Poezi nga Goethe

Përmbi çdo maje mali
Ka qetesi:
Mi asnje maje mali
Asgje s’leviz,
As pipetin;
Ne pyllin zogjtë’ e vegjël po pushojnë:
Prit pak, se shpejt a vonë
Gjen qetësi dhe ti./KultPlus.com

Ndryshe ngase e kam trajtuar më herët këtë identitet krijues të muzikës shqiptare, kësaj here rrekem ta shpërfaqë Alban Skënderajn, si opus, në një ngulm më të themeltë, duke thjeshtuar kohëshmërinë dhe aktualitetin, për t’iu përafruar një analize, përmes një trajtimi me qasje shteruese.

Nga Albert Vataj

Muzika shqiptare, shquhet për karakteristikat e saja unike, të cilat shpesh mbështeten mbi traditën, duke marrë spunto edhe nga etnofolku ynë i larmishëm, por përgjithësisht atë e godet më ndjeshëm ndikimi i huaj. Shpesh ky ndikim është aq fondamental, sa edhe tërësia transformues të asaj tradite, mbi tabanin e të cilit hedh shtat ngrehina muzikore, si përfaqësim identitar.

Referuar këtij konteksti vëzhgues dhe një analize të detajuar të komponentëve në vijim, dal në përfundimin se Alban Skënderaj, si tekstshkrues, muzikant dhe këngëtar, nuk është thjeshtë një kantautor, por një fenomen në muzikën shqiptare. Dhe kjo nuk është një përfundimtare dëshiruese, por një rezultate hulumtuese dhe thellësisht shqyrtues.

Kënga shqiptare dhe Alban Skënderaj

Kur flasim për artin e muzikës, nuk duhet të kënaqemi me leximin sipërfaqësor të produktit të gatshëm, këngës, si një njësi e vetme e shijimit estetik dhe komunikimit. Muzika, përtej melodisë dhe zërit, është një proces kompleks krijimi, që kërkon të analizohet në tërësinë e elementëve që e përbëjnë: ideja, teksti, kompozicioni, interpretimi, orkestrimi dhe emocioni që gjeneron. Këta komponentë, të ndërthurur në mënyrë organike, janë ata që përcaktojnë jetëgjatësinë, ndikimin dhe vlerën e një vepre muzikore.

Në këtë shtrirje të re të vështrimit kritik, larg qasjes së zakonshme që ndalet tek shijet personale apo modat kalimtare, përpiqem të riprojektoj identitetin e krijimtarisë muzikore shqiptare, përmes një shembulli që vetë e artikulon më mirë se çdo përkufizim, Alban Skënderaj.

Në një kohë kur tregu muzikor shqiptar është bërë i tejngopur me prurje të pafiltruara, që variojnë nga formësime të brishta dhe të rrëgjuara, deri tek përpjekje të denja për vëmendje, konsumi i muzikës është kthyer shpesh në një veprim të shpejtë, të paduruar dhe pa reflektim. Kjo ndodh edhe për shkak të formatit me kohështrirje të shkurtër që imponon platforma dixhitale, ku klikimet dhe algoritmet zëvendësojnë gjykimin estetik.

Por përtej këtij kaosi të bollëkut, ekzistojnë figura që nuk i janë dorëzuar rastësisë, as instinktit komercial. Figura që përfaqësojnë jo vetëm cilësinë artistike, por edhe një qëndrueshmëri në kohë, një qëllimësi dhe një etikë krijuese që e tejkalon një hit sezonal. Alban Skënderaj është një prej pak atyre që përfaqësojnë këngën.

Skënderaj nuk është thjesht një emër suksesi, por një rast studimi. Ai është një autor që shkruan, kompozon, interpreton dhe koncepton, duke mbajtur një kontroll të plotë mbi të gjithë hallkat e procesit krijues. Është kjo përmasë e integruar që e veçon nga shumë të tjerë në skenën muzikore shqiptare dhe që i jep atij epitetin “fenomen”, jo në kuptimin hiperbolik të fjalës, por në kuptimin e një dukurie që meriton vëmendje të veçantë analitike.

Në krijimtarinë e tij gjejmë një simbiozë të rrallë midis trashëgimisë kulturore shqiptare dhe ndjeshmërisë moderne globale. Ai di të ruajë aromën e etnofolkut, pa e banalizuar atë, ndërsa përthith me inteligjencë rrymat e huaja pa rënë në imitim. Pikërisht në këtë përballje të dy botëve, tradicionale dhe moderne, qëndron forca e tij ndërtuese. Ai nuk ndërton një kompromis, por një ekuilibër estetik dhe ky është një kriter përcaktues.

Kur fjala është një kod emocional indentitar

Tekstet e Alban Skënderajt nuk janë përshkrime të lehta ndjenjash të zakonshme, por rrëfime që lindin nga përjetimi dhe vetëreflektimi. Ai ka krijuar një kod emocional indentitar, ku fjalët kanë peshë, muzika ka shpirt dhe kënga është gjithnjë një ftesë për bashkëjetesë shpirtërore. Qoftë kur flet për dashurinë, largësinë, brishtësinë njerëzore apo për identitetin, ai e bën këtë me një ndjeshmëri që nuk shteron në modë, por gëlon në kohë.

Në një klimë ku ndikimet e huaja janë gjithnjë e më agresive dhe shpesh deformuese për fizionominë autentike të muzikës shqiptare, Alban Skënderaj ka arritur të ndërtojë një strukturë origjinale, e cila nuk rrezikon të asimilohet. Ai e ka shndërruar individualitetin e tij artistik në një urë mes brezave, zhanreve dhe formave shprehëse, me përkushtim dhe koherencë.

Duke vështruar me objektivitet dhe me kritere të qarta të estetikës muzikore, rezulton se Alban Skënderaj nuk është thjesht një kantautor i suksesshëm, por një figurë themelore në hartën bashkëkohore të muzikës shqiptare. Ai nuk i përket vetëm një brezi, një kohe apo një stili. Ai përfaqëson një mënyrë të të qenit artist, në një kohë që ka humbur orientimin estetik dhe përkushtimin ndaj formës dhe përmbajtjes. Pikërisht për këtë arsye, Alban Skënderaj është më shumë se një emër i dashur për publikun. Ai është një referencë e qëndrueshme për çdo analizë serioze të muzikës shqiptare në dy dekadat e fundit.

Alban Skënderaj, estetika e këngës si ndërgjegje

Kënga, si një ndër format më të përhapura të artit, ka qenë gjithmonë një strehë për ndjeshmërinë dhe përvojën njerëzore, duke alternuar përmasat e saj mes argëtimit dhe shpirtëzimit. Për artistë si Leonard Cohen, kënga është “lutje dhe poezi e zëshme”, për Lucio Dalla ajo është një “monolog i intimitetit njerëzor”, ndërsa për Bob Dylan, ajo është histori, rebelim dhe përsiatje.

Në këtë linjë, Alban Skënderaj, si kantautor, nuk qëndron jashtë këtyre koordinatave. Ai përfaqëson një qasje të ndërgjegjshme ndaj këngës, ku fjala, melodia dhe qëllimi krijojnë një tërësi artistike të përkushtuar, e cila ia del të mbijetojë jashtë koniunkturës së tregut dhe klisheve komerciale.

Një nga elementët më dallues të veprës së Alban Skënderajt është kujdesi ndaj fjalës. Kjo e vendos atë në një traditë të kantautorëve që e shohin tekstin si substrat letrar, jo si mbushje ritmike.

Ashtu siç Leonard Cohen punonte për vite mbi një varg të vetëm, Skënderaj krijon këngë që mund të lexohen si poema të brendshme, të maturuara, të përshkuara nga mendim dhe ndjenjë. Në “Dikur” ose “Duamë”, vargjet nuk janë të zëshme, por të zëna nga përjetimi, të heshtura në formën dhe të forta në kuptim.

Cohen thoshte: “Një këngë e mirë është një përpjekje për të zbuluar të vërtetën e vetes.” Skënderaj e bën këtë pa patetizëm, por me një zëshmëri e thellë shpirtërore që tingëllon.

Ndërtim i emocioneve, jo thjesht strukturë muzikore

Këngët e Albanit nuk janë të ndërtuara për ritmin, por për rrëfimin melodik. Të ndjeshme, të përmbajtura, shpesh të ngadalta. Një ritmikë që e ndjen brenda teje si një energji që mbush gjithë praninë me një gjendje të frymtë. Këto këngë ndërtojnë një ambient për ndjesinë, jo një spektakël për veshin, krijojnë një marrëdhënie, rikonceptojnë një raport, të tundojnë në përfshirje dhe të ngërthejnë në përjetim.

Në këtë aspekt, ai qëndron afër një qasjeje që e hasim te Nick Drake ose James Taylor, ku kitara është shtrat i rrëfimit, dhe melodia e vë ndjesinë në lëvizje, jo në ankth.

Siç ndodh në këngët e Lucio Battisti, tingulli te Skënderaj është ngarkesë e brendshme, jo pamje e jashtme.

Këndimi, zë i kontrolluar, jo i stërngarkuar

Zëri i Alban Skënderajt është një zë që nuk shpërthen, por përfton. Ai nuk është vokalist në kuptimin virtuoz të fjalës, por është interpreti i ndjenjës, një përshkrueshmëri e drejtpërdrejtë dhe e thellë e zërit. Në këtë kuptim, ai i ngjan më shumë Charles Aznavour-it, për të cilin “zëri është për të thënë atë që nuk thuhet dot, jo për të impresionuar.”

Në një realitet ku zërat shpesh ngrihen për të sunduar, ai e ul zërin për të prekur. Dhe kjo është shenjë klasi, jo mungese force, është një trajtim unik i marrëdhënies, përmes të cilit ai kërkon të përshkojë ndijimet dhe të shtratifikojë urtësinë e përshkueshmërisë së lojës harmonike. Zotërimi i asaj gjendje që e thërret qenien në rrokjen e përmasave të lirisë që vjen nga përjetimi, duke e futur ndjenjën në një dimension etern përfshirjeje.

Një tjetër tipar i rëndësishëm është aftësia kompozicionale. Alban Skënderaj rrallë kompozon mbi impulse, këngët e tij janë të qarta në linjën melodike, strukturën narrative dhe zhvillimin dramatik. Ai i mendon si rrëfime që kanë hyrje, tension dhe zgjidhje. Kjo e lidh atë me traditën e cantautori-t italian, ku kënga është një “dramaturgji” e ndjenjës.

Në këtë aspekt, është më pranë Francesco De Gregori dhe Ivano Fossati, ku krijimtaria është ndarje e vetes, jo ekspozim i vetes.

Pozicioni në muzikën shqiptare, një zë jashtë zhurmës

Në peizazhin shqiptar, ku shpesh ka një mbingarkesë emocionalo-komerciale, ku shumë këngë i përkasin një mode të shpejtë, Skënderaj përfaqëson një qasje etike dhe estetike. Ai nuk prodhon, ai krijon. Dhe kjo është ajo që e dallon nga pjesa më e madhe e tregut.

Ai është nga të paktët që nuk është deformuar nga “sistemi i klikimeve”, dhe për këtë, është një model i rrallë rezistence kulturore, një sfidë e kurajshme, jo vetëm për të ruajtur autenticitetin por edhe për të dëshmuar modelin si një strukturë arti që i kundërvihet mendësive dhe paragjykimeve, sipas të cilave është tregu dhe konsumimi ai që imponon.

Krijimtaria e Alban Skënderajt nuk mund të kuptohet vetëm si suksesi i një kantautori, ajo duhet lexuar si dëshmia e një qasjeje serioze ndaj artit të këngës. Ai është një autor i përkushtuar përmes një dedikimi të urtë dhe ekuilibri që e shndërron këngën në një solemnitet të shprehjes.

Ashtu siç Bob Dylan tha dikur: “Një këngë nuk ka për detyrë të të bëjë të ndihesh më mirë, por të të bëjë të ndihesh më ndryshe.”

Skënderaj bën pikërisht këtë. Ai nuk të jep përgjigje, por të fton të bësh pyetje. Dhe kjo është forma më e lartë e artit.

Baladat e introspeksionit dhe dashurisë intime

Kjo është shtylla e artit të tij. Baladat nuk janë të ndërtuara për efekt emocional të menjëhershëm, por për përshkrim të thellë të gjendjeve shpirtërore, ndjesive të papërcaktuara, dashurive të buta, ndarjeve të heshtura.

Shembuj: “Dikur”, “Mirë se vjen në zemrën time”, “Duamë”, “Zemër përmbi zemër” (me Miriam Canin), “Mrekulli e tetë” (me Majk)

Karakteristikat dalluese të të cilave spikasin për melodi e ngadaltë, me ndërtim gradativ emocional, tekst i përpunuar, me figuracion të pasur poetik, performancë vokale e kontrolluar, përmbajtje dhe përqendrim shpirtëror.

Për të cekur sakaq këngët motivuese dhe refleksive ku, Alban Skënderaj është një ndër të paktët artistë që ka një linjë të qëndrueshme motivuese, e cila ndërthur vlerat personale, vetëbesimin dhe përballjen me jetën. Këto këngë janë himne të qeta të kurajos, jo thirrje bombastike.

E konfigurojnë këtë stlistikë krijuese; “Drejt suksesit” (me Noizy), “Ende ka shpresë”, “Nëse thua po”, “Mirëmëngjes”, “Je ti”, të cilat marrin përkatësi identitare përmes një teksti me ngarkesë etike dhe optimiste, udhëprirë përmes një zhvillimi narrativ që ndërton një udhëtim personal. Këtë specifikë të përfaqësimit të Albanit e dallon instrumentim i balancuar mes energjisë dhe introspeksionit.

Për të marrë në konsideratë ripërcaktimi të vlerave të tyre, këngët verore dhe pop-ritmike. Kjo kategori përfaqëson Albanin në versionin e tij më të lehtë dhe më të qasshëm, por gjithsesi me një kujdes estetik të qëndrueshëm. Janë këngë të ndërtuara për të përçuar ndjesinë e çlirimit emocional, të kujtimeve, të momentit.

E shpërfaqin këtë ngjyrim të hareshëm këngët; “24 orë” (me Young Zerka), “Parajsa ime” dhe “Parajsa ime 2” (me Elgit Doda), “Deja Vu”, “Imagjino” “Një ëndërr” (me Capital T). Këto ngulmime komunikuese karakterizohen nga ritme lounge/reggae/pop me ndikime mesdhetare. Refren i kujtueshëm, i lehtë për t’u kënduar, lirizëm i zbutur, me një nostalgji të ëmbël.

Vijmë te bashkëpunime me natyrë urbano-eksperimentale

Në këto këngë, Alban Skënderaj shfaqet si një partner artistik elastik, që e vë artin e vet në funksion të një dialogu muzikor, shpesh me emra nga hip-hop-i, R&B apo DJ të njohur. Këto janë këngë që flasin për adaptueshmërinë e tij pa komprometuar identitetin. Bashkëpërfshirjet që kanë arritur të përmbushin këtë ngulm përfaqësimi dhe ballafaqimi të vlertë krijuese, janë: “Ping Pong” (me MC Kresha), “Kam nevojë” (me Elinel), “Drejt në zemër” (me 2Ton), “Lamtumirë” (me Avaxus), “Një natë” (me Capital T), “1000 Premtime” (me DJ Dalool). Këto prurje artistike dallojnë nga një bashkëdyzim mes tekstit emocional dhe beats modern, kompozim i rafinuar në sfond elektronik ose rap-ritmik, ku vokali i Albanit, funksionon si nyje e ekuilibrit dhe shpirtit të këngës, si një lëndë homogjenizuese e një trupëzimi që vjen për të përcaktuar caqet e synuar të artit si mision.

Janë gjithashtu ndër gurët më të shndritshmë, ata që vezullojnë më shumë në xherdanin e këtij ceremoniali, këngët familjare dhe himne të ndjeshmërisë prindërore.

Këto janë këngë të rralla në tregun shqiptar, ku prindërimi dhe dashuria për jetën familjare shfaqen me dinjitet, thjeshtësi dhe sinqeritet, si një zë dhe predikim etiko-estetik, duke sheshuar pengimet, për ta bërë këtë qasje një gjendje që ofrohet për të ngjyruar me hare dhe dritë vetë shenjtërinë e institucionit të familjes.

Plotësojnë këtë konfigurim të tablosë; “Dhurata” (me Miriam Canin), “Mirëmëngjes”, “More than a song”, “Zemër përmbi zemër”, “Kur të them të dua”, këngë të cilat shquhen për tematikë përjetuese, pa artific, zë emocional dhe afektiv, që i flet çdo dëgjuesi, shpesh e shoqëruar me vizualitet të ndjeshëm në klip, si një përmbyllje e tërësores së kësaj qasshmërie.

Alban Skënderaj, këngëtari i poezisë së mesazhit dhe mendimit

Kënga pa tekst do të ishte një akt gjakftohtë pjesëmarrje në krim. Aftësia e këngëtarëve për t’i hequr këngës në veçanti dhe muzikës në përgjithësi, madhështinë e fjalës, magjinë e oratorisë shprehëse, është po kaq mizore sa ç’është kriminale, duke e vlerësuar aktin krijues me numër klikimesh dhe bubushmëri të konfuzionit admirues.

Ai që ka ardhur me mision për të mbajtur të homogjenizuar, lëndët përbërëse të këngës, duke trajtuar si prioritet secilen nga pjesët përbërëse, padyshim është Alban Skënderaj, ai dhe vetëm ai. Sepse askush nuk ka luajtur më fatin e vet të artistit, për të mbrojtur njëmendësinë e vlerave krijuese si ai, Alban Skënderaj. Pavarësisht se sot ai është kaluar. Nuk duhet mohuar fakti i fatit me të cilin ai ka luajtur, në emër të asaj që ka qenë dhe ka mbetur për të si kriter. Ai jo vetëm që e ngjiti poezinë në eterin e olimpit të një tradite të pasur, por ngulmoi ta vendoste punën e tij në podin e nderimit të saj si një besim. Sepse poezia, fjala, metafora, mendimi, muzikaliteti i rimës dhe vargut, përshkueshmëria emocionale dhe impakti, nuk trajtoheshin të veçuara si copëza të një pazolli, por si një lëndë homogjene.

Albani dhe Miriam, një marrëdhënie simbiotike në art

Pavarësisht se si, Miriam Cani, ashtu edhe, Alban Skënderaj, kanë në repertorin e tyre këngë solo, bashkëpunimi i tyre e tejkalon standardin e gjetjes së kalkulimeve harmonike, sheshimin e strukturës vokale dhe balancimin e kulmimit të timbrit. Përtej logjikës së zakonshmërisë që gjen përkime, rrjedhimisht të kushtëzuara nga statusi social dhe lidhjet e tyre, një vëmendje e painformuar për anën formale të asaj që i lidh këta të dy, do të arrijnë të kuptojnë, se ata janë një simbiozë krijimi dhe virtuoziteti interpretues.

Pa patur nevojën e shtysave besëtyte, vetëm sa komunikimi i tyre krijues, mund të dalim në përfundimin se ata mund të jenë komunikimi më unik i një marrëdhënie krijuese. Në të gjithë komponentët përbërës të aktit shprehës, ata vijnë një harmonizim të tillë përshkueshmërie, aq sa shpesh do ta kesh të pamundur të ndash zërat dhe të sheshosh kulmimet, ku vokali i tyre ngjitet dhe vibrimet që ai promovon si ngjyrim përjetues gjejnë shtresime për t’u bashkëpërfshirë në një emocion etern.

Këngët e tij dëgjohen e dëgjohen, dhe sërish dëgjohen

Duke lënë mënjan pozitat e admiruesit, dhe duke ju referuar aftësisë që ky këngëtar ka të depërtojë në nevojën e atyre që janë të lidhur shpirtërisht dhe psikologjikisht me këngën, nuk do të ishte e vështirë të kuptoje se ai nuk është një këngëtar që adhurohet, ai është një gjendje, emocion, përjetim, është fuqia depërtuese e artit të këngës, në mënyrën se si njerëzit vendosin këndvështrimin me të sotmen, me jetën e tyre, më të kuptuarin dhe të lexuarin e çdo fenomeni jetësor.

Sepse Alban Skënderaj u flet të gjithëve, dhe gjen mënyrën për të depërtuar në thellësinë e çdonjërit, qoftë ky dhe një jo fanatik i muzikës dhe këngës. Të rrëmbyerit e zemrave me zërin dhe fjalën e tij, me muzikën dhe klipet, ndoshta është më shumë se një mënyrë për të kuptuar se si arti i Alban Skënderajt i magjesp njerëzit, duke i thirrur në këtë gosti krijimi, si në një ceremonial të shenjtë besimi. 

Këngët e tij dëgjohen e dëgjohen, dhe sërish dëgjohen, është ndoshta pikërisht kjo marrëdhënie që kënga, muzika dhe poezia e tij, arrijnë të bëjnë njerëzit për vete, sepse ai u flet të gjithëve dhe secili prej tyre ka diçka për të dëgjuar në oratorinë elekuente të Alban Skënderajt. Gjithë larmia e veprimtarisë jetësore e jona është e shkrirë dhe e trupëzuar në aktin krijues dhe interpretues të tij./KultPlus.com

Honoré de Balzac ishte një shkrimtar francez i shekullit të 19-të. Për 20 vjet ai arriti të bënte 90 krijime midis te cilave kishte romanca e tregime, të gjitha këto të bashkuara në një vepër të vetme me titull “La comédie humaine” (Komedia njerëzore) dhe të ndara në Scènes de la vie privée (Skena të jetës private).

Në vijim mund të lexoni disa thënie të veçanta për femrat nga kryevepra e Balzak, “Komedia njerëzore”

“Thonë se njerëzit janë të egër, edhe tigrat gjithashtu; por, as mizoritë e tigrave, as të nepërkave, as të diplomatëve, as të përfaqësonjësve të ligjës, as të xhelatëve, as të mbretërve nuk mund të krahasohen me dashurinë plot vrer, me ligësinë e ëmbël, me përbuzjen barbare që tregon një femër kundrejt një tjetre, kur njëra e quan veten më të bukur, më të lartë nga fisi e nga pasuria se tjetra, sidomos kur bëhet fjalë për martesë dhe për epërsi; me një fjalë, mizoritë që përmendëm, nuk mund të krahasohen me rivalitetin që kanë gratë midis tyre”.

“Gratë, pasi e kanë transformuar një burrë në qengj, arrijnë gjithnjë ta bindin se është luan dhe se ka një karakter të hekurt”.

“Ka disa femra që, kur ndahen, venë dhe gjejnë menjëherë një tjetër, shpesh ia rrëmbejnë nga duart dikujt, me gjasa kundërshtares. Këto femra ose e vrasin të dashurin e tyre, fizikisht apo moralisht, ose e degdisin në fund të botës; këto gra i ka rrëmbyer dallga fisnike e pasionit që shfaqet tek to më i fortë se çdo ndjesi drejtësie njerëzore; kjo ka bukurinë e saj. Ka femra të tjera që, kur gjenden ballë përballë me fatkeqësinë e ndarjes, humbjes së një dshurie, ulin kokën dhe vuajnë në heshtje; të gjithë thjesht ecim në rrugën drejt vdekjes, por këto femra ecin drejt saj gjysmë të vdekura, të ndrydhura, qajnë dhe ndihen fajtore, ato luten për njeriun që u shkaktoi dhimbjen dhe e kuptojnë atë deri në çastet e fundit të jetës; kjo është dashuri, dashuria e vërtetë, dashuria e engjëjve, që ka dhimbjen si ushqim dhe prej dhimbjes vdes”.

“Rrudhosja e lëkurës është një fakt i pashpjegueshëm, e prapë së prapë i natyrshëm, i cili qysh nga krijimi i botës, i ka hedhur në dëshpërim mjekësinë dhe gratë”.

“Ç’i shtyn gratë të shohin në shumë raste vetëm të metat te një njeri i talentuar dhe vetëm cilësitë te një budalla? Sepse ato kanë simpati të madhe për aftësinë e budallait për të qenë pa problem lajkatar, e si i tillë ai i lëvdon gratë pa menduar fare nëse është e vërtetë lëvdata, ai ua fsheh të metat e tyre. Kurse njeriu i talentuar ndjehet superior, për fat të keq ai nuk ia jep askujt kënaqësinë për t’i kompensuar nëpërmjet fjalëve të tij të metat e veta”

“Zemra e një nëne është një humnerë, në fund të së cilës gjendet gjithnjë falja”. /KultPlus.com

Poezitë e poetit të mirënjohur kosovar Lulzim Tafa janë përzgjedhur krahas poezive të 100 poetëve botërorë që po marrin pjesë në ekspozitën ndërkombëtare poetike me titull “Shi Xu” (Fije Poetike), e cila po mbahet në qytetin e kulturës, Shangai të Kinës. Ekspozita, e që nisi më 13 gusht, do të qëndrojë e hapur deri më 17 shtator 2025 në Bibliotekën e Qytetit të Shangait, një qytet me mbi 24 milionë banorë, i njohur për pasurinë dhe shumëllojshmërinë kulturore.

Vargjet e poetit Lulzim Tafa u prezantuan në Shangai krahas figurave më të njohura botërore të letërsisë si Paul Celan, Dylan Thomas, e Rabindranath Tagore, si dhe poetë të tjerë klasik e modernë nga Kina dhe e gjithë bota.

Si pjesë e Panairit të Librit të Shangait 2025, ekspozita “Shi Xu” është një ndër ngjarjet më të rëndësishme poetike në Shangai dhe ka për qëllim të eksplorojë fuqinë shëruese të poezisë për shpirtin, duke ndërthurur poezi me instalacione artistike dhe interaktive. Kjo iniciativë kulturore fokusohet në mbështetjen e shëndetit mendor, duke u ofruar vizitorëve një eksperiencë e cila kërkon përfshirje të thelluar në poezi dhe ndërtim të forcës së brendshme.

Biblioteka e Qytetit të Shangait, e njohur edhe si “Kështjella e Vogël e Shangait” me arkitekturën e saj të jashtëzakonshme dhe historinë e pasur, po mirëpret ekspozitën në një ambient që nxit dhe promovon trashëgiminë kulturore dhe inovacionin artistik.

Ekspozita përmban edhe elemente të veçanta interaktive, siç janë kabinat klasike të telefonit ku vizitorët mund të lexojnë poezi të ndryshme nga poetë nga anembanë bota, duke krijuar kështu një ndjesi të paharruar për lexuesit e poezisë.

Kjo ngjarje ka një rëndësi të veçantë për letërsinë shqipe, pasi promovon vlerat shpirtërore dhe kulturore të poezisë sonë në një qytet me rëndësi të madhe kulturore, siç është Shangai.

Lulzim Tafa është njeri prej poeteve më të njohur dhe më të përkthyer të letërsisë shqipe në botë./KultPlus.com

Punimet në kantierin e Teatrit të Ri Kombëtar po ecin me ritme të qëndrueshme dhe pritet që godina e re të jetë jo vetëm një hapësirë për artistët, por edhe një pikë e rëndësishme e jetës urbane dhe sociale e kryeqytetit.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, ka ndarë sot pamje nga punimet që po zhvillohen në kantierin e Teatrit të Ri Kombëtar, një prej projekteve më ambicioze kulturore të viteve të fundit në vend.

“Kantieri i Teatrit të Ri Kombëtar, ku punohet çdo ditë për t’i dhënë jetë një godine që do të jetë një tjetër vepër arkitektonike mbresëlënëse Tiranës së shekullit XXI dhe ikonë e artit dhe kulturës mu në zemër të kryeqytetit”, shkroi Gonxhja.

Objekti i ri i Teatrit Kombëtar synon të kthehet jo vetëm në një hapësirë moderne për artin skenik, por edhe në një simbol të identitetit kulturor të kryeqytetit dhe të gjithë vendit. Projekti parashikon salla bashkëkohore për shfaqje teatrore, ambiente multifunksionale për aktivitete kulturore, si dhe infrastrukturë teknologjike të standardeve europiane.

Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit e cilëson këtë projekt si një nga prioritetet e saj në zhvillimin e infrastrukturës kulturore në Shqipëri./atsh/KultPlus.com

Robert De Niro konsiderohet si një nga aktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, dhe ai ka arritur sukses në pothuajse në çdo zhanër filmi.

Por gjithashtu, ai është regjisor dhe producent filmi.

De Niro vjen prej një familje artistësh: nëna e tij, Virginia Admiral, ka qenë piktore,i ati i tij, Robert, ishte piktor, skulptor dhe poet. Ai u rrit në pjesën e qytetit të New York City në Little Italy në Manhattan. Ka qenë i martuar dy herë.

Ka një vajzë, Drina, dhe një djalë, Raphael, nga martesa me gruan e parë Dianne Abbott; dhe dy djem, Julian Henry dhe Aaron Kendrick, nga marrëdhënia e tij me modelen Toukie Smith.

Djemtë e Smith dhe De Niro-s janë binjakë, dhe janë ngjizur “in vitro”.

Në 2004 ai u rimartua me gruan e tij të dytë, Grace Hightower.

De Niro ka pasur një ndikim domethënës për artin, qoftë në filma, qoftë në fjalimet e tij mbresëlënëse, duke dhënë këshilla të panurmëta edhe si një mentor i mirë për studentët.

Në vijim, do t’ju njohim me 30 thënie të të madhit Roberto de Niro, i cili njihet për fjalët e tij me “peshë”, që i ka fiks mësime nga jeta e tij…

1 – Njeriu mëson dy mësime më të mëdha në jetë: Kurrë mos ua ktheni shpinën miqve tuaj, dhe gjithmonë mbajeni mbyllur gojën.

2 – Një derë e re do të hapet për ty – një derë në refuzimin e përjetshëm. Është e pashmangshme.

3 – Zbulove një talent, zhvillove një ambicie dhe njohe pasionin tënd. Kur e ndien atë, nuk mund ta luftosh – thjesht duhet ta pranosh!

4 – Ju bëj thirrje të provoni sa më shumë, të jeni mendjehapur, të mirëprisni eksperienca dhe ide të reja. Nëse nuk e provon, nuk do e dish kurrë.

5 – Talenti qëndron në zgjedhjet që bëni.

6 – Punoni shumë: Do të keni kohë për të pushuar kur të vdisni.

7 – Nuk futem në ato diskutime të gjata ta bëj apo mos ta bëj një gjë. Në fund të ditës, do pendohesh për atë që nuk bëre.

8 – Jeto momentin. Pikë. Ji aty. Sepse nëse mendoni gjatë kohës se duhet të bëni ndonjë gjë të jashtëzakonshme, nuk do të funksionojë kurrë. Nëse ndodh, ndodh. Nëse jo, jo. Mos u shqetësoni. Thjesht kini besim, ndershmëri, jini të vërtetë. Kaq kërkoni.

9 – Jeta rrallë ndryshon tërësisht, por vazhdimisht ndryshon në detaje.

10 – Ndonjëherë, nëse ke kufizime financiare, ky është përfitim. Të detyron të gjesh ndonjë ide krijuese.

11 – Njëherë dikush më tha: Mos e li veten të shkosh pas diçkaje apo dikujt me të cilin nuk ke dëshirë të rrish as 30 sekonda.

12. E di që është e rëndësishme t’i japësh kujtdo aq liri sa mundesh kështu që ata të mos ndiejnë se ka limite. Me çdo gabim që bëjnë, çdo gjë shkon mirë. Të mos jenë të frikësuar të provojnë gjëra të reja apo mos të besojnë tek vetja.

13 – Nuk ke pse e bllokon dhimbjen kaq shumë. Pa dhimbjen për çfarë do të flisnim?

14 – Sot unë qesh më shpesh sesa kur isha i ri. Kjo sepse unë kam filluar mos t’i gjykoj më njerëzit

15 – Paratë e bëjnë jetën më të lehtë. Nëse je me fat t’i kesh ato, atëherë je me fat.

16 – Kur isha i ri, nuk frikësohesha kur më thonin “Jo”. I them fëmijëve të mi, dhe kujtdo: Nëse nuk e provon, kurrë nuk e di. Nuk e merrja si refuzim “Jo-në”. Disa gjëra shkojnë kundër teje. Ke refuzime plot, por kjo është pjesa e bukur e jetës.

17 – Nëse s’ke kritika, atëherë kush do të të thotë se si e ke bërë punën tënde?

18 – Nëse je ulur në karrigen e duhur, nuk do të të duhet shumë kohë për të kuptuar që je rehat në të.

19 – Koha ecën, kështu që çfarëdo që të bësh, bëje tani. Bëje tani. Mos prit!

20 – Do të ketë kohë, kur edhe më e mira jote nuk mjafton. Mund të ketë shumë arsye pse ndodh kjo, por për aq kohë sa jep më të mirën tënde, çdo gjë shkon mirë. Nëse merr notën më të lartë në shkollë, kjo nuk do të thotë se do të marrësh të njëjtën notë dhe në jetë.

21 – Nuk ka asgjë më ironike dhe kontradiktore se vetë jeta.

22 – Refuzimi mund të të pickojë, por ka shumë pak ndikim tek ty.

23 – Kur vjen puna te arti, pasioni duhet të jetë një gjendje e përhershme. Jo thjesht po ndjek ëndrrat, por po kap dhe fatin tënd.

24 – Nuk je përgjegjës për çdo gjë që ndodh, por je pjesë e saj. Duhet të vendosësh gjithçka nga vetja në gjithçka që bën.

25 – Nuk ke nevojë për fjalë për të shprehur ndjenjat.

26 – Një nga gjërat e aktrimit është se të lejon që të jetosh jetën e njerëzve të tjerë, pa pasur nevojë të paguash çmimin.

27 – Është e rëndësishme të mos tregosh. Njerëzit nuk përpiqen për të treguar ndjenjat e tyre, ata përpiqen për t’i fshehur ato.

28 – Nëse ka një Zot, ai ka shumë përgjigje për të dhënë.

29 – Kur do dikë duhet t’i besosh atij, nuk ka rrugë tjetër. Duhet t’i japësh ‘çelësat’ e gjithçkaje që të përket ty. Ndryshe, ku do të ishte kuptimi i gjithë dashurisë?

30 – Mos ki frikë të bësh atë që të thonë instinktet./konica/KultPlus.com

Zjarri dhe pasioni i një letre që Honore de Balzak i shkruante konteshës polake Ewelina Hanska, qershor 1835.

Jam aq i çmendur për ju e më shumë se kaq nuk mund të jem. Nuk të arrij të mendoj as dy gjëra të vetme, pa ju menduar edhe juve ngatërruar mes tyre.

Nuk arrij të mendoj asgjë tjetër veç jush. Megjithëse përpiqem të qëndroj, imagjinata më çon gjithnjë te ju. Ju përqafoj, ju puth, ju përkëdhel dhe mijëra përkëdhelje dashurie pushtojnë qenjen time.

Mund t’ju them se do jeni gjithnjë e pa diskutim në zemrën time. Brenda saj ju ndjej në një mënyrë kaq të këndshme. Por, Zot, ç’do të ndodhë me mua nëse ju më hiqni dashurinë tuaj, qëllimin e ekzistencës sime? Ky është mendimi më i tmerrshëm i vetmisë që më tmerron këtë mëngjes.

Ngrihem papritur duke i thënë vetes: “Do shkoj te ajo!” Por ulem përsëri i shtrënguar nga detyrimet që kam. Brenda meje kam një konflikt të frikshëm. Kjo nuk është jetë. Nuk jam ndjerë kurrë kështu. Më keni gllabëruar plotësisht.

Sa herë mendoj për ju ndjej një gëzim prej të çmenduri. Shoh e rishoh një ëndërr aq të bukur sikur në një moment të vetëm arrij të jetoj një mijë vjet. Ç’tmerr i vërtetë!

Pushtuar nga dashuria që më ka hyrë në çdo por, e duke jetuar vetëm për dashurinë, e shoh veten të konsumuar nga dhimbja e si të mbështjellë në një rrjetë merimange.

Eva ime e dashur, ju nuk e dinit. E mora letrën tuaj. E kam këtu para dhe po ju flas njësoj si t’ju kisha edhe ju këtu. Ju shoh njëlloj si dje, të bukur, çmendurisht të bukur!

Mbrëmë i përsërisja vetes pa pushim: Ajo është e imja! Ah! Nuk besoj se engjëjt në parajsë janë më të lumtur sesa isha unë dje! / Nga Albert Vataj / KultPlus.com

Gjiri i Gramës, në Gadishullin e Karaburunit, është një ndër destinacionet e preferuara nga turistët vendas dhe të huaj në bregdetin e jugut të Shqipërisë.

Kryeministri Edi Rama ndau sot pamje nga Gjiri i Gramës, i cili ofron një peizazh natyror shumë tërheqës për çdo vizitor.

“Me energjinë verore nga Gjiri i Gramës”, shkruan Rama, ndërsa ndan pamje nga plazhet më spektakolare të jugut, me ujin e pastër kristal e natyrën e virgjër.

Gjiri detar futet disa qindra metra në tokë, ku formon një bregdet shkëmbor me foleza. Aty ka dhe disa shpella nënujore. Ky gji është përdorur shumë për mbrojtjen e anijeve nga furtuna në det.

Gjithashtu, ai është përdorur gjatë në antikitet si gurore. Gurorja e Gramës është mjaft e njohur që në lashtësi.

Detarët që strehonin aty anijet, punëtorët që nxirrnin blloqe shkëmborë që përdoreshin për ndërtim në qytetet ilire e më gjerë, kanë gdhendur edhe emrat në faqet shkëmbore e shumë të dhëna të tjera që bëjnë kureshtar vizitorin.

Ndaj dhe shpesh shpella që ndodhet aty njihet si “Shpella e shkrimeve”. Arkeologët i kanë studiuar dhe kanë shkruar për këto dokumente historike të gdhendura në shkëmb.

Vlerat e këtij monumenti natyror janë shkencore, historike, kulturore e turistike. Por sot ky gji i bukur detar shfrytëzohet si një plazh i vogël e intim. Drejt tij shkohet me rrugë tokësore, por edhe detare. Shfrytëzohet nga aventurierët e ujit dhe të shpellave./atsh/KultPlus.com

Honoré de Balzak ishte një shkrimtar francez i shekullit të 19-të. Ai lindi më 20 maj 1799 në Tours, dhe konsiderohet një nga mendjet më të ndritura të botës së letrave. Në vitet 1820, kur Honoré de Balzak vendosi të bëhej shkrimtar, në Francë romani ishte ende një zhanër i parëndësishëm letrar.

Ashtu si Volteri, francezët e shkolluar preferuan poezinë dhe tragjeditë e mëdha, ku virtyti, e vërteta, entuziazmi dhe shpresa, marshonin solemnisht nëpër faqe. Si rezultat, romancierët bashkëkohorë francezë thuajse turpëroheshin për prozën e tyre. Shumë botuan me pseudonime: burrat, sepse toni i tyre kishte tendencë të lehtë, shkollor dhe shumë antiklerikal; gratë, sepse e dinin që do pasoheshin nga mosmarrëveshje, do shiheshin shtrembër nëse shkruanin haptas për botim.

Viktor Hygoi e konsideroi Balzakun si një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit të 19-të, çka do ta shprehte me forcë dhe fuqimisht në elozhet e fjalimit të varrimit: “Të gjithë librat e tij formojnë vetëm një libër, një libër të gjallë, me shkëlqim”.

Shokë udhe, dy gjigantët e letërsisë franceze e filluan karrierën në të njëjtën kohë dhe frekuentuan të njëjtat rrethe; secili ndoqi karrierën e tjetrit, Balzaku me zili, Hygoi me simpati. Ata morën drejtime të ndryshme: Hygoi filloi të ishte kundërrevolucionar dhe do të ndiqte një evolucion drejt të majtës, Balzaku, nga një liberal, do të bëhej një konservator solid. Hygoi do kishte të gjitha nderimet (deputet, akademik), kurse Balzak do të rrëzohej tri herë për t’u zgjedhur nën Kupolë. Përgjatë një shekulli në lëvizje, ata janë dy autorë të mëdhenj, edhe pse pozicioni në fushën e letrave nuk është i njëjtë. Hygoi, në fillesat e hershme do mbështetej financiarisht dhe do gëzonte përfitime dhe lehtësira. Nga ana tjetër, Balzaku ishte i dënuar t’ia dilte me forcat e veta. Jeta e tij mishëron, që nga fillimi i viteve 1820, tregun letrar.

Romancier, gazetar, botues, sipërmarrës, kritik, eseist, Balzaku ndoqi një karrierë shembullore, duke pasur parasysh dëshirën për të qenë i suksesshëm. Me “Komedia njerëzore”, si një zot, ai krijoi një botë të tërë, një katedrale libër dhe, për t’ia arritur qëllimit, i vuri vetes detyrën e një minatori fjalësh. Pena e tij e kredh lexuesin në pallatet nën sundimin e Lui-Filipit, në rrugica të zhurmshme e rrugica të qeta. Lexuesi takohet me mashtrues, borgjezë, fisnikë të mëdhenj, grabitës, kontesha dhe vajza.

“Të gjitha personazhet e tij janë të pajisur me zjarrin jetësor, me atë pasion që e karakterizonte atë vetë”, – shkroi me admirim Sharl Bodëleri.

Në ditët e sotme, jeta dhe vepra e Balzakut vazhdon të na magjepsë. Autori pretendon se familja është njësia themelore e shoqërisë, mirëpo shumë nga protagonistët e tij enden si jetimë. Gjithçka që përshkruan, shkon thuajse përkundër parimeve që ai beson se janë themeli i një shoqërie në harmoni. Ai përshkruan rrënoja, përshkruan zhgënjime pasionesh, gjithçka që mund të ushqejnë individualizmin, madje edhe zgjidhjet revolucionare. Përpos gjithçkaje, frymëzimet vizionare, fluturimet mistike dhe poetike përshkojnë gjithë krijimtarinë e tij me një bukuri dhe fuqi që jehojnë endenë 2021. Realizmi dhe mprehtësia me të cilën Balzak vizualizon gjendjen njerëzore, janë karakteristikat kryesore të shkrimeve. Duke qenë vëzhgues shumë i mprehtë, ia ka dalë ta përshkruajë sjelljen individuale dhe shoqërore par excellence.

Si shumë kolosë të mëdhenj në histori, jeta e Balzakut nuk ka qenë e lehtë: ai i mbijetoi një fëmijërie dhe adoleshence të karakterizuar nga abuzimi, përjetoi një histori dashurie të denjë për roman, që zgjati gati gjithë jetën, por, mbi të gjitha, Balzaku zgjoi admirimin e bashkëkohësve të tij. Përmes veprave letrare, Balzaku la gjurmët e tij të mençurisë për eksploruesit më të guximshëm të etur për dije. Vdiq në Paris, më 18 gusht 1850./KultPlus.com

 ”The Animal Farm” (”Ferma e kafshëve”), e botuar në vitin 1945 nga George Orwell mbush sot 80 vjeç, sipas faqes australiane theconversation.com.

Nëse ka një gjë që çdo student i historisë ose politikës e di është se novela nuk ka të bëjë vërtet me kafshët. Sigurisht, personazhet kryesore janë derrat dhe kuajt. Por, në të vërtetë, siç na thuhet, ka të bëjë me Bashkimin Sovjetik dhe çfarë ndodhi me idealet e komunizmit nën udhëheqjen e korruptuar të Josif Visarionoviç Stalinit.

Vetë Orwell, pjesë e një brezi autorësh britanikë që flisnin hapur, të cilët ende nuk e kishin dëgjuar teorinë e Roland Barthes për vdekjen e autorit (ideja se fjalët flasin vetë dhe qëllimet e autorit janë të parëndësishme), shpalli se kështu duhej lexuar historia.

Por, çfarë ndodh nëse do t’i merrnim kafshët në këtë rrëfim të famshëm më seriozisht?

Orwell e shkroi këtë roman të shkurtër dhe tronditës, në një kohë kur konsiderohej shkencërisht e papranueshme që kafshëve t’u jepeshin mendime ose edhe ndjenja.

Vështrimi i Çarls Darvinit në vitin 1859, se njerëzit janë të lidhur me të gjitha speciet e tjera shtazore, ishte një mundësi e humbur për të menduar se si cilësitë e të parës mund të jenë të pranishme në të dytën.

Në vend të kësaj, psikologët e kafshëve në kohën e Orwell këmbëngulën më fort se kurrë në ekzistencën e një boshllëku njohës midis ”nesh”, njerëzve, dhe “atyre” kafshëve të egra.

Ekspertët e tij bashkëkohorë në shkencat shoqërore dhe humane luajtën me këtë dallim.

Antropologu francez Claude Lévi-Strauss shkroi në vitin 1962 se me kafshët “është mirë të mendosh”, me fjalë të tjera, nëse i hetojmë besimet njerëzore rreth kafshëve, mund të zbulojmë vlerat dhe modelet tona të thella shoqërore.

Sipas standardeve të sotme, dhe në kontekstin e zhdukjes së gjashtë masive, kjo duket si një deklaratë e keqe. Studimet bashkëkohore hedhin poshtë idenë se kafshët nuk janë gjë tjetër veçse një burim për njerëzit, madje edhe një filozofik.

Në të kundërt, shumë kultura dhe shoqëri në mbarë botën kanë tradita të bashkëveprimit me kafshët në një mënyrë që njeh personalitetin e tyre. Njerëzit që jetojnë së bashku me specie të tjera dhe madje gjuajnë shumë shpesh arrijnë ta kuptojnë nga afër sjelljen dhe veprimin e tyre.

Një projekt i madh akademik në Britaninë e Madhe  po heton se si këto marrëdhënie pasqyrohen në fabulat e kafshëve. I titulluar “Rimendimi i fabulave në epokën e krizës mjedisore”, ai nxit bashkëpunimin midis studiuesve, artistëve dhe shkrimtarëve në përfytyrimin e botëve unike të specieve të ndryshme, duke përfshirë kuajt, minjtë, sorrat dhe merimangat, në mjediset e tyre që ndryshojnë me shpejtësi dhe janë të pasigurta.

Duke jetuar në një epokë para futjes gjithëpërfshirëse të bujqësisë në shkallë masive, të ndihmuar kimikisht, Orwell nuk ishte shumë larg bujqësisë paraindustriale dhe njohurive të saj të thella për kafshët. Eseja e tij e vitit 1936 për vrasjen e një elefanti në Birmani është e mbushur me ankth për vuajtjet e një kafshe të vërtetë.

Edhe në “Fermën e Kafshëve”, pika e fillimit është vuajtja e kafshëve, mizoritë e fermerit njerëzor janë të padiskutueshme. Siç i paralajmëron Plaku Major, një derr i mençur dhe i moshuar kafshët e tjera: “Ju derra të rinj… secili prej jush do të bërtasë jetën tuaj në bllok brenda një viti”.

Fabula ndryshon nëse i përmbahemi këtij realiteti gjatë gjithë kohës. Kjo përsëritet nga Orwell më vonë në histori, kur mizoritë e fermës ”Pinchfield” u raportohen kafshëve.

Tirania njerëzore është armiku i kafshëve dhe, pavarësisht tradhtisë së shpresave të tyre nën udhëheqjen e derrit Napoleon, drejtësia e kauzës së tyre nuk minohet kurrë.

Ëndrrat e kafshëve

Revolucioni i kafshëve i Orwell, përmbysja e fermerit, është frymëzuar nga ëndrra e një derri.

Plaku Major mbledh bishat e tjera të fermës për t’u treguar atyre vizionin e tij për “Tokën siç do të jetë kur njeriu të jetë zhdukur”, dhe shfrytëzimi njerëzor i kafshëve nuk do të ekzistojë më. Është lloji i përshkrimit që do t’i bënte psikologët e kafshëve të shekullit XX -të rrotulloheshin në varret e tyre. Kafshë me një jetë sentimantale? Qesharake!

Çdo pronar qeni do t’ju tregojë se miku i tij me katër këmbë sheh ëndrra, megjithatë, për dekada, ne i lejuam shkencëtarët të na thoshin se nuk i kishin. Ëndrrat e qenve janë të ndërthurura në përshkrimin e jetës pyjore të krijuar nga antropologu Eduardo Kohn. Në librin e tij ”How forest think” (”Si mendojnë pyjet”), botuar në vitin 2013, Kohn argumenton se të gjitha kafshët mendojnë dhe imagjinojnë të ardhmen e tyre. Mbijetesa e tyre, ajo shtytëse themelore e revolucionit të fermës , bazohet në aftësinë për ta bërë këtë.

Në një pasazh të paharrueshëm, Kohn përshkruan se si një majmun duhet të interpretojë tingujt e pyllit dhe t’i përdorë ato për të parashikuar rezultate të mundshme(përplasje të pafajshme apo grabitqar?) në mënyrë që të jetojë. Kafshët e Kohn jetojnë në një botë plot kuptim. Fuqia njerëzore për të krijuar kuptim përmes gjuhës abstrakte është vetëm një shembull i një tipari universal të jetës.

Ëndrrat përsëriten në të gjithë ”Fermën e kafshëve”, por përfundimisht zhduken nga fjalët. Urdhërimet e kafshëve, të shkruara në murin e hambarit, ndryshohen në mënyrë dinake një nga një për të justifikuar korrupsionin e derrave.

Pasi kuptimi eksternalizohet dhe objektivizohet në fjalën e shkruar, ai është i ndjeshëm ndaj manipulimit. Fjalët mund të rishkruhen dhe bashkë me to, e kaluara. Kafshët bëhen të pasigurta për kujtimet e tyre paraverbale. Ëndrrat zhduken nga narrativa./KultPlus.com

Kalaja historike e Ali Pashës në Porto Palermo, në Himarë u kthye mbrëmjen e 16 gushtit në një skenë të gjallë muzikore, plot ngjyra, kërcim dhe emocione, falë festivalit të njohur Porto Palermo Festival.

Në mbrëmjen e 11-të të këtij festivali, atmosfera u ndez nga “La Noche Cubana”, një udhëtim muzikor drejt Kubës dhe muzikës së saj të pasur.

Këngëtarja kubane me famë ndërkombëtare, Laraine Cañizares Machado, solli në skenë zërin e saj të fuqishëm dhe shpirtin e muzikës latine, duke magjepsur publikun me salsa, bolero dhe ritmet tropikale që janë identike me atmosferën e Havanës. Ajo u shoqërua nga muzikantët virtuozë Michael Rodi në piano, Paolo Cozzolino në kitarë dhe Fabrizio Aiello në bateri, të cilët përkthyen çdo notë në energji të papërmbajtshme dhe emocione të thella.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendo Gonxhja, ndau momente nga kjo natë magjike në rrjetet sociale, duke theksuar se kjo mbrëmje solli shpirtin dhe energjinë e Kubës në një nga vendet më piktoreske të jugut të Shqipërisë.

Publiku i pranishëm u përfshi plotësisht në ritmet e kërcimit që zgjatën gjatë gjithë natës, duke krijuar një atmosferë festive nën qiellin e hapur dhe yjet e jugut.

Mbrëmja e “La Noche Cubana” ishte pjesë e edicionit të këtij viti të Porto Palermo Festival, i cili do të përmbyllet sot me një finale energjike dhe plot ritëm nën titullin “Pasha Night”, ku do të performojë një DJ i njohur, duke sjellë një përvojë unike për adhuruesit e muzikës elektronike dhe jo vetëm.

Ky festival po kthehet në një nga eventet më të rëndësishme kulturore në rajon, duke sjellë artistë të profilit të lartë dhe duke promovuar kulturën dhe turizmin në jug të Shqipërisë./atsh/KultPlus.com

“Mbramë, në ora dy mbas mesit të natës u zbulue në seksion se ku ndodhet Jup Kazazi. Në rrethimin që i bëmë shtëpisë dhe mbasi si e pa se neve e gjetëm bodrumin ku ishte mëshefur dhe s’kishte shpëtim, vrau vehten. Këtu popullarizohet se e vramë neve (në dokument nënvizohet me shkrim dore “Mirë”, që nënkupton se e miratojnë). Kemi gjetur disa dokumenta, por ma të randësishmet do t’ua dërgojmë. Zoi Themeli”.

Dokumenti i mësipërm tregon qëndrimin zyrtar që mbajti regjimi komunist për vdekjen e Jup Kazazit, ndër organizatorët e kryengritjes së Postribës, e para antikomuniste në Europën e Lindjes, që po niste instalimin e perdes së hekurt.

Autoriteti për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit  publikoi dosjen e  Jup Kazazit, ndër organizatorët e kryengritjes së Postribës.

Më 9 shtator 1946, duke synuar që me “Postribën” të lironin të burgosurit e të merrnin institucionet, shpërtheu para kohe ajo që sot njihet si Kryengritja e Postribës, me disa qindra kundërshtarë të regjimit, mes të cilëve, vëllezërit Kazazi. Duke qenë më të paktë në numër dhe me armë, kryengritësit dështuan, ndërsa pushteti u bë më i egër duke arrestuar mbi 1200 veta, hapur 11 burgje të përkohshme e vrarë dhjetëra të tjerë. Jupi shpëtoi, por u detyrua të fshihej dhe u strehua te daja i tij.

Me 17 shtator, shtëpia ku fshihej u zbulua, pasi u torturua një dëshmitar që kishte dijeni. Duke mos dashur të binte i gjallë në duart e komunistëve, ai thirri “Rrnoftë Shqipëria. Nuk i dorzohem klyshëve tˋStalinit” dhe vrau veten. Ekzekutorët futën në shtëpi të kontrollonin të vdekurin, nipin 16-vjeçar, Ahmet Kopliku.

I biri i Jupit, Hamza Kazazi thotë se të atin e masakruan edhe për së vdekuri, kënduan e hodhën valle dhe e ekspozuan në qytet.

Pas ngjarjes, 7 anëtarë dhe të afërm të familjes Kazazi u ekzekutuan, vranë veten ose vdiqën, ndërsa dhjetëra të tjerë u internuan. Trupat e të vrarëve nuk iu kthyen kurrë familjeve.

74 vite më pas, ende nuk ndihen varret e:

Halit Kazazi(vëllai i madh)- lindur me 3 mars 1900, i dënuar më 1945 dhe ekzekutuar më 1945 në Shkodër.

Jup Kazazi(vëllai i dytë)- lindur më 6 tetor 1905, vret veten e nuk dorëzohet, më 17 shtator 1946.

Sait(Seit) Kazazi (vëllai i tretë), lindur më 9 prill 1913. Rrethohet në shtëpinë e Hafiz Adem Kazazit. Nuk dorëzohet e vret veten më 6 tetor 1946.

Abdullah Kazazi(xhaxha i Jupit), arrestohet për kryengritjen e Postribës, pushkatohet diku në Shkodër pas 1946-s, në moshën 64- vjeçare.

Rifat Kopliku, daja i Jup Kazazit. Pas arrestimit më 17 shtator 1946 sepse strehoi nipin, u ekzekutua më 24 shkurt 1947.

Osman Kazazi,  kushëri i parë i Jup Kazazit, arrestohet me 17 shtator 1946, dënohet me pushkatim dhe thuhet se vdiq në hetuesi, në moshën 24-vjeçare.

Asim Abdurrahmani (Shpuza), djali i tezes së gruas së Jup Kazazit. Inxhinier, kimist, dënohet me pushkatim si spiun. Arrestuar e pushkatuar në Tiranë, më 8 qershor 1947.

“I biri i Jupit, Hamza Kazazi, pas 1990-s ka nisur kërkimet për eshtrat e të afërmve. Ka gërmuar në Kir, sipas dëshmive të një 13-vjeçari që kishte shkuar të lahej në lumë, kur ka parë të varroset një burrë me pizhame (si në fotot e trupit të pajetë të Jupit), në vendin ku më vonë u vu Drejtoria e Ujërave, pas varrezave të Rrmajit. Hamza Kazazi, pas shumë gërmimesh, nuk arriti dot të identifikonte të atin, por gjeti eshtra të mbështjella në një veladon, me dorë në zemër e me një kryq, që mendohet se qenë eshtrat e një prifti dhe ia dorëzoi ipeshkvit, imzot Zef Simonit në Shkodër. Ndërsa kërkon 7 të zhdukurit e tij prej 30 vitesh, ka arritur të kuptojë se “procesverbalet baheshin të rrejshme”.  Në qershor 2017, Jup Kazazit, qyteti i Shkodrës i ka dhënë titullin “Qytetar Nderi” (pas vdekjes) dhe Presidenti i Republikës, Nishani, i ka akorduar “Dekoratën e Artë të Shqiponjës” (pas vdekjes).

Dosja në fjalë mund të vihet në dispozicion të të interesuarve, pranë AIDSSH”, shprehet Autoriteti i Dosjeve.

Shfaqja ‘Arka’ me regji dhe interpretim të Mentor Zymberaj u selektua dhe prezantua në edicionin e XXI-të të Festivalit Ndërkombëtar të monodramës ‘Act Alone’ në Srdureryi, Islande, përcjell KultPlus.

Ky sukses i shfaqjes ‘Arka’ vjen pas suksesit në Etno Fest ku aktori Mentor Zymberaj u shpërblye me çmimin ‘Aktori më i mirë’ dhe pas vlerësimit laureat në festivalin ‘Moldfest’ në Kishneu të Moldavisë.

Shfaqja ‘Arka’ po vazhdon sukseset pas shfaqjes ‘Ëndrrat e Hamletit’ e cila u prezantua në shumë festivale ndërkombëtare./KultPlus.com

Poezi nga Sharl Bodler

Sonte hëna ëndërron e lodhur, e mërzitur
Si një grua e bukur që mes jastëkësh t’butë
Përkëdhel gjijt butësisht e lehtë, e dremitur,
Ndërsa ledhatimi ëmbël në ëndrra e fut.

Mbi supin –saten të reshmeve të bardheme,
Syri i saj mashtrohet me pamje të rreme
Ajo tretet e tëra në prehrin e zalisë,
Që lulëzojnë , ngjitjen e drejt kaltërisisë.

N’këtë molisje t’ëmbël, ashtu tinës e kot,
Kur ajo ndonjëherë lëshon një pikë lot,
Një poet besnik, që tërë natën s’ka fjetur,

Në dorën e vet na e merr lotin e trishtimit,
Me një shkëlqim ylberi si t’ish prej rrezatimit,
Dhe e shtrëngon në zemër, nga sytë e djellit fshehur./KultPlus.com

Norvegjia ka vendosur pasqyra masive në shpatet e maleve për të reflektuar dritën e diellit drejt qyteteve që për muaj të tërë gjatë dimrit mbeten pa rreze të drejtpërdrejta dielli. Ky zgjidhje inovative u zbatua në Rjukan, një qytet i vogël i vendosur thellë në Luginën Vestfjord në jug të Norvegjisë, transmeton KultPlus.

Për shkak të maleve të thepisura që e rrethojnë, Rjukan nuk merr dritë të drejtpërdrejtë nga dielli nga shtatori deri në mars. Sipas CNET, në vitin 2013 qyteti instaloi tre pasqyra gjigante, secila me sipërfaqe rreth 17 metra katrorë, në një shpat mali aty pranë, për të reflektuar rrezet e diellit drejt sheshit qendror të qytetit.

Këto pasqyra kontrollohen në distancë, furnizohen me energji diellore dhe të erës, dhe janë programuar të ndjekin lëvizjen e diellit në qiell. Ato ndodhen rreth 450 metra mbi qytet dhe rrotullohen në dy akse për të drejtuar dritën poshtë në luginë. Projekti u frymëzua nga një ide e propozuar që në vitin 1913 nga themeluesi i qytetit, Sam Eyde, por u bë i realizueshëm vetëm falë teknologjisë moderne.

Sipas The Hyper Hive, këto pasqyra kanë transformuar jetën në Rjukan, duke u mundësuar banorëve të shijojnë dritën natyrale edhe gjatë muajve më të errët. Ky është një shembull mbresëlënës se si inxhinieria dhe krijimtaria mund të kapërcejnë sfidat gjeografike./KultPlus.com

Në foto: Presidenti i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Dhimitër S. Shuteriqi në bisedë me pionierët në Kampin Veror “Qemal Stafa” në Durrës, viti 1972

Ndoshta vëmendja që regjimi i kaluar kishte për librin ishte më e theksuar. Ndoshta kjo vëmendje sot nuk ekziston fare. Ndoshta kjo është arsyeja pse lexuesit janë rralluar as shumë saqë shkrimtarët dhe poetët, si ‘kundërpërgjigje”, po reallohen po aq.

Siç tregon edhe fotoja e vitit 1972, ishin të shumtë fëmijët në takimin e organizuar asokohe me Presidentin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Dhimitër S. Shuteriqi.

“Herë pas here shkrimtarët takoheshin me lexuesit e tyre. Në këto takime sipas ata mësojnë për përshtypjet që librat e tyre kanë lënë te masat lexuese. 
Lexuesit japin vërejtje dhe sugjerime. Në të njëjtën kohë, shkrimtarët i informojnë lexuesit për atë që po bëjnë” raportohej në kronikat e kohës.

Dhimitër Shuteriqi, i lindur në 26 korrik 1915 në Elbasan ishte shkrimtar dhe studiues i rrallë i historisë së letërsisë sonë.

U nda nga jeta më 22 korrik të vitit 2003./liberale/KultPlus.com

Robert Anthony De Niro (lindi më 17 gusht 1943) është një aktor amerikan. 

I njohur për bashkëpunimet me Martin Scorsese, ai konsiderohet si një nga aktorët më me ndikim të brezit të tij. De Niro është marrës i vlerësimeve të ndryshme, duke përfshirë dy Academy Awards, një Golden Globe Award, Cecil B. DeMille Award, dhe një Screen Actors Guild Life Achievement Award. 

Në vitin 2009, De Niro mori Kennedy Center Honor dhe fitoi një Medalje Presidenciale të Lirisë nga Presidenti i SHBA-së Barack Obama në vitin 2016.

De Niro studioi aktrim nëHB Studio, Stella Adler Conservatory, dhe Actors Studio të Lee Strasberg. Bashkëpunimi i tij i parë me Scorsese ishte me filmin e vitit 1973, Mean Streets. De Niro fitoi dy Academy Awards, një për Aktorin më të Mirë Dytësor për rolin e tij si Vito Corleone në The Godfather: Part 2 (1974) të Francis Ford Coppola dhe tjetri për Aktorin më të Mirë duke portretizuar Jake LaMotta në dramën e Scorsese, Raging Bull (1980). Rolet e tjera të tij të nominuara për Oscar ishin për Taxi Driver (1976), The Deer Hunter (1978), Awakenings (1990), Cape Fear (1991), dhe Silver Linings Playbook (2012).

Ai ka luajtur gjithashtu në filmat 1900 (1976), The King of Comedy (1982), Once Upon a Time in America (1984), Brazil (1985), The Mission (1986), Goodfellas (1990), This Boy’s Life (1993), Mary Shelley’s Frankenstein (1994), Heat (1995), Casino (1995), Jackie Brown (1997), Joker (2019), The Irishman (2019), dhe Killers of the Flower Moon (2023). Ai drejtoi dhe luajti si në A Bronx Tale (1993) dhe The Good Shepherd (2006). Rolet e tij komike përfshijnë Midnight Run (1988), Wag the Dog (1997), Analyze This (1999), filmat Meet the Parents (2000–2010), dhe The Intern (2015)./ KultPlus.com

Shqipëria po preferohet gjithmonë e më shumë jo vetëm për detin por edhe për historinë e kulturën.Kruja është transformuar në një destinacion të mirfilltë për turistët gjatë kësaj vere .

Vetëm në 4 muaj janë regjistruar rreth 1.3 milionë vizitorë të cilët kanë preferuar të eksplorojnë muzeun Historik Kombëtar dhe atë Etnografik por edhe  parkun Kombëtar të Qaf Shtamës, malin e Skënderbeut, si dhe objekte kulti.Turistët e huaj  vlerësojnë  historinë  ,kulturën por edhe mikpritjen që u ofrohet.

Ndikim në tërheqjen e turistëve në këtë zonë ka dhënë shtimi i numrit të bujtinave, cilësia e gatimeve tradicionale dhe çmimet me standarte që i ofrohen turistëve.

Drejtuesit e në Muzeun e Krujës theksojnë se turistët kryesor gjatë kësaj vere janë amerikan por nuk kanë munguar edhe nga shtete europiane./abcnews/KultPlus.com

Ikona e rock-ut, Billy Joel po mbyll dyqanin e tij të dashur të motoçikletave në Long Island, Nju Jork, pas pothuajse 15 viteve duke u ofruar fansave mundësinë të shihnin koleksionin e tij personal me dhjetëra motoçikleta, sipas AP.

Joel do të mbyllë dyqanin ”20th Century Cycles” në Oyster Bay në fund të shtatorit dhe do ta nxjerrë koleksionin në ankand për shkak të një çrregullimi të trurit me të cilin është diagnostikuar kohët e fundit, sipas zëdhënëses, Claire Mercuri.

Në maj, Joel njoftoi se po anulonte koncertet e tij të ardhshme pasi u diagnostikua me  hidrocafalit të presionit normal Normal, një grumbullimi ë lëngut në tru që mund të ndikojë në të menduarit, përqendrimin, kujtesën, lëvizjen e të tjera, sipas ”Cleveland Clinic”.

Këngëtari 76-vjeçar tha se kishte vështirësi me ekuilibrin, por ndjehej mirë në përgjithësi.

Joel, i cili u rrit në Hicksville pranë Oyster Bay, hapi ”20th Century Cycles” në fund të vitit 2010 si vend për të mirëmbajtur dhe riparuar motoçikletat e tij, për të restauruar dhe personalizuar ato që blinte dhe për të ekspozuar koleksionin për publikun pa pagesë.

”Më pëlqen stili i vjetër, stili automobilistik nga vitet ’30 deri në ’60. Desha të mbledh shumë nga këto motoçikleta, t’i vendos në një vend dhe t’i lejoj njerëzit të shohin se si duket ajo epokë e motoçikletave, sepse po humbet kjo estetikë”,  tha ai në një video të vitit 2013.

Koleksioni i tij përfshin mbi 75 motoçikleta që datojnë që nga vitet 1940, duke përfshirë “Harley-Davidson”, “Triumph”, “Ducati”,” Moto Guzzi” ,“Indian” dhe BMW.

“Një nga më të çmuarat ishte një ”Vincent Rapide” i vitit 1952, që mund të shitet për dhjetëra mijëra dollarë.

Data e ankandit për koleksionin e tij nuk është vendosur ende./  KultPlus.com

Aktori britanik Terence Stamp, një figurë e shquar e kinemasë, i njohur për rolin e tij si superkeqbërësi me emrin gjenerali Zod në filmat  “Superman”, ka vdekur në moshën 87 vjeç, sipas “The Independent”.

Aktori i nominuar për çmimin Oscar, i cili luajti në më shumë se 60 filma gjatë karrierës së tij, duke përfshirë “The Limey dhe The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert” vdiq sot mëngjes, bëri të ditur familja e tij.

“Ai lë pas një vepër të jashtëzakonshme, si aktor dhe si shkrimtar, që do të vazhdojë të prekë dhe frymëzojë njerëzit për vite me radhë”, tha familja.

“Ne kërkojmë privatësi në këtë kohë të trishtueshme”, shtoi ajo.

Stamp u lind në East End të Londrës në vitin 1938, bir i një punëtori rimorkiatorësh.

Ai i mbijetoi bombardimeve gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe, menjëherë pas përfundimit të shkollës, ndoqi një karrierë në reklama, ku punoi për disa vite.

Më vonë fitoi një bursë për të studiuar në “Webber Douglas Academy of Dramatic Art” dhe shpejt mori pjesë në një turne kombëtar të dramës së Willis Hall “The Long and the Short and the Tall”, së bashku me aktorin tjetër Michael Caine./KultPlus.com