❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Udhëtimi i shkurtër i Migjenit


✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- PĂ«rfaqĂ«suesi mĂ« i shquar i realizmit kritik nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe, Migjeni, solli nĂ« krijimtarinĂ« tonĂ« artistike me njĂ« forcĂ« tĂ« lartĂ« idesh protestĂ«n e hapur, Ă«ndrrĂ«n pĂ«r njĂ« botĂ« tĂ« re dhe optimizmin e thellĂ« shoqĂ«ror.

Emri i tij i vërtetë ishte Millosh Gjergj Nikolla, ndërsa pseudonimi Migjeni lindi nga bashkimi i rrokjeve të para të tre emrave të tij, duke u bërë kështu emri i tij letrar.

Migjeni lindi më 13 tetor 1911 në Shkodër, në një familje ortodokse. Mbiemri Nikolla vinte nga gjyshi i tij, Nikolla Dibrani, një shqiptar i ardhur nga krahina e Rekës (sot në Maqedoni), pjesë e komunitetit ortodoks që dha edhe një tjetër emër në letërsinë poetike, Josif Jogan Begerin. Që fëmijë, Migjeni tregoi prirje dhe aftësi të shumta: kishte zë të bukur, merrej me sport, dallohej për të folurit e tij të gjallë dhe kishte etje të madhe për lexim.

NĂ« shkollĂ«, pĂ«rveç gjuhĂ«s serbe dhe atyre klasike, ai mĂ«soi edhe rusishten e frĂ«ngjishten, qĂ« u bĂ«nĂ« burime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme kulture dhe formimi pĂ«r tĂ«. QĂ« nĂ« vitet e gjimnazit ai shfaqi ide pĂ«rparimtare dhe mbajti qĂ«ndrime qĂ« nuk pĂ«rputheshin me dogmat e moralin fetar. NĂ« vitin 1933, duke shpresuar ende pĂ«r njĂ« bursĂ« qĂ« t’i mundĂ«sonte studimet e larta, u emĂ«rua mĂ«sues nĂ« VrakĂ«, njĂ« fshat pranĂ« ShkodrĂ«s. Atje u ndesh me shumĂ« vĂ«shtirĂ«si, me pengesa tĂ« ardhura nga mentalitetet fetare dhe ndĂ«rhyrjet e konsullit serb, i cili e kishte regjistruar nĂ« “librin e zi”. PikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« periudhĂ« u prek edhe nga tuberkulozi i mushkĂ«rive.

Duhet përmendur se më herët, në vitin 1922, ai ishte përzgjedhur përfaqësues i Shkodrës në Kongresin e Beratit, ku Fan Noli shpalli Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Në qytetin e lindjes Migjeni njohu nga afër shtypjen shoqërore dhe hipokrizinë fetare. Këto përvoja forcuan urrejtjen e tij ndaj padrejtësive, si edhe dashurinë e tij për njerëzit e thjeshtë, ndërkohë që lidhjet me lëvizjen komuniste përparimtare ushqyen shpresat dhe besimin e tij për të ardhmen, të cilat u pasqyruan fuqishëm në veprimtarinë e tij të shkurtër, por të vrullshme dhe të thellë.

Në vitin 1935, me shpresën se klima malore do ta ndihmonte shëndetin, shkoi mësues në Pukë. Por edhe atje nuk gjeti shërim. Megjithatë, në këtë qytet zhvilloi aktivitetin më të gjerë dhe më të frytshëm si mësues dhe poet. Aty ai shkroi jo vetëm shumë, por edhe krijimet më të mira që sot konsiderohen kulmi i pendës së tij.

Shtëpia ku jetoi Migjeni në Shkodër

Vuajtjet e popullit shqiptar, veçanĂ«risht ato tĂ« malĂ«sorĂ«ve, e prekĂ«n mĂ« thellĂ« se vetĂ« sĂ«mundja qĂ« e rrĂ«nonte. MĂ« 16 qershor 1937, nĂ« PukĂ«, ai shkroi poezinĂ« e tij tĂ« fundit, “NĂ«n flamujt e melankolisĂ«â€. Klima e ashpĂ«r e atjeshme e rĂ«ndoi sĂ«mundjen, ndaj vendosi tĂ« shkojĂ« jashtĂ« shtetit pĂ«r t’u kuruar. MĂ« 13 dhjetor 1937 mori leje dhe vizĂ« italiane dhe u vendos nĂ« Itali, nĂ« shtĂ«pinĂ« e motrĂ«s OlgĂ«s, qĂ« studionte atje. ShĂ«ndeti i tij u pĂ«rkeqĂ«sua edhe mĂ« shumĂ«, sidomos nga klima e ftohtĂ« e Torinos. NĂ« dhjetor tĂ« atij viti shkoi pĂ«r kurim nĂ« sanatoriumin “ShĂ«n Luigji”, pranĂ« Torinos, ku edhe mbylli sytĂ« mĂ« 26 gusht 1938.

NĂ« qendĂ«r tĂ« krijimtarisĂ« sĂ« Migjenit qĂ«ndronte aspirata pĂ«r njĂ« botĂ« tĂ« re, ku njerĂ«zit e thjeshtĂ« tĂ« jetonin tĂ« lirĂ«, me dinjitet, pa frikĂ« dhe nĂ« lumturi. Ky humanizĂ«m aktiv pĂ«rshkon tĂ«rĂ« veprĂ«n e tij. NĂ« poezitĂ« e hershme, si “Zgjimi”, “TĂ« birtĂ« e shekullit tĂ« ri”, “ShkĂ«ndija”, “ShpirtĂ«nit shtegtarĂ«â€ e tĂ« tjera, u shpreh qartĂ« pakĂ«naqĂ«sia e tij e thellĂ« ndaj realitetit dhe Ă«ndrra pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« ndritur, pĂ«rmes figurave romantike tĂ« gjalla. Ai ngriti zĂ«rin kundĂ«r prapambetjes shoqĂ«rore dhe forcave qĂ« e mbanin vendin nĂ« errĂ«sirĂ«, kundĂ«r “kalbĂ«sinave qĂ« kĂ«rkojnĂ« shejtnim”. Kritika e ashpĂ«r ndaj gjendjes sĂ« rĂ«ndĂ« tĂ« vendit u shoqĂ«rua nĂ« krijimet e tij me thirrjen e zjarrtĂ« pĂ«r njĂ« agim tĂ« drejtĂ« dhe kombĂ«tar, pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« bukur. Zhvillimi i Migjenit si autor shĂ«non kalimin e shpejtĂ« nga romantizmi revolucionar nĂ« realizmin kritik.

Pasqyrimi i varfĂ«risĂ« sĂ« thellĂ« tĂ« masave popullore pĂ«rbĂ«n thelbin e krijimtarisĂ« sĂ« tij. PĂ«r Migjenin, ishte me rĂ«ndĂ«si shoqĂ«rore qĂ« tĂ« nxirrte nĂ« pah sa mĂ« qartĂ« greminĂ«n e mjerimit, ku regjimi kishte zhytur popullin. Personazhet e veprave tĂ« tij mĂ« pĂ«rfaqĂ«suese si “BukĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rditshme falna sot”, “Bukuria qĂ« vret”, “MollĂ« e ndalueme”, “Legjenda e misrit”, “A don qymyr, zotni?” e tĂ« tjera janĂ« tĂ« papunĂ«t qĂ« luftonin pĂ«r bukĂ«n e gojĂ«s, malĂ«sorĂ«t nĂ« buzĂ« tĂ« jetĂ«s, tĂ« mjerĂ«t e braktisur nga shoqĂ«ria. NĂ« “PoemĂ«n e mjerimit”, kryeveprĂ«n e tij, Migjeni pikturoi me tone tĂ« forta dhe rrĂ«qethĂ«se mjerimin e klasave tĂ« shtypura, rrĂ«nimin fizik tĂ« tyre nĂ«n peshĂ«n e varfĂ«risĂ«, tĂ« cilĂ«n e mbronte monarkia. . NĂ« shkrime tĂ« tjera, si “Zoti tĂ« dhashtĂ«â€, ai demaskoi ashpĂ«r indiferentizmin e shtresave tĂ« pasura ndaj dhimbjes sĂ« popullit.

Pas Çlirimit, vepra e Migjenit u njoh gjerĂ«sisht. “Veprat” e tij tĂ« plota u botuan tre herĂ« (1954, 1957, 1961), dhe pati njĂ« varg botimesh tĂ« tjera tĂ« ndryshme. PoezitĂ« dhe prozat e tij u pĂ«rkthyen nĂ« disa gjuhĂ« tĂ« huaja, ndĂ«rsa pĂ«r jetĂ«n dhe krijimtarinĂ« e tij janĂ« shkruar shumĂ« studime dhe artikuj.

NĂ« vitin 1956, me kujdesin e RepublikĂ«s Popullore tĂ« ShqipĂ«risĂ«, eshtrat e Migjenit u sollĂ«n nĂ« atdhe. NjĂ« vit mĂ« pas, nĂ« vitin 1957, atij iu dha titulli “MĂ«sues i Popullit”, pas vdekjes.

The post Udhëtimi i shkurtër i Migjenit
 appeared first on Gazeta Si.

↗

115 vjet nga lindja e Nënë Terezës, shenjtores shqiptare të njerëzimit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- MĂ« 26 gusht 1910, nĂ« Shkup, nĂ« njĂ« familje shqiptare me rrĂ«njĂ« nga Mirdita e Gjakova, lindi AnjezĂ« Gonxhe Bojaxhiu. Vajza e KolĂ« dhe Drane Bojaxhiut, qĂ« nĂ« fĂ«mijĂ«ri tregoi shpirt tĂ« ndjeshĂ«m e tĂ« pĂ«rkushtuar, do tĂ« bĂ«hej mĂ« vonĂ« figura mĂ« e dashur e humanizmit botĂ«ror: NĂ«nĂ« Tereza e KalkutĂ«s.

QĂ« e vogĂ«l, Gonxhja ishte e apasionuar pas dijes, poezisĂ« dhe muzikĂ«s, por mbi tĂ« gjitha e mbante gjallĂ« njĂ« thirrje shpirtĂ«rore pĂ«r t’u vĂ«nĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« tĂ« tjerĂ«ve. NĂ« moshĂ«n 18-vjeçare mori emrin “Tereza” dhe vendosi t’i pĂ«rkushtohej jetĂ«s prej murgeshe. NĂ« shtator tĂ« vitit 1928, u largua nga Shkupi drejt IrlandĂ«s, duke u ndarĂ« pĂ«rgjithmonĂ« nga nĂ«na, motra dhe vĂ«llai i saj. Pak vite mĂ« pas, rrugĂ«timi i saj e çoi nĂ« Indi, ku nisi misionin e shenjtĂ« tĂ« shĂ«rbimit ndaj tĂ« varfĂ«rve.

NĂ« KalkutĂ«, fillimisht punoi si mĂ«suese e mĂ« pas drejtoreshĂ« shkolle. Por shumĂ« shpejt, thirrja e saj e brendshme e shtyu tĂ« dilte nĂ« rrugĂ«t e qytetit, pranĂ« tĂ« braktisurve, tĂ« sĂ«murĂ«ve, jetimĂ«ve dhe atyre qĂ« askush nuk kujdesej. Aty themeloi urdhĂ«rin “Misionaret e DashurisĂ«â€ (1951), i cili shumĂ« shpejt u pĂ«rhap nĂ« mbarĂ« botĂ«n. PĂ«rmes kĂ«tij misioni, NĂ«nĂ« Tereza u bĂ« nĂ«nĂ« pĂ«r qindra mijĂ«ra fĂ«mijĂ« jetimĂ«, strehĂ« pĂ«r tĂ« moshuarit e harruar dhe shpresĂ« pĂ«r tĂ« sĂ«murĂ«t qĂ« jetonin nĂ« skamje.

Shifrat e veprës së saj janë të jashtëzakonshme me mbi 7,500 fëmijë të kujdesur në shkolla, qindra mijëra të sëmurë të kuruar, dhjetëra mijëra viktima të lebrës të trajtuar dhe mijëra pleq e të braktisur që gjetën ngrohtësi në shtëpitë e saj. Thjeshtësia dhe përulësia e saj e bënë të afërt me çdo njeri nga më i varfri në rrugët e Kalkutës, deri te personalitetet më të larta botërore që shkuan për ta takuar.

NĂ« vitin 1979, ajo u nderua me Çmimin Nobel pĂ«r Paqe, duke e bĂ«rĂ« gjithĂ« botĂ«n tĂ« njohĂ« se shqiptarja e vogĂ«l nga Shkupi ishte kthyer nĂ« njĂ« simbol tĂ« dashurisĂ« dhe mĂ«shirĂ«s pa kufij. Por pĂ«rkundĂ«r famĂ«s botĂ«rore, ajo mbeti e thjeshtĂ« dhe me zemĂ«r tĂ« hapur pĂ«r kĂ«do.

Nënë Tereza u nda nga jeta më 5 shtator 1997 në Kalkutë, duke lënë pas një trashëgimi të pashlyeshme shpirtërore e humane. Kujtimi i saj sot nderohet me çmime, dekorata dhe institucione që mbajnë emrin e saj , nga aeroporti i Tiranës e deri te dekoratat më të larta në Shqipëri e Kosovë. Në vitin 2016, Kisha Katolike e shpalli Shenjtore, duke vulosur përjetësisht madhështinë e saj.

Nënë Tereza mbetet krenaria e shqiptarëve dhe shenjtore e njerëzimit, dritë e pashuar që frymëzon breza të tërë me mesazhin e saj të thjeshtë: dashuria dhe dhembshuria janë forca më e madhe që mund të ndryshojnë botën.

The post 115 vjet nga lindja e Nënë Terezës, shenjtores shqiptare të njerëzimit appeared first on Gazeta Si.

↗

Ermonela Jaho rikthehet nĂ« skenĂ«n e TKOBAP me ‘Kur ndjenjat marrin zë’

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– Sopranoja e mirĂ«njohur shqiptare, Ermonela Jaho, do tĂ« rikthehet nĂ« skenĂ«n e Teatrit KombĂ«tar tĂ« OperĂ«s, Baletit dhe Ansamblit Popullor mĂ« 17 shtator, ora 20:00, pĂ«r tĂ« dhuruar njĂ« mbrĂ«mje tĂ« paharrueshme pĂ«r publikun shqiptar.

NĂ«n dirigjimin e maestro Fabrizio Maria Carminati, drejtor artistik i Teatro “Massimo Bellini” nĂ« Katania, Jaho do tĂ« shoqĂ«rohet nga kori dhe orkestra e TKOBAP-sĂ« me dirigjent Dritan Lumshi, nĂ« njĂ« udhĂ«tim tĂ« rrallĂ« muzikor.

Programi pĂ«rfshin kryevepra tĂ« autorĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj si Verdi, Bellini, Donizetti, Puccini e Cilea. Ky koncert, i titulluar “Kur ndjenjat marrin zĂ«â€, shĂ«non edhe rikthimin e artistes Jaho nĂ« vendlindje, njĂ« vit pas koncertit tĂ« fundit.

The post Ermonela Jaho rikthehet nĂ« skenĂ«n e TKOBAP me ‘Kur ndjenjat marrin zë’ appeared first on Gazeta Si.

↗

‘Libri ka vlerĂ« edhe kur shihet si aksesor’

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Liridon Mulaj- Zhvillimet teknologjike të viteve të fundit kanë ndryshuar perceptimin dhe qasjen e njeriut ndaj shumë ritualeve dhe traditave kolektive , të cilat deri dje konsideroheshin thelbësore. Një ndër to është edhe libri, i cili në njëfarë mënyre ndihet i kërcënuar nga prania e teknologjisë, veçanërisht e internetit dhe e kohës së shumtë që njerëzit humbasin aty.

Libri, i kërcënuar fillimisht nga radioja, më pas nga kinemaja e më vonë nga shpikja e televizionit, ia kishte dalë të rezistonte me sukses këtyre ndryshimeve të mëdha në zhvillimin e njerëzimit. Por, mesa duket, interneti dhe teknologjia po i rrezikojnë seriozisht rolin e tij të pacënueshëm deri më sot.

Rënia drastike e numrit të lexuesve në mbarë botën është tregues i qartë se interneti dhe rrjetet sociale kanë ndikuar ndjeshëm në zbehjen e rolit të librit.

Të pyetur nga GazetaSi.al si pjesë e këtij debati, katër botues shqiptarë : Bujar Hudhri (Onufri), Irena Toci (Toena), Elda Velaj (Mediaprint) dhe Frano Kulli (Botimet Fishta) , kanë qasjet e tyre krejtësisht origjinale mbi efektin e teknologjisë mbi librin: disa më pesimistë, e disa të tjerë më optimistë se libri do të mbijetojë, qoftë edhe si aksesor.

Frano Kulli ( Botimet Fishta)

Frano Kulli, një nga botuesit më të vjetër shqiptarë, shprehet se teknologjia e ka zbehur vërtet interesin për librin, por situata nuk duhet parë dramatike, pasi ajo mund të jetë edhe një ndihmesë për librin.

“Teknologjia sigurisht qĂ« Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« problem pĂ«r librin. Si botues me njĂ« histori tashmĂ« tridhjetĂ«vjeçare, e shoh kĂ«tĂ« rĂ«nie e cila Ă«shtĂ« evidente. Por ne nuk duhet tĂ« synojmĂ«, dhe nuk kemi synuar kurrĂ«, njĂ« lexues masiv , diçka qĂ« Ă«shtĂ« e pakuptimtĂ«. Nuk mund tĂ« jenĂ« tĂ« gjithĂ« lexues. Ne do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« punojmĂ« me librin edhe pse, pĂ«r hir tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« e vĂ«shtirĂ«â€, – thotĂ« Kulli.

Sipas tij, teknologjia ka ndihmuar gjithashtu industrinë e botimit, duke lehtësuar procesin e shtypjes dhe të libërlidhjes.

Në të njëjtën linjë qëndron edhe botuesja Irena Toçi, e cila e sheh thuajse dramatik ndikimin e rrjeteve sociale dhe të internetit në fushën e botimeve.

“Rrjetet sociale kanĂ« ndikuar jashtĂ« mase nĂ« rĂ«nien e numrit tĂ« lexuesve dhe ne, si shtĂ«pi botuese, e kemi ndjerĂ« kĂ«tĂ« rĂ«nie. Lexuesit nuk janĂ« mĂ« si mĂ« parĂ« tĂ« interesuar dhe kjo vjen kryesisht nga ndikimi i rrjeteve sociale. Edhe pse pĂ«rpiqemi tĂ« jemi prezentĂ« aty me sugjerime dhe prezantime librash, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« luftojmĂ« efektin e tyre. MegjithatĂ«, unĂ« jam besimplote se kjo Ă«shtĂ« njĂ« gjendje e pĂ«rkohshme, e cila do tĂ« kalojĂ« dhe njerĂ«zit do t’i rikthehen librit”, – thotĂ« Toçi.

Irena Toçi ( Toena)

Ndërkaq, Elda Vela nga Mediaprint vë theksin te përshtatja e shtëpive botuese me kohët moderne. Ajo nënvizon se librat mund të komunikohen më shpejt dhe më lehtë përmes rrjeteve sociale.

“Rrjetet sociale janĂ« njĂ« ndihmesĂ« pĂ«r ta prezantuar librin mĂ« mirĂ« dhe mĂ« shpejt tek lexuesi. Sigurisht, ne duhet tĂ« pĂ«rshtatemi me kohĂ«t duke gjetur format e duhura. Si shtĂ«pi botuese, ne shpenzojmĂ« shumĂ« nĂ« marketingun e librit”, – shprehet Vela.

Referuar panaireve tĂ« shumta tĂ« librit qĂ« po mbahen sidomos gjatĂ« vitit tĂ« fundit, Vela theksoi se kĂ«to organizime ndihmojnĂ« shumĂ« librin tĂ« afrohet me lexuesin kudo qĂ« ndodhet. Por sipas saj, nĂ« kĂ«tĂ« “betejĂ«â€ duhet tĂ« ketĂ« bashkĂ«punim mes shumĂ« faktorĂ«ve.

“ShtĂ«pitĂ« botuese, pa lexues dhe pa faktorĂ« tĂ« tjerĂ«, e kanĂ« tĂ« pamundur ta shpĂ«rndajnĂ« librin. Ne kemi nevojĂ« pĂ«r mĂ«sues tĂ« cilĂ«t lexojnĂ« dhe kanĂ« vullnetin pĂ«r t’ua ngjizur dashurinĂ« pĂ«r librin nxĂ«nĂ«sve. Gjithashtu, prindĂ«rit duhet tĂ« lexojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« leximi tĂ« bĂ«het ritual familjar. VetĂ«m kĂ«shtu libri mund tĂ« jetĂ« pjesĂ« e jetĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rditshme”, – pĂ«rfundon Vela pĂ«r GazetaSi.al

Elda Vela ( MediaPrint)

Ndërkohë, Bujar Hudhri, një nga botuesit më të vjetër dhe më seriozë shqiptarë, e sheh situatën me më shumë optimizëm, duke pranuar se libri mund të jetë i vlefshëm edhe thjesht si aksesor.

“KohĂ«t e fundit pashĂ« njĂ« intervistĂ« tĂ« njĂ« vajze qĂ« e cilĂ«soi librin si aksesor. Rrjeti iu kundĂ«rvu me histerizĂ«m, por unĂ« mendoj se edhe kur paraqitet si aksesor, libri ka vlerĂ«n e tij. NjĂ« foto nĂ« plazh me njĂ« libĂ«r, qĂ« e shohin qindra mijĂ«ra njerĂ«z, Ă«shtĂ« diçka e bukur qĂ« mund tĂ« zgjojĂ« dĂ«shirĂ«n pĂ«r lexim. Edhe nĂ«se libri blihet dhe vendoset nĂ« shtĂ«pi thjesht si zbukurim, mjafton tĂ« jetĂ« aty , sepse herĂ«t a vonĂ« dikush do ta hapĂ« dhe do ta lexojĂ«. Prandaj unĂ« e shoh pozitive çdo qasje ndaj librit”, – thekson Hudhri.

Ai shton se shpesh ekzagjerohet mungesa e lexuesve, ndërkohë që leximi është një akt intim dhe i pamatshëm në statistika.

“Shpesh dĂ«gjoj tĂ« thonĂ« se nuk lexohet dhe nuk ka lexues. Libri Ă«shtĂ« njĂ« objekt qĂ« kalon dorĂ« mĂ« dorĂ«, prandaj Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« kemi tĂ« dhĂ«na tĂ« sakta mbi tĂ«. Nga ana tjetĂ«r, askush nuk e bĂ«n problem mungesĂ«n e spektatorĂ«ve nĂ« teatĂ«r, ku karriget bosh shihen qartĂ«. Pse, atĂ«herĂ«, ta anatemojmĂ« vetĂ«m librin? NĂ« ShqipĂ«ri lexohet dhe ka lexues, pavarĂ«sisht gjithçkaje”, – pĂ«rmbyll Hudhri.

Bujar Hudhri ( Onufri)

Një tjetër problem për botuesit shqiptarë mbetet adaptimi i librave në formën e E-book-ut apo në platforma të tjera leximi online. Sipas tyre, kjo lidhet me faktin se në Shqipëri e drejta e autorit ende nuk zbatohet siç duhet, ndaj mungon besimi për të aplikuar këto forma për shkak të frikës nga pirateria.

MegjithatĂ«, pĂ«rtej gjithĂ« “rrezikut” qĂ« i kanoset librit nga interneti dhe rrjetet sociale, optimizmi mbetet i pranishĂ«m. Ndoshta ia vlen tĂ« kujtojmĂ« fjalĂ«t e shkrimtarit dhe filozofit Umberto Eco, i cili shkruante: “Mos kujtoni se do tĂ« shpĂ«toni nga librat” – si e vetmja formĂ« qĂ« i mbijeton çdo inovacioni, sado i fuqishĂ«m dhe masiv tĂ« jetĂ«.

The post ‘Libri ka vlerĂ« edhe kur shihet si aksesor’ appeared first on Gazeta Si.

↗

Arkeologët nxjerrin në dritë thesarin 2000-vjeçar nga qyteti i fundosur pranë Aleksandrisë

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– ArkeologĂ« dhe zhytĂ«s kanĂ« rikuperuar njĂ« sasi tĂ« madhe objektesh tĂ« lashta nga njĂ« qytet i fundosur rreth 2.000-vjeçar, pranĂ« brigjeve tĂ« AleksandrisĂ«, nĂ« Egjipt.

Me ndihmën e vinçave, artefaktet u ngritën me kujdes nga uji i cekët i gjirit Abu Qir, nën vëzhgimin e gazetarëve të pranishëm. Ndër gjetjet më të rëndësishme ishin një statujë pa kokë, një sfinks dhe figura e një prifti. Sipas Ministrisë Egjiptiane të Antikiteteve, vendi mund të ketë qenë një zgjerim i qytetit antik të Kanopit.

“Ka ende shumĂ« nĂ«n ujĂ«, por ajo qĂ« mund tĂ« nxirret Ă«shtĂ« e kufizuar dhe bĂ«het sipas kritereve shumĂ« tĂ« rrepta,” u shpreh ministri i Turizmit dhe Antikiteteve, Sherif Fathi.

Egjipti, qĂ« prej vitit 2001, Ă«shtĂ« pjesĂ« e KonventĂ«s sĂ« UNESCO-s pĂ«r TrashĂ«giminĂ« Kulturore NĂ«nujore, e cila kufizon nxjerrjen e artefakteve tĂ« fundosura. “Pjesa tjetĂ«r do tĂ« mbetet pjesĂ« e trashĂ«gimisĂ« sonĂ« tĂ« fundosur,” shtoi ministri.

Sipas Mohamed Ismail, sekretar i përgjithshëm i Këshillit të Lartë të Antikiteteve, artefaktet i përkasin periudhave të ndryshme, duke nisur nga epoka Ptolemeike  që zgjati rreth 300 vjet e deri tek periudha e sundimit romak, që zgjati afërsisht 600 vjet.

Artefaktet e reja i janĂ« nĂ«nshtruar procesit tĂ« restaurimit dhe do tĂ« ekspozohen nĂ« muzeun kombĂ«tar tĂ« AleksandrisĂ«, nĂ« kuadĂ«r tĂ« ekspozitĂ«s “Sekretet e Qytetit tĂ« Fundosur”, e cila u hap tĂ« mĂ«rkurĂ«n dhe prezanton 86 objekte tĂ« rralla qĂ« hedhin dritĂ« mbi jetĂ«n gjatĂ« periudhave ptolemeike dhe romake.

The post Arkeologët nxjerrin në dritë thesarin 2000-vjeçar nga qyteti i fundosur pranë Aleksandrisë appeared first on Gazeta Si.

↗

Kur shteti shqiptar, taksonte beqarët dhe të shkurorëzuarit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- MĂ« 9 shkurt tĂ« vitit 1951, Presidiumi i Kuvendit Popullor miratoi dekretin numĂ«r 1222 mbi tatimin e beqarĂ«ve. Ligji prekte meshkujt nga 20 deri nĂ« 50 vjeç, dhe gratĂ« nga 20 deri nĂ« 40 vjeç qĂ« ishin beqarĂ«, tĂ« veja apo tĂ« shkurorĂ«zuara dhe pa fĂ«mijĂ«.
Punëtorët dhe nëpunësit tatoheshin me 3 përqind mbi të ardhurat, zejtarët, tregtarët dhe profesionistët me 4 përqind mbi të ardhurat, fshatarët me 600 lekë në vit, dhe të tjerët me 200 lekë në vit.
Tatimi paguhej më 1 korrik dhe 1 dhjetor të çdo viti. Ata shtetas që kishin të ardhura dytësore të tjera, tatoheshin edhe mbi këto të ardhura.


Nga ligji përjashtoheshin ushtarakët dhe nënoficerët, nxënësit dhe studentët, invalidët e luftës dhe të punës, shtresat me të ardhura të pakta ekonomike dhe klerikët që nuk martoheshin.
Dekreti u miratua duke pasur parasysh nivelin ekonomik të vendit dhe i mbështetur në eksperiencën sovjetike, siç thotë edhe relacioni i bashkangjitur dekretit.

Ndryshimi me ligjin sovjetik ishte se në Shqipëri ishte aplikuar zbritja bujare e shumës në gjysmë ose më pak se gjysmë se ajo e vendosur në Bashkimin Sovjetik.

Tatimi i beqarëve nuk shfaqet për herë të parë brenda bllokut të lindjes. Ai është zbatuar që në Romën e vitit të parë pas Krishtit e deri në Rumaninë e vitit 1989. Arsyet e vendosjes së kësaj takse ndryshojnë sipas kohës dhe vendit.

Diku ishte mbledhja e të ardhurave në dobi të arkës shtetërore. Diku tjetër taksa vendosej për efekt shtimin e pjellorisë dhe të popullsisë. Ndërkohë, edhe pse shuma që duhet të paguanin beqarët nuk ishte e madhe, ajo krijonte panik moral duke i shtyrë të rinjtë drejt martesës.
Gjatë periudhës së fashizmit dhe nazizmit, taksa nuk synonte vetëm shtimin e popullsisë por edhe ruajtjen e pastër të racës.

Marrë nga: Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave

The post Kur shteti shqiptar, taksonte beqarët dhe të shkurorëzuarit appeared first on Gazeta Si.

↗

Zbulimi i testamentit të humbur rihap luftën për trashëgiminë e William Shakespeare

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- NjĂ« testament qĂ« ka qenĂ« i humbur pĂ«r mĂ« shumĂ« se 150 vjet dhe qĂ« ndodhej nĂ« qendĂ«r tĂ« njĂ« beteje tĂ« ashpĂ«r ligjore nga familja e William Shakespeare mbi pronĂ«sinĂ« e shtĂ«pisĂ« sĂ« fundit tĂ« dramaturgut, Ă«shtĂ« zbuluar nĂ« njĂ« kuti tĂ« paetiketuar nĂ« Arkivin KombĂ«tar.

Dokumenti origjinal i vitit 1642 u hartua nga Thomas Nash, i cili ishte i martuar me mbesën e Shekspirit, Elizabeth Hall. Në të ai ia linte New Place e konsideruar si shtëpia e dytë më e madhe në Stratford-upon-Avon ,kushëririt të tij Edward Nash.

MegjithatĂ«, pas vdekjes sĂ« Thomas-it nĂ« vitin 1647, vajza e Shekspirit, Susanna Hall, dhe mbesa e tij Elizabeth, e veja e Thomas-it, refuzuan ta zbatonin testamentin, duke pretenduar se vetĂ« testamenti i Shekspirit kishte pĂ«rcaktuar qĂ« prona t’u takonte atyre dhe se Thomas nuk kishte tĂ« drejtĂ« ta linte me testament.Si pasojĂ«, Edward paditi Elizabeth-Ă«n nĂ« gjykatĂ«n e kancelarisĂ« pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar pronĂ«n e çmuar.

Testamenti i Nash u rizbulua tani në një kuti dokumentesh të kancelarisë së shekullit XVII dhe më herët, nga Dr. Dan Gosling, specialist i dokumenteve ligjore në Arkivin Kombëtar.

“Ishte njĂ« zbulim i jashtĂ«zakonshĂ«m,” tha Gosling, i cili po shfletonte kutitĂ« qĂ« nuk kishin katalog, data apo pĂ«rshkrim.

Dokumenti ishte i njohur në mesin e shekullit XIX pasi ishte parë nga një studiues i Shekspirit kur mbahej në kapelën Rolls. Më pas, gjatë riorganizimit të dokumenteve, përfundoi në kutinë e paetiketuar.

“Nuk ishte regjistruar dhe pastaj mbeti aty pĂ«r rreth 150 vjet,” tha Gosling. Shekspiri bleu New Place, njĂ« banesĂ« trekatĂ«she prej druri dhe tulle, pĂ«r 60 ÂŁ nĂ« vitin 1597 dhe jetoi aty deri nĂ« vdekjen e tij mĂ« 1616. Ajo kishte 10 oxhaqe, pesĂ« kulme madhĂ«shtore dhe oborre aq tĂ« mĂ«dha sa tĂ« pĂ«rfshinin dy hambarĂ« dhe njĂ« kopsht.

Thomas Nash e hartoi testamentin ndĂ«rsa jetonte nĂ« New Place me Susanna-n dhe Elizabeth-Ă«n. Edhe pse testamenti i Shekspirit ia kishte lĂ«nĂ« tokĂ«n dhe pronĂ«n vajzĂ«s e mbesĂ«s sĂ« tij, â€œĂ«shtĂ« e mundur qĂ« Thomas Nash e bĂ«ri kĂ«tĂ« testament me mendimin se do tĂ« mbijetonte si Susanna-n, ashtu edhe Elizabeth-Ă«n,” tha Gosling.



“Por nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ai vdiq nĂ« vitin 1647, shumĂ« i ri. Elizabeth ishte vetĂ«m 39 vjeçe dhe mĂ« pas u rimartua. Susanna vdiq nĂ« vitin 1649.”

Susanna dhe Elizabeth hartuan njĂ« marrĂ«veshje pronĂ«sore pĂ«r tĂ« konfirmuar tĂ« drejtat e tyre. “MĂ« pas Edward Nash e çon Elizabeth-Ă«n nĂ« gjyq. Ai argumenton se testamenti i Thomas Nash ishte vĂ«rtetuar nĂ« gjykatĂ«n e pronĂ«s sĂ« Canterbury-t, dhe se Elizabeth, si vejĂ« dhe ekzekutore, kishte pĂ«r detyrĂ« ta zbatonte dhe t’ia jepte New Place Edward Nash-it.”

Elizabeth u paraqit nĂ« gjykatĂ«n e kancelarisĂ« pĂ«r tĂ« shpjeguar se toka dhe prona i ishin dhĂ«nĂ« asaj dhe nĂ«nĂ«s sĂ« saj nga “gjyshi im William Shakespeare”. Si pjesĂ« e procesit ajo u detyrua tĂ« paraqiste testamentin e Thomas-it, gjĂ« qĂ« bĂ«ri qĂ« dokumenti tĂ« pĂ«rfundonte nĂ« arkivat e kancelarisĂ«, qĂ« tani ruhen nĂ« Arkivin KombĂ«tar.

Rezultati i gjyqit nuk është i qartë, por, sipas Gosling, duket se Edward nuk e fitoi kurrë pronën. Kur Elizabeth vdiq më 1670, pa pasur fëmijë dhe duke i dhënë fund vijës së drejtpërdrejtë të pasardhësve të Shekspirit, ajo në testamentin e saj i dha Edward-it të drejtën për të blerë New Place.

“Ajo pĂ«rdor fjalĂ«t ‘sipas premtimit qĂ« i kisha bĂ«rĂ« mĂ« parë’, gjĂ« qĂ« tregon se ka pasur marrĂ«veshje verbale,” tha Gosling. NĂ« fund nuk ka asnjĂ« dĂ«shmi qĂ« Edward tĂ« ketĂ« qenĂ« pronar i New Place, e cila kaloi tek familja e pasur Clopton pas vdekjes sĂ« Elizabeth dhe u shkatĂ«rrua nĂ« vitin 1702.

“ËshtĂ« njĂ« zbulim me shumĂ« fat,” tha Gosling. “Rasti i kancelarisĂ« dihej nga disa studiues tĂ« Shekspirit dhe pĂ«rmendet nĂ« disa histori tĂ« Shekspirit, por gjithmonĂ« duke iu referuar zbulimit tĂ« testamentit nĂ« shekullin XIX.”

Tani dokumenti origjinal është regjistruar, kataloguar dhe i hapur për publikun për herë të parë pas më shumë se një shekulli.

Burimi:The Guardian

The post Zbulimi i testamentit të humbur rihap luftën për trashëgiminë e William Shakespeare appeared first on Gazeta Si.

↗

Anulohet çmimi letrar për shkak të shkrimtarit të njohur John Boyne

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- OrganizatorĂ«t kanĂ« anuluar njĂ« çmim letrar vjetor tĂ« krijuar pĂ«r tĂ« promovuar shkrimet LGBTQ+, pas njĂ« debati rreth komenteve nga njĂ« prej autorĂ«ve tĂ« nominuar.

John Boyne, i njohur mĂ« sĂ« miri pĂ«r shkrimin e librit “Djali me pizhame me vija”, ishte nĂ« listĂ«n e gjatĂ« pĂ«r Çmimin Polari nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji pĂ«r romanin e tij tĂ« fundit “TokĂ«â€.

Megjithatë, disa autorë të tjerë të nominuar kërkuan të hiqeshin nga lista e gjatë, duke kundërshtuar një artikull që Boyne shkroi në mbrojtje të qëndrimit të J.K. Rowling mbi çështjet transgjinore dhe të drejtat e grave. Më shumë se 800 figura në industrinë botuese nënshkruan gjithashtu një letër të hapur duke kritikuar nominimin e tij.

NĂ« njĂ« deklaratĂ« tĂ« publikuar pĂ«rpara se çmimi tĂ« hiqej, Boyne tha se “pikĂ«pamjet e tij mbi tĂ« drejtat e transgjinorĂ«ve nuk kanĂ« ndryshuar kurrĂ«â€ dhe se ai ishte pĂ«rballur me “ngacmime tĂ« pafundme si nga tĂ« huajt ashtu edhe nga kolegĂ«t shkrimtarĂ«â€.

ÇfarĂ« Ă«shtĂ« Çmimi Polari?

I themeluar nĂ« vitin 2011, Çmimi Polari Ă«shtĂ« i hapur pĂ«r shkrimtarĂ« tĂ« lindur ose me bazĂ« nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar ose IrlandĂ«, tĂ« cilĂ«t shkruajnĂ« pĂ«r pĂ«rvojat e jetĂ«s LGBTQ+.

Filloi si një çmim i vetëm vjetor për librin më të mirë të parë, i cili njihte veprat debutuese. Në vitin 2019, u prezantua një çmim i dytë për librin e përgjithshëm të vitit.

ÇfarĂ« shkroi John Boyne nĂ« artikullin e tij?

Në një artikull në Irish Independent më 27 korrik, Boyne, i cili është homoseksual, ofroi mbështetjen e tij për autoren e Harry Potter, Rowling, e cila vitet e fundit ka shprehur hapur pikëpamjet e saj në lidhje me tensionin midis të drejtave të transgjinorëve dhe mbrojtjes së hapësirave të grave.

Boyne e pĂ«rshkroi veten si njĂ« “shoku Terf” qĂ« do tĂ« thotĂ« feministe radikale pĂ«rjashtuese ndaj transgjinorĂ«ve dhe tha se Rowling ishte “sulmuar” pĂ«r qĂ«ndrimin e saj.

Ai sugjeroi qĂ« gratĂ« qĂ« nuk ishin dakord publikisht me Rowling nĂ« vitet e fundit ishin “çuditĂ«risht bashkĂ«punĂ«tore nĂ« fshirjen e tyre” dhe i krahasoi ato me gruan e njĂ« komandanti nĂ« regjimin patriarkal nĂ« “PĂ«rralla e ShĂ«rbĂ«tores”, e cila Ă«shtĂ« “e gatshme ta mbajĂ« nĂ« grackĂ« njĂ« shĂ«rbĂ«tore ndĂ«rsa burri i saj e pĂ«rdhunon”.

“KritikĂ«t e Rowling pretendojnĂ« se ajo Ă«shtĂ« transfobike, mĂ«kati mĂ« i madh i kohĂ«s sonĂ«, dhe pĂ«rdorin hiperbolĂ«n e zakonshme tĂ« mĂ«rzitshme pĂ«r ta demonizuar atĂ«â€, shkroi Boyne.

Ai tha se mbĂ«shtetĂ«sit e saj, megjithatĂ«, u inkurajuan nga “avokimi” i saj pĂ«r çështje tĂ« tilla si “e drejta e grave pĂ«r hapĂ«sira tĂ« sigurta”.

Cilët autorë kundërshtuan përfshirjen e Boyne-it?

Lista e gjatĂ« pĂ«r Çmimin Polari u njoftua mĂ« 1 gusht dhe gjatĂ« ditĂ«ve nĂ« vijim disa autorĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« nominuar u tĂ«rhoqĂ«n nĂ« shenjĂ« proteste ndaj pĂ«rfshirjes sĂ« Boyne-it.

Sacha Coward tha se nuk mund tĂ« “vazhdonte me mirĂ«besim” tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« kĂ«tĂ« ngjarje, e cila, sipas tij, supozohej tĂ« “festonte pĂ«rfshirjen, jo pĂ«rjashtimin dhe pĂ«rçarjen”.

Edhe kandidatja tjetĂ«r, Mae Diansangu, tha se Boyne kishte “pikĂ«pamje tĂ« neveritshme”.

NjĂ« tjetĂ«r shkrimtar i listĂ«s sĂ« gjatĂ«, Jason Okundaye, shkroi njĂ« artikull nĂ« Guardian duke i pĂ«rshkruar pikĂ«pamjet e Boyne si “tĂ« neveritshme”, duke tĂ«rhequr nominimin e tij sepse ndihej “i mashtruar nĂ« lidhje me parimet qĂ« mbĂ«shtesin organizatĂ«n”.

Më shumë se 10 autorë të listës së gjatë u tërhoqën, nga një total prej 24.

Personalitetet nĂ« industrinĂ« botuese qĂ« nĂ«nshkruan letrĂ«n e hapur thanĂ« se ishin “thellĂ«sisht tĂ« zhgĂ«njyer” nga pĂ«rfshirja e Boyne, duke thĂ«nĂ« se komentet e tij ishin “tĂ« papĂ«rshtatshme dhe tĂ« dĂ«mshme” dhe “tĂ« papajtueshme me standardet mĂ« themelore tĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« komunitetit LGBTQ+”.

Një nga anëtaret e jurisë së çmimit, Nicola Dinan, e cila fitoi çmimin e Librit të Parë vitin e kaluar, dha gjithashtu dorëheqjen nga juria e këtij viti në shenjë proteste.

Pas dorĂ«heqjes sĂ« Dinan, Çmimi Polari tha se “e kupton dhe e respekton plotĂ«sisht vendimin e saj”.

MegjithatĂ«, Boyne nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ« mbeti nĂ« listĂ«n e gjatĂ«, me organizatorĂ«t qĂ« vunĂ« nĂ« dukje nĂ« njĂ« deklaratĂ«: “Edhe brenda komunitetit tonĂ«, ne ndonjĂ«herĂ« mund tĂ« mbajmĂ« qĂ«ndrime rrĂ«njĂ«sisht tĂ« ndryshme pĂ«r çështje thelbĂ«sore. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« nga ato raste.”

Aty thuhej se çmimi ishte “i pĂ«rkushtuar ndaj pĂ«rfshirjes”, duke shtuar se “ndĂ«rsa nuk i eliminojmĂ« librat bazuar nĂ« pikĂ«pamjet mĂ« tĂ« gjera tĂ« njĂ« shkrimtari, na vjen keq pĂ«r shqetĂ«simin dhe dhembjen qĂ« kjo ka shkaktuar”.

MĂ« pas, Boyne lĂ«shoi njĂ« deklaratĂ« ku i qĂ«ndronte besnik pikĂ«pamjeve tĂ« tij dhe falĂ«nderonte Çmimin Polari pĂ«r “qĂ«ndrimin e fortĂ« pĂ«rballĂ« kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« jashtĂ«zakonshme”.

Ai tha se kishte marrĂ« “njĂ« sasi tĂ« jashtĂ«zakonshme ngacmimesh dhe kĂ«rcĂ«nimesh”, tĂ« cilat e kishin shtyrĂ« “afĂ«r skajit tĂ« rrĂ«nimit”.

Ai gjithashtu i inkurajoi autorĂ«t qĂ« ishin tĂ«rhequr tĂ« ktheheshin nĂ« listĂ«n e gjatĂ«, duke sugjeruar qĂ«, nĂ«se do ta bĂ«nin kĂ«tĂ«, ai do t’u kĂ«rkonte jurisĂ« sĂ« çmimit qĂ« tĂ« mos e zgjidhnin vetĂ« librin e tij pĂ«r tĂ« avancuar nĂ« listĂ«n e ngushtĂ«.

Por të hënën, Polari njoftoi se çmimi i këtij viti nuk do të ndahet.

Polari tha se ishte konsultuar me autorĂ«, gjyqtarĂ«, palĂ« tĂ« interesuara dhe financues, dhe kishte “vendosur ta pezullonte çmimin kĂ«tĂ« vit, ndĂ«rsa rrisim pĂ«rfaqĂ«simin e gjyqtarĂ«ve transgjinorĂ« dhe jo-konformistĂ« gjinorĂ« nĂ« panele” dhe ndĂ«rmarrim njĂ« shqyrtim tĂ« qeverisjes dhe menaxhimit.

Ai pĂ«rfundoi duke thĂ«nĂ« se do tĂ« “pĂ«rpiqej tĂ« gjente njĂ« rrugĂ« pĂ«rpara me mirĂ«besim”.

The post Anulohet çmimi letrar për shkak të shkrimtarit të njohur John Boyne appeared first on Gazeta Si.

↗

Zonjat (jo të vogla) e letërsisë 


✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Jonida Prifti, Ledia Xhoga dhe Jehona Kicaj janĂ« tre shkrimtare shqiptare qĂ« jetojnĂ« respektivisht nĂ« Itali, Angli dhe Gjermani. Ajo qĂ« i bashkon, pĂ«rtej talentit tĂ« tyre si shkrimtare, Ă«shtĂ« fakti se tĂ« treja janĂ« nominuar pĂ«r çmimet mĂ« prestigjioze letrare tĂ« vendeve ku jetojnĂ«: “Strega” nĂ« Itali, “Booker Prize” nĂ« Angli dhe “Çmimi Gjerman i Librit” nĂ« Gjermani.

Edhe pse kombĂ«sia e tyre Ă«shtĂ« shqiptare, letĂ«rsia qĂ« ato shkruajnĂ« shpesh shkon pĂ«rtej kufijve kombĂ«tarĂ«. Si pjesĂ« tashmĂ« e diasporĂ«s shqiptare dhe brezit tĂ« parĂ« tĂ« emigrantĂ«ve pas viteve ’90, kĂ«to shkrimtare pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« njĂ« brez tĂ« artĂ« shqiptarĂ«sh qĂ« po bĂ«jnĂ« karrierĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, duke mbartur me vete dramĂ«n, nostalgjinĂ« dhe kujtesĂ«n e vendit prej nga vijnĂ«.

Ismail Kadare: Miti i letërsisë shqiptare ndërkombëtare

LetĂ«rsia shqipe ka pasur gjithmonĂ« njĂ« figurĂ« referuese nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, Ismail Kadare. QĂ« nĂ« moshĂ«n 26-vjeçare, ai ia doli tĂ« botohej nĂ« FrancĂ«, edhe pse jetonte nĂ« njĂ« ShqipĂ«ri diktatoriale. Talenti i tij i rrallĂ« i dha njohje tĂ« gjerĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, duke qenĂ« pĂ«r 40 vite kandidat i Çmimit Nobel dhe fitues i çmimeve tĂ« njohura si Man Booker Prize, Çmimi Neustadt Amerikan, Princi i Asturias dhe çmimi mĂ« i madh korean i letĂ«rsisĂ«.

Ismail Kadare

Kadareja arriti të trajtonte temat kombëtare shqiptare në mënyrë universale, duke i dhënë miteve dhe traditave shqiptare përmasat që i lejon lexuesi europian dhe botëror të kuptojë dhe admirojë. Ai është shembulli se si një shkrimtar shqiptar mund të jetë i njohur ndërkombëtarisht pa humbur lidhjen me identitetin e tij kombëtar. Por, me shfaqjen në skenën europiane të letërsisë të shqiptareve të reja, duket sikur miti i përfaqësimit nga një i vetëm shkrimtar, po bie. Sigurisht krahasimi mbetet ende i largët, por shenjat janë të mira, dhe kjo i bën mirë gjithmonë letwrsisë shqipe.

Tre shkrimtaret shqiptare në fokus ndërkombëtar

Në dy muajt e fundit, tre shkrimtare shqiptare me banim jashtë vendit janë nominuar për tre nga çmimet më prestigjioze letrare në vendet ku jetojnë.

Jonida Prifti

Jonida Prifti Ă«shtĂ« poete me origjinĂ« nga Berati, e cila tashmĂ« Ă«shtĂ« finaliste e çmimit mĂ« tĂ« madh letrar italian, “Strega”, me vĂ«llimin e saj me poezi Sorelle di confine. NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r GazetaSi.al Prifti tregonte se disa prej poezive i shkruante nĂ« shqip, por shumica shkruheshin nĂ« italisht, duke reflektuar dramĂ«n e emigracionit tĂ« pas viteve ’90. PoezitĂ« e saj janĂ« njĂ« rrĂ«fim i ndjeshĂ«m mbi humbjen, nostalgjinĂ« dhe pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« gjetur identitetin nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« re.

Ledia Xhoga Ă«shtĂ« nominuar pĂ«r çmimin anglez “Booker”, me librin e saj ” Misinterpretation” , çmim i cili jepet çdo vit pĂ«r romanin mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« gjuhĂ«n angleze. Edhe nĂ« veprĂ«n e saj, tema e emigracionit Ă«shtĂ« qendrore. Ajo trajton jo vetĂ«m sfidat e largimit nga vendi i lindjes, por edhe ndikimin e kĂ«tij largimi mbi marrĂ«dhĂ«niet njerĂ«zore, rrĂ«njĂ«t dhe pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« gjetur njĂ« vend tĂ« vetin nĂ« njĂ« shoqĂ«ri tĂ« re. Romani i saj pasqyron njĂ« realitet qĂ« mbetet aktual dhe universale pĂ«r brezat e emigrantĂ«ve kudo nĂ« botĂ«.

Ledia Xhoga

Jehona Kicaj, nga Kosova, Ă«shtĂ« nominuar pĂ«r “Çmimin Gjerman tĂ« Librit 2025” me romanin e saj â€œĂ«â€.

Ky roman shqyrton pasojat e luftës së Kosovës, duke u fokusuar në historitë personale të njerëzve që detyrohen të largohen nga vendi i tyre. Vepra e Kicajt trajton dhimbjen, humbjen dhe përpjekjen për të rindërtuar jetën pas traumës së luftës, duke sjellë një pasqyrë të thellë dhe emocionuese mbi përvojën e emigracionit dhe pasojat e saj shoqërore dhe psikologjike. Të treja shkrimtaret, na japin bindjen se letërsia shqipe e diasporës, por gjen tashmë lidhjen e duhur me lexuesin universal duke shkrirë akujt e paragjykimit por dhe të përfaqësimit

“Zonjat e vogla tĂ« letĂ«rsisĂ«â€

Referuar  esesĂ« sĂ« Ismail KadaresĂ«, MĂ«ngjeset nĂ« kafe Rostand, poeteshat dhe shkrimtaret gra tĂ« pas viteve ’90 i cilĂ«son si “zonjat e vogla tĂ« letĂ«rsisĂ«â€. Me kĂ«tĂ« figurĂ«, Kadare pasqyron forcĂ«n dhe qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e grave shqiptare, tĂ« cilat shpesh janĂ« tĂ« padukshme nĂ« histori dhe letĂ«rsi, por qĂ« luajnĂ« njĂ« rol kyç nĂ« ruajtjen e identitetit dhe kulturĂ«s kombĂ«tare.

Por ndryshe nga poeteshat shqiptare të pas viteve 90 të cilat jetuan dhe shkruan në një tjetër kohë dhe kontekst ndoshta në pamundësinë e njohjes përtej kufinjve, sot shkrimtaret gra , pjesë e diasporës po e shtrojnë me talent dhe siguri rrugën e tyre letrare, duke u evidentuar dhe nominuar për çmimet më prestigjioze të letërsisë në botë.

Jehona Kicaj

35 vite nga rënia e diktaturës, letërsia shqipe nuk është më e vogël as në kuptim vokacioni por as në kuptim universal. Shkrimtaret shqiptare gra që jetojnë në Europë po tregojnë një vitalitet të ri dhe po krijojnë një literaturë që është njëkohësisht shqipe dhe europiane, me tematika që lidhen ngushtë me historinë dhe kulturën e vendit të tyre. Ky brez i ri i shkrimtareve po sfidon kufijtë dhe po përfaqëson fuqinë e diasporës shqiptare në letërsinë botërore.

The post Zonjat (jo të vogla) e letërsisë 
 appeared first on Gazeta Si.

↗

Vjena do të presë festivalin europian 2026, me logon e re


✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Kryeqyteti austriak, Vjena, do tĂ« jetĂ« mikpritĂ«si i edicionit tĂ« ardhshĂ«m tĂ« “Eurovisionit”, njoftoi webfaqja zyrtare e Festivalit Evropian tĂ« KĂ«ngĂ«s. Transmetuesi ORF dhe rrjeti EBU kanĂ« zgjedhur qytetin pĂ«r konkursin e kĂ«ngĂ«ve mĂ« tĂ« mira europiane qĂ« do tĂ« mbahet nĂ« maj tĂ« vitit 2026.

Vjena do tĂ« presĂ« “Eurovisionin” pĂ«r herĂ« tĂ« tretĂ«, pas viteve 1967 dhe 2015. Finalja e madhe do tĂ« zhvillohet mĂ« 16 maj nĂ« sallĂ«n “Wiener”, ndĂ«rsa gjysmĂ«finalet janĂ« planifikuar mĂ« 12 dhe 14 maj. VetĂ«m Dublini, Londra dhe Luksemburgu kanĂ« organizuar mĂ« shumĂ« edicione tĂ« kĂ«tij festivali.

J.J fitues i Eurovision 2025

Përveç Vjenës, në garë për të organizuar festivalin e uropian ishin edhe qytetet Graz, Innsbruck dhe Oberwart.

Eurosongu  prezanton logon e re

EBU prezantoi njĂ« logo dhe identitet krejt tĂ« ri vizual pĂ«r “Eurovision 2026”, pĂ«r tĂ« festuar edicionin e 70-tĂ« tĂ« konkursit. Logoja ruan zemrĂ«n e njohur qĂ« ngjall nostalgji tek fansat, ndĂ«rsa fjalĂ«t “Konkursi i KĂ«ngĂ«s” janĂ« bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha, duke i dhĂ«nĂ« markĂ«s njĂ« fokus mĂ« tĂ« qartĂ« tek vetĂ« konkursi. Skajet e fontit janĂ« zbutur, duke i dhĂ«nĂ« njĂ« pamje mĂ« moderne.

SĂ« shpejti do tĂ« publikohet edhe fonti i ri i Eurovisionit, ‘Singing Sans’, si dhe identiteti vizual i plotĂ« i edicionit tĂ« ardhshĂ«m.

The post Vjena do të presë festivalin europian 2026, me logon e re
 appeared first on Gazeta Si.

↗

Shkrimtarja nga Kosova, Jehona Kicaj, nĂ« garĂ« pĂ«r Çmimin Gjerman tĂ« Librit 2025

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Shoqata e Botuesve GjermanĂ« ka shpallur listĂ«n e gjatĂ« tĂ« veprave qĂ« konkurrojnĂ« pĂ«r Çmimin Gjerman tĂ« Librit 2025, njĂ« nga çmimet mĂ« prestigjioze tĂ« letĂ«rsisĂ« gjermanofolĂ«se. Mes 20 autorĂ«ve tĂ« pĂ«rzgjedhur Ă«shtĂ« edhe shkrimtarja me origjinĂ« nga Kosova, Jehona Kicaj, me romanin e saj â€œĂ«â€.

E lindur më 1991 në Kosovë dhe e rritur në Göttingen, Kicaj ka studiuar Letërsi Gjermane Moderne në Hannover. Përvoja e saj si fëmijë i refugjatëve nga Kosova e ka ndikuar thellësisht në krijimtarinë letrare.

Autorja duke shpjeguar brendinĂ« e romanit thekson se titulli i romanit, â€œĂ«â€, vjen nga shkronja e tetĂ« e alfabetit shqip dhe mĂ« e pĂ«rdorura nĂ« gjuhĂ«n shqipe.

“ Veçantia e saj Ă«shtĂ« se, kur ndodhet nĂ« fund tĂ« fjalĂ«s, nuk shqiptohet, por megjithatĂ« ndryshon theksin. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye Ă«shtĂ« zgjedhur si metaforĂ« e heshtjes , njĂ« nga pasojat mĂ« tĂ« dhimbshme tĂ« luftĂ«s sĂ« KosovĂ«s

Në shumë familje shqiptare viktimat përmenden pak, sepse dhimbja është e madhe. Edhe në Gjermani, shpesh është harruar se në vitin 1999 ky shtet mori pjesë për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore në një ndërhyrje ushtarake,  atë të NATO-s në Kosovë- thotë Kicaj për mediat.

Romani sjell rrëfimin e një vajze të re që përjeton luftën nga diaspora gjermane. Ajo mëson hap pas hapi përmasat e tragjedisë , masakrat, dhunimet, torturat, zhdukjet masive dhe njëkohësisht përjeton diskriminim në shoqërinë gjermane, ku shpesh has në heshtje dhe mosdije.

Jehona Kicaj thekson se libri nuk është historia e saj personale, por historia e shumë shqiptarëve. Ajo është bazuar në biseda, dëshmi, libra, artikuj, intervista dhe ditarë për të shndërruar kujtimet e luftës në letërsi.

“E kam shkruar kĂ«tĂ« roman pĂ«r tĂ« kujtuar vuajtjen e pamasĂ« tĂ« njĂ« populli tĂ« tĂ«rĂ«  me bindjen se vetĂ«m kush e njeh tĂ« kaluarĂ«n, mund ta kuptojĂ« tĂ« tashmen dhe ta ndĂ«rtojĂ« tĂ« ardhmen”, thotĂ« ajo.

PĂ«rveç Kicajt, nĂ« listĂ« janĂ« edhe emra tĂ« njohur si Gesa Olkusz (Bremerhaven), Peter WaĂ«erzinek (Rostock) dhe Feridun Zaimoglu (Kiel). Çmimi, i cili shoqĂ«rohet me shpĂ«rblim prej 25 mijĂ« eurosh, do tĂ« dorĂ«zohet mĂ« 13 tetor nĂ« kuadĂ«r tĂ« Panairit tĂ« Librit nĂ« Frankfurt. Juria ka pĂ«rzgjedhur 20 romane nga 200 dorĂ«shkrime tĂ« dorĂ«zuara nga shtĂ«pitĂ« botuese, ndĂ«rsa mĂ« 16 shtator do tĂ« shpallet lista e shkurtĂ«r me vetĂ«m gjashtĂ« autorĂ«.

The post Shkrimtarja nga Kosova, Jehona Kicaj, nĂ« garĂ« pĂ«r Çmimin Gjerman tĂ« Librit 2025 appeared first on Gazeta Si.

↗

Hapet nĂ« PrishtinĂ« edicioni i 43-tĂ« i ‘Seminarit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« GjuhĂ«s, LetĂ«rsisĂ« dhe KulturĂ«s Shqiptare’

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “Si”- NĂ« PrishtinĂ« ka nisur punimet edicioni i 43-tĂ« i Seminarit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« GjuhĂ«s, LetĂ«rsisĂ« dhe KulturĂ«s Shqiptare, i cili do tĂ« zgjasĂ« deri mĂ« 29 gusht dhe ku do tĂ« marrin pjesĂ« rreth 200 studiues nga vende tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«s.

Kryeministri në detyrë, Albin Kurti, e cilësoi seminarin si ngjarjen më jetëgjatë në jetën kulturore të Kosovës, duke theksuar rëndësinë e gjuhës shqipe si themel i kujtesës dhe imagjinatës njerëzore në kohën e zhvillimeve të shpejta teknologjike.

“Entuziazmi ynĂ« pĂ«r gjuhĂ«n shqipe, kulturĂ«n dhe artin duhet vetĂ«m tĂ« rritet, ndĂ«rsa unĂ« si kryeministĂ«r shpreh gatishmĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur institucionet qĂ« kanĂ« kĂ«tĂ« detyrĂ« fisnike,” tha Kurti.

Rektori i Universitetit tĂ« PrishtinĂ«s, Arben Hajrullahu, nĂ«nvizoi se ky seminar Ă«shtĂ« “ngjarja mĂ« jetĂ«gjatĂ«â€ nĂ« historinĂ« akademike tĂ« universitetit dhe ka pĂ«r qĂ«llim ruajtjen e rrĂ«njĂ«ve tĂ« gjuhĂ«s e kulturĂ«s shqipe, duke shtuar se kĂ«tĂ« vit do tĂ« zhvillohen 34 orĂ« mĂ«simi tĂ« shqipes pĂ«r pjesĂ«marrĂ«sit e huaj.

Gjithashtu Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Kraja, theksoi se seminari është ngjarja kulturore më jetëgjatë në mbarë hapësirën shqiptare që nga viti 1974, ndërsa dekani i Fakultetit të Filologjisë, Abdullah Rexhepi, bëri të ditur se gjatë dy javëve do të mbahen 11 ligjërata, 84 referime dhe 50 kumtesa shkencore.

Aleksandar Rusakov

Ambasadori i ShqipĂ«risĂ« nĂ« KosovĂ«, Petrit Malaj, i pranishĂ«m nĂ« ceremoninĂ« hapĂ«se tha se seminari Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« njĂ« platformĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r studimet albanologjike, duke e cilĂ«suar gjuhĂ«n shqipe si “njĂ« nga mĂ« tĂ« vjetrat nĂ« EvropĂ«â€.

Drejtoresha e seminarit, Lindita Sejdiu, e pĂ«rmbylli hapjen duke e vlerĂ«suar kĂ«tĂ« aktivitet si “konceptin mĂ« tĂ« fortĂ« tĂ« ndĂ«rkombĂ«tarizimit tĂ« albanologjisĂ« nĂ« botĂ«â€.

Disa prej studiuesve dhe shkencëtarëve të gjuhës më në zë do të referojnë mbi tema të letërsisë, gjuhësisë dhe kulturës shqiptare, parë nga këndvështrime të brendshmë por edhe universale, të cilat vinë nëpërmjet kumtesave nga studiues dhe albanologë të huaj.

I themeluar në vitet 70 , ky seminar pati disa vite ndërprerje gjatë viteve të luftës, për tu rikthyer sërish tashmë si një nga organizimet më dinjitoze në shërbim të gjuhës dhe kulturës shqiptare.

The post Hapet nĂ« PrishtinĂ« edicioni i 43-tĂ« i ‘Seminarit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« GjuhĂ«s, LetĂ«rsisĂ« dhe KulturĂ«s Shqiptare’ appeared first on Gazeta Si.

↗

Muzeu i Arbëreshëve do të ngrihet në Vuno, Himarë

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “Si”- NĂ« Vuno tĂ« HimarĂ«s, njĂ« nga zonat nga ku nisi dikur eksodi i arbĂ«reshĂ«ve, do tĂ« ngrihet sĂ« shpejti Muzeu i ArbĂ«reshĂ«ve, njĂ« projekt qĂ« synon tĂ« sjellĂ« nĂ« atdhe kujtesĂ«n, gjuhĂ«n dhe shpirtin e njĂ« komuniteti qĂ« ka ruajtur identitetin shqiptar pĂ«r mĂ« shumĂ« se pesĂ« shekuj larg trojeve amtare.

Lajmin e ka bërë të ditur Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit.

Në projekt përfshihet edhe restaurimi i dy kishave simbol në qendrën historike të Vunoit.

“I vendosur simbolikisht nĂ« zemĂ«r tĂ« qendrĂ«s historike tĂ« Vunoit, pranĂ« kishave tĂ« ShĂ«n Spiridhonit dhe ShĂ«n MĂ«hillit, projekti parashikon gjithashtu restaurimin e kĂ«tyre monumenteve tĂ« çmuara, duke e kthyer zonĂ«n nĂ« njĂ« ansambel mozaik tĂ« gjallĂ« ku trashĂ«gimia shpirtĂ«rore ndĂ«rthuret me muzealizimin bashkĂ«kohor”- shkruan Ministria e KulturĂ«s.

The post Muzeu i Arbëreshëve do të ngrihet në Vuno, Himarë appeared first on Gazeta Si.

↗

A është fotografia art?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– “Dita BotĂ«rore e FotografisĂ«â€ Ă«shtĂ« caktuar data 19 gusht dhe Ă«shtë dita kur qeveria franceze bleu patentĂ«n pĂ«r procesin daguerreotype nĂ« vitin 1839 . Louis Daguerre e zhvilloi kĂ«tĂ« proces revolucionar fotografik, i cili mĂ« pas iu ofrua falas botĂ«s pĂ«rmes patentĂ«s.  

Ndryshe nga fotografitë moderne, daguerreotypet realizoheshin në pllaka metalike të ngurta. Ishte sistemi i parë i suksesshëm komercial i fotografisë. Për shumë fotografë, kjo ishte pika e kthesës dhe hapi drejt krijimit të shumë llojeve të fotografisë.

Procesi daguerreotype është një proces fotografik që krijon imazhe shumë të detajuara mbi një pllakë bakri të veshur hollë me argjend. Në këtë ditë, pjesëmarrësit inkurajohen të ndajnë një foto të botës së tyre, e cila mund të jetë çfarëdo që fotografi zgjedh.

Në vitin 1839, u shpikën dy proceset e para fotografike komercialisht të praktikueshme: Daguerreotipi i Louis-Jacques-Mandé Daguerre dhe procesi negativ-pozitiv i William Henry Fox Talbot. Ato u paraqitën kryesisht si mënyra për të prodhuar regjistrime praktike të botës. Nga të dy, Daguerreotipi ishte më i popullarizuar për disa dekada, kryesisht për shkak se procesi i Talbot ishte i kufizuar nga patentat. Përmirësimet në metodën e Talbotit e bënë më pas Daguerreotipin të pavlefshëm .

Louis Daguerre

Portretet ishin një nga faktorët kryesorë për pranimin e hershëm të kamerave. Po si atëherë, ashtu edhe sot, njerëzit e shijonin mundësinë për të pasur fotografi të miqve, të dashurve dhe paraardhësve të tyre. Piktura e portretit ishte e mundur  vetëm për aristokratët dhe të pasurit. Në shekullin e 18-të, u zhvilluan disa alternativa të lira, si silueta, një përfaqësim i konturit të një individi, zakonisht e prerë me dorë nga një artizan në letër të zezë.

Daguerreotipi ofronte një mënyrë ekonomike për të krijuar një portret realist. Ai ishte shumë i ngadaltë dhe kërkonte që të mbaheshin kokat e subjekteve të fiksuara në vend për disa minuta, me një mbajtëse koke, ndërsa subjekti rrinte i palëvizur  në karrige. Megjithatë, shumë studio daguerreotipi u hapën dhe u bënë të zakonshme ndërsa teknologjia përmirësohej, dhe shumë portretistë kaluan në këtë teknologji të re.

“A Ă«shtĂ« fotografia art?”

Artistët dhe kritikët debatuan për shumë dekada nëse fotografia është art. Tre përfundime  kryesore dolën nga ky debat.

SĂ« pari, shumĂ« njerĂ«z besonin se fotografia nuk mund tĂ« ishte art, sepse ajo ishte krijuar nga njĂ« makinĂ« dhe jo nga krijimtaria njerĂ«zore. QĂ« nga fillimi, artistĂ«t ishin tĂ« pĂ«rbuzur ndaj fotografisĂ« dhe e shihnin atĂ« si njĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r “artin e vĂ«rtetĂ«.” Edhe nĂ« prezantimet e para tĂ« vitit 1839, piktori klasik Paul Delaroche thuhet shpĂ«rtheu me fjalĂ«t “Nga sot, piktura Ă«shtĂ« e vdekur!” Dy dekada mĂ« vonĂ«, poeti Charles Baudelaire shkruante, nĂ« njĂ« rishikim tĂ« Salonit tĂ« vitit 1859:

““Po tĂ« lejohet qĂ« fotografia tĂ« plotĂ«sojĂ« artin nĂ« disa prej funksioneve tĂ« tij, ajo do ta zĂ«vendĂ«sojĂ« ose do ta korruptojĂ« krejtĂ«sisht, falĂ« budallallĂ«kut tĂ« shumicĂ«s, qĂ« Ă«shtĂ« aleati i saj natyral.”

Gjithsesi arritjet e fotografĂ«ve tĂ« kohĂ«s e bĂ«nĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« mohimin e  kontributeve artistike tĂ« fotografisĂ« e cila  kulmoi me “EkspozitĂ«n e Buffalo-s,” tĂ« organizuar nga Alfred Stieglitz nĂ« GalerinĂ« “Albright: nĂ« Buffalo, NY, ekspozita e parĂ« fotografike nĂ« njĂ« muze arti amerikan, nĂ« vitin 1910. Fotografia u vulos si njĂ« formĂ« arti.

The post A është fotografia art? appeared first on Gazeta Si.

↗

‘NĂ«n yjet e kinemasë’ e kthen ‘Piazza Maggiore’ tĂ« Bolonjas, nĂ« njĂ« nga kinematĂ« më tĂ« mĂ«dha nĂ« botĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Bolonja çdo verĂ« shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« sallĂ« gjigande kinemaje nĂ«n qiell tĂ« hapur. Piazza Maggiore, sheshi kryesor i qytetit, mirĂ«pret mijĂ«ra spektatorĂ« pĂ«r tĂ« ndjekur filma klasikĂ«, restaurime tĂ« rralla dhe ngjarje unike, nĂ« kuadĂ«r tĂ« festivalit tĂ« famshĂ«m “Sotto le stelle del cinema” ( NĂ«n yjet e kinemasĂ«)

Eventi zhvillohet këtë vit nga 16 qershori deri më 14 gusht 2025, për gjithsej 56 netë filmash. Programi ndërthuret shpesh me festivalin prestigjioz Il Cinema Ritrovato, duke sjellë jo vetëm filma artistikë e të dashur për publikun, por edhe restaurime të jashtëzakonshme dhe kinekoncerte të shoqëruara nga muzikë live.

NjĂ« nga veçantitĂ« e kĂ«tij festivali Ă«shtĂ« se hyrja Ă«shtĂ« falas pĂ«r tĂ« gjithĂ«. Shfaqjet mbahen nĂ« gjuhĂ«n origjinale, tĂ« shoqĂ«ruara me titra nĂ« italisht dhe anglisht, duke e bĂ«rĂ« pĂ«rvojĂ«n tĂ« aksesueshme pĂ«r vizitorĂ« nga e gjithĂ« bota. Atmosfera shpesh pĂ«rshkruhet si “magjike”, e krahasuar me njĂ« prej kinemave mĂ« tĂ« bukura nĂ« botĂ«.

Edicioni i këtij viti ka thyer çdo rekord me rreth 230 mijë spektatorë që morën pjesë në shfaqje, me një mesatare prej 4 100 spektatorësh çdo mbrëmje, edhe në netët kur shiu nuk mungoi. Ky numër e kthen Piazza Maggiore në një nga sallat më të mëdha e më të gjalla të kinemasë botërore.

The post ‘NĂ«n yjet e kinemasë’ e kthen ‘Piazza Maggiore’ tĂ« Bolonjas, nĂ« njĂ« nga kinematĂ« më tĂ« mĂ«dha nĂ« botĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

‘Ferma e kafshĂ«ve’ mbush 80 vjet/ Pse George Orwell besonte se kafshĂ«t kanĂ« ndjesi?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Romani “Ferma e kafshĂ«ve” (“Animal Farm”), i botuar nĂ« vitin 1945 nga George Orwell, mbush sot 80 vjet.

Çdo student i historisĂ« ose i politikĂ«s e di se kjo vepĂ«r nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« drejtpĂ«rdrejt me kafshĂ«t. Sigurisht, personazhet kryesore janĂ« derrat dhe kuajt, por siç na shpjegohet, fabula nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« njĂ« alegori pĂ«r Bashkimin Sovjetik dhe mĂ«nyrĂ«n se si idealet e komunizmit u deformuan nĂ«n sundimin e korruptuar tĂ« Josif Stalinit.

VetĂ« Orwell, i pĂ«rfshirĂ« nĂ« brezin e autorĂ«ve britanikĂ« qĂ« flisnin hapur dhe pa drojĂ«, nuk e kishte dĂ«gjuar ende teorinĂ« e Roland Barthes mbi “vdekjen e autorit” idenĂ« se fjalĂ«t duhet tĂ« flasin vetĂ« dhe qĂ«llimet e autorit nuk kanĂ« rĂ«ndĂ«si. MegjithatĂ«, Orwell e shpjegoi qartĂ« se romani duhej lexuar si njĂ« rrĂ«fim politik.

Po sikur t’i marrim kafshĂ«t mĂ« seriozisht?

Orwell e shkroi kĂ«tĂ« vepĂ«r tĂ« shkurtĂ«r dhe tronditĂ«se nĂ« njĂ« kohĂ« kur konsiderohej shkencĂ«risht e papranueshme qĂ« kafshĂ«t tĂ« kishin mendime ose ndjenja. QĂ« nga viti 1859, kur Çarls Darvini theksoi lidhjen e ngushtĂ« mes njerĂ«zve dhe specieve tĂ« tjera, kishte njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« reflektuar mbi ngjashmĂ«ritĂ« e thella mes tyre. Por nĂ« kohĂ«n e Orwell, psikologĂ«t e kafshĂ«ve kĂ«mbĂ«ngulnin nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« hendeku tĂ« pakalueshĂ«m midis “njerĂ«zve” dhe “kafshĂ«ve”.

George Orwell

AntropologĂ«t dhe studiuesit e shkencave shoqĂ«rore e pĂ«rdorĂ«n shpesh kĂ«tĂ« ndarje. NĂ« vitin 1962, Claude LĂ©vi-Strauss shkroi se kafshĂ«t “janĂ« tĂ« mira pĂ«r tĂ« menduar”, pra se pĂ«rmes besimeve njerĂ«zore rreth tyre mund tĂ« zbulohen vlerat e fshehura tĂ« shoqĂ«risĂ«. Sot, nĂ« epokĂ«n e krizĂ«s mjedisore dhe zhdukjes masive tĂ« specieve, kjo duket njĂ« qasje e kufizuar. Studimet bashkĂ«kohore e kundĂ«rshtojnĂ« idenĂ« se kafshĂ«t ekzistojnĂ« vetĂ«m si burim pĂ«r njerĂ«zit.

Në të vërtetë, shumë kultura në botë kanë tradita të hershme të bashkëjetesës me kafshët, duke i njohur ato si qenie me personalitet dhe inteligjencë. Shoqëritë që jetojnë pranë specieve të tjera, madje edhe kur i gjuajnë, kanë zhvilluar aftësi për të kuptuar sjelljet e tyre në mënyrë të thellë.

NjĂ« projekt akademik nĂ« BritaninĂ« e Madhe, i quajtur “Rimendimi i fabulave nĂ« epokĂ«n e krizĂ«s mjedisore”, po eksploron pikĂ«risht kĂ«tĂ« marrĂ«dhĂ«nie. Ai synon tĂ« sjellĂ« bashkĂ« studiues, shkrimtarĂ« e artistĂ« pĂ«r tĂ« krijuar pĂ«rfytyrime tĂ« botĂ«ve tĂ« ndryshme tĂ« specieve ,  nga kuajt e deri te sorrat, minjtĂ« apo merimangat , nĂ« mjedise gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« pasigurta.

Orwell dhe vuajtja e kafshëve

Në kohën e Orwell bujqësia industriale nuk ishte përhapur në përmasa të mëdha dhe njerëzit kishin ende njohuri të thella për kafshët. Shkrimi i tij i vitit 1936 mbi vrasjen e një elefanti në Birmani dëshmon shqetësimin e tij për vuajtjen e një kafshe reale.

Edhe nĂ« FermĂ«n e KafshĂ«ve, nisja e rrĂ«fimit Ă«shtĂ« pikĂ«risht vuajtja e kafshĂ«ve nĂ«n sundimin e njĂ« fermeri mizor. Derr i moshuar, Plaku Major, i paralajmĂ«ron kafshĂ«t: “Secili prej jush do tĂ« japĂ« jetĂ«n e vet nĂ« punĂ« tĂ« lodhshme e tĂ« kotĂ«.” PavarĂ«sisht mĂ«vonĂ« tradhtisĂ« sĂ« derrit Napoleon, kauza e kafshĂ«ve mbetet e drejtĂ« dhe tirania njerĂ«zore shihet si armiku i tyre i pĂ«rhershĂ«m.

Ëndrrat e kafshĂ«ve

Revolucioni i Orwell-it nis me ëndrrën e Plakut Major, i cili sheh një botë ku njeriu nuk ekziston më dhe kafshët jetojnë të lira. Një ide e tillë, në shekullin XX, konsiderohej absurde: kafshë që ëndërrojnë? Por çdo pronar qeni e di se kafsha e tij sheh ëndrra. Për dekada, shkenca e mohoi këtë realitet.

Në librin How Forests Think (2013), antropologu Eduardo Kohn argumenton se kafshët mendojnë, imagjinojnë dhe projektojnë të ardhmen e tyre,  një aftësi themelore për mbijetesën. Ai përshkruan sesi një majmun duhet të interpretojë tingujt e pyllit për të kuptuar nëse e pret rreziku apo jo. Kështu, bota e kafshëve është po aq e mbushur me kuptim sa edhe ajo e njerëzve.

Në Fermën e Kafshëve, ëndrrat përsëriten gjatë gjithë rrëfimit, por gradualisht zhduken kur fjalët marrin vendin e tyre. Rregullat e shkruara në hambar ndryshohen një nga një, duke justifikuar korrupsionin e derrave. Fjalët manipulojnë kujtesën dhe e deformojnë të kaluarën, duke e lënë botën e kafshëve pa ëndrra dhe pa shpresë.

Burimi: Theconversation.com

The post ‘Ferma e kafshĂ«ve’ mbush 80 vjet/ Pse George Orwell besonte se kafshĂ«t kanĂ« ndjesi? appeared first on Gazeta Si.

↗

ÇfarĂ« shkruante Viktor Hygo, nĂ« natĂ«n e vdekjes sĂ« Honore De Balzak

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- HonorĂ© de Balzak, njĂ« nga shkrimtarĂ«t mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« shekullit XIX, lindi mĂ« 20 maj 1799 nĂ« Tours. Ai Ă«shtĂ« krijuesi i veprĂ«s monumentale Komedia NjerĂ«zore, njĂ« univers i gjallĂ« ku pĂ«rzihen fisnikĂ«, borgjezĂ«, mashtrues e kontesha, duke i dhĂ«nĂ« letĂ«rsisĂ« evropiane njĂ« pasuri personazhesh e temash tĂ« papĂ«rsĂ«ritshme.

Në një kohë kur romani nuk gëzonte prestigj, Balzaku iu përkushtua prozës me këmbëngulje, duke e ngritur atë në një art të madh. Pena e tij përshkruan me realizëm të mprehtë pasionet, ambiciet dhe plagët e shoqërisë franceze.

Sharl Bodleri do tĂ« thoshte se “tĂ« gjitha personazhet e tij janĂ« tĂ« pajisur me zjarrin jetĂ«sor” , njĂ« reflektim i pasionit qĂ« e pĂ«rshkonte edhe vetĂ« autorin.

Edhe pse jeta e tij nuk ishte e lehtĂ«  mes vĂ«shtirĂ«sish ekonomike, dĂ«shtimeve dhe lodhjes sĂ« pafundme  Balzaku mbeti njĂ« krijues i palodhur: romancier, gazetar, botues, kritik, sipĂ«rmarrĂ«s. Ai ndĂ«rtoi me vullnet dhe disiplinĂ« njĂ« “katedrale librash”, qĂ« sot mbetet njĂ« nga dĂ«shmitĂ« mĂ« madhĂ«shtore tĂ« letĂ«rsisĂ« botĂ«rore.

Honore De Balzak

Balzaku u shua në Paris, më 18 gusht 1850, por trashëgimia e tij letrare vazhdon të ndriçojë botën e ideve dhe artit. Ai mbetet një dëshmitar i pakrahasueshëm i shpirtit njerëzor dhe një monument i pavdekshëm i letërsisë franceze.

Dhimbja e Hygoit për vdekjen e Honore De Balzak

Ishte mbrĂ«mja e 18 gushtit tĂ« vitit 1850. Viktor Hygo kishte pak kohĂ« qĂ« ishte bĂ«rĂ« mik i Balzakut, tregon Stefan Cvajg, njĂ« mik i mirĂ«, njĂ« mik qĂ« e pĂ«rcolli deri nĂ« pragun e fundit tokĂ«soren e kĂ«tij “shenjtori” pa altar. Ishte ai, qĂ« do tĂ« mbetej kontakti i fundit i njĂ« gjeniu. NjĂ« gjeni qĂ« do tĂ« fliste dhe do tĂ« kujtonte pĂ«r njĂ« gjeni tjetĂ«r.

***

I rashë ziles. Hëna doli përmes reve. Rruga ishte e shkretë. Nuk u duk njeri. I rashë ziles për herë të dytë. U hap dera. U duk një shërbyese me një qiri në dorë.

“Ç’dĂ«shironi zotĂ«ri?”

Ajo po qante. I tregova se kush isha. MĂ« lanĂ« tĂ« hyja nĂ« sallonin qĂ« ndodhej nĂ« katin e parĂ«, ku mbi konsolĂ«, pĂ«rballĂ« oxhakut Ă«shtĂ« busti i madh prej mermeri i Balzakut, vepĂ«r e David D’Anzherit. NjĂ« qiri po digjej nĂ« tryezĂ«n e shtrenjtĂ« nĂ« mes tĂ« sallonit, kĂ«mbĂ«zat e sĂ« cilĂ«s pĂ«rbĂ«heshin nga gjashtĂ« statueta tĂ« lara nĂ« flori, dhe tĂ« punuara me shijen mĂ« tĂ« hollĂ« qĂ« bĂ«het. Hyri edhe njĂ« grua tjetĂ«r. Edhe ajo po qante.

“Ai po mbaron. Zonja Evelin iku nĂ« vendin e saj. MjekĂ«t qĂ« dje i humbĂ«n shpresat. Ai ka njĂ« plagĂ« nĂ« kĂ«mbĂ«n e majtĂ«, i’u bĂ« gangrenĂ«. MjekĂ«t s’dinĂ« ç’tĂ« bĂ«jnĂ«. Hidropozia shkakton Ă«njtjen e kĂ«mbĂ«s. Mishi dhe lĂ«kura duken si tĂ« prishura, prandaj Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« bĂ«het injeksion. KĂ«tu e njĂ« muaj tĂ« shkuar zotĂ«ria u pengua nĂ« njĂ« mobilie tĂ« skalitur dhe u dĂ«mtua. QĂ« nĂ« orĂ«n 9 tĂ« mĂ«ngjesit ai nuk po flet mĂ«. E Ă«ma dĂ«rgoi tĂ« thĂ«rriste njĂ« prift. Ai erdhi dhe e mirosi. ZotĂ«ria bĂ«ri njĂ« shenj qĂ« e kuptoi se ç’ndodhi. Pas njĂ« ore ai i dha dorĂ«n zonjĂ«s DĂ« Syrvil, sĂ« motrĂ«s. Ai ka qĂ« nĂ« orĂ«n 11 qĂ« po gulçon. SontĂ« mbaron. NĂ« dĂ«shironi, unĂ« shkoj e thĂ«rras zotin DĂ« Survil. Ai s’ka rĂ«nĂ« akoma pĂ«r tĂ« pushuar”. dhe gruaja doli.

Unë prita disa çaste. Qiriri mezi ndriçonte mobilieritë e salloni dhe tablotë e mrekullueshme të Porbusit dhe të Holbanit që vareshin mureve. Busti i mermertë tundej në gjysmerrësirë si fantazma e një njeriu që po vdes. Një erë kufome mbushte shtëpinë. Hyri zoti Dë Syrvil dhe mi vërtetoi të gjithë ato që më kishte thënë shërbëtorja.

Ne kaluam nëpër korridor, i ngjitëm shkallët e shtruara me sixhade të kuqe dhe të stolisura me statueta, me vazo, me tabllo mureve. Prapë kaluam nëpër një korridor ku pash një derë të hapur. Dëgjova një gulç të fortë ogurzi.

Viktor Hygo

Hyra në dhomën e Balzakut. Shtrati i tij ishte në mes të dhomës. Ishte një shtrat prej druri të kuq me shufërza dhe rripa te koka e te këmbët, mjet për të ngritur të sëmurin. Balzaku dergjej në këtë shtrat dhe kokën e kishte mbështetur mbi një pirg jastëkësh, mbi të cilët kishte vënë edhe jastëkun me damask të kuq të divanit të dhomës. Fytyrën e kishte të mavijosur, thuajse të nxirë, të anuar djathtas, mjekrën të parruar, flokët e thinjur dhe të shkurtër. Sytë e hapur e të ngulët.

NjĂ« infermiere e moshuar dhe njĂ« shĂ«rbĂ«tor qĂ«ndronin nĂ« dy anĂ«t e shtratit. NjĂ« qiri digjej mbi njĂ« tryezĂ« aty pranĂ«, kurse njĂ« tjetĂ«r nĂ« komonĂ« afĂ«r derĂ«s. ShĂ«rbĂ«tori dhe infermierja heshtnin me njĂ«farĂ« frike dhe mbanin vesh gulçin e atij qĂ« po vdiste. NjĂ« erĂ« e padurueshme dilte nga shtrati. Ngrita batanijen dhe kapa dorĂ«n e Balzakut. Ishte e djersitur. E shtrĂ«ngova, ai nuk i’u pĂ«rgjigj kĂ«tij gjesti
 Infermierja mĂ« tha: “Ndaj tĂ« gdhirĂ« ai mbaron” Zbrita poshtĂ« dhe mora me vete kujtimin e asaj fytyre tĂ« zbehtĂ«. Kur po kaloja pĂ«rmes sallonit, pashĂ« sĂ«rish atĂ« bustin e palĂ«vizshĂ«m dhe tĂ« ftohtĂ«, krenar, tĂ« rrezatuar nga ajo dritĂ« e vagĂ«lluar dhe bĂ«ra padashur njĂ« krahasim midis vdekjes dhe pavdekĂ«sisĂ«.

Ishte fundi, momentet e shterrimit tĂ« frymĂ«s sĂ« njĂ« gjeniu, i njĂ« njeriu tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m. Pak orĂ« mĂ« vonĂ« ai u dorĂ«zua. Vdekja qe aq e mĂ«shirshme sa tĂ« mos e linte mĂ« nĂ« atĂ« gjendje, tĂ« vuante ende nĂ« atĂ« tmerr. Kishte vdekur Honore de Balzak”

Ndërsa në varrimin e gjeniut, Hygoi mes të tjerash do të shprehej në fjalimin e lamtumirës:

“ZotĂ«rinj,

Njeriu që zbriti në këtë varr ishte një nga ata për të cilët, dhimbja publike mban kortezh. Në kohërat në të cilat ndodhemi, të gjitha trillimet janë zhdukur. Tani, sytë janë fiksuar jo më mbi kokat që mbretërojnë, por mbi ato që mendojnë dhe i gjithë vendi dridhet kur njëra prej këtyre kokave zhduket. Sot, zija popullore është vdekja e njeriut të talentuar; zija kombëtare është vdekja e njeriut gjenial.

ZotĂ«rinj, emri i Balzakut do tĂ« pĂ«rzihet me gjurmĂ«n e ndritshme, qĂ« epoka jonĂ« do tĂ« lĂ«rĂ« nĂ« tĂ« ardhmen”

The post ÇfarĂ« shkruante Viktor Hygo, nĂ« natĂ«n e vdekjes sĂ« Honore De Balzak appeared first on Gazeta Si.

↗

Dollia shqiptare, tradita që institucionalizon respektin dhe mikpritjen

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- “
TĂ« dashur dhe tĂ« respektuar miq, tĂ« gjithĂ« tĂ« gĂ«zuar dhe mirĂ« se na keni ardhur! Ne jemi jashtĂ«zakonisht tĂ« nderuar nga pjesĂ«marrja juaj, ndaj nĂ« shenjĂ« dashurie dhe respekti dua tĂ« ngre njĂ« dolli me disa shĂ«ndete: shĂ«ndetin e parĂ«, nĂ« krye tĂ« herĂ«s, e kam pĂ«r çiftin e tĂ« sapomartuarve, pĂ«r sebepçinjtĂ«â€; “dua tĂ« ngre njĂ« shĂ«ndet tĂ« dytĂ« pĂ«r krushqit qĂ« sollĂ«n nusen”


Vetëm para pak ditësh, Dollia u shpall si vlerë kombëtare e trashëgimisë. Ky ritual si një nga elementët më të  rëndësishme të  traditës sonë, ka qënë dhe mbetet një nga kulmet e sëndërtimit të asaj çka mund të thuhet skaletë e gëzimeve familjare shqiptare.

Ky ritual kaq popullor në shtëpitë e shqiptarëve, shpesh është tejkaluar edhe nga vëmendja e studiuesve apo kulturologëve të cilët janë marrë gjërësisht me traditat shqiptare, duke mbetur disi në hije.

Kjo ka qënë dhe spuntoja e cila e ka shtyrë profesor Sherif Bundon, të shkruajë një monografi studimore mbi rolin e dollisë në jetën shoqërore shqiptare.

NĂ« lbrin e tij “Dollia shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjes” Bundo paraqet me qartĂ«si elemĂ«ntĂ«t e dollisĂ«, qĂ« nga rregullat dhe nderimet qĂ« kryhen nĂ«pĂ«rmjet saj e deri te hierarkia dhe roli insitucionalizues.

Rregulli i dollisë

Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.

Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.

Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, t’u bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre. Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka tĂ« kultivuar nĂ« gjenezĂ«n e saj, e ka çështje tĂ« gjenit dhe tĂ« vazhdimĂ«sisĂ«, e ka brumin e filozofisĂ« sĂ« ekzistencĂ«s”

Hierarkia e vlerave dhe përgjegjësive në sofër

Në një darkë, në një odë të pritjes së miqve, në një sofër, tavolinë, në një festë, në një ngjarje, në një dasmë apo në një tjetër gëzim të çdo natyre, jo të gjithë të pranishmit kanë të njëjtin status.

Vetë familja shqiptare ka qenë dhe mbështetet te dashuria, te mirëkuptimi, te barazia dhe te hierarkia e vlerave dhe e përgjegjësive.

Ka një kryefamiljar, të cilin e respektojnë të gjithë, që luan rolin e timonierit dhe të përgjegjësit kryesor të familjes. Të paktën kështu ka funksionuar familja tradicionale shqiptare.

Etimologjikisht, termi kryefamiljar shpjegohet me pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« qĂ« ka njĂ« njeri pĂ«r personat qĂ« ka nĂ« ngarkim dhe detyrohet tĂ« kujdeset pĂ«r ta (kuptohet, familja moderne ka “kushtetutĂ« moderne”).

Por, ka me radhë edhe pjesëtarë të tjerë të familjes, të barabartë në të drejta, por me mosha të ndryshme, me gjini të ndryshme, me status civil të ndryshëm, me status arsimor dhe kulturor të ndryshëm, me status pasuror të ndryshëm.

Njerëzit janë të ndryshëm sepse lindin të tillë. Po kështu, brenda familjes jo të gjithë kanë talente të njëjta, janë njëlloj oratorë, janë njëlloj socialë apo njëlloj të ndjeshëm.

Ndërkohë që jeta, ndër vite dhe shekuj, ka diferencuar natyrshëm edhe personat me prirje, me talent, me aftësi fizike dhe trimërore të ndryshme apo me aftësi të mira dhe qëndrueshmëri të lartë rezistence, pse jo edhe ndaj alkoolit. Nga pala e të ftuarve, e miqve, ka gjithashtu një hierarki të nënkuptuar.

Monografia ” Dollia Shqiptare” botim i MediaPrint

Ka një renditje, një prioritet vlerash, një protokoll të heshtur, jo zyrtar, të gjithëpranuar, ka një diferencim të individëve që përfaqësojnë palën e të ftuarve.

Kur bĂ«het fjala pĂ«r dasmĂ«n, pala e tĂ« ftuarve janĂ« krushqit qĂ« vijnĂ« tĂ« marrin nusen. Po t’i referohemi traditĂ«s, krushqit pĂ«rbĂ«nin njĂ« kompozim shumĂ« mirĂ« tĂ« menduar dhe tĂ« harmonizuar individĂ«sh, tĂ« cilĂ«t kishin njĂ« mision tĂ« caktuar dhe vetĂ«m nĂ«se do tĂ« kombinoheshin shumĂ« mirĂ« cilĂ«sitĂ« dhe karakteristikat individuale tĂ« tyre nĂ« gjithĂ« grupin dhe ai tĂ« funksiononte si njĂ« ekip, si njĂ« bashkim kompakt dhe unik, misioni pĂ«rmbushej me sukses dhe me dinjitet.

Gjeografia e dollisë

“PĂ«r kĂ«to arsye, institucioni i dollisĂ« ka funksionuar mĂ« mirĂ« nĂ« ish-PrincipatĂ«n e Muzakajve, nĂ« periudhĂ«n mesjetare tĂ« Bizantit, tĂ« viteve 1280-1444 (qarqet e sotme Berat, GjirokastĂ«r, VlorĂ« dhe Korçë) apo nĂ« trojet e sotme tĂ« krahinave si: Skrapari, DĂ«shnica (KĂ«lcyrĂ«), Tomorrica, Turbohova dhe Potomi (rrethi i Skraparit); Cerja (PĂ«rmet); DangĂ«llia-FrashĂ«ri (PĂ«rmet); zona e MalĂ«shovĂ«s (KĂ«lcyrĂ«), Zheperit dhe Çajupit apo LunxhĂ«risĂ« (GjirokastĂ«r) si dhe Opari, Kolonja, Leskoviku, Gramshi, Mbrakulla dhe Shpiragu (rrethi i Beratit); Mallakastra, LabĂ«ria, Bregu (i detit) si dhe Librazhdi e Pogradeci (Mokra, Gora) etj.

Sigurisht, elemente të dollisë hasen edhe në zona të tjera periferike të këtyre krahinave, por ato kanë qenë të pjesshme, sporadike, jorigoroze dhe në to dollia nuk ka funksionuar si institucion i mirëfilltë rregullator.

Në ngjarje të nivelit të lartë të mikpritjes, si dasmat, apo ceremonitë me pjesëmarrje në numër të madh të të ftuarve, dollia është përhapur si ritual që përdoret tashmë si traditë e mirë në të gjitha hapësirat shqiptare.

Dollia Ă«shtĂ« pjesĂ« e asaj etnokulture, e cila ka si tipar dallues unitetin kombĂ«tar, tĂ« shprehur pĂ«rmes diversitetit krahinor dhe lokal, tĂ« ngulitura kaq fort dhe tĂ« materializuara kaq mirĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen e brezave, saqĂ« krijojnĂ« njĂ« atmosferĂ« dhe emocion tĂ« paimagjinueshĂ«m pĂ«r cilindo qĂ« nuk e njeh dhe nuk e ka provuar atĂ«â€

Sherif Bundo

Pushteti i dollisë: rotacioni dhe përkohshmëria

Si fillon apo çelet biseda në një sofër/tavolinë ku konsumohet ushqim dhe alkool? Paraprakisht shtrohet sofra, ulen të pranishmit sipas hierarkisë, vendosen mbi sofër pjatat me mezetë, shërbehen gotat e rakisë për secilin, gjendet vendi i përshtatshëm për sakun dhe gjithçka është gati.

Në fillim e merr fjalën kryefamiljari, apo personi që është ulur në krye të palës pritëse, Kryezoti. Ai prezanton shkurt të pranishmit, një për një, sipas hierarkisë dhe vendit ku janë ulur, apo ku ndodhen, duke përmendur me dy fjalë lidhjet e gjakut, karakteristikat, punën që bën, funksionin që mban, vendin ku banon, statusin i martuar apo jo, numrin e fëmijëve, vlerat dhe meritat e çdonjërit.

Kur e mbaron këtë prezantim fton Kryemikun të bëjë të njëjtën gjë. Palët duhet të njihen mirë me njëra-tjetrën. Të pranishmit duhet të njohin këdo që është ulur në tavolinë.

Në sofër/tavolinë nuk mund të ketë dhe nuk ka një person të ulur për të cilin nuk kemi asnjë lloj informacioni apo njohjeje. Kjo nuk mund të ndodhë.

Pastaj, pasi mbaron ky prezantim, ku të gjithë të pranishmit familjarizohen me mjedisin dhe mësojnë edhe hierarkinë e secilës palë, përsëri kryefamiljari i palës pritëse, Kryezoti, me një gotë të vogël të mbushur zakonisht me raki, u uron miqve mirëseardhjen, shpreh kënaqësinë që ata janë të ftuarit e nderit, uron për shëndetin e mirë të tyre dhe të familjarëve apo të afërmve të tyre dhe i fton të ndihen mirë, të sigurt, të qetë dhe të festojnë sikur të ishin në shtëpinë e tyre.

Në njëfarë mënyre, psikologjikisht kjo shërben për të shkrirë akujt që krijohen nga mosnjohja, nga distanca, nga takimi për herë të parë dhe nga prezenca e shumë personave.

Ka një hezitim të natyrshëm në çdo takim të ri. Pas një pauze të vogël, 4-5 minuta, fjala kalon në palën tjetër dhe me një gotë raki, Kryemiku përshëndet dhe uron palën pritëse, të zotët e shtëpisë, për pritjen e ngrohtë dhe u uron që jeta e tyre të pasojë vetëm me të mira dhe gëzime

Dollia, jo e pranueshme per të gjithë

 “Ka njerĂ«z qĂ« dollinĂ« e pĂ«rfytyrojnĂ« nĂ« formĂ«n dhe versionin e saj mĂ« tĂ« deformuar dhe mĂ« tĂ« pasaktĂ«, sepse nuk kanĂ« pasur rastin tĂ« ndjekin njĂ« ceremoni tĂ« kompletuar nĂ« tĂ« gjithĂ« elementet e saj, ku dollia tĂ« funksionojĂ« si mekanizĂ«m i plotĂ«, si mekanizmat e sahateve zvicerane. Ka edhe njĂ« kategori tjetĂ«r tĂ« tipave njerĂ«zorĂ«, qĂ« nuk e pĂ«lqejnĂ« dollinĂ«. JanĂ« tipat introvertĂ«, qĂ« nuk u pĂ«lqen tĂ« dalin nĂ« skenĂ«, nuk u pĂ«lqen tĂ« evidentohen, nuk kanĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« protagonistin, pĂ«lqejnĂ« tĂ« qĂ«ndruarit mbrapa perdes, tĂ« heshtur, edhe pse mund tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« aftĂ« dhe tĂ« saktĂ«. Sigurisht, mund tĂ« mos kenĂ« munguar rastet kur nĂ« sofra Ă«shtĂ« abuzuar me konsumin e alkoolit. Por, pikĂ«risht abuzimi me kĂ«tĂ« tĂ« fundit ka ardhur prej mosnjohjes apo mosrespektimit tĂ« rregullave tĂ« dollisĂ«â€.

Institucion i respektit dhe mikpritjes

Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.

Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.

Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, t’u bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre.

Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka të kultivuar në gjenezën e saj, e ka çështje të gjenit dhe të vazhdimësisë, e ka brumin e filozofisë së ekzistencës

–MarrĂ« me shkurtime nga studimi monografik “ Dollia Shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjes” i prof. Sherif Bundo. Botim i shtĂ«pisĂ« botuese “MediaPrint”

–Sherif Bundo Ă«shtĂ« Profesori i Financave nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, Profesor i Ftuar i Financave dhe Kontabilitetit Financiar nĂ« Universitetin e Poitiers (Puatje), FrancĂ«. U diplomua pĂ«r FinancĂ« dhe Kontabilitet nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, nĂ« vitin 1980. Ai Ă«shtĂ« drejtues i projekteve evropiane Erasmus Plus. Lektor nĂ« Universitetin Publik tĂ« PrishtinĂ«s, nĂ« Universitetin e ShkodrĂ«s, nĂ« Universitetin e VlorĂ«s dhe nĂ« atĂ« tĂ« Korçës.

The post Dollia shqiptare, tradita që institucionalizon respektin dhe mikpritjen appeared first on Gazeta Si.

↗

Kolë Idromeno, themeluesi i pikturës realiste shqiptare që projektoi Shkodrën moderne


✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- KolĂ« Idromeno  lindi si sot 165 vjet mĂ« parĂ«, me 15 gusht 1860. Ai Ă«shtĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« historisĂ« sĂ« artit shqiptar dhe konsiderohet themeluesi i pikturĂ«s realiste nĂ« ShqipĂ«ri. Idromeno ishte njĂ« artist poliedrik: piktor, arkitekt, urbanist, fotograf, skenograf, siparist, muzikant e kompozitor. Lindi nĂ« ShkodĂ«r nga njĂ« familje me origjinĂ« çame nga Parga, e cila ishte vendosur atje pas njĂ« periudhe nĂ« Korfuz. NĂ« moshĂ« tĂ« vogĂ«l, u ndikua nga puna e tĂ« atit si projektues dhe nga mjedisi kulturor i qytetit. MĂ«simet e para nĂ« art i mori nĂ« studion e fotografit tĂ« njohur PjetĂ«r Marubi, duke hyrĂ« herĂ«t nĂ« kontakt me fotografinĂ«, mediumin mĂ« tĂ« ri tĂ« kohĂ«s.

NĂ« moshĂ«n 15–16 vjeçare (1875) shkoi nĂ« Venecia ku studioi njĂ« periudhĂ« tĂ« shkurtĂ«r nĂ« AkademinĂ« e Arteve tĂ« Bukura dhe nĂ« studion e njĂ« artisti vendas, duke u njohur me traditĂ«n e rilindĂ«sve italianĂ«. Pas kthimit nĂ« ShkodĂ«r (1878), Idromeno filloi tĂ« punonte nĂ« disa fusha njĂ«herĂ«sh: pikturĂ«, fotografi, arkitekturĂ« e urbanistikĂ«.

NĂ« fushĂ«n e projektimit, ai dha njĂ« kontribut tĂ« madh nĂ« modernizimin e ShkodrĂ«s, duke ndĂ«rtuar dhe projektuar ndĂ«rtesa tĂ« rĂ«ndĂ«sishme si “Kafja e Madhe”, “Pjaca”, Xhamia e re e ParrucĂ«s, shtĂ«pi banimi, rrugĂ« dhe hapĂ«sira publike. Stili i tij arkitektonik solli elementĂ« perĂ«ndimorĂ« qĂ« kontrastonin me ndikimet orientale tĂ« shekujve tĂ« kaluar, duke i dhĂ«nĂ« qytetit njĂ« pamje europiane qĂ« tĂ« huajt e vĂ«renin menjĂ«herĂ«.

Në fushën e fotografisë, ai krijoi një fond të pasur prej mbi 1,300 negativësh në xham, ku dokumentoi jetën e Shkodrës dhe portrete të shumta. Puna e tij fotografike tregonte jo vetëm aftësi teknike, por edhe një sy të mprehtë artistik. Në vitin 1919, Idromeno u bë i pari që solli shfaqjet kinematografike në Shqipëri, duke e zgjeruar ndikimin e tij edhe në këtë art të ri.

Si piktor, Idromeno Ă«shtĂ« autor i veprave tĂ« shumta qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« kulmin e realizmit shqiptar. NĂ« vitin 1883, ai realizoi “Motra Tone”, njĂ« portret i motrĂ«s sĂ« tij qĂ« konsiderohet “Monaliza” e artit shqiptar dhe e para pikturĂ« madhore realiste e vendit. GjatĂ« karrierĂ«s, ai krijoi edhe vepra tĂ« tilla si “Dasma shkodrane” (1924), “Dy rrugĂ«t”, “Bardhaj”, “Lugu i kaçakĂ«ve”, “Zezaku i Beldijes” (1924–1937), “Autoportreti”, “Portreti i njĂ« fshatari” dhe “Plaku i PostribĂ«s”, duke trajtuar tema qĂ« varionin nga portreti intim, peizazhi, skena tĂ« jetĂ«s qytetare e rurale, deri te subjektet historike dhe patriotike si “12 luftĂ«tarĂ«t e PargĂ«s nĂ« lundĂ«r”.

Stili i Idromenos ndërthurte realizmin me elementë impresionistë, duke përdorur penelata të lira, harmoni koloristike dhe ndjeshmëri të madhe ndaj dritës e hijes. Portretet e tij dallohen për natyrshmëri, butësi dhe spontanitet, larg pozimeve të sforcuara. Ai dinte të përqendronte dritën në figurë dhe të krijonte kalime delikate nga drita në hije, duke i dhënë portretit jetë dhe karakter.

Idromeno ishte gjithashtu njĂ« figurĂ« e angazhuar patriotike. NĂ« vitin 1878 u bashkua me Lidhjen e Prizrenit pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar copĂ«timin e ShqipĂ«risĂ« dhe dhĂ«nien e ÇamĂ«risĂ« GreqisĂ«. Kontributi i tij nĂ« Rilindjen KombĂ«tare nuk kufizohej vetĂ«m nĂ« art, por shtrihej edhe nĂ« mbĂ«shtetjen e çështjes kombĂ«tare. Vepra e tij artistike u prezantua nĂ« ekspozita tĂ« rĂ«ndĂ«sishme brenda dhe jashtĂ« vendit: Budapest (1898), RomĂ« (1925, 1936), Bari (1931), Nju Jork (1939) dhe nĂ« ekspozitĂ«n e parĂ« kombĂ«tare nĂ« TiranĂ« (1931).

Kafja e madhe në Shkodër, projektuar nga Kolë Idromeno

KolĂ« Idromeno mbetet njĂ« nga artistĂ«t mĂ« kompleks dhe tĂ« plotĂ«, nĂ« historinĂ« e artit shqiptar, duke kontribuar nĂ« pikturĂ«, arkitekturĂ«, urbanistikĂ«, fotografi dhe muzikĂ«. TrashĂ«gimia e tij artistike dhe qytetare Ă«shtĂ« e dukshme edhe sot nĂ« ShkodĂ«r, ndĂ«rsa veprat e tij tĂ« famshme si “Motra Tone”, “Dasma shkodrane”, “Dy rrugĂ«t”, “Shkrepi i Ulqinit” dhe “Plaku i PostribĂ«s” janĂ« “gurĂ« tĂ« çmuar” tĂ« pikturĂ«s shqiptare tĂ« traditĂ«s. Ai la pas njĂ« stil unik qĂ« kombinoi realizmin humanist me lirshmĂ«rinĂ« impresioniste, duke u bĂ«rĂ« njĂ« figurĂ« e pavdekshme e kulturĂ«s shqiptare.

The post Kolë Idromeno, themeluesi i pikturës realiste shqiptare që projektoi Shkodrën moderne
 appeared first on Gazeta Si.

↗

Dita e Shën Mërisë, festa që simbolizon shpresën dhe dashurinë hyjnore

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- 15 gushti Ă«shtĂ« njĂ« nga datat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kalendarit kishtar, e kremtuar nga besimtarĂ«t e krishterĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. E njohur si “Fjetja e HyjlindĂ«ses” nĂ« traditĂ«n ortodokse dhe “Ngjitja e ZojĂ«s nĂ« Qiell” nĂ« traditĂ«n katolike, kjo festĂ« bashkon pĂ«rplotĂ«simin shpirtĂ«ror me gĂ«zimin e shpresĂ«s pĂ«r jetĂ«n e pĂ«rjetshme.

Sipas besimit ortodoks, mĂ« 15 gusht pĂ«rkujtohet çasti kur NĂ«na e Krishtit, e njohur si HyjlindĂ«sja Mari, u nda nga jeta tokĂ«sore dhe u bashkua me Birin e saj nĂ« mbretĂ«rinĂ« qiellore. Festa paraprihet nga dy javĂ« agjĂ«rimi, si pĂ«rgatitje shpirtĂ«rore pĂ«r kĂ«tĂ« ditĂ« tĂ« shenjtĂ«. Kjo ngjarje, qĂ« shpesh quhet edhe “Marrja”, pĂ«rkujton vdekjen, ngjalljen dhe lavdĂ«rimin e VirgjĂ«rĂ«s Mari, duke shpallur se ajo “u mor” nga PerĂ«ndia nĂ« pĂ«rmbushjen e ekzistencĂ«s sĂ« saj trupore dhe shpirtĂ«rore.

Në Shqipëri, Kisha Orthodhokse Autoqefale ka përcaktuar kalendarin e shërbesave dhe pelegrinazheve në të gjitha kishat dhe manastiret e kushtuara Fjetjes së Hyjlindëses. Ikonografia e saj është e pranishme në afresket e shumta të kishave anembanë vendit, duke qëndruar krah skenave të tjera biblike si Lindja e Virgjërës dhe Hyrja e saj në Tempull.

Ngjitja e Zojës në Qiell në traditën katolike

NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, besimtarĂ«t katolikĂ« kremtojnĂ« Ngjitjen e ZojĂ«s nĂ« Qiell apo “ZojĂ«n e Madhe” siç njihet nĂ« kulturĂ«n shqiptare , njĂ« solemnitet qĂ« simbolikisht vendoset nĂ« mes tĂ« verĂ«s si periudhĂ« çlodhjeje e ripĂ«rtĂ«ritjeje shpirtĂ«rore.

Kishat kushtuar Zojës së Madhe janë të shumta në trojet shqiptare: nga Barbullushi në Shkodër, Mamurrasi në Tiranë, Kaçë-Naraçi në Sapa, Gruda e Kollomza në Mal të Zi, Letnica në Karadak dhe Zymi i Hasit në Kosovë. Këto vende pelegrinazhi janë dëshmi të gjalla të identitetit shpirtëror dhe trashëgimisë fetare e artistike të shqiptarëve.

Më 1 nëntor 1950, Papa Piu XII shpalli si dogmë të zbuluar prej Hyjit të vërtetën e Ngjitjes së Marisë në Qiell, duke theksuar tri të vërteta themelore: të pamëkatshmen e saj, amësinë hyjnore dhe virgjërinë e përhershme. Maria, e përjashtuar nga mëkati që nga lindja, përjetoi lavdinë e ringjalljes së trupit, jo me forcën e vet si Krishti, por e tërhequr nga dashuria e Birit të saj.

Si nĂ« traditĂ«n ortodokse ashtu edhe nĂ« atĂ« katolike, 15 gushti mĂ« shumĂ« se njĂ« pĂ«rkujtesĂ« historike; Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r shpresĂ« dhe pĂ«r bashkim me Hyjin. Figura e MarisĂ«, qĂ« mori pjesĂ« nĂ« “virtytin e ringjalljes sĂ« Krishtit”, Ă«shtĂ« pĂ«r besimtarĂ«t modeli i pĂ«rkryer i besimit, pĂ«rulĂ«sisĂ« dhe dashurisĂ« sĂ« pastĂ«r.

Kardinali LĂ©on-Joseph Suenens e pĂ«rshkruante kĂ«tĂ« ngjarje si “njĂ« predikim tĂ« qĂ«llimit tĂ« fundit, njĂ« vizion tĂ« pasur me imazhe”, duke na kujtuar se shpirti Ă«shtĂ« i pavdekshĂ«m dhe se lavdia e trupit do tĂ« pĂ«rmbushet nĂ« ringjalljen pĂ«rfundimtare, ashtu si te Maria.

Në çdo kishë, ikonë dhe pelegrinazh kushtuar kësaj feste, besimtarët shohin kujtimin e një ngjarjeje të shenjtë, dhe premtimin në  të gjallë se jeta e përjetme është një realitet që na i hap dyert, vetëm nëpërmjet dashurisë hyjnore.

The post Dita e Shën Mërisë, festa që simbolizon shpresën dhe dashurinë hyjnore appeared first on Gazeta Si.

❌