Franc List, frymëzuesi i romantizmit muzikor
Nga Leonard Veizi
NĂ« panteonin e figurave kolosale tĂ« artit, ku muzika gĂ«rshetohet me pasionin dhe shpirti njerĂ«zor sfidon kufijtĂ« e shprehjes, pak emra shkĂ«lqejnĂ« me njĂ« dritĂ« aq tĂ« gjallĂ« dhe shumĂ«planĂ«she sa ai i Franc List. Ai nuk ishte thjesht njĂ« muzikant, por njĂ« kometĂ« e rĂ«nĂ« mbi peizazhin e Romantizmit, duke ndriçuar skenĂ«n evropiane me virtuozitetin e tij tĂ« pashoq, vizionin e tij avangardist dhe thellĂ«sinĂ« e tij shpirtĂ«roreâŠ
âŠNĂ«se do tĂ« pĂ«rpiqeshim tĂ« vizatonim portretin e tij, do tĂ« na shfaqej njĂ« mozaik i ndĂ«rlikuar: njĂ« gjenialitet i lindur, njĂ« zemĂ«r bujare, njĂ« mendje e etur pĂ«r dije dhe njĂ« shpirt i kĂ«rkueshĂ«m, qĂ« ndĂ«rthurte magjinĂ« e tingujve me misteret e ekzistencĂ«s. Franc List, njĂ« nga figurat mĂ« brilante dhe shumĂ«dimensionale tĂ« epokĂ«s Romantike, u nda nga jeta nĂ« vitin 1886, duke lĂ«nĂ« pas njĂ« trashĂ«gimi tĂ« pasur muzikore dhe kulturore qĂ« vazhdon tĂ« ndikojĂ« botĂ«n e muzikĂ«s klasike edhe sot.
Â
Gjenialiteti që formoi një epokë
I lindur nĂ« DoborjĂĄn tĂ« HungarisĂ« (sot Raiding, Austri), List shfaqi talentin e tij tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m qĂ« nĂ« fĂ«mijĂ«ri. NĂ«n udhĂ«heqjen e babait tĂ« tij, i cili kishte shĂ«rbyer si kontabilist i familjes EsterhĂĄzy, dhe mĂ« pas me ndihmĂ«n e patronĂ«ve tĂ« fuqishĂ«m, ai mori njĂ« edukim muzikor tĂ« shkĂ«lqyer. NĂ« moshĂ« shumĂ« tĂ« re, Liszt u bĂ« njĂ« pianist virtuoz me famĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme, i njohur pĂ«r ekzekutimet e tij elektrizuese qĂ« e bĂ«nĂ« tĂ« krahasueshĂ«m me yjet e sotĂ«m tĂ« skenĂ«s. Publiku mbushte sallat pĂ«r tĂ« parĂ« âPaganinin e pianosâ, siç e quanin shpesh. Ai ishte i pari qĂ« konceptoi recitalin si spektakĂ«l individual, duke shkĂ«putur pianistin nga roli i thjeshtĂ« shoqĂ«rues dhe duke e vendosur nĂ« qendĂ«r tĂ« vĂ«mendjes. List ishte gjithashtu i pari qĂ« vendosi pianon nĂ« pozicionin diagonal nĂ« skenĂ« â praktikĂ« qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« standard sot â duke i lejuar audiencĂ«s njĂ« pamje mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« duarve tĂ« tij magjike.
Një kompozitor inovator
Si kompozitor, List ishte njĂ« pionier, guxues dhe inovator. Ai nuk u kĂ«naq me format ekzistuese, por krijoi forma tĂ« reja muzikore, si poema simfonike â njĂ« vepĂ«r orkestrale me njĂ« program letrar ose tematik â duke hapur rrugĂ«n pĂ«r muzikĂ«n programore dhe duke i dhĂ«nĂ« orkestrĂ«s njĂ« dimension tĂ« ri narrativ. Ai i dha pianofortes njĂ« dimension tĂ« ri teknik dhe shprehĂ«s, duke shtyrĂ« kufijtĂ« e mundĂ«sive tĂ« instrumentit. Vepra tĂ« tilla si âLiebestraumâ apo e ardhur nĂ« shqip si âĂndrra e DashurisĂ«â, âHungarian Rhapsodiesâ ose âRapsoditĂ« Hungarezeâ, me folklorin dhe frymĂ«n e tyre kombĂ«tare, apo madhĂ«shtorja âSonata nĂ« Si minorâ janĂ« gurĂ« themeli nĂ« repertorin pianistik botĂ«ror, qĂ« vazhdojnĂ« tĂ« sfidojnĂ« dhe tĂ« magjepsin pianistĂ« dhe audienca mbarĂ« botĂ«n. Muzika e tij shpesh pĂ«rçon dramĂ«, pasion, spiritualitet dhe njĂ« lirizĂ«m tĂ« thellĂ«, duke pasqyruar kompleksitetin e shpirtit romantik.
Dirigjent, mësues dhe promotor
Përtej virtuozitetit të tij si pianist dhe origjinalitetit si kompozitor, List ishte edhe një dirigjent i talentuar, i cili drejtoi premierat e shumë veprave të rëndësishme, përfshirë ato të kompozitorëve të tjerë. Ai ishte një mësues i përkushtuar që formoi breza të tërë pianistësh, shumë prej të cilëve u bënë figura të shquara në të drejtën e tyre. Akademia e tij në Weimar ishte një qendër e rëndësishme e inovacionit muzikor. List ishte gjithashtu një organizator i palodhur i jetës muzikore në Evropë, duke udhëtuar gjerësisht dhe duke mbështetur me zemërgjerësi kolegët e tij. Ai dha ndihmesë të madhe për promovimin e kompozitorëve të tjerë, shpesh duke i ndihmuar financiarisht dhe duke dirigjuar veprat e tyre: emra si Riçard Vagner, Frederik Shopan, Hektor Berlióz dhe Robert Shuman i detyrohen List-it një pjesë të mirë të njohjes publike.
Personalitet shumëdimensional
Por jeta e tij nuk ishte vetëm muzikë. List ishte një personalitet thellësisht shumëdimensional. Ai ishte një shkrimtar me peshë në reflektimet e tij estetike dhe filozofike mbi muzikën dhe artin. Një filantrop i madh, ai dhuroi shumë nga të ardhurat e tij për çështje sociale e kulturore, duke mbështetur shkollat e muzikës, artistët në nevojë dhe viktimat e fatkeqësive. Pavarësisht udhëtimeve të shumta, ai mbeti një nacionalist i thellë hungarez, duke mbajtur lidhje të ngushta me vendin e tij dhe duke e përfshirë shpesh folklorin hungarez në veprat e tij. Në vitet e vona të jetës, në një kërkim të thellë shpirtëror, List u tërhoq shpirtërisht si terciar françeskan, duke jetuar në thjeshtësi dhe reflektim, duke thelluar lidhjen e tij me besimin dhe duke shkruar vepra me frymëzim thellësisht fetar. Kjo tregon dimensionin e tij jo vetëm artistik, por edhe njerëzor dhe shpirtëror.
Vizionari që i parapriu kohës
Franc List mbetet njĂ« figurĂ« monumentale â njĂ« gjeni muzikor i cili e shndĂ«rroi pianon nĂ« njĂ« instrument madhĂ«shtie dhe emocionimi tĂ« thellĂ«, duke e ngritur vetĂ« muzikĂ«n nĂ« lartĂ«si tĂ« reja. Ai ishte njĂ« vizionar qĂ« i parapriu kohĂ«s sĂ« tij, njĂ« mĂ«sues bujar dhe njĂ« filantrop me zemĂ«r tĂ« madhe. TrashĂ«gimia e tij vazhdon tĂ« jetĂ« njĂ« burim frymĂ«zimi dhe mrekullie pĂ«r brezat e rinj.