❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Rekrutimi dhe trajnimi i stafit të kualifikuar, sfida kryesore për sektorin e pijeve freskuese

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Flet Luca Busi, sipërmarrës dhe President i Coca-Cola Bottling Shqipëria
 
Pavarësisht sfidave me të cilat po përballen prodhuesit e pijeve freskuese,
Presidenti i Coca-Cola Bottling Shqipëria Luca Busi thotë se viti 2024 shënoi rritje të volumit të prodhimit, duke reflektuar ecurinë e turizmit, përmirësimin e shpërndarjes dhe zgjerimit të ofertës së produkteve.
Shtimi i prodhimit vendas sipas Bus...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Rekrutimi dhe trajnimi i stafit të kualifikuar, sfida kryesore për sektorin e pijeve freskuese appeared first on Revista Monitor.

↗

Edhe tregu i pijeve freskuese po “i dorĂ«zohet” importit

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Teksa prodhuesit shqiptarë të pijeve freskuese po përballen me sfidat e gjetjes së punëtorëve dhe rënien e konsumit prej ndryshimeve demografike, pesha e importeve të pijeve freskuese për të dytin vit radhazi ishte 61% e tregut. Brenda një dekade, importet janë dyfishuar, kundrejt prodhimit vendas që është tkurrur.
 
Dorina Azo
Pas pandemisë së Covid-19 tregu vendas i pijeve freskuese po përjeton...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Edhe tregu i pijeve freskuese po “i dorĂ«zohet” importit appeared first on Revista Monitor.

↗

Çmimet e pronave: BSH raporton rritje tĂ« fortĂ«, por agjentĂ«t kanĂ« shumĂ« rezerva

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Pasuritë e paluajtshme ngelen alternativa kryesore ndaj investimeve financiare, veçanërisht në rastin e Shqipërisë, ku mungon një treg i zhvilluar kapitalesh, ndërsa aksesi në tregjet e huaja është ende i kufizuar.
Pas pandemisë, tregu i pasurive të paluajtshme ka ndjekur një cikël rritjeje të shpejtë të çmimeve. Kërkesa në këtë treg është mbështetur nga rritja e turizmit, oferta e lartë e kredisë...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Çmimet e pronave: BSH raporton rritje tĂ« fortĂ«, por agjentĂ«t kanĂ« shumĂ« rezerva appeared first on Revista Monitor.

↗

Alternativat e Investimit: Interesat nĂ« rĂ«nie, por pronat mund ta kenĂ« arritur “majĂ«n”

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Ulja e normave të interesit nga bankat qendrore po sjell kthime më të ulëta nga shumica e produkteve të kursimit dhe investimit financiar. Ndërkohë, tregu i pasurive të paluajtshme pritet të ndikohet nga masat kufizuese për kredinë për qëllime investimi dhe tendenca drejt stabilizimit e numrit të turistëve të huaj.
 
Ersuin Shehu
Mozaiku i alternativave të investimit duket se po bëhet më i ndërlik...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Alternativat e Investimit: Interesat nĂ« rĂ«nie, por pronat mund ta kenĂ« arritur “majĂ«n” appeared first on Revista Monitor.

↗

Lidershipi si vizion dhe strategji

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Libri i fundit qĂ« Henri Kisinger botoi gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tij — njĂ« testament i njĂ« mendjeje tĂ« jashtĂ«zakonshme, qĂ« mbeti e angazhuar deri nĂ« fund nĂ« pĂ«rpjekjen pĂ«r ta bĂ«rĂ« botĂ«n mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme dhe mĂ« paqĂ«sore – vjen si njĂ« dhuratĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« abonentĂ«t e “Monitor”.
 
BashkĂ« me numrin e radhĂ«s sĂ« “RevistĂ«s Monitor”, abonentĂ«t do tĂ« kenĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« lexojnĂ« njĂ« botim tĂ« veçantĂ« nĂ« gjuhĂ«n sh...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Lidershipi si vizion dhe strategji appeared first on Revista Monitor.

↗

Franca dhe Gjermania, dy “pushtuesit” e rinj tĂ« ShqipĂ«risĂ«, zĂ«vendĂ«sojnĂ« italianĂ«t 

✇Revista Monitor
By: Armela Toska

Në rrugët e Tiranës dhe jo vetëm, këtë vit  has shpesh djem të rinj gjermanë, me çanta në shpinë, teksa akomodohen në shtëpitë me qira, apo të ulur në bare e restorante. Të shumta janë dhe ata që flasin frëngjisht.

Franca dhe Gjermania janĂ« dy shtetet qĂ« kĂ«tĂ« vit kanĂ« “pushtuar” ShqipĂ«rinĂ«, duke ia marrĂ« stafetĂ«n ItalisĂ«, qĂ« deri njĂ« vit mĂ« parĂ« e kishin tĂ« dukshme preferencĂ«n pĂ«r vendin e shqiponjave.

Të dhënat e INSTAT bënë të ditur se si Franca ashtu dhe Gjermania kanë shënuar rritje të fortë të hyrjeve në vend.

Në janar-korrik, hyrjet nga Gjermania arritën në 231 mijë, me një rritje prej 28%, ose 50 mijë më shumë. Gjermania është ngjitur për herë të parë në vendin e gjashtë, pas Kosovës, Italisë, Maqedonisë së Veriut, malit të Zi e Greqisë, vende që tradicionalisht e kanë vizituar Shqipërinë. Operatorët turistikë pohojnë se kryesisht po vijnë turistë individualë dhe të rinj. Edhe në korrik vijoi tendenca pozitive me 15% hyrje më shumë.

E fortë ka qenë rritja dhe nga Franca, me 160 mijë hyrje nga ky vend për janar-korrik, ose  48% më shumë, duke u ngjitur në vendin e nëntë. Në numër Franca ka pasur dhe nivelin më të lartë të rritjes nga të gjithë shtetet me 51 mijë më shumë. Tendenca e tyre duket e qëndrueshme, me korrikun që shënoi një rritje prej 55%. Operatorët turistikë pohojnë se ata janë në negociata për të mbyllur kontrata me turistët francezë për vitin tjetër.

FrancezĂ«t dhe gjermanĂ«t duket se po “zĂ«vendĂ«sojnĂ«â€ itaianĂ«t, interesi i tĂ« cilĂ«ve pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« kĂ«tĂ« vit duket i zbehur. NĂ« janar-korrik hynĂ« nĂ« vend 664 mijĂ« shtetas italianĂ«, me rritje 4.5%. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n periudhĂ« tĂ« njĂ« viti mĂ« parĂ« zgjerimi kishte qenĂ« 47%. Gjithsesi italianĂ«t mbeten grupi i dytĂ« mĂ« i madh i turistĂ«ve nĂ« vend, me 10% tĂ« totalit, pĂ«r 7 mujorin, pĂ«rkundrejt GjermanisĂ« 3.5% dhe FrancĂ«s 2.4%.

Shtetasit nga Kosova vijojnë të mbeten grupimi më i madh i turistëve në Shqipëri, me 35% të totalit për 7 mujorin, ndonëse tendenca është në rënie.

Përkundrejt francezëve e gjermanëve, turizmi po shfaq shenja ngadalësimi këtë vit. Për janar-korrik në vend kanë hyrë 6.58 milionë shtetas të huaj, me rritje 3.5% me bazë vjetore, nga 23% të njëjtën periudhë të një viti më parë. Edhe në korrik shifrat ishin të vakëta, me 1.82 milionë hyrje, ose vetëm 0.4% më shumë se korriku 2024.

 

Turizmi bie nga Kosova, më pak dhe turq, polakë e spanjollë, rikthehen serbët

 

Burimi: INSTAT

 

Burimi: INSTAT

 

Burimi: INSTAT

 

The post Franca dhe Gjermania, dy “pushtuesit” e rinj tĂ« ShqipĂ«risĂ«, zĂ«vendĂ«sojnĂ« italianĂ«t  appeared first on Revista Monitor.

↗

Produktiviteti i punës, Shqipëria ngelet e fundit në Rajon

✇Revista Monitor
By: Armela Toska

Shqipëria edhe vitin e kaluar kishte nivelin më të ulët të produktivitetit të punës në Rajon dhe një ndër më të ulëtit në Europë. Sipas të dhënave nga Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO), Prodhimi i Brendshëm Bruto për orë pune në Shqipëri vitin e kaluar vlerësohej në 16.5 dollarë ndërkombëtarë. Ky tregues është rritur me 18.2% krahasuar me vitin 2023, por hendeku me vendet fqinjë të rajonit ende ngelet i konsiderueshëm.

Zakonisht, produktiviteti i punës matet si raport i vlerës së prodhimit me kohën e shpenzuar për ta prodhuar. Statistikat krahasuese përdorin si njësi matëse dollarin ndërkombëtar, njësi monetare hipotetike që përdoret në funksion të paritetit të fuqisë blerëse.

Mes vendeve të rajonit, Shqipëria paraprihet nga Bosnje Hercegovina, me 26.5 dollarë, Serbia, me 28.8 dollarë, Maqedonia e Veriut, me 33.6 dollarë dhe Mali i Zi, me 37.5 dollarë.

Statistikat e ILO nuk japin informacion për Kosovën.

Shqipëria renditet e parafundit në gjithë Europën, duke lënë pas vetëm Moldavinë.

Faktorët kryesorë që përcaktojnë nivelin e produktivitetit janë investimet në teknologji dhe automatizim, inovacioni dhe cilësia e kapitalit njerëzor ose aftësitë e forcës së punës. Një ndikim gjithashtu mund të ketë edhe struktura e ekonomisë dhe pesha në të e sektorëve që në përgjithësi mundësojnë një vlerë më të madhe të shtuar për njësi kohë pune.

Shtetet me produktivitetin më të lartë të punës në Botë janë Luksemburgu, me 166.1 dollarë në orë, i ndjekur nga Irlanda, me 139.1 dollarë në orë dhe Norvegjia, me 123.6 dollarë.

Të dhënat e ILO tregojnë se në përgjithësi ato shtete që mund të kenë në dispozicion një forcë pune më të kosto të ulët kanë edhe produktivitet më të ulët të punës. Për shembull, Kina, megjithëse është një nga ekonomitë më të mëdha në Botë, ka një produktivitet puna pothuajse në të njëjtin nivel me Shqipërinë.

Edhe në vendin tonë, kosto e ulët e krahut të punës dhe informaliteti i lartë nuk kanë krijuar shumë stimuj për të rritur produktivitetin në dekadat pas rënies së komunizmit. Për shkak të pagave të ulëta, ndërmarrjet kanë ndier pak presion për të investuar në pajisje dhe teknologji, çka do të mundësonte rritje të prodhimit pa shtuar kostot e punës.

Në vitet e fundit, rënia e peshës së fasonerisë dhe rritja e peshës së turizmit në strukturën e ekonomisë duket se ka ndikuar pozitivisht produktivitetin në ekonominë shqiptare. Megjithatë, Shqipëria ngelet ende dukshëm mbrapa ekonomive të rajonit dhe Europës.

Problem tjetër për ekonominë shqiptare se ka qenë aftësia e fuqisë punëtore. Cilësia në rënie e sistemit arsimor, mospërputhja mes kërkesës dhe ofertës dhe emigracioni i lartë mes të rinjve kanë ndikuar negativisht aftësinë e forcës së punës.

Përmirësimi i produktivitetit të punës është i lidhur me ngushtë me nivelin e pagave. Produktiviteti i ulët nuk krijon mundësi reale për paga të larta, ndaj përmirësimi i këtij treguesi është thelbësor për rritjen e mirëqenies së një vendi. Nga ana tjetër, tyrsnia nga tregu i punës për rritjen e pagave (siç ka ndodhur në Shqipëri në vitet e fundit) mund të krijojë më shumë presione për nevojën e rritjes së produktivitetit të punës, në mënyrë që bizneset të arrijnë në ruajnë konkurrueshmërinë./ E.Shehu

Burimi: ILO

The post Produktiviteti i punës, Shqipëria ngelet e fundit në Rajon appeared first on Revista Monitor.

↗

Kredia pĂ«r shtĂ«pi, ja si ndahet “torta” mes bankave

✇Revista Monitor
By: Armela Toska

Kredia për shtëpi e dhënë nga sektori bankar shqiptar arriti rekorde të reja në gjysmën e parë të këtij viti. Sipas Bankës së Shqipërisë, në gjashtë muaj sektori bankar dha 36.2 miliardë lekë kredi të re për shtëpi, në rritje me 31.6% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Portofoli aktiv i kredisë për blerjen e banesave ka arritur vlerën e 230.1 miliardë lekëve, në rritje vjetore me 17.4%. Ky portofol përbën tashmë 27% të kredisë totale për ekonominë shqiptare.

Sipas të dhënave operative, të raportuara nga sektori bankar, në mesin e këtij viti tregu i kredisë për shtëpi kryeson nga Banka Kombëtare Tregtare (BKT). Banka më e madhe në vend zotëronte një portofol total prej 46.9 miliardë lekësh. Kjo shumë përbën rreth 21.9% të portofolit të kredisë për shtëpi të dhënë nga sektori bankar në Shqipëri.

Ndjek OTP Albania, që historikisht ka pasur një fokus të rëndësishëm në këtë produkt. Në mesin e 2025, banka me kapital hungarez zotëronte një portofol prej 40.2 miliardë lekësh ose afërsisht sa 18.7% e portofolit total të kredisë për shtëpi.

BKT dhe OTP Albania, kanë një avantazh të konsiderueshëm në këtë produkt, kundrejt bankave të tjera tregtare në vend. Së bashku, ato zotërojnë afërsisht 40% të tregut të kredisë për shtëpi.

Në vend të tretë pozicionohet Credins Bank, me një portofol aktiv prej 27.3 miliardë lekësh. Kjo shumë përbën 12.7% të portofolit të sektorit bankar në vend. Megjithëse është banka më e madhe kredituese ekonomisë shqiptare, Credins Bank vazhdon ta ketë fokusin kryesor në segmentin e biznesit, ndërsa renditet më mbrapa në huadhënien për individët dhe familjet.

Raiffeisen Bank është banka e katërt më e madhe financuese e blerjes së shtëpive nga familjet shqiptare, me një portofol prej 23.9 miliardë lekësh, ose sa 11.1% e totalit të sektorit bankar në vend.

Tirana Bank po fiton një peshë në rritje edhe në tregun e kredisë për shtëpi. Në mesin e këtij viti, banka e grupit Balfin raportonte një portofol total prej 19.5 miliardë lekësh. Kjo shumë përbën afërsisht 9.1% të totalit të portofolit të sektorit.

Ndjek Banka Intesa Sanpaolo Shqipëri, me një portofol në shumën e 17.7 miliardë lekëve osa sa 8.2% e totalit të sektorit.

Vijon Banka e Parë e Investime Shqipëri (Fibank), me një portofol total prej 13.4 miliardë lekësh. Banka me kapital bullgar është aktor i rëndësishëm në tregun e kredisë për shtëpi, me më shumë se 6.2% të portofolit total.

Banka Amerikane e Investimeve (ABI Bank) në mesin e 2025 raportonte një portofol të kredisë për shtëpi në vlerën e 8.9 miliardë lekëve, shumë kjo që përbën 4.1% të totalit të sektorit.

Union Bank zotëronte 3.7% të tregut të kredisë për shtëpi, me një vlerë totale portofoli prej 7.9 miliardë lekësh.

Renditja mbyllet nga Banka e Bashkuar e Shqipërisë (UBA). Banka më e vogël e sektorit zotëron një portofol të kredisë për shtëpi në vlerën e 4.3 miliardë lekëve, shumë kjo që i jep 2% të tregut të këtij produkti.

Rritja e kredisë për shtëpi vlerësohet të ketë arritur pikun në mesin e këtij viti, ndërsa pas muajit korrik huadhënia mund të ketë një ngadalësim, për shkak të hyrjes në fuqi të masave kufizuese të vendosura nga Banka e Shqipërisë. Këto masa, priten të ndikojnë veçanërisht kreditë për blerjen e shtëpive të dyta ose në përgjithësi për qëllime investimi.

Banka Qendrore ka vendosur nivele tavan pĂ«r treguesit “Raporti i kredisĂ« ndaj vlerĂ«s” dhe “Raporti i shĂ«rbimit tĂ« borxhit ndaj tĂ« ardhurave”, pĂ«r kreditĂ« qĂ« japin bankat pĂ«r pasuri tĂ« paluajtshme rezidenciale.

Raporti i kredisë ndaj vlerës është përqindja e çmimit të blerjes së banesës që banka merr përsipër të financojë nëpërmjet kredisë. Raporti tavan i kredisë ndaj vlerës në monedhën Lekë do të jetë 85% për shtëpinë e parë dhe 80% për shtëpinë e dytë, ndërsa në valutë të huaj 75% për shtëpinë e parë dhe 70% për shtëpinë e dytë.

Ndërsa raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave përfaqëson raportin mes këstit ose kësteve të kredisë për prona, në raport me të ardhurat e huamarrësve. Raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave për kreditë në Lekë do të jetë në nivelin 40% për shtëpinë e parë dhe 35% për shtëpinë e dytë. Në valutë të huaj, niveli tavan do të jetë 35% për shtëpinë e parë dhe 30% për shtëpinë e dytë./ E.Shehu

Burimi: BSH

The post Kredia pĂ«r shtĂ«pi, ja si ndahet “torta” mes bankave appeared first on Revista Monitor.

↗

Qytetet më të gjelbëruara në botë, sipas banorëve

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Edhe qytetarët që e duan jetën urbane, kanë nevojë herë pas here për një shkëputje nga betoni dhe rrëmuja. Por nuk është e thënë që për ta bërë këtë të largoheni nga qyteti.

Disa prej metropoleve botërore janë ndërtuar përreth natyrës mahnitëse, qofshin plazhe, parqe natyrore apo peizazhe malore, ndërsa të tjera kanë ndërmarrë nisma ambicioze për të gjelbëruar rrugët me hapësira publike e parqe të reja.

E vërteta është se natyra është e mirë për shëndetin tonë. Shumë studime kanë vërtetuar se qëndrimi në ambiente të gjelbra ul stresin, përmirëson shëndetin mendor dhe na inkurajon të jemi më aktivë fizikisht. Madje, disa kërkime kanë treguar se koha në natyrë mund të zgjasë jetën. Hapësirat e gjelbra kontribuojnë edhe për klimën urbane: përmirësojnë cilësinë e ajrit, freskojnë temperaturat dhe ndihmojnë në reduktimin e përmbytjeve.

Por cilat qytete ofrojnë kushtet më të mira për të jetuar pranë natyrës?

Për ta zbuluar këtë, platforma e njohur Time Out pyeti 18,500 banorë nga qytete të ndryshme të globit dhe përzgjodhi 20 qytetet që morën përqindjen më të lartë të vlerësimeve pozitive për hapësirat e gjelbra dhe aksesin në natyrë.

MedellĂ­n, “Qyteti i pranverĂ«s sĂ« pĂ«rjetshme”, nĂ« krye tĂ« listĂ«s

Medellin

NĂ« vend tĂ« parĂ« renditet MedellĂ­n, qyteti i dytĂ« mĂ« i madh nĂ« Kolumbi, ku plot 92% e banorĂ«ve e vlerĂ«suan aksesin nĂ« natyrĂ«. I njohur pĂ«r klimĂ«n tropikale tĂ« butĂ« gjatĂ« gjithĂ« vitit, MedellĂ­n nisi nĂ« vitin 2016 njĂ« projekt pĂ«r ndĂ«rtimin e “korridoreve tĂ« gjelbra” nĂ«pĂ«r rrugĂ«t e qytetit. Brenda tre viteve tĂ« para, temperatura mesatare nĂ« qytet ra me 2°C.

Përmes qytetit kalon një lumë që shoqërohet nga parqe buzë ujit, me 280 pemë dhe mbi 38,000 metra katrorë hapësirë të gjelbër. Jashtë qytetit ndodhen zona natyrore si Lugina e Río Claro, ku vizitorët mund të notojnë apo të angazhohen në sporte ujore.

Boston Common

Në vend të dytë renditet Bostoni, me 88% vlerësime pozitive nga banorët. I njohur për Boston Common, parku më i vjetër në SHBA dhe më i vizituari në qytet, Bostoni u rendit gjithashtu si qyteti i dytë më i mirë për ecje në këmbë.

Sidnej

Në vend të tretë vjen Sydney, me 87%, i cili përveç se ka shumë parqe urbane, ndodhet pranë Parkut Kombëtar të Maleve Blu, si dhe ka më shumë se 100 plazhe për not, sërf, zhytje dhe kajak.

20 qytetet me më shumë hapësira të gjelbra dhe akses në natyrë, sipas banorëve:

  1. Medellín, Kolumbi – 92%
  2. Boston, SHBA – 88%
  3. Sydney, Australi – 87%
    = LondĂ«r, MB – 87%
  4. Austin, SHBA – 86%
    = Edinburg, MB – 86%
    = Melbourne, Australi – 86%
  5. Denver, SHBA – 84%
  6. Abu Dhabi, Emiratet e Bashkuara Arabe – 83%
    = Cape Town, AfrikĂ« e Jugut – 83%
    = Chicago, SHBA – 83%
  7. San Francisco, SHBA – 82%
    = Stokholm, Suedi – 82%
  8. Montreal, Kanada – 81%
    = Mynih, Gjermani – 81%
  9. Mumbai, Indi – 79%
  10. Pekin, KinĂ« – 78%
  11. Zyrih, ZvicĂ«r – 77%
    = Ottawa, Kanada – 77%
  12. Brisbane, Australi – 76%

/ Time Out, Shqip.al

The post Qytetet më të gjelbëruara në botë, sipas banorëve appeared first on Revista Monitor.

↗

Biznesi i “urisĂ«â€, shqiptarĂ«t po braktisin dietat me pak kalori pĂ«r ushqimet e pasura me proteina

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Moda e re ushqimore Ă«shtĂ« e qartĂ«: konsumatorĂ«t po braktisin dietat me pak kalori pĂ«r ushqimet e pasura me proteina. Nga qiqrat e pjekura te kefiri dhe proteina shtazore, tregu ushqimor global dhe ai shqiptar, po pĂ«rshtatet me njĂ« “uri” tĂ« re qĂ« vjen nga palestrat, mediat sociale dhe dĂ«shira pĂ«r njĂ« trup mĂ« tĂ« fortĂ«. Kjo prirje, e nxitur nga influencuesit, reklamat dhe ndĂ«rgjegjĂ«simi i shtuar pĂ«r shĂ«ndetin, po kthehet nĂ« njĂ« mundĂ«si tĂ« artĂ« pĂ«r prodhuesit dhe tregtarĂ«t e ushqimeve, qĂ« po zhvillojnĂ« produkte tĂ« reja pĂ«r tĂ« kĂ«naqur konsumatorĂ«t e etur pĂ«r proteina. NjĂ« fiksim ushqimor qĂ« po shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« biznes fitimprurĂ«s?

 

Nga Deada Hyka

Në një kohë kur modelet ushqimore janë gjithnjë e më shumë të ndikuara nga influencuesit dhe trendet sociale, kërkesa për ushqime të pasura me proteina ka arritur nivele të papara më parë, duke shtuar fitimet e bizneseve ushqimore, edhe në Shqipëri.

Ushqimet “me shumĂ« proteina” kanĂ« zĂ«vendĂ«suar ushqimet “me pak kalori” si njĂ« trend i ri qĂ« mbizotĂ«ron nĂ« raftet e supermarketeve. NĂ« seksionet e ushqimeve tĂ« shpejta, pĂ«rveç patatinave, tashmĂ« mund tĂ« gjenden tĂ« gjitha produktet e pasura me proteina.

Në Shqipëri, tendenca është gjithashtu e dukshme. Seksionet e bulmetit janë mbushur me produkte të tilla si kefir, që njihen për përmbajtjen e lartë me proteina.

Për më tepër, dietat e pasura me proteina po fitojnë gjithnjë e më shumë popullaritet në media sociale, ku influencuesit e ushqyerjes dhe fitnesit këshillojnë përdorimin e këtyre produkteve.

Trupi i fortë dhe muskuloz ka marrë vëmendje të madhe, duke zëvendësuar pamjen e dobët, një tjetër aspekt që ka nxitur kërkesën për ushqime të pasura me proteina.

Një analizë e tregut në Shqipëri tregon se gjithnjë e më shumë individë janë duke kërkuar mënyra për të rritur marrjen e proteinave.

KĂ«rkimet online pĂ«r “dietĂ« me proteina tĂ« larta” kanĂ« arritur kulme tĂ« larta dhe e njĂ«jta tendencĂ« Ă«shtĂ« reflektuar nĂ« rritjen e shitjeve tĂ« produkteve tĂ« pasura me proteina nĂ« supermarkete dhe dyqanet online.

 

Si shpjegohet kjo dëshirë?

NjĂ« pjesĂ« e madhe e saj vjen nga ndĂ«rgjegjĂ«simi nĂ« rritje pĂ«r pĂ«rfitimet shĂ«ndetĂ«sore tĂ« konsumimit tĂ« proteinave, por gjithashtu ndikuar nga njĂ« “fiksim” i trendeve tĂ« reja, qĂ« po merr pĂ«rmasa tĂ« njĂ« fenomeni kulturor tĂ« gjerĂ«.

Dëshira për proteina nuk është thjesht një trend kalimtar, por një transformim i qëndrueshëm në zakonet ushqimore dhe mënyrën e jetesës së konsumatorëve.

Disa faktorë të tjerë janë gjithashtu të përfshirë në këtë ndryshim të shpejtë: rritja e interesit për shëndetin dhe mirëqenien, rritja e njohurive mbi rolin e proteinave në ndihmën për forcimin e muskujve dhe menaxhimin e peshës, si dhe një ndryshim i perceptimit për trupin e bukur.

Trendi ka krijuar një mundësi të madhe për markat ushqimore, të cilat po shfrytëzojnë këtë kërkesë me produkte të reja dhe inovative, duke u ofruar konsumatorëve mundësi për të pasur një dietë të pasur me proteina, që është gjithashtu e përshtatshme dhe lehtë e konsumueshme.

“Rritja e interesit pĂ«r produktet me pĂ«rmbajtje tĂ« lartĂ« proteinash Ă«shtĂ« njĂ« trend global qĂ« po reflektohet edhe nĂ« ShqipĂ«ri”, thotĂ« Diola Dosti, nutricioniste e njohur.

“Por, jo gjithmonĂ« etiketa ‘high protein’ do tĂ« thotĂ« se kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« produkt tĂ« shĂ«ndetshĂ«m. ShumĂ« nga kĂ«to produkte pĂ«rmbajnĂ« sheqerna tĂ« fshehura, yndyra tĂ« shtuara apo pĂ«rbĂ«rĂ«s artificialĂ«â€.

Sipas saj, konsumatorët duhet të jenë të kujdesshëm dhe të lexojnë me vëmendje përbërjen ushqimore përpara se të vendosin çfarë të fusin në dietën e përditshme.

“Ka shumĂ« keqkuptime, njerĂ«zit mendojnĂ« se nĂ«se njĂ« kos apo njĂ« biskotĂ« ka proteina, automatikisht Ă«shtĂ« i shĂ«ndetshĂ«m. Por nĂ« fakt, pĂ«rfitimet varen nga cilĂ«sia dhe burimi i proteinave, jo vetĂ«m nga sasia”.

Znj. Dosti thekson se trupi i njeriut ka nevojë për proteina, por në sasi të balancuara dhe të marra nga burime sa më natyrale.

“Gjoksi i pulĂ«s, veza, peshku, bishtajoret, arrorĂ«t dhe qumĂ«shti janĂ« burime shumĂ« mĂ« tĂ« mira dhe tĂ« sigurta proteinash, nĂ« krahasim me produktet e pĂ«rpunuara qĂ« thjesht reklamohen si ‘fit’ apo ‘protein snack’”. – shpjegon ajo.

Ajo thotĂ« gjithashtu se “nuk Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« konsumosh njĂ« produkt ‘protein bar’ nĂ«se ke ngrĂ«nĂ« njĂ« vakt tĂ« plotĂ«, me mish, perime dhe pak drithĂ«ra integrale.

Trupi e merr atĂ« qĂ« i nevojitet nga ushqimi i zakonshĂ«m, nuk ka nevojĂ« tĂ« bombardohesh me proteina nga çdo vakt apo ushqim i ndĂ«rmjetĂ«m”.

MĂ« tej, Diola Dosti thekson rĂ«ndĂ«sinĂ« e edukimit ushqimor pĂ«r tĂ« shmangur vendime tĂ« gabuara qĂ« lidhen me trendet. “Ka njĂ« iluzion qĂ« po krijohet, sa mĂ« shumĂ« proteina tĂ« konsumosh, aq mĂ« mirĂ« pĂ«r trupin tĂ«nd.

Por e vĂ«rteta Ă«shtĂ« qĂ« çdo lĂ«ndĂ« ushqyese, kur merret pa kriter, sjell pasoja. Proteina e tepĂ«rt, sidomos ajo nga suplementet apo produkte ultra tĂ« pĂ«rpunuara, mund tĂ« rĂ«ndojĂ« veshkat dhe sistemin tretĂ«s”.

Ajo paralajmĂ«ron se shumĂ« njerĂ«z e lidhin konsumin e proteinave me dobĂ«simin, por nĂ« realitet, nuk Ă«shtĂ« aq e thjeshtĂ«. “DobĂ«simi kĂ«rkon njĂ« qasje tĂ« integruar si aktivitet fizik, deficit kalorik dhe ushqyerje cilĂ«sore.

Nuk Ă«shtĂ« njĂ« biskotĂ« proteinike ajo qĂ« do tĂ« tĂ« ndihmojĂ« tĂ« biesh nĂ« peshĂ«, nĂ«se pjesa tjetĂ«r e stilit tĂ« jetesĂ«s nuk mbĂ«shtet kĂ«tĂ« qĂ«llim”.

Sipas saj, është e rëndësishme të bëhet një diferencim mes produkteve të krijuara për individë që bëjnë aktivitet intensiv fizik dhe atyre me një jetë sedentare.

“Nuk mund tĂ« barazosh nevojat ushqimore tĂ« njĂ« personi qĂ« trajnohet çdo ditĂ« me ato tĂ« dikujt qĂ« kalon shumicĂ«n e ditĂ«s ulur nĂ« zyrĂ«. Dhe megjithatĂ«, tĂ« dy mund tĂ« konsumojnĂ« tĂ« njĂ«jtin produkt ‘protein snack’, duke menduar se po bĂ«jnĂ« njĂ« zgjedhje tĂ« shĂ«ndetshme”.

Znj. Dosti bĂ«n thirrje pĂ«r mĂ« shumĂ« vetĂ«dije. “Ne nuk kemi nevojĂ« tĂ« ndjekim verbĂ«risht çdo trend qĂ« vjen nga jashtĂ«. ShĂ«ndeti ndĂ«rtohet me pĂ«rzgjedhje tĂ« qĂ«ndrueshme dhe tĂ« vetĂ«dijshme, jo me impulse qĂ« mbĂ«shteten te reklama apo ‘influencer’ tĂ« ushqimit”.

NĂ« fund, nutricionistja thekson se arsyeja e kostos mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« ushqimeve proteinike si mishi, vezĂ«t etj., i shtyjnĂ« njerĂ«zit qĂ« tĂ« shkojnĂ« drejt zgjidhjeve mĂ« ekonomike si ‘protein powder’ apo tĂ« ngjashme.

 

Kostoja

Kostoja ditore pĂ«r njĂ« person qĂ« ndjek njĂ« dietĂ« tĂ« orientuar proteinike nĂ« ShqipĂ«ri varet nga disa faktorĂ«: cilĂ«sia e produkteve tĂ« zgjedhura (bio, supermarket, lokal), sasia e konsumuar dhe nĂ«se gatuan vetĂ« apo pĂ«rdor shĂ«rbime tĂ« gatshme. Totali ditor (mesatarisht, nĂ«se gatuan vetĂ«) llogaritet rreth 1,200 lekĂ«. NĂ«se pĂ«rdor njĂ« shĂ«rbim kateringu qĂ« ofron 3 vakte tĂ« pĂ«rgatitura + snack me bazĂ« proteinĂ«, abonimet ditore zakonisht variojnĂ« nga 1,500–2,500 lekĂ«/ditĂ« nĂ« varĂ«si tĂ« pĂ«rbĂ«rjes, numrit tĂ« vakteve dhe cilĂ«sisĂ« sĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sve.

 

 

Aktivitete fizike ndryshojnë mënyrën e të ushqyerit

Në Shqipëri, një shtysë e veçantë ka ardhur nga rritja e popullaritetit të aktiviteteve fizike dhe trendeve të fitnesit. Shumë njerëz po kalojnë më shumë kohë në palestër dhe janë të angazhuar në regjime ushqimore të mbështetura në proteinat e larta, si një mjet për të arritur forma trupore më të mira.

Ky trend ka ndikuar edhe në mënyrën se si industria ushqimore e sheh tregun shqiptar.

Kompanitë po krijojnë produkte të reja të pasura me proteina për të përmbushur kërkesën e konsumatorëve që po kërkojnë mundësi më të shëndetshme dhe të shpejta për të konsumuar proteina.

Gjithashtu, ka një rritje të konsumit të proteinave si pjesë e dietave të kontrolluara për humbje peshe dhe menaxhimin e niveleve të glukozës në trup.

“ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« aktiviteti fizik ka fituar popullaritet dhe me tĂ«, edhe nevoja pĂ«r njĂ« ushqyerje qĂ« e mbĂ«shtet atĂ«. Por ajo qĂ« mĂ« shqetĂ«son Ă«shtĂ« keqkuptimi se sa dhe çfarĂ« lloj proteinash janĂ« tĂ« nevojshme pĂ«r njĂ« person qĂ« stĂ«rvitet.

Nuk Ă«shtĂ« thjesht çështje sasie – Ă«shtĂ« çështje cilĂ«sie dhe pĂ«rshtatjeje me stilin e jetesĂ«s”, – thekson mjekja Matina Çobo, dietologe klinike.

Ajo vĂ«ren se kompanitĂ« ushqimore janĂ« gjithnjĂ« e mĂ« aktive nĂ« ofrimin e produkteve “tĂ« pasura me proteina”, por jo gjithmonĂ« kjo do tĂ« thotĂ« se janĂ« tĂ« shĂ«ndetshme.

“Produktet e pĂ«rpunuara, edhe kur pĂ«rmbajnĂ« proteina, shpesh kanĂ« sasi tĂ« larta kripe, yndyre tĂ« pashĂ«ndetshme apo pĂ«rbĂ«rĂ«s artificialĂ«. Konsumatori duhet tĂ« lexojĂ« etiketat dhe tĂ« kuptojĂ« qĂ« ‘proteinë’ nuk Ă«shtĂ« sinonim i ‘tĂ« shĂ«ndetshĂ«m’”.

Sipas saj, një tjetër arsye pse njerëzit po orientohen drejt proteinave është rritja e ndërgjegjësimit për menaxhimin e sëmundjeve kronike.

“ËshtĂ« e saktĂ« qĂ« dietat me pĂ«rmbajtje tĂ« moderuar proteine mund tĂ« ndihmojnĂ« nĂ« kontrollin e glukozĂ«s apo nĂ« mbajtjen e njĂ« peshe tĂ« qĂ«ndrueshme. Por gjithçka duhet bĂ«rĂ« me udhĂ«zim mjekĂ«sor, jo nga ‘Google’ apo rrjetet sociale.”

Znj. Çobo shton se roli i mjekut mbetet thelbĂ«sor nĂ« pĂ«rcaktimin e nevojave individuale pĂ«r proteina, sidomos pĂ«r ata qĂ« kanĂ« probleme me metabolizmin apo sĂ«mundje tĂ« veshkave. “Kur flasim pĂ«r proteina, duhet tĂ« kujtojmĂ« se nuk janĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« njĂ«soj. Ato qĂ« pĂ«r njĂ« mund tĂ« jenĂ« ndihmĂ«, pĂ«r njĂ« tjetĂ«r mund tĂ« jenĂ« barrĂ«â€.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm në këtë zhvendosje të prirjeve ushqimore është ndikimi i mediave sociale. Rrjetet janë kthyer në një hapësirë ku trupi nuk është më vetëm një element estetik, por edhe një mënyrë për të shprehur stil jetese, kontroll personal dhe sukses.

Sipas sociologes Marsi Simo, “rrjetet sociale kanĂ« krijuar njĂ« presion tĂ« heshtur estetik dhe funksional mbi trupin. Ato nuk diktojnĂ« vetĂ«m se si duhet tĂ« dukesh, por edhe çfarĂ« duhet tĂ« hash pĂ«r t’u dukur ‘siç duhet’”.

Në këtë kontekst, influencuesit e fitnesit dhe ushqyerjes janë kthyer në figura me ndikim, që jo vetëm promovojnë receta apo produkte të caktuara, por formësojnë edhe zakonet e konsumit.

“NĂ«pĂ«rmjet influencuesve, dieta me shumĂ« proteina Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nga njĂ« zgjedhje shĂ«ndetĂ«sore nĂ« njĂ« simbol kulture moderne, tĂ« lidhur me suksesin personal dhe pĂ«rkujdesjen pĂ«r veten”, vĂ«ren znj. Simo.

Ajo shton se “kemi kaluar nga modeli i ‘trupit tĂ« hollë’ qĂ« dominonte vitet 2000, tek ai i ‘trupit funksional’, ku muskujt dhe energjia pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« status dhe kontroll mbi veten.”

Ndikimi i këtij transformimi kulturor është i dukshëm edhe në sjelljen e konsumatorëve shqiptarë. Ata janë më të ndërgjegjshëm, më të interesuar për informacion dhe më të gatshëm për të ndjekur trende globale, sidomos kur këto përçohen nga figura të ndjekura në rrjetet sociale.

“Mediat sociale po e zhvendosin autoritetin nga mjekĂ«t dhe dietologĂ«t tradicionalĂ« te figura e influencuesit, duke krijuar njĂ« treg tĂ« ri ushqimor qĂ« mbĂ«shtetet mbi besimin dhe ndjekjen, jo gjithmonĂ« mbi shkencĂ«n”, thekson sociologia.

NĂ« fund, znj. Simo nĂ«nvizon se kjo uri pĂ«r proteina “nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m biologjike – Ă«shtĂ« edhe sociale. ËshtĂ« njĂ« formĂ« pĂ«rkatĂ«sie dhe ndjekjeje tĂ« modelit tĂ« suksesshĂ«m qĂ« diktohet online”.

Kjo e shpjegon mĂ« sĂ« miri faktin pse kĂ«rkesa pĂ«r produkte tĂ« pasura me proteina Ă«shtĂ« rritur ndjeshĂ«m dhe pritet tĂ« mbetet njĂ« tendencĂ« qĂ« do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« udhĂ«heqĂ« tregun ushqimor”.

Ndërsa tregu ushqimor shqiptar po ndjek në mënyrë gjithnjë e më të dukshme modelet globale, një nga ndryshimet më të mëdha është zhvendosja e raportit të konsumatorit me ushqimin: nga një marrëdhënie e ndërtuar mbi traditën, shijen dhe përkatësinë kulturore, drejt një qasjeje funksionale, e orientuar drejt trupit të shëndetshëm dhe mirëqenies personale.

Në këtë realitet të ri, buka me djathë nuk është më thjesht një vakt i shpejtë, nëse nuk ka proteinat e duhura, ajo ndoshta nuk përmbush pritshmëritë.

“Po krijohet njĂ« brez i ri konsumatorĂ«sh qĂ« nuk ushqehen pĂ«r tĂ« ngopur barkun, por pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur njĂ« standard tĂ« caktuar fizik apo emocional”, – thotĂ« sociologia Marsi Simo.

Kjo prirje ka potencial të ndryshojë jo vetëm mënyrën si konsumojmë, por edhe mënyrën si prodhojmë dhe tregtojmë.

 

Tendenca

Ndërsa tregu ushqimor shqiptar po ndjek në mënyrë gjithnjë e më të dukshme modelet globale, një nga ndryshimet më të mëdha është zhvendosja e raportit të konsumatorit me ushqimin: nga një marrëdhënie e ndërtuar mbi traditën, shijen dhe përkatësinë kulturore, drejt një qasjeje funksionale, të orientuar nga performanca e trupit dhe mirëqenia personale. Në këtë realitet të ri, buka me djathë nuk është më thjesht një vakt i shpejtë, nëse nuk ka proteinat e duhura, ajo ndoshta nuk përmbush pritshmëritë.

 

Si po e reflekton tregu

Rritja e kërkesës për ushqime të pasura me proteina nuk ka kaluar pa u vënë re edhe nga prodhuesit dhe tregtarët vendas. Disa marka shqiptare kanë nisur të përshtatin linjat e tyre të prodhimit për të ofruar produkte që i përgjigjen kësaj prirjeje të re.

Nga kosi me proteina të shtuara te snack-et me bazë mishi apo bishtajore, po vërehet një përpjekje për të qenë konkurrues jo vetëm me çmim, por edhe me përmbajtje ushqyese.

NĂ« raftet e supermarketeve shqiptare, po bĂ«hen gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« zakonshme etiketa qĂ« dikur pĂ«rdoreshin vetĂ«m nĂ« importet nga PerĂ«ndimi: “high-protein”, “low-carb”, “keto-friendly” apo “no added sugar”.

Këto etiketime nuk janë më vetëm mjet informues, por pjesë e strategjive të pozicionimit të markave, tregues i qartë se ushqimi nuk shitet më vetëm për shijen apo çmimin, por për mënyrën si përshtatet me identitetin dhe mënyrën e jetesës së konsumatorit.

NdĂ«rkohĂ«, platformat online tĂ« shitjes dhe zinxhirĂ«t e mĂ«dhenj tĂ« supermarketeve kanĂ« filluar tĂ« investojnĂ« nĂ« algoritme dhe kategori tĂ« personalizuara pĂ«r t’u dhĂ«nĂ« pĂ«rparĂ«si produkteve qĂ« pĂ«rputhen me kĂ«to kĂ«rkesa tĂ« reja.

Kërkimi për produkte të pasura me proteina është tashmë një kategori më vete, ndërsa klientët që ndjekin dieta specifike marrin rekomandime të personalizuara, duke e shndërruar përvojën e blerjes në një proces më të ndërgjegjshëm dhe më të informuar.

Rritja e vetëdijes ka ndikuar edhe në industrinë e shërbimit ushqimor.

Restorantet, veçanërisht ato urbane dhe të frekuentuara nga të rinjtë, kanë filluar të përfshijnë në menutë e tyre ushqime që theksojnë përmbajtjen e proteinave, nga tasa me mish të bardhë dhe drithëra të plotë, te alternativat vegjetariane me bazë thjerrëza, tofu apo qiqra.

Megjithatë, për prodhuesit vendas, ky transformim nuk vjen pa sfida. Përshtatja me standardet ndërkombëtare të etiketimit dhe certifikimeve është një proces që kërkon investim në teknologji, përmirësim të transparencës dhe komunikim më të saktë me konsumatorin.

Pa këto elemente, edhe produktet më cilësore mund të humbasin terren në një treg që po udhëhiqet gjithnjë e më shumë nga ndikimi vizual, rrjetet sociale dhe miratimi i influencuesve.

Kjo e bĂ«n “urinĂ« pĂ«r proteina” jo thjesht njĂ« çështje tĂ« zgjedhjeve personale, por njĂ« dinamikĂ« ekonomike qĂ« po riformĂ«son tregun ushqimor dhe mĂ«nyrĂ«n si kompanitĂ« ndĂ«rtojnĂ« produktin, komunikimin dhe imazhin e tyre.

 

“Biznesi i urisĂ«â€Â 

“Biznesi i urisĂ«â€Â nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht ai qĂ« siguron ushqim, por ai qĂ« kupton dĂ«shirat e reja: fizike, estetike dhe emocionale, tĂ« konsumatorit modern.

 

Çmimet /

Protein Bar – 250 lekĂ«

Kefir – 240 lekĂ«

Mish pule: fileto 550 lekë/kg; pula 460 lekë/kg

Vezë: 35 lekë kokrra mesatarisht

Abonimi mujor me ushqim me bazë proteinike: 18 mijë lekë / 1 vakt dhe 1 snack

Protein Powder – 5000 lekĂ« mesatare

 

 

The post Biznesi i “urisĂ«â€, shqiptarĂ«t po braktisin dietat me pak kalori pĂ«r ushqimet e pasura me proteina appeared first on Revista Monitor.

↗

Kostot ekonomike të ndryshimeve klimatike

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

ShqipĂ«ria duhet tĂ« ndĂ«rtojĂ« bazĂ«n e tĂ« dhĂ«nave mbi speciet “pushtuese” dhe tĂ« rrisĂ« bashkĂ«punimin ndĂ«rkufitar

 

Prof. Asoc. Dr. Rigers Bakiu*

 

Shumë përpjekje në kërkimet shkencore janë investuar nga grupe të ndryshme shkencëtarësh në kuptimin e ndikimeve ekologjike të specieve alloktone apo të huaja, ku një pjesë e tyre janë edhe invazive (IAS në gjuhën angleze) nëpër ekosisteme, por studimet empirike rreth efekteve ekonomike janë vërtet në numër të kufizuar aktualisht (Cuthbert et al., 2021).

Për këtë arsye, ishte grupi shkencor i udhëhequr nga Cuthbert, në vitin 2021, i cili, duke përdorur një bazë të dhënash gjithëpërfshirëse në nivel global, përcaktoi modelet dhe trendet në kostot ekonomike të llojeve alloktone invazive ujore, duke shqyrtuar:

(i) shpërndarjen e këtyre kostove nëpër grupet taksonomike, rajonet gjeografike dhe tipologjitë e kostove;

(ii) dinamikën kohore të kostove globale; dhe

(iii) boshllëqet e njohurive, veçanërisht krahasuar me llojet alloktone invazive tokësore.

Në këtë studim, bazuar në kostot e regjistruara nga literatura ekzistuese, kostoja globale e IAS ujore rezultoi të përmblidhej në 345 miliardë dollarë amerikanë, me shumicën që i atribuohej jovertebrorëve (62%), të ndjekur nga vertebrorët (28%) dhe më pas bimët (6%).

Interesant rezultoi fakti se vetëm 10 gjinitë ujore me kostot më të larta të dokumentuara përbënin 304 miliardë dollarë amerikanë (88%) të kostove totale (Figura 1).

Këto gjini përfshinin katër jovertebrorë, tre vertebrorë (midis tyre edhe një gjini peshqish) dhe tre bimë.

Kostot totale monetare tĂ« 10 gjinive alloktone invazive ujore me kostot mĂ« tĂ« larta tĂ« shpenzimeve pĂ«r dĂ«met dhe menaxhimin e tyre, sĂ« bashku me informacionin specifik tĂ« specieve qĂ« i pĂ«rkasin secilĂ«s gjini. Vini re se “Menaxhimi” korrespondon me shpenzimet qĂ« lidhen me aktivitete tĂ« tilla si parandalimi, kontrolli, zhdukja dhe kĂ«rkimi shkencor, ndĂ«rsa “I pĂ«rzier” Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rzierje e tipologjive tĂ« kostos.

 

Referuar studimit të Cuthbert dhe kolegëve të tij (2021), kostot më të mëdha u raportuan në Amerikën e Veriut (48%) dhe Azi (13%) dhe ishin kryesisht rezultat i dëmeve në burime (74%); vetëm 6% e kostove të regjistruara ishin nga menaxhimi.

Magnituda dhe numri i kostove të raportuara ishin më të larta në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe për njësitë taksonomike gjysmë-ujore. Interesante ishte se për shumë vende dhe specie të njohura ujore alloktone nuk ekzistonin të dhëna rreth kostove të raportuara, veçanërisht në Afrikë dhe Azi.

Më specifikisht, kostot në Europë dhe Amerikën e Jugut përbënin së bashku 12% (41 miliardë dollarë amerikanë) të kostove totale të raportuara, ndërsa Afrika, Ishujt e Oqeani-Paqësor dhe Antarktida-Subantarktike së bashku përbënin 0.6% (2.1 miliardë dollarë amerikanë).

Lidhur me tipologjitë e kostove, 74% (256 miliardë dollarë amerikanë) e kostove globale lidhen me dëmet e niveleve të ndryshme, ndërsa vetëm 6% (21 miliardë dollarë amerikanë) përbëhen nga shpenzime të lidhura me menaxhimin.

Shpenzimet e përziera (domethënë, të dhënat e kombinuara të dëmeve dhe shpenzimeve të lidhura me menaxhimin) përbënin 20% të kostove globale (68 miliardë dollarë amerikanë).

Prandaj, një analizë e thelluar e rrjetëzimit zbuloi lidhshmëri të kufizuar midis vendeve, duke treguar raportim të ndryshëm të kostove, sipas Cuthbert dhe kolegëve të tij (2021).

Kostot e IAS ujore janë rritur në dekadat e fundit me disafish, duke arritur të paktën 23 miliardë dollarë amerikanë në vitin 2020.

Sipas autorëve të këtij studimi, kostot ka të ngjarë të jenë dukshëm të nënpërfaqësuara krahasuar me IAS tokësore, pasi vetëm 5% e kostove të raportuara ishin nga speciet ujore, pavarësisht se 26% e llojeve alloktone të njohura ishin ujore.

Përveç kësaj, vetëm 1% e kostove të invazivitetit ujor ishin nga speciet detare.

Por le të kthehemi dhe të japim një përshkrim rreth dëmeve që të tilla lloje alloktone invazive sjellin në ekosistemet e reja që ato pushtojnë me praninë e pasardhësve të tyre.

Speciet alloktone invazive ujore dihet se bëhen pushtuese me një shkallë më të lartë sesa organizmat e introduktuar në ekosisteme të reja tokësore dhe shkalla aktuale e invazivitetit tejkalon shumë atë të periudhave të tjera gjeologjike, sipas Havel dhe kolegëve të tij, në studimin e publikuar në vitin 2015.

IAS-et mund tĂ« shkaktojnĂ« dĂ«me tĂ« rĂ«nda nĂ« ekosistemet qĂ« kanĂ« pushtuar duke pĂ«rdorur burime, qĂ« pĂ«rndryshe do tĂ« pĂ«rdoreshin nga organizmat vendas dhe nganjĂ«herĂ« duke i tejkaluar speciet vendase qĂ« ekzistojnĂ« nĂ« njĂ« vend (apo nikie ekologjike) tĂ« ngjashĂ«m [9] ose duke u bĂ«rĂ« “inxhinierĂ« mjedisorĂ«â€ e duke shkaktuar njĂ« ndryshim tĂ« shpejtĂ« tĂ« ekosistemit natyror ku janĂ« vendosur pĂ«rfundimisht (Havel et al., 2015).

Shpesh këto IAS rriten e shumohen në mungesë të grabitqarëve natyrorë, duke u lejuar atyre të rriten me shpejtësi për sa u përket përmasave të popullatave përkatëse.

Rritja eksponenciale e të tilla popullatave largon lëndët ushqyese thelbësore si fosfori nga sedimentet dhe i varfëron këto burime, duke ulur numrin e specieve vendase që kanë qasje në të njëjtat burime.

Përveç kësaj, ndikimet negative ekonomike të IAS parashikohen në sektorët e bujqësisë, transportit detar dhe peshkimit, të cilat variojnë nga disa miliona në miliarda dollarë çdo vit, ndërsa popullatat e IAS vazhdojnë të rriten, sipas Lovell, në publikimin e vitit 2006.

Pra, në një vështrim të përgjithshëm të literaturës dhe duke konsideruar disa autorë, kostot e llojeve alloktone (IAS) ujore janë vërtet të konsiderueshme, por ka të ngjarë të mos raportohen sa duhet.

Të tilla kosto janë rritur me kalimin e kohës dhe pritet të vazhdojnë të rriten me pushtimet e ardhshme (Cuthbert et al., 2021).

Në nivel global, aktualisht kërkohet rritja dhe përmirësimi i raportimit të kostove nga menaxherët, praktikuesit dhe studiuesit për të zvogëluar boshllëqet ekzistuese në njohuri.

Kjo vlen edhe për një vend të vogël si Shqipëria, me burime njerëzore dhe financiare të kufizuara, ku vëmendja është e përqendruar ekskluzivisht në kapitalin material. Pak kosto janë investime proaktive në nivel global, ku në listën e të tilla vendeve përfshihen SHBA dhe vendet e Bashkimit Europian.

Rritja e shpenzimeve të menaxhimit të llojeve alloktone invazive është urgjente për të parandaluar dhe për të kufizuar dëmet aktuale dhe të ardhshme nga këto lloje në ekosistemet ujore, ku në një pjesë të mirë të tyre, në vendet e Mesdheut, përfshirë edhe Shqipërinë, shërbejnë për të ofruar shërbimet turistike.

Në Mesdhe, midis viteve 1990 dhe 2017, shumica e kostove nga pushtimi i llojeve alloktone u regjistruan në pjesën perëndimore të Europës: Spanjë (12.47 miliardë dollarë), Francë (10.85 miliardë dollarë) dhe Itali (680.76 milionë dollarë), sipas studimit të publikuar në 2021 nga Kourantidou dhe kolegët e tij (Figura 2).

Kostot ishin gjithashtu të larta në Libi (593.04 miliardë dollarë). Shuma e kostove në 11 vendet e mbetura, për të cilat ishin të disponueshme të dhëna (domethënë Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Qiproja, Egjipti, Greqia, Izraeli, Malta, Mali i Zi, Sllovenia dhe Turqia), rezultoi të ishte relativisht më e ulët, duke vërtetuar numrin e ulët të hyrjeve me kostot e dëmeve dhe menaxhimit të tyre, në krahasim me katër vendet e përmendura më parë.

Gjithsesi, në rastin e Shqipërisë (Figura 2), ku kostot e observuara janë rreth 11 milionë dollarë, kur e krahasojmë me vendin fqinj (Greqinë), me një sipërfaqe dhe numër popullsie disafish më të madh se ajo e Shqipërisë, e me kosto të observuara prej rreth 55 milionë dollarësh amerikanë, del qartë se duhet të kryhet një menaxhim më i mirë i llojeve alloktone invazive, qofshin tokësore apo ujore, pasi edhe në këtë mënyrë mund të uleshin shpenzimet për kostot nga dëmet e shkaktuara nga llojet invazive.

Kostot e raportuara tĂ« IAS nĂ« vendet e pellgut tĂ« Mesdheut gjatĂ« periudhĂ«s 1990–2017. NĂ«n-grafikĂ«t shfaqin (a) kostot totale (kostot e observuara dhe potenciale) dhe (b) vetĂ«m kostot e observuara. n = numri i hyrjeve tĂ« kostos nĂ« bazĂ«n e tĂ« dhĂ«nave tĂ« InvaCost, B: Miliarda, M: Miliona, K: MijĂ«ra. RrathĂ«t nxjerrin nĂ« pah vendet e vogla (Andorra, Gjibraltari, Monako, San Marino, Qyteti i Vatikanit, tĂ« gjitha pa kosto tĂ« regjistruara). KufijtĂ« kombĂ«tarĂ« bazohen nĂ« tĂ« dhĂ«nat nga https://gadm.org/data.html dhe janĂ« vetĂ«m pĂ«r qĂ«llime ilustrimi. Qiproja pĂ«rfaqĂ«sohet si njĂ« njĂ«si e vetme gjeografike; tĂ« gjitha kostot ishin nga pjesa greke. Projeksioni i HartĂ«s: World Mercator.

 

Në publikimin e vitit 2021 të Kourantidou dhe kolegëve të tij (Figura 2), shumica e specieve tokësore zënë zona që përbëjnë vërtet shqetësim për ekonominë dhe njerëzit që jetojnë në to, përfshirë toka të kultivuara ose pyje. Edhe në këtë studim nuk është identifikuar ndonjë model i qartë për pushtimet ujore, i cili mund të pasqyrojë, ndër faktorë të tjerë, nënraportimin e pushtimeve në ekosistemet ujore.

Me 42% të vendeve në pellgun e Mesdheut që mungojnë plotësisht në bazën e të dhënave të publikimit (Kourantidou et al., 2021), shumë pak kosto të regjistruara nga shumica dërrmuese e pjesës tjetër dhe veprime kolektive për luftimin e pushtimeve nga llojet alloktone invazive, të cilat mungojnë kryesisht në pellgun e Mesdheut, bëhet e qartë se ekziston një nevojë urgjente për raportim gjithëpërfshirës, të vendosur dhe të standardizuar se si pushtimet ndikojnë në mirëqenien njerëzore, sociale dhe ekonomike.

Ky është veçanërisht rasti në mjediset ujore, e sidomos në Detin Mesdhe, i cili njihet të jetë ndër më të pushtuarit në botë (Kourantidou et al., 2021).

Përpjekjet duhet të adresohen në krijimin e bazës së të dhënave me specifikimet e taksoneve pushtuese me rrezik të lartë dhe/ose me ndikim të lartë dhe identifikimin me më shumë saktësi të shkallës hapësinore dhe kohore të ndikimeve të realizuara dhe të pritura.

Investimet në standardizimin, si të kostove të dëmeve, ashtu edhe të menaxhimit (Iacona et al., 2018; Diagne et al., 2021), mund të jenë me vlerë të madhe për një kuptim më të mirë kolektiv të ndikimeve në nivel kombëtar apo rajonal të pushtimit nga llojet invazive, e sidomos ato ujore, ku informacioni është shumë më i kufizuar jo vetëm në Shqipëri.

Drejtimi tjetër do të ishte ai i përpjekjeve për hartimin e politikave bashkëpunuese ndërkufitare, që mund të ndihmojnë në zbutjen e ndikimeve në nivel kombëtar apo edhe në Mesdhe, një nga pikat më të pasura të biodiversitetit në botë.

 

*Departamenti i Akuakulturës dhe Peshkimit, Fakulteti i Bujqësisë dhe Mjedisit, Universiteti Bujqësor i Tiranës

Albanian Center for Environmental Protection and Sustainable Development

 

 

The post Kostot ekonomike të ndryshimeve klimatike appeared first on Revista Monitor.

↗

Sa kushton një vakt në restorant? Më i liri Durrësi, më i shtrenjti Jugu

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Të dhënat për qytetet kryesore, ku paguan më pak dhe ku më shumë

 

Çmimet nĂ« restorantet shqiptare mbeten ndĂ«r mĂ« tĂ« pĂ«rballueshmet nĂ« rajon, por dallimet mes qyteteve janĂ« tĂ« ndjeshme.

Një darkë për dy persona në bregdet kushton më shumë se në veri apo në qytetet e tjera brenda vendit, ndërsa mishi i viçit dhe peshku mbeten kategoritë më të shtrenjta.

NjĂ« pĂ«rmbledhje e çmimeve nĂ« restorante nĂ« dhjetĂ« qytete tĂ« ShqipĂ«risĂ«, e pĂ«rpunuar nga “Monitor”, tregon se njĂ« vakt nĂ« restorant vijon tĂ« mbetet ekonomik pĂ«r shumicĂ«n e qytetarĂ«ve dhe turistĂ«ve, por me diferenca tĂ« qarta sipas zonĂ«s dhe llojit tĂ« gatimit.

NĂ« TiranĂ«, njĂ« darkĂ« standarde me mish viçi (1 500–2 200 lekĂ«), njĂ« sallatĂ« (400–700 lekĂ«) dhe njĂ« gotĂ« vere (300–600 lekĂ«) mund tĂ« shkojĂ« rreth 2 100–3 500 lekĂ« nĂ« total – ose 19–30 euro.

Sipas menaxherit të Restorant Tymi, një nga më të frekuentuarit në kryeqytet, turistët janë të befasuar nga raporti cilësi-çmim.

“PĂ«r njĂ« darkĂ« tĂ« plotĂ« me mish viçi, sallatĂ« dhe njĂ« gotĂ« verĂ«, klienti mesatar shpenzon rreth 15–18 euro”, – thotĂ« ai pĂ«r “Monitor”, duke shtuar se ka njĂ« interes nĂ« rritje pĂ«r gatimet tradicionale dhe pijet artizanale, veçanĂ«risht nga turistĂ«t italianĂ« dhe nordikĂ«.

NĂ« qytetet bregdetare si Vlora dhe Saranda, çmimet janĂ« mĂ« tĂ« larta pĂ«r gatimet me peshk. NjĂ« pjatĂ« me levrek apo kocĂ« varion nga 1 200 deri nĂ« 1 500 lekĂ«, ndĂ«rsa nĂ« restorantet me pamje nga deti mund tĂ« shkojĂ« deri nĂ« 1 700 lekĂ« nĂ« SarandĂ«.

Nga ana tjetĂ«r, qytetet si Shkodra, Gjirokastra apo Elbasani ofrojnĂ« çmime ndjeshĂ«m mĂ« tĂ« ulĂ«ta. NĂ« ShkodĂ«r, njĂ« pjatĂ« me mish derri fillon nga 400 lekĂ«, njĂ« birrĂ« kushton 150–300 lekĂ«, ndĂ«rsa njĂ« sallatĂ« bazĂ« ofrohet pĂ«r 250–300 lekĂ«.

Edhe për pijet, Shqipëria mbetet konkurruese.

NjĂ« koktej nĂ« bar-restorant varion nga 600 deri nĂ« 13 00 lekĂ«, ndĂ«rsa njĂ« birrĂ« 0.5 litra zakonisht kushton nga 250 nĂ« TiranĂ« deri nĂ« 500 lekĂ« nĂ« SarandĂ«, me çmimet mĂ« tĂ« ulĂ«ta tĂ« regjistruara sĂ«rish nĂ« qytetet veriore.

TuristĂ«t konfirmojnĂ« se kuzhina shqiptare Ă«shtĂ« njĂ« nga arsyet kryesore pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar mĂ« gjatĂ«. “Nuk e prisja qĂ« nĂ« kryeqytet tĂ« ha kaq mirĂ« me mĂ« pak se 20 euro.

NĂ« RomĂ« do tĂ« paguaja dyfishin”, – thotĂ« Anna, turiste nga Italia, duke nĂ«nvizuar avantazhin e pĂ«rballueshmĂ«risĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.

Kjo diferencĂ« e çmimeve nuk vjen nga cilĂ«sia e shĂ«rbimit, por nga volumi i kĂ«rkesĂ«s dhe zhvillimi mĂ« i ngadaltĂ« turistik nĂ« disa prej kĂ«tyre qyteteve – shprehet Enri Jahaj, krehu i ShoqatĂ«s sĂ« Bareve dhe Restoranteve

Sipas Altin PrengĂ«s, “çmimet janĂ« tĂ« lira pĂ«r shkak tĂ« kostos sĂ« lirĂ« tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore” duke krijuar kushte tĂ« favorshme pĂ«r udhĂ«tarĂ« individualĂ«, çifte apo familje qĂ« zgjedhin ShqipĂ«rinĂ« pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rballueshmĂ«risĂ« sĂ« saj.

Kjo u jep një avantazh shtesë destinacioneve më pak të vizituara, të cilat ofrojnë autenticitet dhe mikpritje tradicionale, pa koston e lartë të turizmit masiv.

 

 

Lënda e parë e shtrenjtë, por sekreti i suksesit të pjatave shqiptare

Edhe pse lënda e parë nga tregu vendas në sektorin e bareve dhe restoranteve është shumë më e shtrenjtë se importi për shkak të mungesës, çmimet e ushqimit në Shqipëri vazhdojnë të mbeten relativisht të përballueshme.

Sipas Enri Jahajt, kryetarit të Shoqatës së Bareve dhe Restoranteve, kjo ndodh për shkak të fuqisë punëtore të lirë dhe bashkëpunimit që mbajnë kostot nën kontroll.

Jurgen Bame nga “Era Restaurant”, shton se oferta e çmimeve tĂ« pĂ«rballueshme Ă«shtĂ« njĂ« nga arsyet kryesore qĂ« tĂ«rheq turistĂ«t, sidomos ata me buxhete mĂ« tĂ« kufizuara, ndĂ«rsa Altin Prenga, pronar dhe shef kuzhine i “Mrizi i Zanave”, thekson se lĂ«ndĂ«t e para nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« tĂ« shtrenjta, ndaj nuk mund tĂ« konsiderohen ushqimet shqiptare si tĂ« lira.

Ai sqaron se konkurrenca dhe përpjekjet për prodhim mbajnë çmimet nën kontroll, por nuk do të donte që ushqimet të ishin më të lira, sepse çmimi duhet të jetë i drejtë dhe i balancuar me cilësinë që ofrohet.

Z. Prenga nënvizon se çmimi i drejtë është ai që i përgjigjet vlerës reale të produktit dhe eksperiencës që klienti merr.

Ai përmend se përdorimi i produkteve vendase është baza e suksesit të restorantit të tij dhe një element kyç për ruajtjen e identitetit të kuzhinës shqiptare.

Produktet lokale ndihmojnë që të ruhet cilësia dhe ndikojnë pozitivisht në ekonominë e biznesit, duke qenë një motiv kryesor për punën e tij.

Altin Prenga thekson se origjina e produkteve vendase është kyçe për cilësinë e ushqimit shqiptar.

Ai shprehet se “lopĂ«t janĂ« gjysmĂ« tĂ« egra, prandaj mishi Ă«shtĂ« mĂ« i fortĂ« dhe mĂ« autentik” dhe pĂ«rmend se “mangĂ«sia e bujqĂ«sisĂ« intensive na ka dhĂ«nĂ« njĂ« rrjet tĂ« shkurtĂ«r mes prodhuesit tĂ« vogĂ«l dhe konsumatorit, qĂ« garanton freskinĂ« e perimeve dhe frutave”.

Sipas tij, “kjo lidhje e drejtpĂ«rdrejtĂ« mes prodhuesve dhe konsumatorĂ«ve Ă«shtĂ« forca jonĂ«, edhe pse nuk jemi tĂ« organizuar mirĂ« dhe nuk kemi luks nĂ« prodhim”.

Z. Prenga thotë se falë produkteve vendase, gastronomia shqiptare ruan një identitet të fortë që tërheq jo vetëm vendasit, por edhe turistët.

“MundĂ«sia pĂ«r tĂ« shijuar njĂ« vakt tĂ« plotĂ«, tĂ« shijshĂ«m dhe me produkte lokale, me njĂ« çmim tĂ« arsyeshĂ«m, Ă«shtĂ« njĂ« nga pikat e forta tĂ« pĂ«rvojĂ«s turistike nĂ« ShqipĂ«ri” – shprehet z. Bame.

 

 

The post Sa kushton një vakt në restorant? Më i liri Durrësi, më i shtrenjti Jugu appeared first on Revista Monitor.

↗

Restorantet më të vlerësuara në Tripadvisor

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Bazuar në të dhënat nga platforma Tripadvisor, disa prej restoranteve më të vizituara dhe më të vlerësuara në Shqipëri janë bërë tashmë pika referimi për turistët e huaj dhe vendas që kërkojnë eksperienca autentike kulinare.

Në Tiranë, në krye të listës qëndrojnë Smoke House, Kripe dhe Piper dhe Ujvara Restaurant, secili me një vlerësim maksimal prej 4.9 yjesh, dhe me mbi 1300 komente për dy të parat, çka tregon jo vetëm cilësi të lartë në shërbim dhe gatim, por edhe popullaritet të konsoliduar mes vizitorëve.

Pranë tyre, restorante si Floga, The Crown, dhe Era Blloku, me vlerësime nga 4.7 në 4.8 yje, mbajnë pozita të forta në treg duke ofruar një përzierje të kuzhinës tradicionale me elemente moderne.

NdĂ«rkohĂ«, La Gioia Tirana rezulton me numrin mĂ« tĂ« madh tĂ« komenteve – 1402 – njĂ« tregues i drejtpĂ«rdrejtĂ« i volumit tĂ« vizitorĂ«ve tĂ« huaj.

Në Durrës, ndër më të vlerësuarit renditen Westwood Meathouse (4.9 yje, 701 komente) dhe Uma Food & Drinks (4.8 yje), ndërsa Restorant Mema House dhe Gusto di Mare ruajnë gjithashtu nota të larta për kuzhinën e tyre mesdhetare dhe miksin me ushqimin aziatik.

Vlora ka disa restorante me 4.9 yje si The Yacht Restaurant dhe Paradise Beach, të cilat kanë grumbulluar mbi 400 komente secila.

Restorantet Tre Forchette, Pizzeria Jonçe, dhe El Mar janë gjithashtu ndër zgjedhjet më të komentuara, me fokus të qartë në pjatat me bazë deti dhe produktet e zonës.

NĂ« Berat, Homemade Food Lili Ă«shtĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« vlerĂ«suarit me 4.9 yje dhe mbi 1200 komente – njĂ« sukses i dukshĂ«m pĂ«r njĂ« agroturizĂ«m qĂ« ofron gatime tĂ« thjeshta dhe autentike.

Pas tij vijnë Restaurant Klea, Eni Traditional Food dhe Piçolo Grande Amore, që ndajnë të njëjtin profil tradicional.

Edhe Gjirokastra shquhet pĂ«r oferta cilĂ«sore – Taverna Kardhashi ka mbi 1700 komente dhe 4.7 yje, ndĂ«rsa Restorantet Tradicionale Urat dhe Te Kalaja ruajnĂ« vlerĂ«sime tĂ« larta mbi 4.8.

Në Shkodër, ku kuzhina tradicionale dhe ndjeshmëria ndaj çmimeve po luajnë rol kyç në zgjedhjet e turistëve, renditen disa restorante me vlerësime të larta.

Pasta te Zenga, Bar Restorant Elita dhe Aroma Restaurant kanë nota nga 4.7 deri në 4.8 yje, duke treguar një përqafim të qartë të përzierjes mes recetave italiane dhe shqiptare.

Tradita Geg & Tosk dhe Arti’Zanave, me mbi 500 komente secila, konfirmojnĂ« tendencĂ«n drejt pĂ«rvojave autentike tĂ« shoqĂ«ruara nga ambientet tipike tĂ« qytetit.

NĂ« SarandĂ«, gastronomia mesdhetare Ă«shtĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« kĂ«rkuarat. Fish Restaurant Black Marlin, Sheqer Pikant, dhe The Mussel House Restaurant kanĂ« tĂ« gjitha vlerĂ«sime 4.8 yje dhe komente qĂ« kalojnĂ« shifrĂ«n 600–1400.

Kjo i bën ata ndër destinacionet më të vlerësuara jo vetëm në Jug, por në gjithë Shqipërinë bregdetare.

Po ashtu, Fourth Island, Oda e BabĂ«s, dhe L’arte Della Pizza mbajnĂ« qĂ«ndrueshmĂ«ri tĂ« lartĂ« nĂ« cilĂ«si dhe shĂ«rbim, duke u pĂ«rshtatur si me kĂ«rkesat e turistĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, ashtu edhe me ato tĂ« vizitorĂ«ve vendas.

Bazuar në komentet e turistëve të huaj, restorantet më të vlerësuara në Shqipëri po lënë përshtypje të shkëlqyera për cilësinë e ushqimit, ambientin dhe mikpritjen. Denver nga Britania e Madhe shkruan:

“Shkuam aty bazuar nĂ« komentet dhe duhet tĂ« them se i pĂ«rmbushi plotĂ«sisht pritshmĂ«ritĂ«. TĂ« katĂ«rt ne mbetĂ«m shumĂ« tĂ« befasuar nga shĂ«rbimi, ambienti dhe cilĂ«sia e shkĂ«lqyer e ushqimit, me njĂ« kosto shumĂ« tĂ« arsyeshme qĂ« ofronte vlerĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r paranĂ«â€.

Eduardo Gabriel nga Argjentina thekson: “Restorant i shkĂ«lqyer me shumĂ« opsione pĂ«r tĂ« zgjedhur. Kishte edhe pjata vegjetariane dhe vegane. E vizituam dy herĂ« dhe shĂ«rbimi ishte i jashtĂ«zakonshĂ«m.

Faleminderit shumë kamerierëve për trajtimin e tyre të ngrohtë dhe miqësor.

Provuam lazanja, patĂ«llxhanĂ« tĂ« mbushur, tavĂ« dhe Ă«mbĂ«lsira. Jemi nga Argjentina dhe mundĂ«m tĂ« porosisnim dhe tĂ« bisedonim nĂ« anglisht pa problem”.

Jasmin nga Spanja shkruan:

“Ksamili ka restorante qĂ« janĂ« me fat ose pa fat, por ky ishte njĂ« nivel tjetĂ«r. Menuja kishte çmime tĂ« ndryshme pĂ«r çdo buxhet. Midhjet ishin ndoshta mĂ« tĂ« mirat qĂ« kam ngrĂ«nĂ« ndonjĂ«herĂ« – thjesht tĂ« mrekullueshme.

Pas një darke të tmerrshme natën e mëparshme, kjo përvojë ishte fantastike.

Mendoj se do tĂ« kthehemi çdo natĂ« pĂ«r pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« pushimeve dhe ia vlen plotĂ«sisht. Vera e shtĂ«pisĂ« ishte e mirĂ« dhe me çmim tĂ« arsyeshĂ«m, shumĂ« kĂ«ndshĂ«m nĂ« njĂ« ambient tĂ« qetĂ«.”

NdĂ«rsa Angelike nga Danimarka thotĂ«: “Ishim tre (çift me fĂ«mijĂ«). MorĂ«m pjatĂ«n miks pĂ«r 1000 lekĂ«.

NjĂ« kĂ«naqĂ«si e vĂ«rtetĂ«. Pjata ishte e pĂ«rsosur, plot me shije, vĂ«rtet njĂ« kĂ«naqĂ«si. Edhe koncepti Ă«shtĂ« i shkĂ«lqyer. Faleminderit pĂ«r kĂ«tĂ« vakt tĂ« mrekullueshĂ«m.”

 

The post Restorantet më të vlerësuara në Tripadvisor appeared first on Revista Monitor.

↗

Vështirësohet pleqërimi, rritet me shpejtësi hendeku mes pensionit mesatar dhe pagës mesatare

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Rritja e kostove të jetesës vit pas viti nga shtrenjtimi i çmimeve ka gjasa të dëmtojnë më shumë pensionistët, pasi diferenca ndërmjet pensionit mesatar dhe pagës mesatare po rritet shumë shpejt.

Fuqia blerëse për pjesën tjetër të popullatës mbahet disi në kontroll nga rritja e pagave, ndërsa për pensionet mbrojtja është e papërfillshme.

Të dhënat e fundit zyrtare tregojnë një rënie të vazhdueshme të shkallës së zëvendësimit të pensioneve të pleqërisë si në zonat urbanë ashtu edhe për ata ruralë.

Shkalla e zëvendësimit matet si raporti midis pensionit mesatar dhe të ardhurave mesatare.

Në vitin 2020, shkalla e zëvendësimit për pensionet urbane të pleqërisë ishte 37.6%, por kjo ka rënë ndjeshëm në 31.2% në vitin 2024,  një rënie prej 6.4 pikë përqindje në pesë vjet.

Kjo do të thotë se pensionistët në qytete marrin gjithnjë e më pak për të kompensuar të ardhurat që kishin gjatë periudhës aktive të punës.

E njëjta tendencë vërehet edhe në zonat rurale, ku shkalla e zëvendësimit ka rënë nga 35.7% në vitin 2020 në 29.7% në vitin 2024. Në vitin 2023 dhe 2024, për herë të parë, kjo shkallë ra nën nivelin 30%.

Në vitin 2024 paga mesatare mujore bruto shënoi 79,500 lekë me rritje 47% nga viti 2020. Ndërsa pensioni mesatar urban në vitin 2024 ishte 19,609 lekë me rritje 24% nga viti 2020.

Kjo prirje është veçanërisht shqetësuese në kushtet e plakjes së popullsisë dhe uljes së kontributeve në sistemin e sigurimeve shoqërore.

Një shkallë më e ulët zëvendësimi nënkupton që të moshuarit po përballen me sfida të mëdha për të ruajtur standardin e jetesës pas daljes në pension.

Rënia e shkallës së zëvendësimit është një tregues i dobësimit të rolit mbrojtës të sistemit publik të pensioneve.

Në mungesë të reformave të qëndrueshme, pensionet nuk po arrijnë të ruajnë një lidhje të mjaftueshme me të ardhurat reale dhe inflacionin, duke i lënë pensionistët gjithnjë e më të pambrojtur financiarisht.

Rënia e shkallës së zëvendësimit të pensioneve ka pasoja të drejtpërdrejta dhe të ndjeshme mbi cilësinë e jetës së pensionistëve, të cilat prekin aspektet ekonomike, sociale dhe shëndetësore.

Diferenca ndërmjet pagës mesatare dhe pensionit mesatar nuk është thjesht çështje financiare, por një problem social me pasoja të gjera për mirëqenien e të moshuarve dhe kohezionin e shoqërisë.

Ruajtja e një standardi të pranueshëm jetese për pensionistët është treguesi më i qartë i zhvillimit dhe drejtësisë sociale në një vend./ B.Hoxha

 

Burimi: ISSH – Shkalla e zĂ«vendĂ«simit tĂ« pensioneve (tĂ« ardhurave) llogaritet si raport i pensionit mesatar

The post Vështirësohet pleqërimi, rritet me shpejtësi hendeku mes pensionit mesatar dhe pagës mesatare appeared first on Revista Monitor.

↗

Një valë e re entuziazmi nga investitorët e thjeshtë po ndryshon rrënjësisht tregjet financiare

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Fajin e kanĂ« aplikacionet dhe investitorĂ«t amatorĂ« (tĂ« quajtur “DORKs”), jo ndihmat direkte financiare, shkruan The Economist

 

Një valë e re tregtie nga investitorët e vegjël po riformëson tregjet financiare. Fajin e kanë teknologjia dhe investitorët e vegjël, jo ndihmat e pandemisë 

InvestitorĂ«t kanĂ« dobĂ«si pĂ«r akronimet. KohĂ«t e fundit, ata kanĂ« pĂ«rqafuar tregtinĂ« TACO (Trump Always Chickens Out – Trump gjithmonĂ« tĂ«rhiqet). MĂ« parĂ« ishin tĂ« dashuruar pas aksioneve FAANG (Facebook, Apple, Amazon, Netflix dhe Google).

Gjatë krizës së borxhit sovran në Europë në vitet 2010, tregtarët u shqetësuan për PIIGS (Portugalia, Italia, Irlanda, Greqia dhe Spanja). Një kujtesë e mirë për akronimet është një aset i vlefshëm për çdo historian financiar.

Por aksionet DORK mund tĂ« jenĂ« mĂ« pak tĂ« njohura. Ato pĂ«rfshijnĂ« Krispy Kreme (DNUT), Opendoor, Rocket Companies dhe Kohl’s.

Këto kompani, një zinxhir dyqanesh me produkte pastiçerie, një agjenci pasurish të paluajtshme, një ofrues kredish hipotekore dhe një shitës tradicional me pakicë, kanë vlera tregu që variojnë nga 650 milionë deri në 31 miliardë dollarë.

Ajo që i lidh këto kompani është mungesa e interesit nga fondet spekulative, të cilat janë pozicionuar fuqishëm kundër tyre.

Nga ana tjetĂ«r, kanĂ« ngjallur interes tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nga investitorĂ«t e vegjĂ«l, tĂ« cilĂ«t po blejnĂ« masivisht aksionet me shpresĂ«n qĂ« ata qĂ« kanĂ« shitur aksionet nĂ« pritje tĂ« rĂ«nies (shitje e shkurtĂ«r), tĂ« detyrohen t’i blejnĂ« sĂ«rish, duke rritur çmimin.

Vetëm gjatë korrikut, çmimi i Opendoor u rrit me mbi 500% përpara se të binte sërish. Ka nisur një tjetër valë spekulative rreth aksioneve që bëhen virale në rrjetet sociale, të quajtura meme stocks.

Kjo reflekton entuziazmin e tepruar që, katër vite më parë, çoi në rritjen galopante të çmimeve të GameStop dhe AMC, një rrjet kinemash. Edhe atëherë, si tani, tregtimet e vrullshme kishin pak lidhje me performancën financiare të kompanive.

Në atë periudhë, aktiviteti spekulativ u justifikua me stimujt financiarë të dhënë gjatë pandemisë nga qeveria dhe normat e ulëta të interesit.

Por sot, ky shpjegim duket më pak bindës. Entuziazmi i sotëm, ndoshta, pasqyron ndryshimet në teknologjinë e investimit të disponueshme për investitorët e vegjël.

Vala spekulative e ditĂ«ve tĂ« sotme shkon pĂ«rtej aksioneve “meme”.

KĂ«rkimi i analistĂ«ve tĂ« Goldman Sachs sugjeron se tregtia spekulative (nĂ« aksione tĂ« lira, kompani pa fitim dhe firma me vlerĂ«simet mĂ« tĂ« larta) ka arritur nivele qĂ« janĂ« parĂ« vetĂ«m dy herĂ« mĂ« parĂ«: gjatĂ« bumit tĂ« fundit qĂ« kulmoi nĂ« vitin 2021 dhe gjatĂ« “flluskĂ«s sĂ« dotcom” nĂ« fund tĂ« viteve ’90.

Edhe pse aktiviteti aktual mbetet mĂ« i ulĂ«t se ato kulme, Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« i lartĂ« se ç’ështĂ« konsideruar mĂ« parĂ« si “normal”.

 

 

Shenjat e tjera tĂ« etheve spekulative janĂ« kudo. Transaksionet me opsione “zero-ditore” – kontrata qĂ« skadojnĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« dhe preferohen nga tregtarĂ«t ditorĂ«, janĂ« rritur ndjeshĂ«m nĂ« vitet e fundit.

Sipas Cboe Global Markets, një bursë financiare, një rekord prej 2.1 milionë kontratash, u tregtuan në tremujorin e dytë të vitit 2025, nga 1.4 milionë një vit më parë.

Bursa vlerëson se investitorët e vegjël përbëjnë të paktën gjysmën e kësaj tregtie.

Në vitet 2020 dhe 2021, kombinimi i politikave të lirshme monetare dhe fiskale u cilësua si faktori kryesor që nxiti spekulimin.

Stimujt financiarë të kohës së pandemisë shpërndanë para direkt te tregtarët e rinj, pikërisht në kohën kur të gjithë ishin të detyruar të qëndronin në shtëpi.

Robin Greenwood, Toomas Laarits dhe Jeffrey Wurgler, tre akademikë, e testuan këtë teori në vitin 2023.

Ata zbuluan se ndihmat si në Hong Kong, ashtu edhe në SHBA, shkaktuan një rritje jonormale të çmimit të aksioneve të preferuara nga investitorët e vegjël.

 

Po sot?!

Por kjo nuk mund të jetë arsyeja sot. Ndihmat e fundit janë shpërndarë katër vjet më parë. Ndërkohë, politika monetare është shtrënguar: bilanci i Rezervës Federale është ngushtuar dhe obligacionet dhjetëvjeçare kanë yield mbi 4%.

Sipas studiuesve të Rezervës Federale të San Franciskos, kursimet e amerikanëve nga periudha e pandemisë janë shpenzuar që prej më shumë se një viti.

Megjithatë, edhe pa ndihmën e qeverisë, investitorët e vegjël me etje për spekulim po vazhdojnë të transformojnë tregjet. Sot ata përbëjnë rreth 20% të volumit total të tregtisë në SHBA.

Kjo është më pak se kulmi i vitit 2021 prej 24%, por shumë më lart sesa norma 10-16% e viteve 2010.

Ky ndryshim nuk është nxitur nga stimujt e qeverisë, por nga teknologjia. Aplikacionet për tregtinë e aksioneve u kanë dhënë individëve akses të lehtë në levë financiare dhe një gamë të gjerë titujsh për të zgjedhur.

Nuk Ă«shtĂ« pĂ«r t’u habitur qĂ« çmimi i aksioneve tĂ« Robinhood, njĂ« ndĂ«r ndĂ«rmjetĂ«sit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj dixhitalĂ«, Ă«shtĂ« rritur me 169% kĂ«tĂ« vit. Investimi po tĂ«rheq gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« amerikanĂ« nga shtresa tĂ« ndryshme.

Sipas JPMorgan Chase, gjithnjë e më shumë klientë të bankës po transferojnë para drejt llogarive të investimit. Pjesa e klientëve me të ardhura të larta që kanë vepruar kështu është dyfishuar midis viteve 2015 dhe 2023.

Për klientët me të ardhura të ulëta, kjo pjesë është katërfishuar.

Përtej spekulimit të shtuar, pasojat afatgjata të një tregu më të mbizotëruar nga investitorët e vegjël mbeten të paqarta. Disa investitorë shqetësohen se efekti është tashmë negativ.

Cliff Asness, themelues i fondit kuantik AQR, mendon se ky është ndoshta faktori më i madh në rënien e efikasitetit të tregut.

“Teknologjia, tregtia e projektuar tĂ« duket si lojë nĂ« telefonin tuaj dhe rrjetet sociale nĂ« veçanti mbajnĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« mĂ« tĂ« madhe”, shkroi ai nĂ« vitin 2024.

Prova e vërtetë do të vijë gjatë një krize të ardhshme serioze. Kur S&P 500 ra në fillim të këtij viti me mbi 20%, tregtarët e vegjël përfituan menjëherë nga ulja e çmimeve dhe pasoi një rikuperim i shpejtë.

Por ajo rënie ishte e lehtë krahasuar me standardet historike. Nëse ndodh një tkurrje më e thellë, e shoqëruar me recesion, a do të jenë blerësit e DORK dhe shokët e tyre po aq të guximshëm? Herët a vonë, investitorët do ta zbulojnë.

The post Një valë e re entuziazmi nga investitorët e thjeshtë po ndryshon rrënjësisht tregjet financiare appeared first on Revista Monitor.

↗

MĂ«sim me fokus tek efikasiteti

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Universitetet e falimentuara të Mbretërisë së Bashkuar po kërkojnë modele më të lira. Ata nuk kanë arritur të përshtaten me kërkesat e tregut të gjerë, shkruan The Economist

 

Ndërsa viti akademik në Britani ka përfunduar, universitetet ndodhen në një krizë financiare më të thellë se një student që ka shpenzuar gjithçka gjatë pushimeve verore.

Zyra për Studentët, një organ rregullator, vlerëson se katër në dhjetë universitete po operojnë me humbje.

Sipas një sondazhi me 60 institucione nga grupi Universities UK (UUK), gjysma kanë mbyllur programe studimi për të kursyer para. Durham ka larguar 200 punonjës; Newcastle një numër të ngjashëm.

Sindikatat pretendojnë se një plan kursimesh i shpallur nga Lancaster mund të çojë në humbjen e vendit të punës për rreth një në pesë akademikë.

Politikanët ndoshta do të ndërmarrin vetëm hapat minimalë për të shmangur falimentimin e institucioneve të mëdha.

Shkaku i drejtpërdrejtë i krizës është rënia reale e vlerës së tarifave të shkollimit për studentët anglezë: këto kanë mbetur të ngrira për vite me radhë.

Në gusht, qeveria do të lejojë një rritje me disa për qind për herë të parë pas tetë vitesh.

Por qeveria laburiste ende nuk ka sqaruar nëse kjo rritje do të bëhet vetëm një herë. Rektorët shprehin shqetësimin se ajo nuk ka dëshirë ta rikthejë financimin universitar në nivelet e mëparshme.

Qeveria ndoshta ka të drejtë të mos derdhë edhe më shumë para. Universitetet britanike kanë pasur nga buxhetet më të larta në botë; por jo gjithë ato fonde janë shpenzuar me mençuri.

MegjithatĂ«, sektori ka nevojĂ« pĂ«r vĂ«mendje urgjente. Arsimi i lartĂ« nĂ« Britani Ă«shtĂ« shumĂ« homogjen, i prirĂ« ndaj shpĂ«rdorimit dhe ndaj pĂ«rpjekjes pĂ«r tĂ« qenĂ« mĂ« shumĂ« “elitar” se sa efikas.

Rishikimi i stimujve tĂ« paqartĂ« mund tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« pĂ«rvojĂ«n e studentĂ«ve dhe t’i ndihmojĂ« universitetet tĂ« operojnĂ« me mĂ« pak.

 

 

Skeptikët

Skeptikët e arsimit të lartë këmbëngulin se kriza financiare më në fund po i përshtat universitetet me përmasat reale që duhet të kishin pasur, pasi për shumë kohë kanë përvetësuar më shumë sesa u nevojitej.

Të dhënat nga viti 2021 sugjerojnë se vetëm Luksemburgu dhe SHBA kanë sisteme që mbledhin më shumë fonde për student të regjistruar, duke përfshirë të gjitha burimet (shih grafikun 1).

Duhet theksuar: universitetet britanike realizojnë shumë kërkime, sipas standardeve ndërkombëtare, dhe një pjesë e të ardhurave shkon për kërkimin.

Megjithatë, edhe vetë drejtues të lartë të sektorit pranojnë se, përgjithësisht, universitetet britanike kanë pasur më shumë fonde sesa homologët e tyre jashtë.

Për më tepër, sistemi britanik është i pazakontë për faktin se sa shumë i ngarkon studentët me kosto (shih grafikun 2). Mesatarisht, tarifat e shkollimit në Angli janë më të lartat në botë.

Pasi merren parasysh edhe kostot e jetesës, studentët që përfundojnë studimet bachelor në Angli dalin me një borxh prej rreth 45,000 paund për student (60,000 dollarë), krahasuar me rreth 29,000 dollarë në SHBA.

PĂ«r vite me radhĂ«, shumica e tĂ« diplomuarve anglezĂ« mund tĂ« mbĂ«shteteshin te “falja” e njĂ« pjese tĂ« kĂ«tij borxhi.

Por ndryshimet në sistemin e kredive në vitin 2022 e kanë kufizuar numrin e përfituesve; shumica e huamarrësve të sotëm do ta shlyejnë borxhin gjatë disa dekadave.

 

 

Pse janë universitetet britanike kaq të kushtueshme?

Një pjesë vjen nga shpenzimet e tepërta. Në vitet pas 2012 (kur tarifat e shkollimit u trefishuan), universitetet investuan pa kursim në kampuse madhështore.

Ndërmjet 2014 dhe 2018, shpenzuan për projekte të mëdha investimi aq fonde sa Britania shpenzoi për organizimin e Lojërave Olimpike të Londrës në 2012.

PunonjĂ«sit jo akademikĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« rreth gjysmĂ«n e fuqisĂ« punĂ«tore tĂ« universiteteve; mes viteve 2006 dhe 2018, numri i “menaxherĂ«ve” dhe “profesionistĂ«ve” u rrit me 60%, sipas njĂ« studimi.

Sisteme të tjera duken më efikase: Australia ka gjysmën e numrit të studentëve të Britanisë, por i përqendron në një të katërtën e institucioneve.

Universitetet nuk pajtohen me këtë kritikë. Ata argumentojnë se kostot e larta burojnë pjesërisht nga pritshmëritë e larta të publikut. Familjet britanike presin një përvojë që në vende të tjera u ofrohet vetëm elitave.

Universitetet britanike kanë rreth 14 studentë për çdo pedagog, krahasuar me 18 në mesataren e vendeve të pasura dhe rreth 20 në Australi.

Rektorët theksojnë se Britania ka normën më të ulët të braktisjes së studimeve në botën e zhvilluar (shih grafikun 3), ndoshta pjesërisht falë këtij niveli mbështetjeje.

 

 

Dëshira e shfrenuar për të shpenzuar

Ndërsa të rinjtë jashtë Britanisë shpesh qëndrojnë në shtëpi, kultura mbizotëruese britanike është të studiosh larg qytetit të lindjes.

Më pak se 20% e studentëve në Britani jetojnë me prindërit, krahasuar me rreth 40% në Irlandë dhe 50% në Spanjë.

Kjo rrit kostot e jetesës. Gjithashtu i detyron universitetet të investojnë shumë në konvikte, unione studentore dhe ekipe për shëndetin mendor.

“TĂ« gjithĂ« presin qĂ« universitetet tona tĂ« jenĂ« si njĂ« shtet i vogĂ«l social”, – thotĂ« Nick Hillman nga Instituti pĂ«r Politika tĂ« Arsimit tĂ« LartĂ«.

Midis kĂ«tyre dy narrativave — e shpĂ«rdorimit tĂ« lartĂ« dhe e pritshmĂ«rive tĂ« larta — ndodhet njĂ« kategori e tretĂ« sfidash qĂ« e bĂ«jnĂ« shumĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« reduktimin e pĂ«rmasave.

Veçori të strukturës dhe financimit të arsimit të lartë britanik nxisin kostot e larta.

Një dekadë më parë, qeveria hoqi kufizimet për regjistrimet. Tani universitetet garojnë për studentë, por jo në mënyrën që politikëbërësit kishin shpresuar.

Studentët shmangin universitetet që tarifojnë më pak se maksimumi, nga frika se punëdhënësit do ta shohin diplomën si të pavlerë.

Dhe universitetet kanë vështirësi të tregojnë se cilësia e mësimdhënies është më e mirë sesa gjetkë, pjesërisht sepse nuk ka testime të standardizuara.

NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, konkurrojnĂ« duke ofruar kampuse mĂ« madhĂ«shtore, shĂ«rbime mĂ« tĂ« pĂ«rkushtuara dhe marketing mĂ« tĂ« mirĂ«. “ÇfarĂ«do qĂ« tĂ« ketĂ« sjellĂ« konkurrenca, – thotĂ« ekonomistja Dame Alison Wolf, – nuk ka qenĂ« ulja e kostove.”

Kjo betejë gjithnjë e më e dëshpëruar për studentë ka rritur edhe përkushtimin e universiteteve me renditjet globale.

“MĂ«nyra mĂ« e mirĂ« pĂ«r tĂ« kuptuar çdo plan strategjik tĂ« njĂ« universiteti britanik Ă«shtĂ« ta lexosh si njĂ« pĂ«rpjekje pĂ«r t’u ngjitur rreth dhjetĂ« vende nĂ« renditje”, – thotĂ« Sir Chris Husbands, konsulent dhe ish-rektor i Sheffield Hallam.

Me universitetet që varen gjithnjë e më shumë nga studentët e huaj që paguajnë tarifa të larta, të cilët shpesh vendosin bazuar në renditje, ky fiksim po përkeqësohet.

Por këto renditje nuk përfshijnë masa të drejtpërdrejta të asaj se sa mësojnë studentët.

Ato përdorin indikatorë si raporti staf-student, që shpërblejnë shpenzuesit e mëdhenj dhe penalizojnë institucionet që mendojnë ndryshe.

Ato gjithashtu favorizojnë ata që investojnë në kërkime, edhe kur kjo nuk përmirëson domosdoshmërisht mësimdhënien. Kështu, shumë universitete mesatare ndihen të detyruara të derdhin fonde në kërkime të zakonshme, që mund të ishin përdorur më mirë për mësim.

 

Arsimi i lartë me buxhet të ulët, pritshmëri të larta

Si mund tĂ« ofrohet vlera mĂ« e mirĂ«? Qeveria e mĂ«parshme propozoi riemĂ«rtimin e sistemit tĂ« kredive pĂ«r studentĂ«t si “e drejtĂ« pĂ«r tĂ« mĂ«suar gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s”, ku çdo student do tĂ« kishte njĂ« llogari online me shumĂ«n maksimale, qĂ« mund tĂ« merrte hua gjatĂ« jetĂ«s.

Shpresa ishte që kjo të nxiste kolegjet dhe universitetet të ofronin programe më të shkurtra e fleksibël dhe që studentët të bëheshin më të ndërgjegjshëm ndaj çmimeve.

NĂ« versionin mĂ« tĂ« guximshĂ«m, njĂ« artikull i vitit 2021 nga Tom Richmond dhe Eleanor Regan propozonte ndarjen e universiteteve nĂ« institucione “kombĂ«tare” dhe “lokale”.

Ato kombëtare, si Oxford dhe Cambridge, do të synonin ngjitjen në renditje dhe tërheqjen e mendjeve më të ndritura. Ndërsa ato lokale do të ofronin trajnimin më të mirë të mundshëm me koston më të ulët të mundshme.

Një qasje e tillë ende shihet si radikale në Britani, por është krejt e zakonshme gjetkë.

Versioni aktual i qeverisĂ« pĂ«r “tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tĂ« mĂ«suar gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s” do tĂ« hyjĂ« nĂ« fuqi nĂ« vitin 2027. PĂ«rtej kĂ«saj, planet e saj pĂ«r arsimin e lartĂ« janĂ« tĂ« vakĂ«ta, ndryshe nga lista e gjatĂ« e kĂ«rkesave pĂ«r rektorĂ«t.

Ajo u ka kĂ«rkuar tĂ« krijojnĂ« mĂ« shumĂ« mundĂ«si pĂ«r studentĂ«t nĂ« nevojĂ«; tĂ« bĂ«jnĂ« mĂ« shumĂ« pĂ«r komunitetet lokale; dhe tĂ« “japin njĂ« kontribut mĂ« tĂ« fortĂ«â€ pĂ«r rritjen kombĂ«tare.

Për institucionet që po përpiqen të gjejnë nga çfarë të heqin dorë, kjo listë urdhrash tingëllon krejtësisht e shkëputur nga realiteti.

“Nuk mund tĂ« vazhdosh tĂ« rritĂ«sh pritshmĂ«ritĂ« ndĂ«rsa ul fondet”, – thotĂ« Vivienne Stern nga Universities UK. HerĂ«t apo vonĂ«, diçka do tĂ« duhet tĂ« ndryshojĂ«.

 

The post MĂ«sim me fokus tek efikasiteti appeared first on Revista Monitor.

↗

SytĂ« gjithĂ« ditĂ«n nĂ« ekran? PesĂ« kĂ«shilla tĂ« thjeshta pĂ«r t’i mbrojtur

✇Revista Monitor
By: Megi Dumi

Ekranet janë bërë pjesë e pandashme e jetës sonë të përditshme. Nga email-et në laptop deri te rrjetet sociale në telefon, të rriturit kalojnë mesatarisht mbi gjashtë orë në ditë përpara ekraneve, rreth një e treta e kohës që jemi zgjuar.

Kalimi drejt punës në distancë e ka përkeqësuar këtë fenomen. Takimet në Zoom, mesazhet në Slack apo dokumentet në Google nuk i japin syve asnjë pushim.

Sipas optometristes Shahina Pardhan nga Universiteti Anglia Ruskin në Mbretërinë e Bashkuar, problemi kryesor është lodhja e muskujve të syrit.

“Kur shikoni nga afĂ«r njĂ« ekran, si ai i telefonit, sytĂ« duhet tĂ« fokusojnĂ« nĂ« atĂ« distancĂ« tĂ« shkurtĂ«r. Kjo kĂ«rkon punĂ« nga muskuj tĂ« veçantĂ« nĂ« sy,” shpjegon ajo. Me kalimin e moshĂ«s, kĂ«ta muskuj lodhen mĂ« lehtĂ« dhe shfaqen problemet.

Kjo mund të çojë në një sërë shqetësimesh, të njohura si Sindroma e Shikimit nga Kompjuteri (CVS), që përfshin tharje të syve, dhimbje koke, turbullim shikimi dhe lodhje.

Por simptomat nuk janĂ« tĂ« pashmangshme. MĂ« poshtĂ« janĂ« pesĂ« mĂ«nyra tĂ« thjeshta pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« syve pak pushim dhe pĂ«r tĂ« ruajtur shikimin nĂ« afatgjatĂ«.

1. Zbatoni rregullin 20-20-20

Ky Ă«shtĂ« njĂ« nga rekomandimet mĂ« tĂ« njohura pĂ«r tĂ« reduktuar lodhjen vizuale. Çdo 20 minuta, shikoni diçka qĂ« ndodhet 6 metra larg pĂ«r tĂ« paktĂ«n 20 sekonda. Kjo ndihmon nĂ« relaksimin e muskujve tĂ« syrit dhe tĂ« evitoni tharjen e tyre.

2. Rregulloni vendin e punës

Pozicioni i ekranit ka rëndësi. Mbajeni gjithmonë në nivelin e syve për të shmangur tendosjen e qafës dhe shpinës. Ndriçimi gjithashtu ka ndikim: shmangni dritat direkte dhe reflektimet. Përdorni perde, filtra antireflektues ose vendosni ndriçim të butë dhe të shpërndarë në dhomë.

3. Mos harroni të mbyllni sytë

Kur jemi tĂ« pĂ«rqendruar te ekrani, rrahjet e qepallave bien ndjeshĂ«m, nga 15-20 herĂ« nĂ« minutĂ« nĂ« vetĂ«m 4-6 herĂ«. Kjo shkakton tharje tĂ« syve. Vendosni njĂ« kujtesĂ« tĂ« vogĂ«l nĂ« monitor, ose njĂ« shenjĂ« vizuale pĂ«r t’u kujtuar. NĂ« mjedise tĂ« thata, mbani njĂ« enĂ« me ujĂ« ose njĂ« vazo me lule pĂ«r tĂ« rritur lagĂ«shtinĂ« nĂ« ajĂ«r.

4. Përdorni filtra për dritën blu

Drita blu nga ekranet LED, sidomos nĂ« errĂ«sirĂ«, mund tĂ« ndikojĂ« negativisht nĂ« retinĂ« dhe tĂ« shkaktojĂ« shqetĂ«sime. Aktivizoni “modalitetin e natĂ«s” nĂ« pajisjet tuaja ose pĂ«rdorni syze qĂ« filtrojnĂ« dritĂ«n blu, veçanĂ«risht nĂ« mbrĂ«mje. MegjithatĂ«, kujdes: kĂ«to filtra nuk parandalojnĂ« sĂ«mundjet e rĂ«nda tĂ« syrit.

5. Kufizoni kohën jashtë orarit të punës

Edhe kur mbaron puna, zakonisht drejtohemi te ekranet pĂ«r argĂ«tim. KĂ«to momente shtesĂ« lodhin sytĂ« pa e kuptuar. PĂ«rdorni aplikacione qĂ« ju ndihmojnĂ« tĂ« monitoroni dhe reduktoni kohĂ«n para ekranit. Aplikacioni Forest ju “rrit njĂ« pemĂ«â€ sa herĂ« qĂ« rrini larg telefonit, nĂ«se nuk rezistoni, ajo thahet. NdĂ«rsa OneSec ju jep njĂ« sekondĂ« pĂ«r tĂ« reflektuar para se tĂ« hapni aplikacione si Instagram, duke ju ndihmuar tĂ« frenoni zakonet automatike.

Në fund të ditës, syve u duhet pushim po aq sa edhe mendjes. Ruani shëndetin e tyre me disa zakone të thjeshta. / Euronews, Shqip.al

The post SytĂ« gjithĂ« ditĂ«n nĂ« ekran? PesĂ« kĂ«shilla tĂ« thjeshta pĂ«r t’i mbrojtur appeared first on Revista Monitor.

↗

Vendet e punës që po zëvendëson Inteligjenca Artificiale në Shqipëri

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Nga call center-at te fermat, IA po zëvendëson profesionet rutinë dhe po krijon kërkesa të reja për aftësi, ndërkohë që sfidat me papunësinë tek të rinjtë dhe mungesat në tregun e punës po thellohen. Vodafone Italia shkurtoi 450 punonjës shqiptarë që ofronin shërbimet call center për klientin këtë vit duke i zëvendësuar me chatbot të Inteligjencës Artificiale. Kompanitë e konsulencës, auditit, financës, marketingut etj. nuk po rekrutojnë punonjës të rinj. Teksa papunësia te të diplomuarit u rrit në vitin 2025, CEO-t kanë pohuar se IA po rrit produktivitetin. Cilat profesione rrezikohen në Shqipëri, si do të riformësohet tregu i punës. Të dhënat globale të 2025-s për ndikimin e IA japin shpresë

 

Blerina Hoxha

Para pak ditësh A. Aga, në të 50-tat e tij, humbi punën në call center në të cilën po punonte 15 vitet e fundit.

Vodafone Italia shkurtoi rreth 450 punonjës në Shqipëri, të cilët kryenin shërbimet ndaj klientit, duke i zëvendësuar ata me një chatbot të integruar me Inteligjencën Artificiale.

“AtĂ« qĂ« bĂ«nin 750 punonjĂ«s pĂ«r disa orĂ«, tani e bĂ«n Inteligjenca Artificiale vetĂ«m nĂ« tri minuta dhe pa asnjĂ« gabim”, tha z. Aga. Deri nĂ« fund tĂ« vitit pritet tĂ« humbin punĂ«n rreth 900 punonjĂ«s qĂ« ofronin shĂ«rbimet call center nga ShqipĂ«ria pĂ«r Vodafone Italia.

Inteligjenca Artificiale po integrohet me shpejtësi në shumë procese pune, teksa kompanitë e teknologjisë janë duke zhvilluar lloje të reja për profesione të ndërlikuara. Teknologjia po përparon aq shpejt sa parashikimet po bëhen më të vështira.

Nina Bala, e cila punon për një kompani britanike në Shqipëri, që ofron shërbime financiare, të konsulencës dhe dizajnit, tha se Inteligjenca Artificiale është integruar fuqimisht në të gjitha proceset.

Ajo pohoi se kompania nuk ka bërë shkurtime, por nuk po zgjerohet në punonjës të rinj edhe pse aktiviteti është zgjeruar. Me ndihmën e IA tashmë një dizenjues bën punën e tre personave. Kjo vlen  për të gjithë sektorët, tha ajo.

Ekonomia shqiptare është pak e dixhitalizuar dhe ende e bazuar në një model ku dominon krahu i lirë i punës.

Mirëpo integrimi i Inteligjencës Artificiale edhe në vendin tonë për disa profesione të tilla si përkthyesit, operatorët telefonikë, ekspertë të marketingut, disa specialistë të teknologjisë, dhe përgjithësisht profesione në të gjitha fushat e detyrave, në nivelin e ulët dhe të mesëm, po bëhen gjithnjë e më shumë të zëvendësueshëm.

Studimet e deritanishme tregojnë se Inteligjenca Artificiale po integrohet me shpejtësi duke zëvendësuar njerëzit, por kjo nuk po ndikon në rritjen e papunësisë.

Një studim i fundit i Institutit të Vjenës për studime ekonomike tregoi se industritë dhe bizneset që kishin përdorur robotikën dhe Inteligjencën Artificiale kishin prodhuar më shumë me më pak punonjës. Ata gjetën se prodhimi u rrit, teksa punonjësit e shkurtuar në sektorin e prodhimit u rekrutuan në sektorë të tjerë operacionalë.

Pasi rritja e prodhimit shtroi nevojën për tregje të reja dhe aftësi të reja njerëzore, tregjet fizike të shitjeve me pakicë në SHBA dhe Europë u tronditën në fillim të kësaj dekade nga shitjet online.

Mirëpo shumë shpejt në vend të shitësve u rrit kërkesa për punonjës të postës dhe shpërndarjes, paketimit dhe teknologjisë.

NĂ« terma makro, Inteligjenca Artificiale nuk e ka rritur papunĂ«sisĂ«, por ka shtruar nevojĂ«n pĂ«r ristrukturim tĂ« punĂ«simit dhe pĂ«rshtatje mĂ« tĂ« shpejtĂ« tĂ« sistemit tĂ« edukimit pĂ«r t’iu pĂ«rgjigjur zhvillimeve teknologjike.

Zoti Aga që humbi punën në call center siguroi menjëherë një kontratë të re me të njëjtat kushte. Ai tha se përgjithësisht, shumica e kolegëve kanë siguruar punë të re, pasi nevojat për shërbime call center ende janë të larta në vendin tonë.

 

CEO-t shqiptarë: 60% mendojnë se IA ka sjellë përmirësim

Vetëm dy vite pasi Inteligjenca Artificiale Gjenerative (GenAI) hyri në horizontin e drejtuesve të korporatave, kompanitë në Shqipëri dhe Kosovë kanë filluar ta përqafojnë atë në përmasa gjithnjë e më të mëdha.

Pricewaterhouse Coopers, i njohur edhe si PwC, një rrjet shumëkombësh shërbimesh profesionale me seli në Londër, në një anketë me 43 CEO në Shqipëri dhe Kosovë, rezultatet të cilës u publikuan në pranverën e këtij viti, tregoi se 60% e drejtuesve në dy vendet thanë se përdorimi i GenAI ka sjellë përmirësim në efikasitetin e përdorimit të kohës nga punonjësit.

Një përqindje më e vogël, rreth 23%, raportojnë rritje të të ardhurave, ndërsa 26% kanë parë edhe përmirësim të fitimeve.

Edhe pse këto shifra janë pak më të ulëta se pritshmëritë optimiste të shprehura nga drejtuesit vitin e kaluar, entuziazmi për të ardhmen nuk është zbehur.

Thuajse gjysma e CEO-ve në Shqipëri dhe Kosovë (44%) presin që përdorimi i GenAI të ndikojë pozitivisht në rritjen e fitimit të kompanisë së tyre në 12 muajt e ardhshëm.

Kjo pritshmëri lidhet me aftësitë që ka GenAI për të automatizuar detyra komplekse, për të gjeneruar zgjidhje inovative dhe për të përmirësuar procesin e marrjes së vendimeve.

Shumë drejtues e konsiderojnë atë si një mjet transformues që mund të sjellë kursime të ndjeshme në kosto dhe të rrisë produktivitetin, dy faktorë kyç që ndikojnë drejtpërdrejt në fitim.

NdĂ«rkohĂ« qĂ« tregjet po pĂ«rballen me dinamika gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« paqĂ«ndrueshme, pĂ«rdorimi strategjik i teknologjive tĂ« reja si GenAI pritet tĂ« ofrojĂ« njĂ« avantazh konkurrues dhe t’i pozicionojĂ« mĂ« mirĂ« kompanitĂ« pĂ«r njĂ« rritje tĂ« qĂ«ndrueshme.

Por ky optimizëm nuk vlen për të gjithë. Një përqindje e konsiderueshme, 44% e drejtuesve në Shqipëri dhe Kosovë, shprehen se nuk presin ndonjë ndryshim në fitimet e kompanisë së tyre si rezultat i përdorimit të GenAI.

Skepticizmi vjen si pasojë e perceptimit se teknologjia është ende në zhvillim dhe nuk është e lirë nga kufizimet. Kjo qasje reflekton të njëjtën ndarje që vërehet edhe në vendet e tjera të rajonit të Europës Qendrore dhe Lindore (CEE), por edhe në nivel global.

Gjithsesi, ajo që bie në sy është konsensusi i gjerë mbi nevojën për ekspertizë të re. Integrimi i GenAI kërkon njerëz të aftë për ta përdorur atë në mënyrë efikase, për të shfrytëzuar maksimalisht potencialin e saj.

Prandaj, paralelisht me teknologjinë, do të kërkohet një investim i thelluar në kapitalin njerëzor.

Dhe ndërsa debati mes optimistëve dhe skeptikëve vazhdon, anketa tregoi se Inteligjenca Artificiale po bëhet gjithnjë e më shumë pjesë e së ardhmes së biznesit edhe në Shqipëri e Kosovë.

Një ndër prirjet më interesante që del në pah nga sondazhi është zbehja e kufijve mes sektorëve ekonomikë tradicionalë. 40% e CEO-ve thonë se kompanitë e tyre kanë hyrë në fusha të reja të biznesit në pesë vitet e fundit, një tregues i qartë se modelet tradicionale po transformohen.

Megjithatë, ritmi i këtij transformimi mbetet i ngadaltë. Vetëm 9% e të ardhurave të kompanive në Shqipëri dhe Kosovë në pesë vitet e fundit kanë ardhur nga bizneset e reja.

Sipas raportit, kjo vjen si pasojë e një vendimmarrjeje të dobët, mungesës së alokimit dinamik të burimeve dhe pamundësisë për të menduar në afat të gjatë, një sfidë veçanërisht e dukshme në vendet ku drejtuesit ndërrohen shpesh dhe vizioni afatgjatë nuk ka gjithnjë prioritet.

 

Barometri Global i Punësimit në IA 2025: Mos u frikësoni

Barometri Global i PunĂ«simit 2025 i PricewaterhouseCoopers (PwC) zbulon se IA mund t’i bĂ«jĂ« njerĂ«zit mĂ« tĂ« vlefshĂ«m, madje edhe nĂ« punĂ«t mĂ« tĂ« automatizuara.

PwC analizoi gati një miliard njoftime pune nga gjashtë kontinente për të zbuluar ndikimin global të IA-së në vende pune, aftësi, paga dhe produktivitet.

Anketa nxori në pah rritje më të lartë të të ardhurave për punëtor në industritë më të ekspozuara ndaj Inteligjencës Artificiale. Një numër i industrive po rrisin përdorimin e Inteligjencës Artificiale, duke përfshirë industritë më pak të ekspozuara ndaj saj, siç janë minierat dhe bujqësia.

Rritja e të ardhurave në industritë e ekspozuara ndaj Inteligjencës Artificiale është përshpejtuar ndjeshëm që nga viti 2022, viti kur prezantimi i ChatGPT 3.5 e zgjoi botën ndaj fuqisë së Inteligjencës Artificiale.

Që atëherë, kompanitë kanë nxituar për të shfrytëzuar këtë teknologji dhe të ardhurat në industritë që përdorin Inteligjencën Artificiale janë rritur ndjeshëm.

PwC analizoi ndikimin e IA-së në ecurinë e vendeve të punës. Anketa gjeti se industritë më të ekspozuara ndaj Inteligjencës Artificiale kanë rritje 3 herë më të lartë të të ardhurave për punonjës.

IA mund t’i bĂ«jĂ« punĂ«torĂ«t mĂ« produktivĂ« dhe t’i aftĂ«sojĂ« ata tĂ« krijojnĂ« mĂ« shumĂ« vlerĂ«. QĂ« nga viti 2022, kur ndĂ«rgjegjĂ«simi pĂ«r fuqinĂ« e IA-sĂ« u rrit, tĂ« ardhurat nĂ« industritĂ« mĂ« tĂ« pozicionuara pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur IA-nĂ« janĂ« katĂ«rfishuar. Kjo sugjeron qĂ« investimet nĂ« IA po japin fryte.

Anketa gjeti gjithashtu se pagat po rriten dy herë më shpejt në industritë më të ekspozuara ndaj Inteligjencës Artificiale krahasuar me ato që janë më pak të ekspozuara.

Anketa evidentoi se pagat po rriten për punëtorët edhe në rolet më të automatizuara, duke sugjeruar se shqetësimet se IA po zhvlerëson njerëzit mund të jenë të mbivlerësuara.

Aftësitë për punët e ekspozuara ndaj Inteligjencës Artificiale po ndryshojnë 66% më shpejt sesa për punët e tjera. IA po i ripërcakton rolet gjithnjë e më shpejt dhe po krijon ndryshime të shpejta në aftësitë e nevojshme për të pasur sukses në punët e mundësuara nga IA.

Anketa gjeri se pagat e punëtorëve me aftësi të IA-së ishin dukshëm më të larta, se ato në sektorët tradicioanlë. Për më tepër, çdo industri e analizuar tregoi rritje pagash për punonjësit me aftësitë në përdorimin e IA-së.

 

Burimi: Pwc, Annual Ceo Survey në Shqipëri dhe Kosovë

 

3% e bizneseve shqiptare kanë zëvendësuar punonjës me IA

Të dhënat e fundit të Barometrit të Ballkanit, që i takojnë vitit 2024, treguan se në Shqipëri, 3% e bizneseve kishin automatizuar apo zëvendësuar një pozicion pune ekzistues nëpërmjet teknologjive të Inteligjencës Artificiale, një përqindje më e lartë se mesatarja e rajonit, që është 2%.

Të dhënat e Barometrit të Ballkanit 2024 tregojnë se Shqipëria paraqitet ndër vendet më aktive në rajon për sa i përket përmirësimit të produkteve dhe shërbimeve të ofruara nga bizneset. 23% e kompanive shqiptare kanë prezantuar produkte apo shërbime të reja ose të përmirësuara ndjeshëm, ndërsa 21% raportojnë se risitë janë edhe për tregun në përgjithësi.

Këto nivele e rendisin Shqipërinë përpara mesatares rajonale dhe në krah të Kosovës, që shfaq përqindjet më të larta në këtë drejtim.

Bizneset shqiptare vitet e fundit po konsiderojnë si shqetësim kryesor të aktivitetit të tyre mungesën e punonjësve. Për të plotësuar hendekun, shumë prej tyre janë drejtuar në tregjet aziatike dhe afrikane për gjetjen e punonjësve, por disa të tjerë po shfrytëzojnë Inteligjencën Artificiale në vend të njerëzve.

Anketa që zhvilloi Barometri i Ballkanit tregon se 3% e bizneseve të anketuara në vendin tonë kanë pohuar se kanë zëvendësuat punonjësit me Inteligjencën Artificiale.

 

Burimi: Barometri i Ballkanit (Rcc)

 

Drini Zusi, aksioner në kompaninë INCA në Lezhë, që operon në industrinë përpunuese, tha se Inteligjenca Artificiale dhe investimet në mekanikë e teknologji vitet e fundit po ulin varësinë nga rekrutimet e reja të punonjësve

Z. Zusi tha se nëpërmjet ChatGPT dhe Midjourney në fushën e marketingut krijohet përmbajtja dhe nuk ka më nevojë për menaxher në këtë fushë.

Më parë, kompania paguante një agjenci ose konsulent të jashtëm për konceptin ose përmbajtjen e marketingut, por me versionet premium të ChatGPT këto produkte prodhohen vetë.

Industria është një nga përfitueset e mëdha të teknologjisë, pasi njësitë e prodhimit, të cilat e kanë ndier më së shumti mungesën e fuqisë punëtore, kanë investuar vitet e fundit në teknologji robotike, teksa përdorin edhe Inteligjencën Artificiale për marketing dhe për të rritur produktivitetin.

Projeksionet globale tregojnë se Inteligjenca Artificiale do të bëhet një zëvendësues i madh i vendeve të punës në të ardhmen.

 

 

Profesionet që rrezikohen nga IA në Shqipëri

Në Shqipëri, si në shumë vende të tjera, zhvillimet teknologjike dhe përdorimi i Inteligjencës Artificiale, automatizimit dhe softuerëve po zëvendësojnë gradualisht punonjës në disa profesione, kryesisht në ato që përfshijnë detyrat rutinë, përsëritëse dhe të standardizuara.

Zhvillimet e fundit po tregojnë se operatorë të të dhënave, asistentë administrativë, arkivues dokumentesh, po zëvendësohen nga softuerë për menaxhimin e dokumenteve dhe automatizim i proceseve.

Gjithashtu përkthyesit po zëvendësohen nga përdorimi i mjeteve ChatGPT etj., që kanë reduktuar nevojën për përkthime të thjeshta manuale.

Agjentë call center gjithashtu po zëvendësohen me shpejtësi. Shumë kompani kanë kaluar në chatbotë, përgjigje automatike me IA dhe sistemet IVR.

Në fabrika tekstili, përpunim ushqimor apo për montim, po përdoren makineri që zvogëlojnë nevojën për fuqi punëtore manuale. Robotët për paketim dhe sistemet logjistike të automatizuara po fillojnë të hyjnë edhe në Shqipëri, sidomos në qendrat e mëdha të shpërndarjes.

Kontabilistë të nivelit të ulët, punonjës banke, punonjës të thesarit po zëvendësohen nga sisteme të automatizuara të raportimit financiar, IA për risk dhe pagesa dixhitale.

Gjithashtu dizajnerë të thjeshtë po zëvendësohen nga IA për krijim përmbajtjeje, dizajni të shpejta (p.sh. Canva + IA) dhe prodhim automatik i teksteve është në rritje.

Nga përdorimi i IA janë të ekspozuar juristë p.sh. kontrata të zakonshme pasi IA mund të hartojë modele bazë.

Në Shqipëri zëvendësimi është më i ngadaltë se në vendet e BE-së, për shkak të kostos së ulët të fuqisë punëtore dhe shtrirjes më të kufizuar të teknologjisë.

AI nuk po zëvendësohen profesione që kërkojnë ndërveprim njerëzor kompleks, krijimtari të lartë ose vendimmarrje morale, si mjekët, avokatët në çështje komplekse, mësuesit, psikologët apo punëtorët e terrenit.

 

Si po synohet IA që nga bujqësia te qytetet

Disa fermerĂ« kanĂ« nisur tĂ« pĂ«rdorin aplikacionin “Smart Agro” nĂ« telefon i cili ndihmon fermat bujqĂ«sore tĂ« monitorojnĂ« parametrat e tokĂ«s, motit, sĂ«mundjeve me sensorĂ« nĂ« çdo 15 minuta.

Flori Uka, nga “Uka Farm”, qĂ« pĂ«rdor kĂ«tĂ« aplikacion tha se Ă«shtĂ« mjaft i dobishĂ«m pasi sinjalizon shumĂ« shpejt ndryshimet e motit dhe fermerĂ«t mund tĂ« marrin masa nĂ« kohĂ«.

Zoti Uka tha se aplikacioni është shumë i mirë për fermat e mëdha prodhuese dhe fermat e kultivimit masiv në fushë për treg. Fermerët nëpërmjet Inteligjencës Artificiale marrin sinjale të hershme dhe kanë mundësi të mbrojnë të mbjellat.

IA duke mundësuar matjen e lagështirës në ajër jep informacion të saktë për infeksionet që kanosin bimët dhe mundësohet spërkatja në kohë dhe shmanget përdorimi i tepërt i pesticideve.

Mirëpo shumica e fermave janë të vogla dhe për vetëkonsum ose shitje në treg informal kështu që nuk kanë mundësi të përdorin aplikacionin, instalimi i të cilit kushton 2000 euro.

Aurel Grabocka, vitin e kaluar, krijoi platformĂ«n Agricolus pĂ«r bujqĂ«sinĂ« inteligjente nĂ« Korçë. “Platforma pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« monitoruar 200 hektarĂ«t tanĂ« me pemishte me mollĂ« duke pĂ«rdorur indekse tĂ« bimĂ«sisĂ« tĂ« pĂ«rpunuara nga imazhet satelitore.

Agricolus përdoret gjithashtu për të planifikuar ujitjen dhe plehërimin në fusha.

Për secilën fushë, ne kombinojmë informacionin në lidhje me rendimentin.

Hartat e rendimentit përpunohen duke filluar nga të dhënat e sakta të mbledhura në fushë përmes aplikacionit celular Agricolus Farmer, me ato që lidhen me indekset e bimësisë në mënyrë që të zgjedhim dozën e saktë të plehut dhe zonat me më shumë mangësi.

Platforma Ă«shtĂ« e vlefshme pĂ«r fermerĂ«t, agronomĂ«t dhe institucionet shtetĂ«rore, pasi lejon menaxhimin efikas tĂ« operacioneve tĂ« tĂ« korrave dhe aktiviteteve kryesore edhe nĂ« fermat e vogla”.

Interesi i fermerëve për përdorimin e aplikacioneve të Inteligjencës Artificiale ka qenë i vakët për arsye të njohurive të dobëta në teknologji, moshës së thyer të atyre që jetojnë në fshat. Por nëse përdoret, ndihma e aplikacionit është mjaft e madhe si në uljen e kostove, ashtu edhe në rritjen e prodhimit.

Qeveria po synon të përdorë IA për të menaxhuar aspekte të jetës në qytete.

Presight AI Holding, njĂ« kompani publike e listuar nĂ« BursĂ«n e Abu Dhabit (ADX), qĂ« operon kryesisht nĂ« fushĂ«n e big data, nĂ« datĂ«n 24 shkurt 2025 nĂ«nshkroi njĂ« marrĂ«veshje me MinistrinĂ« e Brendshme tĂ« ShqipĂ«risĂ« pĂ«r tĂ« zbatuar njĂ« projektin “smart city” tĂ« bazuar nĂ« InteligjencĂ« Artificiale nĂ« 20 qytete shqiptare me kosto rreth 118 milionĂ« euro.

Projekti synon ngritjen e një platforme inteligjente për menaxhim trafiku dhe infrastrukturë urbane në kohë reale. Do të krijohet Qendër komande e kontrollit, për të përmirësuar shërbimet publike, menaxhimin e emergjencave dhe infrastrukturën.

Fillimisht projekti u vlerësua rreth 60 milionë dollarë, por më vonë qeveria shqiptare raportoi se shuma u dyfishua, duke arritur në 118.5 milionë dollarë, të siguruara nëpërmjet një huaje nga Fondi Abu Dhabit.

Projekti parashikon instalimin e 2239 kamerave për lexim të targave, 2,602 kamera për monitorim trafiku, 3,816 kamera trupore për policinë, 100 radarë inteligjentë, dhe 100 sensorë trafiku.

Afatet e detajuara të implementimit në çdo qytet.

Ekspertët pohojnë se kjo teknologji mund të zëvendësojë pjesërisht punën e punonjësve në monitorimin manual të trafikut dhe sigurinë, por ndërkohë lind nevoja për specialistë AI, analizë të sensorëve dhe menaxhim emergjencash.

 

The post Vendet e punës që po zëvendëson Inteligjenca Artificiale në Shqipëri appeared first on Revista Monitor.

↗

IA rrit papunësinë në të rinjtë shqiptarë me arsim të lartë

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Këtë vit janë rritur vështirësitë për të gjetur punë nga të sapodiplomuarit. Të dhënat e INSTAT tregojnë se vështirësitë për punësimin e të rinjve me arsim të lartë janë rritur ndjeshëm më 2025.

Të dhënat e INSTAT në lidhje me papunësinë e të rinjve me arsim të lartë tregojnë se norma e papunësisë erdhi në rritje.

Në vitin 2024, ky grup kishte shkallën më të ulët të papunësisë, 18.6%, por në 2025 ajo u rrit në 22.9%, duke tejkaluar edhe ata me arsim bazë dhe të mesëm.

Kjo rritje sugjeron një përkeqësim të ndjeshëm në mundësitë e punësimit për të rinjtë e diplomuar në universitet, si pasojë e mbingopjes me diploma në disa fusha, mospërputhjes me nevojat e tregut të punës apo mungesës së programeve efektive të integrimit profesional.

Shumë kompani që punësojnë të rinj më diploma tani po përdorin Inteligjencën Artificiale në vend që të rekrutojnë të rinj.

Drini Zusi, aksioner në kompaninë INCA në Lezhë, që operon në industrinë përpunuese, tha se Inteligjenca Artificiale dhe investimet në mekanikë e teknologji vitet e fundit po ulin varësinë nga rekrutimet e reja të punonjësve.

Z. Zusi tha se nëpërmjet ChatGPT dhe Midjourney në fushën e marketingut krijohet përmbajtja dhe nuk ka më nevojë për menaxher në këtë fushë.

Më parë, kompania paguante një agjenci ose konsulent të jashtëm për konceptin ose përmbajtjen e marketingut, por me versionet premium të ChatGPT këto produkte prodhohen vetë.

Për të rinjtë me arsim 8-9-vjeçar, shkalla e papunësisë është rritur nga 19.8% në 2024 në 22.1% në 2025.

Të dhënat e INSTAT tregojnë se, personat me arsimim bazë kanë pasur më pak mundësi punësimi krahasuar me një vit më parë.

Një rritje e tillë po reflekton dobësimin e sektorëve që zakonisht punësojnë fuqi punëtore më pak të arsimuar.

Ndërkohë, për të rinjtë me arsim të mesëm, papunësia ka pësuar rënie të ndjeshme nga 28.5% në 22.1%. Ky është një ndryshim pozitiv, që e vendos këtë grup në të njëjtin nivel papunësie me ata me arsim bazë.

Ulja e fortë e papunësisë për këtë kategori tregon që individët me arsim të mesëm kanë përfituar nga një përmirësim i tregut të punës, ndoshta si rezultat i një rritjeje të kërkesës për punonjës me trajnim teknik apo profesional.

Të dhënat e tregut të punës për të rinjtë tregojnë një ulje të përgjithshme të papunësisë, por me tendenca të ndryshme sipas nivelit të arsimit.

Ndërsa ata me arsim të mesëm kanë përfituar më shumë nga përmirësimi i tregut të punës, ata me arsim të lartë përballen me sfida të reja që kërkojnë vëmendje të veçantë nga politika publike dhe sistemi i arsimit të lartë.

Papunësia e të rinjve me diploma është një sinjal i keq për vendin, pasi përvoja ka treguar se shumë prej tyre në vend që të përpiqen të ndërtojnë jetën në vendin e tyre zgjedhin të emigrojnë.

Largimi i të rinjve është përforcuar edhe më shumë pas pandemisë dhe kjo është alarmante në kohën kur numri i tyre po ulet me shpejtësi.

Grupmoshat e reja të popullsisë tonë po tkurren me ritme rekord më shumë se kudo tjetër në Europë.

Nga viti 2011 në vitin 2023, grupmosha 0-29 vjeç është reduktuar me 44% sipas të dhënave nga censet.

Mosha mesatare në Bashkimin Europian në janar 2025 ishte 44.7 vjeç, ndërsa në Shqipëri sipas të dhënave të INSAT, mosha mesatare e popullsisë ishte 44.3 vjeç, ndërsa në vitin 2015, mosha mesatare në Shqipëri ishte 27.2 vjeç.

 

Burimi: Ministria e Bujqësisë, Drejtoria e Doganave

 

 

The post IA rrit papunësinë në të rinjtë shqiptarë me arsim të lartë appeared first on Revista Monitor.

↗

Shërbimet publike janë dixhitalizuar, por punësimi në shtet është rritur

✇Revista Monitor
By: Mira Leka

Në Shqipëri, dixhitalizimi i shërbimeve publike ka qenë një ndër prioritetet më të shpallura të qeverisë në dekadën e fundit, me qëllim modernizimin e administratës dhe lehtësimin e aksesit për qytetarët.

Platforma e-Albania është kthyer në bërthamën e këtij transformimi, duke ofruar mbi 1,200 shërbime në mënyrë elektronike dhe duke u promovuar si një mjet për të shmangur radhët, kontaktin fizik me administratën dhe për të rritur transparencën.

Në vitin 2022, u ndërmor një hap i rëndësishëm me mbylljen e shumë sporteleve fizike dhe detyrimin që shërbimet të merren vetëm online.

Pavarësisht suksesit, shumë qytetarë, veçanërisht në zonat rurale dhe të moshuarit, u përballën me vështirësi në përdorimin e platformës, duke ekspozuar një hendek të madh në aftësitë dixhitale dhe nevojën për asistencë njerëzore.

Por nga ana tjetër, punësimet në administratën publike në vend që të uleshin nga ofrimi i shërbimeve online u rritën më tej.

Në vend që dixhitalizimi të shoqërohej me racionalizimin e burimeve njerëzore, administrata publike ka vijuar të zgjerohet, sidomos në nivel vendor dhe në agjenci të reja.

Ndërmjet 2018 dhe 2024, numri i të punësuarve në sektorin publik është rritur nga rreth 153 mijë në mbi 170 mijë persona.

Kjo rritje ka qenë më e dukshme në sektorë si arsimi, shëndetësia dhe siguria publike, por edhe në struktura të reja të administratës që menaxhojnë shërbimet digjitale dhe sistemet e të dhënave.

Ky zhvillim ngre pikëpyetje mbi efikasitetin e reformës, nëse qëllimi i dixhitalizimit është reduktimi i ngarkesës së punës fizike dhe automatizimi i proceseve, pse vazhdon të rritet punësimi në shtet?

Dixhitalizimi i shërbimeve publike në Shqipëri ka funksionuar më shumë si një shtesë mbi administratën ekzistuese, sesa si një proces transformues që e riorganizon apo e bën më të vogël strukturën shtetërore.

Rrjedhimisht, ndërsa teknologjia është përfshirë më thellë në ofrimin e shërbimeve, administrata nuk është ristrukturuar në mënyrë domethënëse.

Ky kombinim i një aparati në zgjerim dhe një dixhitalizimi të paplotë krijon një barrë të dyfishtë.

Shpenzimet për infrastrukturë të IT po rriten me shpejtësi duke arritur në 140 milionë euro këtë vit, në një kohë që edhe kostot për burimet njerëzore janë rritur gjithashtu.

 

 

 

The post Shërbimet publike janë dixhitalizuar, por punësimi në shtet është rritur appeared first on Revista Monitor.

❌