Nga Ardian Vehbiu
NjĂ« artikull qĂ« mĂ« zuri sot syri në Il Messaggero lajmĂ«rohej kĂ«shtu: Vacanze, spiagge vuote e montagne piene â dhe pĂ«rshkruante pastaj si italianĂ«t po preferojnĂ« gjithnjĂ« e mĂ« pak pushimet buzĂ« detit, duke zgjedhur, mes tĂ« tjerash, tĂ« shkojnĂ« nĂ« mal.
Më erdhi në mend, si me porosi, një këngë shumërrokëshe e viteve 1960, Abbronzatissima, nga Eduardo Vianello (1962), që kish zaptuar radiot dhe që e lajmëronte parajsën e Italisë si një lloj buzëdeti mistik, drejt të cilit tërhiqej krejt gadishulli apenin dhe jo vetëm, çdo mëngjes vere.
E kam të vështirë ta kujtoj imazhin e Italisë të atyre kohëve, pa dekorin dhe skenografinë e plazhit: nga Vernazzola në Spiaggia dei Conigli, nga Cala Goloritze në Spiaggia di Miramare, si vendi ku italiani i mesëm vinte të realizonte lumturinë e vet, modeste por solide.
NĂ« atĂ« kohĂ«, nĂ« vitet 1960, plazhet tona tĂ« ShqipĂ«risĂ« ishin ende bosh, por plot zgjime premtuese. Familja ime shkonte rregullisht te vila e njĂ« çami afĂ«r stacionit tĂ« trenit tĂ« Shkozetit, duke e bĂ«rĂ« plazhin nĂ« zonĂ«n e njohur si âTeutaâ, qĂ« atĂ«botĂ« e ruante ende diçka brutalisht sovjetike, prej mense kos-pilafi tĂ« zbĂ«rdhylĂ«t, plot entuziazĂ«m betoni dhe saldatriçesh. NĂ« fillim ne as teknologjinĂ« e çadrĂ«s nuk e zotĂ«ronim, prandaj sajonim diçka vetĂ«, me shkopinj dhe çarçafĂ« â si Robinson Crusoe-i.
Plazhin e DurrĂ«sit sikur e kam parĂ« tĂ« mĂ« rritej pĂ«rpara syve, nĂ«n tingujt e kanconetave italiane me tre nota: nĂ« fillim u populluan vilat qĂ« ua kishin sekuestruar borgjezĂ«ve tĂ« dikurshĂ«m; pastaj u ndĂ«rtuan kabinat dhe komplekset madhĂ«shtore tĂ« nevojtoreve. MĂ« pas njĂ« borgjezi tjetĂ«r, jo pa elemente tĂ« sĂ« vjetrĂ«s, filloi tĂ« frekuentonte hotelet anash dhe prapa âAdriatikutâ. NĂ« rĂ«rĂ« erdhĂ«n çadrat, buzĂ« detit u shfaqĂ«n varkat dhe dysheqet, thellĂ« nĂ« ujĂ« zunĂ« tĂ« lĂ«kunden trampolinat.
NĂ« mĂ«ngjes herĂ«t, plakat elegjiake dilnin pĂ«r tĂ« marrĂ« jodin buzĂ« detit mes kalciumit tĂ« guaskave, ndĂ«rsa pensionistĂ«t e luftĂ«s e tĂ« punĂ«s shkonin tĂ« blenin âZĂ«rinâ, duke mbajtur radhĂ«n te njĂ« kiosk pĂ«rtej xhadesĂ«, te Hekurudha. Darkat kishin aromĂ« vaji kikiriku dhe birre tĂ« derdhur, netĂ«t i trazonte duhma infernale e çliruar nga autoboti hi-tech, qĂ« vinte tĂ« thithte tĂ« pĂ«gĂ«rat kombĂ«tare. Nga Teuta tek Iliria, shtrirja gjatĂ«sore e plazhit si prej hekurudhe riprodhonte njĂ« farĂ« organizimi edhe social â qĂ« anashkalonte çezmat e dushet e prishura pĂ«shpĂ«ritĂ«se dhe amoniakun stacionar tĂ« WC-ve publike, pĂ«r tĂ« kaluar nga barakat e kabinave te kampet e punĂ«torĂ«ve dhe tĂ« kuadrove e pĂ«r tâu pĂ«rplasur ballazi me gardhin marksist-leninist qĂ« ndante zonĂ«n e âbllokutâ nga pjesa tjetĂ«r e rruzullimit.
NĂ« vitet 1970 plazhit ia zbuluan hiret tĂ« gjithĂ«; ishte moti i djegieve tĂ« mĂ«dha tĂ« shkallĂ«s sĂ« dytĂ« dhe tĂ« tretĂ«, i oksidit tĂ« zinkut dhe i grave tĂ« kolme qĂ« mĂ«sonin notin; por edhe i betejave epike të patresfamilias me mushkonjat dhe çimkat. RĂ«ra pĂ«rzhitĂ«se, syzet e diellit tĂ« tregut tĂ« zi, ngjyrat agresive prej neoni tĂ« kostumeve tĂ« banjĂ«s, flirtet e reçelit me grenxat dhe muzika e gazuar ishin shndĂ«rruar nĂ« emĂ«rues tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« dy brigjeve tĂ« Adriatikut. Duke u zhveshur nĂ« masĂ«, edhe pushuesit âkĂ«ndejâ i jepnin zonĂ«s sĂ« plazhit njĂ« lloj ekstra-territorialiteti aq tĂ« mirĂ«pritur.
NjĂ« grumbullim njerĂ«zish, mĂ« masiv edhe se njĂ« miting politik, e megjithatĂ« i disiplinuar thjesht sipas akseve natyrore: bregu â deti, dielli â rĂ«ra, i pakomanduar dhe i pakomandueshĂ«m, homo sapiens i stivosur si lopĂ« deti, anulimi i hierarkive ekzistuese por edhe vetĂ«dije e pĂ«rtĂ«rirĂ« e atyre sekrete, fitore e fizikes ndaj shpirtĂ«rores, afĂ«rsi e trupave jo detyrimisht e mendjeve, shtaza nĂ« ekstazĂ« bimore, si tĂ« ishte qenie klorofilike qĂ« e sintetizon veten prej rrezeve tĂ« diellit.
Erdhi pastaj momenti kur e kuptuam se, falĂ« suksesit tĂ« tij, Shkozeti kish rĂ«nĂ« nĂ« duart e vulgaritetit â dhe vulgariteti ishim ne; nĂ« kuptimin qĂ« pushimet tona âtĂ« rregulltaâ kishin pĂ«rfunduar nĂ« njĂ« pelegrinazh me shapka gome; dhe eksperienca jonĂ« â rinore, le ta quaj â nĂ« diçka qĂ« tĂ« tjerĂ«ve sikur po u dilte mĂ« mirĂ«.
Sa më përket mua, ky ishte edhe fundi i atij lloji të së bërit plazh, në mes të një mizërie trupash të brydhët, tufë peshqish tashmë të dënuar me tigan.
KanĂ« kaluar dyzet e kusur vjet qĂ« nga ajo kohĂ«; dhe nĂ« ShqipĂ«ri ende flitet pĂ«r plazWhin si një interface mes botĂ«s dhe natyrĂ«s, madje qĂ« do tĂ« ânaâ shpĂ«tojĂ« ekonomikisht; teksa gazetat online nuk lĂ«nĂ« ditĂ« pa sjellĂ« lajmin e radhĂ«s pĂ«r çmimet e shezlongĂ«ve dhe tĂ« oktapodhĂ«ve tĂ« sgarĂ«s. KĂ«tĂ« vit, nĂ« qershor, paguam edhe ne 5 euro pĂ«r 5 fiq, nĂ« Qeparo: fiqtĂ« ishin tĂ« shkĂ«lqyer, gjithĂ« duke pasur parasysh se edhe euroja ishte nĂ« rĂ«nie.
Bregdeti i Jonit mĂ« duket ende ideal, pĂ«r tâu njohur me detin dhe pĂ«r tĂ« freskuar filozofinĂ« e qenies. Por nuk e kam shumĂ« tĂ« qartĂ« çâmĂ« shtyn tĂ« kthehem â aq sa po mĂ«sohem me idenĂ« se e bĂ«j mĂ« shumĂ« pĂ«r tâi ikur botĂ«s, sado pĂ«rkohĂ«sisht. I pamotivuar sa duhet, e megjithatĂ«, ndihem prapĂ« i privilegjuar.
Por notat naive tĂ« pop-it italian prej kohĂ«sh nuk dĂ«gjohen mĂ«; dhe âabbronzatissima-tâ e viteve 1960 i kanĂ« zĂ«vendĂ«suar bardhoshet e kthyer nga klubet e natĂ«s, qĂ« llapashiten me gjithfarĂ« kremrash mbrojtĂ«s kundĂ«r rrezatimit; a thua se do tĂ« futen nĂ« një theme park pĂ«r Ăernobylin. Sikur tĂ« mos mjaftonte furra e ngrohjes globale, tani tĂ« thonĂ« edhe se dielli vret; teksa beach-it vjen e ia zĂ« vendin beach bar-i.
NĂ« vitet 1960 e 1970 tĂ« apoteozĂ«s sĂ« plazhit, nuk kishim as frigorifer as ajĂ«r tĂ« kondicionuar; deri edhe birrĂ«n na qĂ«llonte ta pinim me temperaturĂ«n e çajit tĂ« spitalit. Gocat ende nuk e dinin se imazhi qĂ« rrekeshin tâi tregonin botĂ«s u ishte diktuar nga famĂ«keqi vĂ«shtrim i mashkullit (male gaze). HerĂ« pas here ndonjĂ« krijesĂ« pafajshĂ«m e bukur, e shfaqur falas nĂ« âxhironâ rituale buzĂ« detit, do tĂ« goditej fort me top nga djemtĂ« e hedhur qĂ« luanin aty futboll. Plazhi mund tĂ« ishte vĂ«rtet i butĂ«, por zakonet ishin tĂ« egra.
Po tĂ« mund tĂ« zgjidhja, do tâi kisha kaluar pushimet nĂ« IslandĂ«; vend ndoshta po aq metafizik sa edhe Bregu ynĂ« i Jugut, por pa vapĂ«n kozmike tĂ« tanishme. MĂ« habitin ata qĂ« shkojnĂ« plazheve dhe pastaj tĂ« rrĂ«fejnĂ« se çfarĂ« kanĂ« ngrĂ«nĂ« dhe ku dhe me kĂ«; tĂ« thuash se kanĂ« punuar, pĂ«r pak javĂ«, si inspektorĂ« tĂ« rreptĂ« menysh dhe sallatash.
NĂ« Qeparo e kam mbajtur njĂ« sy hapur edhe pĂ«r tĂ« identifikuar turistĂ«t (âataâ qĂ« janĂ« ndryshe nga âneâ): çfarĂ« lloji tĂ«rheq ShqipĂ«ria dhe çfarĂ« i tĂ«rheq tek ne? MĂ« duken si rejects; njerĂ«z qĂ« e refuzojnĂ« sinqerisht turizmin komercial tĂ« resorteve, por qĂ« pastaj nuk u mbetet mĂ« sinqeritet pĂ«r tĂ« pĂ«rqafuar realen.
Gjithsesi, këta pak franko-kanadezë dhe belgë gjeriatrikë, që i ndesha këtë vit Bregut, nuk kanë gjë të përbashkët, me grigjat e trullosura që shihja rrugëve të Tiranës, të ekspozuara ndaj efekteve jo më pak fatale, të historisë që u rrëfejnë guidat turistike.
Më kujtohet, si në jerm, dita kur desh vdiqa në Chichen Itza, të Meksikës, nga dielli dhe temperaturat e pamëshirshme prej tave dheu. Edhe unë, duke dëgjuar ca përshkrime të palodhura por sfilitëse të shoqëruesit vendës, për një lojë me top që luajtkëshin popullsitë maja.
HerĂ«-herĂ« gĂ«njehem dhe e mendoj veten si atĂ« bretkosĂ«n e eksperimentit me nxehje uji graduale; si bretkosa qĂ« nuk di nĂ«se duhet ta quajĂ« veten fatlume, ngaqĂ« e ka ndier rrezikun mĂ« herĂ«t se shoqet. TĂ« mjerat shoqe tĂ« bretkosĂ«sâŠ
Hareja e plazhit rritej atĂ«herĂ« si parazit i abstinencĂ«s seksuale dhe i tabusĂ« primordiale tĂ« mishit si flesh, çfarĂ« mbase shpjegon edhe pse e ka humbur tani impulsin transgresiv, teksa ca e ca e kanĂ« merakun mĂ« shumĂ« tĂ« tregojnĂ« tatuazhet, sesa lakoret e supeve dhe tĂ« ijeve. Dhe mishi i plazhistit, i rreshkur dhe i karamelizuar, i marinuar nĂ« kripĂ« deti dhe erĂ«za kimike, i pjekur nĂ« furrĂ«n e nxehjes klimatike globale, Ă«shtĂ« tani gati pĂ«r tâu konsimuar e shijuar, por si ushqim. Kush e paskĂ«sh menduar plazhin si parodinĂ« dionisiake tĂ« antropofagisĂ«?
(c) 2025 Peizazhe të fjalës
. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Imazhi në kopertinë është përfytyruar me Midjourney.
The post Menyja e plazhistit first appeared on JavaNews.al.