Nga Giacomo Fasola, Corriere della Sera
Një shekull e gjysmë më parë, Shtetet e Bashkuara blenë Alaskën nga Rusia (dhe disa në Moskë e duan atë përsëri). Tani, përsëri në Alaska, e ardhmja e luftës në Ukrainë mund të vendoset.
Historia moderne e Alaskës, shtetit amerikan ku takimi midis Donald Trump dhe Vladimir Putin do të zhvillohet më 15 gusht, duke vendosur potencialisht fatin e Ukrainës, fillon në 1741. Atë vit, Vitus Bering, një eksplorues dhe kartograf rus i lindur në Danimarkë, lundroi nëpër ngushticën që më vonë do të mbante emrin e tij dhe pa Malin Saint Elias (disa vite më vonë, italiani Alessandro Malaspina do të kalonte gjithashtu këtu, por kjo është një histori tjetër).
Kështu filloi pushtimi i Alaskës nga Perandoria Ruse, e cila do të mbante kontrollin e gadishullit për 84 vjet: nga viti 1784, kur u themelua vendbanimi i parë i përhershëm në Kodiak, deri në vitin 1867, kur u nënshkrua akti i shitjes Shteteve të Bashkuara. Një shekull e gjysmë më vonë, një tjetër shkëmbim territorial mund të ndodhte në Alaskë (vetë Trump e ka thënë këtë): dhe është këtu që ndoshta do të vendoset e ardhmja e luftës në Ukrainë, e vendosur midis një armëpushimi dhe përshkallëzimit ushtarak.
Pushtimi i Alaskës
Eksploratorët rusë që hynë në akullin e Alaskës në mesin e shekullit të 18-të e kuptuan shpejt se ajo ishte e banuar nga miliona kafshë me qime, kryesisht vidra dhe foka, dhe se ky territor i ri mund të sillte mallra dhe para në atdhe.
Kështu, në vitin 1784, kompanitë tregtare Selikov dhe Golicov themeluan bazën e tyre në Kodiak, e cila u bë vendbanimi i parë i përhershëm rus në Alaska. Pesëmbëdhjetë vjet më vonë, në vitin 1799, u themelua Kompania Ruso-Amerikane, e autorizuar nga Cari Paul I për të tregtuar deri në paralelin e 52-të verior.
Megjithatë, kolonizimi i vërtetë nuk ndodhi kurrë. Për shkak të klimës së ashpër, popullsia ruse në Alaska nuk i kaloi kurrë 800, dhe eksploruesit rusë filluan të shikonin drejt jugut në kërkim të një klime më të favorshme. Ata arritën deri në Kaliforni, ku në fillim të shekullit të 19-të themeluan një vendbanim në Fort Ross.

Sa larg është Shën Petersburgu?
Faktorë të tjerë, përveç të ftohtit, e ndërlikuan marrëdhënien midis Alaskës dhe Perandorisë Cariste. Kodiak ishte shumë larg kryeqytetit të atëhershëm, Shën Petersburgut, dhe komunikimet ishin të vështira, kështu që shumë preferonin të zhvendoseshin atje për një kohë dhe pastaj të ktheheshin në shtëpi pasi të kishin fituar disa para.
Marrëdhëniet me vendasit nuk ishin kurrë të lehta, pavarësisht përpjekjeve të misionarëve ortodoksë për konvertim. Dhe kështu në mesin e shekullit të 19-të, kur edhe kafshët me qime po bëheshin të rralla, ideja e heqjes dorë nga Alaska filloi të dilte në sipërfaqe.
Shtysa vendimtare ishte Lufta e KrimesĂ«, e cila nga viti 1853 deri nĂ« vitin 1856 e vuri PerandorinĂ« Ruse kundĂ«r njĂ« koalicioni tĂ« udhĂ«hequr nga Britania. RusĂ«t ishin tĂ« tmerruar nga njĂ« sulm i mundshĂ«m nga Marina MbretĂ«rore nĂ« Alaska, dhe kĂ«shtu, pas konfliktit, Cari AleksandĂ«r II arriti nĂ« pĂ«rfundimin se territori duhej tĂ« lihej. Por kujt? Jo britanikĂ«veâŠ
Një grusht dollarësh
Në imagjinatën e shumë amerikanëve, Alaska përfaqësonte një tokë mundësish dhe, pse jo, madje edhe ari. Nga ana tjetër, për Rusinë, Shtetet e Bashkuara ishin bashkëbiseduesi ideal: si sepse marrëdhëniet midis dy vendeve ishin të mira, ashtu edhe sepse shërbenin si kundërpeshë ndaj britanikëve në Amerikën e Veriut (Kanadaja ishte një koloni britanike).
Bisedimet me Perandorinë Ruse filluan nën Presidentin Andrew Johnson, pasardhës i Abraham Lincoln, dhe u zhvilluan nga Sekretari i Shtetit William H. Seward. Ato përfunduan më 30 mars 1867, në Sitka, me nënshkrimin e Blerjes së Alaskës, kontrata që përcaktonte blerjen e Alaskës nga Shtetet e Bashkuara për 7.2 milionë dollarë (pak më shumë se 4 dollarë për kilometër katror). Transferimi i sovranitetit u bë zyrtarisht më 8 tetor, kur flamuri rus u ul dhe ai amerikan u ngrit në Sitka.
âKopshti i Ariut Polarâ i Johnson-it
NĂ« atĂ« kohĂ«, operacioni u prit me skepticizĂ«m nga shumica e publikut amerikan. Blerja filloi tĂ« quhej âMarrĂ«zia e Seward-itâ dhe Alaska si âKopshti i Ariut Polar i Johnson-itâ.
Klima ndryshoi rrënjësisht tre dekada më vonë, kur u zbuluan depozita ari në zonën e Nome dhe Alaska u pushtua nga kërkuesit. Kur u gjet më shumë ar në Klondike aty pranë, në territorin kanadez, shumë kërkues (përfshirë shkrimtarin Jack London) filluan të lëviznin nga njëra anë në tjetrën, gjë që inkurajoi rritjen e vendbanimeve të para dhe ndërtimin e rrugëve.
NĂ« vitin 1884, Alaska u bĂ« njĂ« distrikt i Oregonit, pastaj njĂ« âterritor i organizuarâ nĂ« vitin 1912. MĂ« 7 korrik 1958, Presidenti Eisenhower nĂ«nshkroi Aktin e ShtetĂ«sisĂ«, duke e bĂ«rĂ« AlaskĂ«n shtetin e 49-tĂ« tĂ« SHBA-sĂ«. NĂ« vitin 1968, depozita mĂ« e madhe e naftĂ«s dhe gazit natyror nĂ« AmerikĂ«n e Veriut u zbulua nĂ« Alaska.

Â
Pasojat e Blerjes së Alaskës
MarrĂ«veshja e nĂ«nshkruar nĂ« vitin 1867 âpĂ«rdoriâ Ishujt Diomede, dy ishuj tĂ« vegjĂ«l nĂ« mes tĂ« NgushticĂ«s sĂ« Beringut, pĂ«r tĂ« vendosur kufirin midis RusisĂ« dhe Shteteve tĂ« Bashkuara, dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye midis AzisĂ« dhe AmerikĂ«s. Vija, thuhet nĂ« traktat, do tĂ« ndante ânĂ« distancĂ« tĂ« barabartĂ«â Diomeden e VogĂ«l dhe Diomeden e Madhe: njĂ«ra nĂ« Alaska, tjetra nĂ« Siberi.
Kufiri i parĂ«, ai gjeografik, u bashkua nĂ« vitin 1884 nga njĂ« kufi kohor, me gjurmimin e VijĂ«s NdĂ«rkombĂ«tare tĂ« DatĂ«s, e cila ndante Lindjen dhe PerĂ«ndimin e botĂ«s. VetĂ«m 85 kilometra larg â mĂ« pak se katĂ«r kilometra nĂ«se pĂ«rfshihen Ishujt Diomede â Alaska dhe Siberia tani ndaheshin nga njĂ« ndryshim kohor prej 21 orĂ«sh.
Me shpĂ«rthimin e LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«, ato kufij simbolikĂ« u bĂ«nĂ« njĂ« mur i pakalueshĂ«m: nĂ«se njĂ«ra ushtri do tĂ« kalonte vijĂ«n e kuqe nĂ« mes tĂ« Arktikut, konflikti do tĂ« kishte qenĂ« i pashmangshĂ«m. âPerdja e Akullitâ u shkri vetĂ«m mĂ« 7 gusht 1987, kur amerikania Lynne Cox notoi â me bekimin e Reaganit dhe Gorbaçovit â 3.8 kilometrat qĂ« ndanin Ishujt Diomede.
Sarah Palin dhe ish-Presidenti Medvedev
Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, ideja e lashtë dhe interesante e një Ure në Ngushticën e Beringut, një lidhje ambicioze ndërkontinentale që ishte diskutuar që nga shekulli i 19-të, u rikthye në qendër të vëmendjes (me shumë mundësi nuk e pa dritën e ditës për shkak të çështjeve teknike, klimatike dhe gjeopolitike).
Alaska u rikthye nĂ« lajme nĂ« vitin 2008, kur guvernatorja e shtetit dhe kandidatja pĂ«r zĂ«vendĂ«spresidente Sarah Palin shqiptoi frazĂ«n tashmĂ« tĂ« famshme: âRusĂ«t janĂ« fqinjĂ«t tanĂ«; nĂ« fakt mund ta shihni RusinĂ« nga kĂ«tuâ. FjalĂ«t e saj u morĂ«n fjalĂ« pĂ«r fjalĂ« dhe u bĂ«nĂ« njĂ« slogan (âUnĂ« mund ta shoh RusinĂ« nga shtĂ«pia ime!â). Por padyshim qĂ« kishte njĂ« grimcĂ« tĂ« vĂ«rtete: Alaska Ă«shtĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« afĂ«r RusisĂ«, dhe kĂ«saj â pĂ«rveç burimeve tĂ« saj natyrore â ia detyrohet rĂ«ndĂ«sia e saj strategjike.
Shteti mĂ« verior nĂ« Shtetet e Bashkuara Ă«shtĂ« njĂ« matĂ«s i mirĂ« i marrĂ«dhĂ«nieve me RusinĂ«. Dhe nuk Ă«shtĂ« rastĂ«si qĂ« nĂ« vitet e fundit, disa komentues tĂ« MoskĂ«s kanĂ« argumentuar se Alaska duhet tâi kthehet RusisĂ«. Dmitry Medvedev, si gjithmonĂ«, kontribuoi nĂ« hedhjen e benzinĂ«s nĂ« zjarr duke shkruar nĂ« Twitter: âPresim qĂ« [Alaska] tĂ« kthehet çdo ditĂ«â.
Takimi midis Trump dhe Putin më 15 gusht, i cili mund të vulosë armëpushimin në Ukrainë ose të varrosë negociatat e paqes, do të mbahet në Anchorage. Një vendim që sigurisht ka vlerë simbolike, të paktën nga perspektiva e dy protagonistëve. Edhe një herë, si në vitin 1867, historia po vendoset në akullin e Arktikut./kb