❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Pse mallrat po pësojnë luhatje të mëdha dhe të shpejta të çmimeve

✇Gazeta Fjala
By: el da

Tommy Norris, njĂ« personazh i filmit “Landman” i luajtur nga Billy Bob Thornton, Ă«shtĂ« njĂ« ekspert i industrisĂ« sĂ« naftĂ«s, me njĂ« jetĂ« personale tĂ« ndĂ«rlikuar.

Sipas tij, çmimi ideal për një fuçi nafte është 78 dollarë. Në këtë nivel, prodhuesit kanë fitime të mjaftueshme për kërkime gjeologjike, ndërsa konsumatorët nuk përballen me ndryshime të mëdha në çmime.

Sot, çmimi i naftës Brent, tregu global i referencës, është rreth 65 dollarë, më i ulët se niveli ideal i Norris dhe gjithashtu shumë i paqëndrueshëm, duke u luhatur ndjeshëm javët e fundit për shkak të tensioneve në Lindjen e Mesme.

Shumica e industrive përballen me tendenca afatgjata të çmimeve.

Për shembull, industria e produkteve elektronike për konsum personal ka bërë përparime teknologjike, duke e bërë atë më të lirë në terma realë për dekada.

NĂ« shĂ«rbimet qĂ« kĂ«rkojnĂ« shumĂ« punĂ«, si arsimi dhe shĂ«ndetĂ«sia, çmimet kanĂ« tendencĂ« tĂ« rriten pĂ«r shkak tĂ« fenomenit tĂ« njohur si “sĂ«mundja e kostove tĂ« Baumolit”, tendenca e presionit tĂ« pagave pĂ«r t’u rritur nĂ« pĂ«rputhje me rritjen e tĂ« ardhurave nĂ« gjithĂ« ekonominĂ«.

Ndryshe nga këto, mallrat fizike si produktet bujqësore, energjia dhe metalet nuk ndjekin një trend të qartë afatgjatë. Ato kanë një tendencë problematike: gjatë periudhave të mirëqenies së madhe, prodhimi tejkalon kërkesën ideale, ndërsa gjatë krizave bie shumë poshtë saj.

Ky efekt është i rëndësishëm, sepse mallrat janë pjesë thelbësore e pothuajse çdo produkti, që nga raketat e tenisit deri te produktet kozmetike dhe pajisjet mjekësore.

Tronditjet e fundit në çmimin e naftës të shkaktuara nga lufta janë të njohura për ekspertët e industrisë.

Sipas një studimi të Bankës Botërore, këto luhatje janë bërë më të shpeshta dhe më të ashpra në vitet e fundit. Ciklet e sotme të luhatjeve janë më të shkurtra dhe më ekstreme se më parë.

Arsyeja kryesore e ndryshimit është se më parë ciklet e mallrave kontrolloheshin kryesisht nga oferta. Prodhimi kërkon kohë të gjatë dhe shumë kapital.

NjĂ« platformĂ« detare pĂ«r nxjerrjen e naftĂ«s kĂ«rkon vite pĂ«r t’u ndĂ«rtuar, ndĂ«rsa nxjerrja e naftĂ«s nga depozitat shkĂ«mbore kĂ«rkon muaj tĂ« tĂ«rĂ«.

Nga zbulimi deri në nxjerrje kalojnë 10 deri në 20 vjet. Kjo do të thotë se oferta nuk mund të reagojë shpejt ndaj ndryshimeve të çmimit, duke shkaktuar investime të tepërta në periudha të zhvillimit dhe mbingarkesë gjatë krizave.

Gjithashtu, dinamikat e inventarit ndikojnë në natyrën ciklike të mallrave. Shpesh, ruajtja e mallrave është e shtrenjtë, dhe disa produkte bujqësore janë të paqëndrueshme.

Rezervat e ulëta do të thonë që edhe ekuilibrat afatshkurtër midis ofertës dhe kërkesës mund të shkaktojnë ndryshime të mëdha në çmime.

Spekulimi financiar gjithashtu intensifikon këto luhatje. Në mënyrë më të përgjithshme, kërkesa për mallra është e lidhur ngushtë me ciklin global ekonomik dhe gjithmonë ekziston rreziku i një lufte të re.

Studiuesit e Bankës Botërore përdorën një algoritëm për të identifikuar pika kthimi në çmimet e 27 mallrave nga viti 1970 deri në 2024. Mesatarisht, secili mall pësoi rreth 14 kthesa në 50 vitet e fundit.

Krizat zgjatën mesatarisht më pak se 4.5 vjet, ndërsa periudhat e mirëqenies rreth 3 vjet. Edhe pse krizat zgjatën më shumë, luhatjet e çmimeve në periudhat pozitive dhe negative ishin afërsisht të barabarta në madhësi.

Rreth dy të tretat e kohës, mallrat kalonin në faza ciklike të përbashkëta, duke reflektuar ndikimin e ciklit global ekonomik.

Metalet industriale dhe energjia kishin një korrelacion të fortë, ndërsa mallrat bujqësore lëviznin më shumë në mënyrë të pavarur, për shkak të faktorëve lokalë si moti dhe sëmundjet.

Nga viti 1970 deri në 1985, ciklet kontrolloheshin kryesisht nga tronditjet e ofertës, sidomos në energji.

Më pas, në periudhën 1986-2001, tregjet u bënë më të qëndrueshme, falë përparimeve teknologjike dhe liberalizimit të tregtisë globale.

Por që nga vitet 2000, paqëndrueshmëria nisi të rritet sërish, dhe nga viti 2020 u intensifikua ndjeshëm.

Tani periudhat e mirëqenies zgjatin mesatarisht 24 muaj, dhe krizat vetëm 23 muaj. Cikli është përgjysmuar, nga 90 muaj në 45 muaj. Banka Botërore e quan këtë një regjim të ri të tregut të mallrave.

Ky ndryshim është shkaktuar pjesërisht nga ngjarje si pandemia e Covid-19, pushtimi i Ukrainës nga Rusia dhe ndryshimet e politikave monetare gjatë pesë viteve të fundit.

Por edhe ndryshimet strukturore afatgjata luajnë rol të rëndësishëm. Kalimi global drejt energjive të gjelbra ka rritur kërkesën për minerale kritike si nikeli dhe litiumi.

Në të njëjtën kohë, moti ekstrem i shpeshtë rrit rreziqet në ofertë, sidomos në bujqësi. Fragmentimi i ekonomisë globale dhe barrierat tregtare kanë ndikuar negativisht në tregtinë e mallrave.

Prodhimi i përqendruar dhe mungesa e diversifikimit në zinxhirët e furnizimit i bëjnë këto tregje shumë të ndjeshme ndaj masave proteksioniste.

Momenti kritik

Kjo situatë ka pasoja të rëndësishme për qeveritë në mbarë botën.

Sipas Bankës Botërore, dy të tretat e ekonomive në zhvillim dhe tregjet në zhvillim varen në masë të konsiderueshme nga eksportet, të ardhurat fiskale dhe aktiviteti ekonomik i mallrave.

Një cikël më i paqëndrueshëm i çmimeve përbën sfidë serioze për politikat ekonomike të këtyre vendeve, duke ulur mundësitë për të arritur rritje të qëndrueshme.

Kjo Ă«shtĂ« gjithashtu njĂ« sfidĂ« pĂ«r bankierĂ«t qendrorĂ« nĂ« vendet e pasura. Historikisht, ata kanĂ« “parĂ« pĂ«rtej” luhatjeve tĂ« çmimeve tĂ« shkaktuara nga mallrat, duke u fokusuar mĂ« shumĂ« nĂ« treguesit kryesorĂ« tĂ« inflacionit, qĂ« zakonisht pĂ«rjashtojnĂ« energjinĂ« dhe ushqimet.

Kjo strategji kishte kuptim, pasi deri në vitin 2020, periudhat e rritjeve dhe uljeve të çmimeve ishin të barabarta në madhësi.

Por nëse tani rritjet janë më të mëdha se uljet, situata bëhet shumë më komplekse.

Zemërimi i Tommy Norris dhe homologëve të tij në botën reale është i kuptueshëm.

Ndryshimi në dinamikën e tregut të mallrave do të thotë se çmimi i naftës do të qëndrojë edhe më pak kohë në nivelin ideal./The Economist/kb

↗

Ankorohet në portin e Durrësit jahti luksoz, furnizohet me 600 mijë litra karburant!

✇Gazeta Fjala
By: el da

NĂ« Portin e DurrĂ«sit ka mbĂ«rritur “Dragonfly”, njĂ« nga superjahtet mĂ« tĂ« jashtĂ«zakonshme tĂ« viteve tĂ« fundit. Me njĂ« gjatĂ«si prej 142 metrash, ky jaht Ă«shtĂ« prodhim i kantierit tĂ« njohur gjerman LĂŒrssen, i cili njihet pĂ«r standardet e larta tĂ« teknologjisĂ« dhe luksit. Fillimisht i pagĂ«zuar me emrin “Alibaba”, ai u porosit nga bashkĂ«themeluesi i Google, Sergey Brin.

GjatĂ« qĂ«ndrimit nĂ« DurrĂ«s, “Dragonfly” pritet tĂ« kryejĂ« njĂ« furnizim prej 600 mijĂ« litrash karburant. Procesi, qĂ« do tĂ« zgjasĂ« rreth pesĂ« orĂ«, do t’i sjellĂ« arkĂ«s sĂ« shtetit shqiptar afro 240 mijĂ« euro, falĂ« taksĂ«s sĂ« luksit mbi karburantin.

Çdo jaht qĂ« furnizohet nĂ« DurrĂ«s paguan 40 lekĂ« pĂ«r litĂ«r si taksĂ« karburanti, njĂ« burim i drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« ardhurash pĂ«r buxhetin e shtetit./kb

↗

Evropa vendos gjoba për turistët problematikë!

✇Gazeta Fjala
By: el da

Turistët që udhëtojnë këtë verë drejt Evropës duhet të kenë më shumë kujdes se kurrë më parë jo vetëm me kremrat e diellit, por edhe me rregullat që po ndryshojnë me shpejtësi. Nga Turqia në Spanjë, nga Portugalia në Itali, shumë vende kanë nisur të aplikojnë gjoba të kripura për sjelljet e papërshtatshme të pushuesve. Por pse tani? Dhe a do të ndryshojë kjo mënyrën se si ne bëjmë pushime?

magjinoni kĂ«tĂ« skenĂ«: sapo keni mbĂ«rritur nĂ« Antalya tĂ« TurqisĂ« dhe mezi prisni tĂ« nisni pushimet. Zgjidhni rripin, ngriheni shpejt nga sedilja dhe merrni çantĂ«n nga dollapi mbi kokĂ«, pĂ«r tĂ« dalĂ« sa mĂ« shpejt nga avioni. Por
 keni gabuar. NjĂ« stjuardesĂ« ju tĂ«rheq mĂ«njanĂ« dhe ju gjobit me 62 euro, sepse jeni ngritur nga sedilja para se avioni tĂ« ndalonte plotĂ«sisht. NjĂ« fillim jo shumĂ« i Ă«mbĂ«l pĂ«r pushimet tuaja.

 

Pushime të shtrenjta për turistët që nuk respektojnë rregullat

KĂ«tĂ« verĂ«, shumĂ« destinacione tĂ« njohura evropiane kanĂ« vendosur tĂ« thonĂ« “mjaft” ndaj turistĂ«ve qĂ« i kalojnĂ« kufijtĂ« e mirĂ«sjelljes. NĂ« qytetin bregdetar tĂ« Albufeira-s nĂ« Portugali, nĂ«se shĂ«tit me rroba banje jashtĂ« plazhit, mund tĂ« paguash deri nĂ« 1,500 euro gjobĂ«. NĂ« Ishujt Balearik tĂ« SpanjĂ«s – si Mallorca dhe Ibiza – pirja e alkoolit nĂ« publik mund tĂ« kushtojĂ« deri nĂ« 3,000 euro. Edhe gjestet mĂ« tĂ« vogla, si “ruajtja” e njĂ« shezlongu dhe mĂ« pas largimi nga plazhi, mund t’i bĂ«jnĂ« pushimet mĂ« tĂ« shtrenjta.

 

NĂ« fillim, kĂ«to masa mund tĂ« duken si njĂ« “pickim dore” ndaj vetĂ« burimit kryesor tĂ« tĂ« ardhurave – turizmit. Por autoritetet vendase thonĂ« se qĂ«llimi nuk Ă«shtĂ« penalizimi i tĂ« gjithĂ«ve, por mbrojtja e komuniteteve dhe vetĂ« turistĂ«ve tĂ« sjellshĂ«m.

 

“Rregullat, sado tĂ« ashpra mund tĂ« duken, synojnĂ« tĂ« nxisin njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«rgjegjĂ«se dhe empatike udhĂ«timi,” shpjegon Jessica Harvey Taylor nga Zyra Turistike e SpanjĂ«s nĂ« LondĂ«r. “Ato mbrojnĂ« pĂ«rvojĂ«n e pushimeve pĂ«r shumicĂ«n dĂ«rrmuese tĂ« vizitorĂ«ve qĂ« sillen si duhet.”

 

Nga rrobat te skuteri elektrik: çdo detaj ka rëndësi

 

NĂ« Malaga, SpanjĂ«, Ă«shtĂ« prezantuar fushata “PĂ«rmirĂ«so QĂ«ndrimin TĂ«nd”, qĂ« shpĂ«rndahet nĂ«pĂ«r autobusĂ«, rrjete sociale dhe postera, duke pĂ«rcaktuar sjelljen e duhur nĂ« qytet: veshje e pĂ«rshtatshme, ndalimi i ndotjes, zhurma e tepĂ«rt dhe pĂ«rdorimi i pakujdesshĂ«m i skuterĂ«ve elektrikĂ«. Moszbatimi i kĂ«tyre rregullave mund tĂ« sjellĂ« gjoba deri nĂ« 750 euro. Edhe nĂ« Albufeira, kodi i ri i sjelljes ndalon lakuriqĂ«sinĂ« publike, urinimin jashtĂ« ambienteve sanitare apo braktisjen e karrocave tĂ« supermarketeve nĂ« rrugĂ«.

 

Por ndryshe nga zonat e ndjeshme si Ishujt Galapagos apo komunitetet e SĂĄmi-ve nĂ« Lapland, ku kĂ«to rregulla janĂ« tĂ« zakonshme pĂ«r mbrojtjen e mjedisit dhe kulturĂ«s, tashmĂ« ato po shfaqen nĂ« destinacione klasike si plazhet mesdhetare. ËshtĂ« njĂ« sinjal i qartĂ«: sjellja e keqe turistike ka arritur kulmin, dhe bashkitĂ« po reagojnĂ«.

 

“Turizmi nuk duhet tĂ« jetĂ« njĂ« barrĂ« pĂ«r qytetarĂ«t,” deklaroi kryetari i bashkisĂ« sĂ« CalviĂ  nĂ« Mallorca, Juan Antonio Amengual. “Duhet tĂ« veprojmĂ« duke pasur nĂ« mendje dy prioritete: mbrojtjen e mjedisit dhe harmoninĂ« me shoqĂ«rinĂ«.”

 

Lista e gjobave po zgjerohet çdo ditë

‱ Ryanair mund tĂ« gjobisĂ« pasagjerĂ«t problematikĂ« me 500 euro ose mĂ« shumĂ«.

‱ NĂ« Cinque Terre, Itali, kĂ«pucĂ«t e papĂ«rshtatshme pĂ«r ecje nĂ« shtigje malore mund tĂ« sjellin gjoba deri nĂ« 2,500 euro.

‱ NĂ« FrancĂ«, duhanpirja nĂ« plazhe publike ose kĂ«nde lojĂ«rash ndĂ«shkohet me 90 euro gjobĂ«.

‱ NĂ« Greqi, mbledhja e guaskave nĂ« plazh mund t’ju kushtojĂ« 1,000 euro.

‱ NdĂ«rsa nĂ« Venecia, larja nĂ« kanale mund tĂ« sjellĂ« njĂ« gjobĂ« prej 350 eurosh.

 

“Nuk Ă«shtĂ« se turistĂ«t janĂ« bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« kĂ«qij – por toleranca Ă«shtĂ« ulur ndjeshĂ«m,” thotĂ« aktivistja pĂ«r turizmin e pĂ«rgjegjshĂ«m, Birgitta Spee-König. “ShumĂ« nga kĂ«to gjoba nuk janĂ« vetĂ«m ndĂ«shkim – por thirrje pĂ«r respekt.”

 

Protesta, kamera, policë qytetet marrin masa

 

QytetarĂ«t janĂ« lodhur. Protestat kundĂ«r mbipopullimit turistik kanĂ« vite qĂ« janĂ« shtuar nĂ« EvropĂ«. NdĂ«rsa ligje qĂ« kufizojnĂ« qiratĂ« afatshkurtra janĂ« miratuar, autoritetet po shkojnĂ« mĂ« tej, duke u treguar tĂ« gatshĂ«m tĂ« prishin “qetĂ«sinĂ«â€ e pushuesve pĂ«r tĂ« mbrojtur qytetet e tyre. Por, ndonĂ«se gjobat mund tĂ« frenojnĂ« sjelljen e keqe pĂ«r momentin, shumĂ« ekspertĂ« dyshojnĂ« se ato do tĂ« sjellin ndryshime afatgjata.

 

“Gjobat nuk ndryshojnĂ« kulturĂ«n,” thekson Spee-König. “Pa orientim mĂ« tĂ« mirĂ«, bashkĂ«qeverisje vendore dhe pritshmĂ«ri tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta, shumĂ« pak do tĂ« ndryshojĂ«. Destinacionet janĂ« shtĂ«pi, jo parqe lojĂ«rash.”

 

A po funksionojnĂ« masat e reja? Ende nuk dihet. Robert Allard, qĂ« drejton njĂ« agjenci turistike nĂ« Algarve, vĂ«ren shtimin e kamerave dhe praninĂ« e shtuar tĂ« policisĂ« nĂ« zonat e natĂ«s. “Disa njerĂ«z janĂ« gjobitur,” thotĂ« ai, “por shumĂ« tĂ« tjerĂ« nuk janĂ« ende tĂ« ndĂ«rgjegjshĂ«m pĂ«r rregullat, pavarĂ«sisht posterave apo fletushkave nĂ« hotele.

Fushatat pĂ«r ndryshim sjelljeje kĂ«rkojnĂ« kohĂ«. NjĂ« sezon nuk do ta ndryshojĂ« menjĂ«herĂ« kulturĂ«n e pushimeve, por mesazhi Ă«shtĂ« i qartĂ«: dielli, deti dhe rĂ«ra janĂ« ende aty pĂ«r ata qĂ« zgjedhin t’i shijojnĂ« me maturi, pĂ«rgjegjĂ«si dhe respekt./kb

↗

“Mirror”: ShqipĂ«ria, destinacioni i bekuar me klimĂ« mesdhetare

✇Gazeta Fjala
By: el da

E bekuar me njĂ« klimĂ« mesdhetare dhe temperatura tĂ« ngrohta qĂ« arrijnĂ« deri nĂ« 30 gradĂ« Celsius, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« parajsĂ« pĂ«r adhuruesit e diellit, shkruan Milo Boyd nĂ« njĂ« artikull tĂ« botuar nĂ« tĂ« pĂ«rditshmen britanike “Mirror”.

Kompania ajrore “Wizz Air” ka lançuar njĂ« itinerar tĂ« ri, duke lidhur BritaninĂ« e Madhe me destinacionin e ri evropian tĂ« lirĂ« dhe me diell.

ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« quajtur “Maldivet e EvropĂ«s” falĂ« brigjeve tĂ« saj tĂ« pacĂ«nuara me rĂ«rĂ« tĂ« bardhĂ« dhe ujĂ«rave tĂ« kristalta qĂ« zbukurojnĂ« RivierĂ«n e saj spektakolare.

Me njĂ« numĂ«r nĂ« rritje tĂ« pushuesve qĂ« zbulojnĂ« rajonin – kjo perlĂ« ende ofron vlera tĂ« jashtĂ«zakonshme krahasuar me vendet e tjera evropiane.

Vizitorët mund të kënaqen me akomodime luksoze pa shtrënguar buxhetin e tyre, me apartamente buzë detit të disponueshme për vetëm 20 paund në natë.

Ushqimi është i shijshëm dhe një vakt i bollshëm me pije, zakonisht kushton rreth 15 paund.

Falë një mori videosh në TikTok që shfaqin ujërat e saj të kristalta dhe rërën e bardhë të pastër, Shqipëria është bërë një pikë e nxehtë për pushuesit që kërkojnë një përvojë të ngjashme me ato në Maldive.

E bekuar me një klimë mesdhetare dhe temperatura verore që arrijnë deri në 30 gradë Celsius, Shqipëria është një parajsë për adhuruesit e diellit.

Linja e re e “Wizz Air” lidh Aeroportin Gatwick tĂ« LondrĂ«s me TiranĂ«n, kryeqytetin e ShqipĂ«risĂ«. Biletat mĂ« tĂ« lira kushtojnĂ« vetĂ«m 19,99 paund.

NĂ«se nuk jeni afĂ«r Aeroportin Gatwick tĂ« LondrĂ«s, atĂ«herĂ« “Ryanair” ofron gjithashtu fluturime pĂ«r nĂ« TiranĂ« nga Birmingham, Bristol, Mançester, Edinburgu dhe Aeroporti Stansted i LondrĂ«s.

Shqipëria krenohet me koston e ulët të jetesës në Evropë, me dhoma hoteli në qendër të Tiranës që kushtojnë më pak se 30 paund, përfshirë mëngjesin.

Apartamentet buzë detit përgjatë bregdetit Adriatik janë edhe më të përballueshme.

Një tjetër rrugë e përballueshme për në bregdetin e shkëlqyer të Shqipërisë është të fluturosh për në Korfuz dhe pastaj të hipësh në një traget për afërsisht 15 paund në çdo drejtim.

Ju mund të ngrini një kamping në Dhërmi, dhe të eksploroni një plazh të ri çdo ditë. Një drekë e këndshme buzë detit në zonë do të kushtojë vetëm rreth 10 paund për person.

Ekspertja e udhëtimeve, Laura Hewson, e cila eksploroi Shqipërinë vjeshtën e kaluar, ndau përvojën e saj.

“NĂ« atĂ« kohĂ«, se bashku me shoqen time, Farrell Modd po planifikonim tĂ« shkonim nĂ« Kroaci. Por, njĂ« nga miqtĂ« tanĂ« qĂ« kishte qenĂ« nĂ« ShqipĂ«ri tha se duhej tĂ« shkonim me patjetĂ«r. Ai tha se ishte si Greqia dhe Kroacia, por mĂ« e lirĂ« dhe shumĂ« mĂ« e bukur pasi nuk kishte dyndje turistĂ«sh”, tha Laura Hewson.

Ajo shtoi se nĂ« ShqipĂ«ri, mund tĂ« pĂ«rballonin njĂ« hotel me katĂ«r yje – me mĂ«ngjesin e pĂ«rfshirĂ« – me tĂ« njĂ«jtin çmim qĂ« kishin paguar pĂ«r qĂ«ndrimet nĂ« hostele nĂ« Itali dhe SpanjĂ«.

Farrell Modd, zbuloi se rrjetet sociale kishin luajtur njĂ« rol nĂ« zgjedhjen e ShqipĂ«risĂ« si destinacionin e tyre – duke shtuar se ajo ishte mahnitur nga videot ku shfaqeshin peizazhe magjepsĂ«se nga vendi.

Farrell ishte e entuziazmuar kur zbuloi se vendi i vogĂ«l mesdhetar ofronte ujĂ«ra tĂ« pastra kristal dhe vendpushime tĂ« shumta pĂ«r not – tĂ« gjitha me çmime miqĂ«sore me buxhetin pĂ«r turistĂ«t./ata/kb

↗

The Economist: Bota po e fiton luftën kundër kancerit!

✇Gazeta Fjala
By: el da

Kanceri nuk është një sëmundje e vetme, por një klasë e tërë sëmundjesh dhe fitorja ndaj tij nuk po vjen si rezultat i një zbulimi madhor, por nga mijëra përparime të vogla në parandalim, kirurgji dhe mjekime. Megjithëse kanceri mbetet një ndër shkaqet kryesore të vdekjes në mbarë botën, shkenca po përparon ndjeshëm në luftën kundër tij.
Lufta që nisi me shumë shpresë

NĂ« vitin 1971, presidenti amerikan Richard Nixon shpalli “luftĂ«n kundĂ«r kancerit”, nĂ« njĂ« kohĂ« kur besimi nĂ« shkencĂ« ishte i lartĂ«, vetĂ«m dy vjet mĂ« parĂ«, njerĂ«zimi kishte zbritur nĂ« HĂ«nĂ«. Disa mjekĂ« madje besuan se kanceri do tĂ« kurohej brenda pak vitesh. Por realiteti nuk e justifikoi kĂ«tĂ« optimizĂ«m. Sot, nĂ« vendet e pasura, gjysma e burrave dhe njĂ« e treta e grave preken nga kanceri gjatĂ« jetĂ«s. NĂ« SHBA, ai Ă«shtĂ« shkaku i dytĂ« i vdekjeve pas sĂ«mundjeve tĂ« zemrĂ«s, me rreth 600,000 viktima nĂ« vit.

Megjithatë, një analizë e The Economistthekson se realiteti është më premtues se sa duket në pamje të parë.

Përparim i ngadaltë, por i qëndrueshëm
Kanceri Ă«shtĂ« i lidhur fort me plakjen. NĂ« vendet e zhvilluara, qĂ« nga fillimi i viteve 1990, shkalla e vdekjeve tĂ« rregulluara sipas moshĂ«s ka rĂ«nĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme. NĂ« SHBA, kjo shkallĂ« Ă«shtĂ« aktualisht njĂ« e treta mĂ« e ulĂ«t se nĂ« vitet ’90, dhe trende tĂ« ngjashme shihen edhe nĂ« vende tĂ« tjera tĂ« pasura.

Ajo që pritej të ishte një luftë e shpejtë, rezultoi të jetë një përpjekje e gjatë, por gjithnjë e më e suksesshme. Një nga fitoret më të mëdha është leukemia tek fëmijët, që dikur ishte thuajse një dënim me vdekje, sot, shkalla e mbijetesës për 5 vjet ka kaluar 90%.

Tri burimet kryesore të sukseseve të ardhshme
Sipas The Economist, fitoret e ardhshme ndaj kancerit do të vijnë nga tre drejtime:

1. Zbatimi global i përvojave të vendeve të zhvilluara
Një ndër sukseset më të mëdha, por më pak të dukshme, është parandalimi. Në vendet e pasura, shkalla e duhanpirjes ka rënë ndjeshëm, duke parandaluar mbi 3 milionë vdekje nga kanceri që nga viti 1975. Si rezultat, nëse vendet me të ardhura të ulëta e të mesme zbatojnë politika të forta kundër duhanit, mund të shpëtojnë miliona jetë.

2. Barnat më të lira dhe zgjerimi i qasjes ndaj tyre
Kanceri i qafĂ«s sĂ« mitrĂ«s, pothuajse gjithmonĂ« pasojĂ« e infektimit me HPV, ka pĂ«suar rĂ«nie dramatike nĂ« Britani qĂ« nga fillimi i vaksinimit tĂ« vajzave adoleshente nĂ« vitin 2008. Sot, pĂ«r grupmoshĂ«n 20–29 vjeç, rastet janĂ« ulur me 90%. Vaksina indiane mĂ« e lirĂ« po mundĂ«son fushata tĂ« gjera vaksinimi nĂ« vende me tĂ« ardhura mĂ« tĂ« ulĂ«ta.

3. Shfrytëzimi klinik i shkencës së re
Shkenca po përparon në dy drejtime kyçe: identifikimin e personave me rrezik më të lartë dhe ndërhyrjen sa më herët. Disa variante gjenetike, si mutacioni BRCA-1, janë tashmë të njohura për lidhjen me kancerin e gjirit apo prostatës. Por për më shumë se gjysmën e rasteve të kancerit, faktorët rrezikues janë ende të panjohur.

Qëllimi është të zbulohen pacientët në fazat më të hershme, kur trajtimi është më efikas. Ky përparim bazohet në analiza të ADN-së në qeliza të gjalla, biomarkues të rinj në gjak apo frymë, dhe kuptimin më të thellë të ndërveprimit mes gjeneve dhe mjedisit, përcjell dritare.net

Ilaçet që mund të ndryshojnë lojën

Sapo të identifikohen ata që kanë nevojë për trajtim, mjekët kanë një arsenal gjithnjë e më të madh mjetesh. Disa ilaçe të zakonshme po tregojnë veti parandaluese ndaj kancerit. Për shembull:

-Aspirina ul në gjysmë rrezikun për kancer të zorrës së trashë te personat me sindromën Lynch.

-Metformina, ilaç i lirë për diabetin, redukton rikthimin e kancerit të gjirit për një grup të caktuar grash.

-Agonistët GLP-1, si Ozempic, po tregojnë rezultate premtuese në parandalimin e disa kancereve.

Një armë e re: sistemi imunitar
Përveç trajtimeve tradicionale, kirurgji, kimioterapi dhe radioterapi, po zhvillohet një metodë e re që mobilizon sistemin imunitar për të luftuar kancerin. Disa vaksina, të personalizuara sipas profilit gjenetik të pacientit, shënjestrojnë kancerin ekzistues. Të tjera vaksina janë parandaluese, si ato kundër gripit, që veprojnë ndaj qelizave parakanceroze. Vaksinat për kancerin e gjirit dhe kolorektal tashmë janë në faza të avancuara të testimeve klinike.

Shkenca nuk ka gjetur njĂ« “kurĂ« magjike” pĂ«r kancerin, por ka ndĂ«rtuar, hap pas hapi, njĂ« arsenal tĂ« fuqishĂ«m kundĂ«r tij. Lufta vazhdon, por çdo vit, ajo po shkon mĂ« shumĂ« nĂ« favorin e njeriut./Kb

↗

Media franceze, jehonë Shqipërisë: Njihuni me El Doradon e re të turizmit evropian

✇Gazeta Fjala
By: el da

Rubrika “Ne, evropianĂ«t” na çoi kĂ«tĂ« tĂ« martĂ«, mĂ« 5 gusht, nĂ« ShqipĂ«ri apo El Doradon e re pĂ«r pushuesit, sipas stacionit tĂ« njohur informativ francez, Franceinfo.

”Ky vend i ish-Bllokut Lindor ishte pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« njĂ« nga regjimet mĂ« tĂ« mbyllura nĂ« EvropĂ«. Tani po hapet pĂ«r turizĂ«m, me rezultate spektakolare.

Një rritje prej 80% e turistëve në pesë vjet.

Ujëra bruz dhe ishuj të shkretë. Kjo nuk është as Karaibet dhe as Maldivet, por Shqipëria, e vendosur midis Greqisë dhe Italisë, e cila tani është gjithashtu e njohur për turistë nga e gjithë bota.

Shqipëria, ku qytetërimet mesdhetare kanë pasuar njëra-tjetrën, secila duke lënë gjurmë sublime greke, romake, bizantine, veneciane dhe osmane.

Dhe kohët e fundit, përgjatë gjithë vijës bregdetare, bunkerë po aq të shëmtuar sa periudha në të cilën u ndërtuan.

Dhe gjithashtu në Tiranë, kryeqytet, një mbetje e një regjimi komunist paranojak që kishte frikë nga pushtimet.

Njëri prej tyre tani është shndërruar në një muze për turistët mosbesues.

“Ky bunker nuk u pĂ«rdor kurrĂ« pĂ«r luftĂ«, sepse nuk patĂ«m kurrĂ« luftĂ«. Pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, u pĂ«rdor shumĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« nĂ« pyetje njerĂ«zit”, shpjegon Sokol Selami, njĂ« guidĂ« nĂ« ”Bunk’Art”.

12 milionë turistë në vitin 2024

Kështu veproi regjimi i terrorit i Enver Hoxhës, i fundit i admiruesve të Stalinit. Për më shumë se 40 vjet, Shqipëria mbeti një nga vendet më të mbyllura në botë.

NĂ« vitin 1991, regjimi ra.

Shqiptarët zbuluan lirinë.

Gati 35 vjet më vonë, ndërtesa ultramoderne po shfaqen në sheshin kryesor të Tiranës.

Toka e shqiponjave është hapur ndaj botës së jashtme. Dhe turistët po vërshojnë.

12 milionë u numëruan vitin e kaluar.

Ky është një efekt pas Covid-19 dhe medieve sociale që po e popullarizojnë destinacionin.

“Ne erdhĂ«m tĂ« filmojmĂ« ShqipĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« inkurajuar njerĂ«zit tĂ« vizitojnĂ« kĂ«tĂ« vend, sepse nĂ« Poloni nuk Ă«shtĂ« ende njĂ« destinacion kaq popullor”, thotĂ« Adrianna Skon, njĂ« influencere polake.

Dhe profesionistët e turizmit kanë gjetur mënyrën se si ta shesin atë.

“Jam kĂ«tu me ftesĂ« tĂ« njĂ« agjencie udhĂ«timesh polake qĂ« shet udhĂ«time nĂ« ShqipĂ«ri. Ne donim vetĂ«m tĂ« kontrollonim nĂ«se Ă«shtĂ« vĂ«rtet mjaftueshĂ«m interesante pĂ«r ta rekomanduar, dhe qĂ« nga dita jonĂ« e parĂ«, menduam se ishte vĂ«rtet e shkĂ«lqyer”, shpjegon gruaja e re nĂ« hyrje tĂ« videos sĂ« saj.

Këto video janë krijuar nga influencerë dhe marka, por edhe nga udhëtarë të zakonshëm.

Në mediat sociale, Shqipëria po shpërthen si destinacion.

“Ne pamĂ« video nĂ« TikTok dhe pastaj bĂ«mĂ« disa kĂ«rkime dhe kjo na çoi kĂ«tu”, rrĂ«fyen turistĂ«t.

Një tjetër avantazh për një audiencë shpesh shumë të re janë çmimet janë shumë të ulëta/kb

↗

“Nis transformimi i Banjave tĂ« BĂ«njĂ«s”, Rama: PĂ«rmirĂ«sohet infrastruktura turistike

✇Gazeta Fjala
By: el da

Kryeministri Edi Rama ka njoftuar nisjen e transformimit të plotë të Banjave të Bënjës, një prej destinacioneve kryesore turistike në zonën e Përmetit dhe Këlcyrës. Përmes një postimi në Facebook, ai ka ndarë pamjet e projektit që po realizohet nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit, me synimin për të përmirësuar shërbimet bazë dhe përvojën turistike në këtë zonë termale.

Rikualifikimi përfshin përmirësimin e infrastrukturës si parkimi, furnizimi me ujë dhe krijimin e ambienteve rekreative, ndërsa po punohet edhe për një model të qëndrueshëm menaxhimi bashkë me institucionet lokale dhe agjencitë përkatëse.

“Transformimi tĂ«rĂ«sor i Banjave tĂ« BĂ«njĂ«s ka nisur, ku me ndĂ«rhyrjen e Fondit Shqiptar tĂ« Zhvillimit po zbatohet projekti qĂ« pĂ«rmirĂ«son pĂ«rvojat turistike nĂ« UjĂ«rat Termale tĂ« BĂ«njĂ«s, njĂ« destinacion shumĂ« i frekuentuar i hartĂ«s turistike tĂ« PĂ«rmetit e KĂ«lcyrĂ«s, ku Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m rikualifikimi pĂ«r tĂ« garantuar disa shĂ«rbime bazĂ« si parkimi, furnizimi me ujĂ«, shĂ«rbimet, por edhe njĂ« ambient mĂ« rekreativ, ndĂ«rsa me bashkitĂ«, AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« Zonave tĂ« Mbrojtura dhe me ZyrĂ«n e Administrimit tĂ« Parkut KombĂ«tar tĂ« VjosĂ«s vijon puna pĂ«r njĂ« model menaxhimi tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m tĂ« kĂ«tij investimi”, ka shkruar kryeministri Rama./kb

↗

Mira Murati fiton duelin me Zuckerberg: Bosi i META s’i merr dot punonjĂ«sit

✇Gazeta Fjala
By: el da

Duket se fushata agresive e rekrutimit të CEO-s së Meta-s, Mark Zuckerberg, nuk do të përfundojë së shpejti.

Tani njĂ« raport online zbulon se pas ScaleAI, Zuckerberg u pĂ«rpoq tĂ« blinte njĂ« tjetĂ«r startup nĂ« fushĂ«n e InteligjencĂ«s Artificiale – Thinking Machines Lab tĂ« shqiptares Mira Murati.

Siç raportohet nga Wired, nĂ« njĂ« refuzim tronditĂ«s ndaj njĂ«rit prej emrave mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« teknologjisĂ«, Mira Murati, ish-drejtoreshĂ« e teknologjisĂ« e OpenAI dhe themeluese e Thinking Machines Lab, zbuloi se asnjĂ« nga anĂ«tarĂ«t e ekipit tĂ« saj nuk i pranoi ofertat prej miliarda dollarĂ«sh tĂ« Meta-s pĂ«r t’u bashkuar me Superintelligence Lab-in e saj tĂ« sapohapur.

Mira Murati në ekipin e saj hodhi poshtë ofertën e Mark Zuckerberg-ut

Sipas njĂ« raporti nga Wired, Thinking Machine Labs hodhi poshtĂ« ofertĂ«n marramendĂ«se prej 1 miliard dollarĂ«sh nga Meta pĂ«r t’u bashkuar me Superintelligence Lab-in e saj. Paketat e kompensimit varionin nga 200 milionĂ« dollarĂ« nĂ« 1 miliard dollarĂ« gjatĂ« disa viteve – pĂ«r tĂ« joshur studiuesit mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« IA-sĂ« nga startup-i i Muratit.

“Deri mĂ« tani nĂ« Thinking Machines Lab, asnjĂ« person i vetĂ«m nuk e ka pranuar ofertĂ«n,” konfirmoi Mira pĂ«r Wired.

MegjithatĂ«, nga ana tjetĂ«r, drejtori i komunikimit tĂ« Meta-s, Andy Stone, nuk Ă«shtĂ« pajtuar me kĂ«tĂ« deklaratĂ«. Siç raportohet nga Wired, Stone tha: “Ne bĂ«mĂ« oferta vetĂ«m pĂ«r njĂ« numĂ«r tĂ« vogĂ«l njerĂ«zish nĂ« TML dhe ndĂ«rsa pati njĂ« ofertĂ« tĂ« konsiderueshme, detajet janĂ« tĂ« pasakta. NĂ« fund tĂ« fundit, e gjithĂ« kjo ngre pyetjen se kush po e dredh kĂ«tĂ« rrĂ«fim dhe pse”.

Thinking Machines Lab mblodhi fonde me një vlerësim prej 2 miliard dollarësh pa lëshuar ende një produkt dhe është bërë shpejt një nga startup-et më të ndjekura të IA-së kohët e fundit. Njerëzit brenda industrisë thonë se vizioni dhe lidershipi afatgjatë i Mira Muratit janë arsyet kryesore pse ekipi i saj mbetet i bashkuar, edhe përballë ofertave rekord.

Thuhet gjithashtu se studiuesit në Thinking Machines Lab i japin përparësi pavarësisë së tyre dhe mundësisë për të formësuar të ardhmen e IA-së nga themelet, të lirë nga kufizimet e një strukture të madhe korporative./kb

 

↗

Shqiptarët, të parët në Evropë për makina luksoze! Mbizotërojnë Benzi, BMW dhe Audi

✇Gazeta Fjala
By: el da

Në përgjithësi, në renditjet ku krahasohet me shtetet e Europës, Shqipëria është gjithnjë nga fundi. Por ka një tregues ku ajo më në fund kryeson.

BĂ«het fjalĂ« pĂ«r preferencĂ«n pĂ«r tĂ« pasur makina me motor tĂ« fuqishĂ«m. Sipas tĂ« dhĂ«nave tĂ« Eurostat, tĂ« pĂ«rpunuara nga “Monitor”, nĂ« ShqipĂ«ri, 27.8% e totalit tĂ« automjeteve tĂ« pasagjerĂ«ve nĂ« vend, janĂ« mbi 2 mijĂ« kubikĂ«, pĂ«r vitin 2024, ku numĂ«rohen sipas fuqisĂ« vetĂ«m makinat qĂ« funksionojnĂ« me naftĂ«.

Kjo është pesha më e lartë e makinave me këtë fuqi motorike në Europë, në raport me totalin e automjeteve të pasagjerëve.

Përveç Shqipërisë, peshën mbi 2 mijë kubikë të makinave me naftë/totalit të automjeteve që qarkullojnë, e kanë dhe Letonia (25.7%) dhe Lituana (20.9), të nxitura nga kushtet klimatike të ashpra dhe distancat e mëdha midis qyteteve. Pas tyre renditet Estonia (18.6%).

Edhe në Kosovë, preferenca është për makina të mëdha, me motorët mbi 2 mijë kubik që zënë 16.6% të totalit. E kundërta konstatohet në Serbi, me vetëm 3.8%, ose në Turqi me 1.3%.

NĂ« ShqipĂ«ri, nga 567 mijĂ« automjete me naftĂ«, 215 mijĂ« janĂ« mbi 2 mijĂ« kubikĂ« (cm3); 308 mijĂ« ose 40% e totalit tĂ« automjeteve janĂ« 1400 cm3 – 1999 cm3 dhe 5.5% nĂ«n 1399 cm3.

NĂ« “kryesimin” e ShqipĂ«risĂ« ndikon dhe fakti qĂ« pjesa mĂ« e madhe e automjeteve nĂ« vend janĂ« me naftĂ«, me 74% tĂ« totalit, njĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« lartat nĂ« EuropĂ«. NĂ« EuropĂ« mbizotĂ«rojnĂ« makinat me benzinĂ« qĂ« ndotin mĂ« pak ambientin dhe ato elektrike.

Psh, Holanda ka vetëm 0.6% të automjeteve për pasagjerë me fuqi mbi 2 mijë kubik dhe vetëm 7.4% të automjeteve totale me naftë, ndërsa 65.5% i ka me benzinë dhe pjesa tjetër me energji alternative. Ndërsa në Shqipëri, me benzinë janë vetëm 16.5% e mjeteve.

Pse i duan shqiptarë makinat mbi 2 mijë kubikë.

Kjo preferencë e pronarëve shqiptarë të automjeteve për makina me motor të fuqishëm nuk është thjesht çështje teknike, por reflekton një ndërthurje faktorësh ekonomikë, kulturorë dhe praktikë që kanë formësuar tregun e makinave të përdorura në Shqipëri.

SĂ« pari, ShqipĂ«ria ka njĂ« treg thuajse tĂ«rĂ«sisht tĂ« bazuar nĂ« automjete tĂ« pĂ«rdorura tĂ« importuara, kryesisht nga Gjermania, Zvicra dhe Italia. NĂ« kĂ«to shtete, makinat me motorĂ« tĂ« mĂ«dhenj pĂ«rballen me kosto shumĂ« tĂ« larta taksash dhe sigurimesh, çka i bĂ«n ato tĂ« pavlefshme pĂ«r pronarĂ«t vendas – por tĂ« pĂ«rballueshme pĂ«r import nĂ« ShqipĂ«ri, ku deri vonĂ« niveli i taksimit pĂ«r kapacitetin motorik ka qenĂ« mĂ« i ulĂ«t.

NjĂ« tjetĂ«r shtysĂ« Ă«shtĂ« perceptimi i makinĂ«s si simbol statusi. NĂ« njĂ« shoqĂ«ri ku automjeti nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m mjet transporti, por edhe reflektim i pozitĂ«s sociale, zgjedhja e njĂ« makine me motor tĂ« fuqishĂ«m shpesh Ă«shtĂ« e lidhur me dĂ«shirĂ«n pĂ«r tĂ« “dukur mirĂ«â€.

Marka luksoze si Mercedes-Benz, BMW dhe Audi janë më të pranishme në rrugët shqiptare sesa në shumë vende të BE-së me të ardhura më të larta për frymë. Madje edhe makina të prodhuara para vitit 2010 me motorë mbi 2.0 litra janë të kërkuara, falë çmimit të lirë dhe imazhit që përçojnë./ Monitor

Kushtet gjeografike dhe infrastruktura e vështirë në shumë zona të vendit janë një tjetër arsye praktike për këtë zgjedhje. Terreni i thyer, mungesa e mirëmbajtjes së rrugëve dytësore dhe dimrat e ashpër në zona malore e bëjnë një makinë me motor të fuqishëm një zgjedhje të arsyeshme për shumë familje jashtë qyteteve të mëdha.

Megjithatë, situata në Shqipëri po ndryshon. Rritja e çmimit të karburantit, presioni për të ulur ndotjen, dhe hyrja graduale e makinave hibride e elektrike po shtyjnë shumë konsumatorë të rimendojnë zgjedhjen e tyre.

Politikat tatimore të reja që penalizojnë mjetet mbi 2,000 cc dhe taksat mjedisore për makinat që ndotin më shumë po japin efekt në segmentin e ri të blerësve, sidomos në qytetet e mëdha./ Monitor/kb

 

↗

“Ku janĂ« tatimorĂ«t?”, denoncimi i Braçes: Buka si kashtĂ« ose si dru!

✇Gazeta Fjala
By: el da

Deputeti i Partisë Socialiste, Erjon Braçe, ka denoncuar cilësinë e bukës, që sipas pamjeve që ka publikuar vetë, ditën e dytë është tërësisht e pakonsumueshme.

Braçe ka shtruar edhe një pyetje për autoritetet shtetërore që kanë për detyrë të kontrollojnë sigurinë ushqimore.

“Kam njĂ« pyetje: Me çfarĂ« e bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« bukĂ«n qĂ« ditĂ«n e dytĂ« Ă«shtĂ« ose kashtĂ«, ose dru? Besoj gjithĂ« kjo ushtria e tatimorĂ«ve-administrata tatimore kanĂ« nĂ« kurriz, qĂ« ka dalĂ« tĂ« na sigurojĂ« ushqimin do e ketĂ« njĂ« pĂ«rgjigje; U bĂ« dy javĂ« qĂ« bĂ«jnĂ« betejĂ« pĂ«r ushqimin e sigurt apo jo”, thotĂ« Erjon Braçe.

Kujtojmë se prej rreth 2 javësh ka nisur aksioni në mbarë vendin për sigurinë ushqimore.

Nga ky aksion, janë sekuestruar tonelata produkte ushqimore pa faturë, përfshirë qumësht, djathë e mish./kb

 

↗

Si ndikon mikroplastika në trupin tonë!

✇Gazeta Fjala
By: el da

Mikroplastikat janĂ« zbuluar tashmĂ« jo vetĂ«m nĂ« gjak, qumĂ«sht gjiri apo organe tĂ« ndryshme, por edhe nĂ« kockat tona. Pyetja kryesore qĂ« shtrohet Ă«shtĂ«: ÇfarĂ« ndikimi kanĂ« ato nĂ« shĂ«ndetin tonĂ«?

Në një nga arkivat më të vjetra bujqësore në botë, në Rothamsted në Angli, studiuesit kanë gjetur mikroplastika në kampionë dheu që datojnë që nga mesi i shekullit të 20-të. Rritja e tyre ndjek periudhën kur plastika u përhap masivisht, sidomos pas viteve 1960.
Sot, mendohet se një person konsumon ose thith mijëra grimca mikroplastike në vit, përmes ushqimit, ujit apo ajrit. Ato janë gjetur në mëlçi, tru, veshka, shpretkë, madje edhe në arteriet që çojnë gjakun në tru.

Si ndikon mikroplastika në trupin tonë!

Eksperimenti i parë me njerëz
Në fillim të vitit 2025, tetë vullnetarë në Londër pinë me vetëdije një tretësirë me mikroplastika, për të ndihmuar shkencëtarët të kuptojnë se si përthithen nga trupi. Studiuesit po analizojnë nëse grimcat kalojnë nga zorra në gjak dhe çfarë ndodh më pas.

Zbulime tronditëse
-Mikroplastikat në tru: Janë zbuluar më shumë tek personat që kishin pasur demencë, deri në 10 herë më shumë se tek ata pa probleme të tilla.
-Në arteriet karotide: Lidhur me rrezik më të lartë për infarkt ose goditje cerebrale.
-Në kocka dhe muskuj: Zbulime në pacientë që kishin kryer operacione ortopedike; mund të ndikojnë në rritjen e muskujve dhe kockave.
-Në pacientë me kancer: Mikroplastikat mund të ndikojnë negativisht në efektin e ilaçeve kundër kancerit.
-Në pacientë me astmë: Po studiohet ndikimi i mikroplastikave në përkeqësimin e sëmundjes, informon dritare.net

Si ndikon mikroplastika në trupin tonë!
Pse mikroplastikat janë problematike?
Trupi nuk mund t’i shpĂ«rbĂ«jĂ« lehtĂ«sisht.
Mund të shkaktojnë inflamacion kronik, dëmtim të indeve, rritje të rrezikut për sëmundje kardiovaskulare apo tumore.
Mikroplastikat më të vogla (nanoplastikat) mund të futen brenda vetë qelizave dhe të ndikojnë në ADN.
Studiuesit kanĂ« gjetur deri nĂ« 240,000 grimca plastike nĂ« njĂ« litĂ«r ujĂ« tĂ« ambalazhuar, qĂ« pĂ«rfaqĂ«son njĂ« shumĂ«llojshmĂ«ri tĂ« madhe materialesh plastike – nga najloni deri te polistireni. Disa prej kĂ«tyre materialeve mund tĂ« mbajnĂ« edhe metale tĂ« rĂ«nda apo substance toksike qĂ« ndikojnĂ« nĂ« sistemin hormonal.

Si ndikon mikroplastika në trupin tonë!

ÇfarĂ« pritet nĂ« tĂ« ardhmen?
Studimet e fundit synojnë të përcaktojnë sa mikroplastika mund të përballojë trupi pa shkaktuar dëme, duke përdorur enë laboratorike me qeliza njerëzore, të ngjashme me enët e gjakut. Për momentin, nuk ka një nivel të saktë që mund të quhet i sigurt, por ekspozimi kronik edhe ndaj sasive të vogla mund të ketë pasoja afatgjata.

Si ndikon mikroplastika në trupin tonë!

ÇfarĂ« mund tĂ« bĂ«jmĂ«?
Studiuesit po analizojnë grimcat në ajër dhe shtëpitë e pacientëve për të kuptuar burimet më të zakonshme.
Qëllimi është që të bëhen rekomandime për prodhuesit që të përdorin lloje më të sigurta plastike ose të gjejnë zëvendësues për përdorim në spitale dhe ambiente të brendshme.

Si ndikon mikroplastika në trupin tonë!
Ndikimi i mikroplastikave në shëndetin tonë është i ndërlikuar dhe ende në studim, por provat e deritanishme ngrenë shqetësime serioze për lidhjen e tyre me sëmundjet kronike, inflamacionin, plakjen e përshpejtuar dhe ndoshta edhe me kancerin./kb

burimi: BBC

↗

“National Geographic”: Zbuloni thesaret bregdetare tĂ« RivierĂ«s Shqiptare

✇Gazeta Fjala
By: el da

Plazhet e ShqipĂ«risĂ« do tĂ« kthehen nĂ« “hit” kĂ«tĂ« verĂ«. Vendi ballkanik shkĂ«lqen me njĂ« thesar plazhesh kilometra tĂ« gjata tĂ« fshehura midis mbetjeve arkeologjike, shkruan Ana MarĂ­a GonzĂĄlez Franco nĂ« njĂ« artikull tĂ« botuar nĂ« botimin spanjoll tĂ« “National Geographic”.

Dalëngadalë, ky vend i bukur ballkanik po shfaqet si parajsa e pazbuluar e Mesdheut.

SidoqoftĂ«, ajo qĂ« Ă«shtĂ« e qartĂ« Ă«shtĂ« se ShqipĂ«ria ka gjithçka qĂ« i nevojitet pĂ«r t’u bĂ«rĂ« destinacioni mĂ« i lakmuar evropian, me plazhe spektakolare pĂ«r çdo turist.

Riviera Shqiptare shtrihet pĂ«rgjatĂ« njĂ« bregdeti tĂ« mrekullueshĂ«m, me vende arkeologjike, histori interesante, veçori kulturore dhe kuzhinĂ« tĂ« pasur – tĂ« cilat mund tĂ« gjenden nĂ« plazhet mĂ« tĂ« mira nĂ« ShqipĂ«ri, raporton Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Plazhi i Ksamilit: Një sintezë e plazhit të Rivierës Shqiptare

Nëse Shqipëria do të përmblidhej në një plazh të vetëm, fituesi do të ishte Ksamili.

Plazhi me të njëjtin emër dallohet për me rërën e bardhë si borë në një vijë bregdetare të thyer të përshkuar nga katër ishuj (Ishulli Binjak, Ishulli Smerald, Ishulli i Vogël dhe Ishulli i Gurit).

Gjenden disa plazhe të bukura me rërë të bardhë në Ksamil, megjithëse shumica janë private dhe drejtohen nga restorantet.

Fakti qĂ« ndodhet nĂ« jug tĂ« SarandĂ«s, pĂ«rballĂ« ishullit tĂ« Korfuzit, e bĂ«n atĂ« njĂ« destinacion shumĂ« tĂ«rheqĂ«s si pĂ«r shqiptarĂ«t ashtu edhe pĂ«r turistĂ«t e huaj – qĂ« kalojnĂ« kufirin jugor tĂ« vendit ose kalojnĂ« me traget nga Italia ose Greqia.

Sikur të mos kishte arsye të mjaftueshme për të qenë një nga plazhet më të mira në Shqipëri, Ksamili është  vendi ideal për të eksploruar atraksione të tjera shqiptare si Syri i Kaltër dhe Parku Natyror i Butrintit, i shpallur Vend i Trashëgimisë Botërore nga UNESCO.

Plazhi i Borshit: Disa kilometra i gjatë dhe me ujëra ngjyrë bruz

Rreth një orë larg me makinë nga Saranda përgjatë bregdetit Jon ndodhet plazhi më i gjatë në të gjithë Rivierën Shqiptare, Borshi.

Ky plazh është mbi 6 kilometra i gjatë dhe, përveç madhësisë së tij, shquhet për ujërat e tij të kristalta dhe malet gjigante me bimësi të harlisur që rrethojnë detin blu.

Kjo enklavĂ« njihet pĂ«r qetĂ«sinĂ« dhe karakterin e saj tĂ« egĂ«r, duke e bĂ«rĂ« atĂ« plazhin e preferuar pĂ«r turistĂ«t qĂ« kĂ«rkojnĂ« tĂ« shpĂ«tojnĂ« nga turizmi masiv dhe “i civilizuar” i plazheve fqinje.

Megjithatë, ekzistojnë disa bare dhe restorante aty pranë, si dhe një parking i madh.

Plazhi i Gjipesë: Thesari i egër i Shqipërisë

Një nga thesaret më të çmuara në Rivierën Shqiptare është Plazhi i Gjipesë, një vend panoramik që magjeps me mjedisin e tij të egër natyror dhe perëndimet e diellit dhe lindjet ëndërrimtare, si dhe ujërat e tij të kaltra.

Pavarësisht se është një nga plazhet më të lakmuara, për të arritur atje, vizitorët duhet të ecin për rreth gjysmë ore, duke kaluar midis bunkerëve, duke kapërcyer shpatin e pjerrët dhe duke shmangur shkëmbinjtë e mëdhenj.

I vendosur në fund të kanionit me të njëjtin emër, gjiri i vogël është i rrethuar nga shkëmbinj gjigantë, duke e bërë atë një nga plazhet më piktoreske të Shqipërisë.

Plazhi i Dhërmiut: Urban, natyral dhe lokal

Si një nga plazhet më të mëdha urbane të Shqipërisë, Dhërmiu mirëpret vendasit dhe turistët e huaj që kërkojnë të gjitha lehtësitë që u nevojiten për të kaluar një ditë në plazh.

Qendra e qytetit është e ngritur dhe pranë detit, plazhi dhe shëtitorja janë qendra e aktivitetit veror, me bare dhe restorante, të cilat ofrojnë gjithashtu shezlongje dhe çadra me qira, pasi ka zona publike dhe private.

Drejt veriut, plazhi bëhet më shkëmbor dhe në periferi, mund të vizitoni gjire dhe shpella, duke përfshirë Drimadhes, një gji i bukur me rërë të bardhë me shkëmbinj, i arritshëm duke ndjekur një shteg midis pemëve të ullirit./kb

↗

Laert Vasili tregon aksidentin e rĂ«ndĂ«: M’u zhvendos njĂ« rruazĂ« e..

✇Gazeta Fjala
By: el da

Aktori i njohur dhe ish-banori i Big Brother Albania VIP 4, Laert Vasili, ka rrĂ«fyer pĂ«r “Hipokrati” njĂ« moment tĂ« vĂ«shtirĂ« nĂ« jetĂ«n e tij.

Ai tregon për një rast kur është dërguar me urgjencë në spital, pas një aksidenti të frikshëm me motor, duke thënë:

“PĂ«r veten time kam shkuar nĂ« spital kur ka ndodhur ndonjĂ« tragjedi. PĂ«r shembull pĂ«rplasje me motor, fluturoj 22 metra, bie nĂ« tokĂ«, thyej kĂ«mbĂ«n, zhvendoset njĂ« rruazĂ« e shtyllĂ«s kurrizore, nĂ« ’98-Ă«n kjo. Se si mĂ« doli diçka pĂ«rpara. Ishte natĂ«, nuk shihja, isha dhe pak turbullt.
Kur kam qenĂ« i vogĂ«l mĂ« pĂ«lqente tĂ« isha sĂ«murĂ«, sepse merrja tre ditĂ« raport. MĂ« sillnin disa kompostot. Rrija nĂ« divan. Nuk mĂ« zgjonte askush nĂ« 6 tĂ« mĂ«ngjesit. Nuk bĂ«ja as atĂ« fizkulturĂ«n e mĂ«ngjesit. Dhe kur isha sĂ«murĂ« mĂ« pĂ«lqente, sepse i shmangia tĂ« gjitha kĂ«to”./kb

 

↗

Bie numri i pushuesve në Tushemisht, operatorët tregojnë arsyet

✇Gazeta Fjala
By: el da

Në kulmin e sezonit veror, Tushemishti, një nga fshatrat më të bukur dhe të vizituar të Pogradecit, po përballet me mungesë të theksuar pushuesish. Operatorët turistikë në këtë zonë, hotele, restorante dhe biznese të tjera të lidhura me turizmin, shprehen të shqetësuar, duke pohuar se krahasuar me vitet e kaluara, këtë verë fluksi ka rënë ndjeshëm.

Sipas tyre, arsyeja kryesore lidhet me punimet që po zhvillohen në zonën e Drilonit dhe përgjatë rrugës hyrëse për në Tushemisht, të cilat kanë krijuar pengesa në qarkullim dhe kanë ndikuar negativisht në ardhjen e vizitorëve.

Tushemishti, fshati i njohur për bukuritë natyrore dhe për historinë e tij po kalon një situatë të vështirë ekonomike këtë sezon. Ndërkohë, situata paraqitet ndryshe në qytetin e Pogradecit, ku kapacitetet hoteliere janë thuajse të gjitha të rezervuara dhe qyteti po njeh një fluks të shtuar turistësh. m.p.

↗

Ndërtimet pa leje në Theth, Rama: Vepër e rëndë penale

✇Gazeta Fjala
By: el da

Rama: ËshtĂ« bĂ«rĂ« njĂ« pikĂ« qendrore e diskutimeve ajo qĂ« ka ndodhur nĂ« Theth ku gjatĂ« periudhĂ«s e zgjedhjeve, ka pasur njĂ« bum ndĂ«rtimesh pa leje, si rezultat dhe i pĂ«rgatitjes sĂ« sezonit tĂ« ri turistik. Jo njĂ«, por 40 denoncime janĂ« bĂ«rĂ« nga policia e shtetit. NĂ« njĂ« aspekt policia e shtetit ka funksionuar ka denoncuar ndĂ«rtimet pe leje nĂ« prokurori. Dhe njĂ« rast flagrant ku nuk Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar njĂ« grehinĂ«, por njĂ« fshat i tĂ«rĂ« nĂ« mes tĂ« Thethit. NjĂ« prokure ka refuzuar tĂ« shikojĂ« atĂ« se çfarĂ« ka ndodhur. NdĂ«rkohĂ« qĂ« ndĂ«rtimi pa leje nĂ« territorin e ShqipĂ«risĂ« Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r penale, aq mĂ« tepĂ«r nĂ« njĂ« zonĂ« tĂ« mbrojtur si Thethi Ă«shtĂ« njĂ« vepĂ«r akoma mĂ« e rĂ«ndĂ«. IKMT ka filluar tĂ« veprojĂ«. QoftĂ« nĂ« Theth, qoftĂ« edhe nĂ« vende tĂ« tjerash Tirana ka njĂ« problem tĂ« madh te zbatimeve tĂ« tokave. Policia bashkiake janĂ« struktura shumĂ« problematike./kb

↗

Berisha sot i premtoi mandatin e pestë Ramës

✇Gazeta Fjala
By: el da

Sali Berisha, nĂ« njĂ« deklaratĂ« tĂ« bĂ«rĂ« sot, njoftoi vazhdimin e asaj qĂ« ai e quajti “betejĂ« kundĂ«r farsĂ«s elektorale tĂ« 11 majit”, duke paralajmĂ«ruar protesta nĂ« shtator. NdĂ«rsa retorika e tij politike vijon me tĂ« njĂ«jtin intensitet si muajt e fundit, deklaratat e sotme u lexuan nga shumĂ« si njĂ« tjetĂ«r konfirmim se qeveria e Edi RamĂ«s nuk do tĂ« pĂ«rballet me ndonjĂ« sfidĂ« serioze opozitare.

Në vend që të jepte dorëheqjen dhe PD të reformohej për të rikthyer besimin e elektoratit opozitar, Berisha zgjodhi edhe një herë të flasë për protesta të paqarta dhe pa afate të sakta. Paralajmërimi për shtatorin duket më shumë si një përpjekje për të shtyrë përgjegjësinë dhe për të ruajtur një lloj mobilizimi artificial brenda mbështetësve të tij. Ndërkohë, qeveria e Ramës vijon mandatin e katërt pa asnjë merak dhe praktikisht, me këtë Berishë që nuk largohet, siguron edhe mandatin e pestë.

Kjo sjellje e përsëritur e Berishës dhe berishistëve ka krijuar një ndjesi dorëzimi në opinionin publik, duke e lënë hapur terrenin për mazhorancën që të vijojë të qeverisë deri në përjetësi. Protestat që paralajmërohen, por më shumë ngjajnë si ekskursione në shesh, si dhe mungesa e alternativës politike, po e forcojnë më tej pushtetin e Edi Ramës, i cili po ndërton mandatin e tij të pestë.

Rikonfirmimi i sotëm i këtij realiteti nga vetë Berisha tregon dështimin e opozitës për të dalë nga kriza e vet politike dhe për të qenë një alternativë e besueshme për shqiptarët. Ndërsa vjeshta afrohet me premtime për protesta, qytetarët duket se po përgatiten më shumë për një sezon tjetër apatie politike sesa për një ndryshim të vërtetë. m.p.

↗

Shkencëtarët më në fund zbulojnë se çfarë fshihet vërtet poshtë një vullkani

✇Gazeta Fjala
By: el da

A keni menduar ndonjëherë se çfarë fshihet vërtet poshtë një vullkani ? Studiuesit kanë zhvilluar një teknikë të re imazherie që i lejon ata ta bëjnë pikërisht këtë.

Një ekip kërkimor nga Qendra Kombëtare Franceze për Kërkime Shkencore (CNRS) dhe Instituti i Fizikës Planetare i Parisit (IPGP) kanë dalë me një version të një teknike të njohur si imazheria matricore (e cila përdoret në profesionin mjekësor) së bashku me përdorimin e mikroskopëve optikë, raporton Science Alert .

Ndihmon për të kapërcyer problemin e vullkaneve që nuk kanë shumë gjeofone (pajisje që transformojnë dridhjet e tokës në tension).

Këto në thelb ndihmojnë në matjen e aktivitetit sizmik, i cili u tregon shkencëtarëve se çfarë saktësisht ndodhet nën sipërfaqe.

 

Ndërsa valët sizmike përhapen përreth, ato gjithashtu mund të interpretohen duke përdorur imazhe matricore për të përpunuar materiale të ndryshme dhe lloje të ndryshme të paraqitjeve në koren e Planetit Tokë .
Studiuesit pĂ«rdorĂ«n vullkanin La Soufriere nĂ« Saint Vincent pĂ«r ta testuar atĂ«, i cili ka njĂ« rrjet “tĂ« rrallĂ«â€ gjeofonĂ«sh.

Ekipi nĂ« thelb gjeti njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« kombinuar tĂ« dhĂ«nat nga njĂ« numĂ«r gjeofonĂ«sh pĂ«r tĂ« pĂ«rpunuar detaje qĂ« gjeofonĂ«t individualĂ« nuk mund t’i kapin vetĂ«.

Studiuesit shkruan nĂ« punimin e tyre mbi Komunikimet e TokĂ«s dhe Mjedisit: “Duke pĂ«rdorur korrelacione valĂ«sh rezistente ndaj çrregullimit, imazhet e matricĂ«s zbulojnĂ« me sukses shtrembĂ«rimet e valĂ«ve, duke zbuluar strukturĂ«n e brendshme tĂ« La Soufriere deri nĂ« 10 kilometra (6.2 milje) me rezolucion 100 metra (328 ft).

“ShpĂ«rthimet vullkanike kĂ«rkojnĂ« monitorim tĂ« saktĂ« tĂ« presionit tĂ« magmĂ«s dhe inflacionit pĂ«r parashikime mĂ« tĂ« mira.

“Kuptimi i magazinimit tĂ« thellĂ« tĂ« magmĂ«s Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r vlerĂ«simin e rrezikut, megjithatĂ« imazhi i kĂ«tyre sistemeve Ă«shtĂ« sfidues.”

Sigurisht, ky studim gjeti një numër shtresash komplekse të magazinimit të magmës nën La Soufriere dhe mënyrën se si këto shtresa janë të lidhura me tipare të tjera të thella.

Këto të dhëna shtesë ndihmojnë në dhënien e parashikimeve më të sakta se kur mund të shpërthejë një vullkan, gjë që mund të shpëtojë jetë në disa pjesë të botës.

Imazhet matricore mund të funksionojnë me të dhëna që tashmë ekzistojnë./kb

↗

Gjergj Luca heq strukturĂ«n e jashtme tĂ« “Rozafa Tuna”: Kishte leje 25-vjeçare, por 


✇Gazeta Fjala
By: el da

Biznesmeni Gjergj Luca, ka vendosur tĂ« heqĂ« vullnetarisht strukturĂ«n e jashtme tĂ« lokalit tĂ« tij “Rozafa Tuna”, pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« hapĂ«sirĂ« publikut.

Përmes një videoja të publikuar në rrjete sociale, Luca tregon se edhe pse për hapësirën kishte marrë leje dhe kishte paguar taksa për 25 vjet, ka vendosur ta largojë për të dhënë një shembull të përgjegjshmërisë qytetare.

Vendimi i Lucës vjen si përgjigje ndaj kërkesave për lirimin e çdo hapësire që mund të vihet në shërbim të komunitetit.
”PĂ«r kĂ«tĂ« hapĂ«sirĂ« kam marrĂ« leje dhe kam paguar taksa pĂ«r 25 vjet. Siç thotĂ« populli “sheh rrushi rrushin”. E kam bĂ«rĂ« i fundit dhe po e heq i pari pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« shembullin tim. Lulet dhe gjelbĂ«rimi nuk do mungojnĂ« para RozafĂ«s, por pa penguar qarkullimin e lirĂ« tĂ« qytetarĂ«ve. Faleminderit pĂ«r mirĂ«kuptimin”, shkruan Luca./kb

↗

Dreka vdekjeprurëse: Gruaja australiane shpallet fajtore për vrasje me kërpudha

✇Gazeta Fjala
By: el da

Erin Patterson, gruaja australiane e akuzuar për helmimin me kërpudha vdekjeprurëse të tre të afërmve të saj gjatë një dreke në korrik 2023, është shpallur fajtore për tre akuza për vrasje dhe një për tentativë vrasjeje ndaj të vetmit të mbijetuar.

Vendimi u mor nga një juri me 12 anëtarë pas një gjyqi 10-javor në Morwell, Australi, dhe pas gjashtë ditësh diskutime. Rasti ka tërhequr vëmendjen e publikut në mbarë botën dhe ka frymëzuar disa podkaste që kanë ndjekur çdo detaj të procesit gjyqësor.

Më 29 korrik 2023, Patterson ftoi për drekë ish-vjehrrit e saj Don dhe Gail Patterson, së bashku me kunatën Heather Wilkinson dhe burrin e saj, pastorin Ian Wilkinson. Brenda pak orësh pas ngrënies së ushqimit, të katërt filluan të shfaqnin simptoma të rënda helmimi. Don, Gail dhe Heather ndërruan jetë ndërsa Ian mbijetoi pas trajtimi të gjatë në spital.

Hetimet zbuluan se ushqimi përmbante një lloj kërpudhe tepër toksike. Prokuroria argumentoi se Patterson kishte përzgjedhur qëllimisht këto kërpudha pas informacionit të marrë nga një faqe publike dhe i kishte përdorur ato në ushqim. Ajo gjithashtu u përpoq të fshihte provat, duke përfshirë edhe hedhjen e një dehidratuesi ushqimi që kishte gjurmë kërpudhash dhe gjurmët e saj të gishtave.

Prokuroria ngriti katĂ«r “mashtrime tĂ« qĂ«llimshme”:

Ftesa për drekë nën pretendimin se ajo ishte e sëmurë me kancer.

Helmimi i ushqimit me qëllim.
Shtirja sikur ishte edhe ajo e helmuar.
Fshehja e provave dhe gënjeshtrat e vazhdueshme ndaj autoriteteve.

Mbrojtja e Patterson

Avokatët e saj argumentuan se gjithçka ishte një aksident tragjik, pasi ajo kishte përfshirë pa dashje kërpudha të egra dhe gënjeu nga frika, jo nga faji. Ata theksuan se ajo nuk kishte motiv, nuk kishte probleme financiare dhe kishte marrëdhënie të mira me të afërmit, të cilët kujdeseshin për fëmijët e saj.

Gjykatësi theksoi për jurinë se duhej të mbështeteshin vetëm në prova dhe të shmangnin paragjykimet morale.

Në fund, juria vendosi se Patterson kishte vepruar me qëllim për të vrarë katër të ftuarit, dhe ajo tani pret dënimin përfundimtar që do të shpallet më vonë./Kb

↗

“Nuk flet, vetĂ«m leh”/ Historia prekĂ«se nga Tajlanda, gjendet djali qĂ« u rrit me qen

✇Gazeta Fjala
By: el da

Policia tajlandeze gjeti një djalë tetëvjeçar gjatë një bastisjeje, i cili jetonte vetëm në një kasolle të rrethuar nga qen, i paaftë për të komunikuar, vetëm duke lehur, raportoi sot Mirror.

Djali u gjet në një kabinë ku ishte braktisur nga nëna dhe vëllai i tij 23-vjeçar, të cilët, siç treguan analizat, përdornin drogë.

Nëna e tij e regjistroi në shkollë për të marrë ndihmë shtetërore, megjithëse fëmija nuk ndoqi asnjë orë mësimi, gjë që e shtyu shkollën të kontaktonte aktivisten për të drejtat e fëmijëve Pavina Hongsakul, e cila e raportoi rastin në policinë lokale.

Hongsakul shpjegoi se djali “nuk po fliste, ai vetĂ«m po lehte” dhe se ishte e trishtueshme ta shihte nĂ« atĂ« gjendje.

Vendasit raportuan se e kishin parë nënën duke lypur ushqim dhe familjet vendase ua ndaluan fëmijëve të tyre të ndërvepronin me djalin për shkak të sjelljes së nënës së tij.

The Mirror raporton se djali, duke mos pasur njerëz me të cilët të ndërvepronte, iu drejtua qenve për socializim dhe përfundimisht filloi të imitonte sjelljen e tyre.

Ministria e Arsimit e Tajlandës dhe policia e Lap Lae kryen një operacion të përbashkët më 30 qershor, në të cilin të rriturit u akuzuan për përdorim droge dhe djali u vendos në një shtëpi për fëmijë të lënë pas dore.

“Djalit do t’i jepet njĂ« shans pĂ«r njĂ« jetĂ« tĂ« mirĂ«. Ne do tĂ« monitorojmĂ« progresin pĂ«r t’u siguruar qĂ« ai tĂ« marrĂ« gjithçka qĂ« i nevojitet”, tha ministria./e.t

❌