Në një zbulim të ri e të rëndësishëm që zgjati pothuajse një dekadë, studiuesit në Shkollën Mjekësore të Harvardit thonë se kanë gjetur një çelës që mund të zbulojë shumë nga misteret e sëmundjes së Alzheimerit dhe plakjes së trurit: metali i thjeshtë i litiumit.
Litiumi njihet më së miri në mjekësi si një stabilizues i humorit që u jepet njerëzve që kanë çrregullim bipolar dhe depresion. Ai u miratua nga Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Barnave në vitin 1970, por u përdor nga mjekët për të trajtuar çrregullimet e humorit për gati një shekull më parë.
Tani, për herë të parë, studiuesit kanë treguar se litiumi është i pranishëm natyrshëm në trup në sasi të vogla dhe se qelizat e kërkojnë atë për të funksionuar normalisht, ashtu si vitamina C ose hekuri. Ai gjithashtu duket se luan një rol kritik në ruajtjen e shëndetit të trurit.
Në eksperimentet e publikuara në Nature, shkencëtarët treguan se ulja e sasisë së litiumit në dietën e minjve bëri që truri i tyre të pësonte inflamacion dhe ndryshime që lidhen me plakjen e përshpejtuar.
Te minjtë që ishin kryqëzuar për të pasur të njëjtat ndryshime në tru si pacientët me Alzheimer, dieta e varfër me litium nxiti pllakëzimin e disa proteinave që krijojnë ngatërresa në tru dhe humbje të kujtesës.
Ruajtja e niveleve të litiumit i mbrojti minjtë nga ndryshimet e trurit që lidhen me Alzheimerin. Ata u dhanë minjve orotorat litiumi dhe ata rifituan aftësinë për të gjetur rrugën në labirinte dhe identifikuar sende të reja.
Sigurisht, kjo nuk do të thotë që njerëzit duhet të marrin suplemente litiumi, thonë shkencëtarët sepse duhet gjetur doza e duhur për njerëzit.
Pacientët që marrin doza litiumi të cilat janë më të larta sesa dozat e përdorura në studim, mund të pësojnë helmim të tiroides ose veshkës. Sasia normale e litiumit në organizëm dhe përqendrimet që ata u dhanë minjve janë të vogla, rreth 1000 herë më shumë sesa doza e rekomanduar për çrregullimin bipolar.
Nëse kërkimet e mëtejshme do të mbështesin rezultatet premtuese të studimit, mund të ketë trajtime të reja dhe analiza diagnostikuese për Alzheimerin.
Mos e provoni këtë në shtëpi
NĂ« formĂ«n e tij natyrale, litiumi Ă«shtĂ« njĂ« element, njĂ« metal i butĂ«, i bardhĂ« argjendtĂ« qĂ« kombinohet lehtĂ«sisht me elementĂ« tĂ« tjerĂ« pĂ«r tĂ« formuar komponime dhe kripĂ«ra. ĂshtĂ« i pranishĂ«m natyrshĂ«m nĂ« mjedis, duke pĂ«rfshirĂ« ushqimin dhe ujin.
Shkencëtarët nuk e kanë ditur kurrë plotësisht se si funksionon për të përmirësuar humorin, vetëm se e bën.
Megjithatë, njerëzit që marrin doza litiumi me recetë, të cilat ishin shumë më të larta se dozat e përdorura në studimin e ri, ndonjëherë mund të zhvillojnë toksicitet të tiroides ose veshkave.
Nga Gazeta Si- Klodian Matija mbërriti në Itali 27 vjet më parë nga Shqipëria. Ai zbarkoi në bregdetin italian nga një gomone kur ishte vetëm 16 vjeç.
âMe mua, kishte shumĂ« nga bashkatdhetarĂ«t e miâ, tregon ai, dhe e bĂ«n kĂ«tĂ« me shumĂ« kĂ«naqĂ«si, sepse, siç i pĂ«lqen tĂ« theksojĂ«, ânuk kam aspak turp pĂ«r aventurĂ«n timeâ.
Sot, në moshën 43 vjeç, ai është presidenti i parë i Rotary-t i lindur jashtë Italisë, duke drejtuar Klubin Rotary Cesenatico Mare, një shoqatë e Rotary International, organizatë ndërkombëtare e klubeve të shërbimit të dedikuara për të ndihmuar komunitetet lokale dhe globale përmes aktiviteteve vullnetare dhe projekteve të shërbimit.
Klubet Rotary, si ai në Cesenatico Mare, përbëhen nga profesionistë dhe udhëheqës të komunitetit të cilët janë të përkushtuar për të dhuruar kohën, aftësitë dhe burimet e tyre për të përmirësuar jetën e të tjerëve.
Me origjinë nga Lezha, ai filloi të punonte në Pistoia, Toskanë, duke bërë shumë punë: nga shpërndarja e fletëpalosjeve e deri te montues. Pastaj hyri në industrinë e hotelerisë, ku gjeti rrugën e tij.
âDy vitet e para nĂ« njĂ« hotel, pastaj nĂ« vitin 2013 shkova nĂ« Bellaria, ku njĂ« familje italiane mĂ« mirĂ«priti dhe mĂ« lejoi tĂ« rritesha dhe tĂ« piqesha pĂ«rmes pĂ«rvojave tĂ« ndryshme profesionaleâ, thotĂ« ai.
Matija tani flet pesĂ« gjuhĂ« dhe Ă«shtĂ« presidenti i parĂ« shqiptar i klubit Rotary nĂ« Itali. Ai i tregon Il Resto del Carlino-s pĂ«r projektet e tij: i pari Ă«shtĂ« âFestivali i MiqĂ«sisĂ«â, i planifikuar pĂ«r 6 gusht. MĂ« 26 gusht, mbrĂ«mja Rotary do tĂ« mbahet nĂ« Hipodromin e CesenĂ«s me klube nga zona qendrore e RomagnĂ«s.
Ai nuk e kufizon veten vetëm në verë, duke parashikuar edhe projekte të vjeshtës.
Projekte të tjera në vazhdim janë konfirmuar, duke përfshirë mbështetjen për spitalin Cesenatico për blerjen e një makine me ultratinguj, iniciativa në favor të të rinjve me fibrozë cistike dhe Grantin Global në favor të Casa Rozalba në Shqipëri.
Nga Gazeta Si- Vendim i BE-sĂ« qĂ« ndalon planet e emigracionit tĂ« Melonit me ShqipĂ«rinĂ« mund tĂ« bĂ«jĂ« qĂ« marrĂ«veshja tĂ« rezultojĂ« njĂ« dĂ«shtim, sipas medias gjermane âFrankfurter Allgemeine Zeitungâ, qĂ« i ka kushtuar njĂ« shkrim tĂ« gjatĂ« qendrĂ«s italiane tĂ« trajtimit tĂ« emigrantĂ«ve nĂ« GjadĂ«r.
 Sipas FAZ, kostot e larta të kampeve ekstraterritoriale po bëhen një barrë për kryeministren italiane.
Gazetari Matthias Rub shkruan se kampi italian i depërtimit në Gjadër ka një kapacitet prej 144 shtretërish, por aktualisht strehon vetëm 27 burra.
113 punonjĂ«s tĂ« kompanisĂ« operative janĂ« vendosur pĂ«r tâi ndihmuar ata, pĂ«rfshirĂ« personel mjekĂ«sor, ekspertĂ« ligjorĂ« dhe ndĂ«rmjetĂ«s kulturorĂ«. PĂ«rveç kĂ«saj, ka oficerĂ« policie, karabinierĂ« dhe zyrtarĂ« tĂ« emigracionit. Kampi i dytĂ« i ItalisĂ« nĂ« ShqipĂ«ri  qendra fillestare e pritjes nĂ« portin e ShĂ«ngjinit, me njĂ« kapacitet prej 880 personash, ka qenĂ« praktikisht bosh qĂ« kur dy kampet u hapĂ«n nĂ« tetor 2024.
Avokati i Popullit për të burgosurit e qytetit të Romës dhe rajonit të Lacios, të cilës i përkasin dy kampet, pati mundësi të vizitonte për herë të parë mjediset ekstraterritoriale javën e kaluar dhe të zhvillonte intervista me azilkërkuesit e vendosur atje. Raportet e vizitës së tyre në median italiane ofrojnë njohuri të reja mbi rutinën e përditshme të dy mjediseve.
Lista e âvendeve tĂ« sigurtaâ tĂ« origjinĂ«s nuk Ă«shtĂ« mĂ« e vlefshme
Burrat qĂ« ndodhen aktualisht nĂ« kampin GjadĂ«r janĂ« kryesisht nga Algjeria, Gana, Senegali, India dhe Pakistani. Tre vendet afrikane janĂ« nĂ« listĂ«n e 19 vendeve tĂ« origjinĂ«s tĂ« klasifikuara si âtĂ« sigurtaâ nga qeveria nĂ« RomĂ«, ndĂ«rsa dy vendet aziatike nuk janĂ«.
Por me vendimin e GjykatĂ«s sĂ« DrejtĂ«sisĂ« tĂ« Bashkimit Evropian (GJED) tĂ« premten, lista e âvendeve tĂ« sigurtaâ e hartuar nga qeveria nĂ« RomĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« e vlefshme. GjyqtarĂ«t nĂ« Luksemburg vendosĂ«n qĂ« njĂ« vend origjine mund tĂ« klasifikohet si âi sigurtâ vetĂ«m nĂ«se kjo vlen pĂ«r tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«t e atij shteti. Ata gjithashtu kĂ«rkuan qĂ« kriteret pĂ«r klasifikimin si âvend i sigurtâ tĂ« jenĂ« transparente dhe kĂ«shtu âtĂ« paprekshme nga gjykataâ. Plani pĂ«r deportimet nĂ« vendet e sigurta tĂ« origjinĂ«s pas njĂ« procedure tĂ« pĂ«rshpejtuar tĂ« azilit nĂ« kampet ekstraterritoriale nĂ« ShqipĂ«ri, i miratuar nga Kryeministrja Georgia Meloni nĂ« nĂ«ntor 2023, Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« kĂ«shtu nĂ«n njĂ« ndalesĂ« pĂ«rfundimtare gjyqĂ«sore pĂ«r momentin.
Kampet e emigrantëve në Shqipëri e kanë reflektuar këtë realitet ligjor për muaj të tërë. Gjykatat italiane e kishin konsideruar transferimin e emigrantëve (meshkuj, të rritur) me varkë nga Mesdheu direkt në Shqipëri si shkelje të ligjit të BE-së për azilin dhe urdhëruan transferimin e tyre në mjedise në Itali.
Media gjermane shkruan se arsyeja e vetme pse disa emigrantë janë strehuar në Gjadër është sepse, që nga prilli, ai është përdorur si një kamp konvencional deportimi për azilkërkuesit, kërkesat e të cilëve u refuzuan sipas procedurave të rregullta të Italisë.
âPas vizitĂ«s sĂ« tyre, avokatĂ«t e popullit nuk gjetĂ«n asnjĂ« tĂ« metĂ« nĂ« kushtet nĂ« GjadĂ«r, i ndĂ«rtuar nĂ« vendin e njĂ« ish-aeroporti ushtarak. PĂ«rkundrazi. MegjithatĂ«, ata vunĂ« re se ka kapacitet tĂ« mjaftueshĂ«m nĂ« kampet ekzistuese tĂ« deportimit tĂ« ItalisĂ« dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye njĂ« strukturĂ« shtesĂ« nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« e panevojshmeâ, shkruan FAZ.
Kostoja e funksionimit tĂ« kampeve nĂ« ShqipĂ«ri, fillimisht e kufizuar nĂ« 5 vjet, vlerĂ«sohet tĂ« jetĂ« midis 850 milionĂ« dhe 1 miliard euro. Kampet janĂ« âskandali mĂ« i shtrenjtĂ« i viteve tĂ« funditâ, tha ish-kryeministri Matteo Renzi i partisĂ« liberale tĂ« opozitĂ«s âItalia Vivaâ.
âKostot e jashtĂ«zakonshme tĂ« kampeve nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« njĂ« barrĂ« politike pĂ«r Meloninâ, thotĂ« FAZ.
Ndërkohë, Meloni po punon në shtyllën e dytë, shumë më të suksesshme të politikës së saj të Emigracionit. Në vizita të paparalajmëruara më parë, ajo u takua me Presidentin Kais Saied në Tunizi javën e kaluar dhe më pas me Presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan dhe Kryeministrin libian Abdul Hamid Dbeiba në Stamboll. Të dy takimet u përqendruan në intensifikimin e mëtejshëm të bashkëpunimit në luftën kundër trafikimit të qenieve njerëzore, i cili ka kontribuar ndjeshëm në rënien e mbërritjeve të emigrantëve në Itali këtë vit dhe vitin e kaluar.
SĂ« fundmi, Roma shpreson qĂ« paketa pĂ«r njĂ« sistem tĂ« ri tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« azilit tĂ« BE-sĂ« do tĂ« hyjĂ« nĂ« fuqi mĂ« shpejt, jo siç ishte planifikuar nĂ« qershor 2026. Ai synon tâu japĂ« shteteve anĂ«tare mĂ« shumĂ« mundĂ«si pĂ«r procedura tĂ« pĂ«rshpejtuara tĂ« azilit, futjen e njĂ« liste tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« vendeve tĂ« sigurta tĂ« origjinĂ«s dhe kthime mĂ« tĂ« shpejta.
Nga Gazeta Si- Katër të rinj janë arrestuar nga policia dhe një 17-vjeçar është shpallur në kërkim pasi dyshohet se të rinjtë kanë kryer marrëdhënie seksuale me një 15 vjeçare.
Nga Gazeta Si- Zjarri në zonën e Poliçanit në Berat vijon të jetë aktiv në zonën e pyllit, por larg Kombinatit të Armëve.
Sipas burimeve, zjarri në zonën pranë uzinës është shuar, ndërsa po punohet për të fikur plotësisht pjesën e mbetur të pyllit me shkurre.
Ndërkohë, sipas policisë, autori i zjarrvënies është një 63-vjeçar, banor i zonës, person me probleme të shëndetit mendor.
Zjarri që ra mesditën e djeshme ishte brenda territorit të uzinës së armëve, një zonë e cila është rreptësisht e ndaluar dhe ku nuk lejohen civilë apo media pa autorizimin përkatës.
Sipas drejtuesve të uzinës, mësohet se hidrantët e uzinës nuk funksiononin dhe nuk kishin ujë. Mjetet zjarrfikëse furnizoheshin me ujë duke shkuar në qytet, gjë që e vështirësoi punën për shuarjen në kohë të zjarrit.
E pĂ«rditshmja franceze âLe Figaroâ e ka renditur ShqipĂ«rinĂ« mes pesĂ« destinacioneve kulturore mĂ« tĂ« mira pĂ«r tĂ« vizituar nĂ« njĂ« udhĂ«tim tĂ« organizuar.
Nga kryeqyteti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës te thesaret e Rilindjes Italiane, duke përfshirë Vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në Shqipëri, keto destinacione ofrojne nje nderthurje te peizazhit me kulturen.
Shqipëria dhe thesaret e UNESCO-s
ShqipĂ«ria, njĂ« perlĂ« e vĂ«rtetĂ« e fshehur e Ballkanit, joshĂ«se me pasurinĂ« e historisĂ« sĂ« saj dhe diversitetin e peizazheve tĂ« saj. Nga Tirana nĂ« GjirokastĂ«r, nĂ«pĂ«rmjet Beratit dhe Butrintit, ky udhĂ«tim ju çon nĂ« gjurmĂ«t e qytetĂ«rimeve qĂ« kanĂ« lĂ«nĂ« gjurmĂ« nĂ« kĂ«to toka: ilirĂ«t, grekĂ«t, romakĂ«t dhe osmanĂ«tâ, thuhet nĂ« artikull.
Ndër të tjera shkruhet se Shqipërinë nuk do ta zbuloni vetëm përmes monumenteve të saj por jeton në mikpritjen e popullit, pasurinë e traditave dhe shijet e gastronomisë.
âShijoni njĂ« byrek krokant, dĂ«gjoni polifonitĂ« shqiptare tĂ« listuara nĂ« UNESCO dhe eksploroni tregjet, ku ndĂ«rthuren aromat mesdhetare dhe ndikimet orientaleâ.
Shëtitja nëpër rrugët e ngushta të Krujës, një performancë vallesh popullore apo zbulimi i vreshtave lokale janë të gjitha momente që dëshmojnë autenticitetin dhe ngrohtësinë e kësaj toke mikpritëse, sipas Figaro.
Cilat janë destinacionet më të mira kulturore për udhëtime të organizuara?
1-Shqipëria dhe Thesaret e UNESCO-s
2-Një shëtitje në zemër të Uashington DC, Merilendit dhe Virxhinias
3-Salzburg: Mozarti dhe Shkëlqimet e Salzkammergut
4-Madhështitë e Saksonisë: Dresden dhe Leipzig, dy qytete të artit dhe historisë
5-Firence, toka e mjeshtrave: Ekspozita âFra Angelicoâ dhe Thesaret e Rilindjes
Territori shqiptar do tĂ« ndikohet nga kushte atmosferike tĂ« qĂ«ndrueshme. Moti parashikohet tĂ« jetĂ« i kthjellĂ«t nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« territorit, pĂ«rjashtuar vranĂ«sirat e pakta deri mesatare kalimtare nga orĂ«t e mesditĂ«s, deri ato tĂ« pasdites kryesisht nĂ« relievet kodrinore â malore.
Temperaturat do të arrijnë gjatë ditës së sotme deri në 33 gradë Celsius.
Era do tĂ« fryjĂ« me drejtim verilindje â veriperĂ«ndim, me shpejtĂ«si mesatare 8 m/s. NĂ« zonat luginore dhe pĂ«rgjatĂ« vijĂ«s bregdetare, hera-herĂ«s, era do tĂ« fitojĂ« shpejtĂ«si 10-18m/s. ValĂ«zimi i detit pritet tĂ« jetĂ« i forcĂ«s 2 deri nĂ« 4 ballĂ«.
Nga Gazeta Si- Një hetim ka zbuluar se të dhënat e rreme të imunizimit, një vaksinë e papërsosur dhe hapat e gabuar kanë bërë që të rikthehet poliomieliti.
Për gati katër dekada, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) dhe partnerët e saj janë përpjekur të shpëtojnë botën nga poliomieliti, një sëmundje paralizuese që ka ekzistuar që nga kohërat parahistorike.
Ndërsa rastet kanë rënë më shumë se 99 për qind, poliomeliti mbetet i ngulitur në pjesë të Afganistanit dhe Pakistanit.
Në përpjekjen e saj për të eliminuar virusin, OBSH dhe partnerët e saj në Iniciativën Globale për Zhdukjen e Poliomelitit janë penguar nga keqmenaxhimi dhe ajo që njerëzit e brendshëm e përshkruajnë si besnikëri të verbër ndaj një strategjie të vjetëruar dhe një vaksine orale problematike, sipas punonjësve, ekspertëve të poliomelitit dhe materialeve të brendshme të marra nga Associated Press.
Zyrtarët i lavdërojnë sukseset, tre miliardë fëmijë të vaksinuar, rreth 20 milionë njerëz që do të kishin mbetur të paralizuar ndërsa pranojnë sfidat në Pakistan dhe Afganistan.
Drejtori i OBSH-së për poliomelitin, Dr. Jamal Ahmed, mbrojti progresin në këto dy vende por dokumentet tregojnë probleme të mëdha në ekipet e vaksinimit kundër poliomielitit.
Raportet e brendshme të OBSH-së që shqyrtojnë imunizimin e poliomelitit në Afganistan dhe Pakistan gjatë dekadës së fundit tregojnë se që në vitin 2017, punëtorët vendas i njoftonin menaxherët për problemet. Dokumentet tregonin raste të shumta të të dhënave të falsifikuara të vaksinimit, punonjësve shëndetësorë që zëvendësoheshin nga të afërm të patrajnuar dhe punëtorëve që administronin vaksinat në mënyrë të papërshtatshme.
NĂ« shumĂ« raste, zyrtarĂ«t e OBSH-sĂ« vunĂ« re se âvaksinuesit nuk dinin pĂ«r menaxhimin e vaksinaveâ, duke pĂ«rmendur dĂ«shtimin pĂ«r tĂ« mbajtur dozat siç duhet tĂ« ftohta. Ata gjithashtu gjetĂ«n raportim tĂ« pakujdesshĂ«m ose tĂ« falsifikuar, me punĂ«torĂ«t qĂ« vunĂ« re âmĂ« shumĂ« shishe vaksine tĂ« pĂ«rdorura sesa ishin furnizuar nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«â.
Sipas njĂ« raporti tĂ« gushtit 2017 nga Kandahari, Afganistan, ekipet e vaksinimit punuan ânĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« nxituarâ, thanĂ« raportet, âpa plan pĂ«r monitorimâ.
NjĂ« ekip nĂ« NaĂ«zad, Afganistan, mbuloi vetĂ«m gjysmĂ«n e zonĂ«s sĂ« synuar nĂ« vitin 2017, me 250 familje qĂ« humbĂ«n plotĂ«sisht mundĂ«sinĂ« pĂ«r tâu vaksinuar. PleqtĂ« e fshatit thanĂ« se askush nuk i vizitoi pĂ«r tĂ« paktĂ«n dy vjet.
Punonjësit e poliomelitit thonë se problemet kanë mbetur pa u trajtuar
ZyrtarĂ«t e shĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« Afganistan dhe Pakistan i thanĂ« âAPâ se pĂ«rpjekjet e tyre pĂ«r tĂ« vaksinuar fĂ«mijĂ«t shpesh pengohen nga barrierat kulturore, dezinformimi nĂ« lidhje me vaksinat dhe varfĂ«ria.
Sughra Ayaz ka udhëtuar derë më derë në Pakistanin juglindor gjatë dekadës së fundit, duke u lutur që fëmijët të imunizohen. Disa familje kërkojnë gjërat bazë si ushqimi dhe uji në vend të vaksinave. Të tjerë, pa përmendur prova për bindjet e tyre, përsërisin thashetheme të rreme dhe thonë se mendojnë se dozat e vaksinës kanë për qëllim sterilizimin e fëmijëve të tyre.
Ayaz tha se duke pasur parasysh presionin e madh qĂ« fushata tĂ« ketĂ« sukses, disa menaxherĂ« i kanĂ« udhĂ«zuar punonjĂ«sit qĂ« tâi shĂ«nojnĂ« fĂ«mijĂ«t si tĂ« vaksinuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rreme.
âNĂ« shumĂ« vende, puna jonĂ« nuk bĂ«het me ndershmĂ«riâ, tha ajo.
Disa shkencëtarë fajësojnë vaksinën
Zhdukja e poliomelitit kërkon përsosmëri, zero raste poliomeliti dhe imunizimin e më shumë se 95 për qind të fëmijëve.
Por disa shkencĂ«tarĂ« dhe ish-punonjĂ«s tĂ« OBSH-sĂ« thonĂ« se pĂ«rpjekjet e fushatĂ«s janĂ« larg tĂ« qenit tĂ« pĂ«rsosura, duke fajĂ«suar nĂ« veçanti vaksinĂ«n orale. ĂshtĂ« e sigurt dhe efektive, por nĂ« raste shumĂ« tĂ« rralla, virusi i gjallĂ« nĂ« vaksinĂ«n orale mund tĂ« paralizojĂ« njĂ« fĂ«mijĂ«.
Në raste edhe më të rralla, virusi mund të kalojë në mutacion në një formë të aftë për të filluar shpërthime tek njerëzit e paimunizuar ku nivelet e vaksinimit janë të ulëta.
Me përjashtim të Afganistanit dhe Pakistanit, shumica e rasteve të poliomelitit në të gjithë botën janë të lidhura me vaksinën; disa qindra raste janë raportuar çdo vit që nga viti 2021, me të paktën 98 këtë vit.
Shumica e ekspertëve të shëndetit publik pajtohen se vaksina orale duhet të tërhiqet sa më shpejt të jetë e mundur. Por ata pranojnë se nuk ka mjaftueshëm vaksinë të injektueshme, e cila nuk përdor virus të gjallë dhe nuk vjen me rreziqet e vaksinës orale, për të eliminuar vetëm poliomelitin.
Shumë zyrtarë të lartë aktualë dhe ish-zyrtarë të lartë të poliomelitit i thanë AP-së se agjencitë e përfshira nuk kanë qenë të gatshme as të marrin në konsideratë rishikimin e strategjisë së tyre për të marrë parasysh problemet e fushatës.
Vitin e kaluar, ish-shkencĂ«tari i OBSH-sĂ«, Dr. T. Jacob John, i dĂ«rgoi dy herĂ« email Drejtorit tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m tĂ« OBSH-sĂ«, Tedros Adhanom Ghebreyesus, duke kĂ«rkuar njĂ« âkorrigjim tĂ« madh tĂ« kursitâ.
John shkroi se âOBSH-ja po vazhdon me kontrollin e poliomelitit dhe po krijon poliomelit me njĂ«rĂ«n dorĂ« dhe po pĂ«rpiqet ta kontrollojĂ« atĂ« me dorĂ«n tjetĂ«râ.
Kritikët thonë se nuk ka përgjegjësi
Dr. Tom Frieden, i cili është anëtar i një bordi të pavarur që shqyrton zhdukjen e poliomelitit, tha se ai dhe kolegët e tij i kanë kërkuar OBSH-së dhe partnerëve të përshtaten me pengesat në Afganistan dhe Pakistan. Që nga viti 2011, bordi ka lëshuar raporte të rregullta rreth dështimeve të programit, por ka pasur pak ndikim.
âNuk ka menaxhimâ, tha ai.
Me një buxhet vjetor prej rreth 1 miliard dollarësh, zhdukja e poliomelitit është ndër iniciativat më të shtrenjta në shëndetin publik. Zyrtarët e OBSH-së kanë pranuar privatisht se mbështetja e financimit do të jetë e vështirë pa shenja progresi.
Roland Sutter, i cili më parë drejtoi kërkimin e poliomelitit në OBSH, tha se donatorët kishin shpenzuar më shumë se 1 miliard dollarë në Pakistan duke u përpjekur të eliminonin poliomelitin në pesë vitet e fundit dhe kanë bërë pak përparim.
âNĂ«se kjo do tĂ« ishte njĂ« kompani private, ne do tĂ« kĂ«rkonim rezultate,â tha ai.
Një ngjarje e rëndë ka ndodhur ditën e sotme në Bulqizë, ku si pasojë ka humbur jetën një person.
F. V. 66 vjeç me detyrë armator ka humbur jetën gjatë punës në minierën e Bulqizës.
Ngjarja ka ndodhur teksa po punonte për ndërtimin e një armature për të punuar minatorët e tjerë, ku një masiv minerali është shembur duke e zënë poshtë.
Një aksident i rëndë ka ndodhur në rrethrrotullimin e Levanit, ku janë përfshirë dy automjete.
Si pasojë e përplasjes së fortë, një person ka humbur jetën, ndërsa katër të tjerë kanë mbetur të plagosur në gjendje të rëndë.
Të lënduarit janë transportuar me urgjencë drejt Spitalit Rajonal të Fierit, ku po marrin ndihmën mjekësore. Në vendngjarje kanë mbërritur tre autoambulanca për të shoqëruar të plagosurit, si dhe forca të shumta policie.
Autoriteti i Standardeve tĂ« Reklamimit (ASA) tha se hijet dhe njĂ« model flokĂ«sh me topuz tĂ« mbledhur mbrapa e bĂ«nin njĂ« modele tĂ« dukej âe dobĂ«tâ, ndĂ«rsa poza dhe dizajni i prerjes sĂ« njĂ« kĂ«mishe nĂ« njĂ« imazh tjetĂ«r tregonin klavikulat e theksuara tĂ« modeles.
Autoriteti mbikĂ«qyrĂ«s vendosi qĂ« reklamat âe papĂ«rgjegjshmeâ nuk duhet tĂ« shfaqen pĂ«rsĂ«ri nĂ« formĂ«n e tyre aktuale dhe se Zara duhet tĂ« sigurojĂ« qĂ« tĂ« gjitha imazhet e saj tĂ« jenĂ« âtĂ« pĂ«rgatitura me pĂ«rgjegjĂ«siâ.
Zara i ka hequr reklamat dhe tha se të dy modelet në fjalë kishin certifikatë mjekësore që vërtetonte se ishin në gjendje të mirë shëndetësore kur u bënë fotot.
Dy reklamat e ndaluara u shfaqën më parë në aplikacionin dhe faqen e internetit të shitësit me pakicë.
NjĂ« reklamĂ« ishte pĂ«r njĂ« fustan tĂ« shkurtĂ«r dhe ASA mendonte se hijet u pĂ«rdorĂ«n pĂ«r tâi bĂ«rĂ« kĂ«mbĂ«t e modeles tĂ« dukeshin âdukshĂ«m tĂ« hollaâ.
Gjithashtu tha se pozicionimi i krahĂ«ve tĂ« saj dhe nyjeve tĂ« bĂ«rrylave e bĂ«nte atĂ« tĂ« dukej âjashtĂ« proporcionitâ.
ASA hetoi dhe dy reklama të tjera të Zara-s, por asnjëra nuk u ndalua.
NĂ« korrik, njĂ« reklamĂ« nga Marks & Spencer u ndalua sepse modeli dukej tĂ« ishte âi dobĂ«t nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pashĂ«ndetshmeâ.
Më parë këtë vit, shitësi tjetër me pakicë Next gjithashtu ndaloi një reklamë për xhinse të ngushta blu.
ASA tha se reklama theksonte hollĂ«sinĂ« e kĂ«mbĂ«ve tĂ« modeles duke pĂ«rdorur kĂ«ndet e kameras dhe e konsideroi atĂ« âtĂ« papĂ«rgjegjshmeâ.
Next tha se nuk ishte dakord me vendimin e mbikĂ«qyrĂ«sit tĂ« reklamave dhe tha se modelja, ndĂ«rsa e hollĂ«, kishte njĂ« âfizik tĂ« shĂ«ndetshĂ«m dhe tĂ« tonifikuarâ.
âWhatsApp ka mbyllur 6.8 milionĂ« llogari tĂ« lidhura me mashtrues qĂ« synojnĂ« njerĂ«z nĂ« mbarĂ« botĂ«n nĂ« gjysmĂ«n e parĂ« tĂ« kĂ«tij vitiâ, kĂ«shtu thuhet nĂ« njoftimin e Meta-s.
Shumë prej tyre ishin të lidhur me qendra mashtrimi të drejtuara nga kriminelë të organizuar në Azinë Juglindore, të cilët shpesh përdornin punë të detyruar në operacionet e tyre.
Meta e bëri njoftimin ndërsa WhatsApp nxori masa të reja kundër mashtrimit për të njoftuar përdoruesit për aktivitete të mundshme mashtruese, siç është shtimi i një përdoruesi në një bisedë në grup nga dikush që nuk është në listën e tij të kontakteve.
Masa goditëse synon një taktikë gjithnjë e më të zakonshme në të cilën kriminelët marrin llogaritë e WhatsApp ose shtojnë përdorues në biseda në grup duke promovuar skema të rreme investimi dhe mashtrime të tjera.
Meta tha se WhatsApp âzbuloi dhe mbylli llogaritĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« proaktive pĂ«rpara se qendrat e mashtrimit tĂ« ishin nĂ« gjendje tâi vinin ato nĂ« funksionimâ.
Në një rast, WhatsApp punoi me Meta-n dhe OpenAI-në, zhvilluesin e ChatGPT, për të penguar mashtrimet e lidhura me një grup kriminal kamboxhian që ofronte para në dorë për pëlqime në postimet në mediat sociale për të promovuar një skemë piramidale të rreme të qirasë së skuterëve.
Thuhej se mashtruesit kishin përdorur ChatGPT për të krijuar udhëzimet e lëshuara viktimave të mundshme.
Zakonisht, mashtruesit do të kontaktonin fillimisht objektivat e mundshëm me një mesazh teksti përpara se ta zhvendosnin bisedën në mediat sociale ose aplikacionet e mesazheve private.
Ditën e sotme territori shqiptar do të përfshihet nga kushte të qëndrueshme të motit në pjesën më të madhe, me alternime kthjellimesh dhe vranësirash kalimtare, të shoqëruara me rritje të temperaturave dhe mundësi për reshje të izoluara në disa zona gjatë pasdites.
Sipas meteorologëve, paraditja do të nisë me mot të kthjellët dhe temperatura të freskëta që do të variojnë nga 15 në 17 gradë Celsius në zonat malore dhe rreth 20 gradë në ultësirën perëndimore.
Gjatë paradites do të mbizotërojë dielli, ndërsa pas mesditës priten zhvillime vranësirash që mund të shoqërohen me reshje të shkurtra shiu dhe ndonjë stuhi lokale, kryesisht në veri dhe zonat qendrore të vendit.
Një vrasje ka ndodhur orët e vona të mbrëmjes së të hënës në Vaun e Dejës në Shkodër.
Në rrugë është gjetur trupi i një 65-vjeçari, që është qëlluar me armë zjarri.
Ngjarja raportohet se ka ndodhur rreth orës 21:00, në fshatin Paçram.
Viktima është Frrok Lleshaj dhe mësohet se ka qenë më parë i dënuar për vrasje, ndaj edhe pista kryesore e hetimit mbetet ajo e një gjakmarrjeje të mundshme.
Paraprakisht thuhet se 65-vjeçari ka qenë duke ecur në rrugët e fshatit kur është qëlluar me armë zjarri. Trupi i tij u gjet nga një kalimtar i rastësishëm, që informoi menjëherë policinë.
Nga informacionet e para, mësohet se tre dekada më parë viktima ka ushtruar detyrën e efektivit të Policisë së Shtetit, nga radhët e të cilës ka dalë në vitin 1994.
Më pas, ai ka kryer një vrasje për të cilën është arrestuar më 1995, por është arratisur në vitin 1997 nga burgu gjatë trazirave.
65-vjeçari Ă«shtĂ« arrestuar mĂ« vonĂ« dhe ka vuajtur dĂ«nimin e GjykatĂ«s sĂ« ShkodrĂ«s tĂ« vitit 2006, pĂ«r vrasjen e kushĂ«ririt tĂ« tij. Ai Ă«shtĂ« liruar nga burgu nĂ« mars tĂ« vitit 2023.Â
Izraeli ka marrë vendimin që të pushtojë Rripin e Gazës, ndërsa sipas mediave izraelite, Trump është dakord me operacionin, që deklarohet se do bëhet me qëllim për të goditur Hamasin përfundimisht.
âNe do ta pushtojmĂ« Rripin e GazĂ«s. Vendimi Ă«shtĂ« marrĂ«â, tha njĂ« zyrtar i lartĂ« nga zyra e kryeministrit Benjamin Netanyahu, informon âLa Republicaâ.
MĂ« shumĂ« se 600 zyrtarĂ« izraelitĂ« tĂ« sigurisĂ« i kanĂ« shkruar Trump pĂ«r tâi kĂ«rkuar atij qĂ« tĂ« bĂ«jĂ« presion ndaj Netanyahut pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« fund luftĂ«s nĂ« Rripin e GazĂ«s.
Ndërkohë, sipas burimeve mjekësore, të paktën pesë civilë u vranë dhe shtatë të tjerë u plagosën të hënën në një sulm izraelit me dron ndaj një grupi punëtorësh humanitarë pranë rrethrrotullimit Al-Tawam në Rripin verior të Gazës. Lajmi është bërë i ditur nga agjencia e lajmeve palestineze Wafa.
Dhe Ministria e ShĂ«ndetĂ«sisĂ« nĂ« Gaza raporton se 5 persona tĂ« tjerĂ« kanĂ« vdekur nga uria nĂ« 24 orĂ«t e fundit.Â
âTĂ« paktĂ«n 250 kamionĂ« ndihma humanitare nĂ« ditĂ« nĂ« Rripin e GazĂ«s si parakusht pĂ«r tâu kthyer nĂ« tryezĂ«n e bisedimeve,â tha Hamasi sipas Jerusalem Post.
Prokuroria e Posaçme ka mbyllur hetimet dhe ka dërguar për gjykim 5 persona të akuzuar për blerje votash në zgjedhjet lokale të përsëritura të 23 korrikut të vitit 2023 në Rrogozhinë, mes tyre edhe kandidati për kryebashkiak i Partisë Demokratike në këtë qytet, Shkëlqim Hoxha.
Rasti i hetimit të krimit elektoral është konfirmuar sot nga vetë SPAK, ku jepen edhe detaje të hetimit dhe emrat e 5 të pandehurve. Të akuzuarit janë Limon Shala, Fatmir Thaçi, Florant Saraçi, Engjëll Cara dhe Shkëlqim Hoxha.
KatĂ«r prej tyre akuzohen se kanĂ« ofruar bileta udhĂ«timi tĂ« parapaguara pĂ«r persona tĂ« ndryshĂ«m nĂ« 64 raste, pĂ«r tĂ« votuar HoxhĂ«n si kryebashkiak, nĂ«n akuzĂ«n pĂ«r âKorrupsion aktiv nĂ« zgjedhjeâ.
NdĂ«rsa ShkĂ«lqim Hoxha akuzohet pĂ«r veprĂ«n penale âmoskallĂ«zim i krimitâ.
Hetimet treguan se në bashkëpunim me njëri-tjetrin, kanë siguruar dhe ofruar bileta udhëtimi të parapaguara për persona të ndryshëm, të dokumentuara në 64 raste, me qëllim që të votonin në favor të kandidatit Shkëlqim Hoxha.
SPAK thotĂ« se âkandidati demokrat, edhe pse ishte nĂ« dijeni, nuk e ka kallĂ«zuar rastin, duke shkelur ligjinâ.
Hetimet fillestare i nisi Prokuroria e Durrësit dhe Policia, që më pas për mungesë kompetence ia kaluan Prokurorisë së Posaçme, teksa tani të pestë janë marrë të pandehur me akuzat e ngritura nga SPAK dhe dosjen që është referuar për gjykim në GJKO.
Në numërimin e 54 kutive, socialisti Memolla doli fitues me diferencë ndaj Shkëlqim Hoxhës së PD-së, në zgjedhjet e përsëritura.
Shkencëtarët kanë zbuluar lidhje të forta midis enodmetriozës dhe një game të gjerë gjendjesh shëndetësore, duke përfshirë kancerin dhe migrenën,.
Endometrioza është një gjendje e dhimbshme dhe shpesh e anashkaluar që prek rreth një në dhjetë gra në nivel global. Pavarësisht përhapjes së saj, diagnoza mund të zgjasë me vite dhe mundësitë e trajtimit mbeten të kufizuara.
Tani, një studim i ri zbulon qindra lidhje midis endometriozës dhe sëmundjeve të tjera, duke shtuar në një numër gjithnjë e në rritje provash që tregojnë se nuk është vetëm një çrregullim riprodhues, por një çrregullim që prek të gjithë trupin.
âNdikimet varionin nga ajo qĂ« tashmĂ« dihet sic janĂ« infertiliteti, sĂ«mundjet autoimune dhe reflukset deri tek ajo qĂ« nuk dihej, si disa lloje kanceri, astma dhe sĂ«mundje tĂ« lidhura me sytĂ«â, tha nĂ« njĂ« deklaratĂ« Umair Khan, njĂ« nga autorĂ«t e studimit.
Për studimin, Khan dhe kolegët e tij analizuan më shumë se 43,000 të dhëna pacientësh.
Ata shqyrtuan historikun mjekësor të pacientëve për të gjetur lidhje midis endometriozës dhe problemeve të tjera shëndetësore.
Disa pacientë kishin migrenë, duke mbështetur studimet e mëparshme që sugjeronin se ilaçet për migrenën mund të ndihmojnë në trajtimin e endometriozës.
Në total, ata gjetën më shumë se 600 korrelacione.
âKy Ă«shtĂ« lloji i tĂ« dhĂ«nave qĂ« na duhen pĂ«r tĂ« lĂ«vizurâ, tha nĂ« njĂ« deklaratĂ« Dr. Linda Giudice, njĂ« nga autoret e studimit.
âMĂ« nĂ« fund po i afrohemi njĂ« diagnoze mĂ« tĂ« shpejtĂ« dhe, pĂ«rfundimisht, shpresojmĂ«, njĂ« trajtimi tĂ« pĂ«rshtatur pĂ«r miliona gra qĂ« vuajnĂ« nga endometriozaâ, shtoi Giudice.
Vendi ynë do të jetë në ndikimin e kushteve atmosferike të paqëndrueshme.
Moti parashikohet fillimisht me kthjellime dhe gradualisht shtim vranësirash mesatare deri të dendura (në male), të cilat do të pasohen me reshje lokale shiu me intensitet të ulët në pjesën më të madhe të territorit.
Temperaturat maksimale në zonat malore, do të zbresin në 25 gradë, ndërsa në vendet e ulëta dhe në bregdet, temperaturat do të jenë 35 gradë celsius.
Në intervale të shkurtra kohore në mënyrë të izoluar, kryesisht në veri nuk do të mungojnë shtrëngata me shkarkesa elektrike e breshër.
Nga Lagos nĂ« Cape Town, nga Santiago nĂ« Seul, njerĂ«zit duan tĂ« jenĂ« âCoolâ. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« fjalĂ« qĂ« e dĂ«gjojmĂ« kudo, nĂ« muzikĂ«, nĂ« modĂ«, nĂ« mediat sociale dhe kryesisht pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar lloje tĂ« caktuar njerĂ«zish.
Por çfarĂ« e bĂ«n saktĂ«sisht dikĂ« âcoolâ? A ka tĂ« bĂ«jĂ« vetĂ«m me tĂ« qenit popullor apo nĂ« modĂ«? Apo ka diçka mĂ« tĂ« thellĂ«?
NĂ« njĂ« studim tĂ« kohĂ«ve tĂ« fundit, profesorĂ« tĂ« marketingut, vendosĂ«n tâi pĂ«rgjigjen njĂ« pyetjeje tĂ« thjeshtĂ«, por çuditĂ«risht tĂ« paeksploruar. Cilat janĂ« tiparet dhe vlerat e personalitetit qĂ« e bĂ«jnĂ« dikĂ« tĂ« duket âcoolâ- dhe a ndryshojnĂ« ato nĂ« kultura tĂ« ndryshme?
EkspertĂ«t u kĂ«rkuan gati 6,000 njerĂ«zve nga 12 vende tĂ« mendonin pĂ«r dikĂ« qĂ« e njihnin personalisht, i cili ishte âcoolâ, âjo coolâ, âi mirĂ«â ose âjo i mirĂ«â. Pastaj u kĂ«rkuan tĂ« pĂ«rshkruanin tiparet dhe vlerat e atij personi duke pĂ«rdorur masa psikologjike tĂ« validuara.
U përdorën këto të dhëna për të shqyrtuar se si ndryshon të qenit i mirë nga pëlqyeshmëria ose morali i përgjithshëm.
KĂ«to gjetje ndihmojnĂ« nĂ« zgjidhjen e njĂ« debati tĂ« gjatĂ« rreth asaj qĂ« do tĂ« thotĂ« tĂ« jesh âcoolâ sot.
NjĂ« histori e shkurtĂ«r e âcoolâ
Shkrimet e hershme mbi këtë term e përshkruanin atë si përmbajtje emocionale: të qenit i qetë, i përmbajtur dhe i pashqetësuar.
Disa nga studiuesit e gjurmojnĂ« te skllavĂ«ria dhe segregacioni, ku pĂ«rmbajtja emocionale ishte njĂ« strategji mbijetese midis afrikanĂ«ve tĂ« skllavĂ«ruar dhe pasardhĂ«sve tĂ« tyre, duke simbolizuar autonominĂ« dhe dinjitetin pĂ«rballĂ« shtypjes. TĂ« tjerĂ« propozojnĂ« se pĂ«rmbajtja coolâ ekzistonte shumĂ« kohĂ« para skllavĂ«risĂ«.
Sidoqoftë, muzikantët e xhazit në vitet 1940 ndihmuan për herë të parë në popullarizimin e këtij termi, ku përshkruhej relaksi, përmbajtja emocionale dhe eleganca, një imazh që më vonë u përqafua nga të rinjtë dhe kundërkultura të ndryshme.
Kompanitë si Nike, Apple dhe MTV e komercializuan, duke e shndërruar një qëndrim kundërkulturor në një estetikë globale më miqësore.
Kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« e bĂ«n dikĂ« âcoolâ
Gjetjet sugjerojnĂ« se kuptimi i fjalĂ«s âcoolâ ka ndryshuar. ĂshtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« identifikuar dhe etiketuar njerĂ«zit me njĂ« profil specifik psikologjik.
NjerĂ«zit âcoolâ janĂ« tĂ« hapur dhe socialĂ« (ekstrovertĂ«), ata kĂ«rkojnĂ« kĂ«naqĂ«si (hedonistĂ«), marrin rreziqe dhe provojnĂ« gjĂ«ra tĂ« reja (aventureskĂ«), janĂ« kuriozĂ« dhe tĂ« hapur ndaj pĂ«rvojave tĂ« reja (tĂ« hapur), kanĂ« ndikim (tĂ« fuqishĂ«m) dhe ndoshta mbi tĂ« gjitha, ata i bĂ«jnĂ« gjĂ«rat sipas mĂ«nyrĂ«s sĂ« tyre (autonomĂ«).
Ky zbulim mbeti jashtĂ«zakonisht i qĂ«ndrueshĂ«m nĂ« tĂ« gjitha vendet. PavarĂ«sisht nĂ«se ishin nĂ« SHBA, KorenĂ« e Jugut, SpanjĂ« apo AfrikĂ«n e Jugut, njerĂ«zit kanĂ« tendencĂ« tĂ« mendojnĂ« se individĂ«t âcoolâ kanĂ« tĂ« njĂ«jtin âprofil.
Gjithashtu u zbulua se edhe pse âcoolâ mbivendoset me tĂ« qenit i mirĂ« ose i favorshĂ«m, tĂ« qenit âcoolâ dhe tĂ« qenit i mirĂ« nuk janĂ« tĂ« njĂ«jta gjĂ«. TĂ« qenit i sjellshĂ«m, i qetĂ«, tradicional, i sigurt dhe i ndĂ«rgjegjshĂ«m ishin mĂ« tĂ« lidhur me tĂ« qenit i mirĂ« sesa me tĂ« qenit âcoolâ. Disa tipare âcoolâ nuk ishin domosdoshmĂ«risht tĂ« mira, si hedonizmi.
Po në lidhje me Afrikën e Jugut dhe Nigerinë?
NjĂ« nga aspektet mĂ« interesante tĂ« studimit ishte tĂ« shihje se sa konsistente ishte kuptimi i tĂ« qenit âcoolâ nĂ« tĂ« gjitha kulturat, madje edhe nĂ« vendet me tradita dhe vlera shumĂ« tĂ« ndryshme.
NĂ« AfrikĂ«n e Jugut, pjesĂ«marrĂ«sit i shihnin njerĂ«zit âcoolâ si ekstrovertĂ«, hedonistĂ«, tĂ« fuqishĂ«m, aventureskĂ«, tĂ« hapur dhe autonomĂ«, njĂ«soj si pjesĂ«marrĂ«sit nga Europa nĂ« Azi. MegjithatĂ«, nĂ« AfrikĂ«n e Jugut, tĂ« qenit i ftohtĂ« Ă«shtĂ« veçanĂ«risht i ndryshĂ«m nga tĂ« qenit i mirĂ«
Fakti qĂ« kaq shumĂ« kultura bien dakord pĂ«r atĂ« qĂ« e bĂ«n dikĂ« âcoolâ sugjeron se âcoolâ mund tĂ« shĂ«rbejĂ« pĂ«r njĂ« funksion tĂ« pĂ«rbashkĂ«t shoqĂ«ror. Tiparet qĂ« i bĂ«jnĂ« njerĂ«zit âcoolâ mund tâi bĂ«jnĂ« ata mĂ« tĂ« prirur tĂ« provojnĂ« gjĂ«ra tĂ« reja, tĂ« krijojnĂ« stile dhe moda tĂ« reja dhe tĂ« ndikojnĂ« tĂ« tjerĂ«t. KĂ«ta individĂ« shpesh shtyjnĂ« kufijtĂ« dhe prezantojnĂ« ide tĂ« reja, nĂ« modĂ«, art, politikĂ« ose teknologji. Ata frymĂ«zojnĂ« tĂ« tjerĂ«t dhe ndihmojnĂ« nĂ« formĂ«simin e asaj qĂ« shihet si moderne, e dĂ«shirueshme.
E lĂ«nĂ« pas dore prej kohĂ«sh nga shkenca, âfĂ«mijĂ«ria e mesmeâ midis moshĂ«s 6 dhe 12 vjeç Ă«shtĂ« njĂ« periudhĂ« transformuese qĂ« i pĂ«rgatit fĂ«mijĂ«t pĂ«r tâu rritur. ĂfarĂ« po ndodh nĂ« kokat e tyre gjatĂ« kĂ«saj kohe tĂ« trazuar dhe si ta pĂ«rballoni atĂ«.
NĂ« Gjermani ka njĂ« fjalĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« periudhĂ«: WackelzahnpubertĂ€t, qĂ« fjalĂ« pĂ«r fjalĂ« pĂ«rkthehet nĂ« âpubertet me dhĂ«mbĂ«t qĂ« bienâ dhe pĂ«rshkruan se si fĂ«mijĂ«t 6-vjeçarĂ« fillojnĂ« tĂ« shfaqin humorin e keq karakteristik tĂ« adoleshencĂ«s.
Ndryshe nga periudhat e tjera, kjo periudhĂ« nuk nxitet nga ndryshimet hormonale. PĂ«rkundrazi, ajo pĂ«rkon me fillimin e âfĂ«mijĂ«risĂ« sĂ« mesmeâ, njĂ« periudhĂ« ndryshimesh tĂ« thella psikologjike nĂ« tĂ« cilĂ«n truri hedh themelet pĂ«r mendime dhe ndjenja mĂ« tĂ« pjekura.
âĂshtĂ« njĂ« fazĂ« vĂ«rtet kyçe nĂ« tĂ« cilĂ«n njĂ« fĂ«mijĂ« po ndĂ«rton identitetin e tij dhe po pĂ«rpiqet tĂ« kuptojĂ« se kush Ă«shtĂ« nĂ« lidhje me njerĂ«zit e tjerĂ«â, thotĂ« Evelyn Antony, studente doktorature nĂ« psikologji.
âDhe bota e tyre emocionale po zgjerohet gjithashtu.â
NdĂ«rsa foshnjĂ«ria dhe adoleshenca tani kuptohen mirĂ«, fĂ«mijĂ«ria e mesme, e cila pĂ«rfshin moshat 6 deri nĂ« 12 vjeç, Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« pas dore shumĂ« nĂ« kĂ«rkimin shkencor. Disa psikologĂ« shkojnĂ« aq larg sa e pĂ«rshkruajnĂ« atĂ« si âvitet tona tĂ« harruaraâ. âShumĂ« nga kĂ«rkimet pĂ«rqendrohen nĂ« vitet e hershme, kur foshnjat flasin dhe ecin, dhe pastaj nĂ« adoleshencĂ« kur keni pak mĂ« shumĂ« rebelimâ, thotĂ« Antony.
âPor dihet mĂ« pak pĂ«r fĂ«mijĂ«rinĂ« e mesme.â
Kjo tani po ndryshon, me kĂ«rkime tĂ« reja qĂ« identifikojnĂ« karakteristikat kryesore tĂ« metamorfozĂ«s mendore tĂ« fĂ«mijĂ«ve. Transformimi pĂ«rfshin njĂ« kapacitet mĂ« tĂ« madh pĂ«r tĂ« reflektuar mbi ndjenjat e tyre dhe pĂ«r tâi modifikuar ato kur Ă«shtĂ« e nevojshme, sĂ« bashku me njĂ« âteori tĂ« avancuar tĂ« mendjesâ qĂ« u lejon atyre tĂ« mendojnĂ« mĂ« sofistikuar rreth sjelljeve tĂ« tĂ« tjerĂ«ve dhe tĂ« reagojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme. Ata gjithashtu fillojnĂ« tĂ« zotĂ«rojnĂ« bazat e hetimit racional dhe deduksionit logjik, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mund tĂ« marrin mĂ« shumĂ« pĂ«rgjegjĂ«si pĂ«r veprimet e tyre.
Siç ilustron koncepti i pubertetit me dhëmbë që bien, fillimi i fëmijërisë së mesme mund të shoqërohet me disa dhimbje rritjeje, por një kuptim më i thellë i ndryshimeve neurologjike dhe psikologjike të përfshira po ofron njohuri të reja mbi mënyrat më të mira për të mbështetur një fëmijë gjatë gjithë udhëtimit.
Le tĂ« fillojmĂ« me rregullimin emocional. NĂ« fillim tĂ« fĂ«mijĂ«risĂ« sĂ« mesme, shumica e fĂ«mijĂ«ve do tĂ« kenĂ« bĂ«rĂ« tashmĂ« disa pĂ«rparime tĂ« mĂ«dha nĂ« aftĂ«sinĂ« e tyre pĂ«r tĂ« kontrolluar ndjenjat e tyre. Si tĂ« porsalindur, ata ishin plotĂ«sisht tĂ« varur nga tĂ« rriturit pĂ«rreth tyre pĂ«r tĂ« qetĂ«suar ankthin e tyre, i cili mĂ« shpesh shkaktohet nga stresorĂ« fizikĂ« si uria, lodhja ose dhimbjet e barkut. GjatĂ« disa viteve tĂ« ardhshme, ata zhvillojnĂ« njĂ« repertor mĂ« tĂ« madh emocional qĂ« pĂ«rfshin gĂ«zimin, si dhe zemĂ«rimin dhe frikĂ«n, por ata nuk dinĂ« si tâi rregullojnĂ« ato, duke çuar nĂ« ato shpĂ«rthime.
Gjuha nĂ« zhvillim e njĂ« fĂ«mije mund tĂ« ofrojĂ« njĂ«farĂ« lehtĂ«simi nga ato vorbulla. Kjo pjesĂ«risht sepse i lejon fĂ«mijĂ«s tĂ« shprehĂ« nevojat e tij mĂ« saktĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« tjerĂ«t tĂ« mund tĂ« pĂ«rgjigjen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme para se tĂ« grumbullohet frustrimi. Nuk ka nevojĂ« tĂ« bĂ«rtasĂ«sh kur dĂ«shiron mĂ« shumĂ« ushqim nĂ«se thjesht mund tĂ« thuash âKam uriâ dhe njĂ« i rritur i kujdesshĂ«m pĂ«rgjigjet. MegjithatĂ«, fjalĂ«t qĂ« shprehin emocione mund tĂ« sjellin njĂ« pĂ«rfitim edhe mĂ« tĂ« menjĂ«hershĂ«m. EmĂ«rtimi i njĂ« emocioni duket se ndryshon pĂ«rgjigjen e tij nervore, duke angazhuar pjesĂ« tĂ« korteksit paraballor, qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« zonĂ« e pĂ«rfshirĂ« nĂ« mendimin mĂ« abstrakt, ndĂ«rsa qetĂ«son amigdalĂ«n, rajonin e pĂ«rfshirĂ« nĂ« ndjesinĂ« e emocionit tĂ« papĂ«rpunuar.
Megjithatë, ndërsa një fëmijë mbush pesë ose gjashtë vjeç, ai përballet me sfida të reja që e vënë në provë kuptimin e tij emocional, thonë Antony dhe studiues të tjerë. Në vend që të mbështeten te të rriturit për të udhëhequr çdo veprim të tij, pritet që ata të kenë pavarësi më të madhe, duke krijuar pasiguri dhe paqartësi që mund të ngjallin frustrim.
Ata duhet tĂ« krijojnĂ« miqĂ«si vetĂ«, tĂ« shkojnĂ« mirĂ« me njerĂ«z qĂ« nuk i pĂ«lqejnĂ« dhe tâu binden rregullave tĂ« tĂ« rriturve. Siç thekson Antony, ata gjithashtu po zhvillojnĂ« njĂ« ndjenjĂ« mĂ« tĂ« fortĂ« tĂ« vetvetes, me nevojĂ«n pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar se kush janĂ« kundĂ«r tĂ« tjerĂ«ve.
Ky tranzicion mund ta shtrijë rregullimin emocional të një fëmije deri në kufijtë e tij, gjatë të cilit fëmija mund të bëhet i trishtuar dhe i ngjitur, ose të kalojë në shpërthime të papritura zemërimi.
Për fat të mirë, truri i fëmijëve kap shpejt ritmin me kërkesat e reja. Ky proces zakonisht përfshin zhvillimin e një fjalori më të gjerë për të përshkruar dhe kuptuar atë që ata ndiejnë, duke përfshirë konceptin e emocioneve të përziera. (Deri në moshën nëntë vjeç, shumica e fëmijëve mund ta dallojnë se fundi i hidhur dhe i ëmbël i Sirenës së Vogël të Disney-t është njëkohësisht i lumtur dhe i trishtuar.)
Ata gjithashtu mĂ«sojnĂ« strategji tĂ« reja pĂ«r tĂ« ndryshuar mĂ«nyrĂ«n se si ndihen vetĂ«, pa u mbĂ«shtetur te njĂ« prind ose mĂ«sues pĂ«r tâi qetĂ«suar. GjatĂ« fĂ«mijĂ«risĂ« sĂ« mesme, njerĂ«zit bĂ«hen mĂ« tĂ« aftĂ« nĂ« pĂ«rdorimin e ârivlerĂ«simit kognitivâ, pĂ«r shembull, qĂ« pĂ«rfshin ndryshimin e interpretimit tĂ« njĂ« ngjarjeje pĂ«r tĂ« ndryshuar ndikimin e saj emocional.
NĂ«se ata po pĂ«rballen me njĂ« detyrĂ« nĂ« shkollĂ«, pĂ«r shembull, njĂ« fĂ«mijĂ« mund tĂ« fillojĂ« duke menduar âNuk mund ta bĂ«j kĂ«tĂ«â ose âJam i pa diturâ, ose ata mund ta njohin zhgĂ«njimin e tyre si njĂ« nxitje pĂ«r tĂ« miratuar njĂ« strategji tĂ« re, e cila ka tĂ« ngjarĂ« tĂ« qetĂ«sojĂ« zemĂ«rimin e tyre dhe tĂ« rrisĂ« kĂ«mbĂ«nguljen e tyre.
Pjesa mĂ« e madhe e rrugĂ«s sĂ« tyre drejt pjekurisĂ« vjen nga vĂ«zhgimi i tĂ« rriturve pĂ«rreth tyre. âFĂ«mijĂ«t do tĂ« mĂ«sojnĂ« se si prindĂ«rit e tyre pĂ«rballen me konfliktin dhe çështje tĂ« ndryshme qĂ« dalin nĂ« jetĂ«n e tyreâ, thotĂ« Antony.
Bota sociale e fëmijës po ndryshon gjithashtu.
âFĂ«mijĂ«ria e mesme Ă«shtĂ« njĂ« periudhĂ« ku fillojnĂ« tĂ« zhvillohen âmiqĂ«sitĂ« reciprokeââ, shpjegon Simone Dobbelaar, studiuese post-doktorale nĂ« psikologjinĂ« zhvillimore dhe arsimore.
Me fjalë të tjera, ata fillojnë të kuptojnë dhënien dhe marrjen në marrëdhënie, të cilat bëhen një fokus më i madh në jetën e tyre.
âFĂ«mijĂ«t fillojnĂ« tĂ« kalojnĂ« mĂ« shumĂ« kohĂ« me bashkĂ«moshatarĂ«t e tyre brenda dhe jashtĂ« kontekstit shkollor.â
Gjatë fëmijërisë së mesme, individët ndërtojnë mbi këto aftësi sociale dhe njohuri mendore për të mbajtur gjurmët e mendimeve dhe ndjenjave të shumë njerëzve.
Imagjinoni, për shembull, një histori për një fëmijë, Nick, i cili dëshiron të jetë në një ekip futbolli, por nuk mendon se do të kalojë fazën. Trajneri është i vetëdijshëm për pasigurinë e Nick, por e dëshiron atë në ekip. Pasi të ketë bërë zgjedhjen e tij, a e di trajneri që Nick nuk është ende i vetëdijshëm për vendimin e tij për ta përfshirë atë në ekip? (Përgjigja e saktë është po.)
PĂ«r tâiu pĂ«rgjigjur kĂ«tij lloj pyetjeje, njĂ« fĂ«mijĂ« duhet tĂ« marrĂ« nĂ« konsideratĂ« atĂ« qĂ« trajneri di rreth asaj qĂ« Nick di rreth mendimit tĂ« trajnerit. Me fjalĂ« tĂ« tjera, ata po marrin nĂ« konsideratĂ« teorinĂ« e mendjes sĂ« njĂ« personi rreth teorisĂ« sĂ« mendjes sĂ« njĂ« personi tjetĂ«r, e cila njihet si njĂ« proces ârekursivâ.
Fillimi i dyshimit në vetvete
PavarĂ«sisht shumĂ« pĂ«rfitimeve, arsyetimi i sofistikuar shoqĂ«ror mund tĂ« ketĂ« njĂ« anĂ« negative: vetĂ«dije dhe dyshim mĂ« tĂ« madh nĂ« vetvete. NjĂ« studim i kohĂ«ve tĂ« fundit nga Ăouter Ăolf, i cili tani jep leksione nĂ« Universitetin e Utrechtit, zbuloi se boshllĂ«ku i pĂ«lqimit shfaqet pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« moshĂ«n pesĂ« vjeç dhe rritet vazhdimisht gjatĂ« fĂ«mijĂ«risĂ« sĂ« mesme. Sa mĂ« tĂ« sintonizuar bĂ«hemi me jetĂ«n mendore tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, duket se aq mĂ« shumĂ« fillojmĂ« tĂ« shqetĂ«sohemi se pikĂ«pamja e tyre pĂ«r ne nuk Ă«shtĂ« aq miqĂ«sore dhe pozitive sa do tĂ« donim tĂ« ishte.
Fuqia e një bisede
TĂ« rriturit nĂ« jetĂ«n e njĂ« fĂ«mije mund ta lehtĂ«sojnĂ« zhvillimin e kĂ«tyre aftĂ«sive pĂ«rmes bisedave tĂ« rregullta. Antony, pĂ«r shembull, i referohet hulumtimeve qĂ« demonstrojnĂ« fuqinĂ« e âtrajnimit tĂ« emocioneveâ. Kjo pĂ«rfshin dĂ«gjimin e fĂ«mijĂ«s pa gjykim, vlerĂ«simin e asaj qĂ« ai/ajo ndjen dhe mĂ« pas sugjerimin e mĂ«nyrave qĂ« ai/ajo tĂ« ecĂ« pĂ«rpara mĂ« pozitivisht.
âNuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me pĂ«rpjekjen e tĂ« rriturit pĂ«r tâi rregulluar gjithçka, por me udhĂ«zimin e tij/saj pĂ«rmes kĂ«tij procesi tĂ« menaxhimit tĂ« emocioneve tĂ« tij/sajâ, thotĂ« ajo. NjĂ« i rritur mund tĂ« inkurajojĂ« rivlerĂ«simin kognitiv, pĂ«r shembull, duke i treguar fĂ«mijĂ«s se si njĂ« ngjarje fillimisht shqetĂ«suese mund tĂ« interpretohet nĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme. FĂ«mija mund ta zbatojĂ« kĂ«tĂ« kur tĂ« mĂ«rzitet herĂ«n tjetĂ«r, duke e armatosur atĂ« kundĂ«r streseve tĂ« ardhshme.
NjĂ« prind ose kujdestar mund tĂ« flasĂ« edhe pĂ«r dilemat sociale, qoftĂ« nĂ« jetĂ«n reale apo nĂ« trillim. Mund tâi pyesni, pse reagoi ky person nĂ« atĂ« mĂ«nyrĂ«? Pse e tha? Kjo i ndihmon ata tĂ« mendojnĂ« mĂ« me kujdes pĂ«r gjendjet mendore tĂ« njerĂ«zve tĂ« tjerĂ«, gjĂ« qĂ« duhet tĂ« inkurajojĂ« njĂ« teori mĂ« tĂ« avancuar tĂ« mendjes.
Ndonjëherë, të dyja qasjet do të përkojnë natyrshëm. Nëse një fëmijë është i tronditur sepse shoku i tij më i mirë ka qenë i pasjellshëm, mund ta inkurajoni të vërë në pikëpyetje arsyet e mundshme për sjelljen e keqe. Ndoshta shoku ishte i lodhur ose kishte kaluar një ditë të keqe ose ndoshta nuk kishte asgjë personale.
Si çdo aftësi që ia vlen të mësohet, këto aftësi kanë nevojë për praktikë të vazhdueshme. Megjithatë, gjatë shumë momenteve të tilla, fëmija do të jetë i pajisur mirë për të kuptuar mendjen e vet dhe të të tjerëve, duke e udhëhequr atë përtej fëmijërisë së mesme në aventurat e adoleshencës dhe më tej.
Login
