Nga Sokol Çunga – Qytetet kanë shumë të përbashkëta. Themelimi i tyre, zgjerimi apo tkurrja, shkëlqimi apo rënia, janë pjesë e natyrshme e çdo vendbanimi. Por mënyra si janë themeluar dhe kush i themeloi, janë pjesë e përveçme e historisë së çdo qyteti. Ky është edhe rasti i Korçës, qytet që hodhi rrënjë prej punës së një djaloshi nga Panariti

Edhe mbasi e dinte Mirahor Iljaz beu se çka ha njeriu humb, çka vesh griset e çka jep darovisht e për lëmoshë vazhdon, ngriti e ndërtoi pra, me mallin e tij të pastër e me pasurinë e tij të kulluar, në përputhje me rregullat e kursimit të shenjta e me nxitjen e porosisë profetike, një faltore të shenjtë në katundin Peshkopi të Korçës, të cilën e la vakëf për gjithë ata muslimanë që duan të falen në çdo falje.

Ngriti e ndërtoi, gjithashtu, në katundin e sipërshënuar, edhe një imaret të shenjtë e të hijeshëm, me gjithë mjediset e nevojshme, si kuzhinë, depo, furrë, han e të tjera, dhe i destinoi si vakëf për gjithë ata që venë e vijnë, e pajosi këtë imaret me të gjitha mjetet, enët e komoditetet e nevojshme. Ngriti e ndërtoi në katundin e sipërshënuar një shkollë të bukur e të hijshme. Pastaj e destinoi këtë vakëf për gjithë ata djem e vajza myslimanë që vazhdojnë për të mësuar këndimin e Kuranit e për të studiuar dituri të tjera. Të gjitha këto objekte i la vakëf të saktë, të ligjshëm e të qartë.

Këto teksti i vakëfnamesë së Iljaz Mirahor beut, nënshkruar më datën 1 të muajit Ramazan sipas kalendarit hixhri, që me kalendarin e sotshëm gregorian konvertohet në 5 shkurt 1505. Më tej në vakëfname saktësohet mënyra si do të funksionojë vakëfi dhe si do të administrohen të ardhurat e tij. Mirëpo, cili qe Mirahor Iljaz beu?

Themeluesi i vakëfit pati lindur në fshatin Panarit dhe ishte një i krishterë i quajtur Ilia. Në kohën e sulltan Muratit II u bë pjesë e forcave jeniçere. Bënte pjesë në grupin e njerëzve më besnikë të sulltan Mehmetit II dhe ishte nga të parët luftëtarë që kaptuan muret e Konstandinopojës gjatë pushtimit të saj më 1453. Si shpërblim për trimërinë mori titullin mirahor.

Më pas u emërua sanxhakbej i Korçës dhe prej sulltan Bajazitit II mori si pronë mylk disa fshatra të Korçës, një pjesë të të cilave i ktheu në vakëf. Pas vdekjes, varri i tij u vendos pranë tyrbes së xhamisë së Korçës, por sot nuk ndodhet më atje. Veprimtaria bamirëse e Iljaz bej Mirahorit nuk pati ndikim vetëm mbi të, mbi familjen e tij dhe pasardhësit. Institucioni i vakëfit që themeloi Iljazi pati ndikim të gjerë ekonomik dhe demografik në fshatin Peshkëpi, i cili më pas u zgjerua dhe u kthye në qytetin e Korçës së sotshme. Pranë Pazarit të Korçës ende sot shohim xhaminë e përmendur në vakëfname. Siç e thotë edhe vetë teksti: çfarë jep njeriu darovisht e për lëmoshë, vazhdon e mbetet

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Vakëfnameja e Iljaz bej Mirahorit të Korçës, teksti  që daton nga shekulli i 15-të appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta Si- Për herë të parë, një skuadër tërësisht shqiptare realizoi zhytjen në liqenin e brendshëm të shpellës “Kusia e Nue Gjonit”, në fshatin Kurbnesh, duke zbuluar lidhjen midis dy liqeneve dhe duke arritur një thellësi deri në 11 metra.

“Moment historik për speleologjinë shqiptare! Për herë të parë, një skuadër tërësisht shqiptare realizoi një zhytje dhe eksplorim nënujor brenda një shpelle në Shqipëri”, thuhet në njoftimin e Shoqatës Speleologjike Shqiptare.

Ekspedita në shpellën ‘Kusia e Nue Gjonit’, shënoi një arritje të veçantë: për herë të parë, u krye një zhytje profesionale në liqenin e brendshëm të shpellës, duke zbuluar lidhjen midis dy liqeneve dhe një thellësi deri në 11 metra, një fillim për eksplorime edhe më të thella në të ardhmen.

Ekspedita, e udhëhequr nga Roland Doja dhe Alket Camaj, përbëhej nga një ekip speleologësh, zhytësish dhe personash të apasionuar për kërkimin dhe eksplorimin e mjediseve natyrore.

Ata realizuan një studim që nxjerr në pah potencialin e kësaj shpelle, jo vetëm si një vend për speleologji, por edhe si një hapësirë me vlera shkencore për studimin e mjedisit nënujor dhe strukturave gjeologjike.

“Kjo ekspeditë nuk është thjesht një arritje për shoqatën tone, është një hap gjigant për eksplorimin shkencor në Shqipëri, një shembull frymëzues për brezat e rinj dhe një dëshmi e përkushtimit ndaj natyrës dhe shkencës”, thuhet në njoftim.

The post Moment historik për speleologjinë shqiptare: Zbulohet për herë të parë lidhja mes dy liqeneve me thellësi 11 metra appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Brenda pak ditësh, një ndër simbolet më të njohura të Gjermanisë , Kështjella “Neuschwanstein”  mund të marrë një nga titujt më prestigjiozë në fushën e trashëgimisë kulturore. Bashkë me tre pallate të tjera të ndërtuara nga Mbreti Ludëig II i Bavarisë, ajo është propozuar për përfshirje në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Vendimi pritet të merret në sesionin e 47-të të Komitetit të Trashëgimisë Botërore që po zhvillohet në Paris dhe që përfundon më 16 korrik.

Prej një dekade, Gjermania ka synuar që këto vepra arkitekturore të hyjnë në listën ndërkombëtare të mbrojtjes, e cila përfshin aktualisht 1.223 lokalitete në mbarë botën. Midis pallateve të propozuara janë: Kalaja “Neuschwanstein”, pallati “Linderhof”, kompleksi “Herrenchiemsee” dhe Shtëpia Mbretërore në Schachen.

E ndërtuar në vitin 1869 si një rezidencë private për mbretin, Kalaja “Neuschwanstein” nuk u përfundua gjatë jetës së tij. E pozicionuar në një peizazh malor përrallor, ajo është kthyer në një ikonë globale të arkitekturës romantike dhe pret mbi një milion vizitorë çdo vit. Për shumëkënd, ajo mishëron imazhin klasik të “kështjellës së përrallave”.

Pallatet janë pronë e shtetit federal të Bavarisë dhe dallohen jo vetëm për pamjen e jashtme madhështore, por edhe për zbukurimin e brendshëm luksoz dhe temat mitologjike që reflektojnë shpirtin melankolik dhe idealist të Ludwig II.

Përveç pallateve të Bavarisë, këtë vit janë paraqitur për vlerësim 32 nominime të tjera nga vende të ndryshme të botës. Ndër to përfshihen qyteti nënujor Port Royal në Xhamajkë, petroglifet prehistorike të lumit Daegokcheon në Korenë e Jugut, peizazhi paleolitik Faya në Emiratet e Bashkuara Arabe, pikturat shkëmbore në shpellën Shulgan-Tash në Rusi dhe nekropoli perandorak i Perandorisë Perëndimore Xia në Kinë.

India, nga ana tjetër, ka propozuar një ansambël fortesash të Perandorisë Maratha në shtetet Maharashtra dhe Tamil Nadu, ndërsa Taxhikistani ka paraqitur rajonin historik Khuttal.

Propozimet e listës dhe ndikimet politike

Pavarësisht rëndësisë që i jepet kësaj liste, ekspertët kanë ngritur shqetësime për mënyrën se si bëhen përzgjedhjet. Antropologu Christoph Brumann nga Instituti “Max Planck” e ka cilësuar procesin shpeshherë si të ndikuar nga politika, ndërsa në librin e tij “The Best We Share” (2021) thekson se përfshirja në listë çon zakonisht në rritje të turizmit masiv,  një fenomen që mund të ndikojë negativisht në jetën e komuniteteve lokale.

Krahas nominimeve të reja, Komiteti po shqyrton edhe kërcënimet në rritje ndaj vendeve tashmë të përfshira. Sipas një studimi të fundit të UNESCO-s dhe Institutit Botëror të Burimeve, mbi 70% e vendeve të Trashëgimisë Botërore përballen aktualisht me rreziqe nga mungesa e ujit ose përmbytjet. Një ndër shembujt më të përmendur është Taj Mahali në Indi, i cili përballet me rrezikun e fundosjes për shkak të rënies së nivelit të ujërave nëntokësore.

Pas përmbytjeve shkatërrimtare të vitit 2022, edhe Parku Kombëtar Yellowstone në SHBA u detyrua të mbyllej përkohësisht, me kosto rindërtimi mbi 20 milionë dollarë. Rajonet më të prekura nga këto fenomene janë Lindja e Mesme, Afrika e Veriut dhe pjesë të Azisë Jugore e Kinës Veriore.

The post Nga pallatet e mbretit te qytetet ujore- Propozimet e reja për në UNESCO appeared first on Gazeta Si.

Trauma nuk ndikon vetëm tek ai që e përjeton, ajo mund të kalojë edhe te pasardhësit. Këtë e konfirmoi mjekja Artemisa Gogollari në një intervistë të dhënë këtë të martë në emisionin Quo Vadis në Vizion Plus, ku foli për ndikimin që përvojat e vështira të prindërve mund të kenë tek fëmijët e tyre madje edhe tek brezat që vijnë më pas.

Duke iu përgjigjur pyetjes së moderatores Pranvera Borakaj, nëse traumat kalojnë në breza, Gogollari solli një eksperiment shkencor me minj, ku trauma ndaj një arome të caktuar u trashëgua në disa gjenerata.
“Vetëm kur ndjenin aromën e trëndafilit, ata largoheshin me ankth dhe frikë edhe pse nuk kishin përjetuar traumën vetë. Ky reagim u vu re edhe tek pasardhësit e tyre,” tha mjekja.

Sipas saj, edhe pse eksperimente të tilla nuk janë bërë te njerëzit, është e qartë që mënyra se si rritemi, emocionet që përjetojmë, madje edhe përjetimet e nënës gjatë shtatzënisë, formojnë atë që më vonë quajmë “zëri i brendshëm”.

“Ndaj është kaq e rëndësishme të ushqejmë tek vetja një zë të ri, më të butë, që na flet ndryshe. Aty fillon shërimi,” përfundoi Gogollari.

The post Eksperimentet tregojnë: Frika mund të kalojë nga prindërit te fëmijët appeared first on iconstyle.al.

Nga Sokol Çunga -Në mes të shek. XVII gjeografi osman Elvija Çelebi e quan qytetin e Elbasanit “Nusja e Shqipërisë”. Mirëpo, sikundër s’ka nuse pa pajë, po ashtu s’ka qytet pa dokumente. I tillë është dhe Elbasani, zhvillimi ekonomik, demografik e kulturor i të cilit prodhoi dokumente që ruhen edhe sot për rëndësinë historike të tyre.

Në periudhën e Perandorisë Osmane zejtarët ushtronin veprimtarinë e tyre të organizuar në grupe profesionale që quheshin esnafe. Esnafet osmane i kanë rrënjët në traditën islame të zanatçinjve dhe shfaqen që në fillesat e Perandorisë. Kurse në territoret e reja ballkanike shfaqen gjatë shek. XV-XVI me instalimin e Perandorisë Osmane ishin organe të integruara në aparatin shtetëror osman.

Gjatë periudhës osmane organizimi i këtyre grupimeve profesionale ka pësuar pak ndryshime. Si rregull, esnafi, pra, grupimi profesional, përbëhej nga hierarkia e ustallarëve (mjeshtërve), e kallfëve (ndihmësve) dhe e çirakëve (nxënësve). Çdo grup profesional kishte, si rregull, esnafin e vet. Pra, kujumxhinjtë (argjendarët), kondakçinjtë (armëpunuesit), terzinjtë (rrobaqepësit), tabakët (lëkurëregjësit), saraçët (lëkurëpunuesit), etj., kishin secili esnafin e tyre.

Të tilla profesione, që kanë lënë gjurmët e tyre dhe në mbiemra njerëzish, natyrisht ushtroheshin (disa edhe ushtrohen ende) edhe prej shqiptarëve. Një nga gjurmët më të hershme të tyre është shexhereja (kanunorja) e esnafit të tabakëve të Elbasanit

Kjo kanunore synon të organizojë dhe të përcaktojë mënyrën si do të funksiononte bashkësia profesionale e tabakëve, lëkurëregjësve të qytetit të Elbasanit. Kanunorja përcakton hierarkitë e profesionistëve, të drejtat dhe detyrat e tyre dhe pagesën që duhej të marrë sekush.

Po ashtu, kanunorja përcakton se si dhe ku do të blihet lënda e parë, si do të shiten produktet dhe si do të llogariten detyrimet e ndryshme tatimore. Për shembull, lënda e parë me të cilën punon esnafi, lëkurët e bagëtive, nuk lejohet të shiten në tregjet e qyteteve të tjera, ku çmimi mund të jetë më i lartë, as do të lejohen anëtarët e esnafit që të shesin prodhimet e tyre në tregje të tjera me çmime më të larta se vendaset.

Po ashtu, nuk do të lejohen që në qytet të punojnë zanatçinj të qyteteve të tjera, pa marrë miratim nga drejtuesit e esnafit vendës. Kjo shexhere është kopjuar në tabakhanen e Elbasanit prej dorës së Shejh Sejid Mustafa Sulejmanit në fillim të muajit Shaban të vitit 1067, sipas kalendarit Hixhri, 14 maj 1657, sipas kalendarit Gregorian. Është vulosur prej vetë Shejh Sejid Mustafa Sulejmanit, si dhe prej Shejh Karaliut, të birit të Sejid Mustafa Ihtijar el-Kadiriut, të dy prej Elbasani.

Shexhereja, kanunorja, na thotë se, kur lëkurëregjësi punon ndershmërisht, jo vetëm “[…] pastron lëkurën e ndyrë prej papastërtive, po edhe shpirti i tij pastrohet nga cilësitë shtazarake dhe nga errësira e padijes, i ndriçohet zemra dhe i shfaqet bukuria hyjnore”. Vallë, a i mendojnë profesionistët e sotshëm këto gjëra?

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Shexhereja ose kanunorja e Elbasanit/Dokumenti që rregullonte tregun e esnafëve në Elbasanin e shek. të 17-të appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Pas më shumë se 30 vitesh ndërprerjeje, në kalanë e Gjirokastrës kanë nisur sërish gërmimet arkeologjike. Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore njoftoi se prej tre ditësh po vijon puna në terren. Gërmimet do të zgjasin gjatë gjithë muajit korrik.

Qëllimi i këtij projekti është të zbardhë fazat më të hershme të ndërtimit të kalasë, duke shtuar njohuritë shkencore mbi këtë monument dhe duke pasuruar ofertën kulturore për vizitorët.

Zbulimet e para janë premtuese: gjurmët e një kulle që daton në periudhën e antikitetit të vonë (shek. V–VI pas Krishtit), së bashku me materiale të tjera karakteristike të kësaj epoke, janë prova të rëndësishme që dokumentohen për herë të parë.

Ato ofrojnë të dhëna të reja mbi origjinën e kalasë. E ndërtuar mbi një kodër në lartësinë 370 metra mbi nivelin e detit, kalaja mbetet simboli më i njohur i Gjirokastrës ,  qytetit të gurit që përmendet për herë të parë në vitin 1336 si qytet-kështjellë. Sot, ajo është një nga atraksionet më të vizituara për turistët vendas dhe të huaj që zbresin në Gjirokastrën e mbrojtur nga UNESCO

The post Rikthehen pas tri dekadash gërmimet arkeologjike në kalanë e Gjirokastrës appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Xhamia e Ballies në Elbasan, e ndërtuar në vitin 1608 dhe më vonë e shembur nga regjimi komunist, është rikonstruktuar kohët e fundit dhe tashmë ka marrë vlerësimin më të lartë në një skenë ndërkombëtare: çmimin e parë për “Arkitekturën më të bukur fetare në botë” në konkursin prestigjioz “Building of the Year 2025”, organizuar nga platforma më e madhe globale e arkitekturës “ArchDaily”.

Ky vlerësim ka zgjuar një interes të jashtëzakonshëm, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në vendet fqinje si Kosova, Mali i Zi e Maqedonia e Veriut. Interesi ka kapërcyer edhe kufijtë rajonalë.

“Kemi pasur vizitorë nga Gjermania, nga vende të ndryshme të Evropës, madje edhe nga Lindja e Largët,” thotë për mediat Agim Duka, Myftiu i Elbasanit.

Xhamia e Ballies është objekti i vetëm i kultit në Evropë që u rendit mes pesë ndërtesave më të bukura në botë në kategorinë e saj. Projekti i rikonstruksionit ka sjellë një ndërthurje të harmonishme mes arkitekturës moderne dhe elementëve tradicionalë islamë, duke e kthyer këtë monument jo vetëm në një vend adhurimi, por edhe në një vepër arti.

The post Xhamia e Ballies në Elbasan shpallet Godina fetare më e bukur në botë për vitin 2025 appeared first on Gazeta Si.

Nga Sokol Çunga– “Si m’u gdhive sonte, moj thëllëzë e sojme? Si në vend të huaj, m’u duk nata muaj”.

Këto thotë një këngë myzeqare, të cilën familjarët e çiftit të sapomartuar e këndojnë të nesërmen e ditës së dasmës, pasi të sapolidhurit në martesë kanë kaluar natën e parë bashkë. Epitalamus e quajmë këtë lloj vargu në teori të letërsisë. Mirëpo, si arrijnë myzeqarët deri tek Epitalamusi?

Veç traditës dhe këngëve të përçuara gojë më gojë, burime të tjera informacioni janë edhe dokumentet arkivore, të hartuara në të shkuarën. Një prej këtyre, një regjistër kontratash paramartesore, ruhet sot në Fondin “Kodikët e Shqipërisë” në Arkivin Qendror Shtetëror. Ndryshe njihet dhe si “Kodiku i manastirit të Shën Kozmait”.

Regjistri ka formatin e një fletoreje me përmasa 22.5 x 15.5 cm, kapakët i ka prej kartoni mbështjellë me një fletë të hollë lëkure, sot e dëmtuar. Dorëshkrimi ka 96 fletë, të cilat janë shkruar në të dyja anët me bojë të zezë ose ngjyrë kafe. Gjuha e tekstit është greqishtja. Regjistri përmban 317 kontrata paramartesore, disa prej tyre të pa datuara. Me sa kuptojmë nga konteksti, gjithë fejesat e regjistrit lidhen mes të krishterëve ortodoksë të zonës së Myzeqesë.

Akti i parë daton më 30 prill 1819 dhe i fundit më 19 tetor 1843. Regjistri ka qenë pronë e manastirit të Shën Kozmait pranë fshatit Kolkondas të Fierit. Më tej është ruajtur në Mitropolinë e Beratit, nga e cila varej juridikisht, dhe më pas ka mbërritur në Arkivin Qendror Shtetëror.

Mirëpo, pse është i rëndësishëm për ne ky dorëshkrim sot? Pikërisht për shkak të përmbajtjes specifike të tij.

317 kontratat kanë afërsisht të njëjtën strukturë: përfaqësuesi i dhëndrit, babai, xhaxhai apo një i afërm tjetër, shpall se fejon birin apo nipin e tij me të bijën apo mbesën e aksh personi; më pas renditen dhuratat që shkëmbejnë familjet mes tyre, të cilat përfshijnë veshje, shtroje dhe mbulesa të dhomës së gjumit, si dhe shuma monetare.

Në akte përmenden qartazi emrat e palëve që lidhin fejesë si dhe fshatrat nga të cilat vijnë. Kësisoj, regjistri na jep material të pasur lidhur me toponiminë dhe antroponiminë e Myzeqesë, na njofton për llojet e veshjeve dhe emërtesat e tyre, si dhe, teksa krahasojmë dhuratat në të holla, kuptojmë nivelin e ulët ekonomik të palëve që lidhin fejesë.

Po ashtu, teksa shohim se dhuratat në të holla i jep familja e dhëndrit për nusen, dhe jo e anasjellta, siç ishte traditë mes të krishterëve të kohës në Ballkan, kuptojmë një element tjetër: fshatarët e Myzeqesë së kohës kishin huazuar traditën që njihet në etnografi si “blerja e nuses”, traditë e sjellë në Ballkan prej islamit.

Sigurisht, shumat monetare janë krejt të vogla dhe simbolike, larg ekstravagancës. Po ta krahasojmë këtë me vise të tjera të Shqipërisë apo Ballkanit, ku babai i nuses duhej të siguronte prikën, e cila përbëhej prej pasurive të tundshme dhe të patundshme shumë më të mëdha se fuqia ekonomike e familjes, rasti i Myzeqesë dëften elasticitet, kujdes dhe vëmendje për tjetrin.

Stina e dasmave tashmë ka ardhur. Festoftë kush ka gjetur fatin, me dolli dhe epitalamuse! Mirëpo, në vend të shpenzimeve të shfrenuara, shkëmbeni dhurata të përballueshme. Këtë na sugjeron regjistri i kontratave paramartesore të Myzeqesë.

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post ‘Kodiku i manastirit të Shën Kozmait’, dokumenti që dëshmon sesi martoheshin Myzeqarët në fillim të shekullit të 19-të appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”- Në Vaun e Dejës hapja e sezonit turistik shoqërohet me një traditë të re, po aq solemne sa dhe me rëndësi kombëtare: “Dasma e Skënderbeut”, e inskenuar nga aktorë amatorë të zonës.

E gjitha në oborrin e kishës, ku vetë Gjergj Kastrioti u martua shekuj më parë.

Kjo ngjarje ka marrë vlerë të veçantë, pasi zhvillohet në zemër të zonës ku ndodhet Kisha shtatë shekullore e Shën Mërisë, monument i njohur për dy simbolika krejtësisht kundërthënëse. E para është martesa historike e heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastriotit me Donika Arianitin, dhe e dyta, shkatërrimi brutal i kishës në vitin 1969 nga regjimi komunist.

Këto dy ngjarje, krejtësisht të kundërta, përbëjnë edhe lajtmotivin e skenarit të dasmës së Skënderbeut, që çdo vit sjell në jetë një festë që përkujton dhe refleton mbi dy anët e historisë sonë kolektive. Ideja për të bashkuar përkujtimin e dasmës së Gjergj Kastriotit me atë të shkatërrimit të kishës si një anë e errët e historisë sonë, shfaqet qartë dhe perceptohet fuqishëm nga publiku dhe të pranishmit në event.

Vau i Dejës, një perlë natyrore që po zgjerohet

Vau i Dejës është një zonë ende relativisht e panjohur për vlerat e saj të rralla natyrore dhe turistike. Territori nis në Mjedë të Shkodrës dhe shtrihet deri në Koman, duke përfshirë hapësira të virgjëra, të paprekura, dhe me bukuri të jashtëzakonshme natyrore, që synojnë të zhvillohen në një zonë turistike malore të nivelit të parë.

Në këtë terren të pacenuar, iniciativa individuale ka sjellë hapjen e disa bujtinave dhe restoranteve, të cilat frekuentohen gjatë gjithë vitit nga vizitorë nga gjithë Shqipëria dhe diaspora, sidomos gjatë muajve të verës.

Por Vau i Dejës nuk njihet vetëm për natyrën, por edhe për traditat e veçanta që e karakterizojnë,  nga artizanati, burim i rëndësishëm i të ardhurave për gratë e zonës, e deri te trashëgimia kulturore dhe shpirtërore, ku veçon Kisha e Shën Mërisë, vendi ku u lidh martesa e heroit kombëtar me Donikën.

Për të përkujtuar këtë ngjarje madhore, në Vau të Dejës është krijuar edhe një trupë teatrore që inskenon dasmën e Skënderbeut jo vetëm në festa lokale, por edhe në Austri, Kosovë e Gjermani, duke e çuar kështu trashëgiminë kulturore të zonës edhe përtej kufijve.

Dasma e Gjergj Kastriotit -Një rikthim shpirtëror i heroit

“Dasma e Gjergj Kastriotit” erdhi si një ngjarje madhore në oborrin e Kishës së Shën Mërisë, aty ku ndodhen themelet e kishës gotike, në vendin ku në vitin 1451 u kurorëzua vetë heroi ynë kombëtar. Me origjinalitet në skena masive, rite, kostumografi dhe muzikë, kjo ngjarje përkujton lidhjen e kurorës së Gjergj Kastriotit me Donika Arianitin, një martesë që historikisht është interpretuar edhe si bashkim mes jugut dhe veriut.

Antonio , djali që luan rolin e Skenderbeut në dramë thotë për GazetaSi.al se është nder dhe kënaqësi sa herë e luan dhe e riluan këtë rol. Sipas tij ky  është edhe një angazhim në zhvillimin e artiti të qytetit.

“Emocionet rriten çdo herë që marr ftesën për ta interpretuar këtë rol e njëkohësisht është një kënaqësi, një privilegj dhe një përgjegjësi. Të luash Dasmën e Skënderbeut jashtë kufijve tanë, në vende si Vjena, Graz-i, Stublla apo Peja, është një emocion krejt i veçantë. Dhe tashmë jemi duke pritur me padurim ftesat e radhës. Sa i përket përfshirjes së të rinjve në aktivitete të tilla, ndjehem i kënaqur sepse sa herë marrim përsipër të organizojmë diçka autentike, shqiptare dhe me vlerë për identitetin tonë, ata janë gjithmonë të gatshëm dhe mbështetës.” thotë ai

Perkujtimi i kësaj dasme, që në shfaqjen e parë dhe në skenat e mëvonshme në Vjenë, Frankfurt e Pejë ka dhënë emocione të papërsëritshme. Kjo tregon disa nga të vërtetat e diskutueshme historike janë gjithmonë të gatshme për t’u rishqyrtuar dhe përditësuar me kontributin e artit dhe komunitetit.

Kisha e Shën Mërisë- Një histori shekullore mes festës dhe fatkeqësisë

Kisha Shën Mërisë është ndërtuar në këmbë të malit të Dejës, pranë rrënojave të qytezës dhe fortesës mesjetare të Danjës, që për herë të parë u përmend si qendër peshkopale në vitin 361. Në këtë kishë thuhet se u kurorëzua Skënderbeu, ndërsa pranë saj ndodhet varri i Lekë Zaharisë, një tjetër figurë e rëndësishme historike.

Kisha, e njohur edhe si Lindja e Zojës, është ndër kishat më të vjetra të Shqipërisë që ka rezistuar shekuj shkatërrimesh, derisa në vitin 1969 u shkatërrua plotësisht nga regjimi komunist. Ajo ka qenë e ndërtuar në fund të Kalasë së Danjës, në luginën e malit të Dejës, dhe mendohet të ketë origjinën rreth viteve 1300.

Si një ndërtim tipik i stilit gotik të shekullit të XIII, kisha kishte një planimetri të thjeshtë me një nefshe dhe absidë rrethore në anën lindore. Ajo përfaqësonte një nga monumentet e rëndësishme të trashëgimisë arkitekturore mesjetare në Shqipëri.

Iniciativa për restaurimin e Kishës. Një nismë qytetare

Iniciatori i nismës për restaurimin e Kishës së Shën Mërisë, Prof. Primo Shllaku, rrëfen për GazetaSi.al se nismën e tij e kanë mbështetur grupi i arkitektëve, restauratorëve dhe ndërtuesve, të cilët janë specialistë të objekteve të kultit dhe trashëgimisë kulturore.

“Ideja dhe propozimi për restaurimin e Kishës së Shën Mërisë ka qenë e imja dhe e një grupi të përbashkët pune. Pastaj, grupi i arkitektëve, ndërtuesve dhe restauratorëve, që merren vetëm me objekte kulti dhe të trashëgimisë, hartuan projektin dhe skicën, ndërsa një ndërmarrje që vepron jashtë Shqipërisë mbështeti këtë projekt,” – shpjegon Shllaku.

Ai nënvizon një aspekt historik me peshë:

“Kisha e Shën Mërisë, ku u martua Gjergj Kastrioti me Donika Arianitin, ka qenë e vetmja kishë romanike në Europën Juglindore, dhe kjo ishte arsyeja pse u hodh në erë nga komunistët. Kisha përfaqësonte një sinjal të qartë se Shqipëria mund të ishte një udhëheqëse në zhvillimin dhe praninë perëndimore. Kjo përbënte rrezik për bllokun lindor, dhe rrënimi i saj ishte një përpjekje për të shuar kujtesën dhe simbolikën e dasmës së Gjergj Kastriotit, e cila jo pa arsye ishte zgjedhur si vendi i kurorëzimit të martesës së tij.”

Në prag të zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm, Vau i Dejës po shndërrohet në një destinacion që ofron jo vetëm bukuri natyrore, por edhe një udhëtim nëpër histori dhe identitet. Restaurimi i Kishës së Shën Mërisë dhe ngjarja e përvitshme e dasmës së Skënderbeut janë pjesë e kësaj  përpjekjeje për të lidhur të kaluarën me zhvillimin ekonomik dhe kulturor të komunitetit.

Trupat teatrore, artizanati, bujtinat dhe mikpritja e komunitetit po krijojnë mundësi që kjo zonë të njihet si një model i mirë për bashkëjetesën e trashëgimisë historike me turizmin modern.

Në këtë mënyrë, Vau i Dejës i jep jetë historisë dhe trashëgimisë, duke treguar se përmes kujtesës dhe angazhimit të komunitetit mund të ndërtohet një e ardhme premtuese , ku historia rikujtohet,  festohet dhe çmohet.

The post Kisha e ‘Shën Mërisë’ në Vaun e Dejës- Rindërtimi i së shkuarës nëpërmjet kujtesës, artit dhe vullnetit njerëzor appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore ka publikuar së fundmi pamjet e zbulimit të mozaikut të Bazilikës Paleokristiane të Linit, një nga monumentet më të rëndësishme të trashëgimisë sonë arkeologjike. Ky mozaik i rrallë është tashmë i hapur për vizitorët, si pjesë e aktiviteteve që shënjojnë nisjen e sezonit turistik veror.

E ndodhur në gadishullin e Linit, në brigjet e liqenit të Ohrit, kjo bazilikë daton në shekullin VI dhe përfaqëson një nga dëshmitë më të vyera të krishterimit të hershëm në territorin shqiptar. E zbuluar për herë të parë në vitin 1967 nga një ekspeditë arkeologësh të muzeut të Pogradecit, Bazilika e Linit përbëhet nga naosi, dy kapela me absidë në jug dhe veri, baptiseri, atriumi dhe një kapelë me formë të rrallë katërkonkshe.

Dyshemetë e këtij kompleksi janë të shtruara me mozaikë që përfshijnë motive të ndryshme: gjeometrike, bimore dhe zoomorfe. Në qendër të tyre qëndrojnë simbolika dhe figura me karakter fetar, që e bëjnë këtë mozaik ndër më unikët në llojin e vet.

Mozaiku i Linit më shumë se një atraksion turistik , është një dritare në jetën kulturore dhe estetike të një epoke të largët.

IKTK fton të gjithë qytetarët dhe vizitorët e huaj të zbulojnë këtë pasuri të rrallë, që dëshmon për rrënjët e thella të qytetërimit tonë.

The post Mozaiku i Bazilikës Paleokristiane të Linit, hapet për vizitorët/ Daton që nga shekulli VI appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Një statujë e vogël prej guri gëlqeror, rreth 12 centimetra e lartë, është zbuluar pranë qytetit Kołobrzeg në Poloni nga një fermer lokal në vitin 2022. Pas analizave të kryera nga studiuesit, është konfirmuar se objekti daton mbi 6,000 vjet më parë, duke e renditur ndër gjetjet më domethënëse të periudhës neolitike në Evropën Qendrore.

Figurina është pagëzuar si “Venusi i Kołobrzegut”, një referencë e drejtpërdrejtë ndaj statujave të famshme të quajtura “Venus”, të cilat janë zbuluar në të gjithë kontinentin dhe që paraqesin gra me gjinj të theksuar , simbolikë e pjellorisë dhe e feminitetit të shenjtë në kulturat e lashta.

Zbulimi është veçanërisht i rëndësishëm pasi “Venusi i Kołobrzegut” është figura e parë e këtij lloji e zbuluar në veri të maleve Karpate, duke e bërë atë unik për gjeografinë ku u gjet.

Pavarësisht rëndësisë kulturore, figura është e punuar në mënyrë tepër të thjeshtë. Ajo nuk ka tipare fytyre të dallueshme, ndërsa gjymtyrët e poshtme duket se janë formuar përmes goditjes me një mjet të fortë. Pjesa e pasme e saj është e sheshtë, çka sugjeron se mund të jetë fiksuar mbi një sipërfaqe apo të jetë ekspozuar në pozicion vertikal, ndoshta në ndonjë vend ritual apo shenjë totemike.

Ky zbulim sjell ndër mend figura të tjera të famshme të Neolitit, siç është “Venusi i Willendorfit”, një statujë rreth 30,000 vjeçare e zbuluar në Austri, e cila vazhdon të tërheqë vëmendjen e arkeologëve dhe antropologëve. Studiuesit e kanë cilësuar “Venusin e Kołobrzegut” si një hallkë të re dhe premtuese në zinxhirin e gjatë të simbolikave që i kanë paraprirë civilizimeve të njohura.

Ky zbulim është raportuar së fundmi në The Art Newspaper, dhe pritet të ngjallë diskutime të reja mbi shtrirjen kulturore dhe simbolike të figurave të pjellorisë në Evropën parahistorike.

The post Zbulohet ‘Venusi i Kołobrzegut’, një figurë 6000-vjeçare appeared first on Gazeta Si.

Nga Sokol Çunga– Sa herë përmendet qyteti i Beratit, menjëherë vjen në mendje fraza “Kodikët e Beratit”. Në mendjen e gjithkujt që njeh qytetin apo njihet me të pas vizitës, Berati dhe kodikët, kodikët dhe Berati, kthehen në simbiozë.

Në inventarin e Fondit “Kodikët e Shqipërisë” me nr. 488 të Arkivit Qendror Shtetëror dorëshkrimi mban emërtesën “Kodiku i Beratit nr. 2”. Ndryshe emërtohet dhe Codex Aureus Anthimi, kodiku i artë i Anthimit, siç e pati quajtur studiuesi Pierre Batiffol, kur vizitoi Beratin më 1885 dhe i dha këtë emërtim për nder të Anthim Aleksudhit, mitropolitit të Beratit në atë kohë.

Dorëshkrimi përmban tekstin e katër Ungjijve shkruar në greqishten biblike. Vëllimi përmban 420 fletë të shkruara në pergamenë që dikur ka qenë e purpurt, pavarësisht ngjyrës që ka sot. Ndryshimi i ngjyrës ka ndodhur për shkak të dëmtimeve të jashtme apo zhvillimeve të brendshme kimike të lëndëve të përdorura në prodhim.

Fletët kanë përmasa 24 x 19 cm. Teksti është shkruar në 1 kolonë, në 17 reshta për çdo fletë me shkrim germëvogël. Boja e tekstit nuk është e zakontë, por ar i pastër. Po ashtu, përpara fillimit të çdo ungjilli dorëshkrimi ka pasur dhe katër miniaturat e katër ungjillorëve, nga të cilat sot kemi tre, atë të ungjillorëve Mark, Luka dhe Joan.

Të gjitha miniaturat janë punuar me ar. Kurse përmbi fillimin e çdonjërit ungjill paraqitet një dekor mbititullor i punuar, po ashtu, me ar. Teksa dimë se ngjyra e purpurt në dokumente, libra dhe veshje ishte privilegj vetëm i familjes perandorake dhe perandorit, vendi i prodhimit është Konstandinopoja ose punishtet e shkrimit në brigjet e Azisë së Vogël që merrnin porosi nga perandori.

Dorëshkrimi nuk mban datë, por nga analiza paleografike e shkrimit, nga krahasimi me dorëshkrime të ngjashme dhe nga të dhënat historike, kuptojmë se koha e prodhimit të tij është gjysma e dytë e shek. IX (pas Krishtit).

Në vitin 867 në krye të Bizantit vjen Vasili I i familjes fisnike të Maqedonëve, duke u bërë i pari perandor i dinastisë së Maqedonëve në fronin e Konstandinopojës. Vasili risolli në përdorim të përditshëm dhe imazhet e shenjtorëve përmes ikonave, afreskeve apo librave, të cilat ishin ndaluar prej paraardhësve të tij, Dinastisë së Ikonoklastëve, thyesve të ikonave. Dorëshkrimi ynë ka imazhe, kështu dimë datën post quem të prodhimit të dorëshkrimit: viti 867. Ndërsa mënyra me të cilën është shkruar, një stil shkrimi që nuk haset pas fundit të shek. IX, na jep dhe datën ante quem.

Ashtu si dhe Beratinus 1, edhe ky dorëshkrim u rizbulua i fshehur në kishën e Fjetjes së Hyjlindëses, sot Muzeu Onufri, në Berat, dhe u restaurua në Kinë më 1971.

Dorëshkrimi u gjet brenda dy kapakëve që nuk datojnë në kohën e prodhimit të dorëshkrimit, por më vonë. Janë kapakë punuar në metal të larë në ar, me gjasë prodhuar nga artizanë Beratas në vitin 1805.

Mirëpo, ka edhe më. Këto tipare të dorëshkrimit, pra: pergamenë e purpurt, tekst i 4 Ungjijve shkruar me germa të arta, miniatura dhe dekore mbititullore punuar me ar, prodhuar gjatë periudhës së dinastisë Maqedonase, që njihet dhe si “Rilindja Maqedonase” janë tipare që nuk i ka asnjë dorëshkrim tjetër në botë. Kodiku i purpurt i Beratit nr. 2, ose Codex Aureus Anthimi është unik i llojit të tij në botë!

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Codex Aureus Anthimi i Beratit / Dokumenti unik i llojit të tij në në botë appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “Si”- Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë hapi më 18 qershor një nga ekspozitat më përfaqësuese të trashëgimisë kulturore mesdhetare: “Kujtesa e Mesdheut – Nga Antikiteti në Kohët Moderne”. Një ekspozitë që shpalos rrugëtimin nëpër historinë e dijes, artit dhe qytetërimeve që e kanë përshkuar brigjet e Mesdheut nga shekulli XIV deri në shekullin XIX.

Ekspozita përmbledh më shumë se 700 vepra origjinale si libra, dorëshkrime, harta dhe gravura  të ruajtura në fondet e Bibliotekës Kombëtare. Çdo objekt është dëshmi e një kohe, e një shpirti të rrallë mesdhetar, që ndërthuret mes kulturash, besimesh dhe qytetërimesh. Ekspozita është ndarë në disa seksione tematike të kuruara me kujdes, që ndërtojnë një panoramë gjithëpërfshirëse të kontributit të Mesdheut në historinë e dijes dhe mendimit europian.

Nëndrejtoresha e Bibliotekës Kombëtare dhe realizuesja e ekspozitës, Majlinda Toçi thotë për GazetaSi.al se kjo ekspozitë është edhe një rast për të shpalosur në Bibliotekën Kombëtare  kujtesën e vendit tonë të lidhur ngushtë me Mesdheun, si pjesë e popujve të lashtë të këtij rajoni.

“Shpalljen e Tiranës si ‘Kryeqyteti Mesdhetar i Kulturës dhe i Dialogut’ për vitin 2025, Biblioteka Kombëtare e pa si një rast për t’i treguar publikut se në koleksionet e saj, ruhet edhe një dëshmi e identitetit të vazhdueshëm të Shqipërisë si vend i mesdheut, i lidhur në kujtesë me gjithë popujt e tjerë të cilët, prej lashtësisë, e kanë banuar këtë rajon, deri sa mandej, nga popuj u vetëdijësuan si kombe e në fund, u kthyen në shtete. Kjo kujtesë, e ruajtur më së miri në Bibliotekë, tregon se, fillimisht trojet arbërore e mandej Shqipëria, kanë qenë dhe janë pjesë integrale e vetë frymës së mesdheut, jo vetëm gjeografikisht, por edhe shpirtërisht. Nëpërmjet librave, hartave e gravurave rrëfehet ajo dëshmi shpirtërore e përkatësisë”

Toçi thotë se nga i gjithë fondi, u zgjodhën rreth 700 vepra origjinale duke lënë edhe shumë të tjera pa ekspozuar për mungesë hapësire.

“Të qartë se kjo duhej bërë e njohur, u konceptua edhe ekspozita ‘Kujtesa e Mesdheut, nga Antikiteti në Kohët moderne’, ku, pas një përzgjedhjeje të kujdesshme e ndonjëherë të dhimbshme, e cila kushtëzohej edhe nga hapësirat, u ekspozuan mbi 700 vepra origjinale, mes tyre edhe dorëshkrime, që datojnë mes viteve 1300-1800. Gjithçka, sigurisht, pjesë e koleksioneve tona.

E strukturuar me një narracion të qartë, ajo i jep mundësinë vizitorit të shtegtojë, në kronologji e logjikë, mes aspekteve dhe tipareve kryesore të trashëgimisë kulturore dhe historike të Mesdheut” shpjegon Toçi.

Ajo shpjegon edhe etapat historike dhe kohore të cilat prezantohen në këto materiale të rralla, duke nisur që nga antikiteti grek, biznati , dokumentet veneciane e deri në vitet e vona 1900.  

“E strukturuar me një narracion të qartë, ajo i jep mundësinë vizitorit të shtegtojë, në kronologji e logjikë, mes aspekteve dhe tipareve kryesore të trashëgimisë kulturore dhe historike të Mesdheut.

Më së pari, gjendet në antikitetin greko-romak, ku paraqiten disa prej botimeve më të hershme në Evropë të autorëve klasikë grekë dhe latinë, përfshirë Homerin, Aristotelin, Herodotin. Strabonin, Ptolemeun, Ciceronin, Plinin Plak, Plutarkun e të tjerë. Pastaj kalon në trashëgiminë bizantine e cila është edhe një prej pasurive më të jashtëzakonshme të Bibliotekës sonë. Nga ekspozita e parafundit e Koleksioneve Veneciane në Bibliotekë, rimerren disa vepra mes shekujve XV dhe XVII ku pasqyrohet roli jetik i Venedikut si qendër e kulturës evropiane të asaj periudhe.

Pastaj, Orienti, i orientuar kryesisht te bota arabe dhe Egjipti, me theksin e vënë te Perandoria Osmane.

Po ashtu, janë edhe dy sesione tematike, ku i pari i kushtohet besimeve monoteiste dhe mënyrës se si, në një truall tejet pagan, zuri vend ideja e një Zoti të vetëm dhe tjetri përfshin vepra të disa prej udhëtarëve më të njohur evropianë të shekujve XVI dhe XVII, çka i jep edhe emrin Gjeografë dhe Udhëtarë.

Në fund, është edhe hapësira e dedikuar për dy detërat që lagin brigjet shqiptare, Adriatiku dhe Joni” thotë për GazetaSi.al nëndrejtoresha e Bibliotekës Kombëtare.

Toçi thotë se kjo ekspozitë ka si synim të dëshmojë se Shqipëria ka qënë në një komunikim të pandërprerë kulturor dhe historik me këtë hapësirë.

“Nëpërmjet kësaj ekspozite, shpresojmë jo vetëm të qartësohet komunikimi i pandërprerë i Shqipërisë me këtë hapësirë të gjerë kulturore, historike dhe socio-antropologjike, por njëkohësisht, të kontribuohet në vetëdijësimin se trashëgimia jonë jo vetëm duhet promovuar, por edhe duhet interpretuar ashtu sikurse është” përfundon Majlinda Toçi.

E hapur me 18 qershor, “Kujtesa e Mesdheut” mirëpret publikun në ambientet e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë deri më 18 korrik 2025.

The post Koleksionet e rralla në Bibliotekën Kombëtare – Një dëshmi e identitetit mesdhetar appeared first on Gazeta Si.

Tabela e përmasave të mëdha në hyrje të muzeut Arkeologjik të Durrësit ka mbetur njëlloj si tre vjet më parë, kohë kur filluan punimet e restaurimit të tij me një financim 348 milionë lekë nga programi EU4Culture i Bashkimit Europian.

Aty ka ndryshuar tre herë vetëm data e përfundimit të parashikuar të rikonstruksionit. Fillimisht afati i përfundimit të punimeve ishte në nëntor 2023. Më vonë u shty në shkurtit 2024 dhe prillit 2025, dhe tashmë është shtyrë përsëri për fundin e muajit korrik. Po ky nuk është muzeu i vetëm që do ti mbajë dyert e mbyllura për turistët gjatë sezonit veror të këtij viti.

Vonesat disavjeçare në restaurimet e muzeve të Durrësit, i kanë mbajtur larg syve kureshtar të publikut objektet e trashëgimisë kulturore në qytetin antik. Muzeu Arkeologjik, i përuruar për herë të parë në vitin 2003, restaurohet për të dytën herë në 15 vjetët e fundit, dhe vonesat në punime janë të përsëritura.

“Megjithëse interesimi i turistëve të huaj ka ardhur duke u rritur, ne e ndjejmë veten në vështirësi, kur i informojmë ata se Muzeu Arkeologjik më i madh i vendit është i mbyllur,” tha për BIRN Bjordi Xhafa, një udhërrëfyes turistik nga qyteti bregdetar.

“Koha e turit kulturor në Durrës tani nuk i kalon të dy orët, shumë, pasi përveç Muzeut Arkeologjik, edhe Muzeu Etnografik, vazhdon t’i nënshtrohet rikonstruksionit,” shtoi Bjordi.

Sipas udhërrëfyesit te ri, Termat Romake, gjithashtu nuk mund të vizitohen për shkak të punimeve restauruese në Teatrin “Aleksandër Moisiu”.

Monumenti i shekullit të dytë pas erës sonë dhe teatri modern i qytetit bashkëjetojnë që nga viti 1965, kur Termat u zbuluan nga arkeologët në themelet e godinës së teatrit.

Grupet turistike të interesuara për trashëgiminë kulturore të vendit tonë, e vazhdojnë më tej udhëtimin edhe në dy shtete të tjera të Ballkanit Perëndimor – Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut. Sidoqoftë, numri i vizitorëve në Durrësin antik është rritur nga viti.

“Që nga fillimi i  këtij viti Amfiteatri antik dhe Torra Veneciane janë vizituar nga 13,500 turistë vendas dhe të huaj gjithsej,” tha për BIRN drejtori i Qendrës Muzeore, Alban Ramohito.

“Në të dy objektet që vizitohen kundrejt biletës, në këto pesë muaj janë rreth 2,300 vizitorë më shumë se sa e njëjta periudhë e vitit të kaluar,” shtoi ai.

Sipas të njëjtit burim, restaurimi i Muzeut Arkeologjik do të përfundojë, kur të rikrijohet pavijoni i antikitetit në katin e parë të godinës, dhe të krijohet për herë të parë pavijoni i Mesjetës, shumë pak i njohur në historinë e qytetit bregdetar. Kati i sipërm i godinës, do të shërbejë për takime didaktike, ndërsa oborri do të kthehet në një park të vogël arkeologjik, gjithçka e parashikuar në kontratën e restaurimit.

“E gjithë kjo do të kërkojë kohën e vet,” u shpreh  drejtori Ramohito.

Durrësit pritet ti rikthehet edhe godina “Monument kulture”, që njihet si Muzeu Etnografik dhe “Shtëpia e Aleksandër Moisiut”.

“Jemi të kënaqur me cilësinë e punimeve restauruese, të cilat kanë mbërritur në stadin e instalimit të ndriçuesve”, tha për BIRN Alketa Tragaj, drejtore e Qendrës kulturore “Aleksandër Moisiu”.

“Po përgatisim rikthimin e fondit të veprave të artit, objekteve etnografike dhe stendave kushtuar Moisiut,” shtoi Tragaj, duke kujtuar se kur tërmeti i nëntorit 2019 dëmtoi rëndë ndërtesën, gjithçka u strehua në mjediset e teatrit.

Megjithatë, e ardhmja e banesës, e cila i është rikthyer pronarëve të ligjshëm, nuk është vendosur ende.  Drejtuesit e kulturës në Durrës po kërkojnë një zgjidhje optimale për objektin e shekullit të 19-të që ndodhet ngjitur me muret e fortifikimeve mesjetare.

Mungesën e dy muzeve më të mëdhenj të qytetit pritet ta plotësojnë sadopak ekspozitat e hapura vitet e fundit, nga disa specialistë të apasionuar pas historisë së re të qytetit. Brunilda Liçaj, pedagoge në Universitetit “Aleksandër Moisiu” tha për BIRN, se megjithëse i mungon mbështetja financiare, ekspozita “Turistë të përgjuar”, e cila funksionon që nga viti i kaluar në qendër të qytetit ka ngjallur mjaft interesim në grupet e turistëve të huaj.

Materialet dhe intervistat janë përmbledhur në një dokumentar, që mund ti japë një shtysë tjetër vizitave në ekspozitën me objekte të vizitave në  Shqipëri të turistëve që përgjoheshin nga Sigurimi i shtetit. Njëlloj edhe ekspozita private MuzehLab, që është hapur disa vite më parë. Megjithëse këto ekspozita janë të lavdërueshme, operatorët turistikë theksojnë se nuk mund të zëvendësojnë muzetë.

“Por mungesa e përsëritur e dy muzeve më të rëndësishëm për historinë e qytetit antik nuk mund të zëvendësohet lehtë,” tha Bjordi Xhafa./ BIRN

The post Turizëm pa trashëgimi/ BIRN: Durrësi hap sezonin me muze të mbyllur appeared first on Lapsi.al.

Nga Sokol Çunga*– Që nga shek. II para Krishtit, kohë kur pergamena mori përdorim të gjerë si lëndë mbi të cilën mund të shkruhej teksti, e deri në mbizotërimin e letrës si sipërfaqe kryesore e përdorur për shkrimin, pergamena mbeti lëndë shumë e kushtueshme për prodhimin e dokumenteve apo të librit. Kostoja ishte arsyeja kryesore që solli ripërdorimin, apo, siç do ta thoshim me gjuhën e sotshme, riciklimin e pergamenës, por dhe mungesa e lëndës në treg, nga ana tjetër. Shkaqet e tjera të ripëdorimit të pergamenës ishin dhe: përmbajtja tashmë e panevojshme e një libri; gjuha e panjohur; shkrimi i dëmtuar dhe pjesërisht apo tërësisht i palexueshëm; sistem shkrimi i vjetruar; ekzistenca e të paktën një dorëshkrimi tjetër me të njëjtën përmbajtje, etj.

Pergamena e përcaktuar për t’u ripërdorur lagej me qumësht në gjithë sipërfaqen e saj dhe lihej e lagur për një natë. Të nesërmen pudrosej me miell dhe lihej nën një objekt të rëndë, deri sa të thahej, që të qëndronte e tendosur dhe të mos krijonte valëzime. Pas tharjes lëmohej me gur gëlqeror, që të rifitonte bardhësinë e mëparshme. Pikërisht ky veprim i fundit, lëmimi me gurin gëlqeror, është ai që i dha emrin. Fjala palimpsest vjen nga bashkimi i dy fjalëve të greqishtes, πάλιν dhe ψάω, që do të thotë “fërkoj sërish, për së dyti”. Në latinisht është përdorur edhe emërtesa pergamena riscritta, pergamenë e rishkruar.

Mirëpo, për fat të mirë, boja e tekstit të mëparshëm nuk fshihej tërësisht nga pergamena. Mbetej si hije e mjegullt e së shkuarës. Përfytyroni, pra, dy nivele shkrimi, një të vjetër, dhe një të ri. Shtresën e mëparshme të shkrimit në paleografi e quajmë scriptio inferior, pra, shtresë e poshtme, kurse shtresën e mëpasshme e quajmë scriptio posterior, shtresë e mëvonshme. Scriptio inferior zakonisht vetëm sa shquhet me sy të lirë, por jo gjithmonë lexohet qartë. Në shek. XVIII-XIX palimpsestet lexoheshin duke i lyer me kimikate që bënin të dukshëm, për disa orë, shkrimin e mëhershëm, por ishin shkatërrimtare për dokumentin. Me zhvillimin e teknologjisë, palimpsestet filluan të lexohen duke përdorur rrezet ultra-vjollcë e më pas ato infra të kuqe.

Palimpsestet i hasim në dy forma, si një libër i plotë, i gjithi palimpsest, apo si fashikuj të një dorëshkrimi dhe fletë më vete. Nuk dimë sa është numri i fletëve të palimpsesteve në botë, por dimë disa shifra të palimpsesteve që ruhen në bibliotekat më të mëdha të dorëshkrimeve. Kështu, Biblioteka e Manastirit të Shën Katerinës në Malin Sina në Egjipt, më e vjetra bibliotekë e botës funksionale që prej shek. VI, deri sot, ka mbi 160 vëllime në palimpsest, Biblioteka Apostolike e Vatikanit ka mbi 550 syresh, e me radhë.

Nga palimpsestet më të njohura të botës përmendim Codex Ephraemi të Bibliotekësë Kombëtare të Francës, i cili përmban në scriptio inferior tekste të Dhjatës së Re shkruar në shek. V, kurse në scriptio posterior vepra të Shën Efremit, prej nga ka marrë emrin; Codex Nitriensis i Bibliotekës së Londrës, i cili përmban në scriptio inferior Iliadën dhe Dhjatën e Re, kurse në scriptio posterior debatin mes Severit të Antiokisë me Johan Gramatikanin; palimpsestin e Arkimedit të Walters Art Museum në Baltimore, Maryland, i cili përmban në scriptio inferior tekste të ndryshme, mes tyre disa vepra të humbura të Arkimedit kopjuar në shek. VI, dhe në scriptio posterior përmban tekste shërbesash fetare kopjuar më 1229.

Palimpsesti i Arkivës Qëndrore Shtetërore

Dhe vijmë tek palimpsesti ynë, palimpsesti i Arkivit Qendror Shtetëror. Në Fondin “Koleksioni i kodikëve” (Fondi 488) të AQSh, Dosja 14, ndodhet i vetmi palimpsest i njohur në Republikën e Shqipërisë . Kodiku përmban katër dyfletësh, pra, tetë fletë, shkruar në palimpsest. Scriptio inferior është shkruar me stilin e shkrimit njohur si “tipi i Anastasit” dhe daton në shek. X (pas K.), kurse scriptio posterior është shkruar diku në shek. XIII. Teksti i dorëshkrimit është shkruar në gjuhën greke, për të dy rastet.

Në scriptio inferior përmban pjesë të njërës prej ligjëratave të Shën Joan Gojartit “Për profetët dhe mësuesit e rremë”, kurse në scriptio posterior përmban një lavdërim (enkomion) të Shën Gregorit të Nisës për Shën Stefanin, dëshmorin e parë të Kishës. Para mbërritjes së tij në AQSH, dorëshkrimi ka qenë ruajtur në Berat. Mirëpo, a është prodhuar palimpsesti në Berat? Nga mënyra si janë shkruar fletët e tjera të dorëshkrimit, kuptojmë se kodiku është prodhuar shumë larg Beratit, në Italinë e Jugut. Këtë prejardhje e saktëson elementi i dukurisë “yellow wash”, theksimi i titujve të teksteve që përmban kodiku me një ngjyrë të verdhë të tejdukshme, dukuri tipike e dorëshkrimeve shkruar latinisht dhe greqisht në Terra d’Otranto të Italisë së Poshtme. Ndërkaq, zona e Otrantos njihet dhe si vend ku janë prodhuar një numër i madh palimpsestesh e, teksa edhe dorëshkrimi ynë përmban një palimpsest, gjasat janë që të jetë prodhuar atje.

Si ka ardhur dorëshkrimi në Berat? Këtë nuk e dimë. Sidoqoftë, përmes këtij dorëshkrimi vëmë re se Berati dhe Shqipëria e Jugut nuk janë thjesht zona ku qarkullojnë karvanët apo ushtritë që shkojnë nga perëndimi në lindje, dhe anasjelltas, por edhe vende ku qarkullon libri i kohës. E njësoj me librin qarkullojnë historitë, dituria dhe idetë. Të gjitha këto, në vetvete, janë një palimpsest intelektual.

Shënim: Sokol Çunga është historian, përkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Palimpsesti i Arkivit Qendror Shtetëror, i vetmi i Shqipërisë appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI” – Një zbulim i jashtëzakonshëm nga shpellat e San Lázaro, pranë Segovias në Spanjë, hedh dritë të re mbi aftësitë simbolike të Neandertalëve, paraardhësve të njeriut modern.

Arkeologët kanë gjetur në një gur graniti, të njollosur me pigment okër të kuq, gjurmën më të vjetër të njohur deri më sot të një gishti njerëzor, një zbulim që sfidon idetë e mëparshme se neandertalët nuk kishin kapacitete për shprehje simbolike apo artistike.

Ky gur, me gjatësi 21 centimetra, u transportua nga lumi Eresma, rreth 5 kilometra larg, në vendin ku u gjet. Ai nuk mban shenja përdorimi praktik, që tregon se ka pasur një funksion simbolik, ndoshta ritual apo artistik.

Me anë të teknologjive të avancuara si skanimi 3D me lazer dhe mikroskopia elektronike, studiuesit zbuluan në sipërfaqen e gurit gjurmën e qartë të një gishti, e mbuluar me okër të kuq. Përveç kësaj, mbi gur janë të dukshme tri gropëza që i japin përbërjes pamjen e një fytyre njerëzore , dy gropëza simetrike dhe një më e madhe qendrore, me një pikë të vendosur me kujdes mes tyre.

Studimi, i kryer nga një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh nga Universiteti Complutense i Madridit dhe institucione të tjera, tregon se probabiliteti që kjo të jetë rastësi është vetëm 0.31%. Kjo përforcon idenë se neandertalët nuk ishin krijesa të thjeshta, por kishin aftësi për shprehje simbolike, që mund të konsiderohen si fillimi i artit njerëzor.

Ky zbulim, botuar së fundmi në revistën shkencore Archaeological and Anthropological Sciences, shton dëshmi të reja mbi ndërgjegjen dhe kreativitetin e neandertalëve, duke shtyrë përpara kuptimin tonë për historinë e hershme të njerëzimit.

The post Arkeologët zbulojnë gjurmën 43 mijë vjeçare të gishtit të Neandertalit appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “Si”– Një premtim i kryeministrit Edi Rama ka nxitur një sërë polemikash, pikëpyetjesh dhe kontestimesh lidhur me disa ndërhyrje që po ndodhin në burgun e Spaçit.

Fillimisht në media u raportua se ndërhyrjet lidheshin me realizimin e një filmi artistik me regjisor Namik Ajazin dhe skenarist, shkrimtarin Visar Zhiti, një projekt i propozuar ky kohë më parë në zyrën e Ramës. 

Por një tabelë punimesh në atë zonë ka ngritur dyshimet e shoqërisë civile.

Në tabelë, rezulton se investitor i projektit është Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore në një afat punimesh prej 8 javësh. Por qëllimi i punimeve dhe arsyeja ende nuk janë të ditura plotësisht. Kjo ka ngritur dhe pikëpyetjet e shumë individëve të ndryshëm të cilët kanë kërkuar të pezullohen punimet deri në një qartësim të rrethanave.

Kësaj pakënaqësie, veç të ish-burgosurve i janë bashkuar edhe organizata të ndryshme të shoqërisë civile dhe po ashtu shoqata të përndjekurish të cilët akuzojnë se ndërhyrjet kanë si qëllim prishjen e autenticitetit të godinës së burgut me tendencën për ta zbukuruar realitetin e dikurshëm të këtij burgu famëkeq.

Zenel Drangu, kryetar i shoqatës së të përndjekurve politikë të Shkodrës, Fatos Lubonja, ish vuajtës në burgun e Spaçit , aktivisti Arnen Sula, e madje dhe vetë Visar Zhiti, janë disa nga zërat kundër këtij projekti.

Zhiti thotë për GazetaSi.al se ka kërkuar të xhirohet një film në burgun e Spaçit, të cilin e ka shkruar vetë si mision për të kujtuar vitet e dënimit atje.

“Kam shkruar një skenar filmi artistik për burgun e Spaçit dhe revoltën atje nja tre vjet më parë. Regjisori Namik Ajazi e ndjen si mision xhirimin e tij. Te dy jemi ish të burgosur politikë. Dëshira është që edhe piktori i filmit të ishte një ish i burgosur si ne, edhe në role do te donim kishte ish të burgosur, nga ne që jemi ende gjallë. Kjo do ta bënte filmin te veçantë në botë.Kaq persa me takon mua”

Ndërkaq, Zhiti shton se si ish i burgosur ka kërkuar disa herë kthimin në muze të burgut duke ndërhyrë aq sa mundet të kthehet në gjendjen dhe formën që ka qenë. Dhe thekson se nuk ka asnjë dijeni për punimet që po kryhen aktualisht dhe se filmi ende nuk ka asnjë mbështetje nga shteti shqiptar.

“Ndërkaq burgu i Spaçit është shkatërruar. Është kërkuar nga shoqata e individëve që burgu i Spaçit të kthehet në muze… kjo është punë e qeverisë, e institucioneve të saj, i specialistëve dhe komisioneve, i projekteve dhe nuk jam pyetur dhe s’kam parë ndonje projekt se si do të bëhet.

Unë si ish i burgosur atje u bashkohem të gjithë të burgosurve politike, që Spaçi të bëhet siç ishte. Sa e mundur është s’e di.  Dhe të bëhet muze jo për shkak të filmit, por sepse duhet për kujtesën kolektive, etj, etj, dhe producentet e filmit do të shfrytëzojnë mundësinë e xhirimin në një mjedis autentik. Filmi deri me tani s’ka asnjë mbeshtetje financiare nga Shteti”- përfundon ai.

Burime pranë GazetaSi.al  thonë se firma aktuale që po kryen punimet, ka devijuar nga projekti paraprak, duke shtuar elementë të cilët nuk përputhen me atë çfarë ka qënë burgu i Spaçit dikur.

Gjithashtu po këto burime garantojnë se burgu i Spaçit do të restaurohet duke iu referuar godinës së dikurshme dhe duke ruajtur pa asnjë ndërhyrje shtesë, autenticitetin e zonës.

Por pas disa dështimeve rradhazi në tenderin për restaurimin e Spaçit, duket sikur Burgu famëkeq nuk pranon ndërhyrje të cilat në një mënyrë ose tjetër, tentojnë të zbehin sapak tmerrin e asaj godine.

Fati i saj tashmë nuk lidhet vetëm me ata të cilët  vuajtën denimet ç’njerëzore, por dhe vetë godinën fizike, e cila ashtu e errët dhe plot zymtësi, ndoshta kujton më shumë se sa e mveshur me bojëra dhe suva.

The post Si dhe kush po ndërton në Spaç appeared first on Gazeta Si.

Gazeta ‘SI”– Një studim i fundit i realizuar në kuadër të projektit “Heritage is our brand” (Trashëgimia është Marka Jonë), i financuar nga Bashkimi Evropian, sjell një tablo komplekse për marrëdhënien e të rinjve shqiptarë me trashëgiminë jomateriale.

Pyetësori u zhvillua me mbi 1,000 të rinj të moshës 16-33 vjeç, nga të gjitha qarqet e Shqipërisë dhe nga 11 shtete të diasporës shqiptare.

Angazhim i lartë, por me boshllëqe njohurish

Rezultatet e pyetësorit tregojnë se 95% e të rinjve shfaqin interes dhe angazhim për ruajtjen e trashëgimisë jomateriale. Megjithatë, gati gjysma e tyre nuk arrijnë të bëjnë dallimin mes trashëgimisë materiale dhe asaj jomateriale.

Vendndodhje arkeologjike janë përfshirë gabimisht në këtë kategori nga shumë prej të anketuarve, çka flet për një mungesë të theksuar edukimi.

Vetëm 58.7% e të anketuarve njohën siç duhet të gjitha kategoritë e trashëgimisë jomateriale, ndërsa 41.3% dhanë përkufizime të pasakta. Kjo tregon për një nevojë të madhe për ndërgjegjësim dhe edukim më të gjerë në sistemin arsimor.

Shumica e të rinjve kërkojnë përfshirje më të thelluar të trashëgimisë në kurrikulat shkollore, por në praktikë marrja pjesë në aktivitete kulturore është ende e kufizuar. Familja dhe ngjarjet lokale mbeten burimet kryesore për trashëgiminë, ndërsa platformat virtuale dhe rrjetet sociale përdoren gjithnjë e më tepër si mjete për njohje dhe promovim.

Xhubleta dhe Transhumanca: Pasuri të UNESCO-s, por pak të njohura

Një tjetër gjetje shqetësuese është mungesa e njohurive për elementët e trashëgimisë që tashmë janë pjesë e listës së UNESCO-s. Ndërsa K’cimi i Tropojës dhe Isopolifonia janë relativisht të njohura, Xhubleta dhe Transhumanca mbeten në hije madje edhe në zonat ku ato janë praktikuar historikisht.

Në përqindje, këngët dhe vallet tradicionale njihen nga 64% e të rinjve, dialektet nga 58%, përrallat dhe legjendat nga 51%, ndërsa artizanati nga vetëm 27%.

Një projekt i ri për të rikthyer trashëgiminë në qendër të vëmendjes

Pikërisht në këtë sfond, DMO Albania në bashkëpunim me EU Policy Hub kanë nisur një projekt të ri dyvjeçar, gjithashtu të financuar nga Bashkimi Evropian, nën titullin “Trashëgimia është marka jonë”.

I nisur më 14 janar 2025 dhe në vazhdim deri më 14 janar 2027, projekti synon të ruajë dhe promovojë trashëgiminë jomateriale shqiptare përmes tregimit, produkteve artistike dhe edukimit të të rinjve.

Projekti do të përfshijë rrjetëzim mes aktorëve të ndryshëm, platforma arsimore dhe virtuale, aktivitete të të mësuarit nga kolegët si dhe shkëmbime me praktika të ngjashme në vendet e tjera evropiane.

Mesazhi që ky projekt synon të përcjellë është i qartë: trashëgimia është marka jonë dhe duhet ta ruajmë me krenari.

Për një trashëgimi të gjallë, jo vetëm të dokumentuar

Trashëgimia kulturore, veçanërisht ajo jomateriale, luan një rol të pazëvendësueshëm në ruajtjen e identitetit dhe kuptimin e vazhdimësisë kulturore të shoqërive. Në këtë kategori përfshihen këngët, vallet, dialektet, artizanati, ritualet dhe praktikat shpirtërore, të cilat nuk ruhen në muze, por në vetë jetën dhe kujtesën e komuniteteve.

Ndërsa Shqipëria avancon drejt anëtarësimit në Bashkimin Europian, nevoja për të ruajtur trashëgiminë në mënyrë autentike bëhet më e rëndësishme se kurrë. Në përputhje me moton e BE-së “Të Bashkuar në Diversitet”, kjo trashëgimi duhet të jetë jo vetëm krenari kombëtare, por edhe kontribuese në mozaikun kulturor europian.

Ligji nr. 27/2018 për Trashëgiminë dhe Muzetë ka krijuar një bazë të qartë ligjore për mbrojtjen e kësaj trashëgimie. Por përtej ligjit, është pjesëmarrja aktive e komuniteteve e sidomos e brezit të ri ajo që e bën trashëgiminë të gjallë dhe të qëndrueshme.

The post Trashëgimia jomateriale, një thesar në rrezik/ Rinia shqiptare e interesuar, por pa njohuri appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– Në koleksionet historike të Arkivit Qendror Shtetëror, në Fondin “Athanas Tashko”, patriotit të shquar, në dosjen nr. 54, ruhet një dokument i përveçëm: një rrotull pergamene shkruar etiopisht. Veç tekstit, dokumenti përmban edhe dekore të përveçme.

Po se ç’është ky dokument, dhe çfarë përmbajtjeje ka, e shpjegon për Gazetasi.al studiuesi dhe arkivisti Sokol Çunga.

“Në institucionin tonë dhe, me sa dimë, në Shqipëri nuk kemi specialistë të gjuhës dhe llojit të këtij dokumenti. Rrotulla e Fondit “Athanas Tashko” është një shirit pergamene shkruar në dialektin ge’ez të etiopishtes, që është gjuha liturgjike për të krishterët e vendit. Objekti është një talizman, ose, thënë ndryshe, hajmali. E quajmë “rrotull” sepse, pavarësisht mënyrës si ruhet sot, në çastin e prodhimit të vet ka qenë ruajtur duke u mbështjellë rreth vetes”

Ky talizman shpjegon Çunga, është krijuar si një formë hajmalie për të mbajtur larg të keqen.

“Ky talizman, siç dhe ndodh natyrshëm, është prodhuar për të ruajtur mbajtësin e tij nga e keqja, për të larguar demonët dhe për t’i dhënë shëndet e begati. Siç thamë më sipër, nuk jemi në gjendje të lexojmë shkrimin, për të kuptuar nëse ky talizman lidhet me zotëruesin e tij të fundit, para ardhjes në arkiv, Athanas Tashkon, apo me dikë tjetër”

Origjina e talizmanit është mistike. Thuhet se daton para përmbytjes se Arkës së Noes, kjo sipas një versioni të parë.

“Sipas traditës, arti i talizmaneve nuk ka natyrë njerëzore. Është veprim me përmbajtje mistike, i riprodhuar besnikërisht, që prej çastit të parë ku iu zbulua njeriut. Nuk ka vetëm një variant që rrëfen mënyrën se si mbërriti kjo traditë tek njeriu. Për dikë, kjo ndodhi në periudhën përpara përmbytjes dhe Arkës së Noes dhe shkaktar i kësaj u bë demoni Azaziel. Për të tjerë, vetë Zoti ia zbuloi këtë të fshehtë Abrahamit dhe Solomonit.

Sipas traditës së parë, disa nga bijtë e Setit, djalit të tretë të Adamit dhe Evës, u tunduan nga Azazieli, zbritën nga Mali i Shenjtë, ku kishin shkuar për të agjëruar dhe për t’u lutur, dhe u martuan me vajzat e Kainit, vëllavrasësit. Kështu, të fshehtat qiellore që bijtë e Setit kishin mësuar nga jeta e tyre në praninë e engjëjve, zbritën tek njerëzit e shthurur. Deri në atë kohë vetëm engjëjt dinin të shkruanin me bojë të zezë dhe të kuqe, vetëm ata dinin si të ftonin djajtë dhe t’i largonin ata, apo si të thërrisnin emrat e fshehtë të Zotit”- shpjegon ai.

Po ashtu shton Çunga , ekziston edhe një traditë e dytë shpjegon ai e cila ka lidhje më islamin.

“Kurse sipas traditës së dytë, kjo njohuri e përveçme zbriti mes vdekatarëve prej Solomonit, të cilit vetë Kryeengjëlli Mikael i dha një unazë, në të cilën ishte gdhendur një emër i fshehtë. Prej kësaj unaze buronte pushteti për të qeverisur gjithë djajtë dhe forcat e nëndheshme, të cilat Solomoni i përdori për të ndërtuar në Jerusalem tempullin që mori dhe emrin e tij.

Nuk ekziston një datë konkrete se kur filloi të përdorej kjo lloj “magjie e bardhë” në Etiopi. Studiuesit mëtojnë se etiopasit e morën traditën e talizmaneve prej persëve dhe islamit. Prodhuesit e këtyre objekteve quhen dabtara, persona të cilët kryejnë funksionin e kopistëve dhe zakonisht janë klerikë të pa shuguruar. Në parantezë, shtojmë se Etiopia shquhet për pasurinë librore në formë dorëshkrimi, dhe është atdheu i disa prej kopjeve më të hershme të Biblës”

Talizmanët si figura magjike janë krijuar si mburojë ndaj të zotit të saj thotë studiuesi Çunga , çka shpjegon se koha e jetës së tyre është e njëjtë me atë të mbajtësit të tyre. Ruajtja e tyre në arkivin shqiptar vjen si kurizoitet dhe dëshirë për të mësuar më shumë për to çka e shtyu edhe ruajtësin  Athanas Tashko.  

“Përmbledhja më e hershme e formulave magjike dhe emrave të shenjtë, të fshehtë për njerëzit, daton në shek. XIV (pas K.). Ndërkaq, talizmanet më të hershme etiopase datojnë në shek. XVII. Arsyeja dikton se këto objekte, duke qenë se prodhohen për përdorim vetjak, nuk ruhen më gjatë se koha fizike së cilës i referohen. Pasi kryejnë efektin, pra, shërimin nga sëmundja, dëbimin e demonëve apo ruajtjen nga e keqja gjatë një periudhe të jetës, rrotullat nuk janë më të dobishme për zotëruesin e tyre. Është thjesht kureshtja e jovendasve, si në rastin tonë, e Athanas Tashkos, që i ruan ato”

Çunga paraqet edhe detajet se çfarë përmban talizmani i ruajtur në Drejtorinë e arkivave shqiptare.

“Talizmani ynë është një shirit pergamene 211 cm i gjatë dhe 12 cm i gjerë, i prodhuar prej dy fletëve me përmasa 138 dhe 73 cm të qepura me njëra tjetrën. Shkrimi është punuar me bojë të zezë, që herë pas here merr nuanca kafe, dhe bojë të kuqe. Tekstin e hasim vetëm nga njëra anë, nga ana e brendshme e pergamenës. Talizmani përmban, po ashtu, dhe 5 imazhe. Ndonëse figurat në skicimin e tyre nuk ruajnë gjithmonë simetrinë dhe nuk janë punuar me parime sistematike, ngjyrat janë aplikuar në mënyrë harmonike.

Imazhi i parë, ai që hap talizmanin, paraqet disa figura të lidhura me njëra tjetrën. Pesë fytyra njerëzore, dy prej të cilave me një trekëndësh dallues përsipër. Në dy anët e ansamblit të fytyrave, punuar pothuaj në akse simetrike horizontale dhe vertikale, paraqiten katër figura me pamje të përbindshme, me gjasë, demonë ose krijesa që evokojnë demonët.

Imazhi i dytë është një ansambël prej tri skenash. Lart dhe poshtë paraqitet nga një engjëll, kurse në qendër përsëriten pesë fytyrat, si në imazhin e parë, dy prej të cilave ruajnë sërish trekëndëshat mbi kokë.

Imazhi i tretë mbyll talizmanin dhe shërben si vulosje e tekstit. Mund të interpretohet në dy mënyra. Sipas një varianti, paraqet një engjëll në qendër të një kryqi, i cili i brendashkruhet një ylli me dymbëdhjetë cepa. Sipas një varianti tjetër, personi në qendër të figurës është demon i kapur nga rrjetat e Solomonit, kur ky mësoi të nënshtronte demonët

Nuk dimë nëse talizmani vijon të bartë fuqinë e tij mbrojtëse. Nga objekt që ofron ruajtje, talizmani sot është objekt i ruajtur prej arkivit, teksa kjo është detyra jonë: ta ruajmë lëndën dokumentare dhe t’ia shërbejmë publikut” mbyll shpjegimin studiuesi Sokol Çunga

Fondet e Arkivit Qendror Shtetëror nuk ruajnë vetëm dokumente të prodhuara nga veprimtaria institucionale apo njerëzore, por edhe dokumente të prodhuara për të na ruajtur. I tillë është rasti i talizmanit që ruhet në fondin personal të patriotit Athanas Tashko. Misteret e talizmanit shkruar në dialektin ge-ez të etiopishtes nuk munden  të zgjidhen ende dhe sot.

The post Talizmani etiopisht i Athanas Tashkos -Dokumenti i rrallë mistik që ruhet në arkivën e shtetit shqiptar appeared first on Gazeta Si.

Nga Gazeta “SI”– I ndërtuar në shekujt XVII-XVIII, Hamami i Durrësit, një nga monumentet më të rralla të trashëgimisë osmane në Shqipëri, ka rihapur dyert për publikun pas një restaurimi të thelluar, që synon jo vetëm ruajtjen arkitekturore por edhe rijetësimin e tij si qendër kulturore bashkëkohore.

Kjo godinë historike, me statusin Monument Kulture i Kategorisë I, pësoi dëmtime të konsiderueshme gjatë tërmetit të 26 nëntorit 2019, por falë ndërhyrjes së programit “EU4Culture”, financuar nga Bashkimi Europian dhe zbatuar nga UNOPS në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, Hamami ka rifituar dinjitetin e tij historik dhe funksional.

Restaurimi përfshiu punime në strukturat mbajtëse, fasadat dhe sipërfaqet e brendshme, por më e rëndësishmja është shtesa e komponentëve interpretues digjitalë që e kthejnë këtë banjë osmane në një hapësirë të gjallë, edukative dhe ndërvepruese për publikun. “EU4Culture” ka synuar të shpëtojë e restaurojë objekte të trashëgimisë kulturore në të gjithë zonën e prekur nga tërmeti, ndër to edhe Hamamin e Durrësit, një nga vetëm pak shembujt e mbijetuar të arkitekturës publike të shekullit të 18-të.

Ndodhur në juglindje të qytetit mesjetar, Hamami paraqet një shembull të pastër të arkitekturës osmane, me qendër një sallë të mbuluar nga një kupolë sferike, që ngrihet deri në 5.8 metra lartësi dhe me 12 dritare të vogla për ndriçim natyror.

Sistemi i ngrohjes me avull përmes tubacioneve qeramike, që nisej nga furra në pjesën e pasme të ndërtesës, tregon për një teknologji të avancuar për kohën. Kjo godinë ka qenë e dëmtuar edhe më parë dhe është rikonstruktuar në vitin 1980, por ndërhyrja e fundit ka pasur një qasje më të kujdesshme ndaj autenticitetit të saj arkitektonik dhe historik.

Projekti parashikoi edhe vendosjen e pajisjeve interpretative si panele informuese, struktura të fërkimit prej tunxhi, mjete ndërvepruese që lidhin historinë e Hamamit me atë të banjave të tjera osmane në Shqipëri dhe rajon. Në faqen zyrtare të programit “EU4Culture” theksohet se rehabilitimi i këtij objekti është pjesë e qasjes së ashtuquajtur “trashëgimi e lidhur”, që synon të përfshijë vizitorin jo vetëm vizualisht, por edhe përmes përvojës së zgjeruar të dijes dhe ndjesisë.

Përveç punimeve të brendshme, janë vendosur sisteme të reja elektrike, ndriçim funksional dhe dekorativ, masa sigurie dhe mbikëqyrjeje, si dhe janë integruar shërbime të tjera ndihmëse që e lidhin Hamamin me pika të tjera të rëndësishme të trashëgimisë urbane si Torra Veneciane.

Rehabilitimi është menduar jo vetëm për të shpëtuar një objekt historik, por për ta kthyer atë në një destinacion tërheqës për turizmin kulturor, duke nxitur një model të qëndrueshëm zhvillimi që bashkon ruajtjen e identitetit historik me teknologjitë e reja dhe përfshirjen aktive të komunitetit dhe vizitorëve.

Sot, Hamami i Durrësit nuk është më një ndërtesë e heshtur e së shkuarës, por një hapësirë që flet me gjuhën e kohës, një udhëtim ndijor në historinë e jetës publike osmane dhe një ftesë për ta përjetuar trashëgiminë jo si relike, por si përvojë të gjallë.

The post Hamami 300-vjeçar i Durrësit, rihapet për vizitorët appeared first on Gazeta Si.