Në dekadat e fundit, roli i televizionit dhe pajisjeve me ekran ka ndryshuar thelbësisht jetën e fëmijëve. Ato nuk janë më thjesht burime argëtimi, por janë bërë bashkudhëtarë të përditshmërisë, shpesh herë të pakontrolluar. Por çfarë ndikimi kanë realisht në shëndetin fizik, mendor dhe emocional të fëmijëve tanë?
Dr. Halit Mehmeti, Pediatër Tel. 044308026
Akademia Amerikane e PediatrisĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« e qartĂ« nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«: âFĂ«mijĂ«t mĂ« tĂ« vegjĂ«l se tetĂ«mbĂ«dhjetĂ« deri njĂ«zet e katĂ«r muaj nuk duhet tĂ« ekspozohen ndaj ekraneve digjitale, pĂ«rveç video-bisedaveâ (cituar nga UdhĂ«zuesi i PĂ«rdorimit tĂ« Mediave pĂ«r FĂ«mijĂ«t e VegjĂ«l, 2016).
Efektet negative të ekraneve
Zhvillimi gjuhësor dhe kognitiv vonohet
Një studim i publikuar në JAMA Pediatrics (Christakis et al., 2004) tregoi se për çdo orë televizion në ditë në moshën një deri tre vjeç, rritej rreziku për probleme me vëmendjen në moshën shtatë vjeç me dhjetë për qind. Fëmijët mësojnë gjuhën përmes bisedës së drejtpërdrejtë, kontaktit sy më sy, mimikës dhe tonit të zërit.
Televizioni Ă«shtĂ« njĂ« mjet njĂ«drejtimĂ«sh â nuk i pĂ«rgjigjet fĂ«mijĂ«s, nuk ndĂ«rton dialog. PĂ«rmbajtja vizuale e televizorit Ă«shtĂ« e shpejtĂ« dhe shumĂ« stimuluese, duke i bĂ«rĂ« fĂ«mijĂ«t mĂ« pas tĂ« jenĂ« mĂ« pak tĂ« duruar dhe mĂ« tĂ« shpĂ«rqendruar nĂ« biseda reale dhe tĂ« ngadalta qĂ« janĂ« tĂ« nevojshme pĂ«r mĂ«simin e gjuhĂ«s. Truri i njĂ« fĂ«mije tĂ« vogĂ«l mĂ«son mĂ« mirĂ« pĂ«rmes ndĂ«rveprimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe lojĂ«s. Ekranet nuk e zĂ«vendĂ«sojnĂ« kĂ«tĂ« formĂ« mĂ«simi.
Ărregullime tĂ« gjumit
Një meta-analizë e vitit dymijë e nëntëmbëdhjetë mbi gjashtëdhjetë e shtatë studime (Carter et al.) gjeti lidhje të forta mes ekspozimit ndaj ekraneve dhe kohës më të shkurtër të gjumit, cilësisë së dobët dhe vështirësive për të fjetur. Ekranet ndikojnë në prodhimin e melatoninës dhe mbingarkojnë sistemin nervor, duke e bërë më të vështirë gjumin cilësor.
Rritje e rrezikut për obezitet
Një studim i Qendrës Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (2021) mbi mbi trembëdhjetë mijë fëmijë tregoi se ata që shihnin televizor më shumë se dy orë në ditë kishin indeks të masës trupore më të lartë dhe nivele aktiviteti më të ulëta fizik. Televizori vonon orarin e gjumit, duke ndikuar në çrregullimin e metabolizmit.
Sipas Dr. Sandra G. Hassink nga Akademia Amerikane e Pediatrisë, televizioni ndikon në obezitet jo vetëm duke zëvendësuar lëvizjen, por edhe duke stimuluar konsum të tepruar ushqimesh përmes reklamave.
Shikimi i televizionit nuk është domosdoshmërisht i dëmshëm në vetvete, por ekspozimi i tepruar dhe pa kontroll i fëmijëve para ekranit krijon një mjedis që favorizon sjellje sedentare, ushqim jo të shëndetshëm dhe zakone afatgjata që çojnë në obezitet.
Sjellje agresive dhe desensibilizim emocional
Studimet e bĂ«ra nga Instituti KombĂ«tar i ShĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« Shtetet e Bashkuara tregojnĂ« se ekspozimi i hershĂ«m ndaj pĂ«rmbajtjes sĂ« dhunshme nĂ« televizion rrit ndjeshmĂ«rinĂ« ndaj dhunĂ«s dhe sjelljet agresive nĂ« fĂ«mijĂ«ri dhe adoleshencĂ«. Kjo pĂ«rforcohet nga shkencĂ«tari i njohur Dr. L. Rowell Huesmann nga Universiteti i Michiganit, i cili thotĂ«: âFĂ«mijĂ«t nuk dinĂ« ta ndajnĂ« dhunĂ«n fiktive nga realiteti. NĂ«se ajo serviret si argĂ«tim, e pranojnĂ« si normĂ«.â
ĂshtĂ« e kĂ«shillueshme qĂ« tĂ« ketĂ« kujdes nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«, sepse shumĂ« raste tĂ« tragjedive nĂ« shkolla ku fĂ«mijĂ«t shkaktojnĂ« dhunĂ« ose vrasje janĂ« tĂ« motivuara nga aktet e dhunshme nĂ« televizion ose rrjete sociale.
Performanca më e ulët akademike
Një analizë e The Lancet Child & Adolescent Health (2018) mbi katër mijë e pesëqind fëmijë zbuloi se ata që kalonin më shumë se dy orë para ekranit në ditë kishin rezultate më të dobëta në testet e kujtesës, gjuhës dhe zgjidhjes së problemeve.
Sipas Dr. Jeremy Walsh nga CHEO Research Institute nĂ« Kanada, âShumĂ« orĂ« para ekranit zĂ«vendĂ«sojnĂ« aktivitetet qĂ« stimulojnĂ« zhvillimin, si leximi apo loja.â Ky citat nĂ«nvizon njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« themelore: Ekranet nuk janĂ« vetĂ«m çfarĂ« ofrojnĂ«, por edhe çfarĂ« zĂ«vendĂ«sojnĂ«. Ădo orĂ« qĂ« njĂ« fĂ«mijĂ« kalon para televizorit apo tabletit, Ă«shtĂ« njĂ« orĂ« qĂ« nuk luan, nuk lexon, nuk ndĂ«rton fjalor, nuk mĂ«son tĂ« bashkĂ«veprojĂ« dhe nuk zhvillon imagjinatĂ«n. PĂ«r fĂ«mijĂ«n, zhvillimi ndodh nĂ« marrĂ«dhĂ«nie, jo nĂ« pasivitet.
Rekomandime praktike për prindërit:
Për fëmijët nga zero deri në dy vjeç, koha e lejuar para ekranit duhet të jetë zero minuta, përveç rasteve të video-bisedave, ndërsa fokusi duhet të jetë tek ndërveprimi i drejtpërdrejtë dhe loja. Për fëmijët nga dy deri në pesë vjeç, rekomandohet që koha para ekranit të mos e kalojë një orë në ditë, duke zgjedhur përmbajtje edukative dhe gjithmonë nën mbikëqyrjen e prindërve. Për fëmijët mbi gjashtë vjeç, koha para ekranit duhet të kufizohet maksimumi deri në dy orë në ditë, duke vendosur rregulla të qarta dhe duke shmangur përdorimin e ekranit para gjumit.
Mjeku i mirĂ«njohur amerikan Dr. Michael Rich nga Shkolla MjekĂ«sore e Harvardit thotĂ«: âPrindĂ«rit nuk duhet tĂ« kenĂ« frikĂ« nga teknologjia, por duhet ta pĂ«rdorin me mençuri, duke u bĂ«rĂ« vetĂ« shembull.â NĂ« kĂ«tĂ« rast Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« tĂ« inkurajoni fĂ«mijĂ«t nĂ« aktivitete fizike, lojĂ«ra sociale, lexim dhe ndĂ«rveprim prindâfĂ«mijĂ«. Po ashtu, hartimi apo krijimi i njĂ« âplani familjar tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« mediaveâ, qĂ« pĂ«rfshin rregulla pĂ«r ekranin nĂ« shtĂ«pi. /Telegrafi/
Vera e shumëpritur sjell me vete destinacione joshëse pushimesh, dalje natën, shëtitje përgjatë lumit, not në pishina, lumenj, liqene, det etj. Por kjo stinë sjell një sërë problemesh të mundshme shëndetësore
Prof. ass.dr. Isuf Bajrami Specialist i mjekësisë urgjente Qendra e Mjekësisë Urgjente, Prishtinë
Temperatura është një gjendje patologjike për shkak të faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm, e cila shkakton një ndryshim të sistemit të termorregullimit hipotalamik. Ajo çon në ngritje të temperaturës së trupit mbi vlerën e konsideruar normale, rreth 36.8°C.
Probleme të vogla të shkaktuara nga nxehtësia:
âą Ănjtje e kyçit tĂ« kĂ«mbĂ«s
⹠Ngërçe, fascie
⹠Skuqje të shkaktuara nga nxehtësia (miliaria)
Probleme më serioze janë lodhja nga nxehtësia dhe goditja nga nxehtësia. Ato ndodhin në rrethanat e mëposhtme:
1. Goditja klasike e nxehtĂ«sisĂ« pa mbingarkesĂ« shkaktohet nga temperaturat e jashtme shumĂ« tĂ« larta. ĂshtĂ« mĂ« e zakonshme te tĂ« moshuarit nĂ« zonat me klimĂ« shumĂ« tĂ« nxehtĂ«.
2. Goditja nga nxehtësia me sforcim shkaktohet nga prodhimi i tepërt i nxehtësisë. Ndodh te: sportistët, punëtorët fizikë, zjarrfikësit, ushtarët fillestarë, përdoruesit e saunës.
3. Medikamentet dhe barnat e ndryshme mund të predispozojnë për zhvillimin e sëmundjes nga nxehtësia. Përveç kësaj, njerëzit që marrin drogë (p.sh. kokainë, ekstazi, amfetaminë) dhe më pas kërcejnë fort mund të sëmuren nga sëmundja e nxehtësisë.
                        Goditja nga nxehtësia, kategoritë me rrezik dhe simptomat
Vlerësimi
Siguroni vendin e ngjarjes dhe zbatoni masat e mbrojtjes personale. Vlerësoni ABCDE -vlerësoni nivelin e vetëdijes me Glasgow Coma Scale (GCS).
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« dyshohet pĂ«r lodhje nga nxehtĂ«sia/goditje nga nxehtĂ«sia, tĂ« vlerĂ«sohet historia mjekĂ«sore, rrethanat dhe çrregullimet e vĂ«rejtura gjatĂ« ekzaminimit fizik. MegjithatĂ«, mund tĂ« jetĂ« e rrezikshme tĂ« supozohet se kolapsi i sportistit Ă«shtĂ« shkaktuar vetĂ«m nga nxehtĂ«sia.
Shkaqe të tjera të mundshme, si diabeti ose problemet e zemrës, duhet të kontrollohen. Te lodhja nga nxehtësia, pacienti mund të ketë simptoma të ngjashme me gripin si:
Temperatura e trupit mund të jetë e ngritur (zakonisht nën 41°C), rrahjet e zemrës do të rriten, frymëmarrja përshpejtohet, presioni i gjakut ulet dhe djersitja është e pranishme. Dallimi midis goditjes nga nxehtësia dhe lodhjes nga nxehtësia është se pacienti me goditje nga nxehtësia do të ketë simptoma neurologjike si:
âą Ărregullim i vetĂ«dijes
âą Ataksi
âą Konvulsione
Për më tepër, temperatura e trupit do të jetë gjithmonë e ngritur, rregullisht mbi 41°C. Djersitja nuk duhet të jetë e pranishme.
Vapa është rreziku kryesor jo vetëm për personat që vuajnë nga patologji kardiake. Në rast të humbjes së vetëdijes nevojitet trajtim mjekësor urgjent
Trajtimi
⹠Filloni të kujdeseni për ABCDE
âą Jepni oksigjen (ngopja e synuar >94 %)
⹠Matni nivelin e glukozës në gjak
⹠Nëse pacienti është plotësisht i vetëdijshëm dhe pa shqetësime të sistemit nervor qendror (lodhje nga nxehtësia), ai mund të trajtohet me zëvendësim të lëngjeve orale; nëse është e mundur, të përdoret tretësirë izotonike për rehidrim.
⹠Në rastet e rënda hapni një linjë intravenoze dhe filloni rehidratimin me tretësirë fiziologjike.
Te individët e shëndetshëm me lodhje nga nxehtësia, zëvendësimi fillestar i lëngjeve duhet të administrohet përpara se shenjat vitale të bëhen patologjike.
â NĂ«se pacienti ka simptoma qĂ« tregojnĂ« rraskapitje nga nxehtĂ«sia, atĂ«herĂ« duhet tĂ« jepet bolus prej 250 ml tretĂ«sirĂ« fiziologjike.
â VĂ«llimet e mĂ«dha tĂ« lĂ«ngjeve duhet tĂ« shmangen pasi ato mund tĂ« shkaktojnĂ« edemĂ« tĂ« trurit.
â NĂ«se nuk ka puls qendror ose periferik, atĂ«herĂ« kĂ«rkohen boluse prej 250 ml tretĂ«sirĂ« fiziologjike, nĂ« sasi totale deri nĂ« 1 litĂ«r.
Kujdesi
Gjatë ekzaminimit të parë, është e nevojshme të hapet linja intravenoze (rruga intraoseale merret parasysh). Shenjat vitale duhet të rivlerësohen pas çdo bolusi të lëngjeve dhe para administrimit të mëtejshëm të lëngjeve.
⹠Monitoroni vazhdimisht ritmin e zemrës
⹠Zhvendoseni pacientin nga ambienti i nxehtë ose, nëse është e mundur, largoni shkakun
⹠Zhvendoseni pacientin në automjet me ajër të kondicionuar, nëse ka mundësi
⹠Matni temperaturën e trupit të pacientit; do të ishte më mirë të matej temperatura rektale (dhe temperatura e ambientit, nëse është e mundur)
âą Hiqni rrobat
âą Filloni ftohjen
⹠Largojeni pacientin nga ambienti i nxehtë
⹠Spërkateni pacientin me ujë të vakët dhe drejtojini ventilatorët për të fryrë ajrin në lëkurën e lagur.
MOS përdorni ujë të ftohtë sepse mund të shkaktojë vazokonstriksion dhe të reduktojë humbjen e nxehtësisë.
⹠Mund të vendosni akull në sqetull, qafë dhe ijë
⹠Vendosni peshqirë të lagur me ujë të ftohtë në faqe, pëllëmbë dhe shputa
⹠Filloni transportin urgjent të pacientit për në spital me kondicionerin ndezur ose me dritare të hapura
âą NĂ«se pacienti Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht i shqetĂ«suar dhe i çorientuar, mund tâi jepet diazepam intravenoz (5-10 mg ngadalĂ« intravenoz)
âą Ădo gjĂ« e vĂ«rejtur dhe e zbatuar duhet tĂ« regjistrohet nĂ« dokumentacionin mjekĂ«sor
⹠Njoftoni pranimin e urgjencës në spital për mbërritjen e pacientit, nëse është e nevojshme
⹠Vazhdoni trajtimin e pacientit gjatë rrugës për në spital.
Rekomandime
⹠Mbani barnat në temperaturë nën 25 °C ose në frigorifer (lexoni udhëzimet për ruajtjen e barit).
⹠Kërkoni këshillën e mjekut nëse keni sëmundje kronike ose jeni duke marrë medikamente të shumta.
Nëse ju ose të tjerët përreth jush nuk ndiheni mirë:
⹠Kërkoni ndihmë nëse keni marramendje, dobësi, lodhje, ankth ose jeni jashtëzakonisht të etur dhe keni dhimbje koke të fortë; shkoni në një vend më të freskët sa më shpejt të jetë e mundur dhe matni temperaturën.
âą Pini ujĂ« ose lĂ«ng frutash pĂ«r tâu rehidratuar.
⹠Qetësohuni dhe shtrihuni në një dhomë të ftohur; nëse keni ngërçe të dhimbshme, më shpesh në këmbë, krahë ose bark, shpesh pas punës ose stërvitjes në mot shumë të nxehtë, pini lëngje që përmbajnë elektrolite dhe nëse ngërçet vazhdojnë për më shumë se një orë, kërkoni ndihmë mjekësore.
⹠Konsultohuni me mjekun në rast të ankesave të tjera ose nëse ankesat e përshkruara zgjasin më shumë.
⹠Nëse një anëtar i familjes suaj ka lëkurë të thatë, të nxehtë ose është në delir (duke folur në mënyrë jokoherente dhe i shqetësuar), ka konvulsione ose është pa ndjenja, telefononi menjëherë numrin 194, shërbimin e urgjencës mjekësore.
Derisa prisni pĂ«r mjekun/shĂ«rbimet e urgjencĂ«s, vendoseni personin nĂ« njĂ« dhomĂ« tĂ« freskĂ«t nĂ« pozicion horizontal, ngrini kĂ«mbĂ«t dhe ijet, hiqni rrobat dhe filloni ftohjen e jashtme â si p.sh. pako tĂ« ftohta nĂ« qafĂ«, sqetull dhe ijĂ«, me ventilator dhe spĂ«rkatje tĂ« lĂ«kurĂ«s me ujĂ« nĂ« 25-30°C.
⹠Matni temperaturën e trupit
âąÂ Ftoheni personin derisa temperatura e trupit tĂ« bjerĂ« nĂ«n 38 °C.
âą Mos jepni acid acetilsalicilik ose paracetamol.
⹠Vendosni personat pa ndjenja në pozicion të shtrirë.
⹠Ndiqni rekomandimet e institucioneve shëndetësore kombëtare dhe lokale gjatë gjithë kohës së vapës së fortë!
⹠Lodhja dhe goditja e nxehtësisë ndodhin në temperatura të larta të jashtme, si pasojë e prodhimit të tepërt të nxehtësisë dhe gjatë marrjes së disa medikamenteve dhe barnave.
⹠Sa më tepër të ulet temperatura e mjedisit, aq më shumë zvogëlohet mundësia për goditje nga nxehtësia.
⹠Te sportistët nuk duhet gjykuar se bëhet fjalë për kolaps nga nxehtësia, por duhet kontrolluar shkaktarët e tjerë.
⹠Te lodhja nga nxehtësia, pacienti mund të ketë simptoma të ngjashme me gripin, siç janë dhimbja e kokës, mundimi, të vjellat, marramendja dhe ngërçet, por temperatura nuk do të thotë se është gjithmonë e ngritur.
⹠Te goditja termike, pacienti do të ketë simptoma neurologjike siç janë çrregullimet e vetëdijes, ataksia dhe konvulsionet, ndërsa temperatura trupore do të jetë e ngritur, zakonisht mbi 41°C.
⹠Në rast të lodhjes ose rraskapitjes nga nxehtësia dhe goditjes termike, pacienti duhet të transportohet me kujdes mjekësor nga ekipi i urgjencës për trajtim spitalor.
Radioterapia është një nga shtyllat kryesore të trajtimit të kancerit, së bashku me kirurgjinë dhe kimioterapinë. Ajo përdor rrezatim jonizues për të shkatërruar qelizat kancerogjene ose për të frenuar rritjen e tyre. Megjithatë, si çdo trajtim mjekësor, edhe radioterapia duhet të administrohet me kujdes dhe saktësi të lartë.
Msc. Fesal Selimi, PhDc. Ekspert i Fizikës Mjekësore & Ekspert për Mbrojtje nga Rrezatimi
Mbidozimi, pra ekspozimi aksidental ndaj një doze më të lartë se sa e planifikuar, përbën një rrezik serioz për pacientin dhe mund të çojë në pasoja të rënda.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« mbidozimi nĂ« Radioterapi?
Mbidozimi ndodh kur pacienti merr një sasi më të madhe rrezatimi se sa ajo e paraparë nga plani i trajtimit. Kjo mund të ndodhë për shkak të gabimeve teknike, llogaritjeve të gabuara të dozës, defekteve të pajisjeve apo pozicionimit jo të mirë të pacientit gjatë trajtimit. Sipas studimeve të publikuara në International Journal of Radiation Oncology dhe Radiotherapy and Oncology, çdo devijim nga doza e planifikuar mund të çojë në rritje të efekteve toksike në organet përreth tumorit dhe tek vetë pacienti.
Pasojat klinike të mbidozimit
Pasojat akute dhe kronike tĂ« indeve â Mbidozimi mund tĂ« shkaktojĂ« inflamacion tĂ« fortĂ« nĂ« indet e ekspozuara (p.sh. mukozit, dermatit, nekrozĂ«).
Efektet kronike përfshijnë fibroza, nekrozë dhe humbje të funksionit të organeve si mushkëritë, mëlçia apo sistemi nervor qendror.
Rritje e rrezikut pĂ«r efekte sekondareâ Sipas punimeve tĂ« botuara nĂ« Journal of Clinical Oncology, rrezatimi i tepĂ«rt mund tĂ« shkaktojĂ« mutacione tĂ« tjera gjenetike, duke rritur rrezikun pĂ«r zhvillimin e kancereve sekondare pas shumĂ« vitesh.
DĂ«mtimi i strukturave tĂ« ndjeshme tĂ« organeve nĂ« rrezik (OARs) â Organet nĂ« rrezik (OARs), si kanali spinal, truri, zemra, syri, testiset, veshkat etj., janĂ« shumĂ« tĂ« ndjeshme ndaj rrezatimit.
Një mbidozim mbi dozën e toleruar të këtyre strukturave mund të shkaktojë pasoja të pakthyeshme si paralizë, çrregullime konjitive, insuficiencë renale, humbje të shikimit, anemi etj.
Ndikimi nĂ« cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s dhe mbijetesĂ«n â Komplikimet e shumta pas mbidozimit shpesh kĂ«rkojnĂ« trajtime tĂ« reja, ndĂ«rhyrje kirurgjikale dhe hospitalizim tĂ« gjatĂ«. Kjo e ul ndjeshĂ«m cilĂ«sinĂ« e jetĂ«s dhe, nĂ« raste tĂ« caktuara, shkakton vdekshmĂ«ri tĂ« parakohshme.
Në një analizë të publikuar në Radiotherapy and Oncology (2009), një mbidozim prej vetëm 10% mbi planin e parashikuar çoi në rritje të incidencës së nekrozës tek pacientët me tumore të trurit.
Në Francë, mbi 200 pacientë u prekën nga mbidozimi për shkak të një gabimi në softuerin e planifikimit të trajtimit. Rreth 10% prej tyre zhvilluan komplikime të rënda që kërkonin ndërhyrje kirurgjikale ose terapi paliative.
Shkaqet më të zakonshme të mbidozimit
Gabime njerëzore në llogaritjen ose verifikimin e dozës Mungesa e protokolleve të standardizuara të QA (kontrollit të cilësisë) Kalibrimi i pasaktë i pajisjeve të radioterapisë Mungesa e stafit të trajnuar në fizikë mjekësore dhe dozimetrie
Rëndësia e Kontrollit të Cilësisë (QA)
Sipas udhëzimeve të IAEA dhe ESTRO, çdo njësi e radioterapisë duhet të zbatojë një sistem rigoroz të kontrollit të cilësisë që përfshin:
Kalibrim periodik të linakëve Verifikimin dhe aprovimin e planeve nga Eksperti i Fizikës Mjekësore (MPE) dhe specialisti i Onkologjisë Auditime të brendshme dhe të jashtme të sistemit të trajtimit Trajnim të vazhdueshëm për stafin klinik dhe teknik
PĂ«rfundim
Mbidozimi i rrezatimit nĂ« onkologji nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« problem teknik â Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« serioze klinike qĂ« prek drejtpĂ«rdrejt jetĂ«n dhe shĂ«ndetin e pacientĂ«ve. PĂ«rderisa radioterapia mbetet njĂ« nga armĂ«t mĂ« tĂ« fuqishme kundĂ«r kancerit, ajo kĂ«rkon njĂ« nivel tĂ« lartĂ« preciziteti dhe bashkĂ«punimi ndĂ«rdisiplinor. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, roli i Ekspertit tĂ« FizikĂ«s MjekĂ«sore Ă«shtĂ« jetik dhe i pazĂ«vendĂ«sueshĂ«m.
Eksperti i Fizikës Mjekësore është profesionisti kyç që siguron që çdo plan trajtimi të jetë i saktë, i optimizuar dhe i sigurt. Ai verifikon që pajisjet të jenë të kalibruara siç duhet, planifikon dozën e saktë që duhet dorëzuar në tumor dhe kontrollon mbrojtjen e organeve të ndjeshme. Pa praninë dhe përfshirjen e drejtpërdrejtë të Ekspertit të Fizikës Mjekësore, sistemi i radioterapisë humb një nga shtyllat themelore të kontrollit dhe sigurisë.
ĂfarĂ« ndodh kur ka mungesĂ« tĂ« ekspertĂ«ve tĂ« FizikĂ«s MjekĂ«sore?
Rritet rreziku për gabime dozimetrike, pasi mungon kontrolli i detajuar mbi planifikimin dhe llogaritjen e dozës.
Mungon dozimetria e pajisjeve dhe e planeve të trajtimit, duke rritur ndjeshëm mundësinë e mbidozimit ose nën-dozimit të pacientëve.
Nuk kryhen testet e kontrollit të cilësisë (QA) në mënyrë të rregullt, duke rrezikuar që pajisjet të funksionojnë jashtë parametrave të lejuar.
Cenohet mbrojtja nga rrezatimi si për pacientët, ashtu edhe për stafin mjekësor, për shkak të mungesës së ekspertizës në matjen dhe analizën e rrezatimit të shpërndarë ose të rrjedhur.
Studimet nga agjenci ndërkombëtare si IAEA dhe IOMP theksojnë se mungesa e Ekspertëve të Fizikës Mjekësore të kualifikuar ka kontribuar në incidente të dokumentuara të mbidozimit me pasoja të rënda, përfshirë dëmtime të pakthyeshme të organeve vitale dhe madje edhe humbje jete.
Prandaj, mbrojtja e pacientit nuk është vetëm një përgjegjësi etike, por një obligim ligjor dhe profesional për çdo institucion që ofron trajtim onkologjik me rrezatim. Kjo kërkon:
Avancimin e Ekspertit të Fizikës Mjekësore të licencuar dhe të trajnuar sipas standardeve të IAEA dhe EURATOM.
Investim në edukimin e vazhdueshëm të stafit dhe auditime të rregullta nga autoritetet shëndetësore.
Ndërgjegjësim institucional dhe publik për rëndësinë jetike të Ekspertit të Fizikës Mjekësore në sistemin onkologjik.
âPacienti qĂ« hyn nĂ« njĂ« kabinet tĂ« radioterapisĂ« vjen me shpresĂ«n pĂ«r shĂ«rim, jo pĂ«r tĂ« rrezikuar jetĂ«n pĂ«r shkak tĂ« neglizhencĂ«s sistemike. Tâi ofrosh atij trajtim tĂ« sigurt dhe tĂ« kontrolluar Ă«shtĂ« detyrĂ« dhe nder â dhe Eksperti i FizikĂ«s MjekĂ«sore Ă«shtĂ« ndĂ«r garantuesit kryesorĂ« tĂ« kĂ«saj sigurie.â /Telegrafi/
PhD.C Besnik Saramati, Fizikant Mjekësor në Klinikën e Onkologjisë Kërkues shkencor i Fizikës Mjekësore dhe Edukimit Asistent në Universitetin e Prishtinës
Rrezatimi jonizues është pjesë e jetës sonë moderne, në diagnostikën mjekësore, industrinë e energjisë, sigurinë ushqimore dhe madje edhe në natyrë. Por pyetja që mbetet e hapur për më shumë se një gjysmë shekulli është kjo: A ekziston një dozë minimale e sigurt nga rrezatimi jonizues? Apo çdo grimcë është një rrezik potencial për shëndetin?
Kjo dilemë qëndron në qendër të një debati të fortë shkencor dhe politik që po merr vrull në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe që mund të ketë ndikim global.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« modeli LNT?
Modeli Linear No-Threshold (LNT) Ă«shtĂ« baza mbi tĂ« cilĂ«n janĂ« ndĂ«rtuar pĂ«r dekada tĂ« tĂ«ra rregulloret e mbrojtjes nga rrezatimi nĂ« mjekĂ«si, industri dhe mjedis. Ai pohon se çdo dozĂ«, sado e vogĂ«l, rrit rrezikun pĂ«r kancer apo dĂ«mtime tĂ« tjera gjenetike, nĂ« mĂ«nyrĂ« lineare, pa ndonjĂ« âprag tĂ« sigurtâ.
Ky model është përkrahur nga organizata të mëdha ndërkombëtare si:
ICRP (International Commission on Radiological Protection), UNSCEAR (Komiteti i OKB-së për efektet e rrezatimit), dhe Akademia Kombëtare e Shkencave e SHBA (BEIR VII, 2006)
ĂfarĂ« po ndryshon nĂ« SHBA?
NĂ« maj 2025, Presidenti Donald Trump nĂ«nshkroi njĂ« urdhĂ«r ekzekutiv qĂ« kĂ«rkon nga agjencitĂ« amerikane (p.sh. NRC dhe EPA) tĂ« rishikojnĂ« modelin LNT dhe tĂ« shqyrtojnĂ« mundĂ«sinĂ« e kalimit nĂ« njĂ« model âme pragâ, sipas tĂ« cilit vetĂ«m dozat mbi njĂ« nivel tĂ« caktuar janĂ« tĂ« rrezikshme. Ky urdhĂ«r ka hyrĂ« nĂ« fuqi, dhe agjencitĂ« janĂ« tani nĂ« proces tĂ« hartimit tĂ« rregulloreve tĂ« reja, proces qĂ« pĂ«rfshin konsultime publike dhe analizĂ« tĂ« tĂ« dhĂ«nave shkencore.
ĂfarĂ« thotĂ« shkenca?
Të dhëna epidemiologjike
Studime të mëdha, përfshirë një meta-analizë të mbi 300,000 punonjësve bërthamorë në SHBA, Britani dhe Francë (publikuar nga NCI, tregojnë se edhe dozat nën 100 mSv lidhen me rritje të rrezikut për kancer, veçanërisht leucemi dhe kancer të mushkërive. Analiza tregoi se për çdo 100 mSv dozë, rreziku për leucemi rritet me 48%. Këto të dhëna përputhen me atë që është vërejtur edhe tek të mbijetuarit e bombave atomike në Hiroshima dhe Nagasaki, ku edhe ekspozimet 5-50 mSv kanë rezultuar me rritje të rrezikut për kancer.
Mekanizmat biologjikë
DĂ«mtimet nĂ« ADN ndodhin edhe nga doza minimale. Mekanizmi i efektit âbystanderâ sugjeron se edhe qelizat jo tĂ« ekspozuara mund tĂ« pĂ«sojnĂ« dĂ«mtime pĂ«r shkak tĂ« sinjaleve qĂ« marrin nga qelizat e prekura. Kjo mbĂ«shtet idenĂ« se nuk ka njĂ« prag absolutisht tĂ« sigurt, sepse dĂ«mi mund tĂ« pĂ«rhapet edhe pĂ«rtej pikĂ«s sĂ« kontaktit me rrezatimin.
Po kundërshtarët e modelit LNT?
Disa shkencëtarë si Edward Calabrese (Universiteti i Massachusetts) argumentojnë se:
Modeli LNT Ă«shtĂ« tepĂ«r konservativ dhe krijon frikĂ« tĂ« panevojshme, EkzistojnĂ« prova pĂ«r hormezĂ«n â idea qĂ« dozat e ulĂ«ta mund tĂ« stimulojnĂ« mekanizma mbrojtĂ«s nĂ« trup, Rregulloret shumĂ« tĂ« rrepta mund tĂ« sjellin kosto ekonomike tĂ« larta dhe tĂ« pengojnĂ« zhvillimin teknologjik.
Ka apo jo âprag sigurieâ?
Raporte tĂ« mĂ«dha shkencore, pĂ«rfshirĂ« njĂ« analizĂ« tĂ« The Lancet (2021), konkludojnĂ« se nuk ka prova tĂ« forta pĂ«r ekzistencĂ«n e njĂ« pragu tĂ« sigurt. Rreziku rritet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme dhe lineare me dozĂ«n â edhe nĂ« nivelet mĂ« tĂ« ulĂ«ta. Prandaj, shumica e institucioneve ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« shĂ«ndetit publik vazhdojnĂ« tĂ« rekomandojnĂ« pĂ«rdorimin e modelit LNT derisa tĂ« ketĂ« prova mĂ« tĂ« forta nĂ« tĂ« kundĂ«rt.
Pse ka rëndësi ky debat?
Ky debat nuk është thjesht akademik. Ai prek vendime reale dhe të përditshme:
A duhet të kufizohen skanimet mjekësore me rreze X? A janë të mbrojtur mjaftueshëm punonjësit e industrisë bërthamore? A duhet të investojmë më shumë në energjinë bërthamore, edhe nëse zvogëlojmë masat mbrojtëse?
Për të gjitha këto, vendimi për të braktisur ose jo modelin LNT do të ketë ndikime të thella në politikën shëndetësore, mjedisore dhe ekonomike në mbarë botën.
PĂ«rfundim
Modeli LNT nuk Ă«shtĂ« i pĂ«rkryer, por mbetet baza mĂ« e qĂ«ndrueshme dhe e sigurt pĂ«r vendimmarrje nĂ« fushĂ«n e rrezatimit. Ădo ndryshim nĂ« kĂ«tĂ« qasje duhet tĂ« bazohet nĂ« konsensus shkencor tĂ« gjerĂ« dhe prova tĂ« forta, e jo vetĂ«m nĂ« interesa ekonomike apo politike dhe jo vetĂ«m. NĂ« njĂ« fushĂ« ku rreziku, edhe pse i vogĂ«l, mund tĂ« akumulohet me kalimin e kohĂ«s â kujdesi dhe parimi i mbrojtjes maksimale mbeten jetikĂ«. /Telegrafi/
Referencat:
1. BEIR VII Report, National Academies Press (2006) 2. UNSCEAR Report (2021) 3. National Cancer Institute, INWORKS Study (2020) 4. Calabrese E.J., EMBO Reports (2004) 5. The Lancet Oncology, âLow-dose radiation and cancer riskâ (2021)
Komunikimi: Le të jetë i thjeshtë, le të jetë human, le të jetë i shkurtër dhe theksi le të jetë tek dëgjimi. (Keith Nichols, 2003)
Â
Prof. Ass. Isuf Bajrami Specialist i MjekĂ«sisĂ« Urgjente Qendra e MjekĂ«sisĂ« Urgjente â PrishtinĂ«
Skena e përditshme në repartin e urgjencës: pacientët të rreshtuar para pultit të triazhës, ekipi urgjent duke transportuar pacientë me karroca, fëmijë që qajnë, familjarë të shqetësuar.
Në qendër të gjithë këtij dinamizmi ndodhet mjeku ose infermierja e triazhës, që duhet të zotërojë aftësinë për të komunikuar në mënyrë efektive me familjarët, ekipin e urgjencës, mjekët dhe infermierët e tjerë.
Vendimmarrja dhe vlerësimi profesional bazohen mbi informacionin e marrë në kohë reale dhe të përpunuar përmes një komunikimi funksional.
Kur ndodhin probleme në procesin e komunikimit, në pah del aftësia e profesionistit të triazhës për të mbledhur informatat thelbësore pavarësisht pengesave.
ĂshtĂ« e domosdoshme qĂ« ai/ajo tĂ« jetĂ« i vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r faktorĂ«t qĂ« pengojnĂ« komunikimin dhe tĂ« minimizojĂ« ndikimin e tyre nĂ« vendimmarrje.
PĂ«r shembull, si duhet vepruar kur komunikimi verbal Ă«shtĂ« i pamundur â si nĂ« rastin e njĂ« pacienti pa vetĂ«dije?
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« njĂ« mjek ose infermieri/e e triazhit telefonik
Komunikimi efikas është baza për mbledhjen e informatave të sakta dhe me këtë edhe zbatimin e saktë të vlerësimit.
Në këto raste, me rëndësi është të kemi shkathtësi për vlerësimin e gjendjes fizike të pacientit, pasi metoda primare e triazhës atëherë bëhet mbledhëse e informatave të cilat mund të ndihmojnë rreth identifikimit të faktorëve fiziologjikë dhe me këtë përcaktimin e urgjencës.
Mbani mend se edhe komunikimi përmes personit të tretë, si anëtarit të familjes, kujdestarit ose përkthyesit, mund të ndikojë në procesin e vlerësimit.
Në këto raste, komunikimi gjithashtu mund të jetë i vështirë, pasi porosia është dërguar përmes personit të tretë vetëm nga pamja e tyre e ngjarjeve, e kjo mund të jetë edhe një pengesë potenciale.
Komunikimi Ă«shtĂ« proces i dĂ«rgimit dhe pranimit tĂ« porosive mes personave brenda njĂ« harku dinamik. Ădo person Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s si dĂ«rgues, ashtu edhe si pranues i mesazhit.
Ekzistojnë shumë pyetje të rëndësishme lidhur me pacientin, mjekun ose infermierin e triazhës në rrethana të cilat mund të ndikojnë në kompleksitetin e procesit.
Literatura pĂ«r komunikim shpesh i emĂ«rton kĂ«ta faktorĂ« âzhurmuesâ: zhurmĂ« e jashtme fizike, zhurmĂ« e brendshme ose fiziologjike, zhurmĂ« semantike ose interpretuese.
NjĂ« prej çështjeve mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r shqyrtim Ă«shtĂ« se pacienti mund tĂ« ketĂ« pengesa nĂ« plotĂ«simin e obligimeve tĂ« tij si dĂ«rgues dhe pranues i komunikimit, pĂ«r arsye tĂ« âzhurmĂ«sâ, e cila Ă«shtĂ« e pandashme prej triazhĂ«s. Kjo nĂ«nkupton se mjeku ose infermierja-i mĂ« sĂ« shpeshti bart pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e njohjes dhe detektimit tĂ« faktorĂ«ve qĂ« ndikojnĂ« nĂ« komunikim, edhe pĂ«r vete edhe pĂ«r pacientin.
Aftësia e mjekut ose infermierës së triazhës të qëndrojë e qetë dhe të realizojë komunikim efektiv brenda atij ambienti është bazamenti për vendimmarrje. Triazha në shërbimet emergjente funksionon non-stop, 24/7
Faktorët që ndikojnë në procesin e komunikimit gjatë triazhës
Sa më mirë që mjeku ose infermierja/i të kuptojë faktorët që ndikojnë në efikasitetin e komunikimit, kjo ndikon në komunikimin më të mirë dhe në kvalitetin e informatave të grumbulluara.
Faktorët në të cilët duhet pasur kujdes
⹠Ambienti fizik: pengesat si plastika e padepërtueshme, pultet, mungesa e privatësisë, zhurmat alarmuese dhe lëvizja e njerëzve nëpër hapësirë mund të ndikojnë në procesin e komunikimit gjatë triazhës.
⹠Mjeku ose infermierja e triazhës duhet të përpiqet të komunikojë me pacientin, përkundër pengesave, duke ruajtur privatësinë dhe besimin.
âą Kufizimi kohor: vlerĂ«simi dhe marrja e vendimeve pĂ«r kategoritĂ« e triazhĂ«s nuk guxojnĂ« tĂ« zgjasin mĂ« tepĂ«r se 2â5 minuta.
⹠Përdorimi i gjuhës: përdorimi i zhargonit, qoftë mjekësor apo të rrugës, mund të rezultojë me moskuptim, në nivel të njëjtë sikur dy njerëz flasin në gjuhë të ndryshme.
⹠Sjellja joverbale: gjuha e trupit, pamja e fytyrës, toni i pacientit dhe i infermieres së triazhës janë njësoj të rëndësishëm në aspektin e komunikimit.
⹠Dallimet kulturore: përfshijnë dallimet në moshë, gjini, nacionalitet, gjuhë, fe, status shoqëror-ekonomik dhe në pritjen e kohëzgjatjes së jetës.
⹠Natyra e problemeve shëndetësore: problemet shëndetësore që janë shumë të ndjeshme, varfërojnë ose krijojnë pengesa mund të ndikojnë në mënyrën se si ato informata jepen, si nga ana e pacientit, ashtu edhe nga mjeku ose infermierja/i e triazhës.
⹠Anashkalimi i termineve kyçe dhe përdorimi i termineve jo adekuate (eufemizmave) mund të rezultojë me mesazhe të shtrembëruara që dërgohen dhe pranohen.
⹠Paramendimet në pritje: pacientët vijnë në Repartin e Urgjencës Mjekësore (RUM) me pritje të caktuara.
⹠Në këto pritje ndikojnë qasjet ndaj urgjencës që lidhen me problemet shëndetësore dhe përvojat paraprake që lidhen me shëndetin.
⹠Të gjitha këto pritje, në një moment të caktuar, mund të jenë jo reale.
⹠Njohja e ambientit të triazhës nga ana e infermieres së triazhës, njohja e pacientit, sjelljes së tij dhe qasja e personelit tjetër mjekësor në shërbim mund të kenë ndikim pozitiv ose negativ.
⹠Edhe pse këto ndikime mund të ndihmojnë në njohjen e simptomave të hershme, ato mund të çojnë potencialisht në paramendime dhe paragjykime jo adekuate.
⹠Ndjenjat: pacientët, mjeku dhe infermierja reagojnë në mënyra dhe intensitet të ndryshëm ndaj stresit dhe nervozizmit.
âą KĂ«to reakcione mund tĂ« ndikojnĂ« nĂ« aftĂ«sinĂ« e personit pĂ«r tĂ« ofruar informata dhe pĂ«r tâu pĂ«rgjigjur saktĂ« nĂ« pyetje.
Dhënia e informatave
Pacienti dhe personi shoqërues duhet të jenë të informuar për:
⹠procesin e triazhës
⹠veprimet me pacientin në RUM
âą mjekimin potencial
⹠protokolet e caktuara të RUM
Procesi i triazhës
Pacienti në përcjellje duhet të jetë i informuar për procesin e triazhës. Kjo përfshin informimin e kuptueshëm për procesin, kategoritë e triazhës dhe bazën mbi të cilën bëhet kategorizimi.
Pacientit duhet tâi sqarohet se, nĂ« varĂ«si tĂ« kategorisĂ«, pritet kohĂ« e caktuar. Shkaqet e pritjes sĂ« gjatĂ« pĂ«r kontroll mjekĂ«sor gjithashtu duhet tĂ« sqarohen pacientit dhe pĂ«rcjellĂ«sit, p.sh. ardhja e njĂ« pacienti me rrezik tĂ« funksioneve vitale nĂ« shĂ«rbimin urgjent paraspitalor.
Triazha me telefon mund të zbatohet derisa arrin ekipi i urgjencës në vendndodhje
Veprimet me pacientin në repartin e urgjencës mjekësore (RUM)
Pacienti dhe përcjellësi duhet të marrin informata për atë që mund të ndodhë gjatë qëndrimit në repart, p.sh.:
âInfermierja do tâju thĂ«rrasĂ« dhe do tâju vendosĂ« nĂ« krevat, do tâju masĂ« shtypjen e gjakut, temperaturĂ«n dhe sipas nevojĂ«s do tĂ« bĂ«jĂ« EKG. MĂ« pas, do tâju lidhĂ« nĂ« monitor deri nĂ« ekzaminimin mjekĂ«sor.â
Mjekimi potencial
Pacienti dhe shoqĂ«ruesi duhet tĂ« informohen pĂ«r mjekimin potencial, p.sh.: âEkziston mundĂ«sia qĂ« ta keni thyer dorĂ«n. Ndoshta thyerja duhet tĂ« rivendoset, prandaj, ju lutemi, mos hani apo pini asgjĂ« mĂ«, pasi qĂ« mund tĂ« jetĂ« e nevojshme tĂ« jeni esĂ«ll. Mjeku do tâju njoftojĂ« pĂ«r hapat e mĂ«tejshĂ«m.â
Protokollet e caktuara në repartin e urgjencës mjekësore
Pacienti dhe shoqëruesi duhet të jenë të njoftuar me rregullat e repartit. Gjatë ekzaminimit të pacientit, shoqëruesi mund të marrë pjesë sipas kërkesës së vet; gjithashtu mund të qëndrojë pranë pacientit gjatë observimit dhe të jetë me të gjatë përcjelljes në repart.
Koha e pritjes â çka nuk duhet tĂ« thuhet?
Ekzistojnë pyetje të shpeshta që pacientët dhe shoqëruesit parashtrojnë gjatë triazhës, dhe përgjigjja e mjekut apo infermierit të triazhës ka ndikim të madh në cilësinë e komunikimit:
âSa duhet tĂ« presim?â NĂ«se i thuhet pacientit âduhet tĂ« prisni njĂ« ose dy orĂ«â, kjo dĂ«mton procesin e triazhĂ«s.
MĂ« e pĂ«rshtatshme Ă«shtĂ« tĂ« thuhet: âKjo varet nga natyra e ankesave tuaja. Si mund tâju ndihmoj?â
Nëse pacienti është triazhur dhe ndodhet në pritje, është me rëndësi që të kuptohet arsyeja e pyetjes: a janë përkeqësuar ankesat? Në këtë rast, ndoshta është e nevojshme ri-triazhimi.
Komunikimi i dobët çon në kujdes të dobët
Sipas OBSH-së, komunikimi cilësor është një nga pesë aftësitë kyçe për një jetë të shëndetshme dhe të lumtur. Aftësitë e komunikimit janë parakusht për punë cilësore në shëndetësi.
SĂ«mundja ndikon nĂ« çdo person dhe i shton ndjenjĂ«n e dobĂ«sisĂ«. Ădo gjest ose fjalĂ« e punonjĂ«sit shĂ«ndetĂ«sor ka efekt terapeutik pĂ«r pacientin.
Komunikimi i mirĂ« ndĂ«rmjet punonjĂ«sit shĂ«ndetĂ«sor dhe pacientit Ă«shtĂ« baza e trajtimit tĂ« suksesshĂ«m. Sigurisht, nuk mjafton ânjĂ« fjalĂ« e mirĂ« i shĂ«ron tĂ« gjithaâ, por Ă«shtĂ« thelbĂ«sore tĂ« transmetohen saktĂ« informatat mbi gjendjen dhe trajtimin shĂ«ndetĂ«sor.
ĂshtĂ« e gabuar tĂ« supozohet se tĂ« gjithĂ« dinĂ« tĂ« dĂ«gjojnĂ«. Duhet kaluar mĂ« shumĂ« kohĂ« duke dĂ«gjuar sesa duke folur ose shkruar.
Kontakti i parĂ« duhet tĂ« jetĂ« i ngrohtĂ«, miqĂ«sor, profesional dhe i menjĂ«hershĂ«m. ĂshtĂ« e domosdoshme tĂ« flitet nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ« dhe tĂ« kuptueshme, pa shumĂ« terma profesionalĂ« dhe nĂ«se pĂ«rdoren, secili duhet tĂ« shpjegohet me kujdes. Kjo ndihmon qĂ« pacienti tĂ« ndihet i kuptuar dhe i dĂ«gjuar, çka forcon marrĂ«dhĂ«nien e besimit dhe ndjenjĂ«n e sigurisĂ«.
Rekomandime për komunikim më të mirë me pacientët
âą Drejtojuni pacientit me emĂ«r (zonjĂ«, zotĂ«ri, por kurrĂ«: gjyshe, gjysh, nĂ«nĂ«, baba, teze, hallĂ«âŠ) â kjo respekton individualitetin e tyre.
⹠Prezantoni veten me emër dhe rolin tuaj profesional.
⹠Ndihmoni pacientin të orientohet duke i treguar për rrjedhën e trajtimit.
⹠Përdorni gjuhë të thjeshtë për të ulur frikën dhe për të përmirësuar kuptueshmërinë.
⹠Jepni informacione për mundësinë e mbështetjes psikologjike nëse është e nevojshme.
âą Edhe nĂ« mungesĂ« tĂ« psikologut, theksojeni se pacienti nuk ka pse tĂ« pĂ«rballet me gjithçka vetĂ«m â ofroni alternativa pĂ«r ndihmĂ«.
Situata me komunikim problematik
Shpesh, sjelljet problematike në komunikim reflektojnë nevoja njerëzore të paplotësuara. Të kuptuarit e sfondit të sjelljes problematike dhe ndjeshmërisë emocionale që e shoqëron, i ndihmon mjekut apo infermierit të triazhës të merret me shkakun dhe jo me simptomën e sjelljes.
Zhvillimi i strategjive për të interpretuar shpejt sinjalet e sjelljes mund të zvogëlojë pasojat negative që komunikimi problematik mund të ketë në procesin e triazhës.
PĂ«rmbledhje
⹠Aftësia për të udhëhequr procesin e komunikimit ndikon drejtpërdrejt në sjelljen dhe reagimin e pacientit.
âą Komunikimi Ă«shtĂ« proces i dyanshĂ«m â verbal dhe joverbal.
⹠Sa më i mirë komunikimi, aq më e mirë dhe më e saktë është triazha.
⹠Asnjëherë mos nënvlerësoni ndikimin e faktorëve të jashtëm.
⹠Qëndroni të qetë.
⹠Dëgjoni me vëmendje, shpjegoni qartë dhe sigurohuni se jeni kuptuar.
⹠Mbani nën kontroll reagimet tuaja emocionale.
⹠Njihni veçoritë e grupeve të ndryshme të pacientëve.
⹠Ngrohtësia dhe empatia janë terapi më vete.
⹠Komunikimi është aftësi që mësohet gjatë gjithë jetës.
Endokarditi akut i zemrĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« infeksion i shpejtĂ« dhe i rĂ«ndĂ« i shtresĂ«s sĂ« brendshme tĂ« zemrĂ«s â endokarditit, qĂ« zakonisht prek valvulat, duke shkaktuar njĂ« gjendje tĂ« rĂ«nduar te pacienti
Dr. Arben Kojqiqi, MSc, FRCS (CTh) Kirurg Kardio-Torakal Tel: 049740729
Ky infeksion zakonisht shkaktohet nga baktere që hyjnë në qarkullimin e gjakut, përmes infeksioneve të tjera në trup, procedurave dentare apo mjekësore, dhe që më pas vendosen në strukturat e brendshme të zemrës. Endokarditi mund të zhvillohet me shpejtësi dhe, në mungesë të trajtimit të duhur dhe në kohë, të çojë në komplikacione serioze, përfshirë dështim të zemrës, goditje në tru apo vdekje.
⹠Staphylococcus aureus (më i shpeshti në rastet akute)
âą Streptococcus pyogenes
⹠Enterokokët dhe organizma të tjerë gram-pozitivë
Infeksioni shpesh zhvillohet në valvula të padëmtuara më parë dhe mund të shoqërohet me shkallë të lartë të shkatërrimit të valvulave dhe komplikime sistemike.
Valvulat më shpesh të prekura janë ajo aortale dhe mitrale. Në sipërfaqen e këtyre valvulave zakonisht formohen vegjetacione të cilat janë shumë fragjile dhe mund të shkëputen lehtësisht duke shkaktuar infarkte të mëdha në tru apo edhe formim abscesesh.
Si pasojĂ« e kĂ«tyre vegjetacioneve, valvula e prekur bĂ«het inkompetente â pra nuk hapet ose nuk mbyllet plotĂ«sisht, duke shkaktuar njĂ« gjendje tĂ« rĂ«nduar hemodinamike qĂ« mund tĂ« pĂ«rfundojĂ« nĂ« shok kardiogjen dhe septik.
Infeksione të tilla kanë një rrezikshmëri shumë të lartë për pacientin, me një shkallë vdekshmërie që shkon nga 40 deri në 60%.
Trajtimi i tyre kërkon ndërhyrje kirurgjikale urgjente, të kryer vetëm nga kirurgë me përvojë të madhe në qendra të specializuara të zemrës.
I tillĂ« ishte rasti i njĂ« pacienti 74-vjeçar, i cili u diagnostikua me endokardit akut dhe prezencĂ« vegjetacioni me pĂ«rmasa 2â3 cm nĂ« valvulĂ«n aortale, insuficiencĂ« tĂ« valvulĂ«s aortale, mitrale dhe trikuspidale.
Me hemodinamikë të kompromentuar- në shok kardiogjen dhe me supurt të inotropeve, pacienti operohet me emergjencë.
Gjatë operacionit që zgjati 6 orë, bëhet zëvendësimi i valvulave aortale dhe mitrale me proteza biologjike, si dhe riparimi i valvulës trikuspidale.
Dy ditĂ« pas operacionit, pacienti filloi tĂ« mobilizohej, dhe pas disa ditĂ«sh u transferua nga reanimacioni nĂ« repartin e kardiokirurgjisĂ«, me gjendje dukshĂ«m tĂ« pĂ«rmirĂ«suar. NĂ« ditĂ«t nĂ« vijim pritet qĂ« ai tĂ« dalĂ« nga spitali, nĂ« gjendje tĂ« stabilizuar dhe i aftĂ« pĂ«r tâiu kthyer jetĂ«s normale.
Kujdesi pas operacionit për endokardit akut
Pas një ndërhyrjeje të rëndë, faza e rikuperimit kërkon vëmendje të veçantë. Për të parandaluar komplikacione të mëtejshme dhe për të siguruar një shërim të suksesshëm, pacienti duhet të ndjekë një sërë udhëzimesh të domosdoshme:
Qëndrimi në spital dhe mbikëqyrja e gjendjes
Menjëherë pas operimit, pacienti mbahet nën vëzhgim të rreptë në kujdesin intensiv, dhe më pas në repartin e kardiokirurgjisë. Gjatë kësaj periudhe, kontrollohet funksioni i zemrës, puna e valvulave të reja, parametra jetësorë si frymëmarrja dhe tensioni i gjakut, si dhe çdo shenjë e mundshme e një infeksioni të përsëritur.
Terapia me antibiotikë
Pas ndĂ«rhyrjes kirurgjikale, pacienti vazhdon trajtimin me antibiotikĂ« me qĂ«llim eliminimin e çdo mbetje bakteriale nĂ« organizĂ«m. ĂshtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« ky trajtim tĂ« mos ndĂ«rpritet pa rekomandimin e mjekut.
Kujdesi në shtëpi: rikuperimi gradual
Pasi pacienti largohet nga spitali, është jetike të ndjekë një mënyrë jetese të kontrolluar:
Aktiviteti fizik duhet të rifillojë me kujdes dhe gradualisht, sipas këshillës së mjekut. Higjiena personale, sidomos ajo orale, duhet të jetë në nivel të lartë për të shmangur infeksione të reja. Ushqimi duhet të jetë i shëndetshëm, me më pak kripë, yndyrë dhe me mjaftueshëm lëngje. Duhet monitoruar rregullisht tensioni i gjakut dhe pesha trupore.
Vizitat kontrolluese
Pas operacionit, pacienti duhet të ndjekë takime të rregullta me kardiologun për: Ekografi të zemrës (EKO), analiza gjaku, EKG, e sipas nevojës edhe rezonancë magnetike.
ĂfarĂ« duhet tĂ« shmanget
Për një shërim të sigurt dhe për të mbrojtur funksionin e zemrës: Duhet ndaluar pirja e duhanit dhe konsumimi i alkoolit. Shmangen aktivitetet fizike të rënda në javët e para. Nuk rekomandohet përdorimi i medikamenteve pa konsultim mjekësor.
Spondiliti ankilozant është një sëmundje kronike që prekë kryesisht shtyllën kurrizore dhe nyjet sakroiliake, duke shkaktuar dhimbje dhe ngurtësi veçanërsiht në pjesën e poshtme të shpinës dhe përkeqësohet gjatë pushimit
Dr. Besim Demolli Specialist i reumatologjisë Tel. +38344727068
Spondiliti ankilozant është një sëmundje inflamatore kronike e shtyllës kurrizore dhe nyjeve sakroiliake. Mund të shoqërohet me një numër strukturash ekstra-artikulare, si: syri, traktin gastrointestinal (GI), lëkurën, mushkëritë, veshkat dhe zemrën. Spondiliti ankilozant zakonisht fillon në dekadën e dytë ose të tretë me një prevalencë mashkull-femër midis 2:1 dhe 3:1. Spondiliti ankilozant është prototipi i spondiloartritit. Dy llojet kryesore të spondiloartritit janë Spondiliti ankilozant (spondiloartriti aksial me sacroiliit në rreze X të thjeshta) dhe spondiloartriti jo-radiografik (pa sacroiliit ë rreze X të thjeshta). Termi spondiloartriti aksial po bëhet më i përdorur për Spondiliti ankilozant.
Pacientët me spondiliti ankilozant kanë ngurtësi në mëngjes dhe dhimbje me lokalzim në fundshpin, ose dhimbje në vithe. Etiologjia mbetet e paqartë, por duket se është e ndërmjetësuar nga sistemi imunitar dhe lidhet me një komponent të fortë të trashëgueshëm: antigjeni i leukociteve njerëzore (HLA) B27.
Entesiti, inflamacioni në vendet e bashkëngjitjes së tendinave dhe ligamenteve, është një nga veçoritë qendrore të spondiliti ankilozant dhe rezulton në shumë nga simptomat prezantuese të dhimbjes.
Spondiliti ankilozant diagnostikohet bazuar në njohjen e modelit të gjetjeve klinike, laboratorike dhe imazherike karakteristike për spondiliti ankilozant. Mundësia e diagnostikimit ndryshon në varësi të gjetjeve specifike që janë të pranishme. Nuk ka një test specifik, një tipar të vetëm anamnestik, ose një gjetje imazherike që është e mjaftueshme për të diagnostikuar ose përjashtuar sëmundjen.
Kriteret e modifikuara të Nju Jorkut për spondiliti ankilozant të propozuara në vitin 1984 janë si vijon:
1. Dhimbje në fundshpinë për të paktën 3 muaj që përmirësohet me ushtrime dhe nuk lehtësohet nga pushimi.
2. Kufizimi i lëvizjes së shtyllës kurrizore lumbare në planin sagital dhe frontal.
3. Zgjerimi i zvogëluar i kraharorit në krahasim me vlerat normale për moshën dhe gjininë.
4. Sacroiliit radiografik njëanshëm shkalla 3-4.
5. Sacroiliit radiografik dyanshëm shkalla 2-4.
Diagnostikimi i spondiliti ankilozant është i sigurt nëse janë të pranishme kriteret 4 ose 5, dhe çdo nga kriteret 1-3.
Kriteret e Nju Jorkut janë më të dobishme për sëmundjen e vendosur në fazat e mëvonshme për shkak të mbështetjes së madhe në demonstrimin e sacroilitiit radiografikisht. Përdorshmëria e këtyre kritereve zvogëlohet tek pacientët me sëmundje të hershme që mund të mos kenë gjetje të qarta radiografike.
ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« vendoset diagnoza e spondilitit ankilozant nĂ« fazĂ« tĂ« hershme para zhvillimit tĂ« deformitetit tĂ« pakthyeshĂ«m. NĂ« vitin 2009, kritere tĂ« reja pĂ«r spondiloartritin aksial u propozuan nga Shoqata NdĂ«rkombĂ«tare e VlerĂ«simit tĂ« Spondiloartritit (ASAS). KĂ«to kritere janĂ« tĂ« zbatueshme pĂ«r individĂ«t me dhimbje tĂ« shpinĂ«s prej 3 muajsh ose mĂ« shumĂ« me moshĂ«n e fillimit <45 vjeç ose mĂ« pak.
Kriteret e ASAS përfshijnë gjithashtu veçoritë e spondiloartritit, HLA B-27 dhe CRP/ESR.
Veçoritë e SpA (spondiloartritit):
⹠Dhimbje inflamatore të shpinës për 3 muaj ose më shumë.
⹠Fillimi i padukshëm.
⹠Nuk lehtësohet me pushim.
⹠Përmirësim me ushtrime.
⹠Dhimbje gjatë natës.
⹠Dhimbje të thembrës për shkak të tendinitit të Akilit ose fasciitis plantare (entesitit).
âą Dactyliti (gisht sikur âsuxhukâ; inflamacion i dhimbshĂ«m i gishtit).
âą Uveiti.
âą Historia familjare e spondilitit ankilozant.
⹠Dhimbje alternative të vitheve.
⹠Psoriazë.
âą Artrit asimetrik.
âą PĂ«rgjigje pozitive ndaj NSAID.
⹠SE ose CRP të larta.
⹠Sëmundje inflamatore e zorrëve (sëmundja Crohn ose koliti ulceroz).
⹠Sakroiliti në imazheri PLUS një ose më shumë veçori të SpA.
Inflamacion aktiv i nyjeve sakroiliakale në MRI që sugjeron SpA, ose HLA B-27 plus 2 ose më shumë veçori të SpA dhe/ose sacroilitis të sigurt, sipas kritereve të modifikuara të Nju Jorkut, veçoritë kurrizore të spondilitit ankilozant (AS) gati kurrë nuk shfaqen para moshës 16 vjeç.
Më pak se 5% e pacientëve kanë simptoma që fillojnë pas moshës 40 vjeç, megjithëse spondiliti ankilozant shpesh diagnostikohet pas moshës 40 vjeç për shkak të simptomave fillestare që janë të lehta ose të injoruara. Mosha mesatare e fillimit është 26 vjeç dhe shumica e simptomave priren të shfaqen gjatë dekadës së tretë.
Paraqitja tipike e një të sëmuri me spondilit ankilozant!?
⹠Pacienti tipik me spondilit ankilozant prezanton me dhimbje të lehtë në regjionin lumbar të poshtëm ose gluteal. Ata mund të ankohen për ngurtësi të mëngjesit me lokalzim në pjesën e poshtme të shpinës që zgjat për disa orë dhe përmirësohet me aktivitet. Fillimi është zakonisht i padukshëm. Dhimbja priret të vazhdojë për më shumë se 3 muaj dhe është veçanërisht e përkeqësuar nga pushimi dhe përmirësohet nga ushtrimet. Përkeqësimi natën i dhimbjes shpesh do të detyrojnë pacientin të ngrihet dhe të lëvizë.
⹠Ndjeshmëria e eshtrave, e ndoshta për shkak të entezitit, është e zakonshme në vendet si bashkimet costosternal, procesuset spinoze, kreshtat iliake, trochanterët e mëdhenj, tuberozitet ischial, tuberozitet tibiale dhe thembrat. Gjetje shtesë përfshijnë synovitin e kërdhokullave, gjunjëve, kyçet e këmbëve dhe nyjet metatarsalfalangeale (MTP). Nyjet e gjymtyrëve të sipërme, përveç për shpatullën, gati kurrë nuk janë të përfshira.
⹠Arthritis në kërdhokulla dhe shpatulla ndodh në deri 30% të pacientëve me spondilit ankilozant.
⹠Artriti i nyjeve periferike përveç kërdhokullave dhe shpatullave, zakonisht asimetrik, ndodh në 30% të pacientëve.
⹠Dhimbja dhe ngurtësia e qafës janë zakonisht manifestime të vonshme.
⹠Artriti periferik është i përkohshëm në 50% të rasteve dhe i përhershëm në 25% të rasteve.
⹠Uveiti anterior zhvillohet në rreth 33% të pacientëve me spondilit ankilozant dhe mund të ndodhë para fillimit të spondilitit.
⹠Pasi spondilit ankilozant është diagnostikuar, është e pazakontë që uveiti të përkojë me ndezjet e artritit.
⹠Ka një lidhje të veçantë midis inflamacionit të zorrëve dhe sacroiliitit. Megjithëse deri në 25% të pacientëve me Crohn ose kolit ulceroz (UC) kanë sacroiliit, gati 60% të pacientëve me spondilit ankilozant kanë gjetje subklinike të ndryshimeve inflamatore në zorrën e hollë ose të trashë. Rreth 10% e pacientëve me spondilit ankilozant kanë Crohn të dukshëm ose kolit ulçeroz.
⹠Një përqindje e vogël e pacientëve me spondilit ankilozant zhvillojnë çrregullime të përcjelljes kardiake ose aortitit. Rreziku i këtyre zhvillimeve rritet me moshën dhe kohëzgjatjen e sëmundjes, por mund të shfaqet si bllok i plotë i zemrës dhe insuficiencë aortale me dështim kongjestiv të zemrës.
⹠Gjetjet pulmonare tek pacientët me AS përfshijnë fibroza të lobit të sipërm dhe sëmundje pulmonare restriktive ekstra-pulmonare nga rritja e ngurtësisë së murit të kraharorit. Fibroza shihet vetëm në sëmundjen afatgjatë dhe gjendet vetëm në 1% të pacientëve me spondilit ankilozant. Sëmundja pulmonare restriktive ekstra-pulmonare zakonisht kompensohet nga rritja e excursionit diafragmatik dhe rrallë çon në simptoma pulmonare të rënda, por mund të përkeqësojë forma të tjera të sëmundjes pulmonare.
⹠Sëmundja neurologjike zakonisht është për shkak të dëmtimeve të palcës ose rrënjës nervore nga frakturat spinale. Deri në 25% të pacientëve me AS mund të kenë lezione psoriatike.
Spondiliti ankilozant dallohet nga shfaqja e simptomave në një moshë të re. Mund të shoqërohet me simptoma dhe veçori të sëmundjes inflamatore të zorrëve dhe psoriazë. Mosha mesatare e fillimit është 26 vjeç. Një komponent kyç historik i spondilitit ankilozant është që dhimbja e shpinës vazhdon për më shumë se 3 muaj dhe përkeqësohet nga pushimi dhe përmirësohet nga ushtrimet.
Si një shenjë e sakroilitit, disa pacientë mund të kenë dhimbje në vithe kur shtypin në sakrum. Shumë pacientë kanë lëvizshmëri të kufizuar të shtyllës kurrizore. Kjo mund të shihet me përkuljen dhe zgjatjen e shtyllës kurrizore lumbare.
Shenjat e synovitit dhe entezitit janë të zakonshme gjithashtu. Kjo shpesh prezantohet me ndjeshmëri të nyjeve ose ndjeshmëri të eshtrave mbi vendet e bashkëngjitjes së tendinave.
Pjesa tjetër e ekzaminimit fizik për AS është shumë e ndryshueshme.
Nuk ka test laboratorik që është diagnostik për AS. CRP dhe SE janë shpesh, por jo gjithmonë të ngritura. Aktualisht mbetet një diagnozë klinike megjithëse imazheria për të vendosur sacroilitis është e dobishme.
Hapat diagnostikë të përshtatur nga algoritmi i modifikuar i Berlinit nga ASAS në vitin 2013 për të ndihmuar në vendosjen e diagnozës janë si vijon:
1. Hapi 1â NĂ« njĂ« pacient me dhimbje kronike tĂ« shpinĂ«s (tĂ« paktĂ«n 3 muaj) me fillim moshe < 45 vjeç, bĂ«ni njĂ« rreze X tĂ« thjeshtĂ« tĂ« pelvikut pĂ«r tĂ« ekzaminuar nyjet sakroiliake. Diagnostikimi i spondiloartritit mund tĂ« bĂ«het nĂ«se pĂ«rmbush kriteret e modifikuara tĂ« Nju Jorkut. 2. Hapi 2â NĂ« njĂ« pacient me njĂ« rreze X negative tĂ« nyjeve sakriliake, rishikoni historinĂ« pĂ«r 11 veçoritĂ« e SpA. Prania e 4 nga 11 veçoritĂ« karakteristike tĂ« SpA Ă«shtĂ« diagnostike pĂ«r spondiloartritin aksial jo-radiografik (nr-AxSpA). 3. Hapi 3 â NĂ« njĂ« pacient me mĂ« pak se 4 veçori tĂ« SpA dhe njĂ« rreze X negative tĂ« nyjeve SI, bĂ«ni testimin pĂ«r HLA B-27. NjĂ« test pozitiv pĂ«r HLA-B27 mund tĂ« tregojĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht njĂ« diagnozĂ« tĂ« spondiloartritit aksial jo-radiografik (nr-AxSpA). MegjithatĂ«, njĂ« pacient me 2 ose 3 veçori dhe HLA-B27 negative dhe pa sacroilitit nĂ« rreze X ka njĂ« probabilitet tĂ« ulĂ«t pĂ«r SpA. NĂ«se dyshimi klinik mbetet i lartĂ«, MRI i nyjeve SI duhet tĂ« bĂ«het pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur diagnozĂ«n e nr-AxSpA. 4. Hapi 4â NjĂ« pacient me zero ose njĂ« veçori tĂ« SpA por +HLA-B27 duhet tĂ« ketĂ« njĂ« MRI tĂ« nyjeve SI. NjĂ« MRI pozitive pĂ«r sacroilitit mbĂ«shtet diagnozĂ«n e spondiloartritit aksial jo-radiografik.
Diagnostikimi i Aksial Spondiloartritit është një diagnozë klinike. Roli i HLA-B27 në vendosjen e diagnozës është i paqartë dhe nën hulumtim. HLA-B27 ka përdorshmëri në pacientët që kanë një probabilitet të ndërmjetëm. Një shkallë sedimentimi të eritrociteve (ESR) dhe proteina C-reaktive (CRP) mund të përdoren për të ndihmuar në përcaktimin e aktivitetit të sëmundjes, por nuk janë diagnostike. Fosfataza alkaline në serum është shpesh e ngritur në sëmundjen e avancuar. Nivelet e larta të IgA janë të zakonshme. Faktori reumatoid, antitrupat anti-CCP, ANA dhe ANCA zakonisht janë brenda intervalit normal dhe mund të jenë anormale nëse këto sëmundje bashkëekzistojnë.
Radiografitë anterioposteriore të pelvikut mund të tregojnë pseudo zgjerim të nyjes sacroiliake, si dhe sklerozë, erozione dhe ankilozë. Për qartësi shtesë duhet MRI.
CT skani ka një përdorshmëri shumë të kufizuar sepse është jo-specifik dhe nuk jep informacion mbi inflamacionin e nyjeve. Gjithashtu, çon në një ekspozim më të madh ndaj rrezatimit.
` Trajtimi
Kujdesi ambulator duhet të synohet drejt ofrimit të kontrollit adekuat të dhimbjes dhe maksimizimit të lëvizjes si dhe aftësisë funksionale. Një kujdes i tillë përfshin medikamente kundër dhimbjeve, programe ushtrimesh, terapi rekreative dhe terapi profesionale. Ushtrimi i rregullt ndihmon në uljen e simptomave dhe mund të ngadalësojë përparimin e sëmundjes. Në përgjithësi, nuk zbatohen kufizime dietike për pacientët me axial spondiloartrit. Megjithatë, pacientët me sëmundje bashkëekzistuese, të tilla si sëmundja inflamatore e zorrëve (IBD), kanë kufizime dietike.
Trajtimi farmakologjik për axial spondiloartritin përfshin si më poshtë:
âą Medikamente anti-inflamatore josteroide
âą Injeksione kortikosteroide
⹠Sulfasalazinë
⹠TNF inhibitorët (infliximab, etanercept, adalimumab, certolizumab, golimumab)
⹠IL-17 inhibitorët (secukinumab, ixekizumab)
âą
Në një studim të pacientëve të rritur me spondiloartrit periferik me fillimin e fundit (kohëzgjatja e simptomave < 12 javë), përdorimi i hershëm i golimumab TNF inhibitorit rezultoi në remision të qëndrueshëm klinik në 49 nga 60 pacientë (82%). Shumica e pacientëve plotësuan kriteret për remision klinik të qëndrueshëm deri në javën e 24-të. Në ndjekje të paktën 18 muaj pas tërheqjes së barit, 26 nga 49 pacientë (53%) ishin ende në remision pa trajtim. Të dhëna të ngjashme janë parë me të gjithë TNF inhibitorët dhe IL-17 inhibitorët. IL-12/23 inhibitorët janë efektive në artritin periferik dhe entezitin e PsA, por nuk duket të jetë efektiv në sëmundjet aksiale siç shihet në AS.
Spondiloartriti boshtor joradiografik
Në vitin 2019, Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave (FDA) miratoi certolizumab për trajtimin e nr-axSpA me inflamacion objektiv. Certolizumab është terapia e parë e miratuar për nr-axSpA.
Rekomandime dhe këshilla në trajtim
â Kortikosteroidet kanĂ« njĂ« ndikim minimal nĂ« arthrit dhe veçanĂ«risht nĂ« spondilit dhe mund tĂ« pĂ«rkeqĂ«sojnĂ« osteopeninĂ«.
â Metotreksati dhe leflunomidi nuk kanĂ« pĂ«rfitim nĂ« sĂ«mundje.
â Antitrupi monoklonal tocilizumab kundĂ«r receptorit tĂ« IL-6 dhe abatacepti qĂ« bllokon kostimulimin e qelizave T nuk janĂ« gjetur tĂ« jenĂ« tĂ« dobishĂ«m.
âForca nuk qĂ«ndron nĂ« shmangien e dhimbjes, por nĂ« gjetjen e qetĂ«sisĂ« pĂ«rballĂ« sajâ /Telegrafi/
TĂ« folurit Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« tepĂ«r se njĂ« aftĂ«si, Ă«shtĂ« mĂ«nyra si ne shprehim mendimet, ndjenjat dhe dĂ«shirat tona. TĂ« humbĂ«sh mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« folur Ă«shtĂ« si tĂ« humbĂ«sh pjesĂ« tĂ« vetes. Por ndonjĂ«herĂ«, truri ndalon tĂ« funksionojĂ« siç duhet dhe fjala qĂ« dikur ishte aq e natyrshme bĂ«het njĂ« barrierĂ« e rĂ«ndĂ« pĂ«r tâu thĂ«nĂ«. Ky Ă«shtĂ« realiteti i personave qĂ« preken nga afazia
Sevdije Marmullaku Logopede e Licencuar Pedagoge Speciale Terapiste e trajnuar për personat me Afazi Tel. 044 596 955
Afazia Ă«shtĂ« njĂ« sĂ«mundje qĂ« dĂ«mton komunikimin, por nuk i merr mundĂ«sitĂ« e tjera tĂ« jetĂ«s. ĂshtĂ« njĂ« luftĂ« e pĂ«rditshme pĂ«r tĂ« rikthyer fjalĂ«n dhe kuptimin. MegjithĂ«se Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« e madhe, ajo mund tĂ« fitohet me mbĂ«shtetje, trajtim dhe vullnet.
Në këtë artikull, do të mësojmë më shumë rreth afazisë dhe mundësive që kemi për të ndihmuar ata që luftojnë me këtë sëmundje të kthejnë atë që është humbur, sepse, asnjëherë nuk është vonë për të rigjetur fjalën dhe asnjëherë nuk duhet heshtur për të ndihmuar ata që kanë nevojë për të.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Afazia?
Afazia është një çrregullim serioz i komunikimit që prek individët pas dëmtimeve të trurit, duke i privuar nga aftësitë e fituara të të folurit, të kuptuarit, leximit dhe shkrimit. Edhe pse më shpesh shfaqet tek të rriturit pas goditjeve në tru (infarkt cerebral), gjithnjë e më shumë vihet re edhe tek fëmijët, si pasojë e traumave, infeksioneve apo epilepsisë.
Afazia është një çrregullim neurologjik që lind nga dëmtimi i strukturave të trurit përgjegjëse për gjuhën. Nuk bëhet fjalë për humbje të inteligjencës, por për pamundësi të përpunimit gjuhësor, çka e bën komunikimin të vështirë dhe ndonjëherë të pamundur.
A e dini se Afazia mund të prekë çdokënd?
Afazia është një gjendje që mund të prekë çdo person, pavarësisht moshës ose historisë shëndetësore. Shkaqet e saj janë të ndryshme dhe shpesh të jashtme ndaj individit. Disa nga shkaqet më të zakonshme që çojnë në zhvillimin e afazisë përfshijnë:
âą Goditjet nĂ« tru (insulte) â NjĂ« goditje nĂ« tru mund tĂ« dĂ«mtojĂ« pjesĂ« tĂ« trurit qĂ« janĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r komunikimin, duke shkaktuar humbjen e aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« folur ose kuptuar fjalĂ«t. âą DĂ«mtimet traumatike tĂ« kokĂ«s â Traumat e kokĂ«s, si lĂ«ndimet gjatĂ« aksidenteve, mund tĂ« ndikojnĂ« drejtpĂ«rdrejt nĂ« funksionet e trurit qĂ« lidhen me tĂ« folurin. âą Tumoret ose sĂ«mundjet degjenerative, si Alzheimeriâ Tumoret cerebrale dhe sĂ«mundjet si Alzheimeri mund tĂ« shkaktojnĂ« dĂ«mtim tĂ« trurit qĂ« ndikon nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« komunikuar. âą Intoksikimet e rĂ«ndaâ Substancat toksike mund tĂ« dĂ«mtojnĂ« funksionin e trurit dhe tĂ« shkaktojnĂ« probleme me fjalĂ«n dhe tĂ« kuptuarit. âą Ărregullimet metabolikeâ Disa çrregullime metabolike mund tĂ« ndikojnĂ« nĂ« trurin dhe aftĂ«sitĂ« e tij pĂ«r tĂ« pĂ«rpunuar dhe pĂ«rdorur informacionin, duke çuar nĂ« zhvillimin e afazisĂ«.
Për të parandaluar dhe trajtuar afazinë, është e rëndësishme të keni kujdes për shëndetin tuaj të përgjithshëm dhe të kërkoni ndihmë mjekësore sa herë që ndjeni shqetësime neurologjike. Trajtimi i hershëm mund të ndihmojë në menaxhimin e simptomave dhe në përmirësimin e mundësive për rikuperim.
Si ta njohim dhe si të reagojmë?
Afazia mund të shfaqet në mënyra të ndryshme dhe është e rëndësishme të jeni të vetëdijshëm për simptomat që mund të sinjalizojnë këtë gjendje. Disa nga simptomat më të zakonshme përfshijnë:
âą VĂ«shtirĂ«si nĂ« gjetjen e fjalĂ«ve tĂ« duhura (anomija) â NjerĂ«zit me afazi shpesh kanĂ« probleme tĂ« gjejnĂ« fjalĂ«t qĂ« duan tĂ« pĂ«rdorin, duke e bĂ«rĂ« komunikimin mĂ« tĂ« ngadaltĂ« dhe tĂ« vĂ«shtirĂ«. âą VĂ«shtirĂ«si nĂ« tĂ« kuptuarin e gjuhĂ«s sĂ« folur â Disa individĂ« mund tĂ« kenĂ« vĂ«shtirĂ«si nĂ« kuptimin e bisedave tĂ« zakonshme, duke krijuar konfuzion dhe frustrim. âą Probleme me tĂ« folurĂ«n spontane, artikulimin ose strukturĂ«n e fjalive â TĂ« folurit mund tĂ« bĂ«het i ngatĂ«rruar, i pasaktĂ« ose i paplotĂ«, duke ndikuar nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« shprehur mendimet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qartĂ«. âą PĂ«rsĂ«ritje tĂ« pavullnetshme tĂ« fjalĂ«ve ose fjalive (perseverime)â NjerĂ«zit mund tĂ« pĂ«rsĂ«risin pa qĂ«llim fjalĂ«t ose frazat, duke krijuar vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« vazhduar njĂ« bisedĂ« normale. âą Shkrim dhe lexim tĂ« dĂ«mtuar (agrafi dhe aleksi)â Afazia mund tĂ« ndikojĂ« nĂ« aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« shkruar dhe lexuar, duke i bĂ«rĂ« ato aktivitete shumĂ« mĂ« tĂ« vĂ«shtira. âą DĂ«mtime nĂ« aftĂ«sitĂ« pĂ«r tĂ« kryer veprime tĂ« thjeshta matematikore (akalkuli) â Ndikimi i afazisĂ« mund tĂ« pĂ«rfshijĂ« gjithashtu humbjen e aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« kryer llogaritje tĂ« thjeshta.
Një nga aspektet më të trishtueshme të afazisë është se shumë persona që preken nga kjo sëmundje mund të mos jenë të vetëdijshëm për vështirësitë e tyre, një fenomen i njohur si anozognozi. Kjo do të thotë që ata mund të mos e kuptojnë se kanë probleme me komunikimin dhe mund të mos kërkojnë ndihmë ose mbështetje.
Këshillë:Nëse vëreni simptoma të tilla tek ju ose tek dikush tjetër, është e rëndësishme të kërkoni ndihmën e një profesionisti shëndetësor. Trajtimi i hershëm mund të ndihmojë në menaxhimin e simptomave dhe përmirësimin e aftësive të komunikimit. Mos hezitoni të ofroni mbështetje dhe të krijoni një mjedis të ngrohtë dhe të kuptueshëm për ata që po kalojnë këtë sfidë.
Afazia tek fëmijët
Afazia nuk është një sëmundje që prek vetëm të rriturit; ajo mund të ndodhë gjithashtu tek fëmijët, shpesh si pasojë e traumave, infeksioneve cerebrale apo sëmundjeve të tjera. Kur afazia prek fëmijët, ajo mund të shfaqet në forma të ndryshme:
âą Afazia kongjenitaleâ Kjo ndodh para ose menjĂ«herĂ« pas lindjes dhe shpesh shfaqet si vĂ«shtirĂ«si nĂ« tĂ« folur, ndĂ«rsa kuptimi i gjuhĂ«s mund tĂ« ruhet. âą Afazia e fituarâ Kjo ndodh pas zhvillimit normal tĂ« gjuhĂ«s dhe mund tĂ« shfaqet papritmas, duke shkaktuar humbjen e aftĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« folur. âą Sindroma Landau-Kleffnerâ NjĂ« formĂ« e rrallĂ« qĂ« lidhet me epilepsinĂ« dhe shpesh shfaqet midis moshĂ«s 3 dhe 7 vjeç, duke shkaktuar humbje tĂ« aftĂ«sive tĂ« komunikimit.
Afazia mund të rikuperohet! Sa më herët të diagnostikohet afazia, aq më efektiv është trajtimi. Prandaj, është shumë e rëndësishme të kërkoni ndihmën e profesionistëve dhe të filloni terapi sa më shpejt që të jetë e mundur.
Terapia logopedike është thelbësore për fëmijët dhe përfshin:
âą Ushtrime pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar tĂ« kuptuarit dhe prodhimin e tĂ« folurĂ«sâ KĂ«to ushtrime ndihmojnĂ« fĂ«mijĂ«t tĂ« zhvillojnĂ« aftĂ«sitĂ« e tyre komunikative. âą PĂ«rsĂ«ritje fjalĂ«sh, fjalisĂ«, leximi dhe shkrimiâ Kjo ndihmon nĂ« forcimin e aftĂ«sive gjuhĂ«sore dhe ndihmon fĂ«mijĂ«t tĂ« komunikojnĂ« mĂ« lehtĂ«. âą Ushtrime tĂ« kujtesĂ«s, vĂ«mendjes dhe perceptimit vizualâ KĂ«to ushtrime janĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r zhvillimin e aftĂ«sive tĂ« pĂ«rpunimit tĂ« informacionit dhe tĂ« mĂ«suarit. âą PĂ«rdorimi i figurave, tekstit dhe lojĂ«rave gjuhĂ«soreâ Kjo Ă«shtĂ« veçanĂ«risht e dobishme pĂ«r fĂ«mijĂ«t, pasi pĂ«rdorimi i mjeteve vizuale dhe argĂ«tuese mund tĂ« ndihmojĂ« nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e aftĂ«sive tĂ« komunikimit.
Përveç terapive, mbështetja e familjes dhe e mjedisit shoqëror është thelbësore për rikuperimin nga afazia. Të jesh i durueshëm dhe të krijosh një mjedis të sigurt dhe mbështetës është shumë i rëndësishëm për personin që po kalon këtë sfidë. Aktivitetet sociale, përdorimi i mjeteve të tjera për komunikim dhe përfshirja në procesin terapeutik janë gjithashtu të domosdoshme për përmirësimin gradual. Mbështetja emocionale dhe psikologjike, së bashku me udhëzimet e profesionistëve, janë çelësi për të siguruar një rikuperim të suksesshëm dhe një rikthim të mundësisë për të komunikuar. /Telegrafi/
Zemra mund tĂ« godasĂ« nĂ« heshtje â njihni simptomat qĂ« shpesh injorohen!
Dr. Arlind Ferati, Spz. i Kardiologjisë, PhDc
Kur mendojmĂ« pĂ«r sulmin nĂ« zemĂ«r, shumicĂ«s i vjen ndĂ«rmend njĂ« moment i frikshĂ«m â dhimbje nĂ« gjoks, panik, ambulancĂ«. Por çfarĂ« ndodh kur sulmi nuk jep asnjĂ« shenjĂ«? ĂfarĂ« ndodh kur zemra juaj bĂ«rtet, por ju nuk e dĂ«gjoni?
âJo çdo sulm nĂ« zemĂ«r vjen me dhimbje â disa vijnĂ« me heshtje⊠dhe pasoja tĂ« pĂ«rhershme.â
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« njĂ« sulm i heshtur nĂ« zemĂ«r?
NjĂ« sulm i heshtur nĂ« zemĂ«r (infarkt pa simptoma tĂ« dukshme) ndodh kur njĂ« pjesĂ« e muskulit tĂ« zemrĂ«s dĂ«mtohet pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« qarkullimit tĂ« gjakut nĂ« arteriet, âdamarĂ«tâ e ngushtuara apo tĂ« bllokuara, por personi nuk ndjen dhimbje ose e ngatĂ«rron me diçka tĂ« parĂ«ndĂ«sishme si lodhje apo urth nga lukthi.
âTrupi juaj mund tĂ« vuajĂ« nĂ« heshtje â dhe gjithçka qĂ« duhet Ă«shtĂ« njĂ« kontroll pĂ«r ta ndaluar kĂ«tĂ« heshtje tĂ« bĂ«het fatale.â
Sipas studimeve nga American Heart Association (AHA) 1 nĂ« 5 personaÂč qĂ« pĂ«sojnĂ« sulm nĂ« zemĂ«r nuk janĂ« nĂ« dijeni tĂ« tij deri sa zbulohet aksidentalisht nĂ« kontroll mjekĂ«sor, kurse statistikat e NCHS dokumentojnĂ« qĂ« çdo 33 sekonda regjistrohet njĂ« vdekje nga sĂ«mundjet kardiovaskulareÂČ.
Kush është më i rrezikuar?
âą Personat me diabet â nuk ndjejnĂ« dhimbjen pĂ«r shkak tĂ« dĂ«mtimit tĂ« nervave. âą Gjinia femĂ«rore â shpesh kanĂ« simptoma mĂ« tĂ« lehta ose tĂ« ndryshme nga meshkujt. âą TĂ« moshuarit â reagimi i trupit Ă«shtĂ« mĂ« i ngadalshĂ«m. âą Personat me hipertension, kolesterol tĂ« lartĂ« apo histori familjare, mbipeshĂ«.Âł âą Gjendjet stresuese.
âMos prit tĂ« jesh i sĂ«murĂ« pĂ«r tĂ« kujdesur pĂ«r veten. Zemra nuk pret.â
Kur përvoja bëhet mësim
NjĂ« burrĂ« 56-vjeçar me diabet erdhi pĂ«r njĂ« kontroll rutinĂ«. E vetmja ankesĂ«? âKam qenĂ« pak mĂ« i lodhur kohĂ«ve tĂ« funditâ. Pas njĂ« EKG-je dhe testeve, zbuloi se kishte kaluar njĂ« sulm nĂ« zemĂ«r javĂ« mĂ« parĂ« â pa ditur asgjĂ«.
âNdonjĂ«herĂ«, shenja e vetme Ă«shtĂ« intuita qĂ« diçka nuk po shkon si duhet. Mos e injoroni.â
Simptoma të heshtura që duhen marrë seriozisht
⹠Lodhje e pazakontë
⹠Vështirësi në frymëmarrje
⹠Djersitje të ftohta
⹠Parehati në shpinë, nofull apo shpatulla
⹠Të përziera në lukth ose marramendje
âSulmi nĂ« zemĂ«r nuk Ă«shtĂ« gjithmonĂ« njĂ« film dramatik â ndonjĂ«herĂ« Ă«shtĂ« njĂ« kapitull i heshtur qĂ« nuk e lexuam dot nĂ« kohĂ«.â
ĂfarĂ« mund tĂ« bĂ«ni sot?
âą Kontrolloni tensionin, kolesterolin dhe sheqerin nĂ« gjak. âą Ushtroni pĂ«r zemrĂ«n tuaj â 30 minuta ecje nĂ« ditĂ« bĂ«jnĂ« diferencĂ«. âą Lini duhanin, 5 minuta e mĂ« herĂ«t, njĂ« cigare e mĂ« pak. âą Ushqehuni shĂ«ndetshĂ«m â mĂ« shumĂ« fruta, peshk dhe vaj ulliri, shmangni ushqimet e pĂ«rpunuara dhe tĂ« shpejta, preferoni ushqime tĂ« lĂ«ngshme. âą BĂ«ni kontrolle tĂ« rregullta te mjeku â sidomos nĂ«se keni faktorĂ« rreziku si: hipertensioni, diabeti, yndyrat, duhanpirja, familjarĂ« tĂ« ngushtĂ« me sĂ«mundje tĂ« zemrĂ«s.
âNuk ka trajtim mĂ« tĂ« mirĂ« se parandalimi.â
Cilat janë komplikimet e një sulmi të heshtur të zemrës?
Sulmet e heshtura mund të shkaktojnë: çrregullime të ritmit të zemrës, pamjaftueshmëri kardiake, si dhe rritin rriskun për vdekje të papritur nëse nuk trajtohen me kohë.
Mesazhi im
NĂ« punĂ«n time si mjek, kam parĂ« se mĂ« tĂ« rrezikshme janĂ« gjĂ«rat qĂ« nuk ndodhin me zhurmĂ«, njĂ« prej tyre Ă«shtĂ« âSulmi i heshtur i zemrĂ«sâ.
âZemra juaj punon pĂ«r ju çdo sekondĂ« â a nuk meriton ajo qĂ« ju tĂ« kujdeseni pĂ«r tĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« nĂ« vit?â
Mos e lini shĂ«ndetin nĂ« fatin e rastĂ«sisĂ«. NĂ«se ndjeni diçka tĂ« pazakontĂ«, qoftĂ« edhe njĂ« lodhje e re â mos e injoroni. NjĂ« EKG mund tĂ« jetĂ« ajo qĂ« ju shpĂ«ton jetĂ«n.
ShpĂ«rndaje kĂ«tĂ« artikull me familjen dhe miqtĂ« â sepse zemra e tyre mund tĂ« mos flasĂ« me zĂ«, por flet nĂ« kohĂ«.
Referencat:
Âč Tsao CW, Aday AW, Almarzooq ZI, et al. Heart Disease and Stroke Statisticsâ2023 Update: A Report From the American Heart Association. Circulation. 2023;147:e93âe621. ÂČ National Center for Health Statistics. Multiple Cause of Death 2018â2022 on CDC WONDER Database. Accessed May 3, 2024. https://wonder.cdc.gov/mcd.html Âł National Center for Health Statistics. Multiple Cause of Death 2018â2022 on CDC WONDER Database. Accessed May 3, 2024. https://wonder.cdc.gov/mcd.html
Dhimbjet e kokës cervikogjene janë një lloj dhimbjeje koke që burojnë nga problemet në qafë. Ndryshe nga migrena apo dhimbjet e kokës nga tensioni, të cilat kanë shkaqe neurologjike ose muskulare, dhimbjet cervikogjene shkaktohen nga çrregullime në shtyllën kurrizore të qafës
Ass. MSc. PT. Rilind Shala Master i Shkencave të Fizioterapisë, Tel: +38344 361 176
Këto dhimbje shpesh zhvillohen si pasojë e qëndrimit të keq, lëndimeve në qafë, artritit ose tendosjes muskulare. Dhimbja zakonisht ndihet në njërën anë të kokës, shpesh duke filluar nga baza e kafkës dhe duke u përhapur drejt ballit, ose prapa syrit. Shumë njerëz gjithashtu përjetojnë ngurtësi të qafës, kufizim në lëvizshmëri dhe shqetësim që përkeqësohet me lëvizje të caktuara ose qëndrime të zgjatura. Për shkak se simptomat mund të jenë të ngjashme me lloje të tjera dhimbjesh koke, diagnostikimi i dhimbjeve cervikogjene mund të jetë sfidues.
Ekzaminimi bazohet nĂ« ekzaminime fizike, imazheri ose bllokime nervore pĂ«r tĂ« konfirmuar burimin e dhimbjes. Trajtimi zakonisht fokusohet nĂ« korrigjimin e problemeve tĂ« qafĂ«s pĂ«rmes terapive fizike, pĂ«rmirĂ«simit tĂ« qĂ«ndrimit, terapive manuale dhe ndonjĂ«herĂ« edhe me ilaçe ose injeksione. Duke kuptuar lidhjen mes shĂ«ndetit tĂ« qafĂ«s dhe dhimbjeve tĂ« kokĂ«s, individĂ«t mund tĂ« marrin masa pĂ«r tâi menaxhuar dhe parandaluar kĂ«to dhimbje, duke pĂ«rmirĂ«suar kĂ«shtu cilĂ«sinĂ« e tyre tĂ« jetĂ«s.
Dhimbja e kokës cervikogjene shpesh vjen si pasojë e problemeve në qafë, duke ndikuar në muskujt dhe artikulacionet e saj. Nga këndvështrimi i fizioterapisë, këto dhimbje lidhen me qëndrimin e keq, tensionin muskulor dhe kufizimet në lëvizje. Njohja e simptomave kryesore ndihmon në përcaktimin e trajtimit më të përshtatshëm.
1. Dhimbje në njërën anë të kokës e lidhur me qafën
Zakonisht, dhimbja e kokës cervikogjene ndihet vetëm në njërën anë të kokës dhe fillon nga pjesa e pasme e qafës, duke u përhapur drejt ballit, tëmthit ose prapa syrit. Kjo dhimbje shpesh përkeqësohet nga lëvizjet e qafës ose qëndrimet e zgjatura.
2. Vështirësi në lëvizjen e qafës
Pacientët shpesh përjetojnë ngurtësi dhe kufizim në lëvizjen e qafës, sidomos në pjesën e sipërme të shtyllës kurrizore. Disa lëvizje, si kthimi i kokës majtas ose djathtas, mund të jenë të dhimbshme ose të kufizuara.
3. Tension muskulor dhe pika trigger
Muskujt si trapezi i sipërm, sternokleidomastoideusi, levator scapulae dhe muskujt suboksipitalë shpesh janë të tendosur ose kanë pika trigger që shkaktojnë dhimbje koke. Me teknika të duhura të terapive manuale dhe ushtrime për çlirimin e muskujve, ky tension mund të lehtësohet.
4. Problemet me qëndrimin dhe pozicioni i kokës përpara
Një nga shkaqet kryesore të kësaj dhimbjeje është qëndrimi i keq, veçanërisht kur koka është e shtyrë përpara për një kohë të gjatë, si gjatë punës në kompjuter apo përdorimit të telefonit. Zgjidhja gjehet përmes ushtrimeve dhe këshillave ergonomike.
5. Përkeqësimi i dhimbjes me lëvizjet ose qëndrimet e zgjatura
Qëndrimi për një kohë të gjatë në një pozicion të caktuar, si leximi ose përdorimi i pajisjeve elektronike, shpesh e përkeqëson dhimbjen. Një strategji e rëndësishme është ndërgjegjësimi për pozicionin dhe ndryshimi i shpeshtë i qëndrimit për të shmangur tensionin e tepërt.
6. Përmirësimi i simptomave me terapinë manuale dhe korrigjimin e qëndrimit
Një nga treguesit kryesorë të dhimbjes cervikogjene është përmirësimi i saj pas trajtimeve fizioterapeutike si manipulimet artikulare, mobilizimet dhe ushtrimet për forcimin e muskujve të qafës.
 Referimi i dhimbjes cervikogjenike nga nivelet e ndryshime spinale
Diagnoza e dhimbjeve kokës cervikogjenike zakonisht përfshin një vlerësim të hollësishëm klinik nga një profesionist shëndetësor. Kjo përfshin vlerësimin e simptomave, ekzaminimin fizik për të vlerësuar lëvizshmërinë e qafës, ngurtësinë e muskujve dhe ndjeshmërinë, si dhe përjashtimin e llojeve të tjera të dhimbjeve të kokës. Mund të përdoren imazhe diagnostikuese (p.sh., MRI ose X-ray) për të konfirmuar funksionimin e gabuar të shtyllës kurrizore të qafës. Shpesh, përdoret një bllok diagnostik (injeksion) për të konfirmuar burimin e dhimbjes.
Diagnoza e dhimbjeve kokës cervikogjenike
1. Vlerësimi klinik:Historia e simptomave dhe ekzaminimi fizik për të vlerësuar lëvizshmërinë dhe ndjeshmërinë e qafës. 2. Përjashtimi i llojeve të tjera të dhimbjeve të kokës:Profesionisti shëndetësor mund të përjashtojë migrenën ose dhimbjet e tjera. 3. Bllokimi diagnostik: Injeksioni i anestezikut rreth strukturave të qafës mund të konfirmojë diagnozën. 4. Imazheria MRI ose X-ray mund të përdoren për të zbuluar probleme strukturore në shtyllën kurrizore.
Fizioterapia për dhimbjet kokës cervikogjenike fokusohet në lehtësimin e dhimbjes dhe përmirësimin e funksionit. Përdoren teknika si terapitë manuale, si mobilizimi i nyjave dhe lirimi i myofashial për të adresuar disfunksionet e shtyllës kurrizore të qafës. Ushtrimet e forcimit për muskujt e qafës dhe shpinës së sipërme ndihmojnë në stabilitet dhe parandalimin e dhimbjeve. Rutinat e shtrirjes ndihmojnë për të lehtësuar ngurtësinë muskulore, ndërsa trajnimet për qëndrimin e duhur e reduktojnë stresin. Përdorimi i aplikacioneve të nxehtësisë, akullit ose stimulimit elektrik ndihmojnë gjithashtu në lehtësimin e dhimbjes dhe inflamacionit. Pacientët inkurajohen të praktikojnë ushtrimet në shtëpi për të parandaluar përsëritjen e dhimbjeve. Strategjitë e menaxhimit të vetëpërkujdesjes, si korrigjimi i qëndrimit dhe shtrirjet periodike, ndihmojnë në reduktimin e tensionit në shtyllën kurrizore të qafës.
Këtu janë disa ushtrime efektive për menaxhimin e dhimbjeve kokës cervikogjenike:
⹠Tërheqja e mjekrës (Chin Tuck): Qëndroni drejt dhe tërhiqni butësisht mjekrën brenda pa lëvizur kokën. Mbajeni për 5-10 sekonda dhe përsëriteni 10 herë. ⹠Shtrirja e trapezit të sipërm:Anoni kokën në njërën anë derisa të ndjeni shtrirje në qafë dhe shpatull. Mbajeni për 20-30 sekonda dhe përsëriteni në anën tjetër. ⹠Rotacioni i qafës: Ktheni kokën butësisht në njërën anë, mbajeni për 10-15 sekonda dhe përsëriteni në anën tjetër. ⹠Forcimi i muskujve fleksorë të qafës:Shtrihuni në shpinë, bëni një lëvizje të lehtë të mjekrës dhe mbajeni për disa sekonda. ⹠Retraksioni i shpatullave:Shtyni shpatullat prapa, duke i mbajtur të relaksuara, mbajeni për disa sekonda dhe përsëriteni 10 herë.
Këto ushtrime ndihmojnë në përmirësimin e qëndrimit, reduktimin e tensionit dhe forcimin e muskujve të qafës për të zvogëluar dhimbjet e kokës. /Telegrafi/
PĂ«r shumicĂ«n e meshkujve, shenja e vetme e numrit tĂ« ulur tĂ« spermatozoideve Ă«shtĂ« pamundĂ«sia e fekondimit tĂ« qelizĂ«s vezĂ« femĂ«rore. Ăifti konsiderohet infertil nĂ«se nuk arrin tĂ« fillojĂ« fĂ«mijĂ« pas njĂ« viti marrĂ«dhĂ«niesh tĂ« rregullta seksuale.
Nëse shkaktarë janë çrregullimet hormonale, janë edhe disa shenja, si p.sh. zvogëlimi i qimeve të trupit dhe fytyrës, ose problemet me funksionet seksuale.
Shkaktarët
Varikocela: termi nënkupton zgjerim të venave të pleksusit pampiniform që mund të ndikojë në prodhimin e spermatozoideve. Ky shkaktar i shpeshtë mund të largohet me intervenim kirurgjikal.
Dëmtimet e spermëpërçuesve:Dëmtimet, infeksionet, operimet mund të dëmtojnë d.deferense që përcjellin spermën nga testiset deri në penis.
Antitrupat anti-spermatozoid:Meshkujt që kanë Antitrupa anti-spermatozoid, kanë sistem imunitar që sulmon spermën vetanake. Kjo gjendje haset shpesh tek meshkujt që bëjnë reversionin pas vazektomisë, pastaj tek infeksionet ose gjatë lëndimeve.
Problemet me prodhim të spermës:Janë probleme nga shkaktarët trashëgues-gjenetik si sindroma e Klinefelterit ose çrregullimet hormonale, si p.sh dëmtimet e hipofizës. Nëse kemi problem shëndetësorë trashëgues, mundësia është më e madhe të kemi mungesë të plotë të spermatozoideve në spermë (azoospermi).
Faktorët e rrezikut
Problemet gjenetike ose hormonale. Disa gjendje të caktuara shëndetësore si p.sh., Sindroma e Klajfelerit, ose problemet me prodhim të hormoneve, ndikojnë në prodhimin e spermës.
Abuzimi me opioid. Numri i spermatozoideve mund të zvogëlohet me përdorimin e substancave ilegale, si p.sh kokaina ose marihuana.
Pirja e duhanit ndikon në zvogëlimin e numrit të spermatozoideve.
Trashësia e tepërt shkakton ndërrime hormonale që ndikojnë në prodhimin e spermës.
Helmet nga ambienti i jashtëm. Rrezatimi, kemikaliet e ndryshme, disa barna dhe nxehtësia e tepërt mund të zvogëlojnë prodhimin e spermatozoideve.
Mjekimi i karcinomës
Tretmani radiologjik, hemoterapeutikmund të rrezikojnë prodhimin e spermatozoideve.
Intervenimet kirurgjike dhe lëndimet mund të ndikojnë në testise, në prodhimin e spermatozoideve.
Terapia dhe barnat
Largimi i varikocelës: Intervenimi kirurgjik në varikocele mund të përmirësojë numrin e spermatozoideve dhe të rrisë mundësinë e shtatzënisë.
Zëvendësimi i hormoneve: Nëse hipofiza ose hipotalamusi nuk prodhojnë sasi të konsiderueshme të hormonit, atëherë duhet të merret terapia substitucionale (injeksionet gonadotropine). Në disa raste duhet të merret terapia edhe një vit e gjysmë derisa të arrihet fertiliteti normal.
Mjekimi i infeksioneve: Nëse analizat e gjakut zbulojnë numër të madh të leukociteve, është e mundur të kemi infeksion që ndikon në prodhimin e spermatozoideve.
Preventiva:
Mos pini duhan. Duhanpirja mund të dëmtojë spermën dhe rrezikojë prodhimin e spermatozoideve.
Ndërpriteni marrjen jashtë mase të pijeve alkoolike; marrja e mbi 2 pijeve alkoolike për 24 orë te meshkujt zvogëlon prodhimin e spermatozoideve dhe ndikon në libido.
Largojuni të drogave opioide. Substancat si marihuana, kokaina, zvogëlojnë prodhimin e spermatozoideve.
QĂ«ndroni âcoolâ. Largojuni saunave, banjave ujore tĂ« nxehta, sepse faktori termik i tejzgjatur mund tĂ« zvogĂ«lojĂ« numrin e spermatozoideve.
Ushqimi i rregullt. Marrja e sasive të mjaftueshme të pemëve dhe perimeve, si dhe arrave, etj., ndikon në furnizimin e organizmit me vitamina, minerale, të domosdoshme për organizëm dhe funksionim të rregullte të sistemit reproduktiv. /Telegrafi/
Dr. Avni Kryeziu, Internist-reumatolog Tel. 044 317 322
Duke pasur parasysh prekjen e indit lidhor, procesi patologjik mund të shfaqet në tërë organizmin, por me prekje më të shpeshta në nyje dhe në muskulin e zemrës.
Shkaktari i sëmundjes
Sëmundja paraqitet 2 deri 3 javë pas infeksionit akut në traktin e sipërm respirator të shkaktuar nga bakteri i quajtur, Streptokoku beta hemolitik i grupit A. Ky infeksion nuk është shkaku i drejtpërdrejtë i sëmundjes, por ai sjellë deri te formimi i antitrupave të cilët pastaj e sulmojnë indin e vet organizmit, siç është indi i nyejve dhe muskuli i zemrës. Pra, sipas kësaj, themi se ethja reumatike ka patogjeneze autoimune.
Në paraqitjen e sëmundjes, rol kryesore zë predispozicioni gjenetik, kurse si faktorë favorizues janë kushtet e jetesës dhe të punës (lagështia, grumbullimi i shumë personave dhe kontakti i afërt), faktorët klimatike dhe gjeografike (klimë e ftohtë dhe i lagësht), efektet sezonale (në pranverën e hershme dhe vjeshtën e vonë), mosha (mosha shkollore).
Pasqyra klinike
Shenjat dhe simptomat klinike varen nga ajo se cili organ ose sistem organesh është i prekur nga sëmundja. Simptoma të përgjithshme janë karakteristikë e inflamacionit në trup siç janë: ethet dhe temperatura trupore, rrahje të shpejtuara të zemrës, gjendje e lodhjes së përgjithshme, humbja e oreksit me rënie në peshë, djersitje, dhimbje koke, gjakderdhje nga hunda, vjellje.
Në manifestime te lokalizuara reumatike (të quajtura ndryshe kritere kryesore të sëmundjes), përfshihen:
âą poliartriti migrator â karakterizohet nga pĂ«rfshirja e nyejve tĂ« mĂ«dha, zakonisht gjunjĂ«t, thembrat, bĂ«rrylat, shputat dhe nyejt e dorĂ«s. Nyejt e prekura kanĂ« tĂ« gjitha karakteristikat e ndezjes, si, dhimbjet e forta, Ă«njtjet, skuqjet, ngrohtĂ«si lokale dhe kufizimin e lĂ«vizjes. Karakteri migrator konsiston nĂ« atĂ« qĂ« pĂ«rfshihet njĂ« nyje, pastaj ajo qetĂ«sohet dhe pĂ«rfshihet nyja tjetĂ«r dhe kĂ«shtu me radhĂ«, nganjĂ«herĂ« ndryshimet paraqitet nĂ« disa nyje njĂ«kohĂ«sisht.
âą karditi reumatik â Ă«shtĂ« inflamacion qĂ« mund tĂ« pĂ«rfshijĂ« miokardin ose muskulin e zemrĂ«s (myocarditis), endokardin apo cipĂ«n e brendshme tĂ« zemrĂ«s (endocarditis), ose njĂ« kombinim i tyre i ashtuquajtur pancarditis. Simptomat mĂ« tĂ« shpeshta janĂ« lodhja, dobĂ«sia trupore, djersitja, humbja e oreksit, frymĂ«zĂ«nie, kollĂ«, dhimbje ne gjoks dhe nĂ« gjymtyrĂ«. Shenjat fizike varen nga shkalla e dĂ«shtimit tĂ« zemrĂ«s dhe Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« re zakonisht frymĂ«marrje e shpejtuar, rrahje tĂ« shpejtuara te zemrĂ«s, ortopnea (njĂ« lloj i veçantĂ« i frymĂ«zĂ«nies kur i sĂ«muri zĂ« pozitĂ« tĂ« detyrueshme pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar frymĂ«marrjen), dĂ«gjohen tone tĂ« mbytura tĂ« zemrĂ«s, venat e qafĂ«s janĂ« tĂ« fryra, mĂ«lçia e zmadhuar, Ă«njtje e fytyrĂ«s dhe pjesĂ«ve tĂ« poshtme tĂ« kĂ«mbĂ«ve.
âą chorea minor â encefalit reumatik alergjik (ndezje e trurit). Kjo ndodh mĂ« shpesh nĂ« vajzat e moshĂ«s nga 5 dhe 15 vjeçe. Fillimi e sĂ«mundjes Ă«shtĂ« gradual dhe manifestohet me ankth, pagjumĂ«si, nervozizĂ«m, urinim natĂ«n. MĂ« vonĂ«, me thellimin e sĂ«mundjes, shfaqen lĂ«vizjet e pakoordinuara, vĂ«shtirĂ«si nĂ« shqiptimin e fjalĂ«ve, fĂ«mija bĂ«n grimasa dhe ka vĂ«shtirĂ«si pĂ«r tĂ« marrĂ« ushqim.
âą nyjet nĂ«nlĂ«kurore reumatike â lajmĂ«rohen te format e rĂ«nda dhe janĂ« shenjĂ« e prognozĂ«s sĂ« keqe tĂ« sĂ«mundjes. Ato janĂ« tĂ« forta nĂ« prekje, tĂ« lĂ«vizshme dhe pa dhimbje. Paraqiten nĂ« sipĂ«rfaqet ekstensore tĂ« nyejve, si nĂ« nyjĂ«n e gjurit, bĂ«rrylit, etj.
âą eritema marginatum ose anulare â janĂ« ndryshime specifike tĂ« lĂ«kurĂ«s, tĂ« zbehta nĂ« qendĂ«r dhe rozĂ« nĂ« tĂ« kaltĂ«r nĂ« periferi, me formĂ« tĂ« rrumbullakĂ«t ose gjarpri. Zakonisht paraqiten nĂ« gjymtyrĂ« dhe trup, por asnjĂ«herĂ« nĂ« fytyrĂ«. LajmĂ«rohet 2 deri 3 javĂ« pas fillimit tĂ« sĂ«mundjes dhe shumĂ« rrallĂ« ripĂ«rsĂ«riten. ĂshtĂ« fenomen tipik i ethes reumatike dhe konsiderohet si shenjĂ« patognomonike.
Diagnoza e sëmundjes
Arrihet nĂ« bazĂ« tĂ« anamnezĂ«s, ekzaminimit fizik, analizave laboratorike â sedimentimi i eritrociteve Ă«shtĂ« pĂ«rshpejtuar, numri i qelizave tĂ« bardha tĂ« gjakut i rritur, pĂ«rqendrimi i fibrinogjenit nĂ« serum, poashtu, Ă«shtĂ« i rritur. KarakteristikĂ« Ă«shtĂ« rritja e titrit tĂ« antitrupave ASO. NĂ« diagnostikim definitiv tĂ« sĂ«mundjes, shĂ«rbehemi me kriteret diagnostike tĂ« Jones-it.
Kriteret madhore
Poliartriti Kraditi Nyjet subkutane Eriotema marginatum Chorea minor
Kriteret minore
Ethet dhe temperatura e lartë trupore, Arthralgjitë (dhimbjet e nyejve), Parametrat inflamatore: SE i përshpejtuar, CRP i rritur, rritja e numrit të rruazave të bardha te gjakut, Intervali PQ në EKG i zgjatur (më shumë se 0.22 sec.)
Anamneza pozitive për ethe reumatike
Përcaktimi i diagnozës bëhet nëse ekzistojnë dy kritere madhore ose një kriter madhor dhe dy minore.
Trajtimi
Hapi i parë dhe mjaft i rëndësishëm që duhet të ndërmerret në këta pacientë është pushimi-regjim shtrati.
Mjekimi i sëmundjes fillon me aplikimin e antibiotikëve për të eliminuar bakterin Streptokok. Bari i zgjedhur në këtë rast është Penicilina, e cila jepet përgjatë dhjetë ditëve.
Bar tjetër me rëndësi janë preparatet e salicilateve të cilët poashtu jepen në doza të konsiderueshme. Në rastet e prekjes së zemrës, efekte pozitiv jep edhe përdorimi i kortikosteroideve.
Te ethet reumatike, vend të posaçëm dhe mjaft të rëndësishëm zë dhe parandalimi ose prevenimi i recidivave ose përsëritjeve të sëmundjes. Për këtë përdoret prevenca primare dhe sekondare. Prevenca primare konsiston në mjekimin e drejtë të infeksionit të rrugëve të sipërme të frymëmarrjes me antibiotikë. Kurse prevenca sekondare konsiston në dhënien e preparateve depo të Penicilinës (antibiotik me veprim të zgjatur). Kjo bëhet duke dhënë çdo 3-4 javë Penicilin depo (Extencilin amp.) me rrugë intramuskulare.
Kohëzgjatja e dhënies së preparatit në fjalë menaxhohet si vijon:
 te pacientët pa kardit- jepet një vit Extencilin 600000UI për fëmijë dhe 1200000UI për të rritur, çdo 3-4 javë  te pacientët me kardit, por pa ves kardiak- jepet 5 vjet ose tek te rinjtë deri në moshën 25 vjeç në doza të përmendura më lartë
â tek pacientet me vese tĂ« krijuara kardiake- profilaksa sekondare e etheve vazhdon gjatĂ« tĂ«rĂ« jetĂ«s. /Telegrafi/
Implanon Ă«shtĂ« njĂ« shufĂ«r e hollĂ« dhe e butĂ« e bĂ«rĂ« nga plastika. ĂshtĂ« 4 centimetra e gjatĂ« dhe 2 milimetra nĂ« diametĂ«r. Implantohet nĂ«n lĂ«kurĂ« nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme tĂ« krahut dhe Ă«shtĂ« njĂ« metodĂ« e besueshme e kontracepsionit afatgjatĂ«
Dr. Mirvete Aliu â Shabani, gjinekologe dhe obstetĂ«r Tel. 044 800 852
Shkopi përmban vetëm hormonin gestagen të trupit të verdhë, i cili lëshohet vazhdimisht në gjak në doza të ulëta. Kjo parandalon ovulimin dhe ndryshon mukozën në kanalin e qafës së mitrës në mënyrë që sperma të mos mund të hyjë në mitër.
Si përdoret shkopi kontraceptiv?
Implanti hormonal mund të vendoset vetëm nga një gjinekolog i trajnuar posaçërisht. Zakonisht futet ndërmjet ditës së parë dhe të pestë të ciklit, por koha e përshtatshme mund të ndryshojë në varësi të metodës kontraceptive që është përdorur më parë.
Zona ku vendoset shkopi fillimisht mpihet me narkoze lokale (spray). Shkopi i hollë vendoset më pas nën lëkurë në pjesën e brendshme të krahut të sipërm duke përdorur një aplikues të posaçëm. Kjo procedurë zgjatë vetëm disa minuta dhe nuk është e nevojshme asnjë prerje në lëkurë.
Pas futjes, shkopi i hormoneve është efektiv menjëherë nëse vendoset në ditët e menstruacionit, në të kundërtën i preferohet pacientes kontraceptiv për disa ditë të caktuara. Implanon nuk shihet, por vetëm preket.
Disa ditë pas futjes, zona mund të jetë e kuqe, e fryrë dhe e ndjeshme. Një kontroll tek gjinekologu planifikohet afërsisht tre muaj pas injektimit. Nëse shfaqen dhimbje ose ankesa të tjera, këshillohet që të vizitoni mjekun më herët. Gruaja këshillohet që ta kontrollojë vet herë pas here me prekje.
Kur hiqet shkopi hormonal dhe a ka probleme gruaja më pas të mbetet shtatzënë?
Implanoni ka efekt tri vjet, largimi i tij bëhet vetëm me një prerje të vogël minimale e cila bëhet me anestezion lokal (spray), poashtu mund të hiqet edhe më herët ne rastet kur gruaja dëshiron shtatzëni ose në rast të intolerancës. Menjëherë pas heqjes, gruaja mund të mbetet shtatzënë.
Efektet anësore / intoleranca?
Efektet anësore të mundshme që mund të ndodhin tek ato që përdorin shkopin e hormoneve janë: gjakderdhjet ndërmenstruale, njolla, çrregullime të ciklit, duke përfshirë edhe mungesën e menstruacioneve. Në këto raste, duhet konsultuar gjinekologu.
Nëse simptomat janë aq të rënda saqë është një intolerancë, mjeku rekomandon heqjen e shkopit menjëherë. Mirëpo, në shumicën e rasteve këto ankesa, pas një kohe të shkurtë, bëhen toleruese dhe adaptohen mirë.
Cilat janë avantazhet e shkopit hormonal?
Efektiviteti i menjĂ«hershĂ«m Kontraceptiv i sigurt (Pearl Index 0.1) Mbrojtje afatgjatĂ« pa ndĂ«rprerje Nuk ka gabime tĂ« aplikacionit tĂ« mundshme Seksi spontan Ă«shtĂ« i mundur Dhimbjet menstruale mund tĂ« pĂ«rmirĂ«sohen I pĂ«rshtatshĂ«m edhe gjatĂ« ushqyerjes me gji I pĂ«rshtatshĂ«m edhe pĂ«r gratĂ« qĂ« nuk mund tĂ« tolerojnĂ« estrogjenin Ădo mungesĂ« e menstruacioneve perceptohet nga shumĂ« si pozitive
Një disavantazh i mundshëm është se një mbresë e vogël mund të shfaqet pas heqjes. Përveç kësaj, ndryshe nga prezervativi, shkopi hormonal nuk ofron asnjë mbrojtje kundër sëmundjeve seksualisht të transmetueshme.
Aplikimi në Kosovë: Implanoni vendoset/ largohet pa problem nga Dr. Mirvete Aliu Shabani. /Telegrafi/
Skolioza Ă«shtĂ« njĂ« nga çrregullimet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« shtyllĂ«s kurrizore, e cila ndikon nĂ« formĂ«n dhe funksionimin e trupit. Ky deformim karakterizohet nga njĂ« kthesĂ« anĂ«sore e shtyllĂ«s kurrizore, e cila mund tĂ« zhvillohet si njĂ« kthesĂ« nĂ« formĂ« âSâ ose âCâ
Dr. Florim Bajraktari MD Specialist i OrtopedisĂ« me Traumatologji Shef i Repartit tĂ« OrtopedisĂ« â SP PejĂ« Tel. 049300011 Email_i: florimbajraktari@hotmail.com
Skolioza mund të ndodhë në çdo moshë, por është më e zakonshme tek fëmijët dhe adoleshentët, sidomos gjatë periudhës së rritjes. Kjo është një çështje e rëndësishme shëndetësore që ka ndikim në trupin dhe jetën e individëve që preken, duke kërkuar trajtim dhe ndërhyrje për të parandaluar pasoja më të rënda.
Shkaqet e skoliozës janë të ndryshme. Disa raste janë idiopatike, që do të thotë se nuk ka një shkak të njohur. Kjo është forma më e zakonshme e skoliozës dhe ndodh shpesh gjatë periudhës së rritjes. Skolioza mund të ndodhë gjithashtu si pasojë e një sëmundjeje tjetër, një dëmtimi të shtyllës kurrizore, ose mund të jetë rezultat i një çrregullimi të zhvillimit të shtyllës kurrizore. Në raste të tjera, skolioza është e lidhur me probleme të tjera shëndetësore, si çrregullime neurologjike, muskulore ose të metabolizmit. Megjithatë, në shumë raste, shkaku i vërtetë mbetet i panjohur.
Klasifikimi i skoliozës mund të bëhet në disa mënyra, por më e zakonshmja është sipas shkakut të saj, moshës së diagnostikimit dhe llojit të kurbës. Ja disa mënyra kryesore për klasifikimin e skoliozës:
1. Klasifikimi në bazë të shkakut
âą Skolioza idiopatike: ĂshtĂ« mĂ« e zakonshmja dhe ndodh pa njĂ« shkak tĂ« qartĂ«. Ka forma tĂ« ndryshme, tĂ« cilat mund tĂ« zhvillohen gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« rritjes, veçanĂ«risht gjatĂ« adoleshencĂ«s. MĂ« shpesh ndodh tek vajzat. âą Skolioza kongjenitale:Kjo formĂ« ndodh pĂ«r shkak tĂ« defekteve nĂ« zhvillimin e shtyllĂ«s kurrizore qĂ« ndodhin gjatĂ« shtatzĂ«nisĂ«. Kjo shkakton deformime tĂ« kockave qĂ« çojnĂ« nĂ« lakim tĂ« shtyllĂ«s kurrizore. âą Skolioza neuromuskulare: Kjo Ă«shtĂ« shkaktuar nga probleme me muskujt ose nervat, siç janĂ« sĂ«mundjet neurologjike ose muskulore, pĂ«r shembull, nĂ« pacientĂ«t me paralizĂ« cerebrale ose distrofinĂ« muskulore. âą Skolioza degenerative:Kjo ndodh zakonisht te tĂ« rriturit dhe Ă«shtĂ« rezultat i plakjes dhe shkatĂ«rrimit tĂ« disqeve ndĂ«rvertebrale dhe strukturave tĂ« tjera tĂ« shtyllĂ«s kurrizore.
2. Klasifikimi sipas moshës
âą Skolioza e lindur â kongjenitale:Siç u pĂ«rmend mĂ« sipĂ«r, ndodh qĂ« nga lindja pĂ«r shkak tĂ« defekteve nĂ« zhvillimin e kockave. âą Skolioza idiopatike e adoleshencĂ«s:Ky Ă«shtĂ« tipi mĂ« i zakonshĂ«m dhe ndodh gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« rritjes, zakonisht midis moshĂ«s 10 dhe 18 vjeç. âą Skolioza e tĂ« rriturve:Shpesh ndodh si rezultat i problemeve tĂ« degenerimit tĂ« shtyllĂ«s kurrizore, siç Ă«shtĂ« plakja ose dĂ«mtimi i disqeve ndĂ«rvertebrale.
3. Klasifikimi sipas tipit të kurbës (formës)
âą Skolioza C-shape (formĂ« C) â kifoza:Kjo Ă«shtĂ« kur shtylla kurrizore lakon vetĂ«m nĂ« njĂ« drejtim, duke krijuar njĂ« formĂ« C. âą Skolioza S-shape (formĂ« S):Kur shtylla kurrizore ka dy lakime, njĂ« nĂ« drejtim tĂ« djathtĂ« dhe njĂ« tjetĂ«r nĂ« drejtim tĂ« majtĂ«, duke krijuar njĂ« formĂ« S.
⹠Skolioza e lehtë:Kur këndi është më i vogël se 25 gradë. ⹠Skolioza mesatare:Kur këndi është midis 25 dhe 40 gradë. ⹠Skolioza e rëndë: Kur këndi është mbi 40 gradë.
Një nga pasojat kryesore të skoliozës është dhimbja e vazhdueshme në shpinë. Ndërsa forma e lehtë e skoliozës mund të mos shkaktojë shumë shqetësime, skolioza më e rëndë mund të ndikojë në funksionimin e përditshëm të individëve, duke krijuar vështirësi në ecje, aktivitetet fizike dhe sportet. Po ashtu, një kthesë e rëndë e shtyllës kurrizore mund të ndikojë në organet vitale si zemra dhe mushkëritë, duke reduktuar aftësinë e trupit për të marrë oksigjen dhe duke shkaktuar probleme të frymëmarrjes.
Për të trajtuar skoliozën, është e rëndësishme të bëhet një diagnozë e hershme dhe të zhvillohen strategji për të menaxhuar sëmundjen. Në raste të lehta, mjafton monitorimi dhe ushtrime për të përmirësuar forcimin e muskujve dhe mbajtjen e një posture të duhur. Kur skolioza është më e rëndë, mund të kërkohen pajisje mbështetëse si korset ose, në disa raste, ndërhyrje kirurgjikale për të korrigjuar deformimin e shtyllës kurrizore. Prandaj, është thelbësore që individët të jenë të vetëdijshëm për këtë çrregullim dhe të kërkojnë trajtim në kohën e duhur.
Një nga arsyet më të rëndësishme pse parandalimi i skoliozës është i domosdoshëm është fakti që ky deformim mund të ketë pasoja të mëdha për shëndetin e individëve. Në rastet e skoliozës së rëndë, mund të ketë dhimbje të vazhdueshme të kurrizit, vështirësi në frymëmarrje dhe mund të ndikojë në funksionimin e organeve të tjera të trupit, si zemra dhe mushkëritë. Ndërhyrjet kirurgjikale për trajtimin e skoliozës mund të jenë të shtrenjta dhe të rrezikshme, prandaj parandalimi është më i mundshëm dhe i sigurt.
Një tjetër arsye për rëndësinë e parandalimit të skoliozës është ndikimi që ajo ka në jetën e përditshme. Individët që vuajnë nga skolioza mund të përballen me vështirësi në aktivitetet fizike, si ecja, sportet dhe ushtrimet. Kjo mund të ndikojë në zhvillimin e fëmijëve dhe adoleshentëve, duke kufizuar mundësitë e tyre për të marrë pjesë në aktivitete sociale dhe shkollore.
Në aspektin psikologjik, skolioza mund të shkaktojë pasiguri dhe ulje të vetëvlerësimit, veçanërisht tek të rinjtë. Ata mund të ndihen të turpëruar nga pamja e trupit të tyre dhe mund të kenë vështirësi në të krijuarit e marrëdhënieve shoqërore. Parandalimi i skoliozës dhe ndërhyrja në fazat e hershme mund të ulë këto pasoja psikologjike, duke i dhënë individëve mundësinë të zhvillohen në mënyrë të shëndetshme dhe të sigurtë.
Mjetet për parandalimin e skoliozës përfshijnë monitorimin e rregullt të shëndetit të shtyllës kurrizore, sidomos tek fëmijët dhe adoleshentët. Vizitat e rregullta te mjeku dhe përdorimi i radiografive për të zbuluar ndonjë devijim të mundshëm janë të rëndësishme për zbulimin e hershëm të skoliozës. Gjithashtu, ushtrimet dhe teknikat e shtrirjes mund të ndihmojnë në forcimin e muskujve dhe mbajtjen e pozicionit të duhur të trupit, duke reduktuar mundësinë e zhvillimit të skoliozës.
Në përfundim, skolioza është një problem shëndetësor që ka një ndikim të madh në trupin dhe jetën e individëve që e prekin. Identifikimi dhe trajtimi i hershëm janë kyç për të parandaluar komplikimet më të rënda dhe për të siguruar një jetë më të shëndetshme dhe aktive. Në këtë mënyrë, edukimi dhe ndërgjegjësimi i individëve dhe shoqërisë për skoliozën është një hap i rëndësishëm për parandalimin dhe menaxhimin e këtij problemi. /Telegrafi/
Gingivoplastika dhe gingivektomia janë dy procedura dentare që shpesh përdoren për të përmirësuar shëndetin oral dhe pamjen estetike të mishrave të dhëmbëve
Ass.Dr.Sci. Visar Disha Specialist i Protetikes Stomatologjike Specialist i Ortodoncisë dhe Ortopedisë së Nofullave Specialist i Kirurgjisë Orale dhe Implantologjisë Tel. +38344559287
Këto procedura mund të jenë thelbësore për trajtimin e sëmundjeve të mishrave të dhëmbëve ose për korrigjimin e formës dhe funksionit të tyre.
Në këtë artikull, do të shqyrtojmë në detaje se çfarë janë këto procedura, kur janë të nevojshme dhe cilat janë përfitimet e tyre.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Gingivoplastika?
Gingivoplastika Ă«shtĂ« njĂ« procedurĂ« kirurgjikale e cila ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« riformojĂ« mishrat e dhĂ«mbĂ«ve pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« atyre njĂ« formĂ« mĂ« estetike dhe natyrale.
Ky operacion mund të kryhet për arsye kozmetike ose për të trajtuar probleme të shkaktuara nga sëmundjet e mishrave të dhëmbëve.
Kur është e nevojshme Gingivoplastika?
Gingivoplastika mund të jetë e nevojshme në raste të ndryshme, përfshirë:
1. Mishrat e dhëmbëve të pabarabartë: Nëse mishrat e dhëmbëve janë asimetrike ose kanë një formë jo të rregullt, gingivoplastika mund të ndihmojë në krijimin e një linje të bukur të mishrave të dhëmbëve. 2. Pas trajtimit të sëmundjeve periodontale: Pas trajtimit të sëmundjeve të mishrave të dhëmbëve, gingivoplastika mund të kryhet për të rivendosur mishrat në një formë dhe pozicion më të shëndetshëm. 3. Përmirësimi estetik:Ndonjëherë, kjo procedurë kryhet thjesht për të përmirësuar pamjen e buzëqeshjes suaj.
Cilat janë përfitimet e Gingivoplastikës?
⹠Pamja e përmirësuar estetike: Gingivoplastika mund të ndihmojë në krijimin e një buzëqeshje më të ekuilibruar dhe tërheqëse. ⹠Mbrojtja e dhëmbëve: Duke rregulluar mishrat e dhëmbëve, kjo procedurë mund të ndihmojë në mbrojtjen e rrënjëve të ekspozuara të dhëmbëve nga dëmtimi. ⹠Përmirësimi i higjienës orale:Pas procedurës, është më e lehtë të pastrohen dhe të mirëmbahen mishrat e dhëmbëve dhe dhëmbët.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Gingivektomia?
Gingivektomia është një procedurë kirurgjikale që përfshin heqjen e një pjese të mishrave të dhëmbëve.
Kjo procedurë përdoret kryesisht për të trajtuar sëmundjet periodontale, për të hequr indet e sëmura ose për të larguar xhepat gingival që mund të jenë vend i akumulimit të baktereve.
Kur është e nevojshme Gingivektomia?
Gingivektomia mund të rekomandohet në situata të tilla si:
1. Xhepat gingival të thellë:Kur mishrat e dhëmbëve janë të dëmtuara dhe formojnë xhepa të thellë, gingivektomia mund të ndihmojë në heqjen e këtyre indeve të sëmura. 2. Indi i tepërt i mishrave të dhëmbëve: Në raste kur ka tepricë të indeve të mishrave të dhëmbëve që krijojnë një pamje të rënduar ose pengojnë higjienën e duhur orale. 3. Përmirësimi i shëndetit oral:Gingivektomia mund të ndihmojë në reduktimin e rrezikut për sëmundje të mëtejshme të mishrave të dhëmbëve.
Cilat janë përfitimet e Gingivektomisë?
⹠Reduktimi i inflamacionit: Heqja e indeve të sëmura mund të zvogëlojë inflamacionin dhe të përmirësojë shëndetin e përgjithshëm të mishrave të dhëmbëve. ⹠Higjiena më e mirë orale:Pas gingivektomisë, është më e lehtë të pastrohen dhe mirëmbahen mishrat e dhëmbëve, duke parandaluar sëmundje tjera periodontale. ⹠Pamja më e qartë e dhëmbëve:Heqja e indeve të tepërta të mishrave të dhëmbëve mund të përmirësojë pamjen e dhëmbëve dhe buzëqeshjen tuaj.
Cilat janë dallimet kryesore midis Gingivoplastikës dhe Gingivektomisë?
Ndërsa të dyja procedurat kanë të bëjnë me përmirësimin e mishrave të dhëmbëve, ato shërbejnë për qëllime të ndryshme:
⹠Gingivoplastika përqendrohet në riformimin e mishrave të dhëmbëve për qëllime estetike dhe funksionale.
⹠Gingivektomia është një procedurë që synon heqjen e indeve të sëmura për të trajtuar sëmundjet periodontale ose për të larguar xhepat gingival.
Mesazhi im
Gingivoplastika dhe gingivektomia janë dy procedura të rëndësishme që mund të përmirësojnë si shëndetin tuaj oral, ashtu edhe pamjen e buzëqeshjes suaj.
Konsultimi me kirurgun oral është hapi i parë për të kuptuar se cila procedurë është më e përshtatshme për ju dhe për të zhvilluar një plan trajtimi që do të përmbushë nevojat tuaja specifike. /Telegrafi/
Roli themelor i fizioterapistit është të sigurojë që trupi i sportistit të jetë maksimalisht i gatshëm për përpjekjen që i pret dhe të mos ketë pika të dobëta në trup. Prandaj, është e nevojshme të sjellin lojtarin në një gjendje pothuajse ideale, në mënyrë që asgjë të mos e shpërqendrojë atë gjatë ndeshjes
MSc.PT. Deniz Sungur Fizioterapeut Tel. +383 44 815 125
Besimi i ndërsjellë është i një rëndësie thelbësore, sepse lojtari i bindet fizioterapistit, njohurive dhe përvojës së tij për përgatitjen e duhur fizike.
Parandalimi dhe rikuperimi i lëndimeve
Pasi vendos njĂ« rutinĂ« ngrohjeje qĂ« i pĂ«rshtatet, sportisti nuk duhet ta ndryshojĂ« atĂ«. NĂ« tĂ« gjitha sportet, muskujt janĂ« nĂ«n tendosje ekstreme duke mbajtur peshĂ«n e trupit tĂ« tyre, veçanĂ«risht nĂ« kontakt me trupat e tjerĂ«, prandaj detyra e muskujve Ă«shtĂ« tĂ« mbrojnĂ« nyjat dhe nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« parandalojnĂ« lĂ«ndimet. KĂ«tu kemi ardhur te rĂ«ndĂ«sia e shtrirjes â rregulli Ă«shtĂ« qĂ« njĂ« muskul i shtrirĂ« mjaftueshĂ«m tĂ« ketĂ« rezistencĂ« mĂ« tĂ« madhe ndaj lĂ«ndimeve.
Ădo muskul Ă«shtĂ« elastik, qĂ« do tĂ« thotĂ« se ka aftĂ«sinĂ« tĂ« zgjatet dhe tĂ« shkurtohet dhe me fleksibilitet tĂ« shtuar ka njĂ« shans mĂ« tĂ« madh tĂ« shmangies sĂ« lĂ«ndimeve. Ka shtrirje aktive dhe shtrirje pasive. Aktive Ă«shtĂ« ajo nĂ« tĂ« cilin sportisti kalon nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur nĂ«pĂ«r pozicione dhe shtrin grupe tĂ« caktuara tĂ« muskujve, ajo kryhet kryesisht gjatĂ« vetĂ« stĂ«rvitjes si njĂ« formĂ« pĂ«rgatitjeje â lojtari ngrohet dhe shtrihet nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«. Nga ana tjetĂ«r, nĂ« shtrirje pasive, sportisti i bindet fizioterapistit â atĂ«herĂ« sportisti duhet tĂ« relaksohet maksimalisht, kurse fizioterapisti i sjell muskujt nĂ« pozicione maksimale tĂ« shtrira dhe kĂ«shtu rrit qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e tyre.
Rikuperimi i duhur pas sforcimit është gjithashtu një pjesë jetike e parandalimit të lëndimeve.
PĂ«r fillim â masazhi. Pse? Pas aktivitetit fizik, krijohen laktatet nĂ« trup dhe ato vende bĂ«hen tĂ« prekshme, bĂ«hen vende me mĂ« pak rezistencĂ« dhe ekziston rreziku mĂ« i madh qĂ« tĂ« ndodhĂ« njĂ« lĂ«ndim nĂ« ato zona. Masazhi e liron trupin, d.m.th. rrugĂ«t e qarkullimit pastrohen dhe ai rrezik zvogĂ«lohet.
Masazhi mund tĂ« jetĂ« gjithashtu i dhimbshĂ«m nĂ«se hasni nĂ« njĂ« zonĂ« qĂ« Ă«shtĂ« aktualisht nĂ« rrezik â rreth ligamenteve ose rreth kapsulĂ«s sĂ« kyçit ku duhet tĂ« dekompresohet. Ajo dhimbje Ă«shtĂ« âe mirĂ«seardhurâ dhe e ka efektin e vet. Shpesh ndodh qĂ« masazhi tĂ« jetĂ« relaksues dhe tĂ« ketĂ« njĂ« efekt qetĂ«sues.
Metodë tjetër rikuperimi është banja e ftohtë; qëllimi është të zhytësh pjesën e trupit në ujë në 6, 8, 10 ose 12 gradë. Efekti rritet sepse qarkullimi përshpejtohet dhe në të njëjtën kohë enët e gjakut relaksohen. E gjithë kjo ndikon në rikuperimin më të shpejtë të sportistit.
Fashat dhe kinesio shiritat, gjithashtu ndihmojnĂ«. Fasha ka njĂ« rol mbrojtĂ«s dhe mbĂ«shtetĂ«s â pĂ«r tĂ« ndihmuar muskujt dhe ligamentet tĂ« mbrojnĂ« nyjen nga pĂ«rdredhja. Nga ana tjetĂ«r, shiritat kinesio mbĂ«shtesin qarkullimin nĂ«n sipĂ«rfaqen ku ngjitet shiriti dhe nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« stimulojnĂ« indet dhe ulin presionin nĂ« enĂ«t e gjakut â vendosen nĂ« pjesĂ«t e dĂ«mtuara tĂ« trupit, por mund tĂ« shĂ«rbejĂ« edhe si stimulues pĂ«r pjesĂ«t e shĂ«ndetshme.
LĂ«ndimet dhe rehabilitimi
Koha e nevojshme pĂ«r rikuperim varet nga shumĂ« faktorĂ« â nga lloji i lĂ«ndimit, nĂ« cilĂ«n pjesĂ« tĂ« trupit Ă«shtĂ« lĂ«nduar, nĂ«se Ă«shtĂ« inflamacion, goditje, kĂ«putje e pjesshme, kontuzion⊠Kur tĂ« konstatohet kjo, vlerĂ«sohet koha e kthimit nĂ« fushĂ« dhe kĂ«shilla ime pĂ«r lojtarĂ«t Ă«shtĂ« qĂ« pĂ«rfundimisht tĂ« mos hyjnĂ« shumĂ« herĂ«t nĂ« procesin stĂ«rvitor.
Puna e fizioterapistëve sportivë, përveç trajtimit të lëndimeve sportive, përfshin edhe shumë aktivitete të tjera. Fizioterapisti sportiv duhet të ketë njohuri elementare për nutricionizmin; duhet të vërejë çekuilibrin e mundshëm të muskujve, statikën e çrregulluar, teknikat jo korrekte; duhet të sugjerojë zgjedhjen e këpucëve dhe pajisjeve mbrojtëse, shtrojave të stërvitjes; të nxjerrë në pah dobësitë dhe mbisforcimin e strukturave të caktuara; duhet të njohë listën e mjeteve dhe procedurave të ndaluara; duhet të zbatojë masa rikuperimi pas përpjekjeve fizike; duhet të zbatojë protokolle speciale në rikuperimin pas operacionit kur ndodh operacioni dhe duhet të punojë si pjesë e një ekipi që zbaton masat dhe procedurat për të arritur rezultatet kulmore sportive me imperativin e ruajtjes së shëndetit të sportistit.
Si të jepet ndihma e parë në rast të një dëmtimi sportiv?
Aktiviteti fizik i kontribuon gjendjes më të mirë të organizmit, por po ashtu edhe shëndetit mendor të personit. Marrja me sportin profesional, por jo rrallë edhe me sportin rekreativ, ndonjëherë me vete bart rreziqe të caktuara nga lëndimet të cilat janë të domosdoshme të rikuperohen.
Llojet e lëndimeve
Lëndimet e këtilla ndahen në akute dhe kronike.
â LĂ«ndimet akute shkaktohen nga njĂ« forcĂ« qĂ« tejkalon mbĂ«shtetjen e organizmit tonĂ« dhe çon nĂ« dĂ«mtime mekanike tĂ« indeve.
â LĂ«ndimet kronike ndodhin si pasojĂ« e veprimit tĂ« shpeshtĂ« tĂ« forcĂ«s gjatĂ« pĂ«rsĂ«ritjes sĂ« vazhdueshme tĂ« lĂ«vizjeve.
Si diagnostikohet një lëndim sportiv?
Një anamnezë e mirë duhet të merret nga personi i dëmtuar: si ka ndodhur lëndimi dhe në cilin aktivitet sportiv, si dhe a është i domosdoshëm ekzaminimi klinik i ekstremitetit të lënduar. Nëse është e nevojshme, mund të bëhet një radiografi për të përjashtuar dëmtimet serioze të kockave. Lëndimet e indeve të buta diagnostikohen duke përdorur ekzaminim me ultratinguj. Pas ekzaminimit klinik dhe marrjes së anamnezës, nëse është e nevojshme, mund të bëhet një rezonancë magnetike.
Si të pengohen dëmtimet sportive?
Parandalimi Ă«shtĂ« thelbĂ«sor! Kur fillojmĂ« tĂ« flasim pĂ«r parandalimin e lĂ«ndimeve sportiv, fillimisht duhet tĂ« kuptojmĂ« se cilat janĂ« lĂ«ndimet mĂ« tĂ« zakonshme nĂ« tĂ« gjitha sportet. Statistikat thonĂ« se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r lĂ«ndime tĂ« indeve tĂ« buta nĂ« formĂ«n e pĂ«rdredhjeve, sforcimeve dhe ndrydhjeve. Ndrydhjet janĂ« lĂ«ndimet mĂ« tĂ« zakonshme tĂ« muskujve dhe tendinave (struktura tĂ« ngurta qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« fundin e muskulit pĂ«rmes tĂ« cilit muskuli Ă«shtĂ« ngjitur me kockĂ«n), pĂ«rdredhjet janĂ« lĂ«ndime tĂ« ligamenteve (indet lidhĂ«se tĂ« forta, mund tâi mendojmĂ« si shirita qĂ« lidhin kockat nĂ« nyja). Shtrirja e papritur e ligamenteve, tendinave ose muskujve pĂ«rtej limitit tĂ« tyre shkakton deformimin ose kĂ«putjen e tyre.
Ndonjëherë forcat e jashtme që veprojnë në trupin tonë janë të tilla që ne jemi të pafuqishëm për të bërë ndonjë gjë për të parandaluar një dëmtim sportiv (kjo është veçanërisht e theksuar në sportet e kontaktit), por në shumicën e rasteve ne vetë jemi përgjegjës për lëndimin, sepse i hyjmë aktivitetit me përgatitje të pamjaftueshme.
1. Kur themi i pĂ«rgatitur jo-mjaftueshĂ«m pĂ«r njĂ« aktivitet sportiv, para sĂ« gjithash, nĂ«nkuptojmĂ« njĂ« ngrohje adekuate mu para aktivitetit. Shpesh sportistĂ«t kalojnĂ« nga pushimi nĂ« aktivitet tĂ« plotĂ«, nĂ« fushĂ«, pa ngrohje. NjĂ« ngrohje e lehtĂ« para aktivitetit sportiv rrit qarkullimin e gjakut nĂ« muskuj dhe rrit elasticitetin e strukturave tĂ« indeve tĂ« buta. Investimi i 10 minutave nga koha juaj e ngrohjes do tâju shpĂ«tojĂ« tĂ« paktĂ«n njĂ« javĂ« dhimbjeje nĂ« shumicĂ«n e rasteve!
2. NjĂ« gjĂ« tjetĂ«r qĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me âpĂ«rgatitjen e pamjaftueshme pĂ«r aktivitetâ Ă«shtĂ« se shpesh gabohet duke menduar se muskujt janĂ« tĂ« kondicionuar nĂ« mĂ«nyrĂ« adekuate pĂ«r njĂ« sport specifik. Edhe pse ju keni vrapuar çdo ditĂ« gjatĂ« muajit tĂ« kaluar, madje edhe me ndryshime nĂ« ritĂ«m, nĂ«se luani futboll, ka shumĂ« gjasa qĂ« tĂ« lĂ«ndoheni. Ădo sport vendos kĂ«rkesa shumĂ« specifike pĂ«r aparatin muskulor-ligamentor dhe para se tĂ« futemi nĂ« fushĂ« plot entuziazĂ«m dhe dĂ«shirĂ« pĂ«r tĂ« fituar, duhet tĂ« pĂ«rgatisim indet pĂ«r stresin qĂ« do tâi ekspozohen. LĂ«ndimet janĂ« tĂ« zakonshme dhe parandalohen lehtĂ«sisht duke filluar me kondicionimin specifik tĂ« aparatit muskulor-ligamentor disa javĂ« pĂ«rpara vetĂ« aktivitetit, qoftĂ« kur bĂ«het fjalĂ« pĂ«r vrapim, not apo sporte ekipore.
3. Mësoni të dalloni kur muskujt tuaj janë të lodhur, sepse lodhja e muskujve rrit kohën e nevojshme për aktivizimin e reaksioneve mbrojtëse dhe kështu rritet rreziku i lëndimit. Gjithmonë mund të pushoni pak dhe të vazhdoni për 15 minuta, të nesërmen ose javën tjetër, nëse nuk jeni të lënduar.
4. Nëse ndieni ndonjë dhimbje, duhet të ndaloni menjëherë aktivitetin!
5. Hidratimi adekuat gjatë aktiviteteve është i një rëndësie jetike për funksionimin normal të funksioneve trupore, veçanërisht gjatë muajve të verës, ndaj mos e lejoni veten të keni etje gjatë aktiviteteve tuaja sportive.
6. NĂ«se keni respektuar rregullat, aktiviteti juaj sportiv do tĂ« vijojĂ« pa lĂ«ndime, por tani duhet tĂ« âftohniâ trupin tuaj. Shtrirja e muskujve pas ngĂ«rçeve nĂ« fund tĂ« aktivitetit ka pĂ«rfitime tĂ« shumĂ«fishta: rrit vĂ«llimin e lĂ«vizjes, rrit elasticitetin e muskujve, normalizon qarkullimin. Shtrirja mund tĂ« jetĂ« e mĂ«rzitshme ndonjĂ«herĂ«, por nĂ«se keni dikĂ« afĂ«r jush, mund tĂ« ndihmoni njĂ«ri-tjetrin.
7. Një tjetër dilemë që shqetëson shpesh ushtruesit është kur duhet bërë shtrirje dinamike dhe kur shtrirje statike. Përpara ushtrimeve në fazën e ngrohjes duhet bërë shtrirje dinamike, e cila përbëhet nga një sërë lëvizjesh të shpejta për të rritur elasticitetin e muskujve dhe për të përshpejtuar ritmin e zemrës. Në fund të ushtrimit zakonisht bëhet shtrirja statike, ku pozicioni mbahet për 25-30 sekonda.
8. Një risi që po hyn gjithnjë e më shumë në botën e sportit janë sfungjerët rrotullues (foam rollers) që përdoren si mjet për vetëmasazh para dhe pas aktiviteteve sportive. Kryesisht atletët i përdorin ato pas aktivitetit, pasi ndërsa rrotulloheni thjesht ndjeni se si pikat në muskujt tuaj që ishin kontraktuar deri atëherë, lirohen nga tensioni dhe se si lëvizja bëhet shumë më e lirë, gjë që në shumë mënyra e bën rikuperimin e muskujve.
Ndihma e parë kur ndodhin lëndime sportive
Ne mund ta përshpejtojmë procesin e shërimit nëse ka ndodhur një dëmtim. Para së gjithash, duhet të dimë se ënjtja është një proces normal riparues dhe se pothuajse gjithmonë do të ndodhë si reagim i trupit ndaj një dëmtimi. Por ënjtja e tepërt mund të kufizojë lëvizjen normale dhe të ndikojë negativisht në procesin e shërimit.
Për fat të mirë, ekziston një teknikë shumë e thjeshtë PRICE që çdokush mund ta përdorë për të reduktuar ënjtjen dhe për të përshpejtuar procesin e shërimit të indeve:
â P (protect). Mbrohuni nga lĂ«ndimet e mĂ«tejshme; pĂ«r lĂ«ndime mĂ« intensive, pĂ«rdorni splint, fiksim tĂ« jashtĂ«m, patericaâŠ
â R (restrict). Ndaloni tĂ« gjitha aktivitetet qĂ« mund tĂ« kontribuojnĂ« nĂ« pĂ«rkeqĂ«simin e simptomave!
â I (ice). Akulli Ă«shtĂ« njĂ« ilaç magjik pĂ«r dĂ«mtimet sportive. Ka veti anti-inflamatore (zvogĂ«lon Ă«njtjen dhe inflamacionin) pa pothuajse asnjĂ« efekt anĂ«sor. Akulli pĂ«rdoret jo mĂ« shumĂ« se 10 minuta çdo 1-2 orĂ« nĂ« -48 orĂ«t e para pas lĂ«ndimit. Mos aplikoni nxehtĂ«si gjatĂ« kĂ«saj periudhe pasi kjo do tĂ« pĂ«rkeqĂ«sojĂ« Ă«njtjen dhe inflamacionin.
â C (compression). Kompresimi me njĂ« fashĂ« elastike do tĂ« ndihmojĂ« gjithashtu nĂ« uljen e Ă«njtjes. Vitet e fundit nĂ« praktikĂ«n time kam pĂ«rdorur shumĂ« mĂ« sukses teknikĂ«n kinesiotaping, e cila e kullon Ă«njtjen shumĂ« mĂ« shpejt se kompresimi klasik.
â E (elevation). Ngritja e zonĂ«s sĂ« dĂ«mtuar do tĂ« kontribuojĂ« nĂ« njĂ« reduktim mĂ« tĂ« shpejtĂ« tĂ« Ă«njtjes, Ă«shtĂ« mĂ« e lehtĂ« tĂ« ngrihet rajoni i dĂ«mtuar mbi nivelin e zemrĂ«s.
Kur duhet të kërkoni ndihmë profesionale?
Të gjitha këto këshilla janë në rast se lëndimi është me intensitet më të vogël. Nëse dyshoni për një dëmtim më serioz ose keni një nga simptomat e mëposhtme, sigurohuni që të kërkoni ndihmë profesionale:
Deformim i kockĂ«s ose artikulacionit â nĂ«se nuk duket normal, ose lĂ«viz nĂ« mĂ«nyrĂ« jonormale NĂ«se nuk mund tĂ« mbĂ«shteteni nĂ« ekstremitetin e lĂ«nduar ose mendoni se ai ju nxjerr jashtĂ« kur e pĂ«rdorni NĂ«se keni Ă«njtje tĂ« tepĂ«rt Ndryshime nĂ« ngjyrĂ«n e lĂ«kurĂ«s qĂ« nuk janĂ« nĂ« ngjyrĂ«n e mavijosjeve tĂ« zakonshme NĂ«se nuk ka pĂ«rmirĂ«sime brenda 48 orĂ«ve pas lĂ«ndimit duke pĂ«rdorur teknikĂ«n PRICE
Shpresoj ta keni ditur tashmĂ« kĂ«tĂ« dhe ta keni zbatuar me sukses. NĂ«se nuk e keni bĂ«rĂ«, ju kĂ«shilloj tâi pĂ«rvetĂ«soni kĂ«to njohuri sa mĂ« shpejt qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur, sepse me ndihmĂ«n e tyre do tĂ« kĂ«naqeni me siguri duke luajtur sport.
Ju uroj shumĂ« argĂ«tim dhe sukses nĂ« fushĂ« me thĂ«nien e vjetĂ«r latine: âMens sana in corpora sano (Mendja e shĂ«ndoshĂ« nĂ« trup tĂ« shĂ«ndoshĂ«)â! /Telegrafi/
Përdorimi i rezonancës magnetike gjatë shtatzënisë shoqërohet me shqetësime midis pacienteve dhe profesionistëve të kujdesit shëndetësor në lidhje me sigurinë e fetusit
Bsc. Mustafë Buzoku Teknik i Radiologjisë
Rezonanca magnetike është një mjet i fuqishëm diagnostikues i indeve të buta me aftësinë për të ofruar anatominë e detajuar të prerjes tërthore të trupit të njeriut pa përdorimin e rrezatimit jonizues. Për vetë faktin që punon me fushë magnetike nuk shkakton asnjë efekt të dëmshëm mbi pacientin dhe shëndetin e tij.
Këto avantazhe e bëjnë rezonancën magnetike një modalitet tërheqës për imazhin e grave shtatzëna.
Ka disa shqetësime teorike që mund të shkaktojnë ankth të panevojshëm për pacientet, familjet e tyre dhe ekipin e kujdesit shëndetësor, duke kufizuar potencialisht përdorimin e gjerë të rezonancës magnetike gjatë shtatzënisë.
Kur kryhet rezonanca magnetike e fetusit?
Konsiderohet e paarsyeshme të kryhet një rezonancë magnetike nëse më parë nuk është kryer një vlerësim i detajuar ekografik nga gjinekologu kompetent që monitoron shtatzëninë.
Ekzaminimet standarde gjatë shtatzënisë nuk mund të japin informacion të mjaftueshëm për foshnjën ose kur imazhi me ultratinguj është i paqartë për shkak të pozicionit të fetusit, pesha e tepërt e nënës, pakësimi i lëngut amniotik (oligohydramnios) ose faktorë të tjerë.
Ky ekzaminim zakonisht bëhet në tremujorin e dytë ose të tretë të shtatzënisë.
Rezonanca magnetike mund të ndihmojë në vlerësimin e gjendjeve të ndryshme si:
⹠Anomalitë e trurit dhe shtyllës kurrizore në fetus (p.sh., hidrocefalus, spina bifida). ⹠Probleme me mushkëritë, zemrën ose organet e tjera të fetusit. ⹠Tumoret ose masat brenda ose rreth fetusit, si teratomat sakrokoksigjeale. ⹠Anomalitë e placentës, të tilla si placenta praevia ose placenta accreta, të cilat mund të përbëjnë rrezik për nënën dhe foshnjën gjatë lindjes.
Kjo metodë e modernizuar e imazherisë është gjithashtu e dobishme në situatat kur shtatzëna ka probleme specifike shëndetësore, të tilla si anomalitë e mitrës, operacionet e mëparshme abdominale ose të legenit, sëmundje kardiovaskulare ose komplikime të tilla si preeklampsia, ose nëse vërehen probleme me transfuzionin e gjakut,
Në raste të tilla, Rezonanca magnetike mund të sigurojë informacione shtesë që janë të rëndësishme për planifikimin e trajtimit dhe menaxhimin e shtatzënisë.
Përdorimi i kontrastit duhet të jetë i kufizuar
Vendimi për përdorimin e mjeteve të kontrastit të përdorura për imazhe me rezonancë magnetike duhet të merret rast pas rasti dhe pas konstatimit të përfitimeve dhe rreziqeve.
Agjentët e kontrastit duhet të përdoren vetëm nëse ato ofrojnë informacion shtesë potencialisht thelbësor për pacientin ose fëmijën e palindur.
Nëse administrimi i një agjenti kontrasti konsiderohet i nevojshëm ose shumë domethënës, duhet të administrohet doza më e ulët e mundshme, pasi ata përmbajnë gadolinium që mund të depërtojë në placentë.
Agjentët e kontrastit të përdorur për imazhe me rezonancë magnetike nuk duhet të përdoren në shtatzëna me funksion të kufizuar të veshkave.
Ekzaminimi i fetusit zgjat mesatarisht 15 minuta, në rastet kur fetusi është i qetë, ndërsa te kompleksiteti i keqformimeve, ekzaminimi mund të zgjasë më shumë.
Sigurisht qĂ« ky ekzaminim ka kufizimet e veta, sepse nuk mund tâi bĂ«sh tĂ« gjitha sekuencat, si me njĂ« tĂ« rritur, njĂ« nga arsyet Ă«shtĂ« lĂ«vizja e fetusit, nĂ« tĂ« cilĂ«n nuk mund tĂ« ndikojmĂ«.
Vetë ekzaminimi është intensiv dhe i zhurmshëm, por që nuk ndikon shumë tek fetusi dhe është në interesin e gruas shtatzënë që të bëhet kur ka indikacion adekuat nga gjinekologu.
Pavarësisht pranisë së frikës, është e rëndësishme të mbani mend se ekipi profesional është gjithmonë pranë jush për të dhënë përgjigje të hollësishme për të gjitha pyetjet tuaja dhe për të siguruar sigurinë e çdo ekzaminimi. /Telegrafi/
Dr. Mirvete Aliu â Shabani, gjinekologe dhe obstetĂ«r Tel. 044 800 852
Në aspektin epidemiologjik mioma është tumori më i shpeshtë i organeve gjenitale femërore (20-30% e femrave, ose, gati çdo e 4-ta femër preket nga ky tumor). Haset më së shpeshti në moshat 35-45 vjeçe, më shpesh te femrat që nuk kanë lindur fëmijë.
Pse paraqiten miomat/shkaqet
Përpos që mund të jetë predispozicioni familjar, hormoni estrogjen poashtu luan një rol të madh në paraqitjen e miomave sidomos kur marrim parasysh rritjen e theksuar gjatë shtatzënisë, tërheqje ose ndalim i rritjes në menopauzë dhe mosparaqitje e tyre në klimakterium dhe te fëmijët.
Në aspektin patologjik mioma është tumor relativisht mirë i kufizuar (ka një pseudokapsulë), me konsistencë të fortë dhe nganjëherë me vatra të kalcifikuara. Histologjikisht përbëhet nga fije të muskulaturës së lëmuar dhe ind lidhor.
Vendi ku më së shpeshti lajmërohen miomet është trupi i mitrës, më rrallë qafa e mitrës dhe aparati mbajtës i mitrës (ligamentet). Në shumicën e rasteve miomët janë të shumtë (multiple), pra kemi të bëjmë me Uterus myomatosus.
Miomet në mitër mund të lokalizohen në murin e saj (intramural, më së shpeshti), nën mbështjellësin e mitrës në sipërfaqe (subseroz), nganjëherë pothuajse të lira në hapësirën e barkut dhe vetëm përmes një kërcelli të lidhur me mitër dhe së fundi mund të jenë të lokalizuara edhe nën mukozën e hapësirës së mitrës (submukoz). Këto të fundit shkaktojnë edhe gjakderdhje të mëdha vagjinale që gruan e qojnë në Anemi sekondare.
Miomet si tumore beninje qĂ« janĂ«, rriten ngadalĂ«. NĂ« rast tĂ« rritjes sĂ« shpejtĂ« kur nuk kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me shtatzĂ«ni, duhet tĂ« mendohet se kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« tumor tjetĂ«r qĂ« quhet sarkomĂ« (tumor âi keqâ, malinj). PĂ«rndryshe, vet miomet pothuajse shumĂ« rrallĂ« (nĂ«n 1%) ose fare nuk shndĂ«rrohen nĂ« tumore malinj.
Ankesat që mund të shkaktojnë miomat janë:
Miomet, në të shumtën e rasteve (50%) nuk japin simptome (vërehen rastësisht gjatë kontrollimit gjinekologjik). Përndryshe varësisht nga lokalizimi i lartpërmendur, madhësia dhe numri i tyre mund të shkaktojnë probleme të ndryshme. Një ndër to është çrregullimi në formë gjakderdhjeje (mioma intramurale, për shkak të pengesave në kontraktim të mitrës; mioma submukoze, për shkak të shtypjes në mukozë dhe lëndimit mekanik të saj; mioma subseroze, shtypje në fshikëzën e urinës ose në zorrë).
Një tjetër ankesë e shpeshtë janë dhimbjet gjatë menstruacioneve (dysmenorrhoe). Poashtu, anemia në mungesë të hekurit me plogështi e shkaktuar nga gjakderdhjet e lartpërmendura, mund të jetë problem serioz për femrën e prekur nga miomet.
Në rastet kur femra te e cila janë konstatuar miomet, mbetet shtatzënë, shpesh vjen deri te aborti, ose nëse shtatzënia zhvillohet më tutje, mund të kemi pengesë në lindje normale të fëmijës deri te çrregullimet në shkolitjen e placentes.
Uterus myomatosus (pra, shumë miome në mitër), mund të jetë edhe shkak i sterilitetit (që femra të mos mund të mbetet shtatzënë).
Si diagnostifikohen miomat?
Si te çdo sëmundje tjetër, edhe këtu është me rëndësi anamneza (ankesat e pacientes), bëhet ekzminimi gjinekologjik dhe sonografia (ultrazëri) vaginal, ku gjatë ekzaminimit gjinekologjik konstatohet rritje ose edhe deformim i mitrës.
Në ultrazë zakonisht shihen mirë miomet ku mund të përcaktohet lokalizimi, madhësia dhe numri i tyre. Këto të dhëna janë të rëndësishme për formën e terapisë e cila pason.
Ăka mund tĂ« bĂ«j femra pĂ«r tĂ« parandaluar shfaqjen e miomĂ«ve?
Parandalimi i paraqitjes së miomëve nuk është i mundur. Nga ana tjetër, kontrollimet e rregullta gjinekologjike mund të vërejnë miomet në stadin e hershëm. Në këto raste, ato duhet të përcillen me ultrazë çdo 6 muaj.
Cila është terapia e miomëve dhe a është mjekimi i tyre gjithmonë i nevojshëm?
Në rastet kur femra nuk ka simptome klinike (ankesa) nuk ka nevojë për terapi të miomëve (përjashtim bën rritja e tyre e shpejtë).
Se cilën formë të terapisë për mjekimin e miomëve do ta përdorim, varet nga mosha e pacientes, planifikimi familjar.
Terapia
1: Terapia hormonale: Me preparate antiestrogjene, me gestagene si dhe me GnRH-a. Qëllimi është të ndalet rritja e miomeve përmes ndërprerjes së efektit proliferativ të estrogjeneve. Pas ndërprerjes së terapisë mund të kemi efekt reversibil (kthyes). Kjo formë e terapisë mund të aplikohet edhe te miomet e mëdha. Në rastet kur kemi ndryshime regresive të miomëve, shërimi me preparate hormonale nuk ka efekt. Preparatet GnRH-analoga, mund të aplikohen edhe si terapi disa mujore para se të operohen miomet.
2: Terapia operative. Indikacion për këtë formë të mjekimit mund të janë: çrregullimet e përcjella me gjakderdhje të theksuar, dhimbjet, mbyllja (obstrukcioni) i ureterit, rritja e shpejtë, pasiguria në diagnozë (miomë ose tumor i vezores), steriliteti i femrës, komplikimet akute (përdredhja e miomes, infeksioni, etj). Operimi mund të bëhet me laparoskopi ose laparotomi dhe, atë në formë enukleimi (shkolitje) të miomëve me ruajtje të mitrës (te femrat që kanë dëshirë të lindin).
Te miomet submukoze, mund tĂ« provohet largimi i tyre me histeroskopi. FormĂ« tjetĂ«r operative Ă«shtĂ« heqja komplete e mitrĂ«s (histerektomia-HE) qĂ« mund tĂ« bĂ«het nĂ« forma tĂ« ndryshme (me laparoskopi â LSK, me laparotomi -LAP ose nĂ« formĂ« vagjinale). /Telegrafi/
Reumatizmi, në një koncept më të gjerë, është një grup i madh sëmundjesh që kanë një ndikim të thellë në jetën e përditshme të individëve, duke shkaktuar dhimbje dhe kufizime fizike. Ndërsa këto sëmundje mund të jenë të ngadalta, trajtimi dhe menaxhimi i duhur mund të ndihmojnë për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe për të mundësuar një jetë aktive
Dr. Besim Demolli Specialist i reumatologjisë Tel. +38344727068
Reumatizmi, i njohur gjithashtu si sëmundjet reumatike, përfshin një grup të gjerë sëmundjesh që ndikojnë në sistemin muskoloskeletor të trupit, veçanërisht në indin lidhor si kockat, kyçet, muskujt dhe ligamentet. Ky term përdoret për të përshkruar një sërë sëmundjesh që kanë si pasojë dhimbje, inflamacion dhe, në disa raste, dëmtim të përhershëm të indit të prekur.
Në një koncept më të gjerë, reumatizmi nuk është thjesht një çrregullim i kyçeve apo muskujve, por përfshin një grup të gjerë sëmundjesh që mund të ndikojnë në shumë sisteme të trupit. Shumë nga këto sëmundje janë autoimune, që do të thotë se sistemi imunitar i trupit gabimisht sulmon indet e tij, duke shkaktuar inflamacion dhe dëmtime. Disa forma të tjera të reumatizmit janë të lidhura me faktorë gjenetikë, të mjedisit, apo ndodhin për shkak të shkaqeve të jashtme si trauma, infeksione, apo stil i jetesës.
Llojet e sëmundjeve reumatike
Artriti Reumatoid (AR):Një sëmundje autoimune që shkakton inflamacion të qëndrueshëm në kyçe, i cili mund të çojë në dëmtim të kyçeve dhe të organeve të tjera. Osteoartriti (OA):Forma më e zakonshme e artritit, shpesh e lidhur me plakjen, që prek kërcin e kyçeve dhe mund të shkaktojë dhimbje dhe ngurtësi. Lupusi eritematoz sistemik (LES): Një sëmundje autoimune që mund të prekë shumë organe dhe sisteme të trupit, duke shkaktuar inflamacion dhe dëmtime. Spondiliti ankilozues: Një çrregullim që prek kryesisht shtyllën kurrizore, duke shkaktuar ngurtësim dhe dhimbje të shtyllës kurrizore dhe kyçeve. Gihti (Artriti urik): Një formë e artritit që shkaktohet nga grumbullimi i kristaleve të acidit urik në kyçe, shpesh në gishta. Fibromialgjia: Një gjendje që shkakton dhimbje të përhapura në muskuj dhe indet e buta, shpesh shoqëruar me lodhje, çrregullime të gjumit dhe probleme me përqendrimin.
Shkaqet dhe faktorët e rrezikut
Reumatizmi ka shkaqe të ndryshme që mund të variojnë nga faktorë gjenetikë, si dhe përjetimi i traumave, infeksioneve dhe faktorëve mjedisorë. Sëmundjet reumatike autoimune ndodhin kur sistemi imunitar i trupit gabimisht sulmon indet e tij.
Disa faktorë që mund të kontribuojnë për zhvillimin e këtyre sëmundjeve përfshijnë:
Faktorët gjenetik:Familjet që kanë histori të sëmundjeve reumatike kanë një rrezik më të lartë të zhvillimit të këtyre kushteve. Faktorët mjedisor: Stresi, infeksionet dhe ndotja mund të ndikojnë në zhvillimin e disa sëmundjeve reumatike. Mosha dhe gjinia: Disa lloje të reumatizmit janë më të zakonshme te gratë dhe zakonisht ndodhin në moshën e mesme apo më të vjetër. Faktorët e jetës:Dieta e pasur me yndyra të ngopura, pirja e duhanit dhe aktiviteti i pamjaftueshëm fizik mund të rrisin rrezikun për disa lloje të reumatizmit.
Simptomat dhe ndikimi në jetën e përditshme
Simptomat e reumatizmit mund të ndryshojnë nga një gjendje në tjetrën, por zakonisht përfshijnë dhimbje, ënjtje, ngurtësi të kyçeve dhe muskujve, lodhje dhe humor të ndryshuar. Njerëzit që vuajnë nga sëmundjet reumatike mund të përjetojnë periudha të pasuara pas shfaqjes së simptomave dhe periudha të përkeqësimit, të cilat mund të ndikojnë ndjeshëm në jetën e përditshme.
Edhe pse nuk ka një kurë të plotë për shumicën e formave të reumatizmit, trajtimi përqendrohet në menaxhimin e simptomave dhe përmirësimin e cilësisë së jetës. Kjo mund të përfshijë:
Medikamentet:Për të kontrolluar dhimbjen, inflamacionin dhe për të parandaluar dëmtimet e përhershme. Për shembull, anti-inflamatorët jo-steroid (NSAIDs), steroidet, dhe medikamentet imunosupresive. Terapia fizike: Ushtrime që ndihmojnë në përmirësimin e fleksibilitetit dhe forcës së muskujve. Kirurgjia: Në disa raste, kirurgjia mund të jetë e nevojshme për të riparuar dëmtimet e kyçeve ose për të zëvendësuar ato. Ndryshime në stilin e jetës:Ushqim i shëndetshëm, kontrollimi i peshës trupore dhe aktiviteti i rregullt fizik janë gjithashtu të rëndësishëm për menaxhimin e simptomave. /Telegrafi/
Neuropatia e nervit frenik i referohet një mosfunksionimi ose dëmtimi të nervit frenik, i cili është thelbësor për furnizimin motorik të diafragmës
Nervi frenik e ka origjinën nga palca kurrizore e qafës së mitrës (C3, C4 dhe C5) dhe inervon diafragmën, duke luajtur një rol kritik në frymëmarrje.
Shkaqet e neuropatisë së nervit frenik:
Neuropatia e nervit frenik mund të lindë nga një sërë shkaqesh, duke përfshirë:
Kur nervi frenik Ă«shtĂ« i komprometuar, ai ndikon nĂ« aftĂ«sinĂ« e diafragmĂ«s pĂ«r tâu tkurrur dhe relaksuar nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive, gjĂ« qĂ« mund tĂ« çojĂ« nĂ«:
Paraliza ose pareza diafragmatike: Rezulton në ulje të kapacitetit të mushkërive dhe vështirësi në frymëmarrje, veçanërisht të dukshme gjatë sforcimit fizik ose kur jeni shtrirë. Dispnea: Frymëmarrje e shkurtër, e cila mund të jetë e rëndë në rastet e paralizës dypalëshe. Ortopnea: Vështirësi në frymëmarrje kur jeni shtrirë. Hipoventilimi: Në raste të rënda, ulja e kapacitetit të ventilimit mund të çojë në hipoksi dhe hiperkapni.
Diagnoza
Diagnoza zakonisht bëhet bazuar në vlerësimin klinik dhe konfirmohet nga studimet imazherike dhe elektrofiziologjike, të tilla si:
Radiografia e gjoksit ose Fluoroskopia: Për të vëzhguar lëvizjen e diafragmës. Ultrasonografia: Për të vlerësuar trashësinë dhe lëvizjen e diafragmës. Studime për përcjelljen e nervave dhe elektromiografi (EMG): Për të vlerësuar funksionin e nervave dhe muskujve. Skanim MRI/CT: Për të identifikuar kompresimin e mundshëm ose anomalitë strukturore.
Trajtimi
Menaxhimi i neuropatisë së nervit frenik varet nga shkaku themelor dhe nga ashpërsia e gjendjes:
1. Menaxhimi konservativ
â VĂ«zhgim: NĂ« raste tĂ« lehta ose kur parashikohet rikuperim spontan.
â Terapia fizike: Fizioterapia e frymĂ«marrjes pĂ«r tĂ« forcuar muskujt e frymĂ«marrjes shtesĂ« dhe pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar funksionin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« frymĂ«marrjes.
â Ventilimi jo invaziv: TĂ« tilla si CPAP ose BiPAP, pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur frymĂ«marrjen, veçanĂ«risht gjatĂ« natĂ«s.
2. Trajtimi mjekësor
â Trajtimi i shkaqeve themelore: Trajtimi i infeksioneve, menaxhimi i çrregullimeve metabolike ose ndalimi i pĂ«rparimit tĂ« sĂ«mundjeve neurologjike.
â Menaxhimi i dhimbjes: NĂ«se neuropatia shoqĂ«rohet me dhimbje.
3. Ndërhyrjet kirurgjikale
â Ritmi i nervit frenik: NĂ« raste tĂ« caktuara, implantimi kirurgjik i njĂ« stimuluesi tĂ« nervit frenik pĂ«r tĂ« siguruar stimulim elektrik dhe pĂ«r tĂ« rivendosur funksionin e diafragmĂ«s.
â Plikimi i diafragmĂ«s: ShtrĂ«ngimi kirurgjik i diafragmĂ«s nĂ« rastet e paralizĂ«s sĂ« njĂ«anshme tĂ« diafragmĂ«s pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar mekanikĂ«n e frymĂ«marrjes.
â Rrezatimi ose heqja kirurgjikale: PĂ«r tumoret qĂ« shtypin nervin.
4. Terapitë e reja:
â Terapia e qelizave staminale dhe shartimi i nervave: Trajtime eksperimentale qĂ« synojnĂ« rigjenerimin nervor.
Duke pasur parasysh kompleksitetin e neuropatisë së nervit frenik, një qasje multidisiplinare që përfshin neurologë, pulmonologë dhe kirurgë torakale është shpesh e nevojshme për menaxhimin dhe kujdesin optimal.
Megjithatë, një qasje integruese që kombinon modalitete të ndryshme mjekësore mund të ndihmojë gjithashtu në trajtimin e neuropatisë së nervit frenik, duke neutralizuar me sukses komplikimet e frymëmarrjes. Terapitë e përmendura synojnë kryesisht në çështjet muskuloskeletore dhe nervore periferike dhe ato zakonisht nuk janë trajtimet e linjës së parë:
Masazh mjekĂ«sor â megjithĂ«se nuk synon drejtpĂ«rdrejt nervin frenik, ai mund tĂ« lehtĂ«sojĂ« tensionin e muskujve nĂ« zonĂ«n e qafĂ«s dhe shpatullave, duke reduktuar potencialisht çështjet dytĂ«sore si dhimbja ose shqetĂ«simi.
Segmentopunktura mund të ndihmojë duke stimuluar zonat e shtyllës kurrizore të lidhura me nervin frenik (C3, C4, C5), duke përmirësuar potencialisht funksionin nervor dhe duke lehtësuar tensionin e muskujve.
Osteopatia Ă«shtĂ« e pazĂ«vendĂ«sueshme. NĂ«se shtrembĂ«rimet prekin rrugĂ«t nervore â kĂ«to rregullime mund tĂ« lehtĂ«sojnĂ« presionin mbi nervat spinale tĂ« qafĂ«s sĂ« mitrĂ«s (C3-C5), duke ndihmuar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« funksionimin e nervit frenik.
Relaksimi post-izometrik (PIR) mund të zvogëlojë tensionin e muskujve dhe potencialisht të lehtësojë problemet dytësore muskulo-skeletore që mund të përkeqësojnë kompresimin nervor ose të çojnë në modele kompensuese të frymëmarrjes.
Terapia Radiale Shockwave â megjithĂ«se pĂ«rdoret kryesisht pĂ«r çështjet muskuloskeletore, ajo mund tĂ« nxisĂ« shĂ«rimin e indeve dhe rigjenerimin e nervave. Duhet pasur kujdes pĂ«r shkak tĂ« natyrĂ«s sĂ« tij indirekte dhe jo specifike pĂ«r neuropatinĂ« e nervit frenik.
Sistemi Super Induktiv (SIS) mund të përmirësojë funksionin e muskujve dhe stimulimin nervor, ndoshta i dobishëm për përmirësimin e funksionit të diafragmës dhe muskujve ndihmës. Kërkohen më shumë kërkime për efektet e drejtpërdrejta në neuropatinë e nervit frenik.
Terapia me laser me intensitet të lartë (HILT) është në gjendje të ndihmojë rigjenerimin e nervit dhe të zvogëlojë inflamacionin ose dhimbjen në zonën e qafës së mitrës, duke përmirësuar potencialisht funksionin e nervit frenik në mënyrë indirekte.
Integrimi i këtyre terapive mund të jetë më efektiv, duke u fokusuar në:
Reduktimi i problemeve dytësore: Dhimbja, tensioni i muskujve dhe qëndrimi i dobët mund të përkeqësojnë vështirësitë në frymëmarrje, kështu që këto terapi mund të ndihmojnë në lehtësimin e këtyre komplikimeve. Promovimi i shërimit: Teknikat si HILT dhe terapia me valë goditëse radiale mund të mbështesin shërimin e indeve dhe nervave. Përmirësimi i funksionit: Osteopatia, SIS dhe PIR mund të përmirësojnë funksionin nervor dhe muskulor, ndoshta duke ndihmuar diafragmën në mënyrë indirekte. /Telegrafi/
Login
