe sportet. Po ashtu, një kthesë e rëndë e shtyllës kurrizore mund të ndikojë në organet vitale si zemra dhe mushkëritë, duke reduktuar aftësinë e trupit për të marrë oksigjen dhe duke shkaktuar probleme të frymëmarrjes.
Për të trajtuar skoliozën, është e rëndësishme të bëhet një diagnozë e hershme dhe të zhvillohen strategji për të menaxhuar sëmundjen. Në raste të lehta, mjafton monitorimi dhe ushtrime për të përmirësuar forcimin e muskujve dhe mbajtjen e një posture të duhur. Kur skolioza është më e rëndë, mund të kërkohen pajisje mbështetëse si korset ose, në disa raste, ndërhyrje kirurgjikale për të korrigjuar deformimin e shtyllës kurrizore. Prandaj, është thelbësore që individët të jenë të vetëdijshëm për këtë çrregullim dhe të kërkojnë trajtim në kohën e duhur.
Një nga arsyet më të rëndësishme pse parandalimi i skoliozës është i domosdoshëm është fakti që ky deformim mund të ketë pasoja të mëdha për shëndetin e individëve. Në rastet e skoliozës së rëndë, mund të ketë dhimbje të vazhdueshme të kurrizit, vështirësi në frymëmarrje dhe mund të ndikojë në funksionimin e organeve të tjera të trupit, si zemra dhe mushkëritë. Ndërhyrjet kirurgjikale për trajtimin e skoliozës mund të jenë të shtrenjta dhe të rrezikshme, prandaj parandalimi është më i mundshëm dhe i sigurt.
Një tjetër arsye për rëndësinë e parandalimit të skoliozës është ndikimi që ajo ka në jetën e përditshme. Individët që vuajnë nga skolioza mund të përballen me vështirësi në aktivitetet fizike, si ecja, sportet dhe ushtrimet. Kjo mund të ndikojë në zhvillimin e fëmijëve dhe adoleshentëve, duke kufizuar mundësitë e tyre për të marrë pjesë në aktivitete sociale dhe shkollore.
Në aspektin psikologjik, skolioza mund të shkaktojë pasiguri dhe ulje të vetëvlerësimit, veçanërisht tek të rinjtë. Ata mund të ndihen të turpëruar nga pamja e trupit të tyre dhe mund të kenë vështirësi në të krijuarit e marrëdhënieve shoqërore. Parandalimi i skoliozës dhe ndërhyrja në fazat e hershme mund të ulë këto pasoja psikologjike, duke i dhënë individëve mundësinë të zhvillohen në mënyrë të shëndetshme dhe të sigurtë.
Mjetet për parandalimin e skoliozës përfshijnë monitorimin e rregullt të shëndetit të shtyllës kurrizore, sidomos tek fëmijët dhe adoleshentët. Vizitat e rregullta te mjeku dhe përdorimi i radiografive për të zbuluar ndonjë devijim të mundshëm janë të rëndësishme për zbulimin e hershëm të skoliozës. Gjithashtu, ushtrimet dhe teknikat e shtrirjes mund të ndihmojnë në forcimin e muskujve dhe mbajtjen e pozicionit të duhur të trupit, duke reduktuar mundësinë e zhvillimit të skoliozës.
Në përfundim, skolioza është një problem shëndetësor që ka një ndikim të madh në trupin dhe jetën e individëve që e prekin. Identifikimi dhe trajtimi i hershëm janë kyç për të parandaluar komplikimet më të rënda dhe për të siguruar një jetë më të shëndetshme dhe aktive. Në këtë mënyrë, edukimi dhe ndërgjegjësimi i individëve dhe shoqërisë për skoliozën është një hap i rëndësishëm për parandalimin dhe menaxhimin e këtij problemi. /Telegrafi/
Login
