30 korrik 1945 – Dita e lindjes së shkrimtarit

Nga Leonard Veizi
Në rrugët e Parisit, si në një fantashkencë, ka hije që ecin më ngadalë se kalimtarët. Ato ndalen pranë vitrinave, zhduken pas qosheve të mjegullta, shfaqen befas në ndonjë kafene të harruar. Janë hije që nuk mbajnë emra të qartë, as fytyra të plota. Janë kujtime, të kaluara e të fshira, njerëz që ndoshta kanë ekzistuar vetëm në ndjesinë e një fëmije të përgjumur që kërkon prindërit e tij në një qytet të zhurmshëm. Pikërisht në këtë univers të zymtë dhe të tronditur nga pasiguria e identitetit, lindi dhe u rrit Patrik Modiano, shkrimtari francez që e shndërroi mungesën në temë qendrore, harresën në strukturë narrative, dhe kujtimin e lënduar në art të lartë letrar…
…Përmes veprës së tij, Modiano eksploron thellësisht ndërlidhjen mes memories, identitetit dhe historisë, duke krijuar një atmosferë melankolike dhe misterioze që i fton lexuesit të zhytën në thellësitë e ndërgjegjes njerëzore. Ai kërkon vazhdimisht përgjigje për pyetjet themelore mbi atë se kush jemi dhe si na formëson e kaluara, edhe kur ajo mbetet e paqartë apo e humbur.
Rrënjë
Patrik Modiano lindi më 30 korrik 1945, në Boulogne-Billancourt, në periferi të Parisit, vetëm disa muaj pas çlirimit të Francës nga nazistët. Ishte një fëmijë i një kohe të pasigurt dhe një familjeje të përçarë: babai i tij, Alberto Modiano, ishte një hebre sefardik me origjinë italiane, i cili kishte qëndruar në Paris gjatë pushtimit gjerman dhe ishte përfshirë në veprimtari të dyshimta, ndërsa nëna, aktorja belge Luiza Kolpain, ishte shpesh e munguar dhe e ftohtë. Fëmijëria e tj kaloi ndër internate të ashpra dhe kujdes të shpërfillur, duke i lënë atij një ndjenjë të thellë braktisjeje, që do të shfaqej më vonë si temë themelore e veprës së tij. Vëllai i tij më i vogël, Rudi, vdiq në moshë të njomë, një ngjarje që e shënjoi përjetë. Modiano ia dedikoi shumë nga librat e tij emrit të vëllait, sikur të përpiqej ta mbante të gjallë në faqet e kujtesës.
Letërsia e kujtimit
Në qendër të veprës së Modiano-s është Parisi – jo ai turistik dhe i ndritshëm, por një Paris gri, melankolik, me rrugë të mjegullta, kafene të errëta dhe apartamente të mbyllura plot sekrete. Shkrimtari ndjek në romanet e tij personazhe që kërkojnë një të kaluar të zhdukur, që përpiqen të rindërtojnë jetën e dikujt tjetër – apo edhe të vetes – përmes fragmentesh të çoroditura kujtese, emrash që nuk përputhen, adresash të fshira nga hartat.
Romane si “La Place de l’Étoile” më 1968, “Rue des boutiques obscures” apo e ardhur në shqip si “Rruga e dyqaneve të errëta” më 1978, fitues i Çmimit Goncourt, “Dora Bruder” 1997 dhe “Accident nocturne” apo në shqip: “Aksident natën” më 2003, nuk janë vetëm histori, janë investigime poetike mbi atë çfarë do të thotë të jesh njeri në një botë ku identiteti është gjithnjë në rrëshqitje, dhe ku e kaluara është më shumë zbrazëti sesa fakt.
Në “Dora Bruder”, Modiano ndjek gjurmët e një vajze hebreje që u zhduk gjatë pushtimit nazist, përmes kërkimeve në arkiva, gazeta të vjetra dhe kujtime personale. Ai nuk e plotëson dot portretin e saj, por pikërisht përmes kësaj mospasjeje, ai i jep zë gjithë atyre për të cilët historia ka heshtur.
Nobeli i heshtur
Në vitin 2014, Akademia Suedeze i dha Patrik Modiano-s Çmimin Nobel për Letërsi, me motivacionin: “Për artin e shkrimit të kujtimeve, me të cilat evokon fatet njerëzore më të pakapshme dhe përmes të cilave ai ka zbuluar jetën e njerëzve gjatë periudhës pushtimit”.
Në vend që të ndriçonte të shkuarën me prozhektor, Modiano e rindërton me dritë të zbehtë, duke lënë hapësira të bardha që lexuesi duhet t’i mbushë vetë. Ai nuk është një shkrimtar i ndërtimit klasik, por një zhbirues i të padukshmes, një arkeolog i kujtesës së thyer, një topograf i heshtjes.
Kur mori Nobelin, Modiano nuk mbajti ndonjë fjalim të madh. I rezervuar, i përkorë, ai është një ndër të paktët laureatë të Nobelit që ka preferuar të mos bëjë zhurmë, në një epokë që shpesh vlerëson më shumë figurën publike sesa veprën.
Stili
Kritika është shprehur se stili i tij është shpesh minimalist, i pastër, thuajse i zhveshur nga retorika, por bart në heshtjen e vet një ngarkesë emocionale të thellë. Fjalitë e tij janë të shkurtra, të qeta, por me një ritëm të veçantë: ato nuk tregojnë – kërkojnë; nuk zbulojnë – përpiqen të kujtojnë. Letërsia e Modiano-s është një akt rikthimi, jo drejt ngjarjes, por drejt jehonës së saj.
Në mjegull
Sot, Patrik Modiano mbetet një nga figurat më të veçanta të letërsisë bashkëkohore. Ai ka shkruar dhjetëra vepra që, edhe pse të ngjashme në atmosferë dhe ndërtim, kurrë nuk përsëriten. Letërsia e tij është si të ndjekësh hapat e tua në mjegull: duken për një çast, pastaj zhduken… Por ti e di se kanë qenë aty.