Kur José Saramago botoi “Ungjilli sipas Jezu Krishtit” në vitin 1991, nuk solli thjesht një roman, solli një shpërthim. Me një stil të fuqishëm e herë-herë ironik, shkrimtari e riktheu historinë e Krishtit në tokë, duke e parë nga një kënd krejt njerëzor. Kritika ndërkombëtare e përqafoi menjëherë: një kryevepër letrare, filozofike dhe narrative.

Por në Portugali, vepra ndezi zemërimin e Kishës Katolike dhe solli censurë të hapur: qeveria e përjashtoi nga garat letrare evropiane, duke e quajtur blasfemi. I zhgënjyer, Saramago u largua përgjithmonë nga vendlindja, por romani mbeti si dëshmi se arti, kur është i vërtetë, nuk kërkon leje për të sfiduar.

Në faqet e librit, Jezusi shfaqet jo si figurë e paarritshme, por si njeri me dyshime, frikëra dhe pasione. Pikërisht kjo qasje njerëzore e bëri romanin të rrezikshëm për disa, por po aq të çmuar për ata që kërkojnë letërsi që guxon të bëjë pyetje.

Sot, “Ungjilli sipas Jezu Krishtit” lexohet jo vetëm si një rishkrim biblik, por si një reflektim i thellë mbi pushtetin, moralin dhe lirinë e mendimit. E ndërsa debati mbi të nuk është shuar, ai vazhdon të mbetet një nga veprat më të guximshme të shekullit XX./KultPlus.com

Poezi nga Martin Camaj, prej vëllimit poetik “Palimpsest”

Në fjalë sqarohet qiell e dhé bashkë:

ajo âshtë një strajcë e në tê mundemi 

me bartë stinët e motit, akull e zjarm. 

Pa atê, një lëvizje në ftyrë, buzëqeshja, 

do të vështrohej si një grimasë. 

Për një kukuk! dhe qyqja shndërrohet

me gjithë pupla në drû e del e i këndon 

kohës n’orën e murit:

këndej nis edhè muzika 

e lidhet me dritën e gjithësisë, 

dashuninë, 

pa krahasim me asnjë fjalë tjetër./KultPlus.com

Më 1 gusht 2025, Netflix publikoi filmin e shumëpritur “My Oxford Year”, një romancë e bazuar në romanin me të njëjtin titull nga autorja Julia Whelan. Vetëm pak ditë pas premierës, filmi u rendit në Top 10 filmat më të shikuar globalisht në Netflix, duke arritur vendin e parë në më shumë se 40 vende, përfshirë Kanada, Francë, Australi, Greqi dhe Argjentinë.

Në qendër të filmit është Anna (luajtur nga Sofia Carson), një studente amerikane ambicioze që lë pas një mundësi të artë pune në politikë në SHBA, për të ndjekur një master në letërsi në Universitetin e Oksfordit. Aty takon Jamie (Corey Mylchreest), një tutor misterioz me një të kaluar të ndërlikuar, i cili do të ndryshojë rrjedhën e jetës së saj në mënyrë të papritur, përcjellë KultPlus.

Ajo që nis si një romancë e ëmbël mes dy të rinjve me botë të ndryshme, kthehet në një histori të ndërlikuar e prekëse, e mbushur me dilema personale, dashuri, dhe sakrificë. Filmi synon të sjellë më shumë se një “rom-com” të lehtë, përpiqet të eksplorojë thellësisht emocionalisht zgjedhjet që bëjmë për veten dhe për të tjerët.

Filmi ka ngjallur reagime të fuqishme dhe të përziera. Nga njëra anë, publiku është ndjerë emocionalisht i lidhur me rrëfimin. Në rrjetet sociale, shumë shikues kanë shprehur se filmi i ka “thyer emocionalisht”, dhe se është një përvojë “e dhimbshme, por e bukur”. Një koment popullor në Twitter thotë:
“I hyra për një romancë klasike, dola me sytë me lot. Dhe e vlen çdo sekondë.”

Nga ana tjetër, kritikët kanë qenë më skeptikë. Portale si The Guardian, Decider dhe Gulf News e kanë përshkruar filmin si të bukur vizualisht, por jo shumë origjinal në narrativë. Kritikët vënë në dukje se skenari është i mbushur me kliçet klasike të dramave romantike, dhe se marrëdhënia mes personazheve nuk arrin gjithmonë të jetë bindëse në thellësi emocionale.

Megjithatë, performanca e aktorit dytësor Harry Trevaldwyn si Charlie, shoku i ngushtë dhe komik i protagonistes, ka marrë vlerësime të larta, duke u cilësuar si një nga aspektet më të freskëta të filmit.

Një tjetër element që i jep forcë filmit është vetë ambienti i Oksfordit. Arkitektura historike, bibliotekat madhështore dhe mjediset akademike i japin filmit një ndjesi elegante dhe poetike, që e bën tërheqës vizualisht edhe për ata që nuk janë të dhënë pas dramave romantike. Regjisorja ka shfrytëzuar në maksimum bukurinë autentike të këtij qyteti të lashtë për të krijuar një atmosferë që flet vetë për përvojat jetësore.

Kolona zanore e filmit, dhe veçanërisht kënga “Kaleidoscope” nga artistja Chappell Roan, është përmendur si një nga momentet më prekëse. Kënga luan në sfondin e një prej skenave më intensive emocionalisht dhe ka fituar popullaritet të madh edhe më vete.

“My Oxford Year” nuk është thjesht një film dashurie, është një udhëtim emocional që të kujton se disa takime ndryshojnë gjithçka. Është nga ato histori që të lënë gjurmë, jo për fundin që kanë, por për ndjenjën që të zgjojnë gjatë gjithë rrugës./KultPlus.com

Më 10 gusht 1960, në qytetin bregdetar të Malagës, në jug të Spanjës, lindi José Antonio Domínguez Bandera, i njohur sot në mbarë botën si Antonio Banderas. Ai do të bëhej një nga aktorët më të njohur spanjollë në kinemanë ndërkombëtare dhe një simbol i suksesit të artistëve evropianë në Hollywood.

Djallëzia e natyrshme, sharmi mesdhetar dhe energjia shpërthyese që ai do të sillte në ekran kishin rrënjët në fëmijërinë e tij të zakonshme në Malaga. Banderas u rrit në një familje modeste: i ati ishte polic, ndërsa nëna mësuese. I apasionuar pas futbollit, ai ëndërronte një të ardhme si sportist, por një dëmtim në këmbë i preu rrugën sportive. Pikërisht atëherë, në adoleshencë, zbuloi teatrin, një pasion që do t’i ndryshonte jetën, transmeton KultPlus.

Pas studimeve në Shkollën e Artit Dramatik në Malaga, ai u zhvendos në Madrid në fillim të viteve ’80, ku iu bashkua Teatrit Kombëtar të Spanjës. Fati i buzëqeshi kur takoi regjisorin Pedro Almodóvar, i cili do ta kthente në një ikonë të kinemasë spanjolle me filma si “Labirinti i dëshirës” (Laberinto de pasiones) dhe “Ligji i dëshirës” (La ley del deseo).

Por ishte viti 1992 kur Banderas bëri hapin e madh drejt Hollywood-it, me filmin “The Mambo Kings”, ndjekur nga rolet në “Philadelphia”, “Desperado”, “Evita”, “The Mask of Zorro” dhe shumë të tjerë. Ai u bë një nga aktorët e parë hispanikë që arriti sukses të madh në tregun amerikan, duke ruajtur identitetin dhe stilin e tij të veçantë.

Lindja e Antonio Banderas nuk është thjesht data e një aktori, është dita kur kinoja europiane fitoi një zë të ri dhe Hollywoodi zbuloi një yll të ndritshëm nga jugu i Spanjës. Që prej 10 gushtit 1960, rrugët e Malagës janë më të pasura me kujtimin e një djali që ëndërroi të bëhej legjendë, dhe ia doli./KultPlus.com

Shkruan Albert Vataj

Malësorja Aurora Lumaj nga Vukli i Kelmendit shpallet “Miss Bjeshka 2025”, kurorëzohet nga Presidenti i Republikës, Bajram Begaj

Më 10 Gusht 2025, në vendin e quajtur Qafa e Predelecit, u zhvillua një nga shpërfaqjet më fantastike dhe më origjinale të etnofolkut, një nga traditat më të shkëlqyera të Malësisë së Madhe, Miss Bjeshka 2025. Pas një beteje konkurruese me vajzat e tjera malësore, juria ka zgjedhur më të bukurën e vajzave, më të bukurën e dheut të Malësisë, vajzën nga Vukli i Kelmendit, që vjen nga Kanadaja për të marrë pjesë dhe për të fituar në Logun e Bjeshkëve, në triumfin e festës së traditës.

Ndryshe nga vitet e tjera, këtë vit, e bukura e Malësisë, vajza e Logut të Bjeshkëve, Zana e këtyre maleve kreshnike, mbushur me histori e legjenda, u kurorëzua nga Presidenti i Republikës, Bajram Begaj.

“Logun e Bjeshkëve”, është një manifestim më të jashtëzakonshme kulturore, tradicionale dhe historike, me veçori unike dhe karakteristikat e spikatura që e kanë trashëguar dhe e mbajnë atë si një hajmali në gjerdanin e mrekullive të Malësisë.

I rikthyer nga kohë e largët, ky event që zhvillohet çdo vit, që nga vitin 1998, të shtunën e dytë të muajit Gusht në fshatin Lepushë të Kelmendit në vendin e quajtur Qafa e Predelecit, sinjifikon shpirtin e pasur që ka begatuar këtë tokë, këtë natyrë, këtë vend me tradita dhe vlera përfaqësuese.

Malsia e Madhe përmes “Logut të Bjeshkëve”, u rrëfen të gjithëve atë që ka qenë dhe do të mbetet në shekuj e shtrenjtë dhe e çmuar, amanetin e ruajtur thellë në gjirin e këtyre maleve dhe në shpirtin e këtyre njerëzve të mrekullueshëm, të thesarit të traditës, të hirit hyjnor të malësores.

Historia e “Logut të Bjeshkëve”, si lindi dhe u kultivua kjo traditë e malësorëve

Është një manifestim kulturor që zhvillohet çdo vit që nga vitin 1998 në të shtunën e dytë të muajit Gusht në fshatin Lepushë të Kelmendit në vendin e quajtur Qafa e Predelecit.

Në këtë manifestim vajzat e Kelmendit konkurojnë për të qenë më e bukura e Bjeshkëve, për të fituar kurorën “Miss Bjeshka”. Ky është një rast shumë i mirë që ju të njiheni dhe me veshjet tradicionale, këngët dhe vallet e Kelmendit.

Historia e Logut të Bjeshkëve është e hershme. Dikur njerëzit në mënyrë formale e të paorganizuar e shprehnin simpatinë e tyre për një nga vajzat apo nuset e fshatit, duke e vlerësuar atë nga hiret e saj. Ajo personifikohej si e veshur mirë, e pastër dhe shëndetplotë. Ky vlerësim bëhej në momentin që ajo shihej në rrugë për tek kroi i fshatit apo ceremoni e festa si të dielave në Kishë. Ajo kthehej në simbol të bukurisë dhe të gjithë mundoheshin ta imitonin në mënyrën se si ajo , vishej, sillej, ecte, këndonte. Dikur kjo ditë logu kishte karakter fetar ajo zhvillohej diten e Shna Prendes, në Malësi njihej si festa e bjeshkatarëve, ndaj kjo festë ka marr emrin “Logu i Bjeshkeve”.

Ndër vite në zonën e Kelmendit ka ekzistuar një “log” që në ato kohëra quhej ‘Logu i Nuseve’ ,ky “log” filloi në kishat kryesore të fshatrave të Komunës Kelmend: Selcë, Vukel, Vermosh. Nuset merrnin pjesë në këto fshatrave në mungesë të kishave të tjera dhe udhëtonin disa orë për të arritur në meshë. Pas meshës të gjithë banorët e fshatrave organizonin një spektakël që në këtë zonë quhet: ”log” (një fushë ku mblidheshin të gjithë banorët e fshatrave për të parë nuset e atij viti që ishin martuar në këto fshatra dhe për të përzgjedhur më të bukurën). Në vitin 1998 nga “logu i nuseve” ky spektakël u quajt “Logu I Bjeshkëve” ku tashmë nuk janë nuset por vajzat e fshatrave që marrin pjesë në këtë konkurs jo vetëm bukurie dhe përzgjidhet më e bukura. “Logu” ka mbi të gjitha një vlerë të jashtëzakonshme artistike dhe kulturore pasi shfaqet përveç bukurisë edhe trashëgimia kulturore e trevës, veshjet karakteristike, vallet, këngët, instrumentet, lojërat popullore etj./KultPlus.com

Hapni sytë e shikoni realitetin me sy, shihni se jemi vendi ma i mbrapambetun i Europës e konkurojmë edhe për botën. Pse?…

Mjerisht duket se tash shumë kohë ne nuk na punon logjika si tjerëve: i thurim lavde vedit për mbrapambetjen tonë, turpet i quejmë ‘virtyte të larta të kombit’.

Jemi verbue shpirtnisht pse na mungon mendja e kthjelltë e inteligjenca për me pa se ku jemi; na mungojnë vullneti e trimnia për me thanë të vërtetën…

Shka na mungon ne që mos të jemi si europjanët tjerë? Toka, jo; dielli e deti, jo. Na mungon mendja e mentaliteti e, mbi të gjitha dashunia. Nuk na sjell lavdi lashtësia, në qoftë se nuk jemi të qytetnuem. Nuk na sjell lavdi origjina, në qoftë se jemi të përçamë dhe mendojmë si t’i bajmë vorrin vëllaut./KultPlus.com

“Greensleeves” është një baladë tradicionale angleze që daton që nga fundi i shekullit të 16-të, me tekst dhe melodi që përcjellin një ndjenjë të thellë mallëngjimi dhe dashurie të pamundur. Melodia e saj është e butë, melankolike dhe mbresëlënëse, ndërsa tekstet flasin për një dashuri të braktisur, për një zemër të thyer dhe një mall të pashuar për një grua që nuk e kthen ndjenjën.

Për shumë shekuj, është përfolur se kënga mund të jetë shkruar nga mbreti Henry VIII për Anne Boleyn, gruaja e tij e dytë, megjithëse nuk ka prova përfundimtare për këtë. Kjo legjendë i shton një tjetër shtresë romantike dhe dramatike baladës, duke e lidhur me një nga historitë më të trazuara të dashurisë në historinë britanike, transmeton KultPlus.

Kënga përmend një grua me mëngë të gjelbra (“green sleeves”), simbol i pasionit dhe dashurisë në kulturën popullore të kohës. I dashuri i saj i refuzuar shpreh dhimbjen dhe habinë që dashuria e tij e sinqertë nuk u kthye kurrë.

“Greensleeves” mbetet një kryevepër e thjeshtësisë muzikore dhe emocionale. Ajo ka frymëzuar kompozitorë klasikë, muzikantë modernë dhe është përdorur gjerësisht në filma, seriale dhe muzikë bashkëkohore. Ndikimi i saj është aq i fortë, sa që melodia është përdorur edhe për këngë të tjera, përfshirë dhe himnin e Krishtlindjes “What Child Is This?”.

Në vijim KultPlus ua sjell një fragment të “Greensleeves”:

“Alas, my love, you do me wrong
To cast me off discourteously;
And I have loved you so long,
Delighting in your company.”/KultPlus.com

Në historinë e mendimit letrar, Aristoteli zë një vend qendror si filozofi që hodhi bazat e para të studimit sistematik të artit dhe letërsisë. Me veprën e tij madhore “Poetika”, ai i dha formë një kuadri teorik që do të ndikonte për shekuj me radhë, duke përcaktuar konceptet themelore mbi të cilat u zhvillua kritika letrare klasike dhe ajo moderne.

Dy nga nocionet më të rëndësishme që Aristoteli solli në vëmendje janë mimesis dhe diegesis. Me mimesis, ai nënkuptonte procesin e “imitimit” ose “përfaqësimit” të realitetit në art. Për Aristotelin, letërsia, dhe veçanërisht poezia tragjike, nuk është thjesht një pasqyrim mekanik i botës, por një rikrijim i saj, i pasuruar nga talenti dhe zgjedhjet artistike të autorit. Mimesis, në këtë kuptim, nuk është kopjim i verbër, por një mënyrë për ta bërë realitetin më të kuptueshëm, më të thellë dhe shpesh më të bukur, transmeton KultPlus.

Nga ana tjetër, diegesis lidhet me mënyrën rrëfimtare. Në këtë model, përjetimi i historisë nuk ndodh përmes veprimit të personazheve në skenë por përmes një zëri që ndërmjetëson. Ky dallim themelor mes rrëfimit (diegesis) dhe imitimit (mimesis), do të mbetej një pikë referimi për teoritë letrare deri në ditët tona.

“Rrëfimi (diegesis) është njëra nga dy mënyrat e imitimit (mimesis)”

Rëndësia e Aristotelit qëndron jo vetëm në përcaktimin e këtyre koncepteve, por edhe në krijimin e një gjuhe kritike që e bëri të mundur analizën e letërsisë si art me ligje dhe teknika të veta. Në këtë mënyrë, ai nuk hodhi vetëm themelet e teorisë së mimesis dhe diegesis, por edhe të vetë disiplinës së teorisë letrare./KultPlus.com

Në rajonin piktoresk të Dordogne-s, Francë, u zhvillua edicioni i 43-të i Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës Klasike, duke mbledhur artistë nga e gjithë bota. Këtë vit, Shqipëria ishte vendi i ftuar i nderit, me një program tërësisht të përbërë nga melodi shqiptare nga të gjitha trevat, interpretuar nga Kuarteti TOGHA, formacion i Orkestrës Simfonike të Forcave të Armatosura të Shqipërisë, së bashku me sopranon e njohur kosovare Flaka Goranci, e cila jeton dhe vepron në Vjenë.

Presidenti i festivalit, Jean Luc Soule, u shpreh i emocionuar për përfshirjen e Shqipërisë dhe vlerësoi lart kulturën dhe artistët shqiptarë:

“Kemi një grup muzikantësh shqiptarë nga Shqipëria, që luajnë melodi shqiptare në këto vende madhështore, dhe në të njëjtën kohë historia e Shqipërisë vazhdon këtë vit. Unë gjithashtu kam një dashuri dhe pasion të madh, mund ta themi, për Shqipërinë, që kur ambasadori më prezantoi me të 7 ose 8 vjet më parë. Dhe kështu këtë sezon e nisim me një këngëtare të mrekullueshme shqiptare të Kosovës, dhe një kuartet harqesh që rrjedh nga formacioni i njohur i forcave të armatosura shqiptare.”

Edhe drejtori artistik i festivalit, Julien Kieffer, vuri në pah emocionin që solli pjesëmarrja shqiptare:

“Kjo është kisha madhështore e Auriac ku koncerti i parë kushtuar Shqipërisë do të zhvillohet në këtë edicion të festivalit, i cili përqendrohet në Mesdhe. Jemi shumë të lumtur të mirëpresim Kuartetin e Orkestrës Simfonike të Forcave të Armatosura me mezzo-soprano Flaka Goranci. Festivali do të vazhdojë me pika kryesore për të nxjerrë në pah kulturën e pasur shqiptare. Do të mirëpresim violinistin e madh Tedi Papavrami, do t’i bashkohemi Marie Ange Nguci, e cila është një pianiste e mrekullueshme që luan në skenat më të mëdha në botë.”

Sopranoja Flaka Goranci, e entuziazmuar nga pritja e publikut francez, theksoi:

“Neve sapo kemi përfunduar koncertin sonte i cili është pritur jashtëzakonisht mirë nga publiku francez. Atë që deshëm të sillnim sonte me kuartetin francez e kemi sjellë në mënyrën më të denjë.”

Ky bashkëpunim artistik solli në Francë tingujt e pasur të traditës shqiptare, të gërshetuar me interpretimin e nivelit ndërkombëtar, duke përçuar emocione të forta te publiku dhe duke forcuar imazhin kulturor të vendit tonë në arenën ndërkombëtare./KultPlus.com

Në qytetin e Pogradecit është hapur ekspozita e piktorit të njohur Agron Polovina, një emër që prej kohësh ruan lidhje të ngrohta shpirtërore e profesionale me këtë vend. Dashuria e tij për Pogradecin, tregon vetë autori, lindi që në vitet e Liceut Artistik, kur pedagogu Gjergji Lako e afroi me peizazhet, kulturën dhe atmosferën unike të qytetit.

Ekspozita përfshin 38 punime, kryesisht peizazhe, por edhe tablo që pasqyrojnë veshjet tradicionale shqiptare, të realizuara gjatë udhëtimeve të artistit në zona të ndryshme të vendit. Një vend të veçantë zënë pesë kompozime të reja, të prezantuara pas një periudhe të gjatë, të cilat ndërthurin frymëzimin nga trashëgimia e Pogradecit me reflektime mbi realitetin e sotëm shqiptar, transmeton KultPlus.

Piktori Arben Golemi, mik dhe bashkëpunëtor i hershëm i Polovinës, e cilëson atë një peizazhist të spikatur dhe artist të formuar në mënyrë të plotë. Vlerësime ka dhënë edhe piktori Vagjo Vasili, duke e përshkruar si një krijues me ndjeshmëri të hollë dhe mjeshtëri të veçantë.

Ekspozita do të jetë e hapur gjatë gjithë muajit gusht, duke ftuar artdashësit dhe vizitorët të zbulojnë nga afër punën e një artisti që e lidh thellë dashuria për qytetin buzë liqenit./KultPlus.com

Montmartre është një nga lagjet më unike dhe piktoreske të Parisit, ku çdo ditë e më shumë rritet numri i vizitorëve që tërhiqen nga historia, arti dhe atmosfera e tij bohemiane.

Kjo lagje historike mban gjurmët e disa prej artistëve më të mëdhenj të shekullit të kaluar, si Pablo Picasso dhe Henri de Toulouse-Lautrec, të cilët e shndërruan Montmartre në një qendër të rëndësishme krijimtarie. Megjithatë, rritja e vazhdueshme e turizmit po ushtron presion mbi infrastrukturën lokale dhe po ndikon në mënyrën e jetesës së përditshme të banorëve.

Sipas tregtarëve lokalë, bizneset gjithnjë e më shumë po orientohet drejt nevojave të turistëve, ndërsa shumë prej shtëpive tradicionale janë kthyer në qira afatshkurtra, duke ndryshuar fytyrën autentike të lagjes.

Parisi, kryeqyteti i Francës, është vlerësuar si qyteti më i fuqishëm dhe më i rëndësishëm turistik në botë, sipas një raporti të Këshillit Botëror të Udhëtimit dhe Turizmit (WTTC). Pas Parisit, në renditjen e qyteteve turistike më të spikatura ndjekin Pekini, Londra dhe New Yorku./KultPlus.com

Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku, ka vlerësuar lart ndikimin e DokuFest-it 2025, duke theksuar se për nëntë ditë me radhë, festivali ka shndërruar kinematë e Prizrenit në hapësira që lidhin botën me qytetin.

Me mbi 100 filma të shfaqur dhe mijëra vizitorë, ministri Çeku e përshkroi festivalin si një ngjarje që sjell “energji dhe magji” unike në vend. Ai theksoi gjithashtu rolin e rëndësishëm që DokuFest ka luajtur ndër vite jo vetëm në aspektin kulturor, por edhe ekonomik, duke e konsideruar atë një nga motorët kryesorë të zhvillimit kulturor dhe turistik në Kosovë.

Çeku tha se gjatë mandatit të tij, festivali dhe organizatat e skenës së pavarur kanë gëzuar mbështetje institucionale më të madhe se kurrë më parë, dhe se kjo përkrahje do të vazhdojë në përputhje me vlerat që ato bartin.

“Mirënjohje për çdo individ e organizatë që punon me pasion për kulturën. Politikat tona do të vazhdojnë të ndjekin frymën tuaj”, shkroi ministri në fund të njoftimit./KultPlus.com

Poezi nga Rozafa Shpuza

Nji bulkth vetmitar rreket me sfidue
zhumhurin qytetas
që klithë me za krejet prej altoparlantesh shakshi,
t’varun si kurbanë modernë tallavash.
Kori i stonuem i tellallëve s’ka të tashme
veç përshkon si rruzat në filispajë
të shkuemen deri tek e ardhmja.
Kalimtarët frymojnë si n’jerm
n’qasje të mirazheve t’zhegintuna
teksa kalamenden pergjatë pjacës
te dekorueme me grrila brinjthyem.

Unë jam ajo radioja zaçjerrë
me dy butona frekuencash
me kode t’fashituna kaherë,
që sillen papra’ në kërkim
të nji stacioni qe m’pret qyshkur / KultPlus.com

Më poshtë gjendet një nga poezitë më të bukura dhe të ndjera të tij, si një trashëgimi për periudhën e zezë komuniste të Shqipërisë së atyre ditëve. Në atë kohë, sic kishte edhe një shprehje në Shkodër, “të gjithë ishin të vde,kur; ndaj atyre që vdisnin u thonin se ato thjesht kishin ndërruar jetë”.

Poezi nga Havzi Nela

Kur të vdes

Kur të mësoni se kam vde.kë,
Kur të thoni: “Ndjesë pastë!”
A e dini se çfarë kam hjekë
Unë, poeti zemërzjarrtë?

Kur të pyesni: “Ku e ka vorrin?”
Kur t’kërkoni me ma gjetë.
Thoni: “Ai urreu mizorin”.
Thoni: “Dheu s’ka me e tretë”.

Thoni: “Ai e deshi jetën,
Jeta n’vuetje e dërmoi”.
Thoni se ka mbrojtë të drejtën,
Grusht tiranësh nuk duroi.

Thoni: “Desh, kërkoi lirinë,
Si skifter në fluturim,
Provoi prangat, t’errtë qelinë,
Për të mjerët lëshoi kushtrim”.

Thoni: “Dritë ai kërkoi,
E vetë dritë nuk pa me sy”
Thoni: “Për njerëzinë këndoi,
E për vete mbajti zi”.

Thoni se e qërroi terri
Thoni: “Dielli nuk u ngrohu”.
Thoni se e trishtoi tmerri
E të shtypunit i tha: “Çohu!”

Kur të vijë, të çelë pranvera,
Kur bilbili nis me këndue.
Mbi vorr tim me gur’e ferra,
Nji tufë lule me ma lëshue.

Prekni vorrin, mos ngurroni,
Kush ka lindë, ai ka me vdekë,
Veten ju kur t’a ngushëlloni,
Thoni:”Gjallë kurkush s’ka mbetë!” / KultPlus.com

Milena Jesenska ishte e martuar kur, në vitin 1920, i shkroi Kafkës një letër ku i kërkonte të përkthente një nga librat e tij. Ajo letër ishte pikënisja e një korrespondence sa filozofike, aq edhe pasionante.

Kafka vendosi t’i jepte fund marrëdhënies së tyre pasi Milena nuk pranoi të linte të shoqin. Pas vdekjes së Kafkës, letrat që shkrimtari i kishte dërguar Milena ia dha Max Brod-it, i cili i botoi në vitin 1952 me titullin “Letra Milenës”. Por letrat që Milena i dërgoi Kafkës nuk u gjetën, me shumë mundësi ishte shkatërruar.

Më poshtë është një prej letrave që Kafka i ka shkruar Milenës:

E dashur Milenë,

Uroj që bota të mbaronte nesër. Atëherë do të mund të merrja trenin tjetër, të mbërrija te dera jote në Vjenë, dhe të të them: “Eja me mua, Milena. Ne do ta duam njëri-tjetrin pa skrupuj, ose frikë ose limit. Sepse bota po mbaron nesër.” Ndoshta nuk duam pa arsye, sepse mendojmë se kemi kohë, ose duhet të llogarisim me kohën. Po sikur të mos kemi kohë? Apo çfarë nëse koha, siç e dimë ne, është e parëndësishme? Ah, sikur bota të mbaronte nesër Ne do të mund ta ndihmonim shumë njëri-tjetrin. / KultPlus.com

Nga Petro Marko

Dashuria për kosovarët më lindi në fillim të viteve tridhjetë. Njoha më parë Asim Vokshin, që ishte nëntoger i xhandarmërisë në rrethin e Gjirokastrës, kur unë isha mësues në Dhuvjan të Dropullit, më 1932. Më vonë, nëpërmjet Asimit, në Tiranë njoha Bedri Pejanin, Ali Kelmendin. Dhe në Spanjë njoha shokët e paharruar: Xhemal Kada, Justina Shkupi, Shaban Basha e të tjerë, për të cilët kam folur në shënimet për Spanjën. 

Në Tiranë, pas Çlirimit, njoha Xhafer Vokshin, vëllanë e Asimit, ardhur nga Kosova, partizan gazetar. U lidhëm me miqësi, por lidhjet me të u ndërprenë, kur ai u internua familjarisht. Nuk i zinin këmbët dhé. Ka vuajtur shumë me gjithë familjen me shumë fëmijë. E kam mik dhe shpesh vjen më takon. Djalit të tij të madh ia kam vënë unë emrin Ebro, për kujtim të betejave në Spanjë. /KultPlus.com

Poezi nga Alda Merini

Përktheu Beti Njuma

S’kam nevojë për para.
Kam nevojë për ndjenja,
fjalë, fjalë të zgjedhura me urti,
për lule të ashtuquajtura mendime,
për trëndafilë të ashtuquajtur prani
për ëndrra që banojnë pemëve,
për këngë që çojnë peshë statujat në vallëzim,
për yje q’u pëshpërisin dashnorëve rrëzë veshit.
Kam nevojë për poezi,
kjo magji që djeg rëndesën e fjalëve,
që zgjon ndjenja dhe fal ngjyra të reja.
Poezia ime është e rrufeshme si zjarri
më përshkon gishtërinjtë si një rruzare.
Nuk lutem ngase jam poeti i gjëmës
që hesht, hera-herës, dhimbjet e një lindjeje mes orëve,
jam poeti që çirret dhe luan me britmat e veta,
jam poeti që këndon dhe s’gjen fjalë,
jam kashta e thatë mbi të cilën rreh tingulli,
jam ninulla që përlot fëmijët,
jam mendjemadhësia që vetërrëzohet,
jam petku i hekurt i një lutjeje të gjatë
të hidhërimit të shkuar që s’sheh dritë./KultPlus.com

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave kujtoi sot në 160-vjetorin e lindjes poetin, etnografin dhe publicistin e shquar arbëresh, Zef Skiroi.

Zef Skiroi (Hora e Arbëreshëvet, 10 gusht 1865 – Napoli, 17 shkurt 1927) ishte poet, gjuhëtar, folklorist, etnograf, gazetar dhe publicist i shquar arbëresh. Krijimtaria e tij dhe e bashkëkohësve Gavril Dara dhe Jeronim De Rada, përbëjnë triptikun e poemave arbëreshe në letërsinë romantike shqiptare.

Në moshën 9-vjeçare, ai shkroi një vjershë kushtuar Skënderbeut, duke hapur kështu sfondin e veprave të veta të mëvonshme. Studimet i kreu në Seminarin Shqiptar të Palermos, ku u formua me traditën e kulturës shqiptare, si dhe të asaj klasike (Dante, Servantesi, Gëte, Shileri etj.).

Më 1887, së bashku me Françesk Petën, themeluan në Palermo revistën “Arbëri i ri”, si dhe botoi përmbledhjen e parë me vjersha.Skiroi mbaroi studimet për drejtësi më 1890 dhe po këtë vit u emërua “docent” i letërsisë antike në liceun “Garibaldi” të Palermos.

Në qendër të veprës së tij, Skiroi kishte çështjen kombëtare. Periodiku “Arbri i ri”, që pa dritën e botimit në sajë të përpjekjeve të tij, do të shërbente si një busull identitare për arbëreshët dhe si një tribunë e krijimtarisë së autorëve të këtij komuniteti.Në moshën 35-vjeçare arriti të merrte vendin e titullarit të Katedrës së Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe, të hapur pranë Institutit Mbretëror Oriental të Napolit.

Vepra e tij kryesore ishte “Te dheu i huaj”, e cila, siç do të shprehej edhe Eqrem Çabej, do të ishte njëfarë himni kombëtar i shqiptarëve të Italisë.Më pas, ai vazhdoi veprimtarinë albanologjike në Napoli me botime, leksione dhe pjesëmarrje në kongrese. Veprat kryesore të tij janë: “Mili e Hajdhia”, “Te dheu i huaj” dhe “Mino”.

Zef Skiroi vdiq në Napoli, në vitin 1927./atsh/KultPlus.com

Në një realitet ku heshtja shpesh mbulon nevojën për të komunikuar, një film nga Kosova ka arritur të ngrejë zërin përmes gjuhës së artit filmik. “SOS”, një film i shkurtër nga regjisorja dhe skenaristja Anita Morina, është shpallur fitues i kategorisë kombëtare në edicionin e 24-të të DokuFest, festivali më i rëndësishëm ndërkombëtar i filmit dokumentar dhe të shkurtër në rajon.

Ky sukses është më shumë se një çmim festivali, është një reflektim i potencialit që kinematografia kosovare po dëshmon me një zë të ri, autentik dhe thellësisht njerëzor.

“SOS” sjell në ekran historinë e Drinit, një burrë 30-vjeçar që jeton një jetë të vetmuar në një stacion trenash të largët. I ngujuar në rutinën e vëzhgimit të trenave dhe lidhjeve virtuale, ai përballet me një krizë identiteti kur puna e tij zëvendësohet nga teknologjia.

Ndërkohë që Drini përballet me sfidat e izolimit, ngjarjet zhvillohen në mënyrë të ngadaltë, duke krijuar një atmosferë të tensionuar dhe reflektuese, ku çdo detaj ka rëndësi. “SOS” është një thirrje e fortë për ndjeshmëri dhe kujdes ndaj nevojave të brendshme njerëzore, duke ngritur pyetje thelbësore për mënyrën se si ne komunikojmë dhe bashkëveprojmë me njëri-tjetrin në kohët moderne.

Në rolet kryesore të filmit SOS shfaqen Gentrit Shala, Shkumbin Istrefi, Rebeka Qena, Blend Sadiku dhe Drita Kabashi. Secili prej tyre sjell një interpretim të natyrshëm dhe të ndjerë, duke i dhënë jetë personazheve dhe temave të thella që trajton filmi. Prania e tyre në ekran e bën tregimin edhe më të besueshëm dhe prekës për publikun.

Rruga e SOS-it nuk nisi me çmimin në DokuFest. Projekti u zhvillua me kujdes dhe vëmendje, duke fituar më herët çmimin e mentorimit nga Zyra MEDIA e Kroacisë në Festivalin e Filmit të Shkurtër në Linz të Austrisë, si një nga projektet me potencial të lartë për komunikim ndërkombëtar. Ky ishte një sinjal i hershëm që “SOS” kishte diçka të veçantë për të thënë, jo vetëm në Kosovë, por edhe në kontekstin më të gjerë evropian.

Filmi u mbështet nga Qendra Kinematografike e Kosovës dhe pati pjesëmarrje në disa ngjarje ndërkombëtare të zhvillimit filmik. Me një produksion modest, por me integritet të lartë artistik, SOS arriti të komunikojë universalisht përmes një teme lokale – një nga virtytet më të vështira në kinema.

Në një konkurrencë të fortë kombëtare, juria e DokuFest 2025 vlerësoi SOS si filmin më të mirë kombëtar, duke i dhënë atij çmimin kryesor të festivalit në këtë kategori. Ky vlerësim e vendos Anita Morinën në radhën e autorëve të rinj që po ridizajnojnë profilin e kinemasë kosovare, duke sjellë ndjeshmëri, qasje të re narrative dhe guxim artistik.

Çmimi në DokuFest nuk është vetëm një trofe, është një dritare që mund të çojë SOS-in drejt festivaleve të tjera ndërkombëtare, shpërndarjes digjitale dhe vëmendjes së kritikës globale.

SOS është më shumë se një film – është një pasqyrë e realitetit social, e gjeneratës digjitale, dhe e ndjenjës së izolimit që kaplon njeriun modern. Morina nuk ofron zgjidhje, por ngrit pyetje, dhe kjo është ndoshta vlera më e lartë që një vepër kulturore mund të ofrojë.

Anita Morina, e lindur në vitin 1995 në Kosovë, ka studiuar regji në Prishtinë dhe më pas ka ndjekur masterin në kinematografi në Universitetin e Kembrixhit. Ajo është autore e disa projekteve të suksesshme të shkurtër, ndërsa aktualisht është në proces zhvillimi të filmit të saj të parë të gjatë artistik, “Lucky Us”, me mbështetje nga institucionet në Kosovë dhe Kroaci.

Në një botë ku shumica e thirrjeve për ndihmë mbeten të pavërejtura, filmi SOS është një shembull i fuqishëm i asaj se si kultura mund të jetë një alarm që zgjon ndërgjegjen kolektive. Me një estetikë të thjeshtë, por të ngarkuar me emocion, SOS nuk është vetëm një fitore për Anita Morinën – është një triumf për kinemanë e Kosovës dhe për të gjithë ata që besojnë se filmi ende mund të ndikojë në mënyrën se si shohim veten dhe botën përreth./KultPlus.com

Poezi nga Jorge Luis Borges  

E kam bâ nji prej mëkateve ma t’mëdha
që nji njeri mundet me bâ: s’kam qenë
i lumtun. Akullnajat e harresës m’gjejnë,
m’zvarrisin e pamëshirshëm m’lânë me ra.

Prindët m’lindën që ta lu’j
nji lojë t’rrezikshme e t’bukur në kët’ botë,
për tokë, ajër, zjarm e ujë.
I mashtrova. S’qeshë i lumtun. Qe e kotë

dëshira e tyne e rinisë. Trunin tim
ia fala me vullnet e kâmbëngulje
simetrive t’artit gjithë lajlelule.

Ata m’lanë trashëgim vlerat. Unë s’kam qenë trim.
Nuk më braktis kurrë, gjithmonë më rri pran’
hija e të qenit nji mjeran. / KultPlus.com