Ballkani PerĂ«ndimor â me rreth 20 milionĂ« banorĂ« â rrezikon tĂ« mbetet pa burime informacioni nga mediat qĂ« nuk janĂ« nĂ«n ndikimin e forcave kryesore politike nĂ« shtetet e rajonit.
Goditja fillestare u dha me ndĂ«rprerjen e fondeve nga buxheti i ish-USAID-it, ndĂ«rsa befasia mĂ« e fundit ishte mbyllja e projektit rajonal, Al Jazeera Balkans â i financuar nga Katari.
MĂ« shumĂ« se 200 punonjĂ«s tĂ« kĂ«tij rrjeti mediatik mbetĂ«n pa punĂ«, ndĂ«rsa arsyet konkrete pĂ«r mbylljen, sipas njoftimit tĂ« Al Jazeera-s, lidhen me njĂ« vendim qĂ« Ă«shtĂ« âpjesĂ« e njĂ« strategjie mĂ« tĂ« gjerĂ« pĂ«r forcimin e pranisĂ« digjitale dhe zgjerimin nĂ« platforma tĂ« reja mediatikeâ.
USAID-i â Agjencia amerikane pĂ«r Zhvillim NdĂ«rkombĂ«tar, qĂ« dikur mbĂ«shteste shumĂ« media tĂ« pavarura pĂ«rmes granteve â nĂ« praktikĂ« nuk funksionon mĂ«; ZĂ«ri i AmerikĂ«s nuk ka publikuar asgjĂ« qĂ« nga marsi; Radio Evropa e LirĂ« po pĂ«rballet me mungesĂ« fondesh prej katĂ«r muajsh, ndĂ«rsa pronarĂ«t e televizioneve N1 dhe Nova janĂ« nĂ« proces riorganizimi dhe ndryshimesh nĂ« udhĂ«heqje.
KĂ«shilltarja ligjore nĂ« QendrĂ«n Evropiane pĂ«r LirinĂ« e Shtypit dhe Medias, Flutura Kusari, paralajmĂ«ron se pa media tĂ« pavarura, ânjerĂ«zit do tĂ« jenĂ« mĂ« pak tĂ« informuar ose tĂ« informuar keq, sepse pĂ«rmbajtja e paverifikuar nga rrjetet sociale dhe burime tĂ« tjera tĂ« pasigurta, do ta mbushĂ« boshllĂ«kunâ.
Sipas saj, mediat nĂ« tĂ« gjithĂ« rajonin operojnĂ« nĂ« njĂ« mjedis tĂ« vĂ«shtirĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« âpresione politike, kĂ«rcĂ«nime fizike dhe online, sulme ligjore, vĂ«shtirĂ«si financiare dhe kushte tĂ« kĂ«qija puneâ.
âGazetaria hulumtuese po bĂ«het gjithnjĂ« e mĂ« e rrallĂ« dhe vetĂ« gazetaria nuk konsiderohet mĂ« njĂ« profesion tĂ«rheqĂ«s, pĂ«r shkak tĂ« rreziqeve me tĂ« cilat pĂ«rballen gazetarĂ«tâ, thotĂ« Kusari.
Si nisi?
Problemet për mediat e pavarura në rajon nisën kur presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, menjëherë pas marrjes së detyrës në janar, urdhëroi ngrirjen e një pjese të madhe të ndihmës së jashtme amerikane.
Kjo preku edhe USAID-in, i cili, sipas të dhënave të vitit 2023, mbështeste mbi 6.200 gazetarë dhe 707 organizata mediatike në më shumë se 30 vende.
Të dhëna të sakta për numrin e mediave që USAID-i mbështeste në Ballkanin Perëndimor, nuk ka.
Në fillim të korrikut, kjo agjenci u shpërbë dhe, tani e tutje, ndihmën amerikane për vendet e huaja do ta menaxhojë Departamenti amerikan i Shtetit.
âFinancimi nga USAID-i u mundĂ«sonte gazetarĂ«ve tĂ« prodhonin raporte tĂ« pavarura dhe tĂ« detajuara, si dhe organizatave mediatike tâu kushtoheshin temave qĂ« mediat e zakonshme kryesisht i neglizhojnĂ«, si tĂ« drejtat e njeriut, çështjet LGBTI dhe komunitetet pakicĂ«â, thotĂ« Kusari.
Goditja e radhës ndodhi në mars, kur Trump nënshkroi një urdhër ekzekutiv, që parashikonte reduktime drastike të numrit të punonjësve dhe të fondeve për shtatë agjenci federale, përfshirë Agjencinë amerikane për Mediat Globale (USAGM), e cila, ndër të tjera, mbikëqyr punën e Zërit të Amerikës dhe Radios Evropa e Lirë.
Që nga marsi, Zëri i Amerikës nuk transmeton përmbajtje, ndërsa Radio Evropa e Lirë vazhdon të publikojë, por, njëkohësisht, përballet edhe me një proces gjyqësor kundër USAGM-së në Shtetet e Bashkuara.
Radio Evropa e Lirë ndërmori masa të rrepta për uljen e shpenzimeve, duke përfshirë dërgimin e disa punonjësve në pushim të detyrueshëm dhe anulimin e kontratave me punonjësit me honorarë.
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, drejtuesit e Grupit United, ku bĂ«jnĂ« pjesĂ« televizionet rajonale N1 dhe Nova, u shkarkuan gjatĂ« qershorit â gjĂ« qĂ« bĂ«ri qĂ« redaktorĂ«t e kĂ«tyre mediave tĂ« shprehin shqetĂ«sime pĂ«r ndikimin e mundshĂ«m politik.
Grupi United operon në: Slloveni, Kroaci, Bosnje e Hercegovinë, Serbi, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut, Greqi dhe Bullgari.
Pronare e kompanisë është ndërmarrja investuese BS Partners, me seli në Londër, e cila që nga viti 2019 ka blerë shumicën e aksioneve në Grupin United.
Autoritetet në Serbi, me presidentin Aleksandar Vuçiq në krye, prej shumë vitesh kritikojnë mediat që bëjnë pjesë në Grupin United. Në fillim të korrikut, gazetarët e Televizionit N1 morën kërcënime me vdekje në adresë të redaksisë.
Kosova â vendi me lirinĂ« mĂ« tĂ« kufizuar tĂ« mediave
Kusari thotë se përkeqësimi i lirisë së mediave në Kosovë, ka ndodhur kryesisht për shkak të veprimeve të Qeverisë dhe partisë në pushtet, Lëvizjes Vetëvendosje.
âQeveria miratoi njĂ« ligj antikushtetues pĂ«r median, i cili mĂ« vonĂ« u rrĂ«zua nga Gjykata Kushtetuese. GazetarĂ«t, mediat dhe aktivistĂ«t pĂ«rballen me sulme verbale dhe ngacmime tĂ« shĂ«njestruara nga politikanĂ«t, pĂ«rfshirĂ« kryeministrin Albin Kurtiâ, thotĂ« Kusari.
Ajo shton se nĂ« KosovĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« âpothuajse e pamundur tĂ« fitosh qasje nĂ« dokumente publikeâ, se transparenca Ă«shtĂ« nĂ« nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t dhe se partia nĂ« pushtet ushtron vazhdimisht presion mbi rregullatorĂ«t dhe bordet e transmetuesve publikĂ«.
Nëse Qeveria në Prishtinë vazhdon në këtë rrugë, sipas saj, Kosova mund të kalojë nga vendi më i mirë për lirinë e mediave në rajon në një nga rastet më shqetësuese të përkeqësimit të saj.
NĂ« raportin mĂ« tĂ« fundit pĂ«r lirinĂ« e mediave tĂ« organizatĂ«s ReporterĂ«t pa Kufij, pĂ«r vitin 2025, Kosova u rendit mĂ« poshtĂ« se tĂ« gjitha vendet e tjera nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor â nĂ« vendin e 99-tĂ«.
Tri pozita mĂ« lart ishte Serbia, dhjetĂ« pozita mĂ« lart ishte Bosnje dhe Hercegovina, ndĂ«rsa mĂ« sĂ« miri nĂ« rajon ishte Mali i Zi â nĂ« vendin e 37-tĂ«.
Pasojat në Bosnje dhe Hercegovinë
Drejtori i Qendrës Mediale në Sarajevë, Boro Kontiq, thotë për Radion Evropa e Lirë se është e vështirë të parashikohet se si do të duket e ardhmja e mediave në Ballkanin Perëndimor.
Ai beson se për mbijetesën e mediave të pavarura, është e nevojshme që të angazhohet edhe komuniteti mediatik, por edhe shteti.
Mediat, sipas tij, janë një nga shtyllat e shoqërisë demokratike.
âĂshtĂ« e pamundur tĂ« bĂ«sh ndonjĂ« gjĂ« nĂ«se nuk ekziston njĂ« komunitet i fortĂ« mediatik, gazetari profesionale, qĂ« Ă«shtĂ« kritike dhe qĂ«, nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, pĂ«rfaqĂ«son zĂ«rin e publikutâ, thotĂ« Kontiq.
Ai paralajmëron se edhe ata që gëzohen për situatën, së shpejti do ta kuptojnë se sa e dëmshme është ajo për shoqërinë.
Me zhdukjen e mediave të mëdha të pavarura, humbet edhe komuniteti mediatik, sipas tij.
âMe ekzistencĂ«n e tyre, ju ruani diçka qĂ« nĂ« çdo shoqĂ«ri Ă«shtĂ« normale â qĂ« tĂ« ketĂ« zĂ«ra kritikĂ«, tĂ« ketĂ« hulumtime. Sepse, nĂ« atĂ« rast, askush nuk mund tĂ« bĂ«jĂ« çfarĂ« tĂ« dojĂ«â, thotĂ« Kontiq.
Kthimi i shtetit në mediat në Serbi
âShuarja e njĂ« mediumi tĂ« mirĂ« e cilĂ«sor Ă«shtĂ« gjithmonĂ« humbje pĂ«r tĂ« gjithĂ«â, thotĂ« pĂ«r Radion Evropa e LirĂ« Snjezhana Millivojeviq, profesoreshĂ« nĂ« Fakultetin e Shkencave Politike nĂ« Beograd.
âPĂ«rveç gazetarĂ«ve profesionistĂ« qĂ« mbesin pa punĂ« â çka pĂ«rbĂ«n njĂ« goditje tĂ« posaçme pĂ«r profesionin e gazetarisĂ« kĂ«tu â humbja pĂ«r publikun e gjerĂ« nĂ«nkupton edhe humbje tĂ« njĂ« mediumi qĂ« mbante standarde tĂ« larta profesionale, kishte program tĂ« larmishĂ«m dhe kontribuonte nĂ« pluralizmin mediatikâ, shton ajo.
Millivojeviq kujton se mediat rajonale në Ballkan, në përgjithësi, janë themeluar nga pronarë të huaj, por shton se përballja me rezistencë ka qenë e madhe.
âParalelisht me largimin e pronarĂ«ve tĂ« huaj po ndodh edhe njĂ« lloj rikthimi i shtetit nĂ« media. SĂ« paku nĂ« Serbi kjo Ă«shtĂ« e dukshme, pĂ«rmes Telekomit shtetĂ«ror dhe njĂ« sĂ«rĂ« kanalesh tĂ« tij, pĂ«rfshirĂ« edhe disa qĂ« paraqiten si media me dimension rajonalâ, thotĂ« ajo.
Millivojeviq thekson se presioni i fortĂ« politik ndaj mediave, ka bĂ«rĂ« qĂ« âsektori i ndihmĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r media, praktikisht, tĂ« shpĂ«rbĂ«het para syve tanĂ«â.
âMediat qĂ« kanĂ« ambicie serioze pĂ«r tĂ« informuar mbi gjendjen nĂ« rajon, apo pĂ«r tĂ« ngritur standardet profesionale, tani janĂ« lĂ«nĂ« nĂ« mes tĂ« njĂ« presioni tĂ« madh politik nga autoritetet vendore dhe tĂ« njĂ« mospĂ«rfilljeje ose mungese gatishmĂ«rie nga publiku demokratik ndĂ«rkombĂ«tar pĂ«r tâi ndihmuarâ, vlerĂ«son ajo.
Një skenë mediatike dukshëm më ndryshe në Mal të Zi
Ky është një trend shqetësues, thotë për Radion Evropa e Lirë Millka Tadiq Mijoviq, drejtoreshë e Qendrës për Gazetari Hulumtuese në Mal të Zi.
âTĂ« gjitha kĂ«to media kanĂ« pasur rĂ«ndĂ«si tĂ« jashtĂ«zakonshme jo vetĂ«m pĂ«r ne nĂ« Mal tĂ« Zi, por pĂ«r tĂ« gjithĂ« rajonin. BĂ«het fjalĂ« pĂ«r media me trashĂ«gimi, qĂ« kanĂ« pasur rol dhe rĂ«ndĂ«si tĂ« madhe edhe gjatĂ« periudhĂ«s mĂ« tĂ« errĂ«t tĂ« viteve â90â, thotĂ« ajo.
Tadiq Mijoviq thekson se kĂ«to janĂ« media âqĂ« kanĂ« mbajtur njĂ« distancĂ« tĂ« caktuar nga tĂ« gjitha autoritetet nĂ« Ballkan, tĂ« cilat tradicionalisht duan tĂ« kontrollojnĂ« dhe kapin medianâ.
âKĂ«ta zĂ«ra tĂ« pavarur ishin shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m dhe domethĂ«nĂ«s pĂ«r ne, dhe kam frikĂ« se pas mbylljes sĂ« kĂ«tyre mediave, skena jonĂ« mediatike do tĂ« jetĂ« dukshĂ«m mĂ« ndrysheâ, thotĂ« Tadiq Mijoviq.
Ajo paralajmĂ«ron se tani nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor po krijohet hapĂ«sira pĂ«r âudhĂ«heqĂ«sit autoritarĂ« dhe elitat e korruptuara tĂ« biznesit qĂ« tâi kontrollojnĂ« mediatâ.
âNga ana tjetĂ«r, nĂ« ato vende kemi shĂ«rbime publike tĂ« pareformuara dhe shumĂ« media tabloide. Dhe, njĂ« gjĂ« tjetĂ«r Ă«shtĂ« rrezik i madh: kemi rrjete sociale, pĂ«rmes tĂ« cilave dezinformimi pĂ«rhapet me shpejtĂ«sinĂ« e dritĂ«sâ, pĂ«rfundon Tadiq Mijoviq./rel