❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Të (de)kodosh mendjen, si ChatGPT po kthehet në varësi për shqiptarët, sidomos të rinjtë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

NĂ«se konsumatori i shekullit XX formohej nga reklamat, ai i shekullit XXI po formohet nga bisedat me algoritme. NĂ« heshtje dhe me efikasitet, ChatGPT po kthehet nĂ« njĂ« partner tĂ« padukshĂ«m nĂ« vendimmarrjen personale dhe ekonomike tĂ« pĂ«rdoruesve, nga mĂ«nyra si organizojnĂ« ditĂ«n, te vendimet pĂ«r karrierĂ«n, shpenzimet dhe financat. Ajo qĂ« nisi si njĂ« mjet pĂ«r tĂ« gjeneruar tekst, sot po ndikon nĂ« mĂ«nyrĂ«n si njerĂ«zit ndihen, mendojnĂ« dhe konsumojnë 

 

Nga Deada Hyka

Nëse dikur e nisnim ditën me një filxhan kafeje dhe një faqe gazetë, sot gjithnjë e më shumë e fillojmë me një mesazh me një Inteligjencë Artificiale. Quhet ChatGPT.

Nuk është mik, nuk është terapist, nuk është koleg, por për miliona përdorues është pak nga të gjitha këto. Në vend të pyetjeve filozofike mbi qenien dhe ekzistencën, bota dixhitale e sotme ngre pyetje më të drejtpërdrejta:

“A mĂ« kupton AI-ja?”, “A mĂ« paragjykon?”, “A mĂ« bĂ«n tĂ« ndihem mirĂ« me veten?” KĂ«to pyetje dikur i rezervonim pĂ«r njerĂ«zit. Tani ia drejtojmĂ« njĂ« “makine”.

NjĂ« studim i fundit me 732 individĂ« i botuar nĂ« “Springer Nature” zbulon njĂ« fije tĂ« hollĂ«, por tĂ« fortĂ«, qĂ« lidh mĂ«nyrĂ«n se si e perceptojmĂ« ChatGPT-nĂ« me shĂ«ndetin tonĂ« mendor.

Njerëzit që kanë më shumë besim te ky mjet dixhital raportojnë vetëvlerësim më të lartë. Ndërkohë, ata që ndiejnë se chatbot-i u përgjigjet me paragjykime apo stereotipa, përjetojnë pasiguri dhe shqetësim.

Teknologjia nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht mjet. ËshtĂ« bĂ«rĂ« pasqyrĂ«. Dhe ndonjĂ«herĂ«, pasqyra kthen mbrapsht mĂ« shumĂ« se sa kemi pritur.

Këto marrëdhënie të reja, mes njeriut dhe algoritmit, po zënë rrënjë në mënyrë të heshtur, por të qëndrueshme. Bisedat me ChatGPT nuk janë më veç kërkesa për informacione, janë ndërveprime me ndikim emocional.

NĂ« thelb tĂ« kĂ«tyre ndryshimeve Ă«shtĂ« njĂ« fenomen i ri: brendia e marrĂ«dhĂ«nies me njĂ« entitet johuman. ÇfarĂ« ndodh kur njĂ« makinĂ« bĂ«het pjesĂ« e mekanizmave tanĂ« tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« vetĂ«besimit, tĂ« pĂ«rballimit tĂ« ankthit apo tĂ« kĂ«rkimit tĂ« miratimit?

Kjo është pyetja e shekullit. Dhe për herë të parë, përgjigjja nuk vjen nga psikologjia klasike, por nga një algoritëm që mëson çdo ditë nga miliarda ndërveprime.

Për zhvilluesit e Inteligjencës Artificiale, këto gjetje janë thirrje për përgjegjësi. Tonet, nuancat, mënyra si një chatbot përgjigjet ndaj një shqetësimi emocional apo pyetje personale, nuk janë më çështje stili, janë çështje ndikimi psikologjik.

Sepse, pĂ«r pĂ«rdoruesin e sotĂ«m, njĂ« bisedĂ« me AI-nĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht njĂ« kĂ«rkim i shpejtĂ«. ËshtĂ« njĂ« moment reflektimi. Dhe siç duket, njĂ« faktor i mirĂ«qenies mendore.

Në një epokë ku kufijtë mes njeriut dhe teknologjisë bëhen gjithnjë e më të mjegullt, një gjë është e sigurt: mënyra se si flasim me makinat po i jep formë mënyrës se si flasim me veten.

Dhe ndoshta, për herë të parë në histori, duhet të pyesim jo vetëm çfarë thotë teknologjia, por si na bën të ndihemi.

 

ÇfarĂ« po ndodh?

Në sipërfaqe, një bisedë me Inteligjencën Artificiale mund të duket e thjeshtë: një pyetje, një përgjigje. Por në prapaskenë, ndodh diçka më delikate: njerëzit fillojnë të projektojnë ndjenja, të krijojnë varësi emocionale, të kërkojnë qetësi në tonin neutral të makinës.

ChatGPT nuk i njeh përdoruesit e tij, por ata ndihen gjithnjë e më të kuptuar prej tij.

Fenomeni po zgjon interes nĂ« qarqet akademike dhe psikologjike. Disa studiues po e quajnĂ« “efekti i pasqyrĂ«s sĂ« butĂ«â€: kur AI nuk reagon si njeri, nuk ndĂ«rpret, nuk kundĂ«rshton, por thjesht tĂ« kthen njĂ« reflektim tĂ« pĂ«rpunuar dhe tĂ« saktĂ« tĂ« asaj qĂ« ti ke thĂ«nĂ«. Dhe kjo, nĂ« njĂ« kohĂ« kur komunikimi me njerĂ«zit shpesh Ă«shtĂ« i ngarkuar me tension, po rezulton çuditĂ«risht çliruese.

Ka dhe një anë tjetër të medaljes: një chatbot që të jep gjithmonë të drejtë, që të përgjigjet sipas mënyrës tënde të të menduarit, mund të forcojë një ndjesi të rreme sigurie.

Mund të lërë njerëzit pa sfidë, pa debat, pa përballje me të kundërtën. Dhe për dikë që vuan nga ankthi ose vetmia, kjo mund të jetë më shumë strehë sesa zgjidhje.

Ndërkohë, zhvilluesit e Inteligjencës Artificiale janë përballë një dileme të re: kur krijon një chatbot që tingëllon empatik, ku mbaron ndihma dhe ku fillon ndërhyrja në psikikë?

A duhet që një mjet teknologjik të jetë i kujdesshëm në mënyrën si ndërvepron emocionalisht? Dhe nëse po, si matet kjo etikë në gjuhën e algoritmeve?

 

 

Të dëgjohesh më shumë nga AI

Përdorimi i shpeshtë i ChatGPT ka filluar të ndikojë ndjeshëm në mënyrën se si individët marrin vendime në jetën e tyre, që nga ato më të thjeshtat, si zgjedhja e një veshjeje deri te vendimet më të rëndësishme.

Psikologia Ermela Shllaku vĂ«ren se ky ndikim lidhet me mĂ«nyrĂ«n se si Inteligjenca Artificiale ofron mbĂ«shtetje tĂ« menjĂ«hershme dhe tĂ« qasshme. “ChatGPT funksionon si njĂ« lloj mbĂ«shtetjeje e jashtme.

Ti futesh nĂ« çdo moment dhe merr informacion pĂ«r atĂ« qĂ« kĂ«rkon, por ndryshe nga Google apo Wikipedia, informacioni kĂ«tu Ă«shtĂ« mĂ« i konkretizuar dhe mĂ« i kuptueshĂ«m”, – shpjegon ajo.

Kjo qartĂ«si dhe afrim emocional me pĂ«rmbajtjen mund tĂ« krijojĂ« njĂ« ndjesi sigurie pĂ«r pĂ«rdoruesit. “IndividĂ«t ndihen mĂ« tĂ« sigurt pĂ«r atĂ« qĂ« lexojnĂ«, sepse marrin pikĂ«risht atĂ« qĂ« kĂ«rkojnĂ«, nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ« dhe jo gjykuese”, – thekson psikologia Shllaku.

Megjithatë, ajo ngre alarmin se përdorimi i tepruar mund të ketë pasoja të rënda për zhvillimin mendor dhe autonominë e individit.

“Kur gjithçka tĂ« vjen gati, nuk je mĂ« i detyruar tĂ« pĂ«rdorĂ«sh funksionet e tua njohĂ«se, inteligjencĂ«n, pĂ«rpunimin e informacionit apo arsyetimin. Dhe kjo sjell dobĂ«sim tĂ« kapaciteteve mendore”, – thotĂ« ajo.

Psikologia e sheh këtë si një formë të re varësie dixhitale, të krahasueshme me rrjetet sociale si Instagram apo TikTok, por që ndryshon në thelb.

“NĂ« kĂ«tĂ« rast nuk kemi varĂ«si krahasuese, ku ti ndjek tĂ« tjerĂ«t, por njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« brendshme, mĂ« intime, me njĂ« entitet dixhital qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet vetĂ«m ty”, – shpjegon ajo.

Kjo marrëdhënie e drejtpërdrejtë me një mjet që nuk të gjykon, nuk të refuzon dhe të dëgjon gjithmonë, bëhet edhe më e fortë në moshat e adoleshencës.

Sipas saj, adoleshentët janë veçanërisht të rrezikuar, pasi shpesh ndihen më të pranuar dhe më të lirë për të shprehur veten nëpërmjet ChatGPT.

“AdoleshentĂ«t ndihen tĂ« dĂ«gjuar. Aty nuk i gjykon askush, nuk i ndĂ«rpret dhe nuk i refuzon. Kjo Ă«shtĂ« diçka qĂ« shumĂ« prej tyre ndiejnĂ« se u mungon nĂ« botĂ«n reale”, – shton znj. Shllaku.

Por çfarë ndodh kur kjo marrëdhënie me një mjet dixhital bëhet intensive dhe e shpeshtë?

“NĂ«se njĂ« adoleshent komunikon vazhdimisht me njĂ« chatbot, rrezikon tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« marrĂ«dhĂ«niet e vĂ«rteta njerĂ«zore me njĂ« formĂ« artificiale sigurie dhe dashurie”, – paralajmĂ«ron psikologia.

Ajo e quan kĂ«tĂ« “njĂ« marrĂ«dhĂ«nie me njĂ« pajisje robotike”, qĂ« nĂ« raste ekstreme mund tĂ« çojĂ« nĂ« vetizolim apo izolim social, duke krijuar ndjesinĂ« e rreme se po plotĂ«sohen nevojat emocionale.

Ndikimi shkon edhe më tej, duke ndikuar në vetëbesimin dhe ndjenjën e vetërealizimit.

“Kur çdo gjĂ« u ofrohet gati, adoleshentĂ«t nuk kanĂ« mĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r tĂ« provuar veten, pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« gabime apo pĂ«r tĂ« mĂ«suar nga to. Kjo i bĂ«n tĂ« ndihen tĂ« paaftĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« vendime tĂ« pavarura”, – thekson znj. Shllaku.

Ajo shton se edhe sjellja konsumatore ndikohet, pasi “AI ka aftĂ«sinĂ« tĂ« sugjerojĂ« produkte qĂ« ndoshta nuk i duhen pĂ«rdoruesit, por qĂ« i blejnĂ« vetĂ«m sepse ‘Chat i tha’”.

Pavarësisht sfidave, psikologia thekson se teknologjia nuk duhet parë si armik.

“Nuk mund ta sulmojmĂ« teknologjinĂ« vetĂ«m sepse sjell rreziqe. Ajo ka edhe anĂ« pozitive, ndihmon nĂ« shumĂ« situata, por sfida Ă«shtĂ« tĂ« mĂ«sojmĂ« si ta pĂ«rdorim me vetĂ«dije”, – nĂ«nvizon Shllaku.

Sipas saj, ky edukim duhet tĂ« fillojĂ« nĂ« familje: “Ne si prindĂ«r kemi pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« tĂ« flasim pĂ«r ChatGPT me fĂ«mijĂ«t tanĂ« çdo ditĂ«, jo vetĂ«m pĂ«r anĂ«t pozitive, por edhe pĂ«r ato negative. Kjo Ă«shtĂ« mĂ«nyra pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« shĂ«ndetshme me InteligjencĂ«n Artificiale”.

Për të shmangur varësinë, ajo sugjeron që fëmijët të shtyhen drejt krijimit të marrëdhënieve reale dhe të pasura me ndjenja.

“Duhet t’i ndihmojmĂ« tĂ« kuptojnĂ« se AI nuk mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« njeriun, me tĂ« gjitha ngjyrat e tij, dashurinĂ«, empatinĂ«, frikĂ«rat dhe tolerancĂ«n”, – thotĂ« ajo.

Dhe mbi tĂ« gjitha, prindĂ«rit duhet tĂ« tregojnĂ« mirĂ«kuptim: “AdoleshentĂ«t po kalojnĂ« njĂ« fazĂ« shumĂ« delikate dhe Ă«shtĂ« e natyrshme qĂ« tĂ« gabojnĂ«. Le t’i lĂ«mĂ« tĂ« gabojnĂ«, qĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« dhe tĂ« ndĂ«rtojnĂ« vetĂ«besimin e tyre”.

 

Varësia

Psikologia Ermela Shllaku e sheh kĂ«tĂ« si njĂ« formĂ« tĂ« re varĂ«sie dixhitale, tĂ« krahasueshme me rrjetet sociale si Instagram apo TikTok, por qĂ« ndryshon nĂ« thelb. “NĂ« kĂ«tĂ« rast nuk kemi varĂ«si krahasuese, ku ti ndjek tĂ« tjerĂ«t, por njĂ« marrĂ«dhĂ«nie tĂ« brendshme, mĂ« intime, me njĂ« entitet dixhital qĂ« tĂ« pĂ«rgjigjet vetĂ«m ty”, – shpjegon ajo. Kjo marrĂ«dhĂ«nie e drejtpĂ«rdrejtĂ« me njĂ« mjet qĂ« nuk tĂ« gjykon, nuk tĂ« refuzon dhe tĂ« dĂ«gjon gjithmonĂ«, bĂ«het edhe mĂ« e fortĂ« nĂ« moshat e adoleshencĂ«s.

 

Ana ekonomike

Për herë të parë, një Inteligjencë Artificiale po ndërhyn jo në prodhim apo në analizë të dhënash, por në një terren delikat: psikologjinë e konsumatorit.

Bisedat me ChatGPT po zëvendësojnë kërkimet e lodhshme në Google, këshillat spontane me miqtë, madje shpesh edhe konsultimet me profesionistë.

Dhe kjo nuk është pa pasoja. Kur përdoruesit ndihen të kuptuar apo të përforcuar emocionalisht nga një chatbot, ata janë priren të marrin vendime më të shpejta sipas studimeve të fundit, ndonjëherë më impulsive në sfera që variojnë nga blerjet online te zgjedhjet e karrierës apo marrëdhëniet me financat.

PĂ«r shembull, psikologĂ«t pohojnĂ« se, njĂ« punonjĂ«s qĂ« ndien stres tĂ« vazhdueshĂ«m nĂ« vendin e punĂ«s mund tĂ« pĂ«rdorĂ« ChatGPT si njĂ« formĂ« tĂ« shpejtĂ« “ventilimi”, por nĂ« mungesĂ« tĂ« ndĂ«rveprimit njerĂ«zor, pĂ«rkrahja virtuale mund tĂ« pĂ«rkthehet nĂ« vendime drastike: dorĂ«heqje tĂ« nxituara, ndryshime profesioni, ose orientim drejt punĂ«ve tĂ« pavarura.

E gjithë kjo ndodh pa një analizë të thellë ekonomike, por si rezultat i një ndjesie subjektive që chatbot-i e ushqen pa dashje.

Nga ana tjetër, ka dhe efekte pozitive. Përdoruesit që ndihen më të sigurt dhe të mbështetur pas ndërveprimeve me AI-në kanë më shumë gjasa të marrin nisma ekonomike, të hapin një biznes, të kërkojnë rritje page, apo të menaxhojnë më mirë buxhetin personal.

Në këtë kontekst, ChatGPT nuk është thjesht një mjet komunikimi, por një katalizator psikologjik për sjellje të reja ekonomike.

Kjo ngre një pyetje të re për kohët moderne: nëse Inteligjenca Artificiale ndikon në mënyrën si mendojmë dhe ndiejmë, a duhet të fillojmë ta llogarisim atë si një aktor të ri në modelet e sjelljes së konsumatorit dhe të tregut të punës?

 

Përdorimi i ChatGPT nga studentët, sfidat dhe pasojat në tregun e punës

PĂ«rdorimi i ChatGPT nga studentĂ«t shihet me shqetĂ«sim, jo vetĂ«m nĂ« pĂ«rfundimin e detyrave tĂ« tyre apo pĂ«rgjegjĂ«sive akademike, por edhe kur pĂ«rballen me tregun e punĂ«s. KĂ«shtu shprehet Fatjona Murati, drejtuese e “Cancri Marketing”.

Sipas saj, po krijohet njĂ« brez i ri, njĂ« “armatĂ«â€ njerĂ«zish qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen mund tĂ« kenĂ« probleme serioze me mendimin kritik, logjikĂ«n, zgjidhjen e problemeve dhe procesin e krijimit tĂ« ideve, “brainstorming”-un, qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sor nĂ« shumĂ« vende pune.

“ChatGPT pĂ«rdoret pĂ«r nxitjen e ideve, por ka kaluar nĂ« njĂ« pĂ«rdorim tĂ« gabuar: pĂ«r çdo gjĂ«, çdo tezĂ«, çdo provim, studentĂ«t ia lĂ«nĂ« platformĂ«s. Mjafton tĂ« japĂ«sh njĂ« prompt tĂ« strukturuar mirĂ« dhe t’i thuash qĂ« je student nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« caktuar dhe AI tĂ« jep gjithĂ« pĂ«rmbajtjen.

NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, mĂ«suesit dhe sistemi arsimor nuk janĂ« mĂ« nĂ« gjendje tĂ« kuptojnĂ« realisht cilat janĂ« aftĂ«sitĂ« e vĂ«rteta tĂ« njĂ« studenti. Kjo krijon boshllĂ«k tĂ« madh mes njohurive reale dhe asaj qĂ« paraqitet nĂ« letĂ«r”, – thotĂ« znj. Murati.

Në tregun e punës, sipas saj, ka një rrezik të dukshëm për profesionet e teknologjisë së informacionit.

“ShumĂ« mendojnĂ« se IT nuk Ă«shtĂ« i rrezikuar, por nĂ« fakt, janĂ« pozicionet junior, veçanĂ«risht ato qĂ« pĂ«rfshijnĂ« punĂ« rutinĂ« si data entry apo kodime tĂ« thjeshta, qĂ« mund tĂ« zĂ«vendĂ«sohen lehtĂ«sisht nga Inteligjenca Artificiale.

Për kompanitë që rekrutojnë, nuk ka më shumë nevojë për studentë që të bëjnë internship-e për punë të thjeshta.

KĂ«to detyra mund tĂ« kryhen nga njĂ« punonjĂ«s me pĂ«rvojĂ«, qĂ« menaxhon dhe prodhon mĂ« shumĂ« nĂ« mĂ« pak kohĂ«. StudentĂ«t pĂ«rballen me vĂ«shtirĂ«si pĂ«r t’u integruar nĂ« tregun e punĂ«s, sepse nuk kanĂ« mĂ« “hyrjen” e parĂ« pra praktikĂ«n.

Kjo Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« e madhe. Nga njĂ«ra anĂ« kemi profesione qĂ« po zhduken, nga ana tjetĂ«r po hapen profesione tĂ« reja pĂ«r tĂ« cilat nuk ka as shkollim, as trajnime tĂ« strukturuara. Gjithçka po bĂ«het nĂ« mĂ«nyrĂ« autodidakte”, – thotĂ« marketerja.

 

Rreziku tek të rinjtë

Fatjona Murati, drejtuese e “Cancri Marketing” pohon se po krijohet njĂ« brez i ri, njĂ« “armatĂ«â€ njerĂ«zish qĂ« nĂ« tĂ« ardhmen mund tĂ« kenĂ« probleme serioze me mendimin kritik, logjikĂ«n, zgjidhjen e problemeve dhe procesin e krijimit tĂ« ideve, “brainstorming”-un, qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sor nĂ« shumĂ« vende pune. “ChatGPT pĂ«rdoret pĂ«r nxitjen e ideve, por ka kaluar nĂ« njĂ« pĂ«rdorim tĂ« gabuar: pĂ«r çdo gjĂ«, çdo tezĂ«, çdo provim, studentĂ«t ia lĂ«nĂ« platformĂ«s. Mjafton tĂ« japĂ«sh njĂ« prompt tĂ« strukturuar mirĂ« dhe t’i thuash qĂ« je student nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« caktuar dhe AI tĂ« jep gjithĂ« pĂ«rmbajtjen. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, mĂ«suesit dhe sistemi arsimor nuk janĂ« mĂ« nĂ« gjendje tĂ« kuptojnĂ« realisht cilat janĂ« aftĂ«sitĂ« e vĂ«rteta tĂ« njĂ« studenti. Kjo krijon boshllĂ«k tĂ« madh mes njohurive reale dhe asaj qĂ« paraqitet nĂ« letĂ«r”, – thotĂ« znj. Murati.

 

 

The post Të (de)kodosh mendjen, si ChatGPT po kthehet në varësi për shqiptarët, sidomos të rinjtë appeared first on Revista Monitor.

↗

Mendjet në Labirintin AI

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

“Si ChatGPT Po RiformĂ«son Funksionet NjohĂ«se dhe Vendin e PunĂ«s”

 

Që kur ChatGPT filloi të përdorej në jetën e përditshme, nga mjediset arsimore e deri te zyrat e korporatave, është hapur një debat thelbësor mbi ndikimet që AI sjell te funksionet tona mendore dhe struktura pune.

Nga njĂ«ra anĂ«, pĂ«rdoruesit pĂ«rfitojnĂ« mbĂ«shtetje tĂ« menjĂ«hershme pĂ«r shkrim, analizĂ« e zgjidhje probleme; nga ana tjetĂ«r, studimet mĂ« tĂ« fundit paralajmĂ«rojnĂ« se “rehatia teknologjike” mund tĂ« vijĂ« me njĂ« çmim — ngarkesĂ« mendore mĂ« tĂ« ulĂ«t dhe zhveshje tĂ« aftĂ«sive kritike.

 

Dobësimi i përfshirjes neurale

NjĂ« studim i MIT Media Lab, i monitoruar me EEG, ndriçon pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« “izolimin” e neuroneve tĂ« shkaktuar nga mbĂ«shtetja e vazhdueshme nĂ« ChatGPT. GjatĂ« eksperimentit, 54 pjesĂ«marrĂ«s u ndanĂ« nĂ« tre grupe: ata qĂ« punonin pa asnjĂ« mjet, ata qĂ« pĂ«rdornin Google Search dhe ata qĂ« pĂ«rdornin ChatGPT pĂ«r tĂ« shkruar ese.

Grupi i ChatGPT tregoi uljen më të madhe të valëve theta dhe gamma në zonat e lidhura me kujtesën dhe kontrollin ekzekutiv, ndërsa ese-t e tyre ishin më standarde e më pak origjinale.

Kur pjesĂ«marrĂ«sit u rikthyen te shkrimi pa AI, aktiviteti neural mbeti i dobĂ«t — njĂ« shenjĂ« e “borxhit njohĂ«s” qĂ« nuk fshihet lehtĂ«sisht.

 

Pasojat mbi mendimin kritik

Meta-analiza më e fundit në Nature, e bazuar në 51 studime eksperimëntale midis 2022-2025, evidenton përmirësime të konsiderueshme në performancën akademike të studentëve që përdorin ChatGPT si ndihmës mësimor.

MegjithatĂ«, autori kryesor i kĂ«saj analize paralajmĂ«ron se “efekti pozitiv” nĂ« nota nuk e pĂ«rjashton rrezikun e “humbjes” sĂ« reflektimit: pĂ«rdoruesit marrin pĂ«rgjigje tĂ« gatshme, por nuk ushtrojnĂ« aftĂ«sitĂ« e tyre pĂ«r zgjidhje problemi e verifikim burimesh.

 

Ndikimet tek të rinjtë dhe të rriturit

AdoleshentĂ«t, duke qenĂ« nĂ« fazĂ« zhvillimi kognitive, janĂ« mĂ« tĂ« prekshĂ«m ndaj efektit “shfrytĂ«zim i vazhdueshĂ«m” tĂ« AI, por edhe profesionistĂ«t e pĂ«rvojĂ« kanĂ« raportuar vonesa nĂ« aktivizimin e mekanizmave tĂ« memorizimit kur u besojnĂ« plotĂ«sisht ChatGPT.

NjĂ« artikull i Euronews thekson se pĂ«rdorimi i pĂ«rditshĂ«m i chatbot-it si bashkĂ«bisedues rrit ndjesinĂ« e varĂ«sisĂ« — pĂ«rdoruesit ndihen mĂ« pak tĂ« motivuar pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar alternativa apo pĂ«r t’u pĂ«rballur vetĂ« me sfidat njohĂ«se

Për më tepër, studime nga Psychology Today vënë në dukje se, kur përgjigjet e AI mbeten të pasigurta ose të paplota, mungesa e reflektimit kritik mund të çojë në keqinformim dhe humbje vetëbesimi.

 

Rishpërndarja e aftësive në vendin e punës

Nëpër zyrat moderne, ChatGPT dhe mjetet e ngjashme po ndryshojnë peizazhin e aftësive të kërkuara.

Sipas Business Insider, disa ekspertĂ« parashikojnĂ« zhdukjen e 50% tĂ« punĂ«ve mendore brenda pesĂ« vjetĂ«sh, veçanĂ«risht nĂ« financĂ«, ligj e konsulencĂ«, nĂ«se nuk zhvillohen programe trajnimi pĂ«r “aftĂ«sitĂ« e reja”.

Nga ana tjetĂ«r, studimi i Fortune mbi 7,000 vende pune nĂ« DanimarkĂ« zbulon se pĂ«rdoruesit e AI kursyen mesatarisht 3% kohĂ« pune, por kĂ«to kursime nuk u reflektohen drejtpĂ«rdrejt nĂ« paga — vetĂ«m 3–7% e pĂ«rfitimeve u kthye nĂ« rritje rroge.

 

Shndërrimi i roleve dhe kërkesat e reja

Raporti i McKinsey thekson se liderët e ndërmarrjeve janë më të përgatitur për adoptimin e AI sesa pjesa tjetër e organizatës; barrierat kryesore janë mungesa e udhëheqjes vizionare dhe standardeve etike për përdorimin e tij.

Forbes vĂ«ren se shumĂ« kompani po krijojnĂ« “rolet hibridĂ«â€, ku punonjĂ«sit pĂ«rdorin ChatGPT pĂ«r ide, por ruajnĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« pĂ«r vlerĂ«simin e pĂ«rmbajtjes dhe komunikimin me klientĂ«t

 

Si të ruajmë ekuilibrin

Ekspertët pajtohen se e vetmja rrugëdalje është një qasje e menaxhuar: çdo detyrë duhet filluar me përpjekje pa ndihmë AI, më pas të përdoret ChatGPT për informacion prapaveprues e strukturim, dhe të mbyllet me rishkrim reflektues.

Trajnimet pĂ«r verifikimin e burimeve, strukturat e pyetjeve kritike dhe kufijtĂ« kohorĂ« tĂ« pĂ«rdorimit (p.sh. 30–60 minuta ditore) ndihmojnĂ« nĂ« evitimin e mos pĂ«rdorimit tĂ« aftĂ«sive mendore dhe shmangies sĂ« varĂ«sisĂ« nga inteligjenca artificiale.

 

 

 

 

The post Mendjet në Labirintin AI appeared first on Revista Monitor.

↗

Bregdeti, si po e ridimensionojnë markat, por a mjafton?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Markat hoteliere ndĂ«rkombĂ«tare qĂ« po vendosen nĂ« bregdetin shqiptar duket se po krijojĂ« “ishujt” e parĂ« tĂ« strukturave qĂ« sjellin bashkĂ« me emrin, standardet dhe orientimin drejt atij qĂ« cilĂ«sohet si segmenti luksoz. Teksa kjo tendencĂ« e sektorit privat shkon nĂ« harmoni me rritjen e vĂ«mendjes turistike pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, duket se aspekte tĂ« tjera tĂ« lidhura me infrastrukturĂ«n e dobĂ«t, menaxhimin problematik tĂ« mbetjeve apo shĂ«rbimet mbĂ«shtetĂ«se tĂ« turizmit elitar ende tĂ« pazhvilluara plotĂ«sisht, e zbehin kĂ«tĂ« potencial.

 

Nertila Maho

Politika e nxitjes sĂ« markave hoteliere ndĂ«rkombĂ«tare me njĂ« paketĂ« tĂ« veçantĂ« fiskale nĂ« vitin 2018 solli prurje jo tĂ« vogĂ«l emrash nĂ« vend. BĂ«het fjalĂ« kryesisht pĂ«r marrĂ«veshje ku kompanitĂ« vendase kanĂ« marrĂ« tĂ« drejtĂ«n e “pĂ«rdorimit” tĂ« emrit tĂ« markĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare kundrejt njĂ« pagese fikse vjetore.

Por nuk mungojnë as rastet kur markat kanë mbajtur edhe menaxhimin për të ruajtur emrin e tyre në një treg që ende është në zhvillim, ku bën pjesë edhe Shqipëria.

Fillimisht markat u vendosën në kryeqytet dhe më pas disa emra gjetën vend edhe në bregdet. Sot disa prej tyre kanë përfunduar dhe kanë nisur aktivitetin teksa të tjera janë në zhvillim.

Kjo duket si një kohë ideale në kushtet kur Shqipëria është promovuar gjerësisht si destinacion turistik dhe hyrjet e të huajve kanë shënuar rritje.

Rritja ka qenë e vazhdueshme, të paktën deri tani, edhe pse ritmi këtë vit është më i ngadaltë se një vit më parë.

Nga ana tjetër, kanë shënuar luhatje edhe grupet e turistëve që po na vizitojnë. Grupet më të qëndrueshme kanë qenë polakët dhe çekët në turizmin e organizuar dhe italianët në atë individual. E përbashkët mes tyre është oferta më e lirë e pushimeve që këto grupe gjejnë në vendin tonë.

Grupe të tjera që paguajnë relativisht më shumë dhe janë tregje me kërkesa për standarde të larta akomodimi dhe shërbimesh kanë pasur prani me luhatje.

Fillimisht ishin nordikĂ«t tĂ« cilĂ«t pĂ«r gati tre vite erdhĂ«n me kontrata garancie dhe mĂ« pas ulĂ«n numrat dhe i kanĂ« kaluar ato nĂ« kontrata “allotment”. KĂ«to kontrata nuk parapaguajnĂ«, por thjesht rezervojnĂ« dhe paguajnĂ« pĂ«r aq turistĂ« sa sjellin pa ndonjĂ« penalitet.

Një tjetër treg që lulëzoi në vitin e parë pas pandemisë ishte ai nga Emiratet ku pati një prani të shtuar të tyre, edhe pse në numra modestë, por edhe këta të fundit zgjatën vetëm një vit.

Tregje të tjera të Europës Perëndimore po mbeten aktivë në Shqipëri ku bëjnë pjesë gjermanët, austriakët, francezët por edhe në këtë rast nuk flasim për turistë që duan segmentin e luksit, por më shumë atë të eksplorimit të kulinarisë dhe kulturës.

 

 

Meliå zgjeron praninë me 22 projekte, fiton edhe rezidencat qeveritare

Një nga markat që ka hyrë në një numër më të gjerë marrëveshjesh në vend është ajo spanjolle Meliå.

Deri më tani, kjo markë ka 22 projekte aktive në vend, ku disa prej tyre janë në bregdet e të tjera në qytete të tjera me potencial turistik.

“Portofoli ynĂ« prej 22 projektesh i markĂ«s MeliĂĄ po ecĂ«n mirĂ«, me disa prona nĂ« faza tĂ« avancuara tĂ« zhvillimit ose projektimit. PartnerĂ«t tanĂ« investues mbeten tĂ« pĂ«rkushtuar, duke parĂ« vlerĂ« afatgjatĂ« nĂ« ekonominĂ« turistike tĂ« ShqipĂ«risĂ«.

Ne parashikojmë hapje të njëpasnjëshme në vitet në vijim, gjë që jo vetëm do të diversifikojë praninë e Meliå-s, por edhe do të ngrejë më tej nivelin e sektorit të mikpritjes në vend.

ShqipĂ«ria vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« destinacion tĂ«rheqĂ«s pĂ«r investime, falĂ« vijĂ«s sĂ« saj tĂ« paprekur bregdetare, mjedisit pro-biznes dhe vendndodhjes strategjike”, – tha Juan Tuñon, Menaxher i PĂ«rgjithshĂ«m i MeliĂĄ nĂ« DurrĂ«s nĂ« njĂ« intervistĂ« “Monitor”.

Në fakt, kjo markë ishte edhe pjesë e dy grupeve fituese që do të kthejnë rezidencat qeveritare në Vlorë dhe në Velipojë në hotele.

Ky model do të bazohet kryesisht në kontrata enfiteozë. Ai parashikon që çmimi i enfiteozës të jetë një pagesë mujore dhe aplikohet pas certifikimit të vlerës së investimit të përmirësimit të pronës nga partneri privat. Afati i enfiteozës është 10 vjet, me të drejtë rinovimi deri në kthimin e vlerës së investimit.

KĂ«shtu, lidhur me projektin “PĂ«r rikonceptimin e rezidencave qeveritare nĂ« struktura akomodimi elitar, Vila VelipojĂ«â€ ku fitues u shpall bashkimi i Xhenis sh.LLC, Saunders Architecture, Smart Studio, VOGT, Adnan Kastrati, Melia Holtel International”, qiraja mujore qĂ« do tĂ« paguhet Ă«shtĂ« 1.5 milionĂ« lekĂ« nĂ« muaj.

Kriteri bazë për këtë pronë në fazën e garës ishte 288 mijë lekë në muaj.

Një nga kushtet e tjera të kontratës enfiteozë ishte edhe ai për dhënien e tarifave preferenciale për klientë të përcaktuar në marrëveshje me partnerin publik në këtë rast Korporata.

Referuar projektit fitues për rezidencën në Velipojë, kompania do të sqaronte se ideja ishte mbajtja e vilës siç është për të treguar të kaluarën.

“E gjithĂ« ndĂ«rtesa nuk duhet tĂ« jetĂ« si kala, por njerĂ«zit tĂ« kenĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« hyjnĂ« ta shohin.

Doja qĂ« kjo ndĂ«rtesĂ« tĂ« jetĂ« identitet mĂ« vete. Kjo jep pĂ«rvojĂ«. Ne vendosĂ«m qĂ« tĂ« ndĂ«rtonim parkimin poshtĂ« qĂ« tĂ« mos duket dhe ekipi ynĂ« s’ka nevojĂ« pĂ«r shumĂ« infrastrukturĂ«.

Mendojmë të kemi 30 dhoma dhe më shumë infrastrukturë në hotelin tjetër. Kati i parë mund të jetë një pjesë publike, një ndërtesë për të gjithë njerëzit, madje edhe hotelet e tjera ta përdorin.

TĂ« ketĂ« dhe njĂ« SPA cilĂ«sor, pastaj janĂ« dhomat sipĂ«r dhe salla e konferencave” do tĂ« shpreheshin pĂ«rfaqĂ«suesit e studios arkitekturore gjatĂ« konkursit.

Rezidenca në Vlorë kishte si kusht ofertën financiare 813 mijë lekë në muaj, por që nga konkursi rezultoi një vlerë 850 mijë lekë në muaj. Edhe për këtë rast vlen, ndër të tjera, kriteri i tarifave preferenciale sipas marrëveshjes me Korporatën.

Fituesi i kësaj gare ishte bashkimi i Edil Al, Zdrava, Studio Arga, Studio Precht, Studio V10, Jeshile, Ledia Kostandini, Lindita Pelivani, Altisfer Golloshi, Holtzbau Majer, Melia Hotels & Resorts.

Projekti në fjalë synon një godinë të lartë, në një gjurmë të vogël ndërtimi, që sheh nga perëndimi dhe të jetë një lloj siluete që vë në kuadër pamjen.

“Do tĂ« ketĂ« njĂ« pishinĂ« qĂ« bashkon ndĂ«rtesat. PĂ«rbĂ«rĂ«si i dytĂ« tĂ« jetĂ« ekskluziv, pra tĂ« tĂ«rheqĂ« udhĂ«tarĂ«t qĂ« folĂ«m e pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr njĂ« audiencĂ« tĂ« re tĂ« turizmit e jo domosdoshmĂ«risht dikĂ« qĂ« Ă«shtĂ« i interesuar pĂ«r luksin e mermerit e Ferrarit, por pĂ«r luksin e pĂ«rvojĂ«s, pra pĂ«rvojĂ« ekskluzive.

Kemi propozuar disa shtëpi në pemë që e rrethojnë, janë të trupëzuara në pemë.

NĂ« fazĂ«n tjetĂ«r mund tĂ« ketĂ« edhe ndĂ«rtesa rezidenciale duke qenĂ« se hapĂ«sira Ă«shtĂ« e madhe dhe kthimi i investimit vetĂ«m me projektin fillestar Ă«shtĂ« shumĂ« i ngadaltĂ«â€ do tĂ« sqaronte gjatĂ« konkursit pĂ«rfaqĂ«suesi i studios arkitekturore.

 

Zhvillimi

Operatorët turistikë dhe ekspertët e turizmit vlerësojnë se turisti elitar kërkon përvoja gastronomike të nivelit të lartë, ture degustimi private dhe të personalizuara, punime artizanati të një niveli të lartë. Të gjitha këto janë pjesë e përvojës dhe ende mbeten në nivele fillestare zhvillimi.

 

 

Shtohet një tjetër hotel markë në Palasë

Bregdeti i Durrësit, Gjirit të Lalëzit dhe Golemit kanë parë ndër vite zhvillimin e strukturave akomoduese me komplekse, që edhe pse në shumicën e rasteve nuk janë mbajtëse të ndonjë marke ndërkombëtare kanë arritur të ofrojnë standarde të larta shërbimi.

Nxitje e këtij zhvillimi ka qenë ecuria pozitive e turizmit të organizuar që vijnë me kontrata të parapaguara.

Më pas këto brigje morën të parat edhe markat ndërkombëtare siç ishin ato të Meliå, Movenpic apo Maritim, që në fakt u vendos në një strukturë ekzistuese siç ishte Rafaelo në Shëngjin.

KĂ«tĂ« vit, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, njĂ« hotel markĂ« “zbret” mĂ« nĂ« Jug qĂ« Ă«shtĂ« ndoshta njĂ« nga zonat qĂ« Ă«shtĂ« lakuar vazhdimisht si mĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r turizmin luksoz pĂ«r tipologjisĂ« e zonĂ«s.

Në një marrëveshje me ACCOR, grupi BALFIN zhvilloi një strukturë të segmentit luksoz që nisi operimin në fund të qershorit.

Kjo strukturë ndodhet në Palasë, ku i njëjti grup ka ndërtuar një projekt vilash turistike të shtrirë në dy faza.

Hoteli nĂ« fjalĂ« qĂ« ka marrĂ« emrin e kompleksit, Green Coast Hotel – MGallery Collection ka 131 dhoma dhe suita, njĂ« Spa me pesĂ« nivele, si dhe katĂ«r koncepte gastronomike.

Sipas BALFIN Green Coast Hotel – MGallery Collection ka punĂ«suar direkt 150 anĂ«tarĂ« stafi dhe ka krijuar mbi 350 vende pune shtesĂ« nĂ«pĂ«rmjet kontraktorĂ«ve dhe furnitorĂ«ve lokalĂ«.

 

 

Hoteli markë në Borsh merr statusin e investitorit strategjik

Bumi turistik ka nxitur një valë të re investimesh që për hir të së vërtetës vijon të dominohet nga një tendencë e miksuar për zhvillim vilash rezidenciale dhe hotele.

Komiteti i Investimeve Strategjike viteve të fundit herë ka miratuar dhe herë ka rrëzuar kërkesa që kanë pasur në thelb përfitimin e statusit të investitorit strategjik.

PĂ«r kĂ«tĂ« vit gjithsesi dha miratimin pĂ«r njĂ« projekt qĂ« synon ndĂ«rtimin e njĂ« hoteli markĂ« ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« zonĂ«n e Borshit. Subjekti aplikues Ă«shtĂ« “Grand Hotel Borsh” qĂ« synon tĂ« ndĂ«rtojĂ« njĂ« strukturĂ« me 5 yje i cili do tĂ« pĂ«rfshijĂ« 240 dhoma dhe 4 vila private.

“Vlera e investimit tĂ« projektit tĂ« investimit ‘RADISSON INDIVIDUALS PREMIUM BORSH’ i plotĂ«son kriteret e parashikuara nga legjislacioni pĂ«r investimet strategjike dhe parashikohet tĂ« jetĂ« mbi 27.6 milionĂ« Euro.

SipĂ«rfaqja totale e projektit Ă«shtĂ« 18.500 mÂČ (1.85 ha) nĂ« ZK 1253, nĂ« fshatin Borsh, Bashkia e HimarĂ«s, e cila Ă«shtĂ« nĂ« pronĂ«si private tĂ« ortakĂ«ve tĂ« subjektit aplikues Grand Hotel Borsh sh.p.k.

Projekti i investimit i plotĂ«son kriteret e punĂ«simit tĂ« kĂ«rkuara nga legjislacioni pĂ«r investimet strategjike dhe parashikon tĂ« punĂ«sojĂ« 255 punonjĂ«s”, – thuhet nĂ« vendim.

Projekti i propozuar ka nënshkruar marrëveshje me markën ndërkombëtare Radisson Hospitality Belgium SRL.

Vendimi i KIS i ka dhĂ«nĂ« miratimin Statusit “Investim/Investitor Strategjik ProcedurĂ« e Asistuar”. Ky status i jepet pĂ«r tre vjet. Po kĂ«shtu subjektit i Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« e drejta e shfrytĂ«zimit tĂ« plazhit pĂ«r njĂ« periudhĂ« 30-vjeçare.

“NĂ« zbatim tĂ« nenit 29 tĂ« Ligjit Nr.55/2015, i ndryshuar, miratohet nĂ« parim masa mbĂ«shtetĂ«se e lejimit tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« brigjeve tĂ« detit, si dhe nĂ« zonĂ«n pĂ«rkatĂ«se tĂ« plazhit pĂ«r parcelĂ«n Kodi: HI-215/5 e tipologjisĂ« “e menaxhuar”, si dhe pĂ«r parcelĂ«n Kodi: HI-216 e tipologjisĂ« “e menaxhuar”, sipas koordinatave tĂ« konfirmuara nga Agjencia KombĂ«tare e Bregdetit, Aneks 1 i kĂ«tij vendimi, me njĂ« afat 30 (tridhjetĂ«) vjeçar” thuhet nĂ« vendim.

 

Hotelet luksoze mbeten si “ishuj”, zhvillimi jashtĂ« tyre ka kontrast tĂ« theksuar

Një vend që kërkon të ofrojë turizëm elitar duhet që së pari të sjellë elementet e nevojshme që garantojnë këtë përvojë në nivele elitare.

Për një pushues që harxhon mijëra euro në pak ditë dhe ku peshën nuk e ka paraja por përvoja është e rëndësishme që gjithçka të jetë e kuruar në detaj.

Por cilat janë kufizimet që ka sot zhvillimi i turizmit luksoz në vend?

NĂ«se sheh vlerĂ«simet e turistĂ«ve tĂ« huaj qĂ« kanĂ« qĂ«ndruar nĂ« ato qĂ« njihen si struktura luksi nĂ« vend, “kritikat” e tyre lidhen me aspekte pĂ«r mjedisin ose shĂ«rbimin, elemente ku ShqipĂ«ria duhet tĂ« punojĂ« fort.

Kritika tĂ« tipit “hoteli Ă«shtĂ« i njĂ« standardi jashtĂ«zakonisht tĂ« lartĂ« por do tĂ« dĂ«shiroja tĂ« kishte mĂ« shumĂ« gjelbĂ«rim dhe pemĂ« apo kamerieri nuk buzĂ«qeshi mjaftueshĂ«m” janĂ« ndoshta mĂ« pozitivet qĂ« ofrojnĂ« deri diku kĂ«shilla pĂ«r pĂ«rmirĂ«sim.

Problemi real mbeten ato fusha ku biznesi nuk mund të ofrojë shumë dhe duhet të bëhen ose nxiten nga qeveria për të rritur peshën e turizmit elitar. Të tilla janë disa, por së pari infrastruktura e përgjithshme.

Një turizëm elitar kërkon lidhje të shpejta transporti, rrugë me standarde. Në vend, pavarësisht se janë bërë investime, një pjesë e tyre mbyten nga trafiku në pikun e sezonit, për shkak të fluksit të lartë, ndërkohë që nuk mungojnë as ato në gjendje të degraduar totalisht dhe ku nuk vihet dorë as me arna.

Një vend që ofron turizëm elitar nuk mund të ketë vetëm një aeroport, ashtu sikurse nuk mund të mos ketë asnjë marinë jahtesh të zhvilluar në standardet e nevojshme.

Pavarësisht disa projekteve për marina, ende nuk ka asnjë funksionale përveç asaj të Orikumit që është me vende të kufizuara.

Kjo ndodh nĂ« njĂ« kohĂ« kur ShqipĂ«ria, pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr kĂ«tĂ« segment turistĂ«sh, ofron naftĂ«n pa taksa pĂ«r jahtet, por jo marina dhe shĂ«rbime pĂ«r t’i mbajtur mĂ« gjatĂ« kĂ«ta turistĂ«.

Operatorët turistikë dhe ekspertët e turizmit vlerësojnë se turisti elitar kërkon përvoja gastronomike të nivelit të lartë, ture degustimi private dhe të personalizuara, punime artizanati të një niveli të lartë.

Të gjitha këto janë pjesë e përvojës dhe ende mbeten në nivele fillestare zhvillimi.

Nxitësi i këtyre duhet të jetë shteti nëpërmjet projekteve. Segmenti luksoz kërkon eksperienca unike të zbulimit të natyrës dhe peizazhit të pacenuar ndërkohë që zonat e paprekura po kërcënohen vit pas viti nga papërgjegjshmëria e projekteve që zhvillohen me dhe pa leje.

Që të zhvillosh një segment të turizmit luksoz duhet edhe një qasje e re e promovimit.

Deri më tani ne marketohemi si një destinacion i lirë, duke mbajtur këtë në krye të avantazheve.

Rritja e standardit të shërbimit, përmirësimi i infrastrukturës, menaxhimit të mbetjeve dhe zhvillimi i shërbimeve mbështetëse ndoshta mund të krijojnë më pas kushtet për një marketim më të profilizuar për turizmin luksoz.

 

Qasje e re

Segmenti luksoz kërkon eksperienca unike të zbulimit të natyrës dhe peizazhit të pacenuar ndërkohë që zonat e paprekura po kërcënohen vit pas viti nga papërgjegjshmëria e projekteve që zhvillohen me dhe pa leje. Që të zhvillosh një segment të turizmit luksoz duhet edhe një qasje e re e promovimit.

 

 

 

The post Bregdeti, si po e ridimensionojnë markat, por a mjafton? appeared first on Revista Monitor.

↗

“ShqipĂ«ria, nga perlĂ« e fshehur nĂ« zgjedhje e rafinuar”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Intervistë me Juan Tuñon, Menaxher i Përgjithshëm i Meliå Durrës

 

Shqipëria ka të gjithë potencialin për të zhvilluar një turizëm të qëndrueshëm ku markat ndërkombëtare po bëhen pjesë gjithmonë e më aktive në fushën e akomodimit.

Pavarësisht sfidave me infrastrukturën e përgjithshme apo kapitalin human, rritja e interesit për vendin tonë si destinacion shihet si  mundësi e mirë për investitorët e kësaj fushe.

Juan Tuñon, Menaxher i PĂ«rgjithshĂ«m i MeliĂĄ DurrĂ«s pohon se perceptimi pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« po ndryshon nga njĂ« “perlĂ« e fshehur” nĂ« njĂ« zgjedhje tĂ« rafinuar pĂ«r udhĂ«time mesdhetare.

 

Meliå operon si një strukturë mikpritëse gjatë gjithë vitit në Shqipëri. Si do ta karakterizonit ecurinë në muajt e parë të këtij viti dhe cilat janë pritshmëritë tuaja për sezonin veror bazuar si te tendencat e rezervimeve të hershme, ashtu edhe në zhvillimet më të gjera brenda sektorit të turizmit?

Muajt e parë të vitit kanë shënuar ritëm të qëndrueshëm dhe inkurajues.

Niveli ynë i zënies ka qenë dukshëm më i lartë krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, i nxitur nga një kombinim i prenotimeve të hershme dhe i rritjes së numrit të udhëtarëve ndërkombëtarë që po e zbulojnë Shqipërinë si një destinacion që mund të vizitohet gjatë gjithë vitit.

Për sezonin veror, po vërejmë tendenca të forta prenotimesh, si nga tregjet tradicionale, si Mbretëria e Bashkuar dhe tregu vendas, ashtu edhe nga interesa të reja që vijnë nga Izraeli dhe vendet e Europës Lindore.

Ekosistemi më i gjerë turistik në Shqipëri po maturohet, me përmirësime në lidhjet ajrore dhe në përpjekjet e marketingut që po ndihmojnë në pozicionimin më konkurrues të vendit në Mesdhe.

 

Duke reflektuar mbi praninë tuaj në Shqipëri që nga fillimi i operacioneve, si do ta vlerësonit progresin dhe rritjen e përjetuar deri tani?

Që nga fillimi ynë, progresi ka qenë i jashtëzakonshëm. Kemi parë një rritje të ndjeshme në njohjen e markës, kthimin e klientëve që na zgjedhin përsëri dhe në mundësitë e partneriteteve.

Zhvillimet në infrastrukturë, rritja e besimit të investitorëve dhe mbështetja në rritje e qeverisë për turizmin kanë ndikuar pozitivisht.

Prania e Meliå është zgjeruar në përputhje me identitetin në zhvillim të turizmit shqiptar dhe jemi krenarë që po kontribuojmë në ngjitjen e Shqipërisë si një destinacion me potencial të lartë në Mesdhe.

 

A mund të na përshkruani profilin tipik të turistëve që zgjedhin hotelet Meliå në Shqipëri dhe çfarë na tregon kjo për tërheqjen në zhvillim të vendit si destinacion?

Klientët tanë tipikë janë udhëtarë për qëllime pushimi, kryesisht çifte dhe familje nga Europa Perëndimore dhe Qendrore që kërkojnë përvoja cilësore në bregdet, mirëqenie dhe kulturë lokale.

Megjithatë, po vëmë re edhe rritje të udhëtarëve të pavarur me shpenzime të larta dhe të nomadëve dixhitalë.

Kjo prirje thekson tërheqjen gjithnjë e më të madhe të Shqipërisë si një destinacion që ofron si autenticitet, ashtu edhe komoditet.

Perceptimi pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« po ndryshon, nga njĂ« “perlĂ« e fshehur” nĂ« njĂ« zgjedhje tĂ« rafinuar pĂ«r udhĂ«time mesdhetare.

 

Cilat kanale prenotimi janë treguar më efektive për hotelin tuaj, marrëveshjet me grupe të organizuara apo rezervimet individuale dhe cilat tregje burimore shfaqin aktualisht interesin më të madh?

Të dyja kanalet janë të rëndësishme, por rezervimet individuale, veçanërisht nëpërmjet platformave dixhitale, kanë rritjen më të madhe.

Megjithatë, rezervimet e grupeve mbeten thelbësore gjatë sezonit të ndërmjetëm, veçanërisht për takime, udhëtime nxitëse dhe ture në grup.

Tregjet tona më të forta aktualisht janë Gjermania, Italia, Polonia dhe Mbretëria e Bashkuar.

Kjo larmi tregjesh është një tregues i fuqishëm i tërheqjes në zgjerim të Shqipërisë.

 

Si pjesë e një grupi hotelesh me njohje ndërkombëtare, ju keni një perspektivë të vlefshme mbi prirjet globale të udhëtimeve dhe potencialin e destinacioneve. Si e krahasoni Shqipërinë me vendet e tjera ku operon Meliå?

Shqipëria ndan ngjashmëri me destinacione ku Meliå ka qenë dëshmitar i një transformimi të shpejtë, si disa pjesë të Kroacisë dhe Malit të Zi rreth një dekadë më parë.

Ajo ofron një mjedis natyror të paprekur, autenticitet kulturor dhe standarde në rritje në mikpritje. Megjithëse ende hasen disa sfida në lidhje me infrastrukturën dhe zhvillimin e fuqisë punëtore, potenciali këtu është i konsiderueshëm.

ShqipĂ«ria po perceptohet gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« si njĂ« destinacion “nĂ« ngjitje” nĂ« hartĂ«n globale tĂ« turizmit.

 

Në një intervistë të mëparshme vitin e kaluar, përmendët se të paktën 19 projekte hotelesh nën markën Meliå ishin planifikuar për Shqipërinë. A mund të na jepni një përditësim mbi ecurinë e tyre? Në çfarë faze janë këto zhvillime dhe si e vlerësoni potencialin e Shqipërisë për investime të mëtejshme në sektorin e mikpritjes?

Portofoli ynë prej 22 projektesh të markës Meliå po ecën mirë, me disa prona që ndodhen në faza të avancuara të zhvillimit ose projektimit. Partnerët tanë investues mbeten të përkushtuar, duke parë vlerë afatgjatë në ekonominë turistike të Shqipërisë.

Ne parashikojmë hapje të njëpasnjëshme gjatë viteve në vijim, gjë që jo vetëm do të diversifikojë praninë e Meliå-s, por edhe do të ngrejë më tej nivelin e sektorit të mikpritjes në vend.

Shqipëria vazhdon të jetë një destinacion tërheqës për investime falë vijës së saj të paprekur bregdetare, mjedisit pro-biznes dhe vendndodhjes strategjike.

 

Si e keni integruar dhe përshtatur identitetin e markës Meliå me karakteristikat dhe dinamikën unike të peizazhit turistik shqiptar?

Kemi punuar me përkushtim për të ndërthurur standardet globale të Meliå-s me hijeshinë lokale të Shqipërisë.

Kjo lidhet me përfshirjen e elementeve kulturore shqiptare në dizajn, kuzhinë dhe përvoja për klientët.

Gjithashtu bashkëpunojmë me furnitorë dhe komunitete vendase, në përputhje me objektivat tona më të gjera për qëndrueshmëri dhe ndikim social.

Rezultati është një përvojë klienti që ndihet autentikisht shqiptare, por me cilësinë dhe vazhdimësinë e shërbimit që pritet nga një markë globale si Meliå.

 

Cilat janĂ« disa nga sfidat kryesore nĂ« menaxhimin e njĂ« prone me standard tĂ« lartĂ« ose luksoze nĂ« njĂ« treg nĂ« zhvillim si ShqipĂ«ria —veçanĂ«risht pĂ«r sa i pĂ«rket gjetjes dhe ruajtjes sĂ« kapitalit njerĂ«zor tĂ« kualifikuar?

Një nga sfidat kryesore është disponueshmëria e personelit të kualifikuar dhe të trajnuar në fushën e mikpritjes.

Edhe pse kemi parë përparime pozitive, ekziston ende një boshllëk në trajnimin dhe përvojën e specializuar veçanërisht për rolet në shërbimet e nivelit të lartë.

Meliå ka reaguar duke investuar në programe zhvillimi për stafin, si brenda strukturave të veta, ashtu edhe në bashkëpunim me institucione lokale.

Mbajtja e stafit është gjithashtu thelbësore, ndaj fokusohemi në krijimin e një mjedisi pune mbështetës dhe të orientuar drejt karrierës, për të ulur qarkullimin dhe për të ndërtuar një bazë lokale të talenteve.

 

Nga këndvështrimi juaj, cilat janë përfitimet afatgjata që sjell rritja e turizmit premium ose luksoz për destinacione në zhvillim si Shqipëria?

Rritja e turizmit luksoz sjell një sërë përfitimesh afatgjata, nga krijimi i vendeve të punës dhe përmirësimi i infrastrukturës, deri te zhvillimi i praktikave të qëndrueshme të udhëtimit.

Ajo e rrit profilin e vendit dhe nxit shpenzime më të larta për çdo vizitor duke mbështetur ekonominë vendase.

Turizmi premium gjithashtu ka tendencën të tërheqë investitorë dhe të krijojë kërkesë për shërbime publike më cilësore, gjë që në fund përmirëson përvojën për të gjithë udhëtarët jo vetëm për ata në segmentin e luksit.

 

The post “ShqipĂ«ria, nga perlĂ« e fshehur nĂ« zgjedhje e rafinuar” appeared first on Revista Monitor.

↗

Punë verore, e ardhme e pasigurt

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Punësimi sezonal po merr gjithnjë e më shumë rëndësi në Shqipëri, sidomos në sektorin e turizmit, duke u bërë një shtyllë thelbësore e ekonomisë dhe një mundësi për të rinjtë që të fitojnë përvojë dhe të ndërtojnë karrierë. Por, ky fenomen sjell edhe sfida serioze për formalizimin, mbrojtjen dhe motivimin e punonjësve, të cilat kërkojnë vëmendje dhe veprime të koordinuara nga institucionet dhe bizneset


 

Nga Deada Hyka

Kur erdhi koha e verës, Elira, studente nga Tirana, nuk zgjodhi të qëndronte në shtëpi apo të kalonte pushimet si shumica e miqve të saj.

Përkundrazi, ajo mori një vendim që do të ndryshonte përvojën e saj këtë sezon, të largohej nga kryeqyteti dhe të shkonte në Jug të Shqipërisë për të punuar gjatë verës.

Arsyeja? Pagë me e mirë sesa mund të gjente në kryeqytet dhe mundësia për të fituar më shumë, ndërsa përballej me sfida të reja.

Provimet i shtyu pĂ«r nĂ« shtator, sepse nĂ« fund tĂ« fundit, zerot qĂ« do tĂ« merrte nĂ« llogarinĂ« bankare, ia vlenin tĂ« “sakrifikonte” rutinĂ«n e mĂ«parshme.

Po Elira nuk është e vetmja që ndërmerr një vendim të tillë. Rruga e punësimit sezonal është shtruar shumë më herët.

Në një periudhë kur tregu i punës në Shqipëri po përballet me sfida dhe transformime të vazhdueshme, punësimi sezonal po merr rëndësi gjithnjë e më të madhe, duke u shndërruar në një shtyllë kyçe për mbështetjen e sektorëve strategjikë të ekonomisë, sidomos atë të turizmit, i cili është një nga motorët kryesorë të rritjes ekonomike kombëtare.

Me afrimin e sezonit veror dhe rritjen e ndjeshme të fluksit të turistëve, nevoja për staf të përkohshëm që të ofrojë shërbime cilësore në fushat e mikpritjes, gastronomisë, mirëmbajtjes, menaxhimit të objekteve dhe aktiviteteve turistike, shtohet në mënyrë të konsiderueshme.

Ky realitet paraqet sfida dhe ngre pyetje lidhur me mënyrën se si kjo formë punësimi duhet të menaxhohet nga institucionet publike dhe private.

Sa janë të përgatitura këto institucione për të formalizuar dhe për të mbështetur punësimin sezonal në një mënyrë që të sigurojë të drejtat dhe dinjitetin e punonjësve?

Cilat janë mekanizmat që duhet të vendosen për të shmangur informalitetin dhe për të krijuar kushte më të favorshme për zhvillimin profesional të të rinjve që angazhohen në këto pozicione?

Nga ana tjetër, pyetja kyçe që lind është: cili është vërtet roli i punësimit sezonal në ekonominë shqiptare?

A duhet ta shohim atë thjesht si një mjet për të mbuluar boshllëqet e përkohshme në tregun e punës gjatë periudhave të ngarkuara, apo përkundrazi, si një trampolinë dhe mundësi reale për të rinjtë që të fitojnë përvojë, të zhvillojnë aftësi të reja dhe të ndërtojnë karrierë afatgjatë?

Enri Jahja, kryetari i ShoqatĂ«s sĂ« Bareve dhe Restoranteve, mĂ« herĂ«t tha pĂ«r “Monitor” se rritja e pagave pĂ«r punonjĂ«sit e sektorit tĂ« shĂ«rbimeve nĂ« bare dhe restorante nĂ« bregdet ka vijuar edhe gjatĂ« kĂ«tij viti, me njĂ« mesatare prej 10 deri nĂ« 20%.

Sipas tij, pagat në jug për pozicione pune si kamerier, banakier apo profesionist për përgatitje koktejesh variojnë nga 120 mijë deri në 200 mijë lekë në muaj.

Z. Jahja tha se kjo rritje pagash është pasojë e një ekuilibri të prishur midis kërkesës dhe ofertës në tregun e punës, ku kërkesa është e ulët dhe në shumë raste, pa trajnim profesional, ndërsa oferta është e lartë.

Me gjithë rritjen e pagave, sektori i bareve dhe restoranteve vijon të vuajë mungesën e fuqisë punëtore. Shumë prej bizneseve po shohin si zgjidhje punësimet e huaja, me punonjës nga Filipinet, Bangladeshi, Mianmari dhe Pakistani, edhe pse shumë prej tyre e shohin Shqipërinë si vend tranzit kalimit drejt vendeve të BE-së.

Por ekspertët sugjerojnë se punësimi sezonal mund të shndërrohet në një urë lidhëse midis arsimit dhe tregut të punës, duke ndihmuar në reduktimin e papunësisë strukturore, sidomos te të rinjtë, dhe duke kontribuar në zhvillimin ekonomik rajonal e kombëtar.

Për të arritur këtë, është e domosdoshme që politika dhe praktikat e punësimit sezonal të përmirësohen dhe të formalizohen në mënyrë të qëndrueshme.

Kjo përfshin krijimin e kontratave të qarta, sigurimin e kushteve të sigurta të punës, pagesën e drejtë dhe respektimin e të gjitha të drejtave ligjore të punonjësve sezonalë.

Po ashtu, duhet tĂ« zhvillohen programe trajnimi dhe edukimi pĂ«r tĂ« pĂ«rgatitur mĂ« mirĂ« punonjĂ«sit, duke u dhĂ«nĂ« atyre mundĂ«si pĂ«r t’u rritur profesionalisht dhe pĂ«r t’u integruar mĂ« lehtĂ« nĂ« tregun e punĂ«s permanent.

Në fund të fundit, punësimi sezonal nuk duhet të konsiderohet vetëm si një zgjidhje e përkohshme apo një fenomen kalimtar, por si një komponent thelbësor i një sistemi të organizuar dhe efektiv të punësimit, që kontribuon në rritjen ekonomike dhe në përmirësimin e cilësisë së jetës për shumë familje shqiptare.

Pyetjet dhe sfidat e ngritura nga ky model duhet të trajtohen me seriozitet nga të gjitha palët e interesuara, në mënyrë që punësimi sezonal të shndërrohet në një instrument të fuqishëm dhe të qëndrueshëm zhvillimi ekonomik dhe social në Shqipëri.

 

Shifra

Sipas AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« PunĂ«simit dhe AftĂ«sive, çdo vit rekrutohen rreth 200,000 persona nĂ« turizĂ«m. NĂ« vitin 2023 pati rreth 43,000 tĂ« punĂ«suar, ndĂ«rsa plani 2024–2030 synon 74,000 punĂ«torĂ« sezonalĂ« nĂ« sektorin e turizmit

 

“Duhet kaluar nga pĂ«rvoja verore nĂ« karrierĂ« afatgjatĂ«

 Flet Erion Muça, ekspert punësimi

Sipërmarrjet turistike, sidomos ato në zonat bregdetare, mbështeten në punonjës të përkohshëm për të përmbushur nevojat e ndryshme, nga shërbimet në restorante dhe hotele, deri te mirëmbajtja e infrastrukturës.

Sipas Erion Muçës, ky lloj punësimi nuk është vetëm një mënyrë për të përballuar valën e turistëve, por edhe një mundësi për shumë të rinj, kryesisht studentë, që të fitojnë përvojë, të zhvillojnë aftësi praktike dhe të ndihmojnë financiarisht veten apo familjen.

Por sipas tij, sfidat për bizneset janë të mëdha: nga gjetja e punonjësve të përshtatshëm, krijimi i kushteve të qëndrueshme dhe motivimi i tyre, deri te formalizimi dhe mundësia e avancimit brenda sipërmarrjeve.

 

Cilët janë sektorët kryesorë në Shqipëri që varen nga punësimi sezonal dhe sa i rëndësishëm është ky lloj punësimi për ekonominë?

Punësimi sezonal në Shqipëri lidhet kryesisht me sektorin e turizmit. Kërkesa më e madhe për punonjës vjen nga sipërmarrjet turistike, veçanërisht në zonat bregdetare, të cilat përballen me fluks shumë të madh turistësh gjatë sezonit.

Kjo krijon nevojë për punonjës, qofshin profesionistë të fushës apo punonjës të thjeshtë për role si kamerierë, recepsionistë, kuzhinierë, pastiçierë, mirëmbajtës, sanitarë dhe të tjera pozicione të domosdoshme për funksionimin normal të industrisë turistike.

Sigurisht, ka sfida për vetë bizneset për të gjetur punonjës të përshtatshëm.

Këtu përfshihen nevoja për të ndërtuar një infrastrukturë të brendshme motivimi dhe shpërblimi që fillon nga paga e drejtë, trajtimi njerëzor dhe social, shpërblime për orët shtesë dhe mundësia për të punuar përtej sezonit në role mbështetëse brenda së njëjtës sipërmarrje.

Kjo u jep punonjësve siguri dhe motivim të vazhdueshëm.

 

ÇfarĂ« profili kanĂ« zakonisht punonjĂ«sit sezonalĂ« dhe cilat janĂ« arsyet qĂ« i shtyjnĂ« drejt kĂ«tij lloj punĂ«simi, veçanĂ«risht tĂ« rinjtĂ« dhe studentĂ«t?

Zakonisht, profili i punonjësve sezonalë është ai i të rinjve, kryesisht studentë apo individë në fillimet e karrierës së tyre, të cilët janë në kërkim të një përvoje të parë pune, apo të një mënyre për të gjeneruar të ardhura shtesë gjatë pushimeve ose periudhave të lira nga studimet.

Janë individë energjikë, fleksibël dhe të gatshëm për të punuar në kushte të ndryshme, shpeshherë intensive, për një periudhë të kufizuar kohe.

Arsyet qĂ« i shtyjnĂ« drejt kĂ«tij lloj punĂ«simi janĂ« tĂ« ndryshme. SĂ« pari, Ă«shtĂ« nevoja ekonomike – dĂ«shira pĂ«r tĂ« fituar para nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur.

Por pĂ«rtej kĂ«tij faktori, shumĂ« tĂ« rinj e shohin punĂ«simin sezonal si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« fituar pĂ«rvojĂ« praktike, pĂ«r tĂ« zhvilluar aftĂ«si tĂ« reja – si komunikimi, menaxhimi i kohĂ«s, puna nĂ« grup – tĂ« cilat janĂ« tĂ« domosdoshme nĂ« çdo fushĂ« mĂ« vonĂ«.

Për disa të tjerë, kjo është një mënyrë për të testuar veten në fusha të ndryshme, për të kuptuar më mirë se ku ndihen më të aftë apo të përmbushur.

Ka edhe raste kur një përvojë sezonale shndërrohet në një mundësi më të qëndrueshme punësimi, apo në një pikënisje për karrierë në industrinë përkatëse, veçanërisht në turizëm apo shërbime.

Pra, motivimi nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m financiar – Ă«shtĂ« gjithashtu zhvillim personal dhe profesional, orientim nĂ« karrierĂ« dhe ndonjĂ«herĂ«, edhe dĂ«shira pĂ«r tĂ« qenĂ« pjesĂ« e njĂ« atmosfere dinamike dhe sociale, qĂ« e karakterizon zakonisht punĂ«n sezonale, sidomos gjatĂ« verĂ«s.

 

Cilat janë sfidat që hasin bizneset për të gjetur punonjës?

Së pari, duhet të krijojnë një infrastrukturë të brendshme për motivimin dhe nxitjen e punonjësve.

Kjo fillon nga niveli i pagĂ«s, trajtimi njerĂ«zor dhe social, e vazhdon me shpĂ«rblime pĂ«r punĂ«n shtesĂ« qĂ« bĂ«n njĂ« punonjĂ«s, pĂ«r tĂ« qenĂ« korrekt me pagesĂ«n e orĂ«ve shtesĂ« apo me mundĂ«sinĂ« qĂ« mund t’i ofrohet njĂ« tĂ« riu – qoftĂ« profesionist, zanatçi apo punĂ«tor i thjeshtĂ« – pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar shumĂ« mĂ« gjatĂ« sesa periudha e sezonit, i angazhuar dhe i punĂ«suar pranĂ« asaj sipĂ«rmarrjeje, duke bĂ«rĂ« punĂ« tĂ« tjera mbĂ«shtetĂ«se dhe plotĂ«suese nĂ« funksion tĂ« saj.

Qëllimi është që punonjësi të ketë siguri dhe garanci shtesë, duke qenë i siguruar për punën dhe mbarëvajtjen e saj.

Nga ana tjetër, është e qartë që sot, shumë punonjës në sektorin e turizmit, kërkojnë të promovohen, në varësi të profilit të punës dhe pozicionit.

Duan të kalojnë, për shembull, nga recepsionist në menaxher të një njësie turistike, nëse kanë kualifikimet përkatëse.

Pikërisht për këtë arsye, sistemi i promovimit të brendshëm në karrierë është i rëndësishëm.

Bizneset dhe kompanitë në sektorin e turizmit duhet të krijojnë struktura minimale, pa organigrama të fryra, me qëllim që të nxisin punonjësit jo vetëm përtej nivelit të pagës, por edhe përtej trajtimit dinjitoz dhe mundësive shtesë për të plotësuar infrastrukturën.

NjĂ« komponent tjetĂ«r Ă«shtĂ« mundĂ«sia qĂ« vetĂ« sipĂ«rmarrja t’u japĂ« punonjĂ«sve hapĂ«sirĂ« tĂ« rriten profesionalisht, qoftĂ« nĂ« njĂ« apo dy pozicione brenda mjedisit tĂ« punĂ«s.

Kjo ndihmon punonjĂ«sin qĂ« tĂ« konkurrojĂ« me  pĂ«rvojĂ«n e fituar, jo vetĂ«m brenda vendit, nĂ« sipĂ«rmarrje tĂ« tjera, por edhe jashtĂ« vendit – si njĂ« mĂ«nyrĂ« prezantimi profesional nĂ« kĂ«rkimin dhe gjetjen e njĂ« pune tĂ« ngjashme apo tĂ« pĂ«rafĂ«rt me atĂ« qĂ« ka bĂ«rĂ«.

 

A është kjo ndoshta një nga arsyet pse shumë të rinj kërkojnë punë sezonale jashtë kufijve? Sepse ndoshta atje gjejnë një model më të përshtatshëm në përputhje me këto kritere që ju përmendët në këtë situatë?

Deri tani, hulumtimet e mia tregojnĂ« se njĂ« nga arsyet pse punonjĂ«sit lĂ«vizin pĂ«r tĂ« punuar nĂ« mĂ«nyrĂ« sezonale nĂ« vendet e tjera Ă«shtĂ« niveli disi mĂ« i lartĂ« i pagĂ«s, si dhe disa lehtĂ«si qĂ« lidhen me kostot dhe shpenzimet e tyre – tĂ« tilla si akomodimi, ushqimi, oraret fleksibĂ«l tĂ« punĂ«s, si dhe tĂ« paktĂ«n njĂ« ditĂ« pushimi nĂ« javĂ« qĂ« u jepet nga vetĂ« sipĂ«rmarrja, apo lehtĂ«sia nĂ« alternimin e turneve mes punonjĂ«sve.

Qëllimi i këtyre lehtësive është që punonjësit të kenë sa më pak lodhje në punën që kryejnë dhe të ndihen më komodë, sepse paga apo shpërblimet që marrin justifikojnë këtë angazhim.

Lëvizja e punonjësve drejt vendeve të rajonit, sidomos për punësim sezonal, në shumicën e rasteve nuk lidhet drejtpërdrejt me diferencën e madhe të pagës krahasuar me Shqipërinë, por më tepër sepse atje ata arrijnë të kursejnë më shumë para, falë mbulimit të kostove të akomodimit, qëndrimit, ushqimit dhe mungesës së shpenzimeve shtesë, gjë që e bën më të leverdishme punën në këto industri.

Megjithatë, kjo nuk ndodh shumë për përvojën profesionale, as për eksperiencën e shtuar apo ballafaqimin me modele standarde, sepse punësimi sezonal është i përhapur në çdo vend të Europës që është destinacion turistik ose ka potencial turistik.

Ai është një punësim intensiv, që kërkon resurse të mëdha fizike dhe mendore, si dhe përkushtim të lartë, për shkak të periudhës së shkurtër gjatë së cilës ofrohet shërbimi.

Kjo periudhë është veçanërisht intensive për shkak të pranisë së lartë të klientëve që kanë nevojë për shërbimin tënd.

 

Cilat do të ishin disa instrumente që ndoshta shteti duhet të aktivizojë për të formalizuar punësimin sezonal dhe për ta zgjatur në kohë, në mënyrë që të bëhet një formë punësimi më afatgjatë?

Vendet pĂ«rreth ShqipĂ«risĂ«, por edhe njĂ« sĂ«rĂ« vendesh europiane, tashmĂ« kanĂ« nisur tĂ« subvencionojnĂ« sipĂ«rmarrjet turistike duke mbuluar njĂ« pjesĂ« tĂ« pagĂ«s – pse jo, edhe gjithĂ« pagĂ«n minimale tĂ« punonjĂ«sit, ose tĂ« paktĂ«n 70–80% tĂ« pagĂ«s mesatare qĂ« punonjĂ«si ka pasur gjatĂ« periudhĂ«s sĂ« sezonit.

Sidoqoftë, për mua, ky subvencionim nga shteti për sipërmarrjet duhet të vijë vetëm atëherë kur vetë kompanitë dhe bizneset kanë kryer një proces standardizimi dhe modernizimi të mënyrës se si funksionojnë nga brenda: çfarë standardesh kanë në trajtimin, vlerësimin dhe motivimin e punonjësve; sa të kënaqur janë punonjësit me punën që bëjnë në këto sipërmarrje.

Pra, subvencionimi duhet të vijë si rezultat i një feedback-u të matshëm nga këto hapa të ndërmarra nga bizneset dhe të përcaktohet në bazë të një sistemi merite.

Këto sipërmarrje që realisht kanë standardet e duhura për trajtimin dhe zhvillimin e punonjësve, që i trajnojnë dhe i promovojnë nga brenda dhe që i trajtojnë mirë, duhet të jenë të parat që të përfitojnë subvencionim nga shteti për të mundësuar një punësim sa më afatgjatë.

Gjithashtu, duhet të kërkohen dhe gjenden forma alternative përmes aplikimit në projekte të ndryshme dhe programe ndërkombëtare nga vetë sipërmarrjet turistike, që në një formë apo në një tjetër të gjenerojnë të ardhura alternative, për të pasur mundësi të mbajnë në punë punonjësit gjatë gjithë vitit.

Ashtu si sot, nëse një punonjës do të qëndrojë në një sipërmarrje turistike përtej sezonit turistik, ai duhet të ketë edhe role dhe përgjegjësi konkrete që ndikojnë në rritjen e të ardhurave të sipërmarrjes edhe jashtë sezonit.

Për shembull, një punonjës që ka qenë recepsionist gjatë sezonit, mund të bëhet menaxher i rrjeteve sociale jashtë sezonit për atë sipërmarrje, duke u lidhur dhe duke bashkëpunuar me agjenci europiane me qëllim që në vitin pasardhës të rritet numri i klientëve që frekuentojnë atë njësi turistike.

Ky punonjës, në një mënyrë ose në një tjetër, e justifikon dhe gjeneron vetë pagën e tij edhe jashtë sezonit, si dhe fitimin që sipërmarrja pret nga puna e tij.


Ju jeni në kontakt të vazhdueshëm me studentë dhe të rinj prej vitesh. A mund të jepni një këshillë për të rinjtë që e shohin punësimin sezonal si mënyrë të shpejtë për të fituar para gjatë verës?

Çdo tentativĂ« pĂ«r tĂ« fituar para duhet tĂ« shoqĂ«rohet me njĂ« punĂ« qĂ« ndikon pozitivisht, pas njĂ« periudhe tĂ« caktuar kohe, nĂ« krijimin e njĂ« identiteti profesional.

Unë jam totalisht kundër të bërit të një pune vetëm për para, kur ajo nuk lidhet me dëshirat që ka një i ri për të ndërtuar një profesion, kur nuk lidhet me arsimin dhe formimin që ai ka, apo kur nuk ndikon në forcimin e kompetencave dhe profesionalizmit me të cilin ai do të konkurrojë nesër.

Pra, sot, nuk mjafton qĂ« njĂ« i ri – apo kushdo – tĂ« vĂ«rĂ« nĂ« dispozicion aftĂ«sitĂ« e tij personale pĂ«r tĂ« kryer punĂ« tĂ« ndryshme qĂ« i sjellin tĂ« ardhura, nĂ«se nuk zhytet mĂ« thellĂ« nĂ« njĂ«rĂ«n nga kĂ«to punĂ« pĂ«r ta kthyer nĂ« profesion.

Sepse vetëm kjo e ndihmon realisht në zhvillimin profesional, në të drejtën që ai duhet të gëzojë nesër për të avancuar profesionalisht dhe për të pasur një profesion që do ta shoqërojë gjatë gjithë jetës.

 

Vështirësitë

Qeveria dhe operatorĂ«t po diskutojnĂ« subvencionimin e periudhĂ«s jashtĂ« sezonit (4–6 muaj), pĂ«rfshi punĂ«sim me pagesĂ« minimale dhe sigurime shoqĂ«rore. MegjithatĂ«, bizneset janĂ« duke punĂ«suar fuqishĂ«m punĂ«torĂ« tĂ« huaj (nga Azia, Amerika Latine, Filipinet, UgandĂ«, Turqi), pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« stafit vendas.

 

Tendenca

Punësimi sezonal në Shqipëri është pjesë thelbësore e ekonomisë, veçanërisht në sektorin e turizmit dhe bujqësisë. Tregu karakterizohet nga:

  • MungesĂ« stafi lokal, pĂ«r shkak tĂ« kushteve tĂ« vĂ«shtira.
  • ZĂ«vendĂ«simi i fuqisĂ« punĂ«tore me punĂ«torĂ« tĂ« huaj.
  • Nisma qeveritare pĂ«r mbĂ«shtetje gjatĂ« periudhĂ«s jashtĂ« sezonit, ende nĂ« fazĂ« diskutimi.
  • Pagat variabĂ«l, nga 400 € pĂ«r shĂ«rbime bazĂ« deri nĂ« 3,000  € pĂ«r profesione tĂ« specializuara.

 

 

 

The post Punë verore, e ardhme e pasigurt appeared first on Revista Monitor.

↗

Italia fuqizon ekonominë ushtarake

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Tregtia e armëve nuk është më vetëm çështje industriale apo gjeopolitike, ajo mbetet një strukturë ekonomike që përfshin qeveritë dhe territoret, një sistem i konsoliduar, në rritje, që funksionon dhe lëviz miliarda. Mbetet e vështirë të dallosh ku mbaron prodhimi, cili është qëllimi dhe strategjia ushtarake që do të ndiqet.

 

MSc Roland Tashi, Ekspert i çështjeve të sigurisë

ËshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« evidentojmĂ« fillimisht pozicionin e ItalisĂ« nĂ« AleancĂ«n Atlantike, ekonominĂ« e saj ushtarake, si dhe bashkĂ«punimin qĂ« ka me vendin tonĂ« nĂ« fushĂ«n e ekonomisĂ« dhe mbrojtjes, ku vend kryesor ka mbikĂ«qyrja dhe mbrojtja e hapĂ«sirĂ«s ajrore.

Italia është anëtare e NATO-s, e krijuar në vitin 1949 si një aleancë ushtarake kolektive për mbrojtjen e vendeve anëtare kundër kërcënimeve ushtarake, duke qenë një nga shtetet themeluese të kësaj organizate.

Si një nga fuqitë ushtarake kryesore në Europën Jugore, Italia luan rol të rëndësishëm në strukturën ushtarake dhe strategjike të aleancës, ajo kontribuon me forca të armatosura, si dhe me kapacitete të avancuara teknologjike në fushën e mbrojtjes ajrore, detare dhe tokësore.

Në vendin fqinjë janë të vendosura disa baza ushtarake të rëndësishme të NATO-s, forcat e saj të armatosura kanë përgjegjësi kryesore në menaxhimin dhe koordinimin e disa rajoneve strategjike, veçanërisht në Mesdhe dhe në Europën Jugore.

Në fushën ushtarake, forcat ajrore italiane punojnë ngushtë me strukturat shqiptare të mbrojtjes, kryesisht në monitorimin, patrullimin dhe mbrojtjen e hapësirës ajrore nga kërcënimet e sigurisë, në trajnimin e pilotëve dhe në mbështetjen teknike për sistemet e radarëve, në shkëmbim informacioni dhe koordinim për të siguruar një mbrojtje efektive të hapësirës sonë ajrore.

Italia është një nga investitorët e huaj më të mëdhenj në vendin tonë, me investime në sektorë si industria, ndërtimi, shërbimet dhe sektori financiar.

Marrëdhëniet ekonomike sjellin përfitime të ndërsjella, Italia e përdor vendin tonë si një pikë strategjike për prodhimin dhe eksportin në rajon, ndërsa vendi ynë përfiton nga transferimi i teknologjisë, investimet dhe krijimi i vendeve të punës.

Të gjitha këto të dhëna, për të kuptuar se marrëdhëniet tona mund të zhvillohen edhe në sektorin ushtarak, duke ndikuar jo vetëm në mbrojtjen e vendit, por edhe në forcimin e ekonomisë.

Le të kthehemi tek Italia, për të njohur rolin që luan industria ushtarake në ekonominë e përgjithshme të këtij vendi.

Europa përgatitet për rishikimin e strukturave dhe buxheteve ushtarake, fuqizim dhe shtim të arsenaleve ushtarake, në disa raste në pozicione dhe interesa të ndryshme.

Ndërkohë që në Bruksel diskutohet, Italia tashmë ka ndërtuar një ekonomi ushtarake të vetën. Gjatë vitit 2024, autorizimet për lëvizjen e materialeve të armatimit arritën në vlerën 8.4 miliardë euro.

Nga kjo shifër, sipas raportit të fundit parlamentar, 7.69 miliardë u destinuan për eksport ndaj klientëve të huaj, ndërsa pjesa tjetër, pak më pak se 744 milionë, për import.

Indonezia, Franca dhe Nigeria janë tre destinacionet kryesore, ndërkohë që Ukraina zbriti në vendin e 11-të.

Gjithashtu janë në rritje transaksionet bankare lidhur me operacionet ushtarake. Vitin e kaluar, flukset financiare të lëvizura kaluan vlerën 12 miliardë.

 

Cilët janë klientët e Italisë për eksportin e armëve?

Vetëm një vend ka marrë autorizime për më shumë se 1 miliard euro, Indonezia. Kjo shifër lidhet me kontratën e firmosur në muajin mars ndërmjet Ministrisë së Mbrojtjes së Indonezisë dhe Fincantieri, kompani e madhe italiane e industrisë detare, për furnizimin me dy anije patrulluese detare.

Anijet ishin fillimisht të porositura për Marinën Ushtarake italiane dhe janë aktualisht në ndërtim në kantieret e integruara të Riva Trigoso dhe Muggiano, në Liguria.

Por lista e vendeve ku Italia tregton armë është e gjatë.

Në vendet e para janë Franca, me blerje që kap vlerën prej 591 milionë eurosh, ndërsa Nigeria, me 480 milionë licenca, mbetet surprizë në renditjen e vitit 2024, kur vitin e kaluar, blerjet e saj ishin vetëm 93.2 milionë euro.

Ukraina, nga ana tjetër, zbriti në vendin e 11-të, nga vendi i dytë që ishte në vitin 2023.

 

 

Kompanitë lider të industrisë ushtarake

Leonardo është një ndër kompanitë më të mëdha dhe më të rëndësishme në Itali në fushën e industrisë së mbrojtjes, hapësirës ajrore dhe sigurisë. Leonardo është kompania që ka eksportuar më shumë armë, me vlerë 1.7 miliardë euro, duke përbërë 27.7% të totalit.

Pas saj vjen Fincantieri, me 1.4 miliardë euro (22.6%).

Në vendin e tretë dhe të katërt janë Rheinmetall Italia (6.60%) dhe Mbda Italia (6.25%).

Këto katër kompani përbëjnë rreth 63.14% të vlerës monetare të shkëmbimeve. Renditjen plotësojnë edhe Naviris, Avio, So.Ma.Ci.S dhe Fabrika e Armëve Pietro Beretta.

Sipas analizës së Zyrës së Studimeve të Mediobanca, 100 kompanitë kryesore industriale italiane të mbrojtjes kanë gjeneruar në 2023 një xhiro prej mbi 40 miliardë eurosh, ku pjesa ushtarake përbën 49%. Sektori punëson më shumë se 54,000 punonjës direkt dhe mbi 180,000 të tjerë indirekt dhe në zinxhirin e furnizimit, duke qenë një nga degët me teknologjitë më të avancuara të ekonomisë italiane.

Protagonistët kryesorë të kësaj industrie janë gjithashtu aktorët kryesorë të eksportit; Rheinmetall Italia (sisteme radar, kundërajrore), Mbda Italia (raketa dhe sisteme armësh të drejtuara), Naviris (mbrojtje detare), Avio (kontroll hapësinor), So.Ma.Ci.S (komponentë elektronikë), Knds Ammo Italy (municion i rëndë), Elettronica (luftë elektronike), M.E.S. (mekanikë dhe inxhinieri), Martec (komponentë detarë) dhe Iveco Defence Vehicles (prodhim automjetesh të blinduara).

Së bashku, këto formojnë një ekosistem industrial që shtrihet nga Lombardia, te Friuli-Venezia Giulia, përmes Ligurias, Lazios dhe Emilia-Romagnas.

 

ÇfarĂ« eksporton Italia?

Në vitin 2024, artikulli kryesor i eksportit ishin aeroplanët, me një vlerë prej 1.27 miliardë eurosh, ndjekur nga anijet e luftës me 1.26 miliardë euro.

Nën 1 miliard euro janë bombat, torpedot, raketat, raketat e drejtuara (825 milionë), pajisjet elektronike (697 milionë), armët me kalibër mbi 12.7 mm (661 milionë), teknologjia për prodhimin (461 milionë), municioni (433 milionë), automjetet tokësore (303 milionë) dhe armët me kalibër nën 12.7 mm (205 milionë).

NĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« pĂ«rgjithshme, nga raporti del qĂ« 81.3% e armĂ«ve tĂ« eksportuara lidhen me kategorinĂ« “materiale”, 12% me “teknologji”, 3.4% me “shĂ«rbime” dhe 3.3% me “pjesĂ« kĂ«mbimi”.

Në të dhënat e 2024 thuhet se nuk figuron Izraeli, pasi karakteristikat e ndërhyrjes izraelite në Gaza kanë bërë që Autoriteti Kombëtar të mos japë autorizime të reja për eksport, sipas ligjit përkatës.

 

Nga i blen Italia armët?

Italia vazhdon të blejë nga Izraeli. Kjo e bën më komplekse nga ana gjeopolitike listën e vendeve nga të cilët qeveria Meloni blen armë.

Në 2024, Italia importoi armë me vlerë rreth 743 milionë euro, një rënie nga 1.2 miliardë euro në 2023. 24.7% e importeve vijnë nga Shtetet e Bashkuara (184 milionë euro), 20.8% nga Izraeli, 15% nga Zvicra dhe 11.6% nga Mbretëria e Bashkuar dhe India. Të tjerat së bashku nuk arrijnë në 10% të totalit.

Italia ka blerĂ« gjithçka pĂ«rveç teknologjisĂ«. 93.8% e importeve tĂ« armĂ«ve janĂ« “materiale”, 3.5% “shĂ«rbime” dhe 2.7% “pjesĂ« kĂ«mbimi”.

Në detaje, qeveria Meloni ka autorizuar blerje me vlerë 340 milionë euro për municione, bomba, torpedo dhe raketa, 84 milionë për pajisje elektronike dhe 76 milionë për armë me kalibër mbi 12.7 mm.

 

Roli i bankave, flukset financiare mbi 12 miliardë euro

Eksporti ushtarak italian nuk bazohet vetëm në fuqinë industriale, por edhe në një sistem financiar të fortë që lehtëson, garanton dhe shoqëron çdo transaksion.

Në vitin 2024, bankat dhe ndërmjetësit financiarë në Itali bënë mbi 21,500 njoftime për operacione eksporti, importi ose transitimi të materialeve të armatimit.

Në total, flukset financiare kaluan 12 miliardë euro, pak më shumë se vitin paraardhës.

Tre bankat kryesore janë Intesa Sanpaolo, Unicredit dhe Deutsche Bank, të cilat kanë menaxhuar 68.7% të transaksioneve për të ardhurat nga eksportet dhe 83.8% të garancive dhe financimeve të dhëna në vitin 2024.

Një pjesë në rritje e këtyre operacioneve, me vlerë 1.6 miliardë euro, lidhet me programe bashkëpunimi ndërqeveritar dhe licenca globale programesh (+25% krahasuar me 2023).

Tregtia e armëve nuk është më vetëm çështje industriale apo gjeopolitike, ajo mbetet një strukturë ekonomike që përfshin qeveritë dhe territoret, një sistem i konsoliduar, në rritje, që funksionon nën sipërfaqe dhe lëviz miliarda. Mbetet e vështirë të dallosh ku mbaron prodhimi dhe ku fillon strategjia ushtarake.

The post Italia fuqizon ekonominë ushtarake appeared first on Revista Monitor.

↗

A janë ndryshe themeluesit e startup-eve?

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Sipërmarrësit më të mirë i bëjnë vetes një pyetje specifike

 

Kur mendoni për hapin e radhës në karrierë, me shumë gjasa keni në mendje një rritje page, një aftësi të re apo thjesht një rrugë më të shkurtër për në punë.

Kur sipërmarrësi holandez Salar al Khafaji po mendonte për hapin e radhës, ai kishte kritere disi të ndryshme, shkruan The Economist.

Al Khafaji kishte themeluar më parë një startup për shikueshmërinë e të dhënave dhe kishte punuar në Palantir, pas blerjes së këtij startup-i nga kompania teknologjike e Silicon Valley.

Për hapin e radhës, ai do të përballej me një sfidë më të madhe, diçka aq e rëndësishme sa të reflektohej edhe në PBB-në e vendit. Zgjedhja e tij ishte ndërtimi, një industri gjigante që është përballur prej kohësh me probleme produktiviteti.

Rezultati ishte Monumental, një firmë për robotikën në fushën e muratorisë, bashkëthemeluar nga Al Khafaji.

Pretendimi se themeluesit e kompanive (të paktën ata të suksesshmit) janë ndryshe nga të tjerët, bazohet pjesërisht në histori si kjo. Njerëzit e zakonshëm duan të paguajnë kredinë e shtëpisë; themeluesit dhe sipërmarrësit duan të ndryshojnë botën.

Para se të fillonte të sillte në jetë revolucionin e Inteligjencës Artificiale si drejtues i OpenAI, Sam Altman ishte një prej drejtuesve të Y Combinator, një inkubator për startup-e.

NĂ« njĂ« postim nĂ« vitin 2020, duke reflektuar mbi cilĂ«sitĂ« qĂ« bashkojnĂ« sipĂ«rmarrĂ«sit dhe studiuesit mĂ« tĂ« mirĂ«, Altman shkruante se ata “kalojnĂ« shumĂ« kohĂ« duke reflektuar mbi njĂ« version tĂ« pyetjes sĂ« Hamming”.

Nëse mendoni se kjo ka të bëjë me sanduiçët, atëherë ndoshta nuk ka shumë shpresë për ju.

Pyetja është emërtuar sipas Richard Hamming, një matematikan që i pyeti kolegët e tij kimistë në laboratorët Bell se cilat ishin problemet më të rëndësishme në fushën e tyre, më pas çfarë po punonin në atë moment, dhe së fundi pse po punonin për gjëra të parëndësishme.

Kjo ndoshta nuk ishte mënyra më e mirë për të bërë miq, por pyetja se cili është problemi më i rëndësishëm për të cilin mund të punosh, është pikërisht ajo që bëri Al Khafaji përpara se të themelonte Monumental.

Ka pasur edhe pĂ«rpjekje mĂ« sistematike pĂ«r tĂ« kuptuar nĂ« ç’mĂ«nyra janĂ« tĂ« ndryshĂ«m themeluesit.

Në një studim të fundit, Paul McCarthy nga Universiteti i New South Wales në Australi dhe bashkautorët e tij, nxorën në pah disa tipare të përbashkëta të personalitetit duke analizuar postimet në Twitter të një grupi të madh sipërmarrësish.

Ata zbuluan se këto karakteristika janë tregues të mirë për të parashikuar nëse dikush është punonjës apo sipërmarrës. Siç mund të pritet, sipërmarrësit priren të jenë më aventurierë dhe më të hapur ndaj risive sesa popullata në përgjithësi, dhe më pak të përulur.

NĂ« njĂ« pĂ«rmbledhje tĂ« literaturĂ«s mbi tiparet e sipĂ«rmarrĂ«sve, publikuar nĂ« vitin 2017, Sari Pekkala Kerr nga Kolegji Wellesley dhe bashkautorĂ«t e saj pĂ«rmendin kĂ«rkime, qĂ« sugjerojnĂ« se themeluesit e bizneseve priren tĂ« kenĂ« njĂ« “qendĂ«r kontrolli tĂ« brendshme”.

Psikologët përdorin këtë ide për të bërë dallimin mes njerëzve, që besojnë se janë vetë autorë të fatit të tyre dhe atyre që mendojnë se forcat e jashtme, si fati apo njerëzit e tjerë, janë më përgjegjëse për atë që ndodh në jetën e tyre.

Gjithashtu, dëshira apo synimi për të ndërmarrë rreziqe priret të jetë më i lartë te themeluesit, të paktën tek ata që zgjedhin të nisin një biznes dhe jo tek ata që e bëjnë këtë nga mungesa e alternativave.

Por personaliteti nuk Ă«shtĂ« fat. Suksesi i startup-eve varet nga shumĂ« faktorĂ«. Studiuesit e sipĂ«rmarrjes flasin pĂ«r “norma” pĂ«rveç “tipareve”; ndryshimet nĂ« normat e krijimit tĂ« bizneseve tĂ« reja, dhe dallimet mes kompanive tĂ« themeluara nga burra dhe ato nga gra, mund tĂ« shpjegohen me aksesin nĂ« kapital, pĂ«r shembull.

Dhe, edhe nëse shumë themelues ndajnë tipare të përbashkëta, ata gjithsesi janë të ndryshëm në formë dhe përmasa.

PavarĂ«sisht mitit tĂ« tĂ« qenĂ«t “njĂ« gjeni themelues”, McCarthy dhe bashkautorĂ«t e tij zbulojnĂ« se mundĂ«sia pĂ«r suksesin e njĂ« ndĂ«rmarrjeje dyfishohet, nĂ«se ka tre ose mĂ« shumĂ« themelues, nĂ« krahasim me njĂ« tĂ« vetĂ«m, dhe njĂ« nga arsyet Ă«shtĂ« larmishmĂ«ria mĂ« e madhe nĂ« llojet e personalitetit.

Një tjetër punim, nga Brandon Freiberg dhe Sandra Matz të Columbia Business School, tregon se disa tipare, si të qenët i ndërgjegjshëm, kanë më shumë rëndësi në faza të ndryshme të jetës së një startup-i teknologjik.

Themeluesit nuk duhet të kthehen në objekt kulti: njerëzit gjejnë kuptim dhe krijojnë vlerë në forma të ndryshme pune. Por disa sjellje sipërmarrëse ia vlen të kopjohen.

Nuk ke pse tĂ« kesh njĂ« lloj tĂ« caktuar personaliteti pĂ«r t’i bĂ«rĂ« vetes pyetjen e Hamming. Themeluesit mund tĂ« jenĂ« ndryshe, por nuk janĂ« njĂ« specie tjetĂ«r.

——–

PĂ«r pĂ«rgatitjen e shkrimit, Ă«shtĂ« shfrytĂ«zuar edhe artikulli “Missili, navi e droni: cosĂŹ l’Italia ha costruito la sua economia militare” botuar nga Milanofinanza.it, 8 Korrik 2025.

 

The post A janë ndryshe themeluesit e startup-eve? appeared first on Revista Monitor.

↗

Dëmet nga zjarret, Kryeministri Rama: Do kompensohen, hapat që do ndiqen

✇Revista Monitor
By: Nertila

Ashtu si paralajmëroi një ditë më parë, kryeministri Edi Rama ndau këtë të premte në rrjetin social Facebook detaje lidhur me procedurat që do të ndiqen për kompensimin e dëmeve që erdhën si pasojë e zjarreve që përfshinë vendin.

“VlerĂ«simi dhe kompensimi i dĂ«meve tĂ« shkaktuara nga zjarret do tĂ« realizohet nĂ« çdo bashki tĂ« prekur, sipas njĂ« procedure tĂ« veçantĂ«, e cila nis me evidentimin e tyre nga Grupi i Konstatimit pĂ«r inventarizimin e dĂ«meve. Ky grup realizon inventarizimin e dĂ«meve nĂ« banesa, infrastrukturĂ«, biznese, kultura bujqĂ«sore, mjete mekanike, objekte social-kulturore dhe plotĂ«son formularĂ«t me kostot financiare. MĂ« pas, bashkitĂ« pĂ«rgatisin listat pĂ«r subjektet e dĂ«mtuara dhe dokumentacionin pĂ«rkatĂ«s, dhe pas vlerĂ«simit financiar çdo bashki pĂ«rcakton koston e kompensimit, i cili kryhet nga fondet e bashkisĂ« sĂ« prekur, pĂ«rmes fondit pĂ«r mbrojtjen civile. Kujt i humbi shtĂ«pia do t’ia rindĂ«rtojmĂ« falas dhe kujt i humbĂ«n krerĂ«t do t’ia rifinancojmĂ« njĂ« mĂ« njĂ«,” tha Rama nĂ« njĂ« status. Hap pas hapi kĂ«to janĂ« procedurat qĂ« do tĂ« zĂ«nĂ« vend.

Evidentimi i subjekteve dhe dëmeve

  • Me urdhĂ«r tĂ« Kryetarit tĂ« BashkisĂ« ngrihet Grupi i Konstatimit pĂ«r inventarizimin e dĂ«meve.
  • Inventarizimi bĂ«het pĂ«r banesa, infrastrukturĂ«, biznese, kultura bujqĂ«sore, mjete mekanike dhe objekte social-kulturore.
  • Ngrihet Grupi i VlerĂ«simit pĂ«r dĂ«met e konstatuara.
  • PĂ«rbĂ«rja e grupit bĂ«het sipas natyrĂ«s sĂ« fatkeqĂ«sisĂ«, karakterit tĂ« humbjeve dhe vlerĂ«simit teknik.

Procedurat e vlerësimit të dëmeve

  • Grupet e vlerĂ«simit bĂ«jnĂ« inspektimin e objekteve dhe plotĂ«sojnĂ« formularĂ«t me kostot financiare.
  • BashkitĂ« pĂ«rgatisin listat pĂ«r subjektet e dĂ«mtuara dhe dokumentacionin pĂ«rkatĂ«s.
  • NĂ« rast humbjeje jete, kĂ«rkohet vĂ«rtetimi mjeko-ligjor pĂ«r humbjen e jetĂ«s.
  • VlerĂ«simi bĂ«het pĂ«r banesa, objekte sociale, biznese dhe struktura bujqĂ«sore.
  • PĂ«r kulturat bujqĂ«sore, mjetet mekanike dhe gjĂ«nĂ« e gjallĂ« – vlerĂ«simi bĂ«het mbi çmimet e tregut.
  • PĂ«r orenditĂ« dhe pajisjet elektroshtĂ«piake – mbi çmimet aktuale mesatare.
  • PĂ«r makineri dhe mallra biznesi – sipas dokumentacionit pranĂ« organeve tatimore.
  • Pas vlerĂ«simit financiar, çdo bashki pĂ«rcakton koston e kompensimit.
  • Kompensimi kryhet nga fondet e bashkisĂ« sĂ« prekur, pĂ«rmes fondit pĂ«r mbrojtjen civile.
  • NĂ« mungesĂ« fondesh, kompensimi planifikohet pĂ«r vitin pasardhĂ«s.
  • NĂ«se kompensimi tejkalon 8% tĂ« buxhetit tĂ« bashkisĂ«, kĂ«rkesa dĂ«rgohet te Agjencia KombĂ«tare e Mbrojtjes Civile.

The post Dëmet nga zjarret, Kryeministri Rama: Do kompensohen, hapat që do ndiqen appeared first on Revista Monitor.

↗

RTK në krizë të thellë financiare: 700 punëtorë mbi dy javë pa paga, paralajmërohen protesta

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Mungesa e pagave për muajin korrik ka futur në krizë ekonomike mbi 700 familje të punonjësve të Radio Televizionit të Kosovës, ndërsa bllokimi i Kuvendit ka pamundësuar ekzekutimin e buxhetit për paga, duke nxitur paralajmërime për protesta të pandërprera.

Radio Televizioni i Kosovës (RTK) po përballet me një krizë të rëndë financiare, që ka lënë mbi 700 punëtorë pa paga për më shumë se dy javë.

Situata ka shkaktuar reagime të ashpra nga punonjësit, sindikatat dhe një pjesë e spektrit politik, ndërsa zgjidhja ende nuk është në horizont.

Mungesa e pagave pĂ«r muajin korrik ka nxitur punonjĂ«sit e RTK-sĂ« tĂ« paralajmĂ«rojnĂ« njĂ« protestĂ« paqĂ«sore mĂ« 18 gusht 2025, nga ora 09:30 deri nĂ« 10:30, para objektit tĂ« institucionit nĂ« rrugĂ«n “Xhemail Prishtina” nĂ« PrishtinĂ«.

Organizatorët kanë theksuar se protesta nuk do të ndikojë në rendin publik dhe se kërkesa e tyre është e qartë: ekzekutimi i menjëhershëm i pagave.

Protestës i është bashkuar edhe Sindikata e Punëtorëve të RTK-së (SPERTK), e cila ka paralajmëruar mobilizim të përgjithshëm dhe vazhdim të aktiviteteve sindikale deri në përmbushjen e kërkesave. Sindikata ka rikujtuar se një protestë e ngjashme është mbajtur më 6 gusht dhe ka paralajmëruar se, nëse deri para datës së protestës pagat ekzekutohen, ajo do të anulohet.

“KĂ«rkesa jonĂ« Ă«shtĂ« e vetme dhe e qartĂ«: ekzekutimi i menjĂ«hershĂ«m i pagave, Ky angazhim dĂ«shmon se veprimet tona kanĂ« tĂ« vetmin qĂ«llim, sigurimin e pagave, jo interesa personale” thekson sindikata.

Sindikata njoftojnë se në rast se pagat ekzekutohen para datës së protestës, ajo do të anulohet, dhe do të pasojë një njoftim zyrtar për këtë.

Redaktorja e RTK-sĂ«, Pranvera Munishi, ka akuzuar qeverinĂ« pĂ«r “akt tĂ« ftohtĂ« çnjerĂ«zie” ndaj punĂ«torĂ«ve, duke thĂ«nĂ« se ligji duhet tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r mbrojtjen e jetĂ«s dhe funksionit institucional, e jo si mjet pĂ«r tĂ« fshehur mungesĂ«n e vullnetit politik. Ajo ka kĂ«rkuar bashkim tĂ« gazetarĂ«ve dhe ka akuzuar pushtetin pĂ«r arrogancĂ« e shpĂ«rfillje.

Ndërkohë, SPERTK ka reaguar edhe ndaj deklaratave të zëdhënësit të qeverisë, Përparim Kryeziu, i cili ka thënë se nuk ka rrugë ligjore për alokimin e mjeteve për pagat e RTK-së pa vendim të Komisionit Parlamentar për Buxhet të Kuvendit. Sindikata ka kujtuar se në raste të ngjashme në të kaluarën është gjetur zgjidhje dhe se dëmi nga mos pagesa është shumëfish më i madh se çdo pengesë procedurale.

Kryeziu ka këmbëngulur se RTK është institucion që i raporton Kuvendit dhe se vetëm ky organ mund të miratojë transferimin e mjeteve.

Sipas tij, vonesa vjen për shkak se partitë opozitare nuk kanë votuar për konstituimin e Kuvendit, ndërsa çdo zgjidhje jashtë këtij procesi do të ishte joligjore.

“RTK Ă«shtĂ« institucion i themeluar nga Kuvendi, i raporton atij dhe Kuvendi Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r sigurimin e financimit adekuat. Kuvend nuk kemi sepse partitĂ« opozitare nuk kanĂ« votuar deri mĂ« tash pĂ«r konstituimin e tij. PĂ«r tĂ« transferuar nĂ« llogari bankare mjetet qĂ« janĂ« tĂ« ndara pĂ«r RTK-nĂ«, siç po bĂ«nĂ« thirrje AGK, duhet vendim nga Komisioni Parlamentar pĂ«r Buxhet i Kuvendit, siç parasheh Neni 11, paragrafi 11 i Ligjit pĂ«r Ndarjet Buxhetore. Pa njĂ« vendim tĂ« kĂ«tij komisioni nuk Ă«shtĂ« i mundur transferimi i mjeteve. Andaj Ă«shtĂ« absurde qĂ« zgjidhja pĂ«r situatĂ«n nĂ« RTK tĂ« kĂ«rkohet pĂ«rmes rrugĂ«ve e mĂ«nyrave joligjore, e edhe mĂ« shumĂ« absurde Ă«shtĂ« qĂ« kjo mĂ«nyrĂ« e tĂ« vepruarit t’i kĂ«rkohet qeverisĂ«â€.

Ushtruesi i detyrës së Drejtorit të Përgjithshëm të RTK-së, Hysen Hundoqi, ka deklaruar se është arritur një modalitet i ligjshëm për ndihmë nga Qeveria deri në konstituimin e Kuvendit të Kosovës.

Ai ka bërë të ditur se kërkesa zyrtare për kredi është dorëzuar në Ministrinë e Financave dhe po trajtohet me prioritet.

“PĂ«r shkak tĂ« pamundĂ«sisĂ« pĂ«r tĂ« komunikuar drejtpĂ«rdrejt me themeluesin tonĂ«, Kuvendin e KosovĂ«s, ne iu kemi drejtuar QeverisĂ« sĂ« RepublikĂ«s sĂ« KosovĂ«s, me tĂ« cilĂ«n kemi shqyrtuar tĂ« gjitha mundĂ«sitĂ« pĂ«r tejkalimin e gjendjes. GjatĂ« kĂ«saj periudhe janĂ« shqyrtuar alternativa tĂ« shumta, derisa kemi arritur bashkĂ«risht te njĂ« modalitet i ligjshĂ«m qĂ« mundĂ«son ndihmĂ«n e QeverisĂ« pĂ«r RTK-nĂ« deri nĂ« konstituimin e Kuvendit. KĂ«rkesa jonĂ« zyrtare pĂ«r kredi Ă«shtĂ« dorĂ«zuar nĂ« MinistrinĂ« e Financave dhe ajo po trajtohet me prioritet. Presim qĂ« shumĂ« shpejt ajo tĂ« realizohet, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ne tĂ« vazhdojmĂ« normalisht punĂ«n tonĂ«â€, ka shkruar ai.

Situata ka marrë edhe përmasa politike. Deputetja e LDK-së, Hykmete Bajrami, i ka bërë thirrje prokurorisë të hetojë ish-Kabinetin Kurti, të cilin e akuzon se ka lënë pa paga punonjësit e RTK-së, ndërsa ka marrë paga për vetë ministrat.

Ajo e ka cilësuar këtë si mungesë të përgjegjësisë dhe krahasuar me qasjen e qeverisë së saj në vitin 2021, kur sipas saj u gjet një zgjidhje ligjore për të mos lënë punëtorët pa të ardhura.

PunĂ«torĂ«t e RTK-sĂ« duhet tĂ« paguhen, askush s’ka tĂ« drejtĂ« tĂ« luajĂ« me fatin e 700 familjeve. NĂ«ntoka e LĂ«vizjes VetĂ«vendosje, e cila pĂ«r gati pesĂ« vjet nĂ« pushtet me kontroll absolut nĂ« pothuaj tĂ« gjitha institucionet, nuk ka gjetur asnjĂ« shkelje, as pĂ«r Avdullah Hotin, as pĂ«r mua, sot po i bĂ«n thirrje ProkurorisĂ« Speciale tĂ« merret me ne, kinse paskemi bĂ«rĂ« shkelje nĂ« vitin 2021 kur nuk i kemi lĂ«nĂ« punĂ«torĂ«t e RTK-sĂ« pa paga. Jo, nuk ka qenĂ« shkelje ligjore. Vendimi i vitit 2021 ka qenĂ« zgjidhje pragmatike brenda ligjit, sepse ne nuk kemi pasĂ« fytyrĂ« si ju me marrĂ« paga pĂ«r vete dhe me i dĂ«nu 700 punĂ«torĂ« tĂ« Radio Televizionit Publik.”

Nga ana tjetër, deputetja e PDK-së, Blerta Deliu-Kodra, ka thënë se po bëhet abuzim me pagat e gazetarëve të RTK-së. Sipas saj, qeveria po përdor buxhetin si mjet presioni politik, duke financuar projekte të dyshimta jashtë ligjit, ndërkohë që 700 familje mbeten pa të ardhura.

“Gjysma e gushtit ka kaluar, por 700 punĂ«torĂ« tĂ« RTK-sĂ« dhe familjet e tyre ende nuk e kanĂ« marrĂ« pagĂ«n e korrikut. 700 familje qĂ« presin tĂ« mbulojnĂ« faturat, ushqimin dhe nevojat e pĂ«rditshme – tĂ« bllokuara nga vendime politike. Qeveria pĂ«rdor buxhetin si mjet presioni politik, duke ndarĂ« miliona pĂ«r projekte tĂ« dyshimta jashtĂ« Ligjit pĂ«r Buxhet. Ky Ă«shtĂ« sulm i hapur ndaj lirisĂ« sĂ« medias dhe tentativĂ« pĂ«r ta nĂ«nshtruar RTK-nĂ« politikisht. Ky abuzim duhet tĂ« marrĂ« fund tani.”

Ndërkohë që palët akuzojnë njëra-tjetrën dhe përgjegjësia hidhet nga Kuvendi tek Qeveria, nga Qeveria tek opozita, punëtorët e RTK-së vazhdojnë të punojnë pa pagë.

Kriza e pagave në RTK nuk është thjesht një problem financiar i brendshëm, por një pasojë direkte e bllokimit institucional në vend. Me Kuvendin e Kosovës ende të pakonstituuar, nuk ka organ funksional që të miratojë vendimin për ekzekutimin e buxhetit të pagave të punonjësve. Ligji e bën të qartë se fondet për RTK-në duhet të kalojnë përmes vendimit të Komisionit Parlamentar për Buxhet, i cili aktualisht nuk ekziston si pasojë e mosfunksionimit të Kuvendit.

 

 

The post RTK në krizë të thellë financiare: 700 punëtorë mbi dy javë pa paga, paralajmërohen protesta appeared first on Revista Monitor.

↗

Ekonomia e Zvicrës zgjerohet papritur para goditjes me tarifën 39% nga SHBA

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Ekonomia e Zvicrës është rritur në mënyrë të papritur në tremujorin e dytë, duke ruajtur njëfarë vrulli përpara se vendi të prekej nga një prej normave më të larta të tarifave të vendosura nga SHBA.

Zgjerimi 0.1% ishte më i mirë se tkurrja 0.1% e parashikuar nga ekonomistët në një sondazh të Bloomberg. Ky rezultat pason ritmin 0.8% të tre muajve të mëparshëm, një shpërthim rritjeje i nxitur nga eksportuesit që nxitonin të realizonin shitjet drejt SHBA-së përpara se të hynin në fuqi tarifat tregtare.

Të dhënat pozitive vijnë ndërsa vendi po përballon vendimin e presidentit amerikan Donald Trump për të vendosur një tarifë të rëndë 39% ndaj Zvicrës, më e larta mes vendeve të zhvilluara. Pavarësisht këtij niveli, analistët mbeten optimistë se recesioni mund të shmanget.

Qeveria zvicerane po vijon ende negociatat për të siguruar një nivel më të ulët tarifash. Sekretari i Thesarit, Scott Bessent, ka deklaruar se SHBA synon të përmbyllë kryesisht bisedimet me vendet që nuk kanë arritur ende një marrëveshje tregtare deri në fund të tetorit. Zyrtarët zviceranë e shohin këtë si një sinjal shprese se deri atëherë mund të arrijnë kushte më të favorshme.

Franga zvicerane reagoi pak ndaj të dhënave, me kursin euro-frangë që tregtohej në të njëjtin nivel gjatë ditës, rreth 0.9409.

Shifrat e sĂ« premtes pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« vlerĂ«sim fillestar. Sekretariati ShtetĂ«ror pĂ«r Çështjet Ekonomike tha se “performanca negative nĂ« industri Ă«shtĂ« balancuar nga fitimet nĂ« sektorin e shĂ«rbimeve.”

Një sondazh tjetër i Bloomberg këtë javë parashikon që ekonomia zvicerane do të rritet me 1.4% këtë vit, duke e kaluar Eurozonën, me kusht që të arrihet një nivel më i ulët tarifash me Uashingtonin dhe industria kyçe farmaceutike të mos përfshihet në tarifa të konsiderueshme.

Qeveria zvicerane është po aq optimiste, duke ruajtur parashikimin e qershorit për një rritje në linjë me konsensusin. Megjithatë, ajo ka publikuar edhe një skenar negativ me rritje vetëm 0.8%.

Disa kompani po shqyrtojnë mundësinë e zhvendosjes së një pjese të prodhimit jashtë Zvicrës për të shmangur tarifat e reja. Shembulli më i fundit është ai i prodhuesit zviceran të çokollatës, Lindt & Spruengli AG, i cili po vlerëson të zhvendosë prodhimin e lepujve të famshëm të Pashkëve drejt SHBA-së.

Barnat mjekësore, aktualisht të përjashtuara nga tarifat, përbëjnë një pikë të madhe pasigurie, pasi Trump ka paralajmëruar masa edhe për këtë sektor. Gjigantët farmaceutikë Roche Holding AG dhe Novartis AG e diskutuan situatën të enjten me qeverinë zvicerane.

“Me njĂ« tarifĂ« 39% edhe pĂ«r barnat dhe me presion mbi çmimet e ilaçeve nĂ« SHBA, do tĂ« kombinoheshin dy efekte negative, duke sjellĂ« njĂ« ngadalĂ«sim tĂ« ndjeshĂ«m tĂ« rritjes sĂ« PBB-sĂ« nĂ« ZvicĂ«r,” tha kĂ«tĂ« javĂ« Hans Gersbach, bashkĂ«drejtues i institutit kĂ«rkimor KOF nĂ« Zyrih. “Rreziku i njĂ« recesioni atĂ«herĂ« nuk mund tĂ« pĂ«rjashtohej.”

Të dhënat e së premtes përjashtojnë ngjarjet e mëdha sportive pasi ato mund të shtrembërojnë panoramën e përgjithshme të ekonomisë zvicerane. Vendi është shtëpia e shumë organizatave globale sportive, që do të thotë se, kur zhvillohen, për shembull, Lojërat Olimpike, duke gjeneruar të ardhura për Komitetin Olimpik Ndërkombëtar, PBB-ja zvicerane merr një shtysë pa pasur realisht përfitim nga aktiviteti ekonomik i brendshëm. / Bloomberg

The post Ekonomia e Zvicrës zgjerohet papritur para goditjes me tarifën 39% nga SHBA appeared first on Revista Monitor.

↗

Goditjet në tru, Ministria e Shëndetësisë kërkon 26 mln euro shtesë për pajisje

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Ministria e Shëndetësisë i ka kërkuar Ministrisë së Financave që në buxhetin 2026-2 të financojë rreth 26 milionë euro shtesë, të cilat nevojiten për pagat e stafeve mjekësore dhe blerjen e disa pajisjeve që lehtësojnë ndërhyrjet ndaj personave me mpiksje gjaku, nga e cila rrezikohet hemorragjia cerebrale.

Sipas propozimit një fond prej 400 milionë lekësh është kërkuar nga Ministria e Shëndetësisë për të implementuar politikën e re të pagave, që synon të unifikojë përllogaritjen e vjetërsisë në punë të stafit mjekësor me atë të nëpunësve civilë.

Ministria ka parashikuar gjithashtu investime për shërbimet specifike spitalore. Për trombektominë në QSUT, një shërbim që pritet të përfitojë rreth 300 pacientë në vit, janë kërkuar fonde ekstra 480 milionë lekë ose rreth 4.8 milionë euro.

Trombektomia është një procedurë mjekësore që përdoret për heqjen e mpiksjes së gjakut nga një arterie. Kjo është zakonisht e nevojshme kur mpiksja shkakton bllokim të qarkullimit të gjakut, gjë që mund të çojë në goditje cerebrale (stroke) ose infarkt të zemrës.

Në fushën e shpenzimeve kapitale, për vitin 2026 janë kërkuar fonde shtesë për blerje pajisjesh 250 milionë lekë ose 3.5 milionë euro për Gamma Knife në neurokirurgjinë e QSUT dhe 200 milionë lekë për pajisje biomjekësore të tjera.

Gamma Knife është një pajisje mjekësore shumë e specializuar që përdoret për kirurgji të saktë të trurit pa nevojën për një operacion të hapur. Punon me rreze të fokusuar të rrezatimit që shkatërrojnë qelizat e dëmtuara ose tumorale në tru dhe përdoret për tumoret e trurit, malformacionet vaskulare dhe disa probleme neurologjike.

Në krahasim me rajonin dhe BE-në, pajisjet shëndetësore në spitalet publike shqiptare janë të pakta dhe të vjetruara.

Shqipëria është ndoshta ndër vendet e vetmë në Europë e cila ende nuk ka një Pet-scaner në spitalet publike pajisje MRI ose aparate moderne laboratorike, të cilat konsiderohen standarde bazë edhe në vendet e rajonit. Kjo ndikon direkt në kapacitetin diagnostikues dhe shërbimin ndaj pacientëve.

Shumë aparatura funksionojnë ende me teknologji të vjetruar, duke kufizuar precizitetin dhe shpejtësinë e diagnozës.
Edhe kur ekzistojnë pajisje moderne, mungon personeli i trajnuar ose fondet për mirëmbajtje, gjë që rrit rrezikun e ndërprerjes së shërbimit./ B.Hoxha

The post Goditjet në tru, Ministria e Shëndetësisë kërkon 26 mln euro shtesë për pajisje appeared first on Revista Monitor.

↗

Pas rritjes së referencave, profesionistët e lirë letër Malajt: Përjashtoni banesën e parë nga taksa

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Ashtu siç ndodhi në Tiranë në vitin 2023, rritja e çmimeve të referencës së apartamenteve në rrethe të propozuara së fundmi nëpërmjet ndryshimeve në projektvendimin e Ministrisë e Financave, pritet të rrisë detyrimin për taksën e ndërtesës si për qytetarët dhe bizneset.

Pas publikimit për konsultim publik të projektvendimit të metodologjisë së llogaritjes së taksës së ndërtesës ku propozohet rritje e çmimeve të referencës në rrethe, Aleanca e Profesionistëve të Lirë (APL) i është drejtuar me një letër ministrit të Financave Petrit Malaj ku rekomandojnë që banesa e parë e qytetarëve të përjashtohet nga taksa e ndërtesës.

Sipas tyre, njĂ« ndryshim i tillĂ« ndikon drejtpĂ«rdrejt nĂ« shtresat e mesme dhe nĂ« familjet qĂ« zotĂ«rojnĂ« vetĂ«m njĂ« pronĂ« pĂ«r banim. “Propozimi ynĂ« Ă«shtĂ« qĂ« banesa kryesore tĂ« pĂ«rjashtohet nga tatimi mbi ndĂ«rtesat ose tĂ« tatohet me njĂ« normĂ« simbolike”, theksohet nĂ« letĂ«r.

APL propozon që tatimi për ndërtesën të jetë i diferencuar sipas destinacionit dhe qëllimit ekonomik të pasurisë, duke shmangur barazimin e padrejtë midis një prone të dytë të trashëguar dhe një portofoli investimesh të qëllimshëm në pasuri të paluajtshme. Kjo qasje siguron drejtësi fiskale, shmang penalizimin e familjeve dhe parandalon spekulimet e tepruara në treg.

“Diferencimi i pasurive sipas destinacionit dhe origjinĂ«s. NjĂ« sistem tatimor i drejtĂ« duhet tĂ« bĂ«jĂ« dallim mes: Pasurive tĂ« destinuara pĂ«r pĂ«rdorim vetjak; Pasurive tĂ« destinuara pĂ«r aktivitet ekonomik (qira, zhvillim, shitje); Pasurive tĂ« trashĂ«guara pĂ«r motive familjare dhe tĂ« pĂ«rdorura nĂ« mĂ«nyrĂ« sporadike (p.sh. shtĂ«pi pushimi)”, propozon APL.

ProfesionistĂ«t gjithashtu rekomandojmĂ« qĂ« baza tatimore tĂ« pĂ«rcaktohet mbi vlerĂ«n e tregut tĂ« pasurisĂ«, tĂ« vlerĂ«suar nga tregu i lirĂ« dhe burime tĂ« besueshme tĂ« tĂ« dhĂ«nave. “Referencat tatimore duhet tĂ« pĂ«rdoren vetĂ«m si mjet alternativ nĂ« kĂ«to raste”.

Nga Ministria e Financave është hedhur për konsultim publik edhe projektligji për rivlerësimin e pasurive të paluajtshme. Në draft për rivlerësimin e pasurive të paluajtshme Ministria e Financave ka propozuar normë tatimi 5% nga 15% që është aktualisht.

Profesionistët e lirë propozojnë që rivlerësimi i pronave për familjarët të zbatohet me tatim nën 3%, pasi sipas tyre bazuar në analizën e praktikave të kaluara, një normë tatimore jo më e lartë se 3% mbi ndërtesat dhe tokën e zëna është optimale për: rritjen e të ardhurave buxhetore përmes zgjerimit të bazës tatimore; uljen e nivelit të informalitetit në tregun e pasurive të paluajtshme dhe Nxitjen e transaksioneve dhe formalizimit të pronësisë.

Të dyja draftet e propozuara nga Ministria e Financave pas miratimit parashikohet të nisin zbatimin nga 1 janari 2026.

 

 

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

MINISTRIA E FINANCAVE, KRYEMINISTRIA, MEDIA

Drejtuar: Ministrit të Financave

PĂ«r Dijeni: Zyra e Kryeministrit, Media

Nga: Aleanca e Profesionistëve të Lirë (APL)

 

Lënda: Propozime dhe rekomandime për reformimin e tatimit mbi pasuritë e paluajtshme

 

TĂ« nderuar,

Në kuadër të procesit të konsultimit publik mbi reformimin e tatimit mbi pasuritë e paluajtshme, dhe duke u bazuar në praktikat më të mira të Bashkimit Evropian dhe vendeve të OECD-së, paraqesim për shqyrtim propozimet e mëposhtme. Qëllimi ynë është që politika tatimore në këtë fushë të balancojë interesin fiskal të shtetit me mbrojtjen e shtresave të mesme e të ulëta dhe të stimulojë një zhvillim të qëndrueshëm të tregut të pasurive të paluajtshme.

  1. Mbrojtja e banesës kryesore dhe lehtësimi fiskal për strehimin bazë

Në shumicën e vendeve të BE-së, banesa kryesore e tatimpaguesit përjashtohet plotësisht ose i nënshtrohet një reduktimi të konsiderueshëm të tatimit mbi ndërtesat (deri në 80%). Ky model garanton mbrojtjen e strehimit bazë si e drejtë themelore sociale.

Propozimi ynë është që:

  1. Banesa kryesore të përjashtohet nga tatimi mbi ndërtesat ose të tatohet me një normë simbolike.
  2. Fitimi nga shitja e banesës kryesore të përjashtohet nga tatimi mbi fitimin kapital, duke ndjekur modelin e OECD dhe shumicës së vendeve anëtare të BE-së.
  3. Për pasuritë e tjera, tatimi mbi fitimin kapital të aplikohet në mënyrë progresive, por i korrigjuar për efektet e inflacionit dhe kostove të justifikuara financiare (p.sh. interesat hipotekore, shpenzimet e rikonstruksionit), për të siguruar që tatohet vetëm fitimi real dhe jo vlera e fryrë artificialisht nga tregu ose faktorë makroekonomikë.

 

  1. Diferencimi i pasurive sipas destinacionit dhe origjinës

Një sistem tatimor i drejtë duhet të bëjë dallim mes:

  1. Pasurive të destinuara për përdorim vetjak.
  2. Pasurive të destinuara për aktivitet ekonomik (qira, zhvillim, shitje).
  3. Pasurive të trashëguara për motive familjare dhe të përdorura në mënyrë sporadike (p.sh. shtëpi pushimi).

 

Propozojmë që tatimi të jetë i diferencuar sipas destinacionit dhe qëllimit ekonomik të pasurisë, duke shmangur barazimin e padrejtë midis një prone të dytë të trashëguar dhe një portofoli investimesh të qëllimshëm në pasuri të paluajtshme. Kjo qasje siguron drejtësi fiskale, shmang penalizimin e familjeve dhe parandalon spekulimet e tepruara në treg.

  1. Përcaktimi i bazës tatimore mbi vlerën reale të tregut

Rekomandojmë që baza tatimore të përcaktohet mbi vlerën e tregut të pasurisë, të vlerësuar nga tregu i lirë dhe burime të besueshme të të dhënave. Referencat tatimore duhet të përdoren vetëm si mjet alternativ në këto raste:

  1. Kur nuk ekzistojnë të dhëna të mjaftueshme të tregut.
  2. Kur çmimi i deklaruar është qartësisht fiktiv.

Kjo shmang diskriminimin tatimor dhe situatat ku pasuri me cilësi e vendndodhje të ndryshme tatohen në mënyrë identike.

  1. Stimuj fiskalë për riinvestimin e të ardhurave

Për të nxitur qarkullimin e kapitalit dhe zhvillimin e sektorit të ndërtimit, propozojmë:

  1. Rimbursim të plotë të tatimit mbi fitimin kapital kur të ardhurat nga shitja e pasurisë riinvestohen brenda 12 muajve nga transaksioni.
  2. Ky mekanizëm, i zbatuar në Hungari, Itali, Gjermani dhe SHBA, ka gjeneruar rritje të ndjeshme të transaksioneve dhe punësimit në sektorin e ndërtimit.

 

  1. Norma tatimore optimale dhe forcimi i mekanizmave të kontrollit

Bazuar në analizën e praktikave të kaluara, një normë tatimore jo më e lartë se 3% mbi ndërtesat dhe tokën e zëna është optimale për:

  1. Rritjen e të ardhurave buxhetore përmes zgjerimit të bazës tatimore.
  2. Uljen e nivelit të informalitetit në tregun e pasurive të paluajtshme.
  3. Nxitjen e transaksioneve dhe formalizimit të pronësisë.

 

Paralelisht, kërkohet forcimi i mekanizmave të kontrollit mbi burimin e të ardhurave të përdorura në blerjen e pasurive të paluajtshme, për të parandaluar pastrimin e parave dhe për të mbrojtur integritetin e tregut.

PĂ«rfundim
Këto rekomandime synojnë të ndërtojnë një sistem tatimor mbi pasuritë e paluajtshme që është socialisht i drejtë, ekonomikisht nxitës dhe administrativisht i zbatueshëm e transparent. Besojmë se procesi i reformës duhet të zhvillohet me transparencë të plotë, me kohë të mjaftueshme për konsultim dhe me përfshirjen aktive të të gjithë aktorëve kryesorë: profesionistëve të fushës, qytetarëve, biznesit dhe administratës publike.

Në pritje të një procesi konsultimi konstruktiv, shprehim gatishmërinë tonë për të kontribuar në mënyrë aktive dhe për të qenë pjesë e dialogut publik. Mbetemi në dispozicion për çdo sqarim teknik dhe diskutim të mëtejshëm, me synimin e përbashkët për të arritur një zgjidhje të drejtë dhe të qëndrueshme për të gjithë.

Me respekt,

Adela Kanani

Drejtor Ekzekutiv

 

[i] Referenca kryesore për propozimet tona:

 

The post Pas rritjes së referencave, profesionistët e lirë letër Malajt: Përjashtoni banesën e parë nga taksa appeared first on Revista Monitor.

↗

Ekonomia e Kinës humbet vrullin ndërsa presionet tregtare rëndojnë

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Prodhimi industrial dhe shitjet me pakicë zgjerohen me ritmin më të ngadaltë këtë vit, ndërsa politikëbërësit luftojnë kërcënimin e deflacionit

 

Dy nga treguesit ekonomikë të Kinës u ngadalësuan ndjeshëm në korrik, ndërsa presionet e brendshme dhe tregtare nxitën shqetësimin për shëndetin e ekonomisë së dytë më të madhe në botë.

Prodhimi industrial u rrit me 5.7 % muajin e kaluar, treguan të dhënat zyrtare nga Byroja Kombëtare e Statistikave (NBS), ritmi më i ngadaltë i rritjes që nga nëntori dhe duke lënë pas normën e qershorit prej 6.8 %. Shitjet me pakicë u shtuan me 3.7 % në muaj, nga 4.8 % në qershor.

Të dhënat e zymta vijnë ndërsa një ngadalësim katërvjeçar në tregun e banesave dhe pasojat e luftës tarifore të Presidentit të SHBA-së Donald Trump rëndojnë mbi ekonominë e Kinës, ku qeveria e udhëheqësit Xi Jinping po lufton kërcënimin e deflacionit dhe shqetësimet në rritje për mbiprodhimin industrial.

Çmimet e shtĂ«pive tĂ« reja nĂ« 70 qytete tĂ« mĂ«dha ranĂ« mesatarisht me 0.3 % muajin e kaluar, treguan tĂ« dhĂ«nat e NBS tĂ« premten, pas njĂ« serie rĂ«niesh tĂ« kohĂ«ve tĂ« fundit qĂ« kanĂ« ulur shpresat pĂ«r njĂ« rimĂ«kĂ«mbje tĂ« shpejtĂ« tĂ« sektorit tĂ« pasurive tĂ« paluajtshme.

Pekini nĂ« javĂ«t e fundit ka intensifikuar njĂ« fushatĂ« tĂ« ndjekur nga afĂ«r kundĂ«r “involucionit”, ose kapacitetit tĂ« tepĂ«rt nĂ« tĂ« gjithĂ« peizazhin e gjerĂ« industrial dhe prodhues tĂ« vendit, tĂ« cilin politikĂ«bĂ«rĂ«sit e fajĂ«sojnĂ« pĂ«r nxitjen e mbiprodhimit dhe rĂ«nien e çmimeve.

Të dhënat zyrtare të publikuara javën e kaluar treguan se çmimet e konsumit ishin të pandryshuara nga viti në vit në korrik, ndërsa çmimet e prodhimit u tkurrën me 3.6 %.

Autoritetet kanë kërkuar të rrisin shpenzimet e konsumatorëve, duke ofruar subvencione për prindërit e rinj dhe skema shkëmbimi për pajisjet shtëpiake.

Ting Lu, kryeekonomisti i KinĂ«s nĂ« Nomura, tha se dobĂ«sia e sektorit tĂ« pronave ishte “fajtori kryesor” pĂ«r presionet deflacioniste tĂ« KinĂ«s.

Ai vuri nĂ« dukje perspektivĂ«n e tronditjeve tĂ« kĂ«rkesĂ«s, pritjet e ulĂ«ta pĂ«r “programe mega stimuluese” dhe “hapĂ«sirĂ«n e kufizuar pĂ«r tĂ« frenuar fondet e investimeve qeveritare”.

Tregu i pronave, një burim i rëndësishëm i aktivitetit ekonomik dhe pasurisë familjare, është treguar rezistent ndaj përpjekjeve të qeverisë për të rivendosur besimin. Politikëbërësit kanë ndërmarrë përpjekje duke përfshirë uljen e normave të kredive hipotekore, një premtim për të kthyer apartamentet e papërdorura në strehim social dhe heqjen e kufizimeve në blerje.

Investimi në prona tani ka rënë me 12% gjatë shtatë muajve të parë të vitit. Të dhëna të veçanta nga Banka Popullore e Kinës të enjten treguan një rënie të papritur të kredive të reja në përgjithësi.

Kina është mbështetur në eksportet për të mbështetur rritjen në vitet e fundit, të cilat kanë mbetur të forta në muajt e fundit, duke shtuar 7.2 % në korrik.

SHBA-të dhe Kina ranë dakord për një pauzë të mëtejshme 90-ditore në luftën e tyre tregtare këtë javë, por ekonomistët kanë paralajmëruar për rrezikun e një tregtie më të dobët në gjysmën e dytë të vitit.

NjĂ« zĂ«dhĂ«nĂ«s i NBS-sĂ« tĂ« premten pĂ«rmendi ndikimin e “motit ekstrem” nĂ« korrik, duke pĂ«rfshirĂ« temperaturat e larta dhe pĂ«rmbytjet.

Autoritetet kanĂ« vendosur njĂ« objektiv rritjeje vjetore prej rreth 5% pĂ«r vitin 2025, nĂ« pĂ«rputhje me vitin e kaluar. PBB-ja u rrit me 5.2% nĂ« tremujorin e dytĂ« krahasuar me njĂ« vit mĂ« parĂ«. NjĂ« zĂ«dhĂ«nĂ«s i NBS-sĂ« pĂ«rmendi tĂ« premten ndikimin e “motit ekstrem” nĂ« korrik, duke pĂ«rfshirĂ« temperaturat e larta dhe pĂ«rmbytjet.

Autoritetet kanë vendosur një objektiv rritjeje vjetore prej rreth 5 % për vitin 2025, në përputhje me vitin e kaluar. PBB u rrit me 5.2 % në tremujorin e dytë krahasuar me një vit më parë. / FT

The post Ekonomia e Kinës humbet vrullin ndërsa presionet tregtare rëndojnë appeared first on Revista Monitor.

↗

Investimet për linjë të re 35 kV, OSSh 7.7 mln euro për dy tendera

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Operatori i Sistemit të Shpërndarjes parashikon të investojë në linjë të re tensioni 35 kV, si dhe në një nënstacion të ri në veri të vendit. Procedurat e prokurimit, me vlerë totale 7.7 milionë euro, u çelën këtë të premte.

Konkretisht, kontrata e parĂ« parashikon: “NdĂ«rtim i linjĂ«s sĂ« re 35 kV N.St. Vukpalaj – TamarĂ« dhe NĂ«nstacion i ri 35/10 kV nĂ« TamarĂ«â€, kurse e dyta: “NdĂ«rtim i linjĂ«s 35 kV N.St. Koplik 220 kV – N.St. Vukpalaj me dy qarqe”.

Kontrata e parë, sipas relacionit teknik, ka si qëllim ndërtimin e një linje të re elektrike 35 kV në dalje të Nënstacionit Vukpalaj/Hani i Hotit deri në zonën e Tamarës, në Malësinë e Madhe, si dhe ndërtimin e një Nënstacioni të ri elektrik 35/10 kV në Tamarë me fuqi 7.5 MVA.

“Linja do tĂ« jetĂ« e re me njĂ« qark 35 kV, me shtylla me konstruksione metalike tĂ« reja, model 110 kV (izolacion 110 kV nĂ« perspektivĂ«), me njĂ« gjatĂ«si totale rreth 19–20 km, sipas projekt-idesĂ« sĂ« mĂ«poshtme, e mbrojtur me pĂ«rcjellĂ«s trosi OPGW gjatĂ« gjithĂ« gjatĂ«sisĂ« sĂ« saj, dhe NĂ«nstacioni i ri 35/10 kV, 1 x 7.5 MVA nĂ« TamarĂ« qĂ« do tĂ« jetĂ« i kompletuar me pajisje klasike tĂ« reja”, thuhet nĂ« dokument.

Të dhënat kryesore të projektit:
a) LinjĂ« e re 35 kV nga degĂ«zimi i linjĂ«s NĂ«nstacioni Vukpalaj – Hani i Hotit deri nĂ« NĂ«nstacionin e ri TamarĂ«, me njĂ« qark, me gjatĂ«si rreth 20 km.
b) Nënstacion i ri 35/10 kV, 1 x 7.5 MVA në Tamarë.

Kontrata e dytë ka si qëllim ndërtimin e një linje të re elektrike 35 kV me dy qarqe nga Nënstacioni 220 kV Koplik në Vukpalaj dhe degëzimi drejt Hanit të Hotit.

“Linja do tĂ« jetĂ« e re me dy qarqe 35 kV, me shtylla me konstruksione metalike tĂ« reja, model 110 kV (izolacion 110 kV nĂ« perspektivĂ«), me njĂ« gjatĂ«si totale rreth 15 km, sipas projekt-idesĂ« sĂ« mĂ«poshtme, e mbrojtur me pĂ«rcjellĂ«s trosi OPGW gjatĂ« gjithĂ« gjatĂ«sisĂ« sĂ« saj.

Të dhënat kryesore të projektit:
1.   LinjĂ« e re 35 kV me dy qarqe nga NĂ«nstacioni 220 kV Koplik deri nĂ« degĂ«zimin e linjĂ«s NĂ«nstacioni Vukpalaj – Hani i Hotit. Linja do tĂ« jetĂ« me shtylla 110 kV (perspektivĂ« izolacioni pĂ«r kalim nĂ« nivel tensioni 110 kV) dhe pĂ«rçjellĂ«s ACSR 120/20 mmÂČ pĂ«r tĂ« dy qarqet”, thuhet nĂ« dokument.

The post Investimet për linjë të re 35 kV, OSSh 7.7 mln euro për dy tendera appeared first on Revista Monitor.

↗

Bullgari/ Projektligji për Euron rrezikon tregun e lirë

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Shoqata e Tregtarëve të Produkteve Joushqimore (NFTA) ka shprehur kundërshtim të fortë ndaj projektligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Adoptimin e Euros në Republikën e Bullgarisë, duke kritikuar mungesën e konsultimeve publike dhe procesin e përshpejtuar legjislativ. Organizata paralajmëron për pasoja serioze në ekonominë bullgare dhe për shtimin e pasigurisë në treg.

Shqetësimi kryesor i shoqatës lidhet me ndalimin e propozuar për rritjen e çmimeve gjatë periudhës së shfaqjes së çmimeve të dyfishta, e cila pritet të zgjasë rreth 18 muaj.

NFTA e konsideron këtë një ndërhyrje të papranueshme të shtetit në tregun e lirë, të ndërmarrë pa debat publik dhe pa një vlerësim të ndikimit. Drejtori Ekzekutiv i NFTA, Galin Popov, deklaroi se kjo ndërhyrje bie ndesh me parimet themelore të ekonomisë së tregut.

Shoqata gjithashtu ka kritikuar ashpër gjobat e propozuara, të cilat mund të arrijnë deri në 1% të xhiros vjetore të një kompanie për shkelje të përsëritura, duke përfaqësuar një barrë të rëndë financiare për tregtarët e mëdhenj.

Bizneset do tĂ« detyrohen tĂ« provojnĂ« se çdo rritje çmimi Ă«shtĂ« “e justifikuar nga faktorĂ« objektivĂ« ekonomikĂ«â€, gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« thuajse e pamundur nĂ« kushte inflacioni dhe me kosto furnizimi qĂ« ndryshojnĂ« vazhdimisht nĂ« tregjet ndĂ«rkombĂ«tare.

NFTA kundërshton gjithashtu ndryshimet në moment të fundit në një ligj që ishte miratuar një vit më parë, pas muajsh konsultimesh publike dhe që pritej të hynte në fuqi së shpejti. Popov theksoi se bizneset kanë investuar tashmë shumë në përputhje me ligjin ekzistues dhe ndryshimet e propozuara do të kërkonin rietiketim urgjent të produkteve.

Shoqata paralajmëroi gjithashtu se kërkesat e reja për etiketim, si përdorimi i detyrueshëm i madhësisë së barabartë të shkronjave për të dyja monedhat, mund të eklipsojnë qartësinë e çmimeve në etiketa të vogla, veçanërisht kur përfshihen centët e Euros, duke krijuar konfuzion te konsumatorët.

Projektligji gjithashtu i jep Komisionit për Mbrojtjen e Konsumatorit (CPC) kompetenca të paprecedenta për të mbikëqyrur të gjitha çmimet në vend për 17 muaj. NFTA tha se kjo masë i ngjan një planifikimi qendror në stilin para vitit 1989 dhe minon parimet e tregut të lirë.

CPC do të ketë autoritetin për të vlerësuar në mënyrë të njëanshme, nëse një rritje çmimi është e justifikuar për çdo biznes në Bullgari, me qasje të plotë në të dhënat tregtare. Kjo, sipas shoqatës, do ta bëjë mbijetesën e bizneseve të varur nga gjykimi subjektiv i komisionit dhe përbën një ndërhyrje të papranueshme të shtetit.

Po ashtu, kërkesa që tregtarët e mëdhenj të publikojnë çmimet e tyre online shihet si një barrë shtesë burokratike.

Shoqata argumentoi se projektligji u jep gjithashtu CPC-së dhe Agjencisë Kombëtare të të Ardhurave fuqi të pakufizuara për të kërkuar çdo informacion nga bizneset pa mbikëqyrje gjyqësore dhe pa mbrojtje të sekretit tregtar, duke përbërë një shkelje të të drejtave kushtetuese dhe standardeve të BE-së për lirinë ekonomike dhe mbrojtjen e të dhënave.

 

The post Bullgari/ Projektligji për Euron rrezikon tregun e lirë appeared first on Revista Monitor.

↗

Ndër vendet më pak të populluara të Amerikës së Jugut, por më i vetë-mjaftueshmi në botë

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Një studim i publikuar në maj 2025 në Nature Food ka renditur vendet që mund të ushqejnë popullsinë e tyre bazuar vetëm në prodhimin vendas.

Analiza krahasoi prodhimin kombëtar me udhëzimet ushqimore Livewell në shtatë kategori kryesore: fruta, perime, bishtajore, drithëra, mish, peshk dhe produkte bulmeti.

Vetëm një vend arriti vetë-mjaftueshmërinë e plotë në të gjitha kategoritë, ndërsa shumica kanë mangësi të theksuara në disa grupe ushqimore dhe varen nga importet.

Guyana, kampionja absolute

Guyana Ă«shtĂ« njĂ« vend i vogĂ«l nĂ« AmerikĂ«n e Jugut, me rreth 900 mijĂ« banorĂ« dhe njĂ« sipĂ«rfaqe prej 215 mijĂ« kmÂČ. ËshtĂ« i vetmi vend i Komonuelthit nĂ« AmerikĂ«n e Jugut dhe gjuha zyrtare Ă«shtĂ« anglishtja.

Ekonomia e saj, dikur e mbështetur kryesisht te bujqësia dhe minierat, vitet e fundit ka përjetuar rritje të shpejtë falë zbulimeve të mëdha të naftës në det të hapur. Përveç prodhimit të bollshëm ushqimor, vendi njihet për biodiversitetin e pasur, pyjet tropikale dhe ujëvarën Kaieteur, një nga më të lartat në botë.


Guyana është i vetmi vend që plotëson 100% nevojat për të shtatë grupet ushqimore, madje me tepricë për eksport. Fushat pjellore, peshkimi i bollshëm dhe kullotat kanë siguruar prodhim më të madh se kërkesat e popullsisë prej rreth 900 mijë banorësh. Pas saj, Vietnami dhe Kina plotësojnë gjashtë grupe ushqimore, ndërsa 23 vende të tjera pesë.

Mangësitë e Europës në fruta dhe perime
Edhe pse raftet e supermarketeve europiane duken plot, shumë vende nuk prodhojnë mjaft fruta dhe perime për tregun e brendshëm. Rusia plotëson vetëm 33% të nevojave për fruta, Letonia 13% dhe Estonia vetëm 3%. Për perimet shifrat janë po aq të ulëta. Përjashtim bën Europa Jugore, Spanja prodhon katër herë më shumë fruta dhe perime se ka nevojë, duke eksportuar pjesën tjetër në veri.

Deficiti i vazhdueshëm i bulmetit në Azi
Në shumicën e vendeve aziatike, qumështi dhe djathi mbeten kryesisht produkte importi. Vietnami dhe Kina arrijnë nivele të larta vetë-mjaftueshmërie në pesë grupe ushqimore, por për bulmetin shifrat janë vetëm 14% dhe 29%.

Klima tropikale, mungesa e kullotave të mëdha dhe traditat ushqimore kufizojnë tufat e mëdha të bagëtive për prodhimin e qumështit. Përjashtime të rralla janë Kirgistani dhe Uzbekistani, që tejkalojnë nevojat e tyre për bulmet duke shfrytëzuar kullotat malore.

Pozicioni i Shqipërisë
Shqipëria nuk renditet ndër vendet me vetë-mjaftueshmëri të lartë në të gjitha grupet ushqimore, por shifrat tregojnë disa avantazhe të dukshme. Prodhimi i mishit arrin 156% të nevojave vendase dhe ai i bulmetit është veçanërisht i lartë, në rreth 501% të kërkesës së brendshme.

Nga ana tjetër, prodhimi i drithërave mbulon vetëm 25% të nevojave dhe peshku 18%, çka tregon varësi të konsiderueshme nga importet për këto produkte. Kjo e bën të vështirë arritjen e një diete të balancuar sipas udhëzimeve Livewell vetëm me prodhimin vendas, pavarësisht tepricave në disa kategori.

/ Visual Capitalist, Shqip.al

The post Ndër vendet më pak të populluara të Amerikës së Jugut, por më i vetë-mjaftueshmi në botë appeared first on Revista Monitor.

↗

Përmirësim i situatës nga zjarret, vijon puna në disa vatra aktive

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Situata e zjarreve në vend paraqitet më e përmirësuar në 24 orët e fundit, me rënie të numrit të vatrave aktive dhe angazhim të gjerë të forcave operacionale për izolimin dhe shuarjen e tyre. Pavarësisht përparimit, disa zona mbeten problematike dhe vijon puna intensive në terren me mbështetje nga mjetet ajrore dhe forcat ushtarake.

Aktualisht po punohet me intensitet në këto zona:

* TĂ«rnovĂ« (Bashkia BulqizĂ«) – Zjarri vazhdon tĂ« zhvillohet nĂ« kurorĂ« me pyje tĂ« dendura nga qafa e malit nĂ« drejtim tĂ« qytetit tĂ« vjetĂ«r BulqizĂ«. NĂ« operacion janĂ« angazhuar 8 efektivĂ« tĂ« MZSH tĂ« bashkisĂ« BulqizĂ«, 4 forca bashkiake, 6 forca tĂ« pyjores, 3 forca policore, tĂ« mbĂ«shtetur nga FA me 30 forca ushtarake dhe 1 helikopter. Po punohet pĂ«r izolimin e zjarrit.

* Xeth (Bashkia FushĂ«-ArrĂ«z) – Vijon puna pĂ«r izolimin e zjarrit me angazhimin e 60 forcave operacionale, tĂ« ndihmuara nga 80 forca ushtarake dhe 1 helikopter. Intensiteti i flakĂ«ve Ă«shtĂ« ulur, por puna pĂ«r shuarjen vazhdon.

* VelĂ« (Bashkia MirditĂ«) – Zjarr nĂ« njĂ« masiv me pisha, me rreth 6.5 ha tĂ« pĂ«rshkruara nga flakĂ«t. NĂ« terren janĂ« 3 automjete zjarrfikĂ«se me 6 efektivĂ« tĂ« MZSH tĂ« bashkisĂ« MirditĂ«, 12 forca bashkiake, 6 forca tĂ« pyjores, 2 forca policore dhe 6 forca ushtarake. Po punohet pĂ«r shuarjen e plotĂ« tĂ« zjarrit.

Vatra në monitorim:

* Mali me Gropa – BizĂ« (Bashkia BulqizĂ«) – Zjarri zhvillohet nĂ« zonĂ« shkĂ«mbore, pa rrezik. Angazhuar 2 forca AdZM dhe 5 vullnetarĂ«.

* ZhapokikĂ«, Plashnik (lagja Lugas) dhe RehovĂ« (Bashkia Poliçan) – Vatra nĂ«n kontroll nga ndĂ«rhyrja e forcave, 2 helikopterĂ«ve, ndihmuar edhe nga reshjet e shiut.

* Velçan (Bashkia Berat) – Situata nĂ«n kontroll pas ndĂ«rhyrjes sĂ« 25 efektivĂ«ve MZSH, 2 helikopterĂ«ve dhe favorizuar nga reshjet e shiut.

* Mali i BĂ«rzhitĂ«s, IbĂ« (Bashkia TiranĂ«) – Vatra nĂ«n kontroll nga 3 automjete zjarrfikĂ«se, 5 forca APR dhe policia.

* Damjan-Fortuzaj dhe Isufaj (Bashkia TiranĂ«) – NĂ«n kontroll pas ndĂ«rhyrjes sĂ« MZSH, APR dhe PolicisĂ«.

* Ferraj dhe Zall-Herr (Bashkia TiranĂ«) – Intensitet i ulĂ«t, nĂ«n kontroll dhe pa rrezik pĂ«r banesat.

Në operacionet për shuarjen e zjarreve u angazhuan 52 automjete zjarrfikëse dhe 740 forca operacionale, të ndihmuar nga FA me 323 forca ushtarake, 7 automjete zjarrfikëse dhe 1 helikopter të FA. Gjithashtu morën pjesë 4 helikopterë (EBA, çek, sllovak) dhe 1 avion Canadair nga Italia.

The post Përmirësim i situatës nga zjarret, vijon puna në disa vatra aktive appeared first on Revista Monitor.

↗

Siguruesit fituan 10.5 milionë euro nga sigurimi i detyrueshëm i mjeteve vitin e kaluar

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Sigurimi i detyrueshëm për përgjegjësitë ndaj palëve të treta (TPL) solli më shumë se një miliard lekë fitime në llogarinë teknike të shoqërive të sigurimit vitin e kaluar.

Të dhënat e raportit të mbikëqyrjes nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) tregojnë se bilanci i llogarisë teknike për produktin e brendshëm TPL ishte pozitiv në vlerën e 1.03 miliardë   lekëve ose rreth 10.5 milionë eurove. Megjithatë, fitimi nga ky produkt pësoi rënie me 35.6% krahasuar me vlerën rekord prej 1.61 miliardë lekësh të vitit 2023.

Efektin kryesor në rënien e fitimeve nga sigurimi TPL e ka dhënë rritja e dëmeve të paguara neto, me afërsisht 30% më shumë krahasuar me një vit më parë, për një shumë totale prej 3.77 miliardë lekësh. Raporti dëme-prime neto u rrit në 42%, nga 36.14% që kishte qenë në vitin 2023.

Ndërkohë, një efekt shtesë ka dhënë edhe rritja e shpenzimeve operative të lidhura me produktin. Ato arritën në 5.3 miliardë lekë, në rritje me 12.6% krahasuar me një vit më parë.

Shpenzimet operative vazhdojnë të kenë një vlerë ndjeshëm më të lartë krahasuar me shpenzimet për dëme.

Duke filluar nga 1 janari i kĂ«tij viti, ka nisur zbatimin rregullorja e AMF-sĂ«â€œPĂ«r pĂ«rcaktimin e faktorĂ«ve tĂ« riskut qĂ« pĂ«rfshihen nĂ« pĂ«rllogaritjen e primit pĂ«r produktet e sigurimit tĂ« detyrueshĂ«m nĂ« sektorin e transportit”. Rregullorja parashikon se nĂ« pĂ«rllogaritjen e primit tĂ« sigurimit, kompanitĂ« duhet tĂ« zbatojnĂ« disa faktorĂ« kryesorĂ« risku, si historiku i dĂ«meve, pĂ«rfshirĂ« edhe rastet kur shkaktari i aksidentit nuk Ă«shtĂ« i shĂ«nuar nĂ« policĂ«n e sigurimit; fuqia motorike e mjetit; mosha e tĂ« siguruarit; eksperienca nĂ« drejtimin e mjetit motorik; pĂ«rdorimi i mjetit nga njĂ« subjekt apo nga njĂ« individ; qarku i regjistrimit tĂ« mjetit; vjetĂ«rsia e mjetit.

Aplikimi i primeve të diferencuara mbi këta faktorë rreziku në tema mesatarë ka sjellë një rritje të çmimit të sigurimit të detyrueshëm të mjeteve me 7%-8% krahasuar me një vit më parë. Shtrenjtimi i primit mesatar pritet të rrisë më tej fitimet e tregut të sigurimeve nga ky produkt.

Gjithnjë sipas të dhënave të AMF-së, edhe produkti tjetër i sigurimit të detyrueshëm motorik për përgjegjësi ndaj palëve të treta, kartoni jeshil, pësoi rënie të fitimeve vitin e kaluar. Rezultati teknik nga ky produkt zbriti në 234 milionë lekë, 49% më pak krahasuar me një vit më parë. Edhe në këtë rast, rënia erdhi paralelisht nga rritja e shpenzimeve neto për dëme dhe e shpenzimeve operative neto, të lidhura me produktin.

Kartoni Jeshil apo Çertifikata NdĂ«rkombĂ«tare e Sigurimit Motorrik mbulon tĂ« gjitha pĂ«rgjegjĂ«sitĂ« civile (dĂ«met materiale dhe shĂ«ndetĂ«sore), qĂ« mund tĂ« shkaktohen nga pĂ«rdorimi i mjetit motorik jashtĂ« vendit. Çdo drejtues i njĂ« mjeti me targa shqiptare duhet tĂ« pajiset detyrimisht me njĂ« policĂ« sigurimi Karton Jeshil kur udhĂ«ton jashtĂ« ShqipĂ«risĂ«.

Ndërkohë produkti tjetër i sigurimit të detyrueshëm motorik, sigurimi kufitar, vitin e kaluar solli fitime në vlerën e 157 milion lekëve, në rënie me 20% krahasuar me një vit më parë.

Sigurimet e detyrueshme motorike kanë një peshë shumë të lartë në strukturën e primeve të shkruara bruto në sigurimet e Jo-Jetës. Për vitin 2024, sigurimi i brendshëm TPL, Kartoni Jeshil dhe Polica Kufitare përbënin më shumë se 67% të primeve të shkruara bruto të këtij tregu. Edhe fitimi i këtyre produkteve ka një rëndësi përcaktuese në ecurinë e rezultatit total të tregut.

Sipas të dhënave nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF), në total fitimi i tregut të sigurimeve vitin e kaluar arriti vlerën e 2.27 miliardë lekëve ose 23.1 milionë eurove. Krahasuar me një vit më parë, fitimi i siguruesve shqiptarë pësoi rënie me pothuajse 18%./ E.Shehu

Burimi: AMF

The post Siguruesit fituan 10.5 milionë euro nga sigurimi i detyrueshëm i mjeteve vitin e kaluar appeared first on Revista Monitor.

↗

Strehimi social, gati udhëzuesi për bashkitë, çfarë duhet të mbajnë parasysh në planet 5-vjeçare

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Bashkitë në të gjithë vendin do të duhet të kenë parasysh një sërë elementësh të rëndësishëm gjatë hartimit të planeve të reja 5-vjeçare të lidhura me strehimin social.

Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit publikoi udhëzuesin që do të shërbejë si orientues për drejtoritë që kanë në ngarkim këtë çështje në bashki. Dokumenti mban parasysh kontekstin aktual të strehimit në vend, si dhe politikat e lidhura me identifikimin e nevojave reale që kanë bashkitë, grupet përfituese, mënyrat e financimit, buxhetimin e drejtë sipas gjetjeve reale nga terreni.

Dokumenti, që mund të përdoret nga bashkitë, por edhe nga ekspertët e planifikimit urban apo edhe palë të tjera të treta, bën një përmbledhje të programeve aktuale për strehimin social. Konkretisht, këto programe përfshijnë: banesa sociale me qira; përmirësimi i kushteve të banesave ekzistuese; banesa me kosto të ulët; zhvillimi i zonës me qëllim strehimi; banesa të përkohshme; banesa të specializuara për grupe të veçanta (të moshuar, PAK, viktima dhune/trafikimi, etj.).

Kategoritë që mund të përfitojnë aktualisht janë: strehimi (p.sh. të pastrehë, banesa që paraqesin rrezik, banesa të mbipopulluara); familjare (familje njëprindërore, të moshuar, familje me shumë fëmijë); sociale (PAK, jetimë, viktima dhune/trafikimi, komuniteti rom/egjiptian, LGBTI+ etj.); ekonomike (të ardhura të ulëta sipas përcaktimeve ligjore).

Rezultati i pritshëm i respektimit të parimeve që evidenton ky udhëzues është që bashkitë të hartojnë plane realiste, të përshtatura me territorin, për të siguruar akses të drejtë dhe të përballueshëm në strehim, duke u bazuar në diagnozë të saktë të nevojave lokale dhe në bashkëpunim me sektorin privat.

Udhëzuesi parashikon disa hapa për hartimin e Programit 5-vjeçar të Strehimit Social, ku i pari është ngritja e grupit të punës & plani i punës, së dyti vendosja e kontekstit. Së treti, analiza e thelluar, e cila ndalet në elementë si: Demografi & ekonomi: trende të popullsisë, profile sociale-ekonomike, grupet vulnerabël; tregu i banesave: çmimet, disponueshmëria, qiratë; nevojat për strehim social/të përballueshëm; dhe në fund oferta & trojet: inventari i stokut të banesave, tokat potenciale për ndërtim. Një tjetër hap janë projektet & monitorimi dhe më pas miratimi & zbatimi.

 

The post Strehimi social, gati udhëzuesi për bashkitë, çfarë duhet të mbajnë parasysh në planet 5-vjeçare appeared first on Revista Monitor.

↗

ShqiptarĂ«t nuk po “martohen” mĂ«, celebrimet bien 7.7%, zbresin nĂ« minimum historik

✇Revista Monitor
By: Eralda Zito

Zhvillimet demografike aktuale sinjalizojnë rënie të mëtejshme të lindjeve në vitet ne vijim. Të dhënat zyrtarë të INSTAT tregojnë se numri i martesave në Shqipëri ka vijuar rënien edhe gjatë vitit 2024, duke arritur në 16,120 çifte të regjistruara zyrtarisht, niveli më i ulët historik që nga viti 1990.

Sipas të dhënave krahasuar me një vit më parë, kur ishin regjistruar 17,467 martesa, rënia është rreth 7.7%, ndërsa në raport me vitin 2021, që shënoi kulmin e dekadës së fundit me gati 19,709 martesa, tkurrja arrin në mbi 18%.  Në vitin 1990, para ndryshimeve të mëdha politike dhe ekonomike, në vend regjistroheshin 28,992 martesa, gati dyfish më shumë se sot.

TĂ« dhĂ«nat tregojnĂ« se rĂ«nia e martesave nuk ka qenĂ« lineare, por ka ndjekur cikle tĂ« lidhura me zhvillimet shoqĂ«rore dhe ekonomike. Fillimi i viteve ’90 solli njĂ« tkurrje tĂ« fortĂ« pĂ«r shkak tĂ« emigracionit masiv dhe pasigurisĂ« ekonomike. Pas njĂ« rimĂ«kĂ«mbjeje tĂ« lehtĂ« nĂ« fund tĂ« viteve ’90 dhe fillim tĂ« viteve 2000, kur shifrat qĂ«ndruan mbi 25 mijĂ« martesa nĂ« vit, tendenca ra sĂ«rish pas vitit 2010, duke zbritur nĂ«n 24 mijĂ«.

Goditja e pandemisë në 2020 uli ndjeshëm numrin e martesave në 17,473. Në 2021 u shënua një rritje e përkohshme në 19,709 të tilla, si pasojë e shtyrjes së ceremonive nga pandemia. Pas kësaj, rënia rifilloi me shpejtësi nga 18,781 martesa në 2022 në 17,467 në 2023 dhe 16,120 të tilla në vitin 2024.

Arsyeja kryesore lidhet e emigracionin e vazhdueshëm, i cili ka zvogëluar numrin e të rinjve në moshë martese. Nga ana tjetër gjithnjë e më shumë të rinj shtyjnë ose shmangin martesën për shkak të pasigurive ekonomike dhe kostos së lartë të jetesës, apo avancimit në karrierë.

Ulja e martesave automatikisht përkthehet në më pak fëmijë në të ardhmen. Me më pak martesa bie edhe numri i lindjeve. Edhe në rastet kur çiftet bashkëjetojnë pa martesë, studimet tregojnë se ato priren të kenë më pak fëmijë ose të shtyjnë lindjen për më vonë.

Ulja e martesave është sinjali më i hershëm demografik se vendi po lëviz drejt një cikli me më pak lindje, popullsi më të vjetër dhe me më pak burime njerëzore për zhvillim ekonomik. Të dhënat e fundit treguan se në 6 mujorin e parë 2025 lindjet ranë me 6.5% dhe shtesa natyrore po shkon drejt zeros. Në disa qytete, tkurrja ishte më e lartë se 35%.

Shqipëria në dekadën e tretë të tranzicionit po përjeton zhvillime të forta demografike, me emigracion të fortë të të rinjve, rënie të lindjeve dhe plakje të shpejtë të popullsisë, ndërkohë vendi nuk ka një plan të qartë se mund të frenohet përkeqësimi mëtejshëm.

Shqipëria është një nga vendet e pakta në Europë që nuk ka paketa ndihme financiare ose mjete lehtësuese për familjet e reja. Teksa çmimeve banesave, qirave dhe shërbimeve arsimore janë rritur më shumë se dyfishi gjatë dekadës së fundit, gjithnjë e më shumë të rinj zgjidhin të largohen nga vendi në kërkim të pagave më të mira dhe një ambienti me suportues për familjen e tyre të ardhshme./ B.Hoxha

Burimi: INSTAT

The post ShqiptarĂ«t nuk po “martohen” mĂ«, celebrimet bien 7.7%, zbresin nĂ« minimum historik appeared first on Revista Monitor.

❌