RĂ«nia e mitit âConcordeâ, fundi nĂ« flakĂ« i legjendĂ«s sĂ« qiellit
25 korrik 2000 â Fluturimi 4590
Nga Leonard Veizi
Ishte kulmi i teknologjisĂ« ajrore. Elegant dhe rrĂ«qethĂ«sisht i shpejtĂ«. Quhej âConcordeâ. Dhe pĂ«r mbi 30 vjet fluturoi pĂ«rtej Atlantikut, duke lidhur kontinentet nĂ« njĂ« kohĂ« rekord. Por vetĂ«m kaq: pas njĂ« epoke tĂ« shkĂ«lqimit, ai u detyrua tĂ« dilte nĂ« pension, si njĂ« kampion qĂ« ndalet kur lavdia Ă«shtĂ« ende e freskĂ«t. Sepse besohej se, pĂ«r kohĂ«n qĂ« fluturoi, ai e kishte pĂ«rmbushur ciklin e tij tĂ« jetĂ«s nĂ« ajĂ«r.
âŠDhe tani, pas 22 vitesh, njĂ« kapitull i ri mund tĂ« jetĂ« duke u hapur. NjĂ« avion i ri pĂ«r transport pasagjerĂ«sh, i quajtur âOvertyrĂ«â, i zhvilluar nga kompania amerikane âBum Supersonikâ, pritet tĂ« jetĂ« pasardhĂ«si i mundshĂ«m i Concorde-it. NjĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r tĂ« rikthyer epokĂ«n e fluturimeve supersonike, pas boshllĂ«kut qĂ« la pas largimi nga qarkullimi i legjendĂ«s Concorde.
Avioni supersonik
âConcordeâ ishte njĂ« avion komercial supersonik qĂ« bĂ«ri fluturimin e parĂ« mĂ« 1969 dhe qĂ«ndroi nĂ« shĂ«rbim deri mĂ« 2003. Ai arrinte njĂ« shpejtĂ«si dyfish mĂ« tĂ« madhe se ajo e zĂ«rit, duke u mundĂ«suar pasagjerĂ«ve tĂ« pĂ«rshkonin distanca tĂ« gjata pĂ«r njĂ« kohĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« shkurtĂ«r. Simbol i krenarisĂ« dhe progresit inxhinierik tĂ« shekullit XX, Concorde pĂ«rfaqĂ«sonte teknologjinĂ« mĂ« tĂ« avancuar tĂ« kohĂ«s, por kishte edhe kosto tĂ« larta operative dhe ndikime tĂ« ndjeshme mjedisore, qĂ« pĂ«rfundimisht çuan nĂ« tĂ«rheqjen e tij nga shĂ«rbimi.
Ky avion ishte një bashkëpunim britaniko-francez dhe u operua vetëm nga dy kompani ajrore: Air Franca dhe Air Britania. Gjatë fluturimit në lartësi 16 000 deri në 18 000 metra, Concorde arrinte shpejtësinë 2,04 Mach, ndërkohë që mbante nga 92 deri në 128 pasagjerë.
Filmi
âConcordeâ-it iu bĂ« njĂ« reklamĂ« e paparĂ«. Madje u investua qĂ« ai tĂ« ishte âaktoriâ kryesor i njĂ« filmi. âThe Concorde⊠Airport â79â Ă«shtĂ« titulli i tij origjinal, por Televizioni Shqiptar e trasmetoi atĂ« me nje version tĂ« shkurtuar si âAeroport 79â. Ai Ă«shtĂ« filmi i katĂ«rt dhe i fundit nĂ« serinĂ« âAirportâ, e cila pĂ«rqendrohet nĂ« krizat dhe katastrofat e fluturimeve ajrore. Ky film u publikua nĂ« vitin 1979 dhe pĂ«rqendrohet te njĂ« fluturim me avionin supersonik âConcordeâ, njĂ« nga avionĂ«t mĂ« tĂ« shpejtĂ« tĂ« kohĂ«s, i njohur pĂ«r aftĂ«sinĂ« e tij pĂ«r tĂ« kaluar shpejtĂ«sinĂ« e zĂ«rit.
Filmi u drejtua nga Deivid Louell Riç. Kasti i gjithë yjeve përfshin Xhorxh Kenedi, i cili u shfaq në të katër filmat nga seria e Aeroportit, dhe me Alen Delon, Susan Bleikli dhe Robert Vagner në rolet kryesore.
NĂ« film, kompania ajrore pĂ«rgatitet pĂ«r njĂ« fluturim ndĂ«rkombĂ«tar nga SHBA nĂ« Paris dhe mĂ« pas nĂ« MoskĂ«. GjatĂ« kĂ«tij udhĂ«timi, njĂ« gazetare â e interpretuar nga Susan Bleikli â zbulon njĂ« komplot tĂ« rrezikshĂ«m qĂ« pĂ«rfshin njĂ« biznesmen tĂ« fuqishĂ«m dhe armĂ« ilegale. Ky biznesmen pĂ«rpiqet tĂ« sabotojĂ« fluturimin pĂ«r tĂ« mbuluar veprimet e tij tĂ« paligjshme, duke vĂ«nĂ« nĂ« rrezik jetĂ«n e pasagjerĂ«ve dhe ekuipazhit.
Aksionet pĂ«rfshijnĂ« disa tentativa pĂ«r tĂ« rrĂ«zuar avionin, me avionĂ« luftarakĂ« qĂ« e ndjekin dhe njĂ« raketĂ« tĂ« lĂ«shuar pĂ«r tĂ« goditur avionin. Kapiteni, i luajtur nga Alen Delon, dhe ekuipazhi bĂ«jnĂ« pĂ«rpjekje heroike pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar pasagjerĂ«t. Dhe njĂ« avion tip âConcordeâ ishte i gatshĂ«m tĂ« bĂ«nte shumĂ« akrobaci pĂ«r tâi shpĂ«tuar rrezikut, aq sa mund tĂ« besoje se ai kishte vetitĂ« e njĂ« avioni luftarak dyvendĂ«sh.
Filmi nuk pati sukses tĂ« madh kritik dhe u konsiderua si njĂ« pĂ«rpjekje mĂ« e dobĂ«t krahasuar me filmat e mĂ«parshĂ«m tĂ« serisĂ« âAirport.â PavarĂ«sisht skenave tĂ« mĂ«dha aksioni dhe prezencĂ«s sĂ« âConcordeâ-it, filmi shpesh ironizohet pĂ«r skenarin dhe aktrimin, dhe Ă«shtĂ« parĂ« mĂ« shumĂ« si njĂ« aventurĂ« âB movieâ â qĂ« simblizon njĂ« film tĂ« lirĂ« dhe tĂ« bĂ«rĂ« keq, â sesa njĂ« thriller serioz.
Ndonëse u pasqyrua në mënyrë kritike dhe pati pak arkëtime në Amerikën e Veriut, filmi ishte një sukses komercial ndërkombëtarisht, duke fituar një total prej 65 milionë dollarësh me një buxhet prej 14 milionë dollarësh në prodhim.
Konkurenti
âConcordeâ hyri nĂ« shĂ«rbim mĂ« 21 janar 1976. Fluturimet transatlantike ishin tregu kryesor. Por âAir Franceâ dhe âBritish Airwaysâ mbetĂ«n klientĂ«t e vetĂ«m me shtatĂ« korniza avioni secili.
Konkurrenti i tij i vetĂ«m ishte prodhimi rus âTupolev Tu-144â, qĂ« transportonte pasagjerĂ« nga nĂ«ntori 1977 deri nĂ« njĂ« aksident nĂ« maj 1978. NjĂ« tjetĂ«r konkurrent i mundshĂ«m, Boeing 2707, u anulua nĂ« 1971. KĂ«shtu qĂ« âConcodreâ mbeti i vetĂ«m.
NdĂ«rkohĂ« me avionin âOvertureâ, kompania amerikane âBoom Supersonicâ synon tĂ« arrijĂ« shpejtĂ«si prej 1.7 Mach, me deri nĂ« 80 pasagjerĂ« nĂ« bord dhe distanca mbi 6800 kilometra. Por fluturimi i tij i parĂ« me pasagjerĂ« vlerĂ«sohet tĂ« realizohet rreth vitit 2029.
Tragjedia
MĂ« 25 korrik 2000, nĂ« pistĂ«n e aeroportit âSharl de Golâ nĂ« Paris, krenaria mĂ« e madhe ajrore e EvropĂ«s u kthye nĂ« tmerr. Fluturimi 4590 i Air FrancĂ«s, me destinacion Nju Jorkun, u rrĂ«zua vetĂ«m pak çaste pas ngritjes, duke marrĂ« me vete 113 jetĂ« njerĂ«zish â 100 pasagjerĂ« (shumica turistĂ« gjermanĂ«), nĂ«ntĂ« anĂ«tarĂ« tĂ« ekuipazhit dhe katĂ«r persona nĂ« tokĂ«. Brenda sekondash, krenaria supersonike u pĂ«rfshi nga flakĂ«t dhe u pĂ«rplas mbi njĂ« hotel nĂ« komunĂ«n GonĂšs, nĂ« periferi tĂ« Parisit.
Hetimet treguan se një copëz metali, e rënë më parë nga një avion tjetër, kishte mbetur në pistë dhe goditur gomën e përparme të Concorde-it. Shpërthimi i gomës çau një prej rezervuarëve të karburantit dhe shkaktoi një zjarr të menjëhershëm që përfshiu motorët. Me flakët që konsumonin krahun dhe pa mundësi për të fituar lartësi, avioni u rrëzua dy minuta pas ngritjes.
Ishte ky i vetmi aksident fatal nĂ« historinĂ« 27-vjeçare tĂ« Concorde-it â njĂ« makinĂ« fluturuese qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonte aleancĂ«n e teknologjisĂ« me luksin, Ă«ndrrĂ«n e njerĂ«zimit pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar mĂ« shpejt se zĂ«ri, pĂ«r ta pĂ«rshkuar Atlantikun pĂ«r mĂ« pak se tre orĂ«. Por, as Ă«ndrrat mĂ« tĂ« guximshme nuk janĂ« tĂ« paprekshme nga fati.
Ky aksident tragjik shĂ«noi fillimin e fundit pĂ«r epokĂ«n supersonike. NĂ« vitin 2003, tĂ« dy flotat â britanike dhe franceze â u tĂ«rhoqĂ«n nga qarkullimi, duke i dhĂ«nĂ« fund kĂ«saj periudhe tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« historinĂ« e aviacionit.
Epilogu
Ky nuk ishte thjesht njĂ« aksident ajror; ishte pĂ«rplasja simbolike e teknologjisĂ« me kufijtĂ« e saj. NjĂ« kujtesĂ« e dhimbshme se edhe arritjet mĂ« tĂ« lavdishme tĂ« njerĂ«zimit mbeten tĂ« brishta. Dhe nĂ« heshtjen qĂ« pasoi, Concorde mbeti nĂ« kujtesĂ«n tonĂ« jo vetĂ«m si njĂ« mjet udhĂ«timi i jashtĂ«zakonshĂ«m, por si njĂ« mit i vĂ«rtetĂ« i qiellit â qĂ« njĂ« ditĂ« ra nĂ« tokĂ«.