Sipas njĂ« studimi tĂ« botuar nĂ« revistĂ«n âNature Communicationsâ, mjeshtrit e mĂ«dhenj tĂ« epokĂ«s sĂ« Rilindjes dhe Barokut si Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli dhe Rembrandt shtuan qĂ«llimisht tĂ« verdhĂ«n e vezĂ«s nĂ« pikturat e tyre me vaj, shkruan g24.sky.it.
Sipas asaj qĂ« doli nga studimi, mjeshtrit e epokĂ«s sĂ« Rilindjes dhe Barokut e zbatuan kĂ«tĂ« strategji, sasi tĂ« vogla tĂ« verdhĂ« veze, ndryshojnĂ« nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme vetitĂ« e bojĂ«s dhe artistĂ«t e dinin mirĂ« kĂ«tĂ« gjĂ«â.
Deri më tani mendohej se prania e proteinave si e verdha e vezës ishte rezultat i kontaminimit aksidental.
Ranquet, e cila gjeti gjurmĂ« tĂ« substancĂ«s nĂ« dy piktura nĂ« Alte Pinakothek nĂ« Mynih, âMadonna me karafilâ e Leonardos dhe âVajtimi mbi Krishtin e vdekurâ tĂ« Botticellit, Ă«shtĂ« e bindur se artistĂ«t ishin tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r pasojat e pĂ«rzierjes sĂ« tĂ« verdhĂ«s me bojĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« pĂ«r shembull pĂ«rmirĂ«simin e rezistencĂ«s ndaj lagĂ«shtirĂ«s.
âTĂ« dhĂ«nat e reja nuk janĂ« vetĂ«m tĂ« dobishme pĂ«r restaurimin dhe ruajtjen e veprave tĂ« artit, por gjithashtu lejojnĂ« njĂ« kuptim mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« historisĂ« sĂ« artit. Ato na ofrojnĂ« njĂ« skenar tĂ« ri pĂ«r tĂ« kuptuar teknikat e lashta tĂ« pikturĂ«sâ, deklaroi Maria Perla Colombini, profesoreshĂ« e kimisĂ« analitike nĂ« Universitetin e PizĂ«s./ KultPlus.com
Qyteti i gurtë i Gjirokastrës mbushi 20 vjet nga shpallja pasuri botërore e UNESCO-s, teksa mbetet një ndër më të vizituarit nga turistët vendas e të huaj.
Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore Gjirokastër organizoi sot, me këtë rast, një sërë aktivitetesh në kalanë e qytetit.
Pjesë e festimeve ishte çelja e një ekspozite fotografike, si dhe një koncert me këngë polifonike dhe valle tradicionale.
Turistë të shumtë që vizitonin kalanë iu bashkuan grupit të këngëve dhe valleve, pasi kishin dëshirë ti njihnin më shumë ato.
I konsideruar si një qytet që përbën dëshmi unike të traditës kulturore të jetës së zhvilluar në shekujt XIV-XV, në Gjirokastër veçohet tipi i shtëpisë së fortifikuar me çati me pllaka guri, në harmoni perfekte me peizazhin shkëmbor të territorit ku ajo ngrihet.
Qyteti ruan të paprekur skemën urbanistike, ku çdo shtëpi ka karakteristika të veçanta që lidhen me terrenin mbi të cilin është ndërtuar. Sipas kategorive të monumenteve kulturore, në qytet dallohen kalaja, pazari, ndërtimet e kultit dhe shtëpitë e banimit.
Kalaja, e ndërtuar në shekullin e XIII, përbën zanafillën e qytetit, ndërsa Pazari, i vendosur në qendër të qytetit, ruan mirë karakteristikat e një pazari tradicional, me ndërtesa të njëpasnjëshme me rrugica të shtruara me kalldrëme gurësh të zinj./KultPlus.com
Opera ikonike âCarmenâ e kompozitorit franzez Georges Bizet do tĂ« prezantohet nĂ« PrishtinĂ« nga institucioni i OperĂ«s sĂ« KosovĂ«s. Ky Ă«shtĂ« njĂ« moment historik, jo vetĂ«m pĂ«r institucionin, por edhe pĂ«r gjithĂ« jetĂ«n kulturore nĂ« vend, duke shĂ«nuar njĂ« etapĂ« tĂ« re tĂ« zhvillimit artistik nĂ« fushĂ«n e muzikĂ«s klasike, shkruan KultPlus.
Drejtori i Operës së Kosovës, Meriton Ferizi tha për KultPlus se institucioni i operës po sjell një nga veprat më të famshme të repertorit operistik botëror pikërisht në 20-vjetorin e realizimit të saj në Kosovë për herë të parë.
âCarmen Ă«shtĂ« njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« famshme dhe mĂ« tĂ« dashura tĂ« repertorit operistik botĂ«ror. Ajo pĂ«rçon emocione tĂ« fuqishme, dramĂ«, pasion dhe muzikĂ« brilante qĂ« Ă«shtĂ« menjĂ«herĂ« e njohshme pĂ«r publikun. E kemi parĂ« si njĂ« mundĂ«si pĂ«r tâi sjellĂ« publikut tonĂ« njĂ« vepĂ«r klasike me ndikim tĂ« madh ndĂ«rkombĂ«tar dhe njĂ« platformĂ« pĂ«r tĂ« angazhuar artistĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m vendas e ndĂ«rkombĂ«tarĂ«. Po ashtu, kjo premierĂ« vjen nĂ« pĂ«rkujtim tĂ« 20-vjetorit tĂ« realizimit tĂ« saj pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« KosovĂ«, nĂ« vitin 2005â, theksoi Ferizi.
Megjithatë, sipas Ferizit, për një institucion të ri si Opera e Kosovës, realizimi i një vepre kaq të madhe nuk ka qenë pa sfida, sidomos krijimi i një trupe të nevojshme dhe mjete të mjaftueshme financiare.
âTĂ« realizosh njĂ« vepĂ«r si Carmen kĂ«rkon burime tĂ« mĂ«dha artistike, teknike dhe financiare. Sfida jonĂ« mĂ« e madhe ka qenĂ« ndĂ«rtimi i njĂ« ekipi tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m artistĂ«sh, sigurimi i buxhetit adekuat dhe bashkĂ«rendimi i tĂ« gjitha komponentĂ«ve â nga skenografia e kostumografia te bashkĂ«punimi me produksionin nga Opera âStara Zagoraâ nĂ« Bullgari, dirigjentĂ« dhe solistĂ« ndĂ«rkombĂ«tarĂ«â, shtoi ai duke folur pĂ«r vĂ«shtirĂ«sitĂ« dhe sfidat pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« skenĂ« njĂ« operĂ« madhĂ«shtore siç Ă«shtĂ« âCarmenâ.
Opera âCarmenâ vjen nĂ« KosovĂ« si bashkĂ«punim nĂ« mes tĂ« OperĂ«s, FilharmonisĂ« dhe Baletit tĂ« KosovĂ«s, dhe nĂ« skenĂ« do tĂ« jenĂ« tĂ« angazhuar rreth 200 artistĂ«.
âNĂ« kĂ«tĂ« produksion janĂ« tĂ« angazhuar rreth 200 artistĂ« nĂ« total, pĂ«rfshirĂ« solistĂ«t, korin, orkestrĂ«n, baletin, korin e fĂ«mijĂ«ve, teknikĂ«t dhe ekipin mbĂ«shtetĂ«sâ, tha Ferizi, teksa shtoi se bashkĂ«punimi ndĂ«rmjet OperĂ«s, FilharmonisĂ« dhe Baletit tĂ« KosovĂ«s Ă«shtĂ« kyç pĂ«r realizimin e kĂ«tij projekti.
NdĂ«rkaq, pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« nuk do tĂ« mund tĂ« marrin pjesĂ« nĂ« natĂ«n e parĂ«, mĂ« 22 korrik, do tĂ« kenĂ« mundĂ«si qĂ« tĂ« mund ta ndjekin reprizĂ«n, mĂ« datĂ« 24 korrik. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, Ferizi tha pĂ«r KultPlus se nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, âCarmenâ do tĂ« jetĂ« e arritshme pĂ«r tĂ« gjithĂ«.
Drejtori i OperĂ«s sĂ« KosovĂ«s, ndau edhe planet e kĂ«tij institucioni pas paraqitjes me âCarmenâ.
âPas Carmen, do tĂ« vijojmĂ« me sezonin artistik vjeshtor, qĂ« pĂ«rfshin vepra tĂ« tjera nĂ« bashkĂ«punim me FilharmoninĂ« e KosovĂ«s, si dhe aktivitete edhe jashtĂ« vendit. Po ashtu, nĂ« fundvit, do tĂ« rikthehet baleti âArrĂ«thyesiâ nĂ« bashkĂ«punim me Baletin KombĂ«tar tĂ« KosovĂ«s, i cili Ă«shtĂ« tashmĂ« bĂ«rĂ« traditĂ«â, theksoi ai pĂ«r KultPlus.
Ju kujtojmĂ«, se âCarmenâ vihet nĂ« skenĂ«n e KosovĂ«s si njĂ« bashkĂ«punim tjetĂ«r nĂ« mes tĂ« OperĂ«s, FilharmonisĂ« dhe Baletit tĂ« KosovĂ«s, pas njĂ« paraqitje madhĂ«shtore me operĂ«n âCarmina Buranaâ./KultPlus.com
Rruga jote ù e mirë: Parkat janë fytyrat ma të shëmtueme të miteve klasike. Ti nuk shkrove për to, por për rrasa guri e ballë njerzorë me rrudha shum e për dashuninë.
Vargjet tua janĂ« pĂ«r tâi lexue nĂ« heshtje e jo para mikrofonit si tĂ« çetĂ«s sĂ« poetĂ«ve tjerĂ«, zemra ndonĂ«se nĂ«n shtatĂ« lĂ«kura akull, akull ndonĂ«se nĂ«n shtatĂ« lĂ«kura./ KultPlus.com
Ăerçiz Topulli mund tĂ« ishte edhe simboli i ushtarit tĂ« panjohur i rĂ«nĂ« nĂ« luftĂ« pĂ«r pavarĂ«si. Nuk ka njĂ« tĂ« dytĂ« nĂ« historinĂ« e ShqipĂ«risĂ« qĂ« tĂ« mos e ketĂ« hequr armĂ«n asnjĂ«herĂ« nga supi, por njĂ«kohĂ«sisht tĂ« kishte njĂ« fund aq tĂ« trishtĂ«, i vrarĂ« pabesisht dhe, pĂ«r mĂ« tepĂ«r, pa marrĂ« famĂ«n dhe vlerĂ«simin qĂ« i takonte.
I lidhur kokĂ« e kĂ«mbĂ« me zinxhirĂ« nga ushtarĂ«t malazezĂ«, mĂ«ngjesin e tĂ« shtunĂ«s sĂ« 17 korrikut 1915, ai e humbi betejĂ«n e fundit nĂ« jetĂ« edhe pse u pĂ«rlesh me ta si njĂ« luan. NdĂ«rkohĂ« qĂ« 15 njerĂ«z me uniformĂ« e qĂ«llonin me plumba dhe e shponin me bajoneta nĂ« trup, Ăerçiz Topulli u bĂ« nga dĂ«shmorĂ«t e parĂ« tĂ« ShqipĂ«risĂ«. VetĂ«m pak minuta mĂ« parĂ« i kishin vrarĂ« para syve shokun e tij Mustafa Qulli, njĂ« gazetar i cili, ndryshe nga Ăerçizi qĂ« pushkĂ«n e kishte simbolin e lirisĂ«, mbante penĂ«n.
SKENA E KRIMIT
Ăerçiz Topulli kishte bĂ«rĂ« dhjetĂ«ra manovrime nĂ« jetĂ«n e vet ndaj atyre qĂ« kishin dashur ta kapnin dhe asgjĂ«sonin. Por mĂ«ngjesin e 17 korrikut 1915, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe tĂ« fundit, ai dĂ«shtoi.
Një skuadër ushtarësh malazezë u shfaqën në portën e shtëpisë ku qëndronte në Shkodër dhe, pa asnjë urdhër të shkruar e vunë në pranga. Bashkë me të u arrestua edhe miku i tij, Mustafa Qulli, një gazetar me emër në atë kohë në Shkodër.
Pa shumĂ« sqarime ushtarĂ«t e huaj i lidhĂ«n tĂ« dy me zinxhirĂ« nĂ« duar e kĂ«mbĂ« dhe i dĂ«rguan nĂ« kazermĂ«. Pas 10 ditĂ«sh qĂ«ndrimi nĂ« njĂ« dhomĂ« nĂ« kushte skandaloze, ata tĂ« dy i hipĂ«n nĂ« njĂ« karrocĂ« dhe u thanĂ« se do tâi dĂ«rgonin nĂ« CetinjĂ«.
Sapo karvani bĂ«ri disa kilometra nĂ« FushĂ«n e Shtoijt, ora shĂ«nonte 04.00 dhe sapo nisi tĂ« zbardhte, ushtarĂ«t i zbritĂ«n ata dhe pa njĂ« pa dy nisin tâi qĂ«llojnĂ« me armĂ«. Mustafai vdiq nĂ« vend, ndĂ«rsa Ăerçizi, ashtu i lidhur me zinxhirĂ«, pĂ«rleshet me ushtarĂ«t malazezĂ«, por ata, duke qenĂ« nĂ« numĂ«r tĂ« madh, arritĂ«n ta qĂ«llonin pĂ«r vdekje me plumba dhe duke i shpuar trupin me bajoneta.
Kur panë që të dy kishin dhënë shpirt, me shpejtësi hapën dy gropa jo shumë të thella, i futën brenda të dy trupat, i mbuluan me shkurre dhe drurë rrethanorë dhe u larguan.
SI U KRYE VRASJA
Vrasja e pabesĂ« dhe e fshehtĂ« e Ăerçiz Topullit Ă«shtĂ« shoqĂ«ruar dhe me rregullin se edhe krimi mĂ« i sofistikuar lĂ« gjurmĂ«. Edhe pse menduan se i fshinĂ« gjurmĂ«t bashkĂ« me varrosjen e kufomave, asnjĂ« nga 15 vrasĂ«sit nuk e dinin se prapa shkurreve, njĂ« person i ndodhur aty rastĂ«sisht kishte parĂ« tĂ« gjithĂ« ngjarjen. Quhej Mahmut Golemi dhe rrĂ«fimi tij gjashtĂ« muaj pas ngjarjes Ă«shtĂ« unikal:
âNatĂ«n e sĂ« premtes, (duke gdhirĂ« e shtuna) natĂ« Ramazani, para se del drita, dola me ngarkue sanĂ« prej livadhit, nĂ« freskĂ«, kur prej sĂ« largut pashĂ« tuj ardhĂ« dy njerĂ«z tĂ« pĂ«rcjellĂ« prej afro 15 ushtarĂ«sh, tĂ« cilĂ«t kur mĂ« panĂ«, mĂ« urdhĂ«ruan tĂ« largohem, dhe unĂ« u fsheha mbrapa qerres. Kur erdhĂ«n deri nĂ« njĂ« vend, atje u ndalĂ«n dhe ushtarĂ«t morĂ«n pozicion me qitĂ« mbi dy personat nĂ« fjalĂ«.
Ai qĂ« ishte veshĂ« me petka bojĂ«hini qĂ« ia kasha dhĂ«nĂ« unĂ« pse kishte mbetur pa xhaketĂ« (Muço Qulli) bĂ«rtiti nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« alarmante, e njĂ« burrĂ« i gjatĂ« dhe i plotĂ«, i bĂ«rtiti shokut tue i thanĂ«: âMos u tremb se patriotĂ«t kĂ«shtu e kanĂ«â.
UshtarĂ«t qitĂ«n; ai me petka bojĂ«hini ra dekun, kurse tjetri, tue sha, me njĂ« zĂ« luani e me njĂ« shpejtĂ«si tĂ« rrufeshme, mĂ«syn ushtarĂ«t dhe pa u lanĂ« kohĂ« tĂ« qesin tĂ« dytĂ«n herĂ«, hyn midis tyre dhe erdhi fytyrat me ta pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« pushkĂ« prej tyre. Kjo luftĂ« vazhdoi afro njĂ« minutĂ«. NĂ« atĂ« pĂ«rleshje mbasi gjetĂ«n rast i ranĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« dytĂ« dhe e vranĂ«â.
Krimi i organizuar u krye, mĂ« pas duhej vetĂ«m fshehja e gjurmĂ«ve. NjĂ« veprim qĂ« ushtarĂ«t vrasĂ«s e bĂ«nĂ« me shpejtĂ«si dhe fshehtĂ«si. TĂ« paktĂ«n sipas tyre, hapĂ«n dy gropa dhe i hodhĂ«n brenda dy viktimat. U hodhĂ«n shkurre pĂ«rspĂ«r. DĂ«shmitari Mahmut Golemi vijon rrĂ«fimin: âTĂ« nesĂ«rmen shkova nĂ« vendin e ngjarjes, ku i pashĂ« se ishin mbulue krejt cekĂ«t e me ferra. Si myslimanĂ« qĂ« ishin, pĂ«r sevap, i mbulova mĂ« thellĂ«. NĂ« kontrollimin e gropes gjetĂ«m shumĂ« shenja qĂ« i pĂ«rkisnin Muço Qullit, pasi trupin e Ăerçizit qĂ« ishte mbuluar mĂ« thellĂ« nuk e prekĂ«mâ.
GREKĂT NĂ VRASJE
Vrasja e Ăerçiz Topullit tregoi edhe njĂ« herĂ« aleancat sllavo-greke kundĂ«r shqiptarĂ«ve. Sipas tĂ« dhĂ«nave, dĂ«shmive dhe raporteve tĂ« kohĂ«s, rezulton se malazezĂ«t e vranĂ« Ăerçizin pĂ«r llogari tĂ« grekĂ«ve. Ishte njĂ« hakmarrje pĂ«r faktin qĂ« Ăerçizi kishte vrarĂ« peshkopin grek, si kundĂ«rpĂ«rgjigje ndaj vrasjes sĂ« Spiro Kosturit, nĂ« Selanik, nĂ« vitin 1907. Kishin kohĂ« qĂ« qarqet greke e kĂ«rkonin me qiri komitin shqiptar, i cili u vra nĂ«pĂ«rmjet njĂ« intrige.
Po cilĂ«t ishin grekĂ«t qĂ« e porositĂ«n vrasjen te malazezĂ«t? Tre janĂ« personat qĂ« ishin tĂ« implikuar nĂ« kĂ«tĂ« vrasje: Alush Lohja, Spiro Tozhli, Mihalaki Kulumburi, tĂ« cilĂ«t kishin si qendĂ«r konsullatĂ«n greke nĂ« ShkodĂ«r. Tozhli ishte njĂ« tregtar nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« qĂ« mendohet se ka vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion paratĂ« pĂ«r vrasje. DĂ«shmia dhe deklarata e parĂ« qĂ« vĂ«rteton kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« e Kol Bjankut, sekretar i KadastrĂ«s nĂ« ShkodĂ«r. NĂ« njĂ« shkrim tĂ« numrit 18 tĂ« datĂ«s 9 qershor 1919 nĂ« gazetĂ«n âKuvendiâ ai shkroi:
âTash, tuj mos mujtun mâu durumun prej varrĂ«s randĂ« tĂ« zemrĂ«s sâeme, po i lajmĂ«roj vllazĂ«nve qi nĂ« vjetin 1915 Mihalaki Kambuluri me dredhime tâveta bani fli (mbyti) dy ma tândershmit atdhetar, shpirtndritçmit Mustafa Qulli dhe Ăerçiz Topulli qi sot Shqipnia i vajtonâ. Kjo dĂ«shmi e tronditi rĂ«ndĂ« opinionin. NĂ« numrin e datĂ«s 16 korrik nĂ« gazetĂ«n âKuvendiâ, Mihalaki Kambuluri iu pĂ«rgjigj Bjankut duke e cilĂ«suar shpifje atĂ« qĂ« ai shkruan.
Por shfajĂ«simi tĂ« lĂ« me gojĂ« hapur teksa ai implikon Fejzi Alizotin: âFejzi Bej Alizoti i njef fort mirĂ« shkaktarĂ«t e njimnendshĂ«m tâ asaj vrasje, sikur ai vetĂ« shumĂ« herĂ«sh mâa pat diftue ktu nĂ« ShkodĂ«r, kur shifeshim ditĂ« pĂ«r ditĂ« e rrinim bashkĂ«âŠâ.
Se sa e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« qĂ« Alizoti tĂ« kishte dijeni, kjo nuk Ă«shtĂ« vĂ«rtetuar, por pas kaq vjetĂ«sh njĂ« dĂ«shmi e shkruar vlen sa njĂ« mijĂ« prova. NdĂ«rkohĂ« ndryshonte arsyeja dhe rrethanat pĂ«r eliminimin e gazetarit Mustafa Qulli. TĂ« dhĂ«nat tregojnĂ« se ai u vra si austrofil dhe kjo ndihej hapur nĂ« shkrimet e tij nĂ« gazetĂ«n âPopulliâ qĂ« botohej nĂ« ShkodĂ«r, nĂ« tĂ« cilĂ«n ai ishte drejtor. Kjo kishte sjellĂ« zemĂ«rimin e malazezĂ«ve, por sidomos tĂ« serbĂ«ve dhe, nga situata e krijuar, ishte njĂ« rast qĂ«, duke e bĂ«rĂ« bashkĂ« me MustafanĂ« Ăerçizin, tĂ« eliminonin njĂ«herĂ«sh dy shqiptarĂ« qĂ« luftonin me penĂ« dhe me pushkĂ«.
KATĂR VARRIME
Eshtrat e Ăerçiz Topullit nuk gjetĂ«n prehje kollaj. KatĂ«r herĂ« nĂ«ntoka shqiptare ka pranuar trupin e tij tĂ« vdekur si tĂ« ishte njĂ« reagim. Varrimi i parĂ« u krye nga malazezĂ«t, tĂ« cilĂ«t pasi e vranĂ«, ende me gjak tĂ« ngrohtĂ« e futĂ«n nĂ« dhe. Varrimi i dytĂ« u krye mĂ« 27 nĂ«ntor tĂ« vitit 1936, nĂ« GjirokastĂ«r, nĂ« njĂ« ceremoni shtetĂ«rore, ndĂ«rkohĂ« qĂ« mĂ« 14 shtator 1936 nĂ« ShkodĂ«r ishte kryer zhvarrimi dhe kjo u shoqĂ«rua me njĂ« ceremoni pĂ«rcjelljeje qĂ« ka mbetur nĂ« histori, sepse kjo ishte edhe dalja e parĂ« publike e Enver HoxhĂ«s me njĂ« fjalim qĂ« ai mbajti nĂ« ballkonin e bashkisĂ« sĂ« qytetit.
NĂ« vitin 1945 u krye varrimi i tretĂ«, duke i vendosur eshtrat nĂ« Varrezat e DĂ«shmorĂ«ve nĂ« GjirokastĂ«r. NĂ« vitet â70-tĂ« eshtrat u vendosĂ«n nĂ« kodrĂ«n e qytetit tĂ« GjirokastrĂ«s bashkĂ« me varret e Bajo Topullit, Koto Hoxhit dhe Pandeli Sotirit tĂ« shoqĂ«ruara me njĂ« memorial.
ShkĂ«putur nga libri â100 vrasjet mĂ« tĂ« bujshme nĂ« historinĂ« e shtetit shqiptar 1912-2017â, me autor Roland Qafokun. / KultPlus.com
Akademia e Shkencave të Shqipërisë mblodhi asamblenë e saj nën drejtimin e kryetarit Skënder Gjinushi, me praninë e kryesisë dhe të anëtarëve të Asamblesë.
Mbledhja kishte për qëllim zhvillimin e votimit për avancimin në titull të tre akademikëve të asociuar, votimin për një akademik në fushën e historisë, pranimin si anëtar nderi të një personaliteti të shquar në fushën e shkencës dhe zgjedhjen e një anëtari të ri të jashtëm të Akademisë.
Asambleja përmes një votimi ceremonial zgjodhi prof. Melisa Perry si anëtare nderi e Akademisë së Shkencave.
Në motivacionin e lexuar nga Gjinushi u nënvizua profili i saj si një nga figurat më të shquara në shkencën e shëndetit publik në nivel global, me kontribute të rëndësishme në epidemiologji, toksikologji mjedisore dhe ndikimeve të ndotjes në shëndetin publik. Me angazhime të vazhdueshme në shkencën shqiptare, ajo ka qenë nismëtare e konferencës së parë mbi infodeminë dhe organizatore kryesore e Konferencës Ndërkombëtare për Shëndetin Publik dhe Mjedisin në bashkëpunim me Akademinë e Shkencave.
Prof. dr. David Kalaj një personalitet i shquar në shkencën e matematikës u zgjodh anëtar i jashtëm i ASHSH-së. Ai është autor dhe bashkautor i 125 artikujve shkencorë, prej të cilëve 120 janë botuar në revista të indeksuara, si: Mathematische Annalen, Advances in Mathematics dhe Transactions of the AMS. Sipas Google Scholar-it, puna e tij është cituar rreth 1800 herë.
Ai ka bashkëpunuar me matematikanë të njohur ndërkombëtarë dhe ka marrë pjesë në mbi 40 konferenca shkencore. Prof. Kalaj ka përkthyer mbi 10 tekste shkollore nga gjuha malazeze në gjuhën shqipe.
Asambleja vlerĂ«soi punĂ«n dhe rezultatet nĂ« kĂ«rkimin shkencor tĂ« tre akademikĂ«ve tĂ« asociuar, Besnik Baraj, GĂ«zim Hoxha, Stefan Ăapaliku, qĂ« pas votimit morĂ«n titullin akademik.
Në fushën e historisë Asambleja zgjodhi prof. dr. Hamit Kabën si anëtar të ri të saj./atsh/KultPlus.com
Ăerçiz Topulli mund tĂ« ishte edhe simboli i ushtarit tĂ« panjohur i rĂ«nĂ« nĂ« luftĂ« pĂ«r pavarĂ«si. Nuk ka njĂ« tĂ« dytĂ« nĂ« historinĂ« e ShqipĂ«risĂ« qĂ« tĂ« mos e ketĂ« hequr armĂ«n asnjĂ«herĂ« nga supi, por njĂ«kohĂ«sisht tĂ« kishte njĂ« fund aq tĂ« trishtĂ«, i vrarĂ« pabesisht dhe, pĂ«r mĂ« tepĂ«r, pa marrĂ« famĂ«n dhe vlerĂ«simin qĂ« i takonte.
I lidhur kokĂ« e kĂ«mbĂ« me zinxhirĂ« nga ushtarĂ«t malazezĂ«, mĂ«ngjesin e tĂ« shtunĂ«s sĂ« 17 korrikut 1915, ai e humbi betejĂ«n e fundit nĂ« jetĂ« edhe pse u pĂ«rlesh me ta si njĂ« luan. NdĂ«rkohĂ« qĂ« 15 njerĂ«z me uniformĂ« e qĂ«llonin me plumba dhe e shponin me bajoneta nĂ« trup, Ăerçiz Topulli u bĂ« nga dĂ«shmorĂ«t e parĂ« tĂ« ShqipĂ«risĂ«. VetĂ«m pak minuta mĂ« parĂ« i kishin vrarĂ« para syve shokun e tij Mustafa Qulli, njĂ« gazetar i cili, ndryshe nga Ăerçizi qĂ« pushkĂ«n e kishte simbolin e lirisĂ«, mbante penĂ«n.
SKENA E KRIMIT
Ăerçiz Topulli kishte bĂ«rĂ« dhjetĂ«ra manovrime nĂ« jetĂ«n e vet ndaj atyre qĂ« kishin dashur ta kapnin dhe asgjĂ«sonin. Por mĂ«ngjesin e 17 korrikut 1915, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe tĂ« fundit, ai dĂ«shtoi.
Një skuadër ushtarësh malazezë u shfaqën në portën e shtëpisë ku qëndronte në Shkodër dhe, pa asnjë urdhër të shkruar e vunë në pranga. Bashkë me të u arrestua edhe miku i tij, Mustafa Qulli, një gazetar me emër në atë kohë në Shkodër.
Pa shumĂ« sqarime ushtarĂ«t e huaj i lidhĂ«n tĂ« dy me zinxhirĂ« nĂ« duar e kĂ«mbĂ« dhe i dĂ«rguan nĂ« kazermĂ«. Pas 10 ditĂ«sh qĂ«ndrimi nĂ« njĂ« dhomĂ« nĂ« kushte skandaloze, ata tĂ« dy i hipĂ«n nĂ« njĂ« karrocĂ« dhe u thanĂ« se do tâi dĂ«rgonin nĂ« CetinjĂ«.
Sapo karvani bĂ«ri disa kilometra nĂ« FushĂ«n e Shtoijt, ora shĂ«nonte 04.00 dhe sapo nisi tĂ« zbardhte, ushtarĂ«t i zbritĂ«n ata dhe pa njĂ« pa dy nisin tâi qĂ«llojnĂ« me armĂ«. Mustafai vdiq nĂ« vend, ndĂ«rsa Ăerçizi, ashtu i lidhur me zinxhirĂ«, pĂ«rleshet me ushtarĂ«t malazezĂ«, por ata, duke qenĂ« nĂ« numĂ«r tĂ« madh, arritĂ«n ta qĂ«llonin pĂ«r vdekje me plumba dhe duke i shpuar trupin me bajoneta.
Kur panë që të dy kishin dhënë shpirt, me shpejtësi hapën dy gropa jo shumë të thella, i futën brenda të dy trupat, i mbuluan me shkurre dhe drurë rrethanorë dhe u larguan.
SI U KRYE VRASJA
Vrasja e pabesĂ« dhe e fshehtĂ« e Ăerçiz Topullit Ă«shtĂ« shoqĂ«ruar dhe me rregullin se edhe krimi mĂ« i sofistikuar lĂ« gjurmĂ«. Edhe pse menduan se i fshinĂ« gjurmĂ«t bashkĂ« me varrosjen e kufomave, asnjĂ« nga 15 vrasĂ«sit nuk e dinin se prapa shkurreve, njĂ« person i ndodhur aty rastĂ«sisht kishte parĂ« tĂ« gjithĂ« ngjarjen. Quhej Mahmut Golemi dhe rrĂ«fimi tij gjashtĂ« muaj pas ngjarjes Ă«shtĂ« unikal:
âNatĂ«n e sĂ« premtes, (duke gdhirĂ« e shtuna) natĂ« Ramazani, para se del drita, dola me ngarkue sanĂ« prej livadhit, nĂ« freskĂ«, kur prej sĂ« largut pashĂ« tuj ardhĂ« dy njerĂ«z tĂ« pĂ«rcjellĂ« prej afro 15 ushtarĂ«sh, tĂ« cilĂ«t kur mĂ« panĂ«, mĂ« urdhĂ«ruan tĂ« largohem, dhe unĂ« u fsheha mbrapa qerres. Kur erdhĂ«n deri nĂ« njĂ« vend, atje u ndalĂ«n dhe ushtarĂ«t morĂ«n pozicion me qitĂ« mbi dy personat nĂ« fjalĂ«.
Ai qĂ« ishte veshĂ« me petka bojĂ«hini qĂ« ia kasha dhĂ«nĂ« unĂ« pse kishte mbetur pa xhaketĂ« (Muço Qulli) bĂ«rtiti nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« alarmante, e njĂ« burrĂ« i gjatĂ« dhe i plotĂ«, i bĂ«rtiti shokut tue i thanĂ«: âMos u tremb se patriotĂ«t kĂ«shtu e kanĂ«â.
UshtarĂ«t qitĂ«n; ai me petka bojĂ«hini ra dekun, kurse tjetri, tue sha, me njĂ« zĂ« luani e me njĂ« shpejtĂ«si tĂ« rrufeshme, mĂ«syn ushtarĂ«t dhe pa u lanĂ« kohĂ« tĂ« qesin tĂ« dytĂ«n herĂ«, hyn midis tyre dhe erdhi fytyrat me ta pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« pushkĂ« prej tyre. Kjo luftĂ« vazhdoi afro njĂ« minutĂ«. NĂ« atĂ« pĂ«rleshje mbasi gjetĂ«n rast i ranĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« dytĂ« dhe e vranĂ«â.
Krimi i organizuar u krye, mĂ« pas duhej vetĂ«m fshehja e gjurmĂ«ve. NjĂ« veprim qĂ« ushtarĂ«t vrasĂ«s e bĂ«nĂ« me shpejtĂ«si dhe fshehtĂ«si. TĂ« paktĂ«n sipas tyre, hapĂ«n dy gropa dhe i hodhĂ«n brenda dy viktimat. U hodhĂ«n shkurre pĂ«rspĂ«r. DĂ«shmitari Mahmut Golemi vijon rrĂ«fimin: âTĂ« nesĂ«rmen shkova nĂ« vendin e ngjarjes, ku i pashĂ« se ishin mbulue krejt cekĂ«t e me ferra. Si myslimanĂ« qĂ« ishin, pĂ«r sevap, i mbulova mĂ« thellĂ«. NĂ« kontrollimin e gropes gjetĂ«m shumĂ« shenja qĂ« i pĂ«rkisnin Muço Qullit, pasi trupin e Ăerçizit qĂ« ishte mbuluar mĂ« thellĂ« nuk e prekĂ«mâ.
GREKĂT NĂ VRASJE
Vrasja e Ăerçiz Topullit tregoi edhe njĂ« herĂ« aleancat sllavo-greke kundĂ«r shqiptarĂ«ve. Sipas tĂ« dhĂ«nave, dĂ«shmive dhe raporteve tĂ« kohĂ«s, rezulton se malazezĂ«t e vranĂ« Ăerçizin pĂ«r llogari tĂ« grekĂ«ve. Ishte njĂ« hakmarrje pĂ«r faktin qĂ« Ăerçizi kishte vrarĂ« peshkopin grek, si kundĂ«rpĂ«rgjigje ndaj vrasjes sĂ« Spiro Kosturit, nĂ« Selanik, nĂ« vitin 1907. Kishin kohĂ« qĂ« qarqet greke e kĂ«rkonin me qiri komitin shqiptar, i cili u vra nĂ«pĂ«rmjet njĂ« intrige.
Po cilĂ«t ishin grekĂ«t qĂ« e porositĂ«n vrasjen te malazezĂ«t? Tre janĂ« personat qĂ« ishin tĂ« implikuar nĂ« kĂ«tĂ« vrasje: Alush Lohja, Spiro Tozhli, Mihalaki Kulumburi, tĂ« cilĂ«t kishin si qendĂ«r konsullatĂ«n greke nĂ« ShkodĂ«r. Tozhli ishte njĂ« tregtar nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« qĂ« mendohet se ka vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion paratĂ« pĂ«r vrasje. DĂ«shmia dhe deklarata e parĂ« qĂ« vĂ«rteton kĂ«tĂ« Ă«shtĂ« e Kol Bjankut, sekretar i KadastrĂ«s nĂ« ShkodĂ«r. NĂ« njĂ« shkrim tĂ« numrit 18 tĂ« datĂ«s 9 qershor 1919 nĂ« gazetĂ«n âKuvendiâ ai shkroi:
âTash, tuj mos mujtun mâu durumun prej varrĂ«s randĂ« tĂ« zemrĂ«s sâeme, po i lajmĂ«roj vllazĂ«nve qi nĂ« vjetin 1915 Mihalaki Kambuluri me dredhime tâveta bani fli (mbyti) dy ma tândershmit atdhetar, shpirtndritçmit Mustafa Qulli dhe Ăerçiz Topulli qi sot Shqipnia i vajtonâ. Kjo dĂ«shmi e tronditi rĂ«ndĂ« opinionin. NĂ« numrin e datĂ«s 16 korrik nĂ« gazetĂ«n âKuvendiâ, Mihalaki Kambuluri iu pĂ«rgjigj Bjankut duke e cilĂ«suar shpifje atĂ« qĂ« ai shkruan.
Por shfajĂ«simi tĂ« lĂ« me gojĂ« hapur teksa ai implikon Fejzi Alizotin: âFejzi Bej Alizoti i njef fort mirĂ« shkaktarĂ«t e njimnendshĂ«m tâ asaj vrasje, sikur ai vetĂ« shumĂ« herĂ«sh mâa pat diftue ktu nĂ« ShkodĂ«r, kur shifeshim ditĂ« pĂ«r ditĂ« e rrinim bashkĂ«âŠâ.
Se sa e vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« qĂ« Alizoti tĂ« kishte dijeni, kjo nuk Ă«shtĂ« vĂ«rtetuar, por pas kaq vjetĂ«sh njĂ« dĂ«shmi e shkruar vlen sa njĂ« mijĂ« prova. NdĂ«rkohĂ« ndryshonte arsyeja dhe rrethanat pĂ«r eliminimin e gazetarit Mustafa Qulli. TĂ« dhĂ«nat tregojnĂ« se ai u vra si austrofil dhe kjo ndihej hapur nĂ« shkrimet e tij nĂ« gazetĂ«n âPopulliâ qĂ« botohej nĂ« ShkodĂ«r, nĂ« tĂ« cilĂ«n ai ishte drejtor. Kjo kishte sjellĂ« zemĂ«rimin e malazezĂ«ve, por sidomos tĂ« serbĂ«ve dhe, nga situata e krijuar, ishte njĂ« rast qĂ«, duke e bĂ«rĂ« bashkĂ« me MustafanĂ« Ăerçizin, tĂ« eliminonin njĂ«herĂ«sh dy shqiptarĂ« qĂ« luftonin me penĂ« dhe me pushkĂ«.
KATĂR VARRIME
Eshtrat e Ăerçiz Topullit nuk gjetĂ«n prehje kollaj. KatĂ«r herĂ« nĂ«ntoka shqiptare ka pranuar trupin e tij tĂ« vdekur si tĂ« ishte njĂ« reagim. Varrimi i parĂ« u krye nga malazezĂ«t, tĂ« cilĂ«t pasi e vranĂ«, ende me gjak tĂ« ngrohtĂ« e futĂ«n nĂ« dhe. Varrimi i dytĂ« u krye mĂ« 27 nĂ«ntor tĂ« vitit 1936, nĂ« GjirokastĂ«r, nĂ« njĂ« ceremoni shtetĂ«rore, ndĂ«rkohĂ« qĂ« mĂ« 14 shtator 1936 nĂ« ShkodĂ«r ishte kryer zhvarrimi dhe kjo u shoqĂ«rua me njĂ« ceremoni pĂ«rcjelljeje qĂ« ka mbetur nĂ« histori, sepse kjo ishte edhe dalja e parĂ« publike e Enver HoxhĂ«s me njĂ« fjalim qĂ« ai mbajti nĂ« ballkonin e bashkisĂ« sĂ« qytetit.
NĂ« vitin 1945 u krye varrimi i tretĂ«, duke i vendosur eshtrat nĂ« Varrezat e DĂ«shmorĂ«ve nĂ« GjirokastĂ«r. NĂ« vitet â70-tĂ« eshtrat u vendosĂ«n nĂ« kodrĂ«n e qytetit tĂ« GjirokastrĂ«s bashkĂ« me varret e Bajo Topullit, Koto Hoxhit dhe Pandeli Sotirit tĂ« shoqĂ«ruara me njĂ« memorial.
ShkĂ«putur nga libri â100 vrasjet mĂ« tĂ« bujshme nĂ« historinĂ« e shtetit shqiptar 1912-2017â, me autor Roland Qafokun. / KultPlus.com
Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606â1669) Ă«shtĂ« njĂ« nga piktorĂ«t dhe gravuristĂ«t mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« historisĂ« sĂ« artit perĂ«ndimor. Me origjinĂ« nga Holanda, ai Ă«shtĂ« figura mĂ« pĂ«rfaqĂ«suese e EpokĂ«s sĂ« ArtĂ« Holandeze â njĂ« periudhĂ« e jashtĂ«zakonshme zhvillimi ekonomik, shkencor dhe artistik nĂ« shekullin e XVII, transmeton KultPlus.
Rembrandt lindi mĂ« 15 korrik 1606 nĂ« Leiden, njĂ« qytet universitar nĂ« RepublikĂ«n e VjetĂ«r tĂ« HolandĂ«s. Ishte fĂ«mija i nĂ«ntĂ« nĂ« njĂ« familje tĂ« klasĂ«s sĂ« mesme. I ati punonte si mullixhi, ndĂ«rsa e Ă«ma ishte bijĂ« pjekĂ«si. MegjithĂ«se fillimisht studioi nĂ« Universitetin e Leidenit, ai shpejt hoqi dorĂ« nga arsimi akademik pĂ«r tâiu pĂ«rkushtuar artit.
Ai u trajnua fillimisht nga piktori lokal Jacob van Swanenburgh dhe më pas nga Pieter Lastman në Amsterdam, i cili ndikoi shumë në stilin e tij të hershëm, sidomos në trajtimin e skenave biblike dhe mitologjike.
Në vitin 1631, Rembrandt u zhvendos në Amsterdam, ku filloi të punonte si portretist dhe fitoi famë të menjëhershme. Ai realizoi portrete të qytetarëve të pasur, duke përfshirë edhe grupe kolektive, të cilat e bënë të njohur në të gjithë vendin.
NjĂ« nga veprat mĂ« tĂ« famshme tĂ« kĂ«saj periudhe Ă«shtĂ« âRoja e NatĂ«sâ (1642) â njĂ« pikturĂ« monumentale qĂ« sfidoi konventat e kohĂ«s me dinamizmin dhe pĂ«rdorimin dramatik tĂ« dritĂ«s dhe hijes.
Rembrandt u dallua pĂ«r mjeshtĂ«rinĂ« e tij tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« pĂ«rdorimin e chiaroscuro-s â kontrasti i thellĂ« midis dritĂ«s dhe errĂ«sirĂ«s â qĂ« i jepte veprave tĂ« tij njĂ« ndjesi dramatike dhe emocionalitet tĂ« thellĂ«. Ai ishte gjithashtu mjeshtĂ«r i gravurĂ«s dhe litografisĂ«, duke e ngritur kĂ«tĂ« teknikĂ« nĂ« lartĂ«si tĂ« reja.
Në dallim nga bashkëkohësit, Rembrandt ishte më i interesuar për të zbuluar thellësitë shpirtërore dhe psikologjike të subjekteve të tij, sesa për të idealizuar formën apo për të paraqitur luksin e jashtëm.
Në kulmin e suksesit, Rembrandt jetoi në një shtëpi të madhe në Amsterdam dhe krijoi një koleksion të pasur artesh dhe objektesh antike. Por jeta e tij nuk ishte pa dhimbje: gruaja e tij e dashur, Saskia van Uylenburgh, vdiq e re, dhe vetëm një nga fëmijët e tyre arriti të mbijetojë.
Pas disa vendimeve të këqija financiare dhe mungesës së porosive, ai u përball me falimentim në vitin 1656. Megjithatë, ai vazhdoi të punojë dhe të krijojë disa nga veprat më të thella dhe të sinqerta të karrierës së tij në këtë periudhë të vështirë.
Rembrandt vdiq mĂ« 4 tetor 1669, nĂ« moshĂ«n 63-vjeçare, nĂ« varfĂ«ri relative. Por vepra e tij ka mbijetuar si njĂ« nga thesaret mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« artit botĂ«ror. Ai ka lĂ«nĂ« pas qindra piktura, vizatime dhe gravura â njĂ« trashĂ«gimi qĂ« ndikon akoma edhe sot artistĂ«t dhe studiuesit e artit.
NdĂ«r veprat mĂ« tĂ« njohura tĂ« tij pĂ«rveç âRoja e NatĂ«sâ, pĂ«rmendim:
âVetĂ«portretetâ, tĂ« cilat dokumentojnĂ« plakjen dhe transformimin e tij personal e emocional pĂ«rmes dekadave;
âBajamiri i Samaritanit tĂ« MirĂ«â, me thellĂ«si shpirtĂ«rore tĂ« jashtĂ«zakonshme;
âAnatomia e Dr. Nicolaes Tulpâ, qĂ« tregon interesin pĂ«r shkencĂ«n dhe trupin e njeriut.
Rembrandt nuk ishte vetëm një mjeshtër i teknikes, por edhe një hulumtues i madh i natyrës njerëzore. Vepra e tij është një ndërthurje e realitetit të përditshëm me një ndjeshmëri të thellë psikologjike e shpirtërore. Ai mbetet një figurë kyçe jo vetëm për artin holandez, por për gjithë trashëgiminë kulturore të njerëzimit.
Në sytë e shumë studiuesve dhe admiruesve të artit, Rembrandt është piktori që i dha shpirt dritës.KultPlus.com
Muzeu KombĂ«tar i FotografisĂ« âMarubiâ po pĂ«rgatitet tĂ« hapĂ« nĂ« fundjavĂ«, ekspozitĂ«n âPazari i humbur i ShkodrĂ«s: Ringjallja e njĂ« kujteseâ.
Kjo ekspozitĂ« sjell pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« ShkodĂ«r koleksionin e PalokĂ« LacĂ«s, njĂ« tregtar i hershĂ«m i ShkodrĂ«s, artefaktet e tĂ« cilit gjenden tĂ« ruajtura nĂ« arkivĂ«n e Muzeut tĂ« EtnografisĂ« sĂ« Budapestit. NĂ« dialog me objekte nga fondi i etnografisĂ« tĂ« Institutit tĂ« AntropologjisĂ« dhe me imazhet e papublikuara tĂ« arkivit tĂ« âMarubitâ, ekspozita rrĂ«fen historinĂ« vizuale tĂ« Pazarit tĂ« ShkodrĂ«s, qĂ« pĂ«r dekada ndikoi jetĂ«n kulturore dhe ekonomike tĂ« qytetit.
Një hapësirë e veçantë i dedikohet edhe dizajnerit të tekstileve Jozef Martini, me punimet e tij në jacquard, që sjellin një qasje bashkëkohore ndaj motiveve tradicionale shkodrane.
Pas përurimit të ekspozitës, vizitorët e ekspozitës dhe të qytetit të Shkodrës mund të shijojnë koncertin e grupit Shkodra Elektronike në shëtitoren e qytetit, duke e plotësuar kështu atmosferën festive të fundjavës.
Projekti i ekspozitës u realizua në bashkëpunim me Muzeun e Etnografisë të Budapestit, Ambasadën e Hungarisë në Tiranë, Ambasadën e Holandës në Tiranë, Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit, Bashkinë e Shkodrës dhe u mbështetet nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit./atsh/KultPlus.com
NĂ« njĂ« ngjarje qĂ« tejkalon format tradicionale tĂ« koncertit dhe performancĂ«s artistike, pianisti i njohur ndĂ«rkombĂ«tarisht Marino Formenti do tĂ« qĂ«ndrojĂ« pĂ«r katĂ«r ditĂ« dhe katĂ«r netĂ« nĂ« ambientet e âMuzeut tĂ« PrishtinĂ«s â Burgu i Idealitâ, duke sjellĂ« njĂ« pĂ«rvojĂ« tĂ« veçantĂ« muzikore dhe njerĂ«zore me titullin âWHAT IS LIGHT FOR?â, pĂ«rcjell KultPlus.
Kjo performancë unike do të nisë më 17 korrik, nga ora 19:00 dhe do të zgjasë deri më 20 korrik në mesnatë, me dyer të hapura për vizitorët çdo ditë nga ora 11:00 deri në mesnatë.
Përgjatë këtyre katër ditëve, Formenti do të jetojë brenda burgut, aty do të flejë, ushqehet, do të mirëpresë mysafirë dhe do të luajë në piano.
NĂ« vijim, KultPlus ua sjell njoftimin e Molla e Kuqe NGO:
WHAT IS LIGHT FOR?
Performancë katërditore me pianistin Marino Formenti në Burgun e Idealit
â Prej datĂ«s 17. korrik, nga ora 19:00, deri mĂ« 20 korrik (mesnatĂ«)
â Ădo ditĂ« e hapur pĂ«r vizitorĂ« nga ora 11:00 deri nĂ« mesnatĂ«
Performancë muzikore & Lexim: tekste nga burgu
HIRI I GRAMSHIT
MĂ« 20.7. Ora 20:00
Pianisti me famĂ« botĂ«rore nĂ« muzikĂ«n klasike dhe bashkĂ«kohore, Marino Formenti (âBest of New York Timesâ, âBest of The New Yorkerâ), do tĂ« qĂ«ndrojĂ« pĂ«r 4 ditĂ« dhe 4 netĂ« nĂ« âMuzeu i PrishtinĂ«s â Burgu i Idealitâ. GjatĂ« kĂ«saj kohe, ai do tĂ« jetojĂ« nĂ« burg, do tĂ« flejĂ«, ushqehet, mirĂ«presĂ« mysafirĂ« dhe do tĂ« luaj nĂ« piano.
Muzika, koha, hapĂ«sira, tingulli â dhe mbi tĂ« gjitha tĂ« qenurit bashkĂ« â janĂ« thelbi i kĂ«saj performance.
Vizitorët ftohen për një pije e të dëgjojnë muzikë, të kalojnë kohë me pianistin apo ta shpërfillin atë, të vijnë të rrinë ca çaste dhe të kthehen sërish, të lexojnë, të shkruajnë, të vizatojnë, e të rikthehen ditën tjetër prapë.
Gjithashtu, ju mund të sillni a propozoni muzikë për Marinon, apo të vini me një instrument dhe të luani bashkë. Ndërveprimi gjithnjë është i mundur me të apo vizitorët tjerë: që të dëgjoni një koncerte intim, ndërveprues dhe për të shkëmbyer përvoja së bashku.
Temat qĂ« lidhen me burgun â shtypja, detyrimi, liria, pushteti, hierarkia, guximi, dĂ«bimi, deportimi â do tĂ« eksplorohen pĂ«rmes muzikĂ«s dhe bisedave me ish-tĂ« burgosurat/it politike/Ă«.
Ky aktivitet realizohet nga Molla e Kuqe NGO, në kuadër të projektit për funksionalizimin e hapësirës së muzeut, të mbështetur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit për vitin 2025./KultPlus.com
NjĂ« numĂ«r i madh artistĂ«sh, aktivistĂ«sh dhe adhuruesish tĂ« animacionit u mblodhĂ«n tĂ« hĂ«nĂ«n mbrĂ«ma nĂ« KinemanĂ« e Liqenit nĂ« Parkun e PejĂ«s pĂ«r tĂ« hapur edicionin e 16-tĂ« tĂ« Festivalit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« Animacionit, Anibar, i cili kĂ«tĂ« vit vjen me njĂ« pyetje urgjente dhe pa pĂ«rgjigje tĂ« qartĂ«: âĂfarĂ« Ă«shtĂ« e ardhmja?â
Nën tingujt e korit dhe magjinë e animacionit, ceremonia e hapjes së festivalit u mbajt në një atmosferë të ngrohtë, me një publik entuziast nga vendi, rajoni e bota.
MbrĂ«mja nisi me njĂ« interpretim emocionues e tĂ« veçantĂ« nga Kori i mirĂ«njohur âSiparantumâ nga Peja. Kurse, pas performancĂ«s, audienca pati mundĂ«sinĂ« tĂ« shikojĂ« filmin âNjĂ« BotĂ« nĂ« Kaosâ nga David Crisp â njĂ« film qĂ« shpalos sfidat e shumta me tĂ« cilat po pĂ«rballet planeti ynĂ«. Anibar kĂ«tĂ« vit do tĂ« zgjasĂ« deri mĂ« 20 korrik, pĂ«r tĂ« sjellĂ« mbi 160 filma nga 51 shtete tĂ« botĂ«s, ndĂ«r ta njĂ« kategori e veçantĂ« e titulluar âPalestine Animated.â Filmat do tĂ« konkurrojnĂ« nĂ« gjithsej 6 gara dhe 5 kategori jo-garuese.
NdĂ«r tjera, njĂ« mori aktivitetesh â panele diskutimi, punĂ«tori dhe propozime pĂ«r animacione, do tĂ« mbahen nĂ«pĂ«r hapĂ«sira tĂ« ndryshme tĂ« qytetit, pĂ«rfshirĂ« shfaqjet e filmave nĂ« KinemanĂ« Jusuf GĂ«rvalla, KinematĂ« Kuba dhe Liqeni, KinemanĂ« Ăarshia si dhe GalerinĂ« e Arteve.
Po ashtu, programi profesional i festivalit, Anibar Pro, do të bashkojë krijues, mentorë, producentë dhe studio nga Kosova dhe vende të tjera evropiane për të shkëmbyer njohuri dhe për të zhvilluar projekte të reja në fushën e animacionit.
Anibar Pro mbështetet nga GENESIS, një iniciativë franceze-kosovare me mision fuqizimin e gjeneratave të reja të sipërmarrësve kreativë në animacion, lojëra digjitale dhe multimedia. Për plot një javë, Peja do të gjallërohet me aktivitete krijuese, bashkëpunim, si dhe angazhim për mbrojtjen e mjedisit./KultPlus.com
Kompozitori Red Radoja krijoi veprĂ«n âĂndrra e Gotfriditâ qĂ« u ngjit nĂ« skenĂ« nĂ« kuadĂ«r tĂ« edicionit tĂ« 20-tĂ« tĂ« Festivalit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« MuzikĂ«s sĂ« DhomĂ«s.
Radoja, që jeton dhe krijon prej vitesh në Francë, e ka shkruar operën fillimisht në frëngjisht. Tani, për herë të parë, ajo vjen në versionin shqip, duke sjellë një premierë unike për skenën shqiptare, ku muzika klasike, elementet shqiptare, ëndrrat dhe realiteti bashkohen në një akt të vetëm.
Në skenë u ngjitën emra të njohur të muzikës lirike, si tenori Neron Kacerja, mezzo-sopranoja Anita Kërhani dhe bas-baritoni Hektor Leka. Vepra u shoqërua nga një kuartet instrumental, i cili u dirigjua në piano nga vetë autori.
âĂndrra e Gotfriditâ u prit me entuziazĂ«m nga publiku dhe u pĂ«rjetua si njĂ« moment i veçantĂ« artistik, qĂ« lidh krijimtarinĂ« shqiptare me standardet evropiane tĂ« muzikĂ«s sĂ« dhomĂ«s./ KultPlus.comÂ
Magjia rikthehet me pamjen e parĂ« nga adaptimi televiziv i shumĂ«pritur i sagĂ«s âHarry Potterâ. HBO publikoi sot fotografinĂ« e parĂ« zyrtare nga seriali, ku shfaqet aktori i ri Dominik McLaughlin nĂ« rolin e magjistarit tĂ« famshĂ«m, duke mbajtur syzet karakteristike dhe veshjen klasike tĂ« shkollĂ«s sĂ« magjisĂ«, Hogwarts. NĂ« dorĂ« ai mban njĂ« klaketĂ« xhirimi, duke sinjalizuar fillimin e njĂ« epoke tĂ« re pĂ«r fansat e kĂ«saj bote tĂ« dashur.
Dominik McLaughlin do tĂ« pasojĂ« Daniel Radcliffe nĂ« rolin qĂ« e bĂ«ri atĂ« njĂ« ikonĂ« globale, teksa HBO premton njĂ« âadaptim besnikâ tĂ« librave tĂ« J.K. Rowling. Seriali do tĂ« publikohet nĂ« vitin 2027 nĂ« HBO dhe HBO Max, si dhe nĂ« disa tregje ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«rfshirĂ« GjermaninĂ«, ItalinĂ« dhe MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar.
Produksioni ka zbuluar disa emra të rinj të kastit, si Rory Wilmot (Neville Longbottom), Amos Kitson (Dudley Dursley), Louise Brealey (prof. Rolanda Hooch) dhe Anton Lesser (Ollivander). Ndërkohë, emra të njohur që janë konfirmuar më herët përfshijnë John Lithgow si Albus Dumbledore, Paapa Essiedu si Minerva McGonagall, Janet McTeer si Severus Snape dhe Nick Frost në rolin e Hagridit.
Në qendër të serialit do të jetë treshja e re e protagonistëve: McLaughlin si Harry, Alastair Stout si Ron dhe Arabella Stanton si Hermione. Të tre aktorët e rinj pritet të udhëheqin projektin për të paktën një dekadë, sipas planeve afatgjata të HBO.
Autorja J.K. Rowling do tĂ« jetĂ« vetĂ« pjesĂ« e ekipit si producente ekzekutive, duke garantuar qĂ« seriali do tâi qĂ«ndrojĂ« sa mĂ« afĂ«r origjinalit letrar qĂ« ka magjepsur breza tĂ« tĂ«rĂ«. Fansat anembanĂ« botĂ«s tashmĂ« janĂ« nĂ« pritje tĂ« kĂ«tij udhĂ«timi tĂ« ri drejt Hogwarts-it./ KultPlus.com
Një grup arkeologësh dhe filologësh nga Austria i janë drejtuar sitit ku gjenden mbi 400 varre që datojnë nga mijëvjeçari i dytë para Krishtit si dhe objekte, stoli, armë dhe vegla që tregojnë shumë për jetën, zakonet, strukturat shoqërore dhe besimet e popullsisë ilire.
Për arkeologun Olsi Lafe, i cili ka qenë pjesë e gërmimeve në vitin 2000, Tuma Ilire e Kamenicës ka rëndësi të jashtëzakonshme nga pikëpamja arkeologjike dhe antropologjike.
Një grup vizitorësh nga Austria, të përfshirë kryesisht në fushën e arsimit dhe arkeologjisë, kanë zhvilluar një tur kulturor në Shqipëri, duke vizituar Tiranën, Shkodrën dhe disa site arkeologjike me rëndësi historike. Ata janë shprehur të impresionuar nga pasuria arkeologjike dhe prezantimi profesional i trashëgimisë kulturore shqiptare. Një pjesë e tyre janë mësues nga Vjena, të interesuar për arkeologjinë e Ballkanit, pasi kanë studentë nga vende si Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Bosnja, dhe e konsiderojnë të vlefshme këtë eksperiencë për të kuptuar më mirë prejardhjen e tyre. Një vizitor tjetër, i specializuar në arkeologjinë nënujore dhe punonjës në universitetin e Salzburgut, ka vlerësuar rëndësinë unike të Tumës Ilire të Kamenicës dhe lidhjen e saj të veçantë me vendndodhjen gjeografike. Në përgjithësi, ata e kanë cilësuar Shqipërinë si një vend shumë interesant me potencial të madh arkeologjik. Vizitorët austriakë e kanë vlerësuar Tumën Ilire të Kamenicës si një destinacion me rëndësi të veçantë dhe vlera të jashtëzakonshme kulturore.
Tuma e Kamenicës, e vendosur vetëm pak kilometra larg qytetit të Korçës, përbën një nga monumentet më të rëndësishme arkeologjike në Shqipëri dhe në gjithë rajonin e Ballkanit. E njohur për përmasat e saj mbresëlënëse dhe për ruajtjen e jashtëzakonshme të strukturës, ajo konsiderohet si një nga tumat më të mëdha të periudhës ilire.
Kjo pasuri arkeologjike është shumë më tepër sesa një varrezë prehistorike, ajo është një dëshmi autentike e vazhdimësisë kulturore, sociale dhe shpirtërore të ilirëve. Përveç vlerës shkencore dhe historike, ajo përfaqëson një potencial të rëndësishëm për zhvillimin e turizmit kulturor në rajon, duke e vendosur Shqipërinë në hartën e destinacioneve të rëndësishme për trashëgiminë iliro-ballkanike.
Ali Podrimja lindi më 1942 në Gjakovë, ku përfundoi shkollën fillore dhe gjimnazin, ndërsa studimet e larta i kreu në Fakultetin Filozofik, Gjuhë dhe Letërsi Shqipe, në Universitetin e Prishtinës.
PĂ«rmbledhja mĂ« prekĂ«se kushtuar humbjes sĂ« djalit tĂ« tij, qĂ« mbetet njĂ« nga veprat mĂ« kulmore, emocionale dhe letrare tĂ« tij Ă«shtĂ« âLum Lumiâ.
Humbja tragjike e djalit, Lumit, pĂ«r Podrimjen shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« shtysĂ« pĂ«r tĂ« krijuar âelegjinĂ«â pĂ«r tĂ« birin, si krijimi i tij mĂ« i thellĂ«, mĂ« i ndjeshĂ«m e mĂ« filozofik i gjithĂ« krijimtarisĂ«.
Kryesisht âLum Lumiâ si tĂ«rĂ«si poetike shpĂ«rfaq tri periudha:
-para vdekjes së Lumit;
-në vdekjen e Lumit;
-pas vdekjes së Lumit.
Në të tri periudhat para del një Ali i dërrmuar dhe skajshëm i pashpresë. Përpos një lidhjeje prind fëmijë dhe një dashurie prindërore, vepra përçon kryesisht një vuajtje, e cila herë-herë edhe e plotëson idenë e fundit shpirtëror të poetit. Në heshtjen e vargut, poeti mban dritën e tij të thyer, Lumin. Jo vetëm si emër, por si plagë e hapur, jo si fëmijë por si dhembje që flet.
NĂ« njĂ« gjendje tĂ« tillĂ« deliriumi, mĂ«rzie e krijimi njĂ«herĂ«sh, dhembja e Podrimjes kthehet nĂ« njĂ« dhembje tĂ« âlumshmeâ.
Poeti e lumnon qysh në titull të veprës Lumin, por Lumi për të është humbja e rrëzimi, dhembja e silueta e një distopie. E ardhmja ideale e Podrimjes rrënohet, por e rrënuar lumnohet.
Në një rrënim të tillë ekzistencial qenia poetike është përherë në një kërkim, kërkim ky që çon drejt një instance më të madhe e më të fuqishme se vetë njeriu. Podrimja nuk kërkon shkas për vdekjen e Lumit, por vdekjen e kthen në një paradoks, aty ku jeta mbaron, poezia rilind, vdekja lumnohet, vepra kthehet në një tempull për të birin.
NĂ« thelb të âLum Lumitâ pra, shohim se si mungesa bĂ«het lĂ«ndĂ« ndĂ«rtuese dhe dhembja bĂ«het formĂ« e pĂ«rjetĂ«sisĂ«. Ai nuk shkruan poezi pĂ«r tĂ« vajtuar, por pĂ«r të gdhendur nĂ« gjuhĂ« njĂ« pĂ«rballje ekzistenciale, gjĂ« qĂ« e pohon edhe vetĂ« ai nĂ« parathĂ«nien e veprĂ«s:Â
âNuk i kam respektuar disa trajta tĂ« gjuhĂ«s standarde. Kam dĂ«shiruar tĂ« âshpirtĂ«rojâ fjalĂ«n dhe ta mbaj gjallĂ« kujtimin pĂ«r Lumin.â
 Poezia e këtij vëllimi poetik, si akt krijimi, është një manifest poetik mbi qenien, humbjen.
Podrimja nuk i gjen e as nuk arrin tâi jap pĂ«rgjigje pyetjes pĂ«rse vdes Lumi por ia mvesh njĂ« domethĂ«nie poetike vdekjes sĂ« tij. Ai e lumnon Lumin jo pĂ«rmes iluzioneve, por pĂ«rmes artit dhe e bĂ«n atĂ« tĂ« mbetet i gjallĂ« nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« thellĂ« se sa do ta lejonte vetĂ« jeta. NĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rballje, poezia fiton ku jeta dorĂ«zohet./ KultPlus.com
Talia e Pashko Vasës, frymëzimi vjershëtor i tij
Parë jashtë domenit ideologjik të kohës, rilindasit shqiptarë, përpos krijimit të një letërsie fund e krye misionare, binin pre edhe të ndjenjave të brishta njerëzore. Qenia e tyre, krahas një strukturimi jashtëzakonisht kombëtar e politik, preket edhe prej ndjenjës së dashurisë, si një ndër ndjenjat më sublime si te njeriu, njëlloj edhe te krijimet letrare.
Pashko Vasa, i njohur si një ndër figurat kyçe të romantizmit shqiptar, krahas krijimeve letrare me karakter plotësisht patriotik, gjithëherë me idealin për zgjimin e vetëdijes kombëtare, la pas edhe krijimtari poetike jashtë kontekstit idealist kombëtar.
NĂ« veprĂ«n âTrĂ«ndafila e gjembaâ (Rose e Spine), qysh nĂ« nisje hasim dedikimin e dashuruar tĂ« poetit.
Njihemi me një Tali, një Ajo e shkrirë në poezi e vargje, një Ajo që lë në hije atdheun, popullin, idealin për të hedhur dritë kah njeriu, kah ndjenja. Talia e Pashko Vasës e krijon poetin, e formon atë, i zgjon veten tjetër, atë poetike. Një ndërdije që është më e lartësuar se vetëdija, një Unë i dytë që kërkon me patjetër një shkas për të Qenë. E te Vasa, shkasi, Ajo, është Talia, muza e frymëzimeve rinore, krijuesja e ëndrrave të munguara, e një bote krejtësisht jashtë të zakonshmes.
Talisë
Ty, o Muzë, po ta kushtoj këtë grumbull vjershash, fryt i zgjimeve të mia rinore dhe jehonë e vuajtjeve të shpirtit tim. Dhe në të vërtetë ty ta kisha borxh këtë tribut mirënjohjeje, sepse me frymëzimet e tua ti me mua bëre një mrekulli të tillë, që ishte marrëzi ta shpresoja; ti më dhe një kurajë krejt të re, e cila më mungonte.
Duke tâi blatuar kĂ«to vargje, unĂ« nuk synoj tĂ« parashtroj diçka qĂ« nĂ« realitet tâia vlejĂ«, apo qĂ« tĂ« jetĂ« e denjĂ« pĂ«r ty; desha qĂ« ky libĂ«rth tĂ« dilte nĂ« dritĂ« vetĂ«m e vetĂ«m, sepse, pajisur me emrin tĂ«nd tĂ« bukur, tĂ« ma kujtonte rininĂ« time tĂ« kaluar dhe ato ditĂ« tĂ« lumtura, nĂ« tĂ« cilat jeta Ă«shtĂ« plot me Ă«ndĂ«rrime tĂ« Ă«mbla dhe me shpresa tĂ« kĂ«ndshme; desha qĂ« ndokush, duke e lexuar, tĂ« mund tĂ« thoshte: âKy paska qenĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« i ri kur i ka shkruar kĂ«to vjershaâ.
                                                                                                                   Stamboll, 2 janar 1873/ KultPlus.com
Orkestra e fĂ«mijĂ«ve tĂ« PrishtinĂ«s ââAmadeusââ, ka ngritur lart identitetin shqiptar nĂ« njĂ« nga skenat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme ndĂ«rkombĂ«tare nĂ« VjenĂ«, pĂ«rmes njĂ« pĂ«rformance unike ku muzika dhe trashĂ«gimia kulturore janĂ« ndĂ«rthurur nĂ« mĂ«nyrĂ« autentike. NĂ« qendĂ«r tĂ« kĂ«tij koncerti qĂ« mbledh orkestrat e reja nga e gjithĂ« Evropa, ââAmadeusââ jo vetĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« shpĂ«rblyer me cmimin e argjendtĂ«, kjo orkestĂ«r ka spikatur pĂ«r talentin muzikor, por edhe pĂ«r pamjen e jashtĂ«zakonshme me veshjet tradicionale tĂ« realizuara me dorĂ« nga kreatorja Tolinda Gojani Asani, shkruan KultPlus.Â
Kjo është hera e parë që një orkestër fëmijësh nga Kosova paraqitet në një garë ndërkombëtare të nivelit të tillë, e veshur me kostume që përfaqësojnë të gjitha krahinat e vendit. Nga Dukagjini në Medvegjë, nga Rugova në Has e Gollak, çdo pjesëtar i orkestrës ka mbajtur mbi supe një fragment historie, të qëndisur me kujdes dhe dashuri përmes teknikave artizanale që po rrezikojnë të zhduken. Të krijuara nga kreatorja dhe artizanja Tolinda Gojani Asani, veshjet janë realizuar për secilin instrumentist në mënyrë që të përfaqësojnë laramaninë kulturore dhe identitare të të gjitha krahinave të Kosovës. Kjo përzgjedhje e kujdesshme i ka dhënë koncertit jo vetëm një dimension artistik, por edhe një përmasë të thellë simbolike dhe historike.
Përfaqësimi i krahinave në këtë koncert është bërë si më poshtë:
Flauta â me veshjen e MedvegjĂ«s, qĂ« ruan motivet e lashta tĂ« kĂ«saj krahine tĂ« lashtĂ« shqiptare.
Klarineti â me veshje tradicionale shqiptare qĂ« pĂ«rfaqĂ«son motive tĂ« hasura nĂ« tĂ« gjitha trevat shqipfolĂ«se.
Violina 1 â me veshjet e Dukagjinit, RugovĂ«s, AnamoravĂ«s dhe Llapit, duke bashkuar elemente nga perĂ«ndimi dhe lindja e KosovĂ«s.
Violina 2 â me veshjet e Dukagjinit, Hasit, Gollakut dhe DrenicĂ«s, qĂ« pĂ«rçojnĂ« njĂ« mozaik unik simbolesh dhe ngjyrash.
Violonçeli â me veshjen aristokratike tĂ« qytetit, qĂ« ruan finesĂ«n dhe elegancĂ«n e shtresave tĂ« mesme tĂ« shekujve tĂ« kaluar.
Perkusionet â vajzat kanĂ« veshur kostume tĂ« DrenicĂ«s, ndĂ«rsa djali veshjen aristokratike tĂ« qytetit, duke reflektuar ekuilibrin mes ruralitetit dhe urbanitetit nĂ« traditĂ«n tonĂ«.Piano, fizarmonika dhe kontrabasi â gjithashtu me veshje aristokratike tĂ« qytetit, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« stilin klasik shqiptar tĂ« qyteteve si Prizreni, Gjakova e Peja.
Interpretimi i veprĂ«s ââMalĂ«sorjaââ nga kompozitori Lorenç Antoni ka marrĂ« dimension tĂ« ri emocional, ndĂ«rkohĂ« qĂ« publiku ndĂ«rkombĂ«tar nĂ« VjenĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« dĂ«shmitar i njĂ« ringjalljeje tĂ« kulturĂ«s shqiptare pĂ«rmes muzikĂ«s dhe veshjes.Â
Veshjet janĂ« konceptuar jo vetĂ«m si dekor apo element skenik, por si pjesĂ« e rrĂ«fimit. Siç  thekson kreatorja Gojani Asani, çdo motiv, çdo fije ari apo grep i dorĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« komunikimi pa fjalĂ«, njĂ« ââdorĂ«shkrim i heshturââ qĂ« lidh brezat dhe ruan kujtimin kulturor nĂ« njĂ« kohĂ« kur globalizmi rrezikon tâi minimizojĂ« veçantitĂ« lokale.Â
Ky koncert ka dĂ«shmuar se ruajtja e trashĂ«gimisĂ« kulturore nuk Ă«shtĂ« njĂ« akt nostalgjik, por njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« treguar se edhe popujt e vegjĂ«l kanĂ« storie tĂ« mĂ«dha pĂ«r tĂ« ndarĂ« me botĂ«n. ââAmadeusââ nuk ka shkuar nĂ« VjenĂ« vetĂ«m pĂ«r tĂ« konkurruar, por pĂ«r tĂ« pĂ«rfaqĂ«suar njĂ« popull, njĂ« histori dhe njĂ« trashĂ«gimi qĂ« flet pĂ«rmes artit./ KultPlus.comÂ
Në vitin 2014, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara shpalli 15 Korrikun si Dita Botërore e Aftësive të të Rinjve, për të theksuar rëndësinë strategjike të pajisjes së të rinjve me aftësi për punësim, punë të denjë dhe sipërmarrje.
MĂ« 15 Korrik 2025 shĂ«nohet 10-vjetori i kĂ«saj dite tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. Tema e kĂ«tij viti Ă«shtĂ«: âFuqizimi i tĂ« rinjve pĂ«rmes inteligjencĂ«s artificiale dhe aftĂ«sive digjitaleâ.
NĂ« epokĂ«n e katĂ«rt industriale, ku inteligjenca artificiale (IA) po transformon ekonomitĂ«, shoqĂ«ritĂ« dhe mĂ«nyrĂ«n sesi jetojmĂ«, mĂ«sojmĂ« dhe punojmĂ«, Arsimi dhe Trajnimi Teknik dhe Profesional (Technical and Vocational Education andTraining â TVET) duhet tĂ« pĂ«rshtatet pĂ«r tĂ« pajisur tĂ« rinjtĂ« me aftĂ«si tĂ« pĂ«rgatitura pĂ«r tĂ« ardhmen. Inteligjenca artificiale ofron mundĂ«si tĂ« mĂ«dha, por edhe rreziqe serioze nĂ«se nuk zbatohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtĂ« dhe gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se.
NĂ« kĂ«tĂ« DitĂ« BotĂ«rore tĂ« AftĂ«sive tĂ« tĂ« Rinjve, kĂ«rkohet bashkimi pĂ«r tĂ« njohur rolin jetik tĂ« tyre si force e ndryshim dhe kĂ«rkohet angazhimi pĂ«r tâi fuqizuar ata me aftĂ«si nĂ« fushĂ«n e InteligjencĂ«s Artificiale dhe teknologjisĂ« digjitale, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rballen me sfidat e sotme dhe tĂ« ndĂ«rtojnĂ« njĂ« tĂ« ardhme mĂ« paqĂ«sore, gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se dhe tĂ« qĂ«ndrueshme./ KultPlus.com
Miliarderi amerikan dhe ish-bashkëpunëtori i Donald Trump, Elon Musk, ka ndarë së fundmi në profilin e tij në rrjetin social X një hartë që tregon situatën e natalitetit në vendet evropiane. Harta, e cila ka ngjallur vëmendje të gjerë në rrjet dhe në media ndërkombëtare, klasifikon vendet sipas numrit mesatar të pritur të fëmijëve për familje, duke nxjerrë në pah një rënie alarmante të lindshmërisë në pjesën më të madhe të kontinentit.
Sipas kategorizimit nĂ« hartĂ«, nĂ«n 1 fĂ«mijĂ« pĂ«r familje konsiderohet âshkallĂ« jashtĂ«zakonisht e ulĂ«tâ, deri nĂ« 1 si âshkallĂ« e ulĂ«tâ, deri nĂ« 1.5 si âpamjaftueshmeâ, deri nĂ« 1.9 si âafĂ«r shkallĂ«s sĂ« zĂ«vendĂ«simitâ, ndĂ«rsa mbi 2.1 fĂ«mijĂ« Ă«shtĂ« âmbi shkallĂ«n e zĂ«vendĂ«simitâ, qĂ« do tĂ« siguronte qĂ« popullsia tĂ« mos bjerĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« natyrore.
Zona më e kuqe në hartë është Ukraina, me një normë alarmante prej vetëm 1.0, ndër më të ultat në Evropë. Edhe vende si Spanja (1.12), Lituania (1.13) dhe Estonia (1.17) janë ndër më të prekurat nga rënia e lindshmërisë.
NĂ« kontrast me kĂ«tĂ« tablo tĂ« zymtĂ«, vendet e Ballkanit shfaqen mĂ« mirĂ«. Kosova vlerĂ«sohet si ârekordmbajtĂ«sja absolute evropianeâ, me njĂ« normĂ« prej 1.9 fĂ«mijĂ« pĂ«r familje, duke qĂ«ndruar nĂ« kufijtĂ« e zĂ«vendĂ«simit natyror tĂ« popullsisĂ«. Edhe Mali i Zi (1.79), Bullgaria (1.72), Moldavia (1.66), Serbia (1.61) dhe Bosnja dhe Hercegovina (1.58) shfaqin shifra relativisht pozitive nĂ« krahasim me pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« EvropĂ«s.
Në Perëndim, Franca është një nga përjashtimet, me një normë relativisht të mirë prej 1.63, që mbetet ndër më të lartat në rajon, ndërsa vendet e tjera si Gjermania dhe Italia vazhdojnë të përballen me rënie të theksuar të natalitetit.
Musk, i njohur për qëndrimet e tij publike në lidhje me rënien demografike si një nga kërcënimet më serioze të shoqërive moderne, ka komentuar edhe më parë mbi rëndësinë e mbështetjes për familjet dhe lindshmërinë. Postimi i tij i fundit ka ringjallur debatin mbi politikat sociale, migracionin dhe të ardhmen demografike të Evropës.
ETNO FEST 2025 Nata e pestĂ« Janet Reincek dhe hrpi nga Opoja Liburn Jupolli Ensamble Shfaqja âADNâ e Fatos BerishĂ«s TK ShkupÂ
Agron GĂ«rguriÂ
Janet Reincek antropologe amerikane prezantoj grupin e OpojĂ«s dhe nevojen e pĂ«rfshirjes tĂ« gjeneratave tĂ« reja nĂ« pĂ«rtritjen e valleve tĂ« traditĂ«s ndĂ«r to prezantoj vallen âKalçojaâ e cila nĂ« strukturĂ«n e saj ka 12 valle. Janet Reincek nĂ« KosovĂ« ka aktivizuar grupe qĂ« vallĂ«zojnĂ« valle tĂ« popujve tĂ« ndryshĂ«m pĂ«r me pĂ«rhapë paqe pĂ«rmes vallĂ«zimit. NĂ« finale tĂ« prezantimit u bĂ« njĂ« vallĂ«zim i pĂ«rbashkĂ«t qĂ« kulmoj me vibrime tĂ« mira emocionale.Â
Muzika si shteg pĂ«r tĂ« dalĂ« nga kaosi Liburn Jupolli Ensemble performuan muzikĂ« e cila pĂ«rkufizohet post-zhanĂ«r, qĂ« pĂ«r bazĂ« ka folklorin shqiptar ngjyrat muzikore tĂ« instrumenteve dhe zĂ«rave qĂ« Ansambli i ekzekuton me instrumenta tradicionale me tone tĂ« ripĂ«rpunuara me njĂ« qasje moderne dhe elektronike. Paraqitja e Liburnit ishte njĂ« polifoni zĂ«rash me ngjyrime folklorike me kontributin e efektshĂ«m të instrumenteve frymore dhe perkusione, qĂ« nxirrnin tinguj unik qĂ« prekin tĂ« kaluren si kujtesĂ« dhe tĂ« tashmen si pretendim i arritshmĂ«risĂ« nĂ« komunikimin muzikor. E tĂ«ra tingĂ«llonte si njĂ« kĂ«rkim identiti nĂ« shumĂ«sinĂ« kaotike të zĂ«rave qĂ« ofrohen si mundĂ«si identifikimi me pĂ«rkatĂ«sinĂ«. Brenda muzikĂ«s sĂ« Libunit ka dramĂ«, kĂ«rkim, frikĂ«, emocion qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« proces tĂ« artikulimit. MuzikĂ« jo e popullarizuar por qĂ« cyt nĂ« meditim dhe shtron pyetje se ku nis e ku mbaron tingulli. I kujt Ă«shtĂ« dhe sa ne jemi pjesĂ« e tij. Ai jo vetĂ«m se luanĂ« nĂ« instrumenta por interpreton gjendje kaotike tĂ« galaktikes ku jemi apo nuk jemi por ka disa tinguj qĂ« na thĂ«rrasin dhe nusja me vello tĂ« zezĂ« nis tĂ« artikuloj zĂ«ra qĂ« bĂ«heshin thirrje shpirtnore apo si lexim kodesh kosmike. Shfaqje muzikore e jashtĂ«zakonshme qĂ« tĂ« shqetĂ«son kĂ«naqshĂ«m.Â
Shfaqja âADNâ e Fatos BerishĂ«sÂ
Shfaqje me energji, temĂ«, probleme e dilema rinore.  NĂ« njĂ« atmosferĂ« ku disa tĂ« rinjĂ« mundohen tĂ« fshehin njĂ« vdekje e cila duket se ka lidhje me taâŠ.pastaj nĂ« fragmente apo pamje qĂ« ndĂ«rrohen shpesh ku ata debatojnĂ«, planifikojnĂ«, gjykojnĂ« dhe shtiren, ekzaltohen e stĂ«rkeqen bulizojnĂ« por ku njĂ« vajzĂ« thĂ«rret pĂ«r dashuri derisa partneri i saj heshtĂ«âŠajo rrĂ«fen, flet sa pĂ«r tĂ« folur, qesh, improvizon edhe varjen, qanĂ« por partneri i saj nuk flet se nuk flet. NjĂ« fakt kjo i jep frymĂ« njerĂ«zore njĂ« ambienti tĂ« kontaminuar ku bĂ«het njĂ« lojĂ« me krimin qĂ« duan ta fshehin por qĂ« nuk duanë dikush tjeter tĂ« akuzohet pa faj. Si kontrapunkt i qiftit njĂ« qift tjeter drogohet dhe pĂ«r ta shqetĂ«simi Ă«shtĂ« krejt i relativizuar. NĂ« pĂ«rgjithĂ«si rrĂ«fimi tingĂ«llon si njĂ« trillĂ« qĂ« edhe mund tĂ« mos ketĂ« ndodhur, e tĂ«ra Ă«shtĂ« njĂ« mospĂ«rfillje e rregullave tĂ« jetĂ«s ku duket se gjithçka ka rĂ«nĂ« pĂ«rtoke si kur bien gjethet e vjeshtĂ«s nĂ« pranĂ«verĂ«. NjĂ« jetĂ« virtuale ku provokohen edhe gjĂ«ra me potencial tragjik duke menduar se me njĂ« status a klikim nĂ« aparat lojĂ«rash gjĂ«rat kthehen aty ku ishinĂ«. Eli lufton tĂ« mbetet normale, reagon pĂ«rpĂ«litet qĂ« tĂ« ruaj adn-nĂ« njerĂ«zore derisa Timi i dashuri i saj kryesisht heshtĂ« dhe nuk dihet a po reflekton pĂ«r gjendjen apo po planifikon diçka qĂ« do ta pĂ«lcas shkaku i veprimeve qĂ« nuk e kanĂ« menduar pasojĂ«n. NjĂ« gjendje krejt e pakuptimit ku secila fjalĂ« i drejtohet moskuptimit ngjashĂ«m si kur hamendsojmĂ« pĂ«r kosmosin dhe mundĂ«sinĂ« e jetĂ«s atje..NjĂ« gjendje e pĂ«rzier mendimesh tĂ« pasistemuara qĂ« mbesin nĂ« provĂ«. Rotuali i heshtjes Timin e dĂ«rgon nĂ« vetĂ«vrasje tĂ« âpakuptimitâ vrasje e cila e forcon dilemĂ«n deri nĂ« çâmasĂ« Ă«shtĂ« dĂ«mtuar ADN e njerĂ«zores. Shfaqja sikur na dĂ«rgon rrugĂ«s njĂ«drejtimĂ«she me sinjalistikĂ« tĂ« prishur, ku ka hyrje pa dalje shkaku se e gjelbĂ«rta nuk ndizetâŠE gjitha sikur e pret që personazhi Elit nĂ« interpretim tĂ« Sara Bajramit ta thonte fjalĂ«n âtĂ« dua Timâ si njĂ« litar shpĂ«timi nga gjendja e zvetnimit dhe tjetĂ«rsimit apo ndoshta bota njerĂ«zore(lexo rinore) po shkon dikah qĂ« nuk ka mĂ« frikĂ« motivuese por vetĂ«m udhĂ«tim pa adresĂ«.Â
Regjisori Berisha ka âshfrytĂ«zuarâ mirĂ« energjinĂ« e moshĂ«s sĂ« personazheve dhe ka mizenakenuar me njĂ« tempo-ritĂ«m i cili i korespondonte me temĂ«n. Hyrje daljet e shpeshta e pĂ«rshpejtonin rrĂ«fimin dhe dukej sikur nuk kishte nevojĂ« pĂ«r ato errĂ«sime tĂ« shpeshta ndarje nĂ« tabllo meqĂ« ambienti ku zhvillohej ngjarja ishte gjithĂ«herĂ« i njĂ«jĂ«t.Â
Interpretimi i Visar Ademit, Sabina Memishit, Fisnik Zeqirit, Mentor Kurtit, Gentiana Ramadanit, Genci Mrizos, Arben Rasimit, Hetem Etemit, Abedin Alimit ishte shprehje e njĂ« loje kolektive harmonikeÂ
Skenografia e verfĂ«r por funksionale e Bujar Muçës dhe kostumet e Alma Krasniqit ishin nĂ« funksion tĂ« rrĂ«fimit teatror.Â
NĂ« Etno nejë sonte mysafirĂ«t e shumtĂ« tĂ« festivalit i kĂ«naqi me kĂ«ngĂ« grupi Strings Stings.Â
Tradita e interpretuar në mënyrë moderne po ndodhë fuqishëm e përmbajtshëm në Etno Fest 2025./ KultPlus.com