Ulja e normave të interesit nga bankat qendrore po sjell kthime më të ulëta nga shumica e produkteve të kursimit dhe investimit financiar

 

Mozaiku i alternativave të investimit duket se po bëhet më i ndërlikuar. Që prej vitit të kaluar, bankat qendrore iu kthyen uljes së normave të interesit. Normat më të ulëta të interesit ndikojnë në uljen e kthimeve nga investimi në depozita apo instrumente financiare të borxhit.

Yield-et dhe normat e interesit nga produktet e investimit ose kursimit financiar kanë ndjekur një tendencë rënëse vitin e kaluar dhe pjesën e parë të këtij viti.

Përveç lëvizjeve të Bankës Qendrore, ulja e normave të interesit në tregun financiar është ndikuar edhe nga gjendja likuide e tregut financiar, e rritur më tej nga hyrja e investitorëve jorezidentë në tregun e titujve qeveritarë.

Nga ana tjetër, kërkesa e qeverisë për financime në tregun e brendshëm financiar ka ardhur në rënie.

Duke shtuar edhe uljen e primeve të rrezikut, nga rënia e borxhit publik dhe përmirësimi i vlerësimit të borxhit sovran, kjo situatë ka bërë që në përgjithësi, përfitimet nga investimi në instrumentet klasike financiare që ofron tregu shqiptar të jenë në rënie, si në Lek, ashtu edhe në Euro.

Rënia e interesave po favorizon përkohësisht përmirësimin e kthimeve kryesisht nga fondet e investimit, që i vlerësojnë asetet e tyre me vlerën e drejtë të tregut. Në këtë periudhë, fondet e investimit në Lek po ofrojnë norma kthimi të kënaqshme.

Megjithatë, duke pasur parasysh se ato në përgjithësi i investojnë asetet në bono dhe obligacione qeveritare, në periudha më të gjata, kthimet e fondeve përafrojnë kthimin mesatar nga portofoli i titujve ku kanë investuar.

Në periudhat kur normat e interesit janë më të ulëta, në përgjithësi tregjet e aksioneve kanë tendencë të fitojnë kuotë.

Megjithatë, në muajt e fundit, as tregjet e aksioneve nuk kanë kaluar kohë shumë të mira, të ndikuara nga pasiguria e lartë që ka krijuar politika agresive e administratës Trump lidhur me tarifat tregtare.

Një instrument që po përdoret gjithnjë e më shumë janë obligacionet me ofertë private. Këto instrumente ofrojnë kthime më të larta krahasuar me depozitat, sidomos në monedhën Euro, por në përgjithësi edhe në krahasim me titujt qeveritarë që kanë maturitet të njëjtë.

Megjithatë, një ulje e nivelit të përgjithshëm të normave të interesit reflektohet edhe në yield-et e këtyre instrumenteve.

Ana tjetër e medaljes është se obligacionet e shoqërive tregtare, në shumicën e rasteve, klasifikohen si borxh i varur, instrument që ka një shkallë të lartë rreziku, në skenarin e falimentimit të shoqërisë që i ka emetuar.

Gjithashtu, me një përjashtim të vetëm, obligacionet e shoqërive tregtare vazhdojnë të emetohen me ofertë private, ndaj vështirë se mund të konsiderohen një alternativë e mirëfilltë investimi për publikun e gjerë.

Përveç një primi më të lartë rreziku, obligacionet e shoqërive tregtare në shumicën dërrmuese janë të emetuara me ofertë private. Kjo i bën ato instrumente edhe më pak likuide dhe të vështira për t’u tregtuar para maturimit.

Sidoqoftë, mjedisi ekonomik botëror ngelet mjaft i pasigurt dhe ka çështje madhore që mund të sjellin ndikime në ekonomi dhe në skenarët e lidhur me ecurinë e normave të interesit, duke filluar nga tensionet e mëdha gjeopolitike dhe tarifat tregtare që po aplikohen mes SHBA dhe shteteve të tjera.

Investimi në pasuri të paluajtshme, me rritjen e shpejtë të çmimeve në vitet e fundit, duket se shtron më shumë dilema. Ndërkohë që tregu ngelet dinamik, veçanërisht në zonat bregdetare, në Tiranë duket se ka një frenim të rritjes së çmimeve.

Tendenca drejt stabilizimit të numrit të turistëve duket se në perspektivë e bën të pritshëm një zbehje të kërkesës së lidhur me ta, sidomos në tregun e qirave ditore në Tiranë dhe bregdet.

Nga ana tjetër, tregu i pronave, sidomos ai i rishitjes së tyre, po kalon një lloj ngërçi të lidhur me rivlerësimin e pasurive të paluajtshme.

Pritshmëritë për rivlerësim kanë bërë që shumë shitës potencialë të qëndrojnë në pozita pritëse, derisa të nisë rivlerësimi, në mënyrë që të paguajnë një tatim më të ulët mbi të ardhurat.

Agjentët e pronave shprehen se kjo situatë e ka frenuar ndjeshëm tregun e pronave dhe një situatë e tillë besohet se do të vijojë deri në procesin e rivlerësimit, që sipas projektligjit të fundit, parashikohet të fillojë në vitin 2026.

Rregullat e reja të vendosura nga Banka e Shqipërisë për kufizimin e kreditimit priten të ndikojnë në masën më të madhe pikërisht segmentin e pronave që blihen për qëllime investimi.

Në teori, këto masa do ta ulin kërkesën dhe trysninë për rritje të mëtejshme të çmimeve.

 

Depozitat mbeten dominuese

Depozitat vazhdojnë të jenë produkti gjerësisht dominues në strukturën e mbajtjes ose investimit të kursimeve të shqiptarëve. Të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se në fund të vitit arritën në rreth 1.68 trilionë lekë.

Kjo shumë përbën afërsisht 88% të investimeve financiare të shqiptarëve. Depozitat u rritën me afërsisht 4.9% gjatë vitit të kaluar, por ndërkohë duhet konsideruar edhe vijimësia e efektit negativ të kursit të këmbimit mbi depozitat në valutë të huaj, kryesisht në Euro.

Në fund të vitit 2024, Euro këmbehej me 98.15 lekë, në rënie me 5.5% krahasuar me një vit më parë.

Shumica dërrmuese e investitorëve të vegjël shqiptarë vazhdojnë t’iu besojnë produkteve financiare më të sigurta. Depozitat bankare janë të siguruara me ligj deri në shumën e 2.5 milionë lekëve dhe deri në këtë shumë, vendosja e parave në bankë është një investim me rrezik 0.

Produkti i dytë më i preferuar janë bonot dhe obligacionet e qeverisë shqiptare, që përbëjnë rreth 8% të investimeve financiare të individëve, për një shumë totale prej afërsisht 153 miliardë lekësh.

Vitin e kaluar, vlera e investimit të individëve në bono dhe obligacione shënoi rritje modeste me vetëm 2% (rreth 3 miliardë lekë). Rënia e yield-eve ka dhënë ndikim të shpejtë në uljen e interesit të individëve për të investuar në këto instrumente.

Vijojnë kuotat në fondet e investimit, me rreth 55.4 miliardë lekë, ose 3% të totalit. Investimet në këto fonde vitin e kaluar u rritën me 21.7%.

Pas goditjes që pësuan në vitin 2022, për shkak të rritjes së shpejtë të normave të interesit, fondet e investimit janë në një cikël rimëkëmbjeje. Ulja e normave të interesit në tregun primar ndikon pozitivisht kthimet nga fondet e investimit duke ndikuar në rritjen e investimeve në kuotat e tyre.

Një tjetër instrument financiar që vazhdon të shënojë rritje janë obligacionet e shoqërive tregtare.

Në fund të 2024, vlera totale e obligacioneve të emetuara dhe të pashlyera nga ndërmarrjet shqiptare arriti në 29 miliardë lekë, në rritje me 39% krahasuar me një vit më parë. Ato përbëjnë rreth 1.5% të portofolit të vlerësuar të investimeve të individëve.

Statistikat nuk e detajojnë portofolin sipas llojit të investitorit, por megjithatë vlerësohet se në shumicën dërrmuese bëhet fjalë për investime të individëve.

Së fundmi, investimet në fondet private të pensionit në fund të 2024 vlerësoheshin në 12.9 miliardë lekë, ose rreth 0.7% e totalit të kursimeve/investimeve të individëve të mbajtura në instrumente financiare.

Vitin e kaluar, vlera neto e aseteve të fondeve u rrit me 17% krahasuar me një vit më parë.

Në shifrat e raportuara prej vitit 2024 këtë vit nga AMF, përfshihen edhe treguesit e fondeve të mbyllura të pensionit, të ngritura nga punëdhënësit për punonjësit e kompanive të tyre.

 

 

Interesat e depozitave, tendenca në rënie

Ulja e normave të interesit nga Banka Qendrore duket se ka filluar të përcillet edhe te normat e interesit të depozitave në Lek. Që prej verës së kaluar, tendenca e normave të interesit të depozitave në monedhën vendase duket të jetë në rënie.

Sipas statistikave më të fundit të Bankës së Shqipërisë, norma mesatare e interesit të depozitave të reja në Lek për muajin maj ishte 1.57%, nga 2.09% që kishte qenë një vit më parë.

Megjithatë, rënia e normës së interesit për depozitat e reja ende nuk ka sjellë ulje të normës mesatare të interesit për depozitat gjendje, që është në nivele të përafërta me vitin e kaluar.

Norma mesatare e interesit për depozitat me afat në Lek të individëve në maj arriti në 2.42%, nga 2.36% që kishte qenë në të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Normat e interesit për depozitat në monedhën Euro mbeten më të ulëta dhe në nivele të përafërta me një vit më parë. Për muajin maj, norma mesatare e interesit për depozitat e reja në Euro ishte 1.16%, nga 1.12% që ishte një vit më parë.

Edhe Banka Qendrore Europiane (BQE) prej më shumë se një viti ka nisur uljen e normave të interesit. Kjo ulje është reflektuar edhe në treguesit benchmark të tregjeve për monedhën europiane, kryesisht të Euriborit.

Megjithatë, edhe në periudhën kur normat e BQE-së ishin më të larta, normat e interesit të depozitave në tregun shqiptar shënuan rritje mjaft modeste.

Në rastin e Euros, konkurrenca e produkteve të tjera financiare është më e dobët, sepse individët nuk kanë shumë alternativa investimi financiar me rrezik të ulët, siç ndodh me Lekun.

Gjithashtu, ndërmjetësimi në Euro për bankat ka kosto më të lartë, sepse Banka e Shqipërisë aplikon normë remunerimi zero për rezervat e detyrueshme në valutë, përveçse kërkon edhe nivele më të larta të këtyre rezervave.

Por, megjithatë, brenda sektorit bankar ka një konkurrencë në rritje për depozitat e publikut. Konkurrenca ka tendencën të bëhet më e theksuar gjatë muajve të verës, kur prurjet e depozitave janë më të mëdha, për shkak të sezonit turistik.

Kjo kërkesë vjen sidomos prej bankave që në vitet e fundit po rriten me ritme më të shpejta dhe që kanë nevojë për të shtuar fondet që mbështesin rritjen e huadhënies.

Edhe në këtë periudhë, disa prej bankave kanë dalë me oferta depozitash që në nivelet e tyre maksimale janë ndjeshëm më të larta se ato mesatare të raportuara nga Banka e Shqipërisë.

Në këtë kuptim, për depozita, tregu ofron edhe kthime më të larta se ato që tregojnë shifrat mesatare zyrtare.

Për sa u takon normave maksimale të interesit të ofruara nga tregu për depozitat, mbështetur në normat e raportuara nga bankat tregtare në Bankën e Shqipërisë, depozitat 5-vjeçare në Lek kanë norma interesi që arrijnë deri në 4.4%, ndërsa ato në Euro, deri në 2.2%.

 

 

Rënia e yield-eve, tkurren më tej investimet e reja në bono

Investimet e individëve në titujt e qeverisë shqiptare pësuan rënie për të dytin vit radhazi në 2024.

Të dhënat e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare (AMF) tregojnë se për vitin e kaluar, blerjet e individëve në tregun primar të bonove dhe obligacioneve ranë në 28.5 miliardë lekë, në rënie me 23.9% krahasuar me vitin 2023.

Rënie u shënua edhe në numrin e transaksioneve, që zbriti në 9654, me rënie vjetore prej 29.3%.

Sipas llojit të instrumenteve financiare, peshën kryesore vazhdon ta mbajë investimi në bono thesari.

Shifrat e AMF-së tregojnë se vlera e blerjeve të bonove në tregun primar zbriti në 22.7 miliardë lekë, me rënie vjetore prej 23.2%. Ndërkohë, investimi në obligacione u tkurr në 5.8 miliardë lekë, 26.3% më pak krahasuar me vitin 2023.

Të dhënat e mësipërme u referohen transaksioneve të kryera nëpërmjet ndërmjetësve financiarë të licencuar nga AMF, kryesisht bankave tregtare. Megjithatë, investimi në bono thesari mund të kryhet edhe nëpërmjet sporteleve të posaçme të Bankës së Shqipërisë.

Sipas të dhënave më të fundit të Ministrisë së Financave, në fund të 3-mujorit 2025 vlerësohej se individët zotëronin rreth 19.8% të totalit të borxhit të brendshëm publik.

Rënia e investimit të individëve në bono dhe obligacione vlerësohet të ketë ardhur kryesisht si rezultat i rënies së ndjeshme të yield-eve.

Ulja e normës bazë të interesit nga Banka e Shqipërisë, gjendja likuide e tregut financiar dhe ulja e perceptimit të rrezikut sollën një rënie të yield-eve për të gjitha instrumentet e borxhit të qeverisë shqiptare gjatë vitit 2024.

Në Shqipëri veprojnë aktualisht dhjetë shoqëri komisionere që mundësojnë investimin në titujt e qeverisë shqiptare, prej të cilave nëntë janë banka tregtare.

Yield-et e obligacioneve të qeverisë shqiptare gjatë vitit 2024 dhe pjesës së parë të vitit 2025 kanë ndjekur një tendencë në rënie, të ndikuara nga likuiditeti i lartë në treg dhe një kërkesë më e ulët për borxh në tregun e brendshëm nga qeveria.

Pasi prekën nivelet më të ulëta historike në 3-mujorin e dytë të vitit, në muajin korrik, yield-et po shfaqin një tendencë korrektimi në rritje. Megjithatë, ato mbeten dukshëm në nivele më të ulëta krahasuar me një vit më parë.

Në ankandin e fundit të zhvilluar këtë vit, obligacionet 15-vjeçare u emetuan me një yield prej 5.57% (minimum historik), nga 7.45% që kishte qenë një vit më parë.

Obligacionet 10-vjeçare së fundmi kishin një yield uniform të pranuar prej 5.05%, nga 6% që kishte qenë një vit më parë.

Yield-i i obligacioneve 7-vjeçare në ankandin e fundit ishte 4.29%, nga 5.36% që kishte qenë në të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Ndërsa yield-i i obligacioneve 5-vjeçare në ankandin e fundit ishte 3.73%, nga 4.88% që kishte qenë një vit më parë.

 

 

 

 

 

 

 

The post Alternativat e Investimit: me interesat në rënie, ku fitohet më shumë appeared first on Revista Monitor.

Tregu i pasurive të paluajtshme pritet të ndikohet nga masat kufizuese për kredinë për qëllime investimi dhe tendenca drejt stabilizimit e numrit të turistëve të huaj.

 

Pasuritë e paluajtshme ngelen alternativa kryesore ndaj investimeve financiare, veçanërisht në rastin e Shqipërisë, ku mungon një treg i zhvilluar kapitalesh, ndërsa aksesi në tregjet e huaja është ende i kufizuar.

Pas pandemisë, tregu i pasurive të paluajtshme ka ndjekur një cikël rritjeje të shpejtë të çmimeve.

Kërkesa në këtë treg është mbështetur nga rritja e turizmit, oferta e lartë e kredisë bankare dhe interesi në rritje për blerje nga subjekte të huaja ose jorezidente.

Megjithatë, vlerësimet e sakta për ecurinë e çmimeve ngelen ende të vështira. I vetmi indeks periodik i çmimeve të banesave është ai i publikuar me frekuencë 6-mujore nga Banka e Shqipërisë.

Indeksi Fischer tregoi që çmimi mesatar i banesave të shitura gjatë 6-mujorit të dytë 2024 u rrit me 23.6% në krahasim me 6-mujorin e kaluar, dhe me 44.5% në krahasim me një vit më parë. Indeksi i çmimeve për shitjet në Tiranë u rrit me 26.2% ndaj periudhës paraardhëse dhe 56% ndaj nivelit të një viti më parë.

Vlerësimi i përgjithshëm i agjentëve për situatën e përgjithshme të tregut ishte disi më pozitiv në krahasim me 6-mujorin e parë.

Në përgjigje të pyetjes “Si e vlerësoni situatën e tregut në krahasim me periudhën (6-mujorin) e mëparshme?”, balanca neto e përgjigjeve ishte pozitive për rreth 5%, me përgjigje veçanërisht optimiste për zonën e qyteteve bregdetare, ku vlera e balancës ishte dukshëm më pozitive sesa mesatarja afatgjatë.

I njëjti tregues i vlerësuar vetëm për subjektet që kanë raportuar shitje rezultoi ndjeshëm më pozitiv gjatë periudhës, me një balancë neto rreth 17%.

Balanca e treguesit të numrit të banesave të reja të regjistruara nga agjentët ka rënë lehtë ndaj periudhës paraardhëse. Balanca neto e atyre që raportojnë rritje të numrit të banesave të regjistruara dhe atyre që raportojnë rënie të numrit të tyre ishte -5%.

Nga ana tjetër, numri i pronave të pashitura, si për banesa, ashtu edhe për godinat tregtare, ka vijuar të shënojë rënie për disa gjashtëmujorë radhazi.

Koha mesatare e shitjes së banesave në rang vendi ra në 9.3 muaj nga 10.5 muaj në vrojtimin e mëparshëm.

Në rastin e Tiranës, koha mesatare e shitjes u ul ndjeshëm në 7.1 nga 9.7 muaj. Koha mesatare për shitjet në zonat bregdetare u rrit, duke u kthyer në vlerat e një viti më parë, në 10 muaj, ndërsa për zonat e tjera, kohëzgjatja e shitjes ishte pak më e ulët sesa në 6-mujorin e kaluar, duke rënë në 11.6 nga 12.9 muaj.

Gjithmonë sipas vrojtimit të Bankës së Shqipërisë, pritjet për të ardhmen paraqiten pozitive. Agjentët kanë pritje pozitive për ecurinë e tregut në territorin ku ata veprojnë për të ardhmen afatshkurtër dhe për periudhën më të gjatë (deri në dy vjet).

Sipas informacionit mbi metodologjinë e vrojtimit, informacioni mbi ecurinë e çmimeve dhe vlerësimin e situatës nga ana e agjentëve në tregun e pasurive të paluajtshme merret nëpërmjet vrojtimit në terren të një kampioni të përbërë nga 230 subjekte, që kanë si aktivitet kryesor tregtimin e pronave të paluajtshme.

Subjektet e zgjedhura janë agjentë të zyrave të tregtimit të pasurive të paluajtshme dhe shoqëri ndërtimi, shitjet e të cilave përfaqësojnë rreth 75-80% të xhiros së të gjithë popullatës.

Megjithatë, ndërmjetësit e pasurive të paluajtshme dhe shoqata e tyre përfaqësuese, NAREA, kanë rezerva të mëdha rreth këtij indeksi. Sipas tyre, vrojtimi i Bankës së Shqipërisë bazohet në një numër të kufizuar subjektesh dhe transaksionesh.

Ky indeks shfaq luhatshmëri të konsiderueshme, i ndikuar shpesh edhe nga zonat ku raportohen transaksionet. Periudhat me një numër të lartë transaksionesh në zonat më të shtrenjta në përgjithësi reflektohen me rritje të fortë të indeksit të çmimeve të banesave.

Sipas agjentëve, ecuria e çmimeve në tregun e pasurive të paluajtshme është larg asaj që tregon ndryshimi më i fundit i Indeksit Fischer të Bankës së Shqipërisë.

Aktorët e tregut vlerësojnë se në Tiranë ka një ngadalësim të ndjeshëm të rritjes së çmimeve të pronave, ndërsa tregu ngelet më dinamik në zonat bregdetare.

Sipas tyre, tregu ka shitje sidomos për pronat e reja, që hidhen në treg nga ndërtuesit dhe ku në përgjithësi, çmimet janë më të larta.

Agjentët shprehen se ecuria më e mirë e këtij tregu mund të shpjegohet me një prani më të madhe të blerësve me para në dorë dhe sidomos nga jashtë, me faktin që shpesh, ndërtuesit mundësojnë pagesë graduale me këste, që ndjek avancimin e projektit të ndërtimit, por edhe me mungesën e ngërçit që lidhet me rivlerësimin dhe që po ndikon sidomos tregun e rishitjes.

Sipas tyre, këta faktorë po bëjnë që transaksionet të jenë më të orientuara sidomos te ndërtimet e reja dhe kjo pjesërisht krijon idenë e një rritjeje shumë të lartë të çmimeve.

Ata mendojnë se deri në procesin e rivlerësimit, tregu i rishitjes do të jetë në një fazë tranzicioni, me numër më të ulët transaksionesh dhe me një luhatje të vogël të çmimeve.

Më tej, rivlerësimi mund të sjellë shtim të ofertës së pronave në tregun e pasurive të paluajtshme.

Një zhvillim i tillë në teori do të ulte më shumë presionet rritëse mbi çmimet e pasurive të paluajtshme, por, sipas agjentëve, është e vështirë të thuhet nëse duhet të presim një rënie të mirëfilltë të tyre.

 

Pasuritë e paluajtshme kryesuan Investimet e Huaja Direkte edhe për 2024

Pasuritë e paluajtshme kryesuan investimet e huaja në ekonominë shqiptare për të tretin vit radhazi.

Sipas të dhënave nga Banka e Shqipërisë, për vitin e kaluar, investimet e të huajve në pasuri të paluajtshme në Shqipëri arritën vlerën e 325 milionë eurove, në rritje me 17% krahasuar me vitin 2023.

Pasuritë e paluajtshme sollën pothuajse 24% të vlerës totale të Investimeve të Huaja Direkte për vitin e kaluar.

Të dhënat tregojnë se investimet e huaja në pasuri të paluajtshme po vazhdojnë rritjen edhe këtë vit. Për tremujorin e parë, ato arritën vlerën e 104 milionë eurove, 24% më shumë krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.

Cikli i rritjes së shpejtë të çmimeve të pasurive të paluajtshme në Shqipëri në vitet pas pandemisë po mbështetet në masë të konsiderueshme prej kërkesës që vjen nga investitorët e jashtëm.

Sipas Bankës së Shqipërisë, në 6-mujorin e dytë të vitit 2024, rreth 18% të banesave të shitura janë raportuar të blera nga shtetas jorezidentë.

Nga këta, rreth 77% rezultojnë shtetas të vendeve të BE-së. Në tërësi, pesha e transaksioneve në të cilat blerësit janë jorezidentë ka shfaqur prirje në rritje gjatë 5 viteve të fundit.

Investimet e huaja në prona janë tipike sidomos për zonat bregdetare, ku, pavarësisht rritjes së çmimeve, ato ngelen mjaft konkurruese krahasuar edhe me vendet e tjera bregdetare të rajonit.

Rritja e fortë e çmimeve të pronave në vitet e fundit i ka bërë pasuritë e paluajtshme edhe një alternativë më tërheqëse dhe ka rritur numrin e blerësve që kanë blerë prona për qëllime investimi.

Banka e Shqipërisë vlerëson se në fund të vitit 2024, stoku i investimeve të huaja në tregun e pasurive të paluajtshme në Shqipëri arriti në 2.04 miliardë euro, në rritje me 30% krahasuar me një vit më parë. Në dekadën e fundit, stoku i investimeve të huaja në pasuri të paluajtshme pothuajse është rritur me 27 herë.

Bazuar në metodologjitë e përdorura për matjen e investimeve të huaja, flukset e tyre vlerësohen me kursin e këmbimit mesatar të periudhës, ndërkohë që stoku vlerësohet me kursin e ditës së fundit të periudhës.

Sipas Bankës së Shqipërisë, rritja në stokun e investimeve nuk ka ardhur vetëm nga flukset e reja, por në të duhen llogaritur edhe ndryshimet nga kursi i këmbimit, ndryshimet nga çmimi dhe ndryshimet e tjera.

Kjo nënkupton se stoku i investimeve të huaja rivlerësohet në mënyrë periodike, duke reflektuar edhe ndryshimin e çmimit të aseteve.

 

Shtrëngimi i kredisë mund të frenojë ciklin “e artë” të pronave

Financimi nëpërmjet kredisë bankare ka vijuar të figurojë në një pjesë të mirë të shitjeve të pronave.

Sipas vrojtimit të Bankës së Shqipërisë, gjysma e pronave për banim dhe e atyre për përdorim tregtar të shitura në 6-mujorin e dytë 2024 janë blerë me hua bankare. Nga këto, në 72% të rasteve, kredia ka mbuluar deri në 60% të vlerës.

Ndikimi i konsiderueshëm i kredisë në tregun e pasurive të paluajtshme ilustrohet edhe nga statistikat e huadhënies.

Sipas Bankës së Shqipërisë, kredia për shtëpi u rrit për të pestin vit radhazi në vitin 2024.

Të dhënat tregojnë se kredia e re për blerje banesash arriti rekordin e ri historik prej 54.9 miliardë lekësh, ose rreth 545 milionë euro, të llogaritura me kursin mesatar të vitit të kaluar.

Kredia e re për banesa u rrit me 13% krahasuar me vitin 2023.

Vlera e portofolit aktiv ose tepricës së kredisë për shtëpi në fund të vitit 2024 arriti në pothuajse 208.7 miliardë lekë, me rritje vjetore prej 15.5%.

Ritmet e rritjes të portofolit të kredisë janë rritur ndjeshëm krahasuar me nivelin prej 6.3% të vitit të mëparshëm.

Gatishmëria e lartë e sektorit bankar për të financuar blerjen e pronave ka qenë një faktor mbështetës në rritjen e çmimeve. Kjo ka ndikuar që në vitet e fundit, vlera e pronave të rritet dhe në përgjithësi ato kanë rezultuar investime të leverdishme.

Por, duke filluar nga gjysma e dytë e këtij viti, gjërat mund të ndryshojnë, me hyrjen në fuqi të masave kufizuese të Bankës së Shqipërisë lidhur me kredinë bankare për blerje banesash.

Vendimi parashikon përcaktimin e niveleve tavan për treguesit “Raporti i kredisë ndaj vlerës” dhe “Raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave”, për kreditë që japin bankat për pasuri të paluajtshme rezidenciale.

Raporti i kredisë ndaj vlerës është përqindja e çmimit të blerjes së banesës që banka merr përsipër të financojë nëpërmjet kredisë.

Raporti tavan i kredisë ndaj vlerës në monedhën Lek do të jetë 85% për shtëpinë e parë dhe 80% për shtëpinë e dytë, ndërsa në valutë të huaj, 75% për shtëpinë e parë dhe 70% për shtëpinë e dytë.

Ndërsa raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave përfaqëson raportin mes këstit ose kësteve të kredisë për prona, në raport me të ardhurat e huamarrësve.

Raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave për kreditë në Lek do të jetë në nivelin 40% për shtëpinë e parë dhe 35% për shtëpinë e dytë.

Në valutë të huaj, niveli tavan do të jetë 35% për shtëpinë e parë dhe 30% për shtëpinë e dytë.

Sipas Bankës së Shqipërisë, zbatimi i këtyre kufijve do të mundësojë uljen e rrezikut të dështimit të kredimarrësve dhe pakësimin e humbjeve bankare të lidhura me këto kredi, si pasojë e zhvillimeve të pafavorshme në çmimet e pronave të paluajtshme dhe në kuadrin makroekonomik të vendit, si rritja e papunësisë, rënia e të ardhurave, rritja e normave të interesit, etj.

Banka e Shqipërisë argumenton se këta kufij marrin në konsideratë dhe janë përshtatur për të adresuar në mënyrë proporcionale rrezikun, në varësi të tipit të pronës dhe monedhës në të cilën jepet kredia.

Njëkohësisht, vendimi parashikon një rekomandim lidhur me afatin maksimal të maturimit të kredisë për pasuri të paluajtshme rezidenciale, i cili mund t’u shërbejë bankave për të përmirësuar profilin e rrezikut të një ekspozimi të caktuar.

Vendosja e masave shtrënguese për kredinë për shtëpi erdhi edhe si rezultat i rekomandimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN).

Në fakt, Banka e Shqipërisë kishte shprehur që vitin e kaluar shqetësimin e saj për rritjen e shpejtë të kredisë për shtëpi. Fillimisht, ky shqetësim u tentua të adresohej nëpërmjet vendosjes së një shtese të posaçme në raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit të sektorit bankar.

Shtesa kundërciklike e kapitalit u vendos për herë të parë në qershor, në nivelin 0.25% (për t’u zbatuar nga 30 qershori 2025) dhe u rrit në dhjetor në nivelin 0.5% (për t’u zbatuar nga 31 dhjetori 2025).

Megjithatë, edhe për shkak të niveleve të larta faktike të kapitalizimit të sektorit bankar, një masë e tillë deri tani nuk ka dhënë ndikime të rëndësishme në ngadalësimin e kreditimit.

Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë ka vendosur të ndjekë rekomandimin e FMN-së dhe të vendosë kufizime direkte në standardet e administrimit të rrezikut, të lidhura me kredinë për shtëpi.

Efektet reale të vendimmarrjes së Bankës së Shqipërisë do të jenë më të qarta gjatë muajve në vazhdim, por megjithatë pritshmëritë e para të aktorëve të tregut janë që këto masa do të ndikojnë kryesisht blerjet e shtëpive të dyta dhe në përgjithësi, të atyre për qëllime investimi.

Megjithatë, duhet thënë se ky segment vlerësohet të ketë pasur një peshë në rritje në transaksionet e tregut në vitet e fundit.

Në veçanti, rritja e turizmit ka nxitur blerjet e shtëpive për qiradhënie ditore në Tiranë dhe në bregdet.

Edhe agjentët e pasurive të paluajtshme nuk mendojnë se rregullat e reja të vendosura nga Banka e Shqipërisë do të kenë ndikim shumë të rëndësishëm në kufizimin e kreditimit për blerjen e pasurive të paluajtshme dhe në ecurinë e tregut të pronave në përgjithësi.

Sekretari i Shoqatës Shqiptare të Pasurive të Paluajtshme (NAREA), Reinaldo Pipiria, u shpreh për “Monitor” se, mbështetur në përvojën e deritanishme të sektorit dhe në kontaktet me sektorin bankar, kreditë për blerjen e pasurive të paluajtshme jepen me kushte që qëndrojnë brenda limiteve të vendosura nga Banka e Shqipërisë.

Megjithatë, z. Pipiria mendon se efektet mund të vijnë kryesisht nga perceptimi që krijojnë aktorët e tregut dhe veçanërisht shitësit pas miratimit të masave të reja.

Sipas tij, sinjalet se Banka e Shqipërisë po tenton të shtrëngojë kreditimin mund të sjellin më shumë hezitime të shitësve ndaj atyre blerësve potencialë që duan ta financojnë blerjen me kredi.

Ai shprehet se shitjet me kredi, sidomos në vitin 2024 e në vazhdim, janë dëmtuar disi edhe nga shtyrja e procesit të rivlerësimit.

Në këtë fazë, duket se agjentët e tregut të pronave i druhen më shumë një efekti psikologjik, se sa një ndikimi të drejtpërdrejtë të masave të Bankës së Shqipërisë në tregun e pasurive të paluajtshme.

 

Oferta e pronave ngelet e lartë

Ndërkohë që masat e Bankës së Shqipërisë dhe “ngopja” e turizmit mund ta frenojnë kërkesën, oferta në tregun e pasurive të paluajtshme duket se vazhdon të rritet.

Sipas të dhënave të INSTAT, vitin e kaluar në Shqipëri u dhanë 1336 leje ndërtimi, në rënie me 16.6% krahasuar me një vit më parë.

Vlen të thuhet se lejet për pallate (ndërtesa me lartësi mbi tre kate) ishin në nivele të përafërta me një vit më parë. Vitin e kaluar u dhanë 219 leje të tilla, nga 218 një vit më parë.

Numri i lejeve në këtë kategori ka qenë në nivele të përafërta dhe të qëndrueshme në katër vitet e fundit, duke reflektuar oreksin e lartë për të ndërtuar pallate dhe kulla në periudhën pas pandemisë.

Një tendencë e tillë konfirmohet edhe nga rritja e sipërfaqes së lejeve të ndërtimit. Në vitin 2024, sipërfaqja totale e lejeve të ndërtimit për ndërtesa të reja arriti në afërsisht 2.5 milionë m², në rritje me 18.1% krahasuar me një vit më parë.

Këto të dhëna tregojnë se oferta e re e pasurive të paluajtshme në treg, kryesisht atyre rezidenciale, do të vazhdojë të jetë e qëndrueshme.

 

 

 

 

The post A ia vlen të investosh në blerjen e pronave; Tregu mund ta ketë arritur “majën” appeared first on Revista Monitor.

Tregu i fondeve të investimit u rrit për të dytin vit radhazi në 2024.

Sipas të dhënave zyrtare nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF), asetet neto të këtyre fondeve në fund të vitit të kaluar arritën në 55.4 miliardë lekë (pa përfshirë fondet e investimeve alternative, ku sipas ligjit mund të investojnë vetëm investitorë profesionistë).

Vlera neto e aseteve është rritur me 21% krahasuar me një vit më parë.

Vlera e aseteve ngelet ende më e ulët krahasuar me nivelin rekord historik, që ishte arritur në fund të vitit 2021. Viti 2022 solli goditje të fortë për tregun, të shkaktuar nga rritja e shpejtë e normave të interesit dhe yield-eve në tregun financiar.

Kjo zhvlerësoi portofolin e titujve të mbajtur nga fondet e investimit, solli ulje të vlerës së aseteve dhe tërheqje të konsiderueshme të anëtarëve nga fondet.

Megjithatë, frenimi i rritjes së normave të interesit dhe më tej rënia e tyre gjatë vitit 2024 bëri që vlera e aseteve t’i kthehet rritjes dhe numri i anëtarëve gjithashtu, duke e vendosur tregun në një fazë rikuperimi gradual.

Numri i anëtarëve në fund të 2024-s arriti në 37 786, në rritje me 17.4% krahasuar me një vit më parë.

Fondet e investimit në Lek i kanë përqendruar investimet e tyre sidomos në bono dhe obligacione të qeverisë shqiptare dhe në një masë më të vogël në mjete likuide (llogari bankare).

Fondet në valutë kanë një spektër më të gjerë investimesh, por edhe aty në volume dominojnë instrumentet financiare të borxhit të qeverive dhe shoqërive tregtare.

Disa prej fondeve janë të angazhuara edhe në investime në aksione, por pesha e tyre specifike në treg mbetet e ulët.

Deri në fund të vitit 2024, në treg ishin aktive 16 fonde investimi, të administruara nga pesë shoqëri administruese. Prej tyre, 13 janë fonde të hapura investimi, kryesisht në instrumente financiare, ndërsa tre janë fonde për investime alternative.

Tregu dominohet nga fondet në monedhën vendase, që përbëjnë afërsisht 92% të vlerës neto të aktiveve të fondeve të investimit në instrumente financiare.

Në dy vitet e fundit, vlera e fondeve në valutë të huaj ka ardhur në rënie, e ndikuar negativisht edhe nga efekti i kursit të këmbimit.

Shifrat e raportuara nga shoqëritë administruese tregojnë se performanca e fondeve të investimit është në përmirësim, kryesisht për shkak të uljes së normave të interesit në tregun primar.

Për muajin qershor 2025, fondi më i madh i investimeve në Lek, Raiffeisen Prestigj, raportoi një kthim vjetor pozitiv në masën 5.79%, ndërkohë që e pati mbyllur vitin 2024 me një kthim vjetor në masën 6.16%.

Edhe fondi tjetër i shoqërisë Raiffeisen Invest, Raiffeisen Vizion, në fund të muajit qershor raportonte kthim vjetor pozitiv, në masën 9.35%, ndërkohë që e kishte mbyllur vitin 2024 me një kthim prej 9.06%.

Fondi Credins Premium, në fund të muajit qershor, raportonte një kthim vjetor nga investimi në masën 9.9%, në rritje nga niveli prej 7.86% i fundit të vitit 2023.

Fondi Albsig Standard, sipas të dhënave më të fundit, raporton një kthim 8.17%, ndërsa në fund të vitit 2024, kthimi vjetor pati arritur në 10.16%.

Mes fondeve në Euro, Raiffeisen Miks në muajin qershor kishte një kthim vjetor në masën 4.91% (7.68% në fund të 2024), ndërsa Raiffeisen Invest Euro, një kthim vjetor në masën 4.85% (3.28% në fund të 2024).

Ndërkohë, fondet e angazhuara në investime në aksione këtë vit po shfaqin një ecuri më të dobët, duke reflektuar kryesisht ndikimet negative që ka dhënë lufta tarifore e nisur nga administrata Trump në tregjet financiare.

Fondi në Lek, WVP Top Invest, në fund të qershorit ofronte një kthim në masën -1.83%, ndërsa ai në Euro, WVP Global, për të njëjtën periudhë, ofronte kthim në masën -1.51%.

Në përgjithësi, për fondet e angazhuara në investime në aksione, luhatshmëria është më e lartë krahasuar me fondet e tjera, të cilat investojnë kryesisht në tituj borxhi.

 

 

 

 

 

The post Fondet e investimit “ngrenë kokë” appeared first on Revista Monitor.

Vitin e kaluar, vlera neto e aseteve të fondeve arriti në 12.87 miliardë lekë ose gati 131 milionë euro, në rritje me 17% krahasuar me një vit më parë. Rritja e aseteve ishte në nivele të përafërta me vitin 2023.

Në shifrat e raportuara prej 2024 nga AMF, përfshihen edhe treguesit e fondeve të mbyllura të pensionit, të ngritura nga punëdhënësit për punonjësit e kompanive të tyre.

Duke përjashtuar fondet e mbyllura, asetet neto të fondeve të hapura të pensionit rezultojnë rreth 8.1 miliardë lekë ose 82.5 milionë euro.

Numri total i anëtarëve në fondet e pensionit privat arriti në 44 926, në rritje me 15.7% krahasuar me një vit më parë. Rritja e tregut u përmirësua ndjeshëm nga niveli prej 4.6% i vitit 2023.

Gjatë vitit 2024, fondeve private të pensioneve u janë shtuar më shumë se 6100 anëtarë.

Përmirësimi i rritjes së tregut mund të lidhet edhe me hyrjen në fuqi të ligjit të ri “Për fondet e pensionit privat”, që ka sjellë rritje të incentivave fiskale për kontributet në fondet private të pensioneve.

Sipas ligjit të ri, kufiri maksimal mujor i përjashtimit tatimor është rritur deri në nivelin e pagës minimale të miratuar, që aktualisht ka arritur në 40 mijë lekë në muaj.

Duke qenë se përjashtimi nga taksat lidhet me nivelin e pagës minimale, pritet që ky stimul të rritet edhe më shumë në vitet e ardhshme.

Me nivelin aktual të pagës minimale, shuma e kontributeve e përjashtuar nga tatimet do të arrinte sot në 480 mijë lekë në vit, ose 140% më shumë krahasuar me pragun aktual prej 200 mijë lekësh.

Edhe kontributet e pensionit privat të derdhura nga punëdhënësi në favor të punëmarrësit do të përjashtohen nga tatimi në të njëjtën masë.

Ligji gjithashtu parashikon që pensionet të mos tatohen në përfitim për pjesën e kontributeve, por vetëm për kthimin nga investimi, me kusht që tërheqja të bëhet me pagesa mujore të shtrira në të paktën dy vite dhe jo në mënyrë të menjëhershme, pas përmbushjes së kushteve ligjore për përfitimin e pensionit privat.

Në një dekadë, numri i anëtarëve të fondeve të pensionit është rritur me më shumë se pesë herë, por kjo rritje ka ardhur mbi një bazë shumë të ulët dhe shkalla e pjesëmarrjes së punonjësve në këto fonde mbetet mjaft modeste.

Numri i individëve që kontribuojnë për një pension privat përbën rreth 3.5% të numrit të përgjithshëm të të punësuarve në vend.

Fondet e pensionit përfaqësojnë një alternativë kursimi për të pasur të ardhura të mjaftueshme në moshë pensioni. Kthimet e tyre janë në përgjithësi më të ulëta dhe më të qëndrueshme krahasuar me fondet e investimit, edhe për shkak të mënyrës së ndryshme të llogaritjes së kthimit.

Fondet e investimit janë likuide dhe janë të detyruara t’i vlerësojnë asetet me vlerë të drejtë tregu, me bazë ditore.

Ndërsa për fondet e pensionit nuk ndiqet e njëjta logjikë, sepse në teori, fondet nga këto pensione nuk mund të tërhiqen deri në plotësimin e kushteve ligjore (minimalisht pesë vite para moshës ligjore të daljes në pension).

Fondet e pensioneve lejohen që instrumentet financiare ku investohen asetet e tyre t’i kontabilizojnë si të mbajtura deri në maturim, me kosto të amortizuar, ndaj ato nuk ndikohen shumë nga luhatjet afatshkurtra të normave të interesit.

Për këtë arsye, kthimet e fondeve të pensionit reflektojnë kryesisht ecurinë e instrumenteve financiare ku investohen kontributet e tyre, obligacionet e qeverisë shqiptare dhe diferencat në normat e kthimit mes fondeve të ndryshme janë më të vogla.

Shumica e fondeve të pensionit ofrojnë një kthim vjetor pak më të lartë se 4% në vit. Një kthim më të lartë ofrojnë disa fonde të veçanta pensioni që shiten online nëpërmjet aplikacioneve të e-banking të bankave tregtare.

Këto fonde kanë një tarifë administrimi më të ulët dhe kjo rezulton në një normë kthimi më të lartë për anëtarët, me afërsisht një pikë përqindje më shumë.

 

 

 

The post Pensionet private, incentiva fiskale dhe kthime të qëndrueshme appeared first on Revista Monitor.

Vlera e obligacioneve të shoqërive tregtare arriti një rekord të ri për vitin 2024.

Sipas të dhënave të Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare (AMF), portofoli i obligacioneve me ofertë private, i llogaritur si vlera e emetuar dhe ende e pashlyer, arriti në rreth 28.5 miliardë lekë, ose gati 290 milionë euro.

Vetëm për vitin e kaluar, vlera e portofolit të obligacioneve është rritur me 8 miliardë lekë ose 39%.

Duke shtuar edhe obligacionin e parë me ofertë publike, të emetuar në vitin 2023 nga institucioni financiar NOA, vlera totale e titujve të borxhit të korporatave ka arritur tashmë në rreth 29 miliardë lekë.

Afërsisht 66% e obligacioneve me ofertë private janë të emetuara në valutë të huaj dhe pesha e tyre është në nivele të përafërta krahasuar me një vit më parë. Të detajuara sipas monedhave, 34.1% e obligacioneve private janë të emetuara në Lek, 63.9% e obligacioneve janë në Euro dhe 2.1% në Dollarë Amerikanë.

Pesha e obligacioneve në Euro është rritur krahasuar me një vit më parë, ndërsa ajo e atyre në dollarë amerikanë ka pësuar rënie.

Megjithatë, kjo rënie lidhet edhe me zhvlerësimin e këtyre monedhave në kursin e këmbimit ndaj Lekut, zhvlerësim që vijoi edhe gjatë vitit 2024.

Dominimi i Euros edhe në strukturën e obligacioneve me ofertë private lidhet me sasinë e madhe të kursimeve në monedhën europiane të mbajtura nga publiku shqiptar, por edhe norma interesi më të favorshme për emetuesit.

Duke qenë se tregu i brendshëm financiar nuk ofron shumë alternativa për Euron, emetuesit e kanë shfrytëzuar këtë mundësi për të thithur likuiditetin e lirë në treg.

Në vitet e fundit, depozitat bankare në Euro kanë shënuar rritje të shpejtë, duke zgjeruar tepricën e likuiditetit në monedhën europiane. Emetuesit e obligacioneve kanë joshur depozituesit për t’i investuar një pjesë të këtyre kursimeve në obligacionet e tyre, duke ofruar norma më tërheqëse interesi se depozitat.

Për këtë arsye, investitorët i kanë parë si një mënyrë e mirë për të diversifikuar investimet e tyre dhe për të siguruar kthime më të kënaqshme.

Emetues të obligacioneve korporative janë në pjesën dërrmuese bankat dhe institucionet financiare. Bankat i kanë përdorur këto instrumente sidomos në funksion të nevojës për të rritur kapitalin rregullator.

Rregullorja “Për mjaftueshmërinë e kapitalit” i njeh instrumentet e borxhit të varur si pjesë të kapitalit rregullator të bankave, deri në një të tretën e vlerës totale të kapitalit rregullator.

Në vitet e fundit, bankat janë përballur me një rritje graduale të kërkesës për kapital, me hyrjen në fuqi të shtesave makroprudenciale të kapitalit dhe të kuadrit rregullator plotësues, i lidhur me skemën e ndërhyrjes së jashtëzakonshme.

Këto kërkesa të reja i kanë dhënë një shtysë edhe më të fortë rritjes së përdorimit të obligacioneve me ofertë private.

Në mënyrë më sporadike, edhe kompani jashtë sektorit financiar e kanë përdorur emetimin e obligacioneve si një formë alternative të huamarrjes.

Zakonisht, obligacionet e shoqërive private ofrojnë yield më të lartë krahasuar me instrumentet me maturitet të njëjtë të qeverisë shqiptare, duke faktorizuar natyrshëm një prim rreziku mbi kthimet nga titujt e borxhit sovran.

Për më tepër, në shumicën e rasteve (por jo gjithmonë) obligacionet e institucioneve financiare emetohen në formën e borxhit të varur, që nënkupton një shkallë të lartë rreziku, sepse në rast se emetuesi falimenton, ato janë detyrimet e fundit në radhë për t’u shlyer.

Nga ana tjetër, megjithatë, ky prim rreziku i ofruar duket relativisht i ulët, po ta krahasojmë me instrumentet homologe të emetuara nga kompanitë jashtë vendit. Institucione financiare shqiptare madje shpesh arrijnë të emetojnë borxh të varur me yield-e më të ulëta krahasuar me institucione financiare të vendeve të BE-së.

Kjo ndodh sepse në Shqipëri, yield-et e këtyre instrumenteve nuk e reflektojnë plotësisht shkallën e rrezikut që i shoqëron, edhe në mungesë të një tregu të zhvilluar financiar.

Yield-et e ofruara nga emetuesit e këtyre obligacioneve dhe kryesisht institucionet financiare janë të ndryshueshme, në varësi të monedhës dhe emetimit.

Duke qenë se procesi kryhet me ofertë private, në shumicën e rasteve, këto norma bëhen publike, por në parim ato ofrojnë një prim mbi instrumentet referuese, siç mund të jenë yield-et e titujve qeveritarë në Lek me maturim të njëjtë apo kundrejt Euriborit, në rastin e Euros.

Megjithatë, në rastin e institucioneve financiare të mikrofinancës, si IuteCredit apo Kredo, yield-et e këtyre obligacioneve kanë arritur deri në 13-14%.

Këto kthime janë shumë të larta krahasuar me instrumentet e tjera të borxhit në tregun shqiptar, por nga ana tjetër, duhet konsideruar se edhe rreziku në këtë rast është më i lartë se të investosh në obligacione qeveritare, apo në ato të një banke tregtare.

 

The post A ia vlen të blesh borxhin e kompanive private appeared first on Revista Monitor.

Lumi Yarlung Tsangpo në provincën Nyingchi

 

Qeveria kineze e konsideron projektin tepër të rëndësishëm për të arritur objektivat e reduktimit të ndotjes deri në vitin 2030 dhe të ashtuquajturin “Neutralitet karbonik” deri në vitin 2060, që do të thotë pakësimi i gazit serrë që emetohet në atmosferë. Prodhimi i energjisë së rinovueshme, siç është ajo hidroelektrike, mbetet vendimtar në këtë proces.

 

Nga MSc Roland Tashi, Ekspert i çështjeve të sigurisë

Kryeministri kinez Li Qiang përuroi më 19 korrik 2025 kantierin gjigant ku do të ndërtohet diga në lumin Yarlung Tsangpo, si dhe hidrocentrali më i madh në botë.

Investimi strategjik i këtij niveli duket se ka filluar të “prodhojë”, ende pa nisur punimet, kontradikta dhe ndikim të madh gjeopolitik në rajon atje ku lumi kalon dhe do të ndërtohen ujëmbledhësit.

Projekti është miratuar disa vite më parë, por u financua përfundimisht në dhjetor të vitit 2024.

Pak gjeografi për të kuptuar rëndësinë që ka lumi jo vetëm për Kinën, po edhe për vendet ku kalon duke ndikuar ndjeshëm në bujqësinë dhe në ekonominë e tyre.

Lumi Yarlung Tsangpo buron nga akullnajat e maleve Kubi Gangri dhe Ganglunggangri, në një lartësi rreth 4.700 metra dhe është gati 3.000 kilometra i gjatë.

Në një gjatësi të tij, lumi rrjedh në Tibet, rajon autonom i Kinës i aneksuar në vitin 1951, ndërsa në Indi, ku njihet si lumi Brahmaputra, mbetet jetik për bujqësinë.

Për ekonominë, hidrocentrali do të jetë një vepër kolosale, me kosto rreth 150 miliardë euro dhe i vetëm do të ketë kapacitet prej 70 GW (gigavatësh), me një prodhim vjetor të parashikuar prej 300 miliardë kWh (kilovat orë).

Për të kuptuar kapacitetin, vepra hidrike do të prodhojë energji elektrike më shumë se dyfishi i prodhimit të energjisë nga hidrocentralet italiane të marra së bashku.

Hidrocentrali më i madh në botë aktualisht ndodhet po në Kinë, nën digën e Tre Grykave në lumin Yangtze në provincën Hubei, ndërsa vepra që pritet të ndërtohet do të ketë kapacitet tre herë më të madh.

Për projektin ka pasur reagime dhe shumë kundërshtime në nivele ndërshtetërore, për shkak të ndikimeve të shumta në ekologji, bujqësi, ekonomi, gjeopolitikë, etj.

India, më e “prekura” nga projekti, ka shprehur shqetësime për pasojat që diga mund të ketë në lumë, i cili vazhdon rrjedhën e tij në shtetet indiane Arunachal Pradesh dhe Assam duke kaluar në fund në Bangladesh për t’u derdhur në Gjirin e Bengalit.

Diga dhe hidrocentrali do të ndërtohen pranë qytetit tibetian Nyingchi, në një pikë ku lumi zbret nga 4.700 metra në rreth 2.700 metra brenda më pak se 50 kilometrash.

Do të ndërtohen pesë hidrocentrale në seri dhe do të jetë i nevojshëm drejtimi i disa kthesave të lumit dhe devijimi i ujit nëpër tunele, një vepër inxhinierike shumë e ndërlikuar edhe për shkak të nevojës për të transportuar një sasi të madhe pajisjesh dhe materialesh në një zonë shumë të largët.

Projekti do të menaxhohet nga “China Yajiang Group”, një kompani e re e krijuar posaçërisht për këtë qëllim. Shumica e detajeve të punimeve nuk janë bërë publike dhe nuk është dhënë asnjë afat i përfundimit të tyre.

Gjatë prezantimit të projektit, Kina ka dhënë garancitë e zakonshme se vepra do të respektojë mjedisin dhe nuk do të ketë ndryshime në rrjedhën e lumit në pjesën e poshtme të tij.

Qeveria kineze e konsideron projektin si thelbësor për të arritur objektivat e reduktimit të ndotjes deri në vitin 2030 dhe të ashtuquajturin “Neutralitet karbonik” deri në vitin 2060, që do të thotë reduktimi i gazit serrë në atmosferë ku prodhimi i energjisë së rinovueshme, siç është ajo hidroelektrike, mbetet vendimtar në këtë proces.

Ekspertë të fushës mendojnë se një vepër e këtyre përmasave mund të shkaktojë ndryshime të pakthyeshme në habitatin e lumit, të ulë popullsinë e peshqve dhe të gjallesave ujore, të bllokojë lëvizjen e sedimenteve drejt pjesës së poshtme të lumit dhe për rrjedhojë, të ulë sasinë e aluvioneve që ndikojnë në pjellorinë e tokës.

Gjithashtu, ata vlerësojnë se kryerja e një volumi shumë të lartë punimesh do të ketë ndikim të lartë në mjedis.

Në vështrimin gjeopolitik, hidrocentrali është një arsye e shtuar lidhur me tensionet midis Indisë dhe Kinës, marrëdhëniet e të cilave janë përmirësuar paksa vitet e fundit pas krizës së qershorit të vitit 2020, kur një konflikt i vjetër territorial në rajonin kufitar të Ladakhut u shoqërua me konflikte të armatosura, ku humbën jetën ushtarë indianë dhe kinezë.

Diplomacia u pasua me nënshkrimin e një marrëveshjeje paqeje.

Në vitin 2024, Kina caktoi një ambasador të ri në Indi dhe në vitin 2025 kanë rifilluar fluturimet direkte mes dy vendeve.

Problemet me Kinën nuk janë të lidhura vetëm me lumin dhe hidrocentralin, në Indi mbeten të bllokuara aplikacionet kineze TikTok.

Qeveria nacionaliste e Narendra Modit po përpiqet me vështirësi të ulë importet nga Kina dhe të promovojë vendin si një alternativë për prodhimin me kosto të ulët për shumë kompani ndërkombëtare, veçanërisht ato teknologjike.

Kina ka gjithashtu një marrëdhënie shumë të ngushtë me rivalin kryesor të Indisë, Pakistanin.

Gjatë krizës së fundit të muajit maj të këtij viti, India dhe Pakistani bombarduan për disa ditë territoret përkatëse ku gjatë operacioneve, avionët indianë u rrëzuan nga forcat ajrore pakistaneze, të cilat kanë në armatim avionë luftarakë të prodhimit kinez.

Menaxhimi i lumenjve të Himalajeve do të vazhdojë të ndikojë në situatën e acaruar midis Pakistanit dhe Indisë pasi kjo e fundit ka pezulluar njëanshmërisht traktatin për ujërat e lumit Indus.

Në këtë konflikt mund të përfshihet edhe Kina, pasi aty burojnë Indusi dhe disa degë të tij.

Çfarë fiton Kina nga ky megaprojekt?

• Do të ushtrojë kontroll të madh mbi lumin Yarlung Tsangpo, një nga lumenjtë më të rëndësishëm për bujqësinë, energjinë dhe jetesën në Indinë verilindore, si dhe në Bangladeshin fqinj.
• Duke ndërtuar diga dhe duke devijuar rrjedhën, fiton një epërsi strategjike ndaj Indisë dhe Bangladeshit, bujqësia dhe ekonomia e të cilave janë të varura nga lumi.
• Kthehet në një fuqi energjetike me ndikim ndërkombëtar, pasi me një kapacitet prej 70 GWky hidrocentral e bën Kinën fuqi absolute në prodhimin e energjisë së pastër, si dhe e favorizon të forcojë pozitat e saj në negociatat ndërkombëtare për klimën dhe energjinë, sidomos për objektivat e “Neutralitetit karbonik”. Përveç përfitimeve ekonomike dhe gjeopolitike, vepra do të ndikojë në shtimin e tensioneve ekzistuese në rajonet kufitare në Himalaje, ku të dy vendet kanë të vendosura trupa ushtarake.

Shqetësues do të mbetet militarizimi i infrastrukturës, pasi veprat inxhinierike civile në rajone strategjike, si rrugë, ura, tunele, mund të përdoren më pas edhe për qëllime ushtarake.

Vendet në rrjedhën e poshtme të lumenjve, ku kryesor mbetet Bangladeshi, janë shumë të ndjeshme ndaj ndryshimeve në sasinë e ujit dhe sedimenteve.

Kjo i bën ato më të varura nga marrëveshjet dypalëshe me Kinën, duke i dhënë Pekinit një ndikim më të madh rajonal.

Duhet kuptuar se hidrocentrali është pjesë e një strategjie më të gjerë të Kinës për të kontrolluar rrjedhat ujore të Himalajeve, ku burojnë lumenj që furnizojnë miliona njerëz në Azi.

Aktualisht nuk ka marrëveshje ndërkombëtare për ndarjen e ujit dhe në këto kushte, Kina mund të veprojë njëanshmërisht në favor të interesave të saj.

Në përfundim, ndërtimi i kësaj vepre madhore jo vetëm hidrike, por shumëdimensionale i jep mundësinë Kinës për dominim strategjik mbi ujërat e Azisë Jugore, krijon përparësi gjatë negociatave rajonale dhe globale për klimën dhe energjinë, shërben si një mjet i ri presioni diplomatik ndaj Indisë dhe fqinjëve të saj.

 

The post Kina do të ndërtojë hidrocentralin më të madh në botë appeared first on Revista Monitor.

Mosha e mesme nuk është më më e palumtura

 

Prej dekadash, anketat kanë treguar se mosha e mesme ishte pika më e ulët e jetës. Të rinjtë dhe të moshuarit shprehnin përgjithësisht nivele të larta kënaqësie, ndërsa ata në moshë të mesme përjetonin një rënie të fortë.

Ky fenomen, i njohur si “U-ja e lumturisë” ose “kurbë dëshpërimi”, është dokumentuar qindra herë në shumë vende. Mosha e pikës më të madhe të pakënaqësisë ndryshonte sipas vendeve – zviceranët ishin më të trishtuar në moshën 35 vjeç, ukrainasit në të 60-at – por modeli ishte i qartë.

Së fundmi, megjithatë, kjo kurbë duket se është shtrembëruar. Një studim i botuar më 27 gusht në PLOS ONE nga ekonomistët David Blanchflower, Alex Bryson dhe Xiaowei Xu tregon se sot janë të rinjtë ata që raportojnë nivelet më të larta të mjerimit. “Nga një formë U-je kemi kaluar në një pistë ski,” thotë Dr. Bryson.

Autorët e vunë re fillimisht këtë ndryshim në BRFSS, një anketë afatgjatë mbi amerikanët. Ata llogaritën përqindjen e të anketuarve në çdo grupmoshë që deklaruan se kishin pasur gjendje të keqe mendore çdo ditë gjatë muajit të kaluar.

Nga viti 2009 deri në 2018, modeli ishte i njohur: mjerimi arrinte kulmin në mesomoshë. Por nga 2019 deri në 2024, panorama ndryshoi. Teksa nivelet e pakënaqësisë te të rriturit e mesëm e të moshuarit mbetën pothuajse të qëndrueshme, tek të rinjtë u rrit ndjeshëm.

E njëjta gjë vërehet edhe në Britani. Duke përdorur të dhëna nga UK Household Longitudinal Survey dhe Annual Population Survey, studiuesit gjetën se ankthi dhe dëshpërimi u rritën ndjeshëm pas vitit 2016 tek të rinjtë nën 40 vjeç, duke zhdukur “kurbën e U-së” deri në vitin 2019.

Ka prova edhe jashtë botës anglofone: sipas të dhënave të Global Mind Project, në 44 vende nga Afrika, Azia, Europa, Amerika Latine dhe Lindja e Mesme, të rinjtë raportojnë vazhdimisht gjendje mendore më të keqe sesa më të moshuarit.

Megjithatë, është ende e mundur që kurba e vjetër të rishfaqet. Studimi i ri ofron vetëm një fotografi në një moment të caktuar – pra, nuk përjashtohet mundësia që 20-vjeçarët e sotëm, tashmë të palumtur, të ndjekin të njëjtin model dhe të bëhen edhe më të trishtuar në moshë të mesme.

“Nuk është e paimagjinueshme që nëse të rinjtë nisin kaq keq, mund të jenë edhe më keq në mes të jetës,” thotë Dr. Bryson.

Studimet gjatësore, që ndjekin të njëjtët individë me kalimin e kohës, janë të rralla, por ato pak që ekzistojnë gjejnë gjithashtu “kurbën e U-së”, me kulm të mjerimit në mesomoshë.

Kjo shton frikën se Gjenerata Z mund të përjetojë edhe më shumë trishtim në vitet që vijnë. Të dhënat sipas brezave mbështesin këtë: çdo brez që ka hyrë në moshën e mesme është bërë më i palumtur krahasuar me paraardhësit. Gjenerata X dhe milenialët kanë hyrë në krizën e mesjetës së jetës më herët sesa “boomer”-at, ndërsa Gjenerata Z po nis jetën e rritur më e palumtur se çdo brez më parë.

Arsyet mbeten të paqarta. Një shpjegim lidhet me tregun e punës. Në një studim të veçantë, Blanchflower dhe Bryson gjetën se mjerimi është rritur më fort tek punëtorët e rinj amerikanë, veçanërisht ata me arsim më të ulët.

Në të kaluarën, të pasurit e një pune kishte efekt mbrojtës kundër problemeve mendore.

Ky efekt duket se është zbehur, ndoshta për shkak të rënies së kënaqësisë në punë mes të rinjve.

Megjithatë, kjo nuk e shpjegon situatën në vende të tjera. Në një punim tjetër, studiuesit gjetën se në disa shtete të Europës Jugore, kënaqësia e të rinjve ka ardhur në rritje që nga viti 2015, kryesisht falë uljes së papunësisë së të rinjve.

Një tjetër “fajtor” i përmendur shpesh është përdorimi i smartphone-ve dhe rrjeteve sociale, që ka ecur paralelisht me rritjen e problemeve mendore tek adoleshentët që nga fillimi i viteve 2010.

Disa studime sugjerojnë lidhje kauzale, por kërkimet më rigoroze, që ndjekin adoleshentët për periudha të gjata, nuk gjejnë marrëdhënie të fortë mes përdorimit të aplikacioneve sociale dhe problemeve mendore.

Megjithatë, ka edhe shenja pozitive. Një analizë e The Economist më herët këtë vit tregoi se shëndeti mendor i të rinjve amerikanë ka filluar të përmirësohet disi, duke sugjeruar një rikthim të optimizmit të rinisë. Nëse kjo ndodh, atëherë moshat e mesme mund të mbeten përsëri më të palumturat – ndoshta këtë herë me kujtime më të ëmbla

 

 

 

 

 

 

The post Lumturia plaket, rinia trishtohet appeared first on Revista Monitor.

Turistët po zgjedhin pushime më të freskëta, më të qeta dhe më pak të mbipopulluara këtë vit, duke u larguar nga destinacionet tradicionale të verës në Europë, mes shqetësimeve të rritura për valët e të nxehtit dhe zjarret masive.

Ky trend po forcon fenomenin e njohur si “coolcation”, një kombinim mes “cool” (i freskët) dhe “vacation” (pushim), që përshkruan udhëtarët që preferojnë klimë më të butë në vend të temperaturave ekstreme të verës.

Rekorde të reja temperaturash kanë përfshirë Europën javët e fundit, duke çuar termometrin mbi 40°C në disa zona dhe duke nxitur shpërthimin e zjarreve rajonale.

Jenny Southan, CEO e agjencisë së parashikimit të trendeve të udhëtimeve Globetrender, e quajti verën e 2025-ës “një pikë kthese për turizmin europian, duke treguar se asnjë destinacion nuk është imun ndaj paqëndrueshmërisë klimatike”. Sipas saj, kriza klimatike është shkaku kryesor i valëve ekstreme të të nxehtit, të nxitura nga djegia e karburanteve fosile.

Valët e të nxehtit dhe zjarret në destinacionet e preferuara si Spanja, Portugalia dhe Greqia kanë dëmtuar infrastrukturën turistike, duke shkaktuar evakuime masive dhe mbyllje plazhesh. Temperaturat e larta janë regjistruar edhe në vendet nordike si Norvegjia, Suedia dhe Finlanda, duke sfiduar idenë se veriu ofron gjithmonë “strehë të freskët” gjatë verës.

Të dhënat e publikuara nga Komisioni Europian i Udhëtimeve (ETC) treguan se udhëtimet mbeten prioritet për europianët, pavarësisht pasigurive ekonomike. ETC njoftoi se rritja e shqetësimit për mbipopullimin ka bërë që turistët të kalojnë pushimet verore në destinacione më pak të njohura, ndërsa interesimi për pikat tradicionale ka rënë.

Rritja e destinacioneve alternative

Një sondazh i rrjetit global Virtuoso tregoi se 79% e këshilltarëve të udhëtimeve pohojnë se moti ekstrem po ndikon në planifikim, ndërsa 55% raportojnë se klientët po zgjedhin të udhëtojnë jashtë pikut sezonal për shkak të krizës klimatike.

Islanda, Norvegjia, Zvicra dhe gjithnjë e më shumë Polonia janë ndër destinacionet që tërheqin turistë që kërkojnë pushime aktive, mot të rehatshëm dhe përvoja më të thella kulturore.

Edhe Sllovenia është shfaqur si e preferuar nga kjo prirje, me rritje interesi për zonat malore, liqenet dhe lumenjtë e saj. “Për shkak të temperaturave gjithnjë e më të larta dhe kërkesës për kohë cilësore në natyrë, vizitorët po zgjedhin gjithnjë e më shumë destinacione në lartësi më të mëdha, që ofrojnë mundësi të larmishme gjatë gjithë vitit”, tha një zëdhënës i Bordit të Turizmit të Sllovenisë.

Sfida për Mesdheun

Ndryshimi i preferencave të turistëve mund të lehtësojë problemin e mbingarkesës në destinacionet tradicionale, por sjell pasoja ekonomike. Vendet e Europës Jugore si Greqia, Spanja dhe Portugalia mbështeten fuqimisht te turizmi, që përbën përkatësisht 18%, 12.3% dhe 11.9% të PBB-së.

Sipas operatorit TUI, interesimi për destinacionet nordike është në rritje, por rezervimet mbeten më të ulëta krahasuar me plazhet klasike të Mesdheut. “Spanja, Greqia dhe Turqia mbeten ende favoritët e padiskutueshëm”, tha zëdhënësja Linda Jonczyk.

Një “zonë rreziku klimatik”

Deri në fund të viteve 2020, sezoni i pikut në Mesdhe do të zhvendoset në maj-qershor dhe shtator-tetor, ndërsa periudha korrik-gusht do të kthehet në një “zonë rreziku klimatik” për turizmin masiv.

Destinacionet e jugut do të duhet të investojnë në infrastrukturë të qëndrueshme ndaj klimës, hapësira publike të mbrojtura nga dielli, hotele të përshtatura ndaj të nxehtit dhe korridore për parandalimin e zjarreve, ndërsa veriu i Europës mund të përballet me sfida të mbingarkesës turistike teksa kërkesa për pushime të freskëta rritet.

Për industrinë e udhëtimeve, përshtatja me realitetin e ri klimatik nuk është më opsionale, është çështje mbijetese. Pushimet më të freskëta dhe jashtë sezonit të pikut po bëhen modeli i ri i turizmit europian. / CNBC, Shqip.al

The post Turistët po zgjedhin pushime më të freskëta dhe jashtë sezonit të pikut appeared first on Revista Monitor.

Në një Shqipëri ku çdo cep i Instagram-it ndriçon me dritat LED të “haulit” të fundit apo me filtrin e një dite “perfekte”, influencuesit kanë marrë një status që dikur u rezervohej vetëm VIP-ave klasikë. Me një telefon në dorë dhe një audiencë të ndërtuar mbi një algoritëm, ata janë kthyer në motorë ekonomikë që prodhojnë të ardhura të konsiderueshme, tashmë edhe në objekt vëzhgimi të Administratës Tatimore…

 

Nga Deada Hyka

Në rrjetet sociale shqiptare, çdo mëngjes fillon me një ”story”. Një kafe në dritë të mëngjesit, një “unboxing”, një urim me zë të ëmbël për ndjekësit, një bashkëpunim i koduar si dashuri e sinqertë për një produkt të ri.

Në sipërfaqe, ky është një ritual modern, një formë komunikimi e përditshme, intime dhe e padëmshme. Por pas këtij rrëfimi minimalist fshihet një realitet financiar shumë më i madh sesa duket: një ekonomi në hije, që funksionon nëpërmjet shikimeve, pëlqimeve dhe një audience që konvertohet në të ardhura të ndjeshme.

Në Shqipëri, ku shumica e të rinjve janë përdorues aktivë të rrjeteve sociale dhe ku tregu reklamues dixhital është rritur me mbi 25 për qind çdo vit pas pandemisë, fenomeni i influencuesve nuk është më një trend i pakicës, por një pjesë qendrore e mënyrës sesi konsumohet, reklamohet dhe shitet gjithçka, nga kremi për fytyrën te mendimi për veten.

Dhe po, shitet edhe “mendja”! Dhe megjithatë, për vite me radhë, këto të ardhura nuk janë përfshirë në logjikën fiskale të shtetit, duke krijuar një vakum të rrezikshëm: nga njëra anë kemi qytetarë që fitojnë dhjetëra mijë euro në vit; nga ana tjetër, një shtet që deri dje nuk dinte as ku t’i kërkonte.

Në njoftimin e disa muajve më parë nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, i bazuar në verifikime me bankat, thuhej se mbi 33 milionë euro janë gjeneruar nga individët nëpërmjet platformave dixhitale si Meta, Facebook, YouTube, Google, etj.

Shifra është zyrtare, por në të vërtetë nuk përfaqëson të gjithë tregun, ajo është vetëm maja e një ajsbergu të të ardhurave të pamatshme, të cilat, për shkak të natyrës së decentralizuar dhe të paformalizuar të sektorit, nuk janë as të dokumentuara, as të kontrolluara.

Ky realitet po ndryshon. Për herë të parë, individët që gjenerojnë të ardhura nga platformat sociale janë ftuar të deklarojnë fitimet e tyre në formularin vjetor DIVA 2024.

E nëse për shumicën e profesionistëve të lirë, kjo datë ishte e pritur dhe e pranuar, për shumë influencues ajo përfaqësonte një dilemë ekzistenciale: të pranojnë se janë biznese dhe të hyjnë në sistem, apo të vijojnë të qëndrojnë në hijen e famës, pa llogari e pa përgjegjësi.

Aneid Kaloti, themelues i platformës “SHET Industry”, që ndjek nga afër zhvillimet e tregjeve kreative, shprehet se aktualisht, menaxhimi bëhet nga agjenci të mirëfillta, por edhe formalizimi total i tregut është çështje kohe. “Ne jemi dëshmitarë të një realiteti të ri ekonomik që po e sfidon modelin tradicional të sipërmarrjes.

Kur të ardhurat e një vajze që publikon një video ‘morning routine’ kalojnë të ardhurat e një biznesi të vogël që paguan qiranë, sigurimet dhe taksat, shteti nuk mund të mbyllë më sytë. E njëjta logjikë duhet të vlejë për të gjithë: nëse fiton, kontribuo”, – thotë ai.

Influencuesit janë bërë motorët më të fuqishëm të komunikimit tregtar dhe shpesh edhe kulturor. Ata ndikojnë në vendimet për blerje, në vlerat që promovohen, në mënyrën si të rinjtë e shohin veten, suksesin, trupin, modën dhe identitetin.

Dhe këtë ndikim e ushtrojnë pa ndonjë mbikëqyrje institucionale, pa trajnime për përgjegjësi sociale, pa etikë të detyrueshme. Ata janë një media alternative me ndikim masiv, por pa strukturë llogaridhënieje.

Tomi Kallanxhi, themelues i “Big Media Expert”, e artikulon më drejtpërdrejt këtë boshllëk: “Në çdo treg serioz, influencuesit nuk janë thjesht persona me shumë ndjekës, ata janë subjekte tregtare.

Ata kanë marrëveshje, kontrata, detyrime ligjore. Në Shqipëri, ndodh e kundërta. Fama perceptohet si e mjaftueshme për të justifikuar të ardhura të pamatshme. Kjo ka deformuar mënyrën sesi shihet puna, suksesi dhe përgjegjësia. Ka deformuar edhe tregun e agjencive të marketingut dixhital, jo të gjitha janë të formalizuara”, – pohon ai.

Problemi është se shumë influencues nuk janë thjesht të pandërgjegjshëm; ata funksionojnë në një ekosistem ku informaliteti është normë. Pagesat për bashkëpunime shpesh bëhen “cash” ose përmes platformave të pallogaritura në sistemin tatimor shqiptar.

Një pjesë e tyre edhe me shkëmbime klering. Asnjë kontratë, asnjë faturë, asnjë deklarim. Po a është influenceri shqiptar shpesh viktimë e një sistemi të ndërtuar për të nxitur fshehjen dhe jo transparencën?

Në vendet perëndimore, ky është një debat i kaluar. Franca, Italia, Gjermania e kanë përfshirë prej kohësh industrinë dixhitale në sistemin e vet të tatimeve dhe së drejtës së punës.

Sipas ligjit të ri të 2024 të Bashkimit Europian, influencuesit janë të detyruar të etiketojnë qartë përmbajtjen e sponsorizuar, të deklarojnë partneritetet tregtare dhe të paguajnë kontribute sociale si çdo profesionist tjetër i pavarur. Në Shqipëri, kjo etikë është ende larg, duke qenë një sektor shumë i ri dhe i pastrukturuar.

Formalizimi i kësaj industrie nuk duhet të fillojë me frikë, por me edukim, thotë për “Monitor”, Selami Xhepa, ekspert i ekonomisë. Sipas tij, shteti nuk mund të vijë me gjoba pa ofruar më parë mjete për orientim dhe strukturim.

“Këta individë duhet të kuptojnë si të hapin një NIPT, si të lëshojnë një faturë, si të bëjnë vetëdeklarim online, si të përfshihen në skemat e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore.

Në të kundërt, çdo përpjekje për të përfshirë këtë sektor në sistemin tatimor do të dështojë dhe do të kthehet në një betejë kulturore, ku fama përplaset me burokracinë, dhe ku viktimizimi mediatik mbizotëron mbi logjikën fiskale”, – thotë z. Xhepa.

 

 

Fitime të majme?

Aneid Kaloti thekson se pagesa që merr një influencues nuk përcaktohet vetëm nga numri i ndjekësve, por nga një kombinim faktorësh që lidhen me korrektësinë ndaj publikut dhe mënyrën e komunikimit me të.

Ai nënvizon se ka rëndësi nëse një person është thjesht figurë publike apo ndërvepron realisht me audiencën, duke ndarë momente nga jeta e përditshme, si veshje, gatime, pushime apo evente të ndryshme.

Këto elemente e bëjnë marrëdhënien me ndjekësit më të afërt dhe më autentike, duke rritur vlerën e influencuesit në sytë e bizneseve.

Sipas tij, një tjetër tregues i rëndësishëm është analiza e numrave, që përfshin jo vetëm ndjekësit, por edhe nivelin e angazhimit, shikueshmërinë dhe ndikimin real që ka influencuesi në audiencë. Këto matje ndihmojnë markat të kuptojnë nëse investimi në një bashkëpunim është i justifikuar dhe cilat janë përfitimet që mund të marrin në këmbim.

Z. Kaloti shton se figurat publike, veçanërisht ata që janë të mirënjohur në ekranet mediatike, zakonisht paguhen më shumë.

Arsyeja, sipas tij, lidhet me imazhin që kanë ndërtuar dhe reputacionin e tyre të konsoliduar, i cili e bën më të lehtë për markat të lidhin produktin ose shërbimin e tyre me një figurë të besueshme dhe të njohur nga një audiencë e gjerë.

Sipas Tomi Kallanxhit, drejtues i “Big Media Expert”, tregu i influencuesve në Shqipëri ka evoluar dukshëm me kalimin e kohës. Agjencitë aktualisht luajnë rol kyç si urë ndërmjet influencuesve dhe kompanive, duke strukturuar bashkëpunimet dhe duke ndihmuar në profesionalizimin e lidhjeve mes palëve.

Ai thekson se marketingu dixhital tashmë ka marrë pjesën më të madhe të “tortës” nga ai tradicional, kompanitë janë gjithnjë e më shumë të orientuara drejt këtij modeli. Për këtë arsye, format e bashkëpunimit janë zhvilluar në paketa që përfshijnë story, postime dhe reels në Instagram, dhe pagesat variojnë nga 50 euro për një foto deri në mbi 5 000 euro për paketë.

Sipas z. Kallanxhi, pagesat nuk varen nga numri i ndjekësve, por nga reagimet që influencuesi gjeneron, specifikisht nga sa herë postimet u shfaqen ndjekësve në ekran gjatë një muaji.

Gjithashtu, është thelbësore që produkti të pasqyrojë audiencën e influencuesit; p.sh., një modele nuk është e përshtatshme për reklamimin e produktit për bebe, pasi audiencat duhet të përputhen për të maksimizuar efektivitetin, përfundon ai.

 

Pagesat për influencerët në Shqipëri

– Foto e vetme në Instagram
Shpesh përdoret për promovime të shpejta dhe të drejtpërdrejta të produkteve ose shërbimeve. Çmimi fillon nga 50 euro dhe rritet në varësi të audiencës dhe nivelit të angazhimit.

– Story të sponsorizuar
Një nga format më popullore, pasi lejon komunikim të shpejtë dhe interaktiv me ndjekësit. Pagesat variojnë zakonisht nga 50 deri në 150 euro për një story, me mundësi shtesë nëse përfshihet edhe link drejt produktit ose një seri storiesh.

– Reels / Video të shkurtra
Shërbejnë për të treguar produktin në veprim, duke gjeneruar më shumë shikueshmëri organike. Çmimi zakonisht është 100 deri në 500 euro, në varësi të idesë kreative, kohëzgjatjes së videos dhe cilësisë së prodhimit.

– Paketa të plota (postime + reels + story)
Për fushata të strukturuara marketingu, kompanitë zgjedhin paketa të kombinuara që ofrojnë ekspozim të vazhdueshëm. Këto paketa mund të arrijnë mbi 5 000 euro, sidomos kur përfshihet një figurë publike e njohur ose kur bashkëpunimi zgjat për disa javë.

– Faktorët që ndikojnë në pagesë
Çmimet nuk varen vetëm nga numri i ndjekësve, por më shumë nga angazhimi real që gjeneron influencuesi (pëlqime, komente, shpërndarje) dhe përputhja e produktit me audiencën e tij. Një audiencë e përfshirë dhe e besueshme është çelësi për një bashkëpunim të suksesshëm.

 

 

 

The post Nga “like” te ligji, audienca 33 milionë euro e VIP-ave të rrjeteve sociale appeared first on Revista Monitor.

Flet Tomi Kallanxhi, themelues i agjencisë “Big Media Expert”

 

Marketingu nga influencerët po rritet ndjeshëm në Shqipëri, me buxhete që rriten çdo vit dhe me fokus gjithnjë e më të madh te krijuesit e përmbajtjes autentike.

Sipas drejtuesit të “Big Media Expert”, numri i ndjekësve nuk është më vendimtar, një postim viral mund të tejkalojë shumëfish audiencën ekzistuese.

Tomi Kallanxhi thotë se sektorët kryesorë që përdorin këtë formë marketingu janë fashion & retail, kujdesi personal dhe elektronika, ndërsa trendet e reja përfshijnë kalimin drejt YouTube dhe bashkëpunimet me televizionet tradicionale.

Sipas tij, një influencer me 50–100 mijë ndjekës mund të paguhet rreth 1,500 euro për një Reel, ndërsa personazhet publike arrijnë kontrata gjashtëmujore ose vjetore me pagesa që mund të shkojnë deri në 5,000 euro në muaj.

 

Si ka qenë tendenca e marketingut nga influencerët vitet e fundit?

Bizneset po shpenzojnë gjithnjë e më shumë para, ndërsa buxhetet për marketing në kanalet dixhitale janë rritur ndjeshëm, me rritje dyshifrore nga viti në vit.

Ky lloj marketingu po konverton dhe kjo është një nga arsyet kryesore të kësaj rritjeje.

Bizneset kanë rritur ndjeshëm investimet në marketingun dixhital, me rritje dyshifrore të buxheteve nga viti në vit. Një nga faktorët kryesorë që ka nxitur këtë prirje është efikasiteti i marketingut nëpërmjet influencerëve, i cili ka demonstruar shkallë të lartë konvertimi, veçanërisht në sektorin e e-commerce.

Në krahasim me format tradicionale të marketingut dixhital, si reklamimi me banera, interesimi është zhvendosur dukshëm drejt bashkëpunimeve me influencerë, të cilat ofrojnë një qasje më autentike dhe më të personalizuar tek audienca.

Për më tepër, pritet që avancimet teknologjike, si integrimi i gjuhës shqipe në platformat e Google Ads dhe aktivizimi i reklamave për krijuesit shqiptarë në YouTube, të hapin mundësi të reja për zgjerimin e këtij tregu.

Në aspektin financiar, jo vetëm që buxhetet e posaçme për këtë formë marketingu janë rritur, por edhe të ardhurat e vetë influencerëve kanë shënuar rritje të dukshme.

Më e rëndësishmja, rezultatet tregojnë se investimi është i justifikuar sepse ka feedback real dhe të matshëm nga fushatat e realizuara.

 

A ka ndonjë tipar specifik që ka ndryshuar në tregun e influencerëve? Një preferencë specifike apo një trend i momentit?

Është vënë re një përqafim më i madh i krijuesve të përmbajtjes (content creators) krahasuar me figurat thjesht publike. Audienca sot kërkon përmbajtje sa më reale, të prekshme dhe që krijon lidhje emocionale me ta.

Në këtë kontekst, numri i ndjekësve nuk ka më të njëjtën rëndësi si më parë. Qoftë me 2 mijë apo 20 mijë ndjekës, nëse një krijues përmbajtjeje realizon një postim viral, informues ose të dobishëm, ai mund të arrijë një “reach” shumë më të lartë sesa numri i ndjekësve të tij, madje shpesh edhe më të madh se një influencer me 50 mijë ndjekës.

Megjithatë, për një influencer me mbi 100 mijë ndjekës, bashkëpunimi nuk përfshin vetëm përmbajtjen, por edhe imazhin personal të tij, gjë që ndryshon dinamikën e menaxhimit të buxhetit.

Në përgjithësi, tregu është në rritje. Edhe pse një pjesë e shqiptarëve mendojnë se nuk ndikohet nga influencerët, statistikat tregojnë të kundërtën.

 

A ka ndonjë segment biznesi që përdor më shumë marketingun dixhital nëpërmjet influencerëve se sa të tjerë?

Padyshim, sektori i fashion-it dhe retail-it në tërësi është përdoruesi më i madh i kësaj forme marketingu. Edhe sektori i elektronikës ka potencial të madh për zhvillim, megjithatë numri i krijuesve të përmbajtjes meshkuj është ende i kufizuar.

Gjithashtu, një pjesë e rëndësishme e tregut i përket sektorit të kujdesit personal dhe mirëqenies.

Një trend i ri që po shfaqet është kalimi i influencerëve të rrjeteve sociale drejt YouTube, ku ata po shohin mundësi më të mëdha përfitimi dhe shifra më të mira monetizimi.

Një tjetër trend është interesi i televizioneve tradicionale për të ftuar influencerë me numër të konsiderueshëm ndjekësish. Kjo përbën një ndryshim në strukturën e mëparshme, pasi në këto raste, influenceri nuk shihet vetëm si opinion-maker, por edhe si një “karrem” për të tërhequr shikues, veçanërisht nga brezi Gen Z.

 

Si variojnë pagesat, a kemi arritur një standardizim tregu?

Siç u përmend më lart, pagesa e influencerëve varet jo vetëm nga numri i ndjekësve, por edhe nga reach-i që ata arrijnë. Kjo është ajo që bën diferencën. Një influencer me 50–100 mijë ndjekës, për një Reel mund të paguhet rreth 1,500 euro.

Këtu nuk bëhet fjalë për personazhe publike, por për krijues përmbajtjeje në rrjetet sociale. Nëse shërbimi përfshihet si paketë së bashku me Story, ndjekje të një plani të plotë reklamimi etj., çmimi rritet.

Vetëm një Story mund të kushtojë 200–250 euro, në varësi të segmentit të audiencës.

Për shembull, nëse audienca e influencerit përbëhet kryesisht nga Gen Z, çmimet zakonisht janë pak më të ulëta se për ata që ndikojnë te Millennials, të cilët shihen si audiencë me fuqi më të lartë blerëse.

Megjithatë, shifrat mund të kapërcejnë shumë më lart. Personazhet publike shpesh lidhin kontrata të rregullta mujore, gjashtëmujore, madje edhe vjetore.

Një influencer me rreth 1 milion ndjekës mund të ketë një kontratë gjashtëmujore me pagesë 5,000 euro në muaj.

 

Në terma praktikë, kur flasim për buxhetet e reklamave që qarkullojnë në treg, sa për qind shkon zakonisht për influencuesit? A ka një shifër orientuese që ju shihni në punën tuaj?

 

Në Shqipëri, pjesa e buxheteve të reklamave që shkon tek influencuesit ende nuk është aq e madhe sa në tregjet e zhvilluara, por është në rritje të vazhdueshme.

Nga përvoja jonë, mund të flasim për një mesatare 20-35 për qind të buxhetit total të marketingut që kompanitë e dedikojnë për këtë kanal, ndërsa në disa sektorë, si moda, kozmetika, kjo përqindje mund të shkojë edhe më lart.

Nuk ka ende një standard fiks, pasi shumë biznese ende e shohin si terren për t’u testuar.

 

Si matet realisht suksesi i një fushate me influencues në Shqipëri? A kanë bizneset pritshmëri reale për konvertim në shitje apo mjaftohen me ekspozimin?

Matja e suksesit të një fushate me influencues është gjithmonë një kombinim mes metrikave të dukshme dhe ndikimit real në shitje.

Bizneset e reja ose ato që kërkojnë rritje të shpejtë zakonisht janë më të fokusuara tek ekspozimi dhe ndërgjegjësimi për markën, pra numri i shikimeve, klikimeve apo përfshirjes.

Ndërsa markat e konsoliduara fillojnë të vendosin më shumë theks te ROI, pra sa klientë dhe shitje konkrete gjeneron bashkëpunimi.

Në Shqipëri, shumica e bizneseve ende nuk kanë një sistem të plotë për të matur konvertimin direkt, ndaj shpesh e vlerësojnë suksesin mbi rritjen e ndërveprimit me audiencën.

 

 

 

 

 

 

The post “Numri i ndjekësve nuk ka më peshë, virali e fiton lojën” appeared first on Revista Monitor.

Në mungesë të një databaze të unifikuar kombëtare, indikatorët më të besueshëm për rritjen e tregtisë online mbeten rritja e pagesave me kartë, numri i faqeve që ofrojnë “checkout” elektronik, apo rritja e kërkesës për shërbime logjistike. A po flasim për një treg të mirëfilltë?

 

Nga Deada Hyka

Në një vend ku për vite me radhë “shopping”-u nënkuptonte një xhiro nëpër dyqane me qese plastike e diskutime me shitësen për zbritjet, gjithnjë e më shumë shqiptarë po e gjejnë veten duke blerë me një klik.

E-commerce në Shqipëri nuk është më një fenomen “vetëm për të rinjtë” apo një zgjidhje pandemike, është kthyer në një zakon të ri, ndonëse ende me mangësi strukturore.

Por ndryshe nga tregjet e zhvilluara, ku algoritmet dinë paraprakisht çfarë do të porosisësh para se ta mendosh vetë, në Shqipëri, tregtia elektronike është ende një ekuilibër mes dëshirës dhe dyshimit, mes “add to cart” dhe telefonatës që thotë “a do ta paguani në dorë?”.

Nga startup-e që sfidojnë gjigantët me shpërndarje brenda ditës, te tregtarë të vegjël që postojnë në Instagram si mjet mbijetese, e-commerce është kthyer në një laborator dinamik të konsumit modern. Por mbetet për t’u parë: a po ndërtojmë një ekosistem të qëndrueshëm, apo thjesht po shtojmë më shumë pako te postieri?

Sipas INSTAT, në vitin 2023, 83.1% e popullsisë shqiptare (mosha 16–74 vjeç) përdorën internetin, me 96.2% të tyre që e përdorën disa herë gjatë ditës. Nga ana tjetër, në vitin 2023, 70% e popullsisë shqiptare zotëronte karta bankare, me pagesat për frymë që u rritën në 20 nga 17 një vit më parë.

Shifrat më të fundit sugjerojnë se, në gjashtëmujorin e parë të vitit 2024, individët dhe bizneset kryen rreth 22.5 milionë pagesa në rrugë bankare, duke shënuar rritje prej 20.3% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2023.

Valer Pinderi, kryetar i Shoqatës Shqiptare të Tregtisë Elektronike, thotë për “Monitor” se kemi arritur në një fazë ku volumi ka arritur në rreth 50,000 pako në ditë.

“Kjo është një rritje e dukshme. Temu ka arritur në 15,000 pako në ditë. Kjo përbën rreth një të tretën e tregut që ekziston aktualisht. Do të thotë që vetëm për dy muaj, një kompani po realizon pothuajse gjysmën e volumit që më parë kryhej nga gjithë tregu.

Ky ndryshim është i dukshëm: në postë, në mënyrën se si shpërndahen pakot, si bëhen blerjet, si priten porositë dhe si ofrohet shërbimi ndaj klientit, gjithçka ka ndryshuar”, – thotë z. Pinderi.

Ai shton se, sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, transaksionet në e-commerce janë rritur me 30% çdo vit, në pesë vitet e fundit.

 

Potenciali

Me afërsinë me tregjet europiane, me një popullsi të re dhe një diasporë të fuqishme që kërkon produkte shqiptare online, vendi ka të gjithë përbërësit për të kaluar nga improvizimi në industrializim të e-commerce.

 

Nga rrjeti social te shitja reale

Shqiptarët blejnë shumë përmes Instagram-it dhe TikTok-ut, aq sa rrjetet sociale janë bërë në fakt motori i vërtetë i e-commerce në vend. Shumica e shitësve operojnë pa një faqe zyrtare, me porosi që finalizohen përmes inbox-it dhe pagesa në dorë pas marrjes.

Ky model “gjysmë-dixhital” mund të jetë i përshtatshëm për konsumatorët skeptikë, por është sfidues për ndërtimin e besueshmërisë, matjen e të dhënave dhe zhvillimin e mëtejshëm të tregut.

Në fakt, rrjetet sociale janë shndërruar në një bashkim të pazakontë të reklamës, shitjes dhe shërbimit ndaj klientit.

Në mungesë të platformave të mirëstrukturuara online, ato përmbushin të gjithë ciklin e konsumit, nga krijimi i dëshirës, te komunikimi dhe porositja, e deri te përfundimi i transaksionit.

Shumë biznese, të vogla e të mesme, janë ngritur dhe rritur mbi këtë mekanizëm, një model që kombinon spontanitetin me efikasitetin, por jo gjithmonë profesionalizmin.

Shitësit shpesh operojnë pa një faqe zyrtare, pa katalog të strukturuar dhe pa mundësi pagese elektronike, edhe pse panorama e shitjeve ka ndryshuar vitet e fundit, për shumë sektorë që kanë investuar në ëebsite të mira shitjeje.

Megjithatë, diçka që mbetet është Pagesa në dorë, zakonisht në momentin e dorëzimit, shpesh pas një komunikimi të gjatë në mesazhe që përfshin përmasat, ngjyrën, disponueshmërinë, vendndodhjen dhe kohën e dorëzimit.

Është një model që funksionon, por që nuk matet, nuk formalizohet dhe nuk shkallëzohet.

Ky ekosistem “gjysmë-dixhital” është një reflektim i natyrës së tregut shqiptar: i shpejtë për të adoptuar risitë sipërfaqësore, por i ngadaltë në ndërtimin e themeleve.

Por kjo qasje sjell edhe kufizime serioze për zhvillimin afatgjatë të tregtisë elektronike.

Pa sisteme të integruara porositjeje, nuk ka të dhëna të sakta mbi sjelljen e konsumatorit.

Për më tepër, kjo qasje favorizon informalitetin, duke e bërë të vështirë kontrollin fiskal apo formalizimin e bizneseve. Në shumë raste, shitësit operojnë plotësisht jashtë sistemit tatimor, pa NIPT, pa fatura dhe pa raportim të të ardhurave.

Kjo, përveçse deformon konkurrencën, e bën të pamundur që këto aktivitete të evoluojnë në ndërmarrje të qëndrueshme.

 

Sfida

Tregtia online kërkon më shumë se një “like” në Instagram apo një “story” me ofertë 24-orëshe. Kërkon arkitekturë serioze ekonomike, me aktorë që bashkëpunojnë dhe të mos operojnë në ishuj të izoluar dixhitalë. Ku çdo klikim përkthehet në besim, çdo pagesë në siguri dhe çdo pako e dorëzuar në një hap drejt formalizimit të tregtisë moderne shqiptare.

 

Pengesat që nuk “klikohen” dot

Përkundër rritjes, barrierat janë të shumta. Infrastruktura logjistike mbetet fragmentare, me pak kompani të specializuara dhe shpërndarje që shpesh varen nga telefonata individuale.

Pagesat online, megjithëse në rritje, kanë ende një penetrim të ulët për shkak të mungesës së besimit.

Sistemi fiskal dhe mungesa e qartësisë ligjore për aktivitetet online e bëjnë edhe më të vështirë formalizimin. Një pjesë e mirë e shitësve parapëlqejnë të mos figurojnë askund, duke humbur mundësinë për të rritur shkallën e operacioneve apo për të aksesuar financime.

Në letër, tregtia elektronike ofron shpejtësi, lehtësi dhe transparencë. Në praktikë, në Shqipëri, shpesh përfundon në një pritje të gjatë pranë telefonit, me një shpërndarës që nuk e gjen adresën dhe një klient që pyet për të tretën herë: “Ku është porosia ime?”

Pak kompani logjistike kanë zhvilluar sisteme të gjurmimit në kohë reale. Kjo e bën shkallëzimin e biznesit një sfidë reale, sidomos për ata që dëshirojnë të zgjerojnë aktivitetin përtej qytetit ku operojnë.

Por ka edhe zhvillime në këtë panoramë. Denis Dragoni, drejtor zhvillimi i biznesit pranë Albanian Courier thotë për “Monitor” se në vijim të zhvillimit të strategjisë në kompani, kanë krijuar një platformë të personalizuar për gjurmim (tracking), ofrimin e API (shkëmbim automatik i të dhënave) për integrim me platforma e-commerce.

“Përveç tracking, kemi edhe njoftime automatike SMS/WhatsApp për gjendjen e porosisë. Gjithashtu kemi zgjeruar mundësinë e pagesave online nëpërmjet portofolit dixhital UPay që mundëson konsumatorin të kryejë pagesë nëpërmjet celularit” – thotë z. Dragoni.

Edhe pagesat online, megjithëse në rritje, mbeten një temë që konsumatori mesatar e shikon me dyshim. Sipas të dhënave nga Shoqata Shqiptare e Bankave, vitin e shkuar, vetëm katër nga 11 banka tregtare në vend, e ofrojnë shërbimin e e-commerce (shërbimi i lidhur me POS-et virtuale).

Numri ende shumë i vogël i POS-eve virtuale dëshmon se tregu është i nënzhvilluar. Sipas të dhënave nga INSTAT, për vitin 2023 vepronin afërsisht 130 mijë biznese aktive, pa përfshirë këtu fermerët. Ndërsa numri i POS-eve virtuale është vetëm 245, ose afërsisht një për 530 biznese.

Sipas komunikimeve me biznese të fushës së e-commerce, këtyre problemeve u shtohet një pengesë tjetër ajo që nuk shihet por ndihet në çdo hap: pasiguria ligjore. Legjislacioni shqiptar mbi tregtinë elektronike ekziston, por është shpesh i paqartë për t’u zbatuar në praktikë.

Aktualisht, nuk ka një sistem të integruar të regjistrimit, raportimit dhe taksimit për bizneset që operojnë vetëm online. Në mungesë të një kornize të qartë fiskale dhe dixhitale, shumë sipërmarrës zgjedhin rrugën më të lehtë: të mos figurojnë askund.

Kjo sjell pasoja të dyfishta. Nga njëra anë, konsumatorët humbasin të drejtën për mbrojtje ligjore në rast të mashtrimeve apo shkeljeve të të drejtave të konsumatorit.

Nga ana tjetër, shitësit që zgjedhin rrugën e formalizimit ndihen të penalizuar, duke konkurruar me aktorë që nuk paguajnë taksa, nuk lëshojnë fatura dhe nuk përmbushin detyrimet ligjore.

Në këtë mjedis informaliteti që vijon dhe që konfirmohet në treg, potenciali për rritje mbetet i kufizuar. Bizneset nuk mund të aksesojnë kredi, fonde zhvillimi apo partneritete ndërkombëtare pa dokumentacion të qartë mbi xhiron, aktivitetin dhe qëndrueshmërinë.

Edhe kur dëshirojnë të rriten, ata ndeshen me murin e mungesës së gjurmueshmërisë dhe besueshmërisë.

 

 

A mund të shkojë më larg?

Tregu është aty, pohojnë ekspertët. Ndërsa përqafimi i gjigantëve të tregtisë si Temu, Aliexpress, Amazon etj., erdhi shpejt, kjo tregon se problematikat nuk lidhen me konsumatorin, por me shitësin.

“Konsumatori është kureshtar, gjithnjë e më i rritur dixhitalisht dhe i gatshëm të eksperimentojë.

Ajo që mungon është nxitja drejt profesionalizmit: qoftë nga ana e biznesit, qoftë nga ana e shtetit. Me më shumë edukim, mbështetje dhe zgjidhje të qëndrueshme teknologjike e logjistike, Shqipëria ka potencial të bëhet një pikë referimi në rajon”, – thotë z. Pinderi.

Ai shton, se për ta arritur këtë, duhet më shumë se një “like” në Instagram.

Sipas tij, konsumatori shqiptar nuk është më pasiv. Ai është i pranishëm online, i ndjeshëm ndaj trendeve, më i informuar dhe i etur për të eksperimentuar, qoftë me produkte të reja, qoftë me mënyra të reja të blerjes. Nëse vite më parë, porositë online ishin përjashtim, sot ato janë pjesë e rutinës javore, veçanërisht për brezat e rinj që janë rritur mes pajisjeve smart dhe ofertave me “swipe up”.

Por përkundër këtij potenciali të qartë, e-commerce në Shqipëri nuk po e kap ende hovin që duhet.

“Në thelb, e-commerce është logjistikë dhe automatizim. Pa to, nuk funksionon. Nuk mund të ndërtosh një e-commerce të mirëfilltë pa një sistem të saktë financiar, pa një sistem magazinimi (stok) dhe pa përputhje midis stokut që tregon sistemi dhe atij që ke realisht fizikisht.

Nëse nuk e ke këtë, nuk mund të lidhesh dot me shitjet online. Nuk mund t’i përditësosh manualisht produktet apo informacionet online. Gjithçka duhet të ndodhë automatikisht, kjo është thelbësore”, – thotë z. Pinderi.

Qasja aktuale, një lloj “e-commerce artizanal”, sipas tij funksionon për blerjet e vogla dhe rastësore, por nuk krijon besim afatgjatë, nuk ndërton marka të qëndrueshme dhe nuk i fton blerësit të kthehen sërish ngaqë përvoja mbetet e fragmentuar.

Hyrja e Shqipërisë në Bashkimin Europian do t’i penalizojë bizneset aktuale dhe sipas tij, duhet të punohet që tani që të mos dalin nga tregu në vitet e pranimit.

Sipas Denis Dragonit, shteti duhet të luajë një rol katalizator në disa drejtime, ku ndër më kryesoret është disiplinimi i tregut të shërbimeve postare nga operator pa investimet e duhura në teknologji, infrastrukturë dhe personel.

“Është një nevojë e menjëhershme, urgjente, të saktësohen dhe publikohet sistemi unik i adresave. Ne mendojmë që në linjën e formalizimit të përgjithshëm të ekonomisë duhet gjithashtu me shumë fokus në eliminimin e pagesave POD dhe promovimin e duhur për pagesat dixhitale apo alternative.

Vetëm me një bashkëpunim efektiv publik-privat mund të kemi një rritje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse të sektorit të e-commerce në Shqipëri”,- përfundon ai.

 

Biznes “amator”

Në Shqipëri, e-commerce shpesh nuk fillon në një faqe interneti, por në një story në Instagram apo një video trendi në TikTok. Është një ekonomi ku shitësit nuk kanë nevojë për kodues, platforma të ndërlikuara apo sisteme të avancuara porositjeje. Një foto e kuruar mirë, një “swipe up” dhe një përgjigje në DM janë të mjaftueshme për të finalizuar një shitje.

 

Shqipëria, me nivelin më të ulët të shitjeve online në rajon

Sipas raportit të Balkan Barometer 2024, Shqipëria ka nivelin më të ulët të shitjeve online në rajon, me një përqindje të konsiderueshme të bizneseve që kanë më pak se 5% të shitjeve të tyre të realizuara përmes internetit.

Sipas sondazhit, 81% e bizneseve në Shqipëri raportojnë se më pak se 5% e shitjeve të tyre realizohen online. Kjo është dukshëm më lartë se mesatarja rajonale prej 60%.

Kosova dhe Bosnja dhe Hercegovina raportojnë se përkatësisht 49% dhe 35% e bizneseve raportojnë shitje online nën 5%.

Këto vende kanë një përqindje më të madhe të bizneseve që realizojnë mbi 20% ose edhe më shumë se 50% të shitjeve të tyre përmes internetit, duke sugjeruar një pranueshmëri më të lartë të tregtisë elektronike në këto vende.

Kosova është ndër vendet me performancën më të mirë në këtë kategori, me 14% të bizneseve që raportojnë se më shumë se gjysma e shitjeve të tyre realizohen online. Edhe Mali i Zi paraqitet mjaft mirë me 12% të bizneseve që raportojnë të njëjtën përqindje.

Pavarësisht se shumica e vendeve të Ballkanit po përjetojnë një rritje të teknologjisë, Shqipëria, së bashku me Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë, tregon një ngadalësi të ndjeshme në adoptimin e tregtisë elektronike.

Në Shqipëri, vetëm 3% e bizneseve realizojnë më shumë se 50% të shitjeve të tyre përmes kanaleve online, që është një nga nivelet më të ulëta në rajon.

 

 

 

 

 

 

The post Blerje me një klik appeared first on Revista Monitor.

Flet Denis Dragoni, Drejtor i Zhvillimit të Biznesit pranë Albanian Courier

 

Në dy vitet e fundit, tregtia elektronike në Shqipëri ka njohur rritje të ndjeshme, duke reflektuar ndryshimet e shpejta në sjelljen e konsumatorit dhe zhvillimet teknologjike që kanë përmirësuar infrastrukturën e shërbimeve postare.

Në këtë intervistë për “Monitor”, Denis Dragoni, Drejtor i Zhvillimit të Biznesit pranë Albanian Courier, ndan të dhëna konkrete për rritjen e volumit të porosive online, sfidat logjistike në zonat rurale, ndikimin e pagesave “cash-on-delivery” dhe mënyrën si teknologjia po transformon përvojën e klientit.

Ai thekson rolin që duhet të luajë shteti për të disiplinuar tregun dhe për të mbështetur zhvillimin e qëndrueshëm të këtij sektori në rritje.

 

Si ka ndryshuar volumi i porosive online në Shqipëri gjatë dy viteve të fundit dhe çfarë tregojnë shifrat tuaja?

Porositë online, pas pandemisë, janë në trend rritës, i cili ka qenë veçanërisht i shpejtë në dy vitet e fundit. Kjo ka ardhur si pasojë e rritjes së besimit të konsumatorëve ndaj këtij lloji blerjesh, si dhe nga përmirësimi i infrastrukturës logjistike edhe tek ofruesit e shërbimeve postare.

Duke filluar nga tremujori i fundit i vitit 2024 dhe sidomos gjatë 2025-s, në treg kanë filluar të ofrojnë shërbime edhe platforma gjigante ndërkombëtare për blerjet online.

Albanian Courier ka regjistruar një rritje me mbi 20% të volumit vjetor të dërgesave dhe parashikon një rritje me +35% gjatë vitit në vazhdim.

 

Cilat janë sfidat më të mëdha logjistike që përballeni për dërgesat e porosive online, veçanërisht në zonat rurale?

Zonat rurale mbeten sfiduese për shkak të infrastrukturës së dobët rrugore dhe kostove më të larta për dërgesa individuale.

Një sfidë shtesë është edhe mungesa e dijes dixhitale te një pjesë e konsumatorëve ruralë, çka ndikon në ndërveprimin me teknologjitë e komunikimit.

Albanian Courier i ka adresuar këto problematika duke ofruar shërbimet e saj në një rrjet prej rreth 100 zyrash shërbimi PUDO (Pick Up Drop Off), në bashkëpunim me rrjetin e mirënjohur Western Union/Unionnet.

Gjatë vitit në vazhdim, ky bashkëpunim i suksesshëm po intensifikohet për të siguruar një mbulim sa më kapilar të territorit, duke mundësuar kështu shërbime të sigurta, në orarin e përshtatshëm për klientët dhe mbi të gjitha, në distanca deri në 500 metra nga banesa.

 

A ka ndonjë sezon ku porositë online arrijnë kulmin dhe si e menaxhoni në mënyrë logjistike këtë fluks?

Pikat kulmore janë tradicionalisht periudha e verës dhe e fundvitit. Për të përballuar fluksin, Albanian Courier shton flotën e mjeteve, stafin e shërbimit dhe mundëson orare operimi të zgjatura.

Gjatë vitit 2025, kompania ka investuar në parkun logjistik kryesor, jo vetëm në shtimin e kapaciteteve magazinuese, por edhe në një linjë përpunimi (sortimi) të dërgesave automatike, e cila mundëson përballimin e kapacitetit prej 400,000 dërgesash mujore.

 

Si po e përdorni teknologjinë për të përmirësuar shërbimin ndaj klientit (tracking, pagesa online, njoftime për dorëzim, etj.)?

Teknologjia është në qendër të strategjisë sonë. Kemi zhvilluar një platformë të personalizuar për gjurmim (tracking), ofrojmë API (shkëmbim automatik i të dhënave) për integrim me platformat e-commerce dhe njoftime automatike SMS/WhatsApp për gjendjen e porosisë.

Gjithashtu, kemi zgjeruar mundësinë e pagesave online nëpërmjet portofolit dixhital UPay, që mundëson konsumatorin të kryejë pagesa nëpërmjet celularit.

 

Sa ndikojnë pagesat “cash-on-delivery” në efikasitetin e operacioneve tuaja dhe a po ndryshon ky trend?

Pagesat Cash-on-Delivery (COD) dominojnë tregun shqiptar dhe sjellin kompleksitet shtesë operacional, kthime të pakove, rrezik për vonesa në arkëtim dhe rrjedhimisht rritje të kostove administrative.

Megjithatë, vëmë re një tendencë në rritje për pagesa online, sidomos nga brezat e rinj dhe përdoruesit më aktivë të e-commerce.

Ne po nxisim në mënyrë të vazhdueshme partnerët dhe klientët fundorë në përdorimin e platformave të reja të pagesave, siç është edhe portofoli dixhital UPay, i mundësuar nga Unioni Financiar Tiranë, kompania lidere në tregun e pagesave në Shqipëri.

 

Si është marrëdhënia juaj me bizneset e vogla dhe të mesme që operojnë online? A ofroni paketa të personalizuara për ta?

Marrëdhënia me bizneset e vogla dhe të mesme (SME) është një ndër përparësitë tona.

Ne ofrojmë paketa të personalizuara sipas volumit dhe nevojave, akses në sistemin tonë për gjurmim dhe raportim, si dhe mbështetje teknike për integrime direkte me platformat e tyre.

Gjithashtu, ofrojmë trajnime dhe asistencë për ndërtimin e proceseve më efikase në përpunimin e porosive.

 

Cilat janë prirjet kryesore që po shihni në tregun shqiptar të e-commerce dhe si po përgatiteni për to?

Po shohim një formalizim të tregut vit pas viti, rritje të përvojës së konsumatorit si prioritet dhe shtim të bashkëpunimeve ndërkombëtare (cross-border e-commerce).

Po përgatitemi për këtë me:

• Zgjerim rajonal, veçanërisht në Kosovë, ku jemi të pranishëm që prej vitit 2010 me Albanian Courier Kosova dhe jemi në një fazë të avancuar për shtrirje në Maqedoninë e Veriut;
• Investime në automatizim dhe data analytics;
• Zhvillim të modeleve të dorëzimit fleksibël, pika alternative dorëzimi PUDO, përveç dorëzimit standard të këtyre dërgesave.

 

Çfarë roli duhet të luajë shteti për të përmirësuar infrastrukturën dhe për të lehtësuar zhvillimin e e-commerce në Shqipëri?

Shteti duhet të luajë një rol katalizator në disa drejtime, ku ndër më kryesoret është disiplinimi i tregut të shërbimeve postare nga operatorë pa investimet e duhura në teknologji, infrastrukturë dhe personel.

Gjithashtu, është një nevojë e menjëhershme të saktësohet dhe të publikohet sistemi unik i adresave.

Ne mendojmë se, në linjë me formalizimin e përgjithshëm të ekonomisë, duhet më shumë fokus në eliminimin e pagesave POD dhe promovimin e duhur për pagesat digjitale apo alternative.

Vetëm me një bashkëpunim efektiv publik-privat mund të kemi një rritje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse të sektorit të e-commerce në Shqipëri.

 

 

 

 

The post “Nga pandemia tek automatizimi, si po rritet me ritme të shpejta tregu i blerjeve online” appeared first on Revista Monitor.

Flet Valer Pinderi, kryetar i Shoqatës Shqiptare të Tregtisë Elektronike

 

Në dy vitet e fundit, tregtia elektronike në Shqipëri ka kaluar një fazë transformimi që po ndryshon thelbësisht mënyrën e blerjes online në vend.

Pas një periudhe ku platforma të ndryshme e-commerce funksiononin kryesisht në mënyrë të parregullt dhe të fragmentuar, vitet e fundit kanë sjellë hyrjen e lojtarëve seriozë dhe profesionalë, të cilët po i japin tregut një fytyrë të re dhe shumë më funksionale.

Në këtë intervistë, Valer Pinderi, kryetar i Shoqatës së Tregtisë Elektronike në Shqipëri, flet mbi rritjen e ndjeshme të tregut, sfidat që bizneset shqiptare përballen në këtë sektor, si dhe ndikimin e platformave ndërkombëtare dhe potencialin e zhvillimit për vitet e ardhshme.

Nga problematika e informalitetit te nevojat për dixhitalizim të thellë dhe automatizim, deri te pritshmëritë për një ekonomi më dixhitale dhe konkurruese, z. Pinderi na jep një panoramë të qartë të situatës aktuale dhe së ardhmes së tregtisë elektronike në Shqipëri.

 

Si e vlerësoni zhvillimin e tregtisë elektronike në Shqipëri në dy vitet e fundit? A ka pasur rritje të ndjeshme në numrin e platformave dhe porosive online?

Pas shumë vitesh që flasim për tregti online e-commerce, këtë vit ndodhi diçka që hyri në lojë shumë agresivisht. Për herë të parë, e gjithë industria pa se çfarë do të thotë një e-commerce i mirëfilltë. Kjo bëri që edhe Wolt të futej në treg vitin e kaluar.

Për herë të parë, industria u përball me realitetin e e-commerce.

Sepse në Shqipëri nuk kishim pasur më parë një përballje të tillë. Kemi pasur disa biznese lokale që merreshin me një lloj e-commerce, por që ishte përshtatur me kushtet e vështira të tregut shqiptar.

Fuqia kryesore e e-commerce është ekonomia e shkallës. Aty ndodh blerja për konsumatorin, aty ulen çmimet, aty maksimizohen fitimet, çdo gjë ndodh aty.

Cilat janë prirjet më të dallueshme që po shfaqen aktualisht në tregun shqiptar të e-commerce?

Tani Shqipëria ka hyrë në një fazë ku kuptohet qartë çfarë është e-commerce i mirëfilltë. Faqet e Instagram-it që më parë shiteshin si dyqane online, tani po mbyllen masivisht.

Shumë persona më shkruajnë çdo muaj duke më treguar se sa e vështirë është situata për ta.

Dhe kjo është një gjë e mirë, sepse konsumatori nuk do të krijojë më një perceptim të gabuar për e-commerce.

Nuk mund të krahasosh një faqe Instagram me një platformë të mirëfilltë. Ato nuk ofrojnë shërbim të mirë ndaj klientit, nuk janë të sakta me dërgesat apo përshkrimet e produkteve dhe nuk kanë sistem të rregullt pune.

Ndërkohë, janë zhvilluar edhe e-commerce në fusha të tjera, si për shembull në sektorin farmaceutik. Ka shumë farmaci që kanë nisur shitje online.

Po ashtu, faqe të mëdha si Megatek dhe Neptun kanë një prani të qëndrueshme dhe vazhdojnë të rriten me ritme të mira.

Tani këto platforma të mëdha po e marrin pjesën kryesore të tregut, ndryshe nga faqet në Instagram që mbizotëronin më parë.

Megjithatë, pagesat “cash” ende janë të pranishme në mënyrë dominuese, edhe pse hyrja e Temu ka ndihmuar në uljen e këtij fenomeni.

Procesi i blerjes nuk është aq i thjeshtë sa duhet të jetë. Në një e-commerce të vërtetë, gjithçka ndodh automatikisht: transaksioni, porosia, përpunimi. Por në Shqipëri ende ka nevojë për shumë ndërhyrje njerëzore që ta menaxhojnë këtë proces, gjë që nuk ka shumë kuptim dhe duhet të ndryshojë.

Në Amazon, nëse shet 1,000 produkte, ndoshta merr vetëm 15 mesazhe nga klientët. Këtu në Shqipëri, për të njëjtën sasi, merr 1,000 deri në 2,000 mesazhe, një për çdo produkt. Është një lodhje e madhe.

Kjo nuk ndodh vetëm në shitjet nëpërmjet Instagram-it, por edhe në faqet e internetit. Ka shumë telefonata, shumë diskutime, klientët dërgojnë “screenshot”, kërkojnë sqarime për çdo gjë dhe kjo i lodh shumë bizneset.

 

A keni statistika ose të dhëna konkrete që tregojnë përmasën aktuale të tregtisë elektronike në Shqipëri, si p.sh. numri i porosive mujore, përqindja e rritjes vjetore?

Dy vite më parë kishim rreth 25,000 pako në ditë. Sot, falë Temu-së dhe rritjes së përgjithshme, volumi ka arritur në rreth 50,000 pako në ditë. Kjo është një rritje e dukshme.

Temu ka arritur në 15,000 pako në ditë.

Kjo përbën rreth një të tretën e tregut që ekziston aktualisht. Do të thotë që vetëm për dy muaj, një kompani po realizon pothuajse gjysmën e volumit që më parë kryhej nga gjithë tregu.

Ky ndryshim është i dukshëm: në postë, në mënyrën se si shpërndahen pakot, si bëhen blerjet, si priten porositë, dhe si ofrohet shërbimi ndaj klientit, gjithçka ka ndryshuar.

Sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, transaksionet në e-commerce janë rritur me 30% çdo vit, gjatë pesë viteve të fundit. Edhe këto tregojnë qartë se e-commerce po rritet me shpejtësi.

 

Cilat janë barrierat kryesore me të cilat përballen bizneset shqiptare që duan të operojnë online – nga infrastruktura teknologjike te logjistika dhe pagesat?

Pengesat më të mëdha janë: mungesa e dixhitalizimit dhe kaosi në procese. Sepse në thelb, e-commerce është logjistikë dhe automatizim. Pa to, nuk funksionon.

Nuk mund të ndërtosh një e-commerce të mirëfilltë pa një sistem të saktë financiar, pa një sistem magazinimi (stok) dhe pa përputhje midis stokut që tregon sistemi dhe atij që ke realisht fizikisht. Nëse nuk e ke këtë, nuk mund të lidhesh dot me shitjet online.

Nuk mund t’i përditësosh manualisht produktet apo informacionet online. Gjithçka duhet të ndodhë automatikisht, kjo është thelbësore. Vërtet. Besimi i konsumatorit është shumë i rëndësishëm, por nuk është pika nga duhet nisur.

Është mënyra se si organizon dhe menaxhon biznesin që gjeneron besimin te konsumatori.

Nuk ka asnjë problem me konsumatorin shqiptar. Ai di të përdorë Temu, Amazon, të ketë abonim në Netflix, të blejë bileta avioni online, të aplikojë për kartë identiteti në e-Albania.

Konsumatori është i aftë. Problemi qëndron te bizneset shqiptare, të cilat nuk u ofrojnë konsumatorëve atë siguri dhe besueshmëri që duhet të kenë për të blerë online.

Kur mungon kjo besueshmëri, krijohet një mentalitet i gabuar kolektiv për e-commerce.

Por unë besoj se ky mentalitet mund të ndryshojë, dhe ndryshon, sapo dikush ofron një shërbim të mirë dhe dallohet nga të tjerët. Shembulli më i mirë është Temu. Ata dërgojnë mijëra pako.

Sigurisht ka ende njerëz që thonë “s’kam besim”, por edhe ata po ndryshojnë qëndrim dalëngadalë. Ka ende njerëz që kanë frikë të porosisin online, edhe sot, por kjo është normale dhe ndodh në çdo vend.

Temu ka ndihmuar shumë për të ngritur një infrastrukturë logjistike në vend. Mund të marrim Bullgarinë si rast krahasimi, një shtet me rreth 7 milionë banorë, jo shumë ndryshe nga Shqipëria.

Në Bullgari, gjithë procesi i shpërndarjes është i automatizuar.

Askush nuk merret me dorë me ndarjen e pakove. Ka pajisje speciale që i zgjedhin vetë, të quajtura sorter dhe këto kushtojnë 150 mijë deri në 250 mijë euro.

Këto makina lejojnë që të përpunohen me efikasitet qindra mijë, edhe deri në 1 milion pako në ditë.

Ndërsa në Shqipëri, sistemet postare nuk kalojnë më shumë se 5 deri në 10 pako në orë për një punonjës.

Pra, është e gjitha e bazuar te puna fizike dhe kjo sjell kaos. Sa më shumë njerëz të përfshihen në procesin e shpërndarjes, aq më shumë rritet rrëmuja, gabimet dhe ngadalësia. Kjo e bën të pamundur shkallëzimin dhe rritjen e një biznesi të e-commerce-it.

 

Si ka qenë informaliteti vitet e fundit?

Informaliteti ka qenë një nga arsyet kryesore që ka mbajtur peng zhvillimin e bizneseve shqiptare. Shumë prej tyre mendojnë se fitojnë më shumë duke qëndruar jashtë sistemit ligjor, por në realitet humbin shumë më tepër.

Nëse një biznes mendon se po fiton 1,000 euro më shumë sepse nuk paguan taksa, në fakt po humbet një jetë të tërë në rritje dhe progres.

Për më tepër, mbetet i varur gjithmonë nga marrëdhënie të dyshimta me Tatimet, dhe kjo i mban nën trysni të përhershme.

Edhe vetë inspektorët e Tatimeve e dinë që biznesi është informal. Edhe nëse ndonjëherë e “blejnë” këtë situatë, kjo nuk është aspak gjë e mirë – sepse do të thotë që ti je vazhdimisht nën varësinë e dikujt tjetër, jo i lirë të ndërtosh realisht.

Në këtë formë, nuk je më një sipërmarrës i vërtetë. Nuk ke një biznes të qëndrueshëm, as nuk ke një pasuri reale që mund të rritet.

Nëse e vetmja mënyrë që të ecësh përpara është të hysh në politikë, atëherë nuk je në rrugën e duhur për të ndërtuar një biznes të suksesshëm. Qeveria duhet të ndërhyjë për të ndryshuar këtë situatë.

Mungesa e rritjes në shumë biznese është një pasojë e drejtpërdrejtë e informalitetit.

Ky është një realitet që duhet trajtuar me seriozitet. Nuk besoj që të gjithë ata që veprojnë në informalitet janë kriminelë. Shumica janë njerëz të zakonshëm që përpiqen të mbijetojnë në një sistem të vështirë.

Por duhet bërë një ndarje e qartë mes atyre që e bëjnë nga halli, dhe atyre që nuk duan të rriten sepse janë rehat në informalitet.

 

Cilat janë pritshmëritë tuaja për pesë vitet e ardhshme për tregun shqiptar të e-commerce? A ka potencial për t’u bërë një sektor i rëndësishëm i ekonomisë?

Fatkeqësisht, bizneset shqiptare janë ende shumë të ngadalta në adaptimin me ndryshimet globale. Dhe kjo është një kambanë alarmi.

Me mënyrën si po e trajtojnë globalizimin, duke mbyllur sytë dhe duke fajësuar të tjerët, nëse nesër Shqipëria do të bëhej pjesë e Bashkimit Europian, 80% e bizneseve shqiptare do të falimentonin.

Kjo është e pashmangshme. Sepse suksesi në biznes nuk vjen nga fati apo nga kushte të favorshme. Vjen nga avantazhi konkurrues.

Nëse nuk mendon se çfarë avantazhi ke ti në treg, por vetëm shpreson që do të funksionojë vetë, do të dështosh me siguri.

Imagjino që në Shqipëri hyjnë biznese europiane që kanë ndërtuar infrastrukturë, procese të sakta dhe përgatitje për 15 vite me radhë. Ato do ta shkatërrojnë tregun vendas brenda ditësh. Janë shumë më të avancuar në çdo aspekt.

A ka ndonjë distributor shqiptar që e menaxhon stokun si duhet dhe që mund të konkurrojë me një distributor europian? Nuk ka asnjë shans. Ata janë më të mirë në çmime, në shpejtësi, në saktësi.

A ka ndonjë biznes shqiptar që mund të konkurrojë me një kompani të huaj që ka një sistem shitjeje të organizuar dhe ku shitësi e mbyll një marrëveshje për disa sekonda? Jo, sepse këtu shumë biznese nuk kanë as vetëdijen çfarë është “self-flow”.

 

Si po përshtaten bizneset shqiptare ndaj rritjes së konkurrencës nga platformat ndërkombëtare si Amazon, AliExpress apo Shein? A është kjo një sfidë apo një mundësi për rritje?

Këto kushte që kemi sot në Shqipëri, së bashku me hyrjen e e-commerce të mëdhenj në treg, kanë bërë që disa biznese të vetëdijësohen.

Por për fat të keq, janë më pak se 10% e tyre. Këto pak biznese po kuptojnë se duhet të investojnë më shumë në marketing, në përmirësimin e proceseve, në stafin e tyre.

Po fillojnë të rrisin pagat, po përpiqen të krijojnë një avantazh konkurrues të vërtetë, ashtu siç duhet të bëjnë të gjithë.

Nga ana tjetër, është përpjekja për të bashkëpunuar me institucionet shtetërore për të rregulluar tregun dhe për të ndërtuar një kornizë ligjore më të mirë. Po punohet për të strukturuar e-commerce në mënyrë që të jetë i qëndrueshëm.

Ne jemi pjesë e një diskutimi me institucionet që lidhen me e-commerce. Përfshihen kapituj të veçantë në marrëveshjen për Bashkimin Europian, konkretisht kapitulli 6 dhe kapitulli 4. Pra, janë hapa që po ndërmerren.

 

A ka bashkëpunim me institucionet shtetërore për hartimin e një kuadri më të qartë ligjor apo për mbështetje fiskale ndaj e-commerce?

Kemi krijuar një marrëdhënie të mirëbesimit me institucionet. Tani mund të flasim hapur. Edhe kur ata gabojnë, ne mund t’ua themi, dhe ata janë të gatshëm të dëgjojnë. Kjo është shumë pozitive.

Kemi ndërtuar një plan veprimi me shtetin për e-commerce dhe jemi duke u munduar ta ndjekim. Po përpiqemi që të përmirësojmë sa më shumë bazat ligjore dhe teknike të këtij sektori. Plani i veprimit ka ecur ngadalë.

Po përpiqemi ta përditësojmë, sepse ndryshimet ndodhin shpejt dhe ai plan rrezikon të bëhet i vjetruar. Fatmirësisht kemi një kanal komunikimi të hapur me shtetin, dhe kjo na lejon të përshtatemi kur është e nevojshme.

Ka dy aspekte që po ecin në drejtimin e duhur:

Së pari, është plani i veprimit, tani të gjitha institucionet janë të përfshira dhe mund të flasin hapur. Më shumë prej tyre po bashkëpunojmë konkretisht, jo vetëm me biseda.

Së dyti, nga aspekti ligjor, po përpiqemi të mbulojmë gjithçka që ka lidhje me e-commerce dhe të përfshihemi në mënyrë rajonale. Jemi pjesë e një aleance të quajtur Balkan E-Commerce Alliance, që e kemi themeluar bashkë me pesë shtete të tjera të Ballkanit, dhe së fundmi është bashkuar edhe Mali i Zi.

Jemi duke bashkëpunuar gjithashtu me Tirana Tech Park për të menduar një ligj që do të ftojë kompani të huaja të e-commerce që të hapin zyrat e tyre në Shqipëri.

Po mendojmë të ofrojmë lehtësi tatimore, ndoshta edhe “zero taksa” për disa vite, në mënyrë që shteti të përfitojë nga aktiviteti ekonomik, por edhe që bizneset lokale të mos ndihen të kërcënuara.

Jemi në fazën e analizës dhe më pas do të bëjmë një propozim konkret. Nëse marrim një “dritë jeshile”, kjo mund të ketë ndikim të jashtëzakonshëm për ekonominë shqiptare.

Ana negative është që shteti është ende shumë burokratik dhe i ngadalshëm.

Ka raste kur mungon koordinimi midis institucioneve dhe performanca brenda vetë administratës është e ulët.

Kjo është një karakteristikë e përgjithshme e qeverive, por në rastin tonë është më e theksuar. Dhe kjo sjell pasoja: për shembull, në planin e veprimit që përmendëm më parë, ne duhej ta kishim zbatuar dhe tani duhej të ishim duke parë rezultatet. Por në realitet, jemi ende duke diskutuar si do të zbatohet.

Për më tepër, institucionet nuk funksionojnë në bazë të rezultateve. Ato nuk janë të fokusuara në performancën reale apo ndikimin ekonomik, por në ndarjen e kompetencave.

Çdo institucion përpiqet të mbrojë “territorin” e vet, në vend që të bashkëpunojë për një qëllim të përbashkët.

Kjo nuk ka kuptim, sepse në fund të fundit, tregtia elektronike është një e vetme. Është një proces i bashkuar, nga porosia, te pagesa, te dërgesa dhe shërbimi ndaj klientit.

Por për të realizuar këtë proces në Shqipëri, duhet të komunikosh me 15 institucione të ndryshme dhe shumë prej tyre nuk e kuptojnë njëri-tjetrin sepse janë në dikastere të ndryshme ose nuk kanë marrëdhënie reale pune me njëri-tjetrin.

Në vend që të kemi një sistem të ndërlidhur dhe të thjeshtë, ne kemi një proces të fragmentuar, ku çdo hallkë funksionon më vete. Bizneset humbasin shumë kohë dhe energji duke bërë pingpong mes institucioneve, pa arritur zgjidhje të qarta.

Kjo gjë demotivon sipërmarrësit, pengon inovacionin dhe ul besimin në shtet. Në vend që të fokusohemi te performanca dhe rezultati, ne ngatërrohemi në kompetenca dhe burokraci.

Në thelb, është një sistem që nuk është ndërtuar për të ndihmuar zhvillimin ekonomik, por për të ruajtur vetveten.

Për një treg si ai i e-commerce, ku çdo sekondë ka rëndësi, kjo është shumë e dëmshme. Në vend që të hapim rrugën për tregti moderne dhe transparente, po ia vështirësojmë edhe më shumë.

 

 

 

 

The post “Nga sfida e informalitetit, te rritja e shpejtë dhe konkurrenca ndërkombëtare” appeared first on Revista Monitor.

Nëse shkoni së bashku me Mary Powell në një vizitë pune në San Jose, Kaliforni, do të mendonit se po shihni të ardhmen e ndritur të energjisë së pastër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shkruan The Economist.

 Sunrun, kompania e paneleve diellore për banesa që Powell drejton, u ofron konsumatorëve shërbime energjetike në 22 shtete.

Një klient i saj në Kaliforni, inxhinier nga Silicon Valley, tregon me krenari panelet diellore dhe bateritë që ka marrë me qira nga Sunrun. Më shumë se mjedisi, arsyeja që e ka bindur është fakti se pajisjet i sigurojnë energji edhe gjatë ndërprerjeve të furnizimit dhe se kjo rezulton më lirë sesa të marrë energji nga rrjeti i zakonshëm elektrik.

Klientët e Sunrun që përfitojnë nga modeli “energjia diellore si shërbim” marrin energji të lirë në këmbim të vendosjes së paneleve dhe baterive nga kompania në pronat e tyre.

Duke i lidhur këto sisteme së bashku në atë që quhet “termocentrale virtuale”, Sunrun arrin të shesë energji edhe në rrjetet elektrike lokale, sidomos në momentet kur ato kanë më shumë nevojë; kompania thotë se ka ndihmuar për të shmangur ndërprerje të energjisë në vende si Kalifornia, Nju Jorku dhe Porto Riko.

Kompania është shembull i potencialit që ka energjia diellore. Panelet diellore janë bërë shumë të lira, edhe më shumë kur merren parasysh kreditë tatimore të ofruara nga Akti i Reduktimit të Inflacionit (IRA) i vitit 2022, dhe instalohen me shumë lehtësi.

Për këtë arsye, ato përbënin më shumë se tre të pestat e kapaciteteve të reja të instaluara për energji elektrike në SHBA gjatë vitit 2024.

Por ka më shumë sesa kaq. Të kombinuara me bateritë që po bëhen gjithashtu më të lira, ato po nxisin zhvillimin e modeleve të reja të biznesit, që mund të sjellin ndryshime rrënjësore në sistemin energjetik.

 

 

Ligji me emrin “One Big Beautiful Bill” (OBBB), i nënshkruar më 4 korrik, është një përpjekje për t’i ndalur të gjitha këto zhvillime. Ai nuk është aq i keq për sektorin diellor sa mund të ishte.

Një taksë specifike për energjinë diellore dhe të erës, e propozuar nga senatorët republikanë nuk u përfshi në versionin final të ligjit, dhe kreditë tatimore të IRA-s për energjinë diellore, atë të erës, për hidrogjenin “e gjelbër” dhe për investimet prodhuese të lidhura me to, nuk hiqen menjëherë por do të shfuqizohen deri në vitet 2027-28.

Efekti më i menjëhershëm i ligjit është heqja e kredive tatimore për blerjen dhe përdorimin e automjeteve elektrike (EV), që do të ndalen në shtator, lajm i keq për kompanitë që kanë përfituar nga kreditë e IRA-s për të investuar në zinxhirin e furnizimit të automjeteve elektrike.

Për më tepër, OBBB ofron favore të reja për kompanitë e karburanteve fosile, duke e bërë më të lehtë dhe më të lirë nxjerrjen e naftës në tokën federale dhe duke zgjeruar sipërfaqet e disponueshme, edhe pse përdorimi i tyre do të varet nga çmimet në tregjet globale të naftës dhe gazit.

Prodhuesit e makinave që më parë blinin kredi nga prodhuesit e EV-ve për të përmirësuar efikasitetin e flotave të tyre, nuk kanë më nevojë ta bëjnë këtë, pasi rregullat përkatëse nuk do të zbatohen më.

 

Shkarkoni gigavatët

Sipas studiuesve të Universitetit Princeton, në bazë të OBBB-së, emetimet e gazeve serrë në Amerikë në vitin 2035 do të jenë 470 milionë tonë ekuivalent dioksid karboni më shumë sesa do të kishin qenë nën politikat e Presidentit Joe Biden (shih grafikun 1).

Grupi kërkimor Rhodium llogarit se kjo sasi shtesë mund të variojë nga 315 deri në 574 milionë tonë.

Në kufirin më të ulët kjo sasi është pak më shumë se emetimet e Britanisë në vitin 2023; në kufirin më të lartë, pak më pak se ato të Gjermanisë.

Kur studiuesit e Princeton shtojnë edhe efektin e politikave që Trump mund të zbatojë pa ndihmën e Kongresit, si heqja e rregulloreve për gazrat serrë nga EPA, shfuqizimi i standardeve të konsumit të karburantit për makinat dhe rregullave të efikasitetit energjetik për industrinë, emetimet shtesë në 2035 krahasuar me nivelin që mund të pritej nën IRA arrijnë mbi 1 miliard tonë.

 

Duke pritur goditjen fatale

A nënkupton kjo që OBBB i jep goditjen përfundimtare tranzicionit nga karburantet fosile? Jo. Mbështetësit e energjive të pastra, që shohin përtej erës dhe diellit, gjejnë arsye për optimizëm: energjia bërthamore dhe ajo gjeotermale ruajnë përfitimet që merrnin nga IRA.

Më i kontestuar mbetet fakti se janë të njëjtat përfitime për skemat që synojnë të heqin dioksidin e karbonit nga atmosfera.

Disa forma të tilla të “kapjes direkte nga ajri” janë të domosdoshme në çdo skenar të neutralitetit klimatik; ato ofrojnë emetime negative që kompensojnë emetimet më të vështira për t’u eliminuar.

Në të njëjtën kohë, fakti që këto teknologji janë me interes për industrinë e karburanteve fosile, e cila dëshiron të përdorë dioksidin e karbonit për të nxjerrë më shumë naftë nga puse të vjetra, është tregues i dyshimeve rreth qëllimeve të tyre.

Për më tepër, Amerika ka nevojë për energji elektrike. Kërkesa po rritet shpejt, dhe sasia e jashtëzakonshme e energjisë, që shumë mbështetës të Inteligjencës Artificiale mendojnë se do të jetë e nevojshme për transformimin e botës mund të përshpejtojë këtë rritje.

Kjo sugjeron se investimet në energji të rinovueshme tashmë të lira dhe të konsoliduara, veçanërisht ajo diellore, do të rikthehen. Deri në fund të dekadës, ato mund të rriten me ritme të ngjashme me vitet e fundit, edhe pse nga një bazë më e ulët.

Në mënyrë paradoksale, perspektivat afatshkurtra për erën dhe diellin mund të jenë të mira. Jeh Vevaina nga Brookfield, një gjigant kanadez investimesh me mbi 50 miliardë dollarë të investuara në sektorin e energjisë së pastër në SHBA, thotë se pret një bum të përkohshëm.

Rregullat e reja parashikojnë që zhvilluesit e projekteve të energjisë me erë dhe diell, që nisin punën para korrikut të ardhshëm dhe i përfundojnë shpejt, do të përfitojnë ende kreditë tatimore të IRA-s, kështu që kompanitë me kapacitet financiar po përshpejtojnë investimet.

Kjo është një nga arsyet pse BloombergNEF, një firmë tjetër kërkimore, parashikon më shumë se 50 gigavat instalime të paneleve diellore në vit si për 2026 ashtu edhe për 2027.

Pas kësaj, siç thotë një tjetër zhvillues i madh, “gjithçka merr tatëpjetën” (shih grafikun 2).

Rhodium parashikon që shtesat në prodhimin e energjisë së pastër nga 2025 deri më 2035 do të jenë 57% deri në 62% më pak krahasuar me atë që do të ndodhte nën politikat e IRA-s.

 

 

Kevin Smith nga Arevon Energy, zhvillues i projekteve të energjisë së rinovueshme, llogarit se “do të dështojnë” investime të planifikuara në SHBA në energji diellore dhe bateri me vlerë mbi 100 miliardë dollarë.

Studiuesit e Princeton vlerësojnë se 500 miliardë dollarë që mund të ishin investuar në energji të rinovueshme do të shkojnë gjetkë.

Vevaina thekson se në këtë “tronditje” do të vazhdojnë të ndërtohen projekte të mira, por zhvilluesit më të vegjël dhe ata me periudha të gjata ndërtimi mund të mos mbijetojnë.

Abigail Hopper, nga Shoqata e Industrisë së Energjisë Diellore, një grup tregtar, thotë se kompanitë po përshtatin shpejt zinxhirët e furnizimit, strategjitë e investimit dhe modelet e biznesit.

Meqë OBBB mban në fuqi kreditë tatimore të IRA-s për bateritë, ajo mendon se kompanitë diellore do të “riformatojnë produktet e tyre rreth ruajtjes së energjisë”.

Sunrun është një nga këto. Përqendrimi te ruajtja e energjisë dhe alternativat më pak “politike” është një mënyrë për të realizuar atë që Nat Eng nga Apricus Generation, zhvillues i projekteve me diell dhe bateri, e quan mantrën e re të industrisë: “Të mbijetojmë deri në ’29.”

Pas krizës së pritshme, BNEF parashikon që shtesat vjetore në kapacitetet e reja të energjisë diellore dhe erës tokësore do të fillojnë sërish të rriten, duke arritur në 94 gigavat prodhim dhe ruajtje shtesë të energjisë së rinovueshme në vitin 2035, më shumë se në çdo vit deri më tani.

Dhe kjo rimëkëmbje do të jetë më e qëndrueshme, e mbështetur plotësisht në përparësitë e kostos dhe modelet më të mira të biznesit.

Fatkeqësisht, nuk ka asnjë shenjë që industria më e qëndrueshme dhe më efikase është ajo që dëshiron Trump; përkundrazi, ai do të donte që kufizimet të përforcoheshin.

Tri ditë pas nënshkrimit të OBBB-së, ai lëshoi një urdhër ekzekutiv që i kërkon Departamentit të Thesarit të publikojë brenda 45 ditëve udhëzime për zbatimin e OBBB-së, me qëllimin e shpallur për t’i dhënë fund “kostos së madhe të subvencioneve për burimet e pasigurta të energjisë”.

Të nesërmen, ai u shpreh me ton edhe më të ashpër për këtë temë: “Energjia e erës është shumë e shtrenjtë, është shumë e keqe… tjetra është energjia diellore… shumë, shumë joefikase dhe shumë e keqe gjithashtu.”

Ai i kthehet kësaj teme vazhdimisht. Më 25 korrik, pasi pa fermat me energjinë e erës që dukeshin nga fushat e golfit të tij në Skoci, Trump deklaroi se përhapja e tyre ishte, bashkë me emigracionin, problemi më i madh i Europës:

“Po shkatërroni vendet tuaja. E them me gjithë mend. Është shumë e trishtueshme.

Fluturon mbi Europë dhe sheh mullinj me erë kudo, që shkatërrojnë fushat dhe luginat tuaja të bukura dhe vrasin zogjtë. Janë vendosur edhe në det, duke shkatërruar oqeanet tuaja.”

Pavarësisht armiqësisë presidenciale, Jason Grumet nga Shoqata Amerikane e Energjisë së Pastër, një grup interesi për industrinë, thotë se është “optimist që urdhri ekzekutiv do të interpretohet në një mënyrë që nuk krijon tronditje të mëdha në çmime”.

Ndoshta. Por shumë nga aktorët e industrisë janë të shqetësuar në heshtje. Frika e tyre është se udhëzimet e Thesarit do të rezultojnë si “goditja fatale” shumë më e rrezikshme sesa shuarja graduale e kredive nga vetë OBBB.

Mënyrat për të përkeqësuar situatën për projektet me energjinë e erës dhe diellore mund të përfshijnë rritjen e nivelit të investimit kapital, numrin e pjesëve të porositura, apo nivelin e zhvillimit që një projekt duhet të arrijë përpara një date të caktuar, që të kualifikohet për kreditë.

Ideja se kufizimet e reja mund të zbatohen në mënyrë retrospektive e shton edhe më shumë pasigurinë.

Për shkak se pjesë të mëdha të zinxhirit të furnizimit për panele diellore, bateri dhe automjete elektrike ende varen nga Kina, një tjetër rrugë për të ndërlikuar situatën është dispozita “ent i huaj i konsideruar si rrezik” (Foreign Entity of Concern, FEOC) e cila kufizon qasjen e vendeve të konsideruara kundërshtare në këta zinxhirë furnizimi.

Këto çështje janë gjithmonë të ndjeshme. Keith Martin nga firma ligjore Norton Rose Fulbright, thotë se aktualisht “labirinti i FEOC është mjaftueshëm i menaxhueshëm, bazuar në ligjin aktual”.

Pyetja që shtrohet është nëse zyrtarët do të qëndrojnë brenda qëllimit të shprehur të ligjit apo do ta zgjerojnë në mënyrë arbitrare.

Udhëzimi i Thesarit nuk është mënyra e vetme për të shtrënguar lakun. Më 10 korrik, Trump duket se i ka kërkuar Sekretarit të Energjisë të anulojë një garanci federale për hua prej 5 miliardë dollarësh për projektin Grain Belt Express, një linjë transmetimi energjie që do të ndihmonte kryesisht fermat që punojnë me energjine e erës në Midwest.

Më 17 korrik, një memo e jashtëzakonshme njoftoi punonjësit e Departamentit të Brendshëm se gati 70 lloje të ndryshme dokumentesh që më parë trajtoheshin si rutinë për projektet me energjinë e erës dhe diellore, tani do të kërkonin nënshkrimin personal të Sekretarit të Shtetit.

Kjo do të sjellë vonesa të reja për projekte që po përpiqen të përfitojnë përpara se të hyjnë në fuqi ndryshimet.

 

Zero shpresa të arsyeshme

Nëse viktimat e vetme të këtyre makinacioneve do të ishin investitorët në energji të rinovueshme dhe temperatura globale, një qasje e tillë cinike do të ishte e pritshme.

Por kjo politikë ka pasoja edhe më të prekshme. Analistët bien dakord se OBBB do të rrisë çmimet e energjisë dhe faturat e familjeve amerikane.

Burokracia e qëllimshme që pengon projektet ekzistuese të energjisë së rinovueshme do ta thellojë edhe më shumë këtë efekt dhe do ta sjellë më herët në kohë.

Grumet shpreson se administrata nuk do të dëshirojë të përshkallëzojë çmimet e energjisë edhe më tej; ndoshta kjo është arsyeja më bindëse për të besuar se skenarët më të errët nuk do të realizohen.

Think tank-u Energy Innovation vlerëson se edhe pa shtuar ligje të reja penguese, çmimet me shumicë të energjisë elektrike do të rriten me 25% deri në vitin 2030 dhe me 74% deri në 2035. Kjo ndodh ndërkohë që tregjet e energjisë po përballen me kërkesë në rritje dhe kufizime të furnizimit.

Në gjysmën e parë të këtij viti, kompanitë e shërbimeve kërkuan rritje të çmimeve në vlerën e 29 miliardë dollarëve, një rritje e ndjeshme krahasuar me vitin e kaluar. Më 22 korrik, një ankand energjie i mbajtur nga PJM Interconnection, një rrjet rajonal në bregun lindor, tregoi se çmimet e energjisë do të rriten edhe më shumë.

Mbështetësit e Trump mund të shpresojnë që llojet më të vjetra të termocentraleve të zëvendësojnë kapacitetet e reja me qindra gigavat energji të rinovueshme që OBBB ka penguar.

Por kjo është një shpresë e kotë. Termocentralet bërthamore ekzistuese duan shumë vite për t’u ndërtuar; dizajnet e termocentraleve të reja më të vogla dhe më të avancuara, përfshirë ato që përdorin fusion (bashkim bërthamor) dhe jo fission (ndarje bërthamore), janë ende në prototipe. Prodhuesit e turbinave që u nevojiten termocentraleve të gazit kanë listë pritjeje mbi katër vjet.

Ekspertët e industrisë raportojnë se qëndrimi armiqësor i Shtëpisë së Bardhë po bën që investitorët e mëdhenj, sidomos ato grupe europiane të fokusuara në klimën, të fillojnë të zhvendosin burimet e tyre në tregje më të gjelbra, si Europa dhe Lindja e Mesme.

Nëse udhëzimi i Thesarit del të jetë i drejtë, disa nga këto investime mund të shpëtohen.

Por OBBB mbetet ende një pengesë për objektivat e shumëpërfolura të presidentit për “bollëk energjie” dhe “dominim në fushën e inteligjencës artificiale”.

 

Disa gurë ende janë të nxehtë

Në afat të gjatë, ka ende disa rreze shprese. Nëse e shikoni përtej energjisë së erës dhe diellore, “Ligji është i favorshëm”, – thotë Vevaina nga Brookfield, që investon në pothuajse të gjitha teknologjitë e energjisë në të gjithë botën.

Zachary Bogue nga DCVC në Kaliforni, një fond kryesor për teknologji të avancuar, shkon edhe më larg.

Ligji i ri “është fantastik për rilindjen e shumëpritur të energjisë bërthamore dhe për energjinë gjeotermale të avancuar… jemi shumë optimistë për këtë sektor.”

Këto teknologji kanë përparësinë se mund të furnizojnë me energji ditë e natë, dimër e verë, në një mënyrë që energjia e rinovueshme nuk mundet.

Një e ardhme kryesisht me erë dhe diell pa emetime karboni do të ketë nevojë për burime të tilla.

Jigar Shah, sipërmarrës pionier në energjinë diellore i cili drejtoi programin e madh të kredive për energji të administratës Biden, kaloi katër vite duke dhënë mbi 54 miliardë dollarë në projekte që varionin nga hidrogjeni dhe karburantet e qëndrueshme për aviacionin, deri te nxjerrja e karbonit dhe e litiumit.

Ai ka një kënaqësi të veçantë për të sugjeruar që përzgjedhja që bën OBBB për teknologjitë e mbrojtura me emetime të ulëta karboni, mund ta bëjë atë të kujtohet në të ardhmen si “ligji i dytë më i rëndësishëm për klimën në Amerikë”.

Jeremy Harrell nga ClearPath, një grup mbështetës i energjisë së pastër me ndikim te republikanët, shkon më tej.

Pas viteve me politika me ndikim politik dhe të paqëndrueshme, ai beson se OBBB përfaqëson një mbështetje të vlefshme dhe të qëndrueshme. “Tani investitorët mund të kenë besim deri në mesin e viteve 2030.”

Një OBBB që u jep besim investitorëve afatgjatë për tranzicionin energjetik dhe që rrit çmimet në një mënyrë që rikthen interesin për erën dhe diellin, nuk është ajo që kanë dashur përkrahësit e ligjit.

Por kjo duket se është pikërisht ajo që do të marrin.

Kjo, dhe një botë ku dominimi i Kinës në tregjet e automjeteve elektrike dhe në shumë teknologji të tjera të energjisë së rinovueshme bëhet i pakapërcyeshëm.

Dhe, mbi të gjitha, një atmosferë me disa miliardë tonë shtesë dioksid karboni.

 

The post Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore appeared first on Revista Monitor.

Po sikur Inteligjenca Artificiale të nxiste një bum të paprecedentë të rritjes ekonomike globale? Tregjet e mallrave, shërbimeve, aseteve financiare dhe fuqisë punëtore do të ktheheshin përmbys, shkruan The Economist

 

Deri në vitin 1700, ekonomia botërore pothuajse nuk rritej fare, thjesht qëndronte në vend. Gjatë 17 shekujve të mëparshëm, prodhimi global ishte zgjeruar mesatarisht me vetëm 0.1% në vit, një ritëm me të cilin do të duhej një mijëvjeçar që prodhimi të dyfishohej.

Pastaj filloi përdorimi i makinave me bosht rrotullues dhe i motorëve me avull.

Rritja globale u pesëfishua në 0.5% në vit midis viteve 1700 dhe 1820. Në fund të shekullit XIX arriti në 1.9%. Në shekullin XX, ajo ishte mesatarisht 2.8%, një ritëm me të cilin prodhimi dyfishohet çdo 25 vjet. Rritja jo vetëm që u bë normë; por u përshpejtua.

Nëse do t’u besohet mbështetësve të flaktë të Inteligjencës Artificiale (IA) në Silicon Valley, ky shpërthim ka potencialin për t’u bërë edhe më i madh.

Ata pohojnë se Inteligjenca Artificiale e përgjithshme (AGI), e aftë të tejkalojë shumicën e njerëzve në shumicën e punëve në zyrë, së shpejti do ta çojë rritjen vjetore të PBB-së në 20-30% në vit, ose më shumë.

Kjo mund të tingëllojë e çuditshme, por për pjesën më të madhe të historisë njerëzore, e tillë ka qenë edhe ideja që ekonomia do të rritej.

Mundësia që IA të bëjë së shpejti të panevojshëm shumë punëtorë është tashmë e pranuar gjerësisht. Ajo që diskutohet shumë më pak është shpresa se IA mund ta vendosë botën në një rrugë rritjeje shpërthyese.

Kjo do të kishte pasoja të thella. Jo vetëm tregjet e punës, por edhe ato të mallrave, shërbimeve dhe aseteve financiare do të përmbyseshin.

Ekonomistët po përpiqen të mendojnë sesi AGI mund ta rimodelojë botën. Pamja që po shfaqet është ndoshta kundërintuitive dhe me siguri tronditëse.

 

Janë idetë, i marrë!

Ekonomitë fillimisht u rritën kryesisht nëpërmjet grumbullimit të njerëzve. Të korrat më të mëdha lejonin ushqimin e më shumë njerëzve, ndërsa më shumë fermerë mundësonin të korrat më të mëdha.

Por kjo formë rritjeje nuk i rriste standardet e jetesës. Më keq akoma, uria ishte një kërcënim konstant.

Thomas Malthus, ekonomist i shekullit XVIII, arsyetoi se rritja e popullsisë do t’i tejkalonte në mënyrë të pashmangshme rendimentet bujqësore, duke shkaktuar varfëri.

Në fakt, ndodhi e kundërta: më shumë njerëz jo vetëm që hanin më shumë, por kishin edhe më shumë ide. Këto ide çuan si në rritje të prodhimit, ashtu edhe, më në fund, në ulje të fertilitetit, çka e ngjiti lart prodhimin për frymë.

Sipas teorisë, AGI do të mundësonte inovacion të pakufizuar edhe pa rritje të popullsisë, duke superfuqizuar rritjen e PBB-së për frymë.

Shumica e ekonomistëve bien dakord se IA ka potencialin për të rritur produktivitetin dhe, rrjedhimisht, të shtojë rritjen e PBB-së. Çështja është: sa shumë? Disa parashikojnë vetëm një ndryshim të vogël.

Daron Acemoglu i Massachusetts Institute of Technology, për shembull, vlerëson se IA do ta rrisë PBB-në globale me jo më shumë se 1-2% në total për një dekadë.

Por ky përfundim mbështetet mbi një supozim se vetëm rreth 5% e detyrave mund të kryhen nga IA me kosto më të ulët sesa nga punëtorët. Ky supozim, nga ana tjetër, mbështetet pjesërisht në studime të kryera në vitin 2023, kur IA ishte më pak e aftë.

Parashikimet më radikale për ndikimin ekonomik të IA supozojnë se pjesa më e madhe e prodhimit ekonomik global do të automatizohet përfundimisht, ndërsa teknologjia përmirësohet dhe arrihet AGI.

Automatizimi i prodhimit kërkon vetëm energji dhe infrastrukturë të mjaftueshme, gjëra që mund të arrihen me investime. Zakonisht, rritja e udhëhequr nga investimi pritet të përballet me kthime gjithnjë e më të pakta.

Nëse shton makina, por jo punëtorë, kapitali qëndron i papërdorur. Por nëse makinat bëhen mjaft të mira për të zëvendësuar njerëzit, i vetmi kufizim për shtimin e kapitalit është vetë kapitali. Dhe shtimi i fuqisë së IA është shumë më i shpejtë sesa pritshmëria që të rritet popullsia, argumenton instituti kërkimor Anson Ho nga Epoch AI.

Megjithatë, edhe automatizimi i plotë i prodhimit nuk do të sillte një shpërthim rritjeje, sipas një përmbledhjeje modelesh të realizuar nga Philip Trammell, atëherë në Universitetin e Oksfordit, dhe Anton Korinek i Universitetit të Virxhinias. Supozoni që prodhimi ishte plotësisht i automatizuar, por teknologjia nuk përmirësohej.

Ekonomia do të stabilizohej në një ritëm konstant rritjeje, të përcaktuar nga përqindja e prodhimit që ruhej dhe riinvestohej në ndërtimin e makinave të reja.

Rritja vërtet shpërthyese kërkon që IA të zëvendësojë punën edhe në detyrën më të vështirë: përmirësimin e teknologjisë. A do të jetë IA ajo që sjell përparime në bioteknologji, energji të gjelbër dhe vetë IA-në?

Pritet që agjentët AGI të jenë të aftë të kryejnë detyra komplekse dhe afatgjata ndërsa ndërveprojnë me ndërfaqe kompjuterike.

Ata nuk do t’u përgjigjen vetëm pyetjeve, por do të menaxhojnë projekte. AI Futures Project, një grup kërkimor, parashikon që deri në fund të vitit 2027, laboratorët shkencorë të automatizuar gati plotësisht nga IA do të kryejnë kërkime shkencore. Sam Altman, drejtuesi i OpenAI, ka parashikuar se sistemet IA do të fillojnë ndoshta të prodhojnë “njohuri të reja” që vitin e ardhshëm.

Ekonomistët që studiojnë teorinë e rritjes “endogjene”, e cila përpiqet të modelojë përparimin teknologjik, kanë parashtruar prej kohësh se, nëse idetë krijojnë më shumë ide me shpejtësi të mjaftueshme, rritja mund të zmadhohet pa kufi. Kapitali jo vetëm që grumbullohet; ai bëhet më i dobishëm.

Përparimi do të shumëfishohet. Njerëzimi nuk e ka kaluar kurrë këtë prag.

Në fakt, disa ekonomistë kanë sugjeruar se me kalimin e kohës, po bëhet gjithnjë e më e vështirë për të gjetur ide të reja. Studiuesit njerëzorë duhet, për shembull, të zotërojnë gjithnjë e më shumë material për të arritur kufirin e dijes.

AGI mund t’i zbusë këto kufizime. Në modelin e Epoch, përfitimet e hershme nga automatizimi riinvestohen në kërkime për harduer dhe softuer. Rritja vjetore e PBB-së kalon 20% sapo IA të mund të automatizojë rreth një të tretën e detyrave, dhe vazhdon të rritet.

Ky model, thotë Anson Ho, është “me siguri i gabuar”, por është e vështirë të thuash pse.

Ekonomistët mendojnë se është shumë optimist për nxitjet për të investuar në kërkime, përfitimet e të cilave përhapen në të gjithë ekonominë, duke krijuar një problem të veprimit kolektiv.

Kompanitë IA thonë se Anson Ho po nënvlerëson ciklin e vlerësimit që do të aktivizohet kur AGI do të mund ta përmirësojë vetveten, një proces që, shpresohet, do të sjellë përfundimisht një superinteligjencë shumë më të aftë se çdo njeri.

 

 

Shkenca e vrullshme

Supozoni se këto cikle kanë forcë maksimale dhe ekonomia bëhet “informacion i prodhuar nga kapitali i informacionit, i cili krijohet nga informacioni, i cili nga ana e tij po prodhon informacion çdo vit gjithnjë e më shpejt”, siç shkruante në një studim të vitit 2021 William Nordhaus, fitues i çmimit “Nobel” në ekonomi.

Kjo sjell “singularitetin”: një pikë kur prodhimi bëhet i pafund. Singulariteti është në fakt një kundërargument: provë se modeli, në fund të fundit, do të rezultojë i gabuar. Por edhe hapi i parë i kësaj rruge, një përshpejtim i madh i rritjes, do të ishte një ngjarje e madhe.

Çfarë do të thotë e gjitha kjo për punëtorët? Shpërthimi i parë i rritjes së njerëzimit nuk ishte veçanërisht bujar me ta.

Një punëtor anglez ndërtimi në vitin 1800 fitonte të njëjtin pagë reale si në vitin 1230, sipas Greg Clark të Universitetit të Danimarkës Jugore.

Numri gjithnjë e më i madh i gojëve për t’u ushqyer praktikisht e asgjësoi gjithë rritjen e prodhimit. Disa historianë argumentojnë se gjatë 50 viteve në vijim, standardet e jetesës së punëtorëve madje ranë.

Këtë herë, shqetësimi është që punëtorët bëhen të panevojshëm. Çmimi i funksionimit të një AGI do të vendoste një tavan për pagat, pasi askush nuk do të punësonte një njeri nëse IA mund ta bënte punën për më pak. Ky tavan do të ulej me kalimin e kohës ndërsa teknologjia përmirësohej.

Duke supozuar se IA bëhet mjaft e lirë dhe e aftë, burimi i vetëm i të ardhurave për njerëzit do të ishte si pronarë kapitali.

Nordhaus dhe të tjerë kanë treguar se, kur puna dhe kapitali bëhen mjaft të zëvendësueshëm dhe kapitali grumbullohet, gjithë të ardhurat përfundimisht u kalojnë pronarëve të kapitalit. Kjo është arsyeja pse në Silicon Valley ekziston besimi: është më mirë të jesh i pasur kur shpërthimi të ndodhë.

Një bum ekonomik, por pa punëtorë, mund të jetë fundi i njerëzimit. Por, ekonomisti Tyler Cowen i Universitetit George Mason, kryesisht optimist për IA argumenton se ndryshimi do të jetë më i ngadaltë se sa e lejon vetë teknologjia.

“Ka shumë faktorë të prodhimit, sa më e fortë të jetë IA, aq më shumë të kufizojnë dobësitë e faktorëve të tjerë”, thotë ai. “Mund të jetë energjia; mund të jetë marrëzia njerëzore; mund të jetë rregullimi; mund të jenë kufizimet e të dhënave; mund të jetë thjesht ngadalësia institucionale”.

Një mundësi tjetër është që edhe një superinteligjencë mund të mbetet pa ide.

“IA mund të zgjidhë një problem për peshkatarët, por nuk mund të ndryshojë atë që ka në liqen”, shkruanin Philippe Aghion i LSE dhe të tjerë në një artikull të vitit 2017.

 

 

I kufizuar nga të tilla pengesa, ndikimi ekonomik i AGI mund të mos jetë aq dramatik sa sugjerojnë modelet. Për sa kohë që njerëzit ruajnë një avantazh në disa drejtime, ata do të punojnë krah për krah me makinat.

Dhe disa prej tyre do të paguhen jashtëzakonisht mirë. Në studimin e Nordhaus,  zëvendësueshmëria jo e plotë midis punës dhe kapitalit gjatë një shpërthimi të zhvillimit të IA, çon në një bum të pagave.

Çuditërisht, pagat gjithsesi ende tkurren krahasuar me rritjen ekonomike (shih grafikun).

Ka disa prova të këtij dinamizmi tashmë brenda kompanive të teknologjisë, të cilat priren t’u paguajnë paga shumë të larta punonjësve të nivelit të lartë, edhe pse pjesa e të ardhurave të tyre që shkon për pronarët është jashtëzakonisht e lartë.

Paga të larta për “superstarët” nuk do të ngushëllonin ata me punë më të zakonshme në zyra, të cilët do të detyroheshin të mbështeteshin në pjesë të ekonomisë që nuk janë automatizuar.

Supozoni se, pavarësisht AGI, përparimi teknologjik në robotikë do të mbetej i ngadaltë. Atëherë do të kishte plot punë fizike që do të kërkonin njerëz, hidraulikë deri te trajnerët sportivë.

Këto pjesë të ekonomisë, si industritë e sotme me intensitet të lartë pune, do të ndikoheshin nga “sëmundja e kostos së Baumol” (një “sëmundje” e mrekullueshme për punëtorët), ku pagat rriten pavarësisht mungesës së rritjes së produktivitetit.

Në rastin klasik, të emërtuar sipas ekonomistit William Baumol, pagat rriten për të mos lejuar punëtorët të kalojnë në industri ku produktiviteti po rritet me shpejtësi.

Kjo nuk do të vlente me AGI, por faktorë të tjerë mund të prodhonin efekte të ngjashme. Pronarët e IA-s dhe punonjësit elitë mund të shpenzonin një pjesë të madhe të pasurive të tyre të reja për disa shërbime të caktuara.

Mendoni për të pasurit e sotëm, që shpenzojnë shumë për gjëra që është e vështirë të automatizohen, nga vaktet në restorante deri te kujdestarët e fëmijëve.

Është një vizion optimist: edhe ata që nuk janë “superstarë” përfitojnë disi.

Por të varfrit do të shijonin vetëm bollëk selektiv. Fuqia e tyre blerëse për gjithçka që IA mund të prodhojë ose përmirësojë do të rritej në mënyrë të jashtëzakonshme.

Mallrat e prodhuara në fabrika të drejtuara nga IA mund të bëheshin pothuajse falas; argëtimi dixhital mund të kushtonte fare pak; çmimet e ushqimit, nëse IA do të gjente mënyra për të rritur prodhimet bujqësore, mund të binin ndjeshëm.

Por çmimi i gjithçkaje që kërkon punë njerëzore — kujdesi për fëmijët apo ngrënia jashtë — do të duhej të rritej në përputhje me pagat.

Disa shqetësohen se efekti Baumol mund të bëhet aq i fortë sa të kufizojë rritjen ekonomike. Kur çmimi i diçkaje bie, njerëzit blejnë më shumë. Por pjesa e këtij produkti në shpenzimet e konsumatorëve mund të bjerë gjithsesi.

Le të marrim si shembull ushqimin. Në vitin 1909, amerikanët blinin 3,400 kalori ushqim në ditë, i cili kushtonte 43% të të ardhurave të tyre. Sot ata blejnë 3,900 kalori, por kjo kushton vetëm 11% të të ardhurave.

Kur rënia e çmimeve tejkalon rritjen e konsumit, pesha më e madhe në ekonomi zhvendoset te sektorët që mbeten rezistentë ndaj përmirësimeve të efikasitetit.

“Rritja mund të kufizohet jo nga ajo që bëjmë mirë, por nga ajo që është thelbësore por e vështirë për t’u përmirësuar”, shkruanin Aghion dhe kolegët e tij.

Megjithatë, është e rëndësishme të ruajmë një perspektivë të qartë për efektet Baumol, argumenton Dominic Coey i Meta-s.

Edhe nëse ato e kufizojnë madhësinë e ekonomisë, AGI mund të sjellë gjithsesi ndryshime të mëdha. Përsëri, ka një jehonë të revolucionit teknologjik të së kaluarës.

Telefonat inteligjentë dhe shërbimet falas online e kanë ndryshuar botën, por nuk duket se kanë ndikuar shumë në rritjen ekonomike.

Dhe, përfundimisht, një superinteligjencë mund të zgjidhë problemet duke zbuluar teknologji të reja që mundësojnë më shumë furnizim me energji ose përshpejtojnë përparimin në robotikë.

Çfarë duhet të bëni nëse besoni se një bum në rritjen ekonomike po vjen? Këshilla që del menjëherë nga modelet është e thjeshtë: zotëroni kapital, kthimet nga i cili do të rriten në qiell. Por është e vështirë të dini cilat asete duhet të zotëroni.

Arsyeja është e thjeshtë: rritja jashtëzakonisht e lartë duhet të sjellë norma interesi real jashtëzakonisht të larta.

Konsideroni forcat financiare që do të viheshin në lëvizje sapo një shpërthim i rritjes të duket në horizont. Do të kërkohej një investim masiv në qendra të dhënash dhe prodhim energjie.

Mund të mendoni se shumat që po investohen sot, si projekti “Stargate” prej 500 miliardë dollarësh i OpenAI, janë tashmë të jashtëzakonshme.

Por sipas modelit të Epoch AI, investimi optimal në IA këtë vit është 50 herë më i madh: 25 trilionë dollarë.

Një ekonomi më e madhe do të sillte më shumë kërkesë për kapital joteknologjik gjithashtu, për të investuar në gjëra si infrastrukturë dhe fabrika më të mëdha, ndërsa bizneset zgjerojnë prodhimin për të përmbushur kërkesën më të lartë. Do të fillonte një garë për të investuar.

Në të njëjtën kohë, dëshira për të kursyer do të binte. Mesatarisht, të ardhurat do të ishin gati të shpërthenin.

Ekonomistët priren të supozojnë se njerëzit përpiqen të ulin konsumin me kalimin e kohës: nëse të gjitha kushtet e tjera janë të pandryshuara, ata parapëlqejnë të shpenzojnë 100 dollarë sot dhe 100 nesër, sesa 200 sot dhe asgjë nesër.

Kjo është arsyeja e nevojës për kursime, që mund të investohen për të nxitur rritjen. Por një ekonomi që po shpërthen e bën kursimin të duket i panevojshëm. Pasuri të mëdha janë duke ardhur, kështu që pse të kurseni?

Për këtë arsye, vuri në dukje Frank Ramsey, ekonomist i fillimit të shekullit XX, ndërsa rritja përshpejtohet vazhdimisht, po ashtu rriten edhe normat reale të interesit, për të joshur konsumatorët e shkujdesur që të kursejnë një pjesë të parave që përndryshe do t’i shpenzonin.

Për çmimet e aseteve, kjo do të nënkuptonte një luftë të vërtetë, argumentojnë Trevor Chow dhe kolegët e tij në një punim të fundit. Marrim në konsideratë aksionet.

Norma më të larta interesi rrisin normën e zbritjes, çka ul vlerën aktuale të fitimeve të pritshme.

Nga ana tjetër, rritja shumë më e shpejtë, për sa kohë që një kompani vetë nuk është në rrezik nga IA, duhet të çojë në fitime shumë më të mëdha në të ardhmen. “Efekti neto mbi çmimet mesatare të aksioneve është i paqartë”, përfundojnë ata.

Fuqia e rregullit të Ramsey do të ishte vendimtare: sa më e fortë të jetë shtysa për të zbutur konsumin me kalimin e kohës, aq më shumë do të rriteshin normat nëse rritja e shpejtë në të ardhmen është pothuajse e garantuar.

Fatkeqësisht, nuk ka konsensus për faktin se sa e fortë është kjo prirje për të zbutur konsumin.

Makroekonomistët priren të mendojnë se është aq e rrënjosur, saqë normat zakonisht rriten më shpejt se rritja, duke shkaktuar rënie në tregjet e aksioneve. Profesorët e financës priren të besojnë të kundërtën: se rritja i tejkalon normat.

Nëse kjo tingëllon shumë si lojëra fati, ka një zgjidhje të thjeshtë për të depozituar para në bankë: një investitor do të mund të përfitonte nga normat më të larta të interesit pa u shqetësuar për vlerën e kapitalit.

Por nëse bankat qendrore nuk do ta kuptonin çfarë po ndodhte, dhe do të vendosnin norma interesi më të ulëta nga sa kërkojnë rrethanat, inflacioni do të shpërthente, duke gërryer vlerën e parasë. Toka është një mundësi tjetër.

Furnizimi i saj është i kufizuar, dhe një teori thotë se një superinteligjencë mund të dëshirojë ta mbulojë Tokën me panele diellore dhe qendra të dhënash, duke rritur çmimet e pronës.

Por nga ana tjetër, toka është ndër asetet më të ndjeshme ndaj normave të interesit. Imagjinoni rifinancimin e një hipoteke me 30% interes.

 

Më shumë rritje, më shumë trysni

Normat më të larta të interesit do ta ndërlikonin gjithashtu panoramën për qeveritë që kanë borxhe të mëdha. Rritja e shpejtë do të lehtësonte problemet e tyre fiskale, por normat më të larta të interesit do t’i përkeqësonin ato.

Mund t’u duhej të jepnin shumë para pronarëve të obligacioneve, në një moment kur humbjet e vendeve të punës do të nxisnin kërkesa për rishpërndarje në drejtimin e kundërt.

Cowen mbështet një fokus optimist në madhësinë në rritje të “tortës”, në vend që të shqetësohemi për mënyrën se si ajo ndahet.

Por çdo vend që nuk është në gjendje ose nuk dëshiron të çlirojë rritjen e nxitur nga IA, ndërkohë që varet nga investitorët globalë për kapital, do të përballet me një presion brutal.

Nëse investitorët do ta mendonin të gjitha këto si të mundshme, çmimet e aseteve do të kishin filluar të ndryshonin në përputhje me to.

Megjithatë, pavarësisht vlerësimeve të larta të kompanive teknologjike, tregjet janë shumë larg nga parashikimi për një bum ekonomik.

“Tregjet nuk po e parashikojnë atë me probabilitet të lartë”, – thotë Basil Halperin nga Stanford, një nga bashkautorët e Chow.

Një studim paraprak i publikuar më 15 korrik nga Isaiah Andrews dhe Maryam Farboodi nga MIT, zbulon se rendimentet e bonove të thesarit kanë rënë gjatë kohës së publikimit të modeleve të reja të IA nga kompani si OpenAI dhe DeepSeek, në vend që të jenë rritur.

Me fjalë të tjera, Silicon Valley ende nuk e ka bindur botën për tezën e saj. Por përparimi i IA ka tejkaluar parashikimet gjatë pjesës më të madhe të dekadës për momentin kur do të kalonte pragje të caktuara.

Nuk është nevoja të kthehemi në vitin 1700 për të gjetur dikë që mund të habitej nga përparimi i njerëzimit që atëherë: mjafton t’i tregosh DeepSeek një personi nga viti 2015.

Nëse konsensusi rreth efekteve të IA në ekonomi është po aq prapa zhvillimeve sa shumica e parashikimeve për aftësitë e IA, atëherë investitorët, dhe të gjithë të tjerët, i pret një surprizë.

Pasojat e rritjes ekonomike për mirëqenien njerëzore, tha dikur ekonomisti Robert Lucas, janë aq të thella saqë “pasi fillon të mendosh për to, është e vështirë të mendosh për ndonjë gjë tjetër”.

Ashtu si në shumë fusha të tjera, perspektiva e AGI vetëm sa e thellon këtë ndjesi.

 

 

 

The post “Eureka në çdo moment të ditës” appeared first on Revista Monitor.

Në muajin korrik të këtij viti, hynë në fuqi masat e vendosura nga Banka e Shqipërisë, për aplikimin e disa kritereve të detyrueshme të riskut në huadhënien për blerje të banesave nga individët.

Të dhënat e para të Bankës së Shqipërisë tregojnë se hyrja në fuqi e kufizimeve rregullatore nuk duket të ketë sjellë një efekt dramatik në frenimin e kredisë për shtëpi. Gjatë muajit korrik, sektori bankar dha rreth 4.65 miliardë lekë kredi të reja për shtëpi. Huadhënia u rrit me 12.5% krahasuar me korrikun e vitit të kaluar.

Vlera e kredisë pësoi megjithatë një rënie të ndjeshme krahasuar me vlerën rekord prej 7.4 miliardë lekësh të muajit qershor; megjithatë, shifrat shumë të mëdha të huadhënies në qershor reflektuan kryesisht nxitimin për të kryer sa më shumë disbursime para hyrjes në fuqi të rregullave të reja.

Duke filluar nga 1 korriku, bankat do të jenë të detyruara të respektojnë disa kritere të administrimit të rrezikut, konkretisht për treguesit “Raporti i kredisë ndaj vlerës” (përqindja e çmimit të blerjes së banesës që banka merr përsipër të financojë nëpërmjet kredisë) dhe “Raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave” (raportin mes këstit ose kësteve të kredisë për prona ndaj të ardhurave të huamarrësve).

Raporti tavan i kredisë ndaj vlerës në monedhën Lekë do të jetë 85% për shtëpinë e parë dhe 80% për shtëpinë e dytë, ndërsa në valutë të huaj 75% për shtëpinë e parë dhe 70% për shtëpinë e dytë.

Raporti i shërbimit të borxhit ndaj të ardhurave për kreditë në Lekë do të jetë në nivelin 40% për shtëpinë e parë dhe 35% për shtëpinë e dytë. Në valutë të huaj, niveli tavan do të jetë 35% për shtëpinë e parë dhe 30% për shtëpinë e dytë.

Sipas Bankës së Shqipërisë, zbatimi i këtyre kufijve do të mundësojë uljen e rrezikut të dështimit të huamarrësve dhe pakësimin e humbjeve bankare të lidhura me këto kredi, si pasojë e zhvillimeve eventuale të pafavorshme në çmimet e pronave të paluajtshme ose në kuadrin makroekonomik të vendit.

Në fakt, kritere të ngjashme janë aplikuar gjithmonë nga bankat në politikat e tyre të brendshme, por megjithatë në vitet e fundit është vërejtur një rritje e rasteve kur bankat kanë ofruar kredi në tejkalim të kufijve të mësipërm.

Deri tani, kredia për shtëpi gjatë 2025 po shënon vlerat më të larta historike. Në shtatë muaj, bankat kanë dhënë gjithsej pothuajse 41 miliardë lekë kredi, në rritje me 29% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Portofoli aktiv total në fund të korrikut arriti vlerën e 232 miliardë lekëve. Krahasuar me një vit më parë, ky portofol është zgjeruar me 17%. Kredia për individët, duke përfshirë edhe segmentin më të madh të saj, kredinë për shtëpi, po jep kontributin kryesor në rritjen e kredisë për ekonominë gjatë këtij viti.

 

 

The post Masat për të frenuar kredinë për shtëpi nuk dhanë efekte drastike në muajin e parë të aplikimit appeared first on Revista Monitor.

Çmimet e prodhimit dhe të importit në Kosovë kanë shënuar rritje në tremujorin e dytë të vitit 2025. Indeksi i përgjithshëm i çmimeve të prodhimit u rrit me 4,1% krahasuar me tremujorin e parë.  Edhe çmimet e importit janë rritur për 1,6% krahasuar me tremujorin e parë të këtij viti.

Kosova po përballet me një tjetër valë shtrenjtimesh. Të dhënat më të fundit tregojnë se si çmimet e prodhimit, ashtu edhe ato të importit, janë ngritur ndjeshëm gjatë tremujorit të dytë të vitit 2025, duke reflektuar presionin e vazhdueshëm ekonomik në tregun vendor.

Sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës, indeksi i përgjithshëm i çmimeve të prodhimit u rrit për 4,1% krahasuar me tremujorin e parë të këtij viti, ndërsa në raport me periudhën e njëjtë të vitit të kaluar u shënua një rritje prej 11,3%.

Sektorët që kanë pasur ngritjet më të mëdha janë energjia elektrike, gazi dhe furnizimi me ajër të kondicionuar, me rritje mbi 16% brenda vitit dhe gati 40% krahasuar me vitin e kaluar.

Po ashtu, më të shtrenjta janë bërë veshjet, mobiliet, shtypja e mediave të incizuara, farmaceutika dhe prodhimi i mjeteve motorike.

Krahasimi TM2 2025 – TM1 2025

Sipas të dhënave të Agjencisë së Statistikave të Kosovës, ngritjet më të mëdha të çmimeve janë shënuar te:

• energjia elektrike, gazi, avulli dhe furnizimi me ajër të kondicionuar (+16,7%),
• shtypja dhe riprodhimi i mediave të incizuara (+9,3%),
• prodhimi i veshjeve (+6,7%),
• prodhimi i mjeteve motorike, rimorkiove dhe gjysmë-rimorkiove (+4,2%),
• prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara, përveç makinerive dhe pajisjeve (+2,5%).

Rritje më të lehta janë regjistruar edhe në sektorët e përpunimit të ushqimit (+0,8%), nxjerrjes së xehes së metalit (+0,3%), prodhimit të pajisjeve elektrike (+0,3%), tekstilit (+0,2%) dhe produkteve të gomës e plastikës (+0,1%).

Megjithatë, këto rritje u neutralizuan pjesërisht nga rëniet e çmimeve në disa sektorë, si:

• prodhimi i metaleve (-4,7%),
• menaxhimi i mbeturinave (-3,5%),
• prodhimi i makinerive e pajisjeve të tjera (-1,0%),
• prodhimi i pijeve (-0,9%).

Krahasimi TM2 2025 – TM2 2024

Në raport me tremujorin e dytë të vitit 2024, çmimet e prodhimit kanë shënuar ngritje mesatare prej 11,3%. Degët me rritjen më të lartë janë:

• energjia elektrike, gazi, avulli dhe furnizimi me ajër të kondicionuar (+39,7%),
• përpunimi i produkteve dhe preparateve farmaceutike (+14,2%),
• prodhimi i mobilieve (+13,0%),
• prodhimi i mjeteve motorike e rimorkiove (+10,3%),
• menaxhimi i mbeturinave dhe rikuperimi i materialeve (+8,8%),
• prodhimi i veshjeve (+7,0%).

“Ngritjet më të mëdha sipas degëve të veprimtarive ekonomike vërehen te: energjia elektrike, gazi, avulli dhe furnizimi me ajër të kondicionuar (16,7%); shtypja dhe riprodhimi i mediave të incizuara (9,3%); prodhimi i veshjeve (6,7%); prodhimi i mjeteve motorike (të transportit), rimorkiove dhe gjysmë-rimorkiove (4,2%); prodhimi i produkteve të fabrikuara metalike, përveç makinerisë dhe pajisjeve (2,5%); prodhimi tjetër p.k.t. (1,9%); prodhimi i letrës dhe produkteve prej letrës (1,6%); prodhimi i drurit dhe i produkteve të drurit dhe të tapës, përveç mobilieve: prodhimi i artikujve nga kashta dhe materialeve të gërshetuara – thurëse (1,4%); përpunimi i produkteve ushqimore (0,8%); nxjerrja e xehes së metalit (0,3%); prodhimi i pajisjeve elektrike (0,3%); prodhimi i tekstilit (0,2%); prodhimi i produkteve të gomës dhe të plastikës (0,1%)”.

Nga ana tjetër, disa industri kanë përjetuar ulje të çmimeve, përfshirë prodhimin e metaleve, nxjerrjen e xehes së metalit, prodhimin e pijeve dhe menaxhimin e mbeturinave.

Por, çmimet e prodhimit në Kosovë u ngritën në një mesatare prej 11,3% ndërmjet TM2 2025 dhe TM2 2024. Ngritje më të mëdha sipas degëve të veprimtarive ekonomike vërehen te: energjia elektrike, gazi, avulli dhe furnizimi me ajër të kondicionuar, përpunimi i produkteve dhe preparateve farmaceutike.

Krahas këtyre rritjeve të çmimeve vendore, një rritje shtrenjtim tjetër është vërejtur edhe tek çmimet e produkteve të importit.

Çmimet e importit në Kosovë kanë shënuar rritje gjatë tremujorit të dytë të vitit 2025.

Sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës, indeksi i përgjithshëm i çmimeve të importit u rrit për 1,6% krahasuar me tremujorin e parë të këtij viti, ndërsa në raport me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar është shënuar një ngritje prej 0,7%.

Sektorët me rritjen më të madhe të çmimeve ishin lëkura dhe artikujt e saj, instrumentet optike e medicinale, produktet minerale, si dhe shtazët e gjalla e produktet e tyre.

TM2 2025 krahasuar me TM1 2025

Sektorët me rritjen më të madhe të çmimeve ishin:

• lëkura dhe artikujt e saj (+19,2%),
• instrumentet optike, fotografike, matëse dhe medicinale (+7,5%),
• artikujt e ndryshëm të prodhuar (+4,8%),
• produktet minerale (+3,6%),
• shtazët e gjalla dhe produktet e tyre (+3,0%),
• pajisjet e makinerisë dhe pajisjet elektrike (+2,1%).

Rritje më të lehta u regjistruan edhe në artikuj ushqimorë, pije dhe duhan (+1,9%), druri (+1,1%) dhe plastika (+1,0%).
Megjithatë, rëniet e çmimeve në disa sektorë si vajrat ushqyese (-2,3%), letra (-1,0%), tekstili (-0,8%) dhe këpucët (-0,3%) e kanë neutralizuar pjesërisht këtë ngritje.

TM2 2025 krahasuar me TM2 2024

Në krahasim me një vit më parë, rritje më të theksuara janë shënuar te:

• shtazët e gjalla dhe produktet e tyre (+7,2%),
• lëkura dhe artikujt e saj (+6,5%),
• produktet bimore (+3,8%),
• pajisjet e makinerisë dhe pajisjet elektrike (+3,3%).

Ndërsa, sektorët me rënie të çmimeve ishin:

• vajrat ushqyese (-8,3%),
• metalet bazë dhe artikujt e tyre (-3,4%),
• plastika dhe kauçuku (-1,3%),
• artikujt e ndryshëm të prodhuar (-1,1%),
• letra dhe artikujt e saj (-0,9%).

“Ngritje më të mëdha të çmimeve sipas sektorëve ishin te: lëkura dhe artikujt e saj (19,2%); instrumentet optike, fotografike, matëse, medicinale, muzikore dhe mekanizmat e orës (7,5%); artikujt e ndryshëm të  prodhuar (4,8%); produktet minerale (3,6%); shtazët e gjalla dhe produktet e shtazëve (3,0%); artikujt e gurit, llaçit, produktet e qeramikës dhe të qelqit (2,6%); pajisjet e makinerisë dhe pajisjet elektrike (2,1%); artikujt ushqimorë të përgatitur, pijet dhe duhani (1,9%); druri dhe artikujt e tij (1,1%); plastika, kauçuku dhe artikujt e tyre (1,0%); metalet bazë dhe artikujt e metaleve bazë (0,3%); mjetet e transportit (0,3%); dhe produktet e industrive kimike (0,3%)”.

Ndërkaq, rënie janë regjistruar te vajrat ushqyese, metalet bazë, plastika dhe letra.

“Ngritja u neutralizua kryesisht nga rënia e çmimeve sipas sektorëve te: vajrat ushqyese (-2,3%); letra dhe artikujt e saj (-1,0%); tekstili dhe artikujt e tekstilit (-0,8%); produktet bimore (-0,4%) dhe këpucët (-0,3%)”.

Ngritje të çmimeve vërehet edhe tek tremujori i dytë 2025, krahasuar me tremujorin e  dytë 2024.

“Çmimet e Importit në Kosovë patën një rritje në një mesatare prej 0,7% ndërmjet TM2 2025 dhe TM2 2024. Ngritje më të mëdha sipas sektorëve ishin te: shtazët e gjalla dhe produktet e shtazëve (7,2%); lëkura dhe artikujt e saj (6,5%); produktet bimore (3,8%); pajisjet e makinerisë dhe pajisjet elektrike (3,3%) etj”.

 

The post Kosova preket sërish nga shtrenjtimi, rriten çmimet e prodhimit dhe ato të importit appeared first on Revista Monitor.

Bashkimi Europian ka njoftuar se ka zbatuar një prej kërkesave të presidentit amerikan Donald Trump, duke miratuar rregullore të reja që parashikojnë heqjen e të gjitha tarifave doganore mbi mallrat industriale nga SHBA dhe ofrimin e trajtimit preferencial për disa produkte bujqësore dhe të detit.

Ky hap pritet të hapë rrugën për uljen e tarifave amerikane mbi makinat dhe pjesët e këmbimit europiane nga 27.5% në 15%, sipas një deklarate të Komisionit Europian të enjten. Norma e re do të zbatohet me efekt prapaveprues që nga 1 gushti.

Rregulloret duhet të marrin miratimin e Parlamentit Europian dhe të vendeve anëtare, por sipas një zyrtari të Komisionit, Uashingtoni mund të nisë menjëherë zbatimin e tarifave më të ulëta për makinat.

Marrëveshja politike u arrit muajin e kaluar mes BE-së dhe SHBA-së, e përshkruar nga presidentja e Komisionit, Ursula von der Leyen, si “një marrëveshje e fortë, edhe pse jo e përsosur”. Ajo e ka mbrojtur paktin duke theksuar rëndësinë e stabilitetit dhe parashikueshmërisë për bizneset.

Edhe pse marrëveshja parashikon që tarifat amerikane për pothuajse të gjitha produktet europiane të ulen në 15%, Trump ka sqaruar se kjo nuk do të vlejë për makinat derisa të propozohet një paketë ligjore për heqjen e plotë të tarifave industriale dhe të tjera. BE njoftoi gjithashtu të enjten se do të zgjasë periudhën e trajtimit pa taksa për eksportet e gaforreve amerikane.

Automjetet janë një nga eksportet më të rëndësishme të bllokut drejt SHBA-së, me Gjermaninë që vetëm në vitin 2024 eksportoi makina dhe pjesë këmbimi me vlerë 34.9 miliardë dollarë.

Komisioni ka vendosur të mos kryejë një vlerësim të ndikimit – një procedurë standarde në raste të tilla – për të përshpejtuar procesin, sipas raportimit të Bloomberg.

Ky zhvillim vjen në një kohë kur Trump ka paralajmëruar masa ndëshkuese dhe tarifa të reja ndaj vendeve që vendosin taksa mbi shërbimet online, pa specifikuar se cilat shtete do të preken dhe nëse BE do të përfshihet. Trump ka kritikuar prej kohësh rregulloret europiane kundër kompanive amerikane të teknologjisë, si Google e Apple.

Një zyrtar i BE-së tha se përpjekjet e Unionit për të vendosur rregulla mbi konkurrencën dixhitale dhe përmbajtjen online nuk janë pjesë e negociatave.

Komisioneri i industrisë, Stéphane Séjourné, deklaroi të mërkurën se BE mund të rishikojë marrëveshjen tregtare nëse Trump i shndërron paralajmërimet në veprime konkrete.

“Për momentin kemi dëgjuar vetëm qëllime, jo deklarata zyrtare,” tha Séjourné gjatë konferencës së biznesit Medef në Paris. “Por nëse qëllimet kthehen në deklarata, atëherë kushtet e marrëveshjes do të duhet të rishikohen.”- Bloomberg

 

 

 

The post BE–SHBA, hiqen tarifat industriale, pritet ulje për makinat appeared first on Revista Monitor.

Nga data 29 gusht deri më 12 shtator 2025 Ministria e Shëndetësisë ka njoftuar se është i hapur procesi i aplikimeve për profesionistët e shkencave mjekësore teknike në institucionet shëndetësore publike në të gjithë vendin.

Ministria e Shëndetësisë ka njoftuar se aplikimi bëhet vetëm nëpërmjet portalit “Infermierë për Shqipërinë”, ku kandidatët mund të konkurrojnë për një rajon të caktuar dhe të zgjedhin deri në tri njësi vendore të kujdesit shëndetësor brenda tij.

Thirrja do të jetë e hapur për profilet: Infermieri, Mami, Teknik Imazherie, Teknik Laboratori, Fizioterapi dhe Logopedi.

Dokumentet e nevojshme për aplikim janë: CV e kandidatit; Fotokopje e letërnjoftimit (ID)  kriter detyrues për kualifikim; Fotokopje të librezës së punës që vërteton eksperiencën dhe gjeneralitetet; Diplomë universitare dhe listë notash, për diplomat nga jashtë, kërkohet njohja nga MASR; Leje për ushtrimin e profesionit (e vlefshme) kriter detyrues; Deklaratë për vërtetësinë e dokumentacionit (Shtojca nr. 2); Dëshmi të kualifikimeve shkencore (nëse ka) Dëshmi për njohjen e gjuhëve të huaja (nëse ka). Kandidatët që nuk dorëzojnë dokumentet e detyrueshme, s’kualifikohen.

Procesi i përzgjedhjes do të ndahet në dy faza. Faza e parë përfshin vlerësimin e dosjes së kandidatëve, ku merren parasysh arsimi, përvoja dhe trajnimet, me një total deri në 30 pikë. Në fazën e dytë, kandidatët e kualifikuar ose ata që dëshirojnë të përmirësojnë rezultatin e mëparshëm i nënshtrohen testimit të informatizuar, që zhvillohet në Qendrën e Shërbimeve Arsimore në Tiranë dhe vlerësohet deri në 70 pikë.

Fusha e testimit përfshin Kodin Etik-Deontologjik, ligjin për kujdesin shëndetësor, ligjin për Urdhrin e Infermierit dhe pyetje të profilit profesional sipas metodologjisë përkatëse.

Vlerësimi paraprak publikohet më 6 tetor 2025 në portalin “Infermierë për Shqipërinë” dhe kandidatët njoftohen me e-mail, përfshirë edhe arsyet e s’kualifikimit nëse ka. Ata kanë të drejtë ankese brenda 48 orëve nga marrja e njoftimit. Vlerësimi përfundimtar publikohet më 14 tetor 2025 pas shqyrtimit të ankesave.

Kandidatët që marrin më shumë se 40 pikë në total konsiderohen fitues dhe përfshihen në listën e pritjes për punësim në njësitë vendore të rajonit ku kanë aplikuar, sipas renditjes nga më i larti.

 

 

 

The post Hapen aplikimet për infermierë, logopedë dhe profesionistë të tjerë në shtet; Dokumentet që kërkohen appeared first on Revista Monitor.

Norma vjetore e inflacionit nuk tregoi shenja rritjeje në tre nga ekonomitë më të mëdha të eurozonës, duke mbajtur gjallë mundësinë e një uljeje të interesave në mbledhjen e ardhshme të Bankës Qendrore Europiane (BQE).

Në Francë, inflacioni i çmimeve të konsumit, i harmonizuar sipas standardeve të BE-së, ra në 0.8% në gusht, nga 0.9% në korrik, sipas të dhënave të publikuara të premten nga instituti francez i statistikave. Rënia e mëtejshme e inflacionit e çon atë shumë poshtë nivelit 2% që BQE konsideron optimal. “Kjo është një rreze shprese për ata që favorizojnë politika monetare më të buta,” shkroi Claus Vistesen nga Pantheon Macroeconomics.

Në Itali dhe Spanjë, inflacioni vjetor mbeti i pandryshuar këtë muaj, në 1.7% dhe 2.7% përkatësisht, sipas të dhënave të publikuara të premten.

Të dhënat për Francën treguan se çmimet e ushqimeve mbetën të qëndrueshme, ndërsa energjia shënoi një rënie më të ngadaltë krahasuar me muajin korrik. Kjo sugjeron një ulje të inflacionit bazë – një tregues kyç që përjashton komponentët më të paqëndrueshëm. Sipas të dhënave të LSEG Refinitiv, tregjet presin që BQE të mbajë normën kryesore të depozitave në 2.0% në shtator, edhe pse disa anëtarë të Këshillit Drejtues kanë nënvizuar se të gjitha opsionet mbeten të hapura. Një pjesë e vogël e investitorëve parashikojnë një ulje në 1.75%.

Ekonomia franceze shënoi rritje relativisht të fortë në tremujorin e dytë, sipas konfirmimit zyrtar të të dhënave të premten. Spanja, e nxitur nga turizmi i fuqishëm dhe flukset e larta migratore, vazhdon të tejkalojë pjesën më të madhe të vendeve të pasura. Megjithatë, pritet që ritmi i rritjes në ekonomitë kryesore të eurozonës të ngadalësohet në pjesën e dytë të vitit, dhe një rënie më e mprehtë se parashikimet mund ta shtyjë BQE-në drejt uljes së kostove të huamarrjes për të nxitur aktivitetin ekonomik.

Shpenzimet e familjeve franceze ranë në korrik, sipas të dhënave të tjera, duke lënë pak shpresa për një rimëkëmbje të konsumit. Vendi po përballet gjithashtu me një ngërç politik që nga vera e kaluar, kur partia e presidentit Emmanuel Macron humbi shumicën në Asamblenë Kombëtare pas zgjedhjeve të parakohshme. Aktualisht, një qeveri minoritare e drejtuar nga kryeministri François Bayrou pritet të përballet me një votë mosbesimi në fillim të muajit të ardhshëm – e cila sipas gjasave do të humbasë – duke larguar edhe më tej reformat buxhetore të nevojshme për të kontrolluar deficitin e thellë publik.

Gjermania regjistroi një tkurrje ekonomike prej 0.3% në tremujorin e dytë dhe ka shenja të tjera dobësie. Numri i të papunëve kaloi mbi 3 milionë këtë muaj, sipas të dhënave të së premtes. Tregu i punës i brishtë dhe pasqyra e zymtë ekonomike kanë ulur ndjeshëm besimin e konsumatorëve gjatë verës. Sipas ekonomistit të Commerzbank, Joerg Kraemer, tarifat tregtare të vendosura nga SHBA do ta godasin edhe më shumë ekonominë e orientuar drejt eksporteve, ndërsa fqinjët europianë nuk mund të kompensojnë rënien e kërkesës nga tregu amerikan.

“Fuqizimi i fundit i euros, që ka gjasa të vazhdojë në muajt në vijim, veçanërisht kundrejt dollarit amerikan, do të ulë konkurrueshmërinë e produkteve europiane në tregun global,” paralajmëroi ai.

Mbajtja e normave të interesit në të njëjtin nivel mund të forcojë më tej euron, e cila është rritur me mbi 10% kundrejt dollarit që nga fillimi i vitit. Dobësimi i mëtejshëm i dollarit është i mundur nëse Rezerva Federale amerikane vendos të ulë normat e interesit në mbledhjen e saj të ardhshme, një skenar për të cilin probabiliteti është ngushtuar javët e fundit.

The post Eurozona mban nën kontroll inflacionin, BQE heziton për ulje të normave appeared first on Revista Monitor.