❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.

Statistika – Paraja jashtĂ« bankave

Paraja që qarkullon jashtë kanaleve bankare, ose cash, ka shënuar një rritje të fortë gjatë muajve të parë të këtij viti, që përkojnë me periudhën para zgjedhore.
Kjo është një tendencë e pazakontë, teksa të dhënat historike tregojnë se përgjithësisht në pjesën e parë të çdo viti ka një frenim të parasë jashtë banke, ndërsa në pjesën e dytë të vitit ka rritje të saj e ndikuar nga sezoni veror dhe ...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Statistika – Paraja jashtĂ« bankave appeared first on Revista Monitor.

Kina do të ndërtojë hidrocentralin më të madh në botë

LUMI YARLUNG TSANGPO NË PROVINCËN NYINGCHI
 
Qeveria kineze e konsideron projektin tepĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tĂ« arritur objektivat e reduktimit tĂ« ndotjes deri nĂ« vitin 2030 dhe tĂ« ashtuquajturin “Neutralitet karbonik” deri nĂ« vitin 2060, qĂ« do tĂ« thotĂ« pakĂ«simi i gazit serrĂ« qĂ« emetohet nĂ« atmosferĂ«. Prodhimi i energjisĂ« sĂ« rinovueshme, siç Ă«shtĂ« ajo hidroelektrike, mbetet vendimtar nĂ« kĂ«tĂ« p...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Kina do të ndërtojë hidrocentralin më të madh në botë appeared first on Revista Monitor.

Blloku zgjedh maturinë në vend të sfidës

“TĂ« jesh i lirĂ«, duhet tĂ« tĂ« kenĂ« frikĂ«â€, deklaroi sĂ« fundmi presidenti francez Emmanuel Macron.
“Ne nuk na kishin mjaftueshĂ«m frikĂ«â€.
Ai po fliste vetëm tri ditë pasi Ursula von der Leyen, presidente e Komisionit Europian, kishte rënë dakord për një marrëveshje tregtare të njëanshme me presidentin amerikan Donald Trump, në fushën e golfit Turnberry të këtij të fundit në Skoci.
Marrëveshja përfshi...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Blloku zgjedh maturinë në vend të sfidës appeared first on Revista Monitor.

Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore

Nëse shkoni së bashku me Mary Powell në një vizitë pune në San Jose, Kaliforni, do të mendonit se po shihni të ardhmen e ndritur të energjisë së pastër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shkruan The Economist.
 Sunrun, kompania e paneleve diellore për banesa që Powell drejton, u ofron konsumatorëve shërbime energjetike në 22 shtete.
Një klient i saj në Kaliforni, inxhinier nga Silicon Valley, tre...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Një eklips i pjesshëm i energjisë diellore appeared first on Revista Monitor.

Po sikur Inteligjenca Artificiale të nxiste një bum të paprecedentë të rritjes ekonomike globale?

"Eureka në çdo moment të ditës".  Tregjet e mallrave, shërbimeve, aseteve financiare dhe fuqisë punëtore do të ktheheshin përmbys, shkruan The Economist
 
Deri në vitin 1700, ekonomia botërore pothuajse nuk rritej fare, thjesht qëndronte në vend. Gjatë 17 shekujve të mëparshëm, prodhimi global ishte zgjeruar mesatarisht me vetëm 0.1% në vit, një ritëm me të cilin do të duhej një mijëvjeçar që...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Po sikur Inteligjenca Artificiale të nxiste një bum të paprecedentë të rritjes ekonomike globale? appeared first on Revista Monitor.

Kroaci, eksportuesit kroatë paralajmërojnë për rritje të kostove

Që prej 1 gushtit, një marrëveshje e re tregtare mes Bashkimit Europian dhe Shteteve të Bashkuara vendos një tarifë importi 15% mbi mallrat europiane që hyjnë në tregun amerikan, duke shkaktuar reagime të forta nga bizneset dhe zyrtarët kroatë.
Në Karlovac, prodhuesi lider HS Produkt, për të cilin eksportet në SHBA përfaqësojnë rreth 70% të prodhimit, kishte kohë që përgatitej. Më herët këtë vit, ...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Kroaci, eksportuesit kroatë paralajmërojnë për rritje të kostove appeared first on Revista Monitor.

Rumani, treguesi i besimit ekonomik, në nivelin më të ulët pas pandemisë

Indikatori i Besimit Ekonomik (ESI) në Rumani, një tregues i përbërë që synon të ndjekë rritjen e PBB-së dhe llogaritet si mesatare e ponderuar e përgjigjeve të firmave në pesë sektorë kyç ekonomikë, ra në korrik në 94.7, niveli më i ulët që nga janari i vitit 2021, sipas Eurostat.
Ky tregues ra nën pragun e 100 pikëve në maj 2025, që tregon pritshmëri të balancuara, pas një periudhe rreth dyvjeça...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Rumani, treguesi i besimit ekonomik, në nivelin më të ulët pas pandemisë appeared first on Revista Monitor.

Serbi, çfarë stimujsh janë të disponueshëm për investitorët?

Qeveria e Serbisë ka përmirësuar mbështetjen për investimet direkte përmes Dekretit për Përcaktimin e Kritereve për Ndarjen e Stimujve për të Tërhequr Investime Direkte.
Ky dekret përcakton kushtet për dhënien e stimujve në sektorin e prodhimit dhe atë të shërbimeve për qendrat e shërbimeve.
Investimet direkte, sipas këtij dekreti, përkufizohen si investime në asetet materiale dhe jomateriale të n...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Serbi, çfarë stimujsh janë të disponueshëm për investitorët? appeared first on Revista Monitor.

Bullgaria, e përgatitur për hyrjen në Eurozonë

Ekonomia e Bullgarisë ndodhet në një pozicion të fortë përpara hyrjes në Eurozonë më 1 janar 2026, pa pabarazi të konsiderueshme makroekonomike, përveç nivelit të lartë të pabarazisë së të ardhurave dhe përqindjes së lartë të popullsisë në rrezik varfërie dhe përjashtimit social, thuhet në Raportin Makroekonomik të Tremujorit III të UniCredit Bulbank, përgatitur nga ekonomistët Kristofor Pavlov dh...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Bullgaria, e përgatitur për hyrjen në Eurozonë appeared first on Revista Monitor.

Rekrutimi dhe trajnimi i stafit të kualifikuar, sfida kryesore për sektorin e pijeve freskuese

Flet Luca Busi, sipërmarrës dhe President i Coca-Cola Bottling Shqipëria
 
Pavarësisht sfidave me të cilat po përballen prodhuesit e pijeve freskuese,
Presidenti i Coca-Cola Bottling Shqipëria Luca Busi thotë se viti 2024 shënoi rritje të volumit të prodhimit, duke reflektuar ecurinë e turizmit, përmirësimin e shpërndarjes dhe zgjerimit të ofertës së produkteve.
Shtimi i prodhimit vendas sipas Bus...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Rekrutimi dhe trajnimi i stafit të kualifikuar, sfida kryesore për sektorin e pijeve freskuese appeared first on Revista Monitor.

Edhe tregu i pijeve freskuese po “i dorĂ«zohet” importit

Teksa prodhuesit shqiptarë të pijeve freskuese po përballen me sfidat e gjetjes së punëtorëve dhe rënien e konsumit prej ndryshimeve demografike, pesha e importeve të pijeve freskuese për të dytin vit radhazi ishte 61% e tregut. Brenda një dekade, importet janë dyfishuar, kundrejt prodhimit vendas që është tkurrur.
 
Dorina Azo
Pas pandemisë së Covid-19 tregu vendas i pijeve freskuese po përjeton...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Edhe tregu i pijeve freskuese po “i dorĂ«zohet” importit appeared first on Revista Monitor.

Çmimet e pronave: BSH raporton rritje tĂ« fortĂ«, por agjentĂ«t kanĂ« shumĂ« rezerva

Pasuritë e paluajtshme ngelen alternativa kryesore ndaj investimeve financiare, veçanërisht në rastin e Shqipërisë, ku mungon një treg i zhvilluar kapitalesh, ndërsa aksesi në tregjet e huaja është ende i kufizuar.
Pas pandemisë, tregu i pasurive të paluajtshme ka ndjekur një cikël rritjeje të shpejtë të çmimeve. Kërkesa në këtë treg është mbështetur nga rritja e turizmit, oferta e lartë e kredisë...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Çmimet e pronave: BSH raporton rritje tĂ« fortĂ«, por agjentĂ«t kanĂ« shumĂ« rezerva appeared first on Revista Monitor.

Alternativat e Investimit: Interesat nĂ« rĂ«nie, por pronat mund ta kenĂ« arritur “majĂ«n”

Ulja e normave të interesit nga bankat qendrore po sjell kthime më të ulëta nga shumica e produkteve të kursimit dhe investimit financiar. Ndërkohë, tregu i pasurive të paluajtshme pritet të ndikohet nga masat kufizuese për kredinë për qëllime investimi dhe tendenca drejt stabilizimit e numrit të turistëve të huaj.
 
Ersuin Shehu
Mozaiku i alternativave të investimit duket se po bëhet më i ndërlik...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Alternativat e Investimit: Interesat nĂ« rĂ«nie, por pronat mund ta kenĂ« arritur “majĂ«n” appeared first on Revista Monitor.

Lidershipi si vizion dhe strategji

Libri i fundit qĂ« Henri Kisinger botoi gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tij — njĂ« testament i njĂ« mendjeje tĂ« jashtĂ«zakonshme, qĂ« mbeti e angazhuar deri nĂ« fund nĂ« pĂ«rpjekjen pĂ«r ta bĂ«rĂ« botĂ«n mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme dhe mĂ« paqĂ«sore – vjen si njĂ« dhuratĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« abonentĂ«t e “Monitor”.
 
BashkĂ« me numrin e radhĂ«s sĂ« “RevistĂ«s Monitor”, abonentĂ«t do tĂ« kenĂ« mundĂ«sinĂ« tĂ« lexojnĂ« njĂ« botim tĂ« veçantĂ« nĂ« gjuhĂ«n sh...

Nevojitet abonim për të lexuar artikull të revistës

Plani juaj aktual nuk ofron qasje në artikujt më të fundit të revistës. Për të pasur qasje të plotë, ju lutemi përmirësoni abonimin tuaj në premium.

The post Lidershipi si vizion dhe strategji appeared first on Revista Monitor.

Biznesi i “urisĂ«â€, shqiptarĂ«t po braktisin dietat me pak kalori pĂ«r ushqimet e pasura me proteina

Moda e re ushqimore Ă«shtĂ« e qartĂ«: konsumatorĂ«t po braktisin dietat me pak kalori pĂ«r ushqimet e pasura me proteina. Nga qiqrat e pjekura te kefiri dhe proteina shtazore, tregu ushqimor global dhe ai shqiptar, po pĂ«rshtatet me njĂ« “uri” tĂ« re qĂ« vjen nga palestrat, mediat sociale dhe dĂ«shira pĂ«r njĂ« trup mĂ« tĂ« fortĂ«. Kjo prirje, e nxitur nga influencuesit, reklamat dhe ndĂ«rgjegjĂ«simi i shtuar pĂ«r shĂ«ndetin, po kthehet nĂ« njĂ« mundĂ«si tĂ« artĂ« pĂ«r prodhuesit dhe tregtarĂ«t e ushqimeve, qĂ« po zhvillojnĂ« produkte tĂ« reja pĂ«r tĂ« kĂ«naqur konsumatorĂ«t e etur pĂ«r proteina. NjĂ« fiksim ushqimor qĂ« po shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« biznes fitimprurĂ«s?

 

Nga Deada Hyka

Në një kohë kur modelet ushqimore janë gjithnjë e më shumë të ndikuara nga influencuesit dhe trendet sociale, kërkesa për ushqime të pasura me proteina ka arritur nivele të papara më parë, duke shtuar fitimet e bizneseve ushqimore, edhe në Shqipëri.

Ushqimet “me shumĂ« proteina” kanĂ« zĂ«vendĂ«suar ushqimet “me pak kalori” si njĂ« trend i ri qĂ« mbizotĂ«ron nĂ« raftet e supermarketeve. NĂ« seksionet e ushqimeve tĂ« shpejta, pĂ«rveç patatinave, tashmĂ« mund tĂ« gjenden tĂ« gjitha produktet e pasura me proteina.

Në Shqipëri, tendenca është gjithashtu e dukshme. Seksionet e bulmetit janë mbushur me produkte të tilla si kefir, që njihen për përmbajtjen e lartë me proteina.

Për më tepër, dietat e pasura me proteina po fitojnë gjithnjë e më shumë popullaritet në media sociale, ku influencuesit e ushqyerjes dhe fitnesit këshillojnë përdorimin e këtyre produkteve.

Trupi i fortë dhe muskuloz ka marrë vëmendje të madhe, duke zëvendësuar pamjen e dobët, një tjetër aspekt që ka nxitur kërkesën për ushqime të pasura me proteina.

Një analizë e tregut në Shqipëri tregon se gjithnjë e më shumë individë janë duke kërkuar mënyra për të rritur marrjen e proteinave.

KĂ«rkimet online pĂ«r “dietĂ« me proteina tĂ« larta” kanĂ« arritur kulme tĂ« larta dhe e njĂ«jta tendencĂ« Ă«shtĂ« reflektuar nĂ« rritjen e shitjeve tĂ« produkteve tĂ« pasura me proteina nĂ« supermarkete dhe dyqanet online.

 

Si shpjegohet kjo dëshirë?

NjĂ« pjesĂ« e madhe e saj vjen nga ndĂ«rgjegjĂ«simi nĂ« rritje pĂ«r pĂ«rfitimet shĂ«ndetĂ«sore tĂ« konsumimit tĂ« proteinave, por gjithashtu ndikuar nga njĂ« “fiksim” i trendeve tĂ« reja, qĂ« po merr pĂ«rmasa tĂ« njĂ« fenomeni kulturor tĂ« gjerĂ«.

Dëshira për proteina nuk është thjesht një trend kalimtar, por një transformim i qëndrueshëm në zakonet ushqimore dhe mënyrën e jetesës së konsumatorëve.

Disa faktorë të tjerë janë gjithashtu të përfshirë në këtë ndryshim të shpejtë: rritja e interesit për shëndetin dhe mirëqenien, rritja e njohurive mbi rolin e proteinave në ndihmën për forcimin e muskujve dhe menaxhimin e peshës, si dhe një ndryshim i perceptimit për trupin e bukur.

Trendi ka krijuar një mundësi të madhe për markat ushqimore, të cilat po shfrytëzojnë këtë kërkesë me produkte të reja dhe inovative, duke u ofruar konsumatorëve mundësi për të pasur një dietë të pasur me proteina, që është gjithashtu e përshtatshme dhe lehtë e konsumueshme.

“Rritja e interesit pĂ«r produktet me pĂ«rmbajtje tĂ« lartĂ« proteinash Ă«shtĂ« njĂ« trend global qĂ« po reflektohet edhe nĂ« ShqipĂ«ri”, thotĂ« Diola Dosti, nutricioniste e njohur.

“Por, jo gjithmonĂ« etiketa ‘high protein’ do tĂ« thotĂ« se kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« produkt tĂ« shĂ«ndetshĂ«m. ShumĂ« nga kĂ«to produkte pĂ«rmbajnĂ« sheqerna tĂ« fshehura, yndyra tĂ« shtuara apo pĂ«rbĂ«rĂ«s artificialĂ«â€.

Sipas saj, konsumatorët duhet të jenë të kujdesshëm dhe të lexojnë me vëmendje përbërjen ushqimore përpara se të vendosin çfarë të fusin në dietën e përditshme.

“Ka shumĂ« keqkuptime, njerĂ«zit mendojnĂ« se nĂ«se njĂ« kos apo njĂ« biskotĂ« ka proteina, automatikisht Ă«shtĂ« i shĂ«ndetshĂ«m. Por nĂ« fakt, pĂ«rfitimet varen nga cilĂ«sia dhe burimi i proteinave, jo vetĂ«m nga sasia”.

Znj. Dosti thekson se trupi i njeriut ka nevojë për proteina, por në sasi të balancuara dhe të marra nga burime sa më natyrale.

“Gjoksi i pulĂ«s, veza, peshku, bishtajoret, arrorĂ«t dhe qumĂ«shti janĂ« burime shumĂ« mĂ« tĂ« mira dhe tĂ« sigurta proteinash, nĂ« krahasim me produktet e pĂ«rpunuara qĂ« thjesht reklamohen si ‘fit’ apo ‘protein snack’”. – shpjegon ajo.

Ajo thotĂ« gjithashtu se “nuk Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« konsumosh njĂ« produkt ‘protein bar’ nĂ«se ke ngrĂ«nĂ« njĂ« vakt tĂ« plotĂ«, me mish, perime dhe pak drithĂ«ra integrale.

Trupi e merr atĂ« qĂ« i nevojitet nga ushqimi i zakonshĂ«m, nuk ka nevojĂ« tĂ« bombardohesh me proteina nga çdo vakt apo ushqim i ndĂ«rmjetĂ«m”.

MĂ« tej, Diola Dosti thekson rĂ«ndĂ«sinĂ« e edukimit ushqimor pĂ«r tĂ« shmangur vendime tĂ« gabuara qĂ« lidhen me trendet. “Ka njĂ« iluzion qĂ« po krijohet, sa mĂ« shumĂ« proteina tĂ« konsumosh, aq mĂ« mirĂ« pĂ«r trupin tĂ«nd.

Por e vĂ«rteta Ă«shtĂ« qĂ« çdo lĂ«ndĂ« ushqyese, kur merret pa kriter, sjell pasoja. Proteina e tepĂ«rt, sidomos ajo nga suplementet apo produkte ultra tĂ« pĂ«rpunuara, mund tĂ« rĂ«ndojĂ« veshkat dhe sistemin tretĂ«s”.

Ajo paralajmĂ«ron se shumĂ« njerĂ«z e lidhin konsumin e proteinave me dobĂ«simin, por nĂ« realitet, nuk Ă«shtĂ« aq e thjeshtĂ«. “DobĂ«simi kĂ«rkon njĂ« qasje tĂ« integruar si aktivitet fizik, deficit kalorik dhe ushqyerje cilĂ«sore.

Nuk Ă«shtĂ« njĂ« biskotĂ« proteinike ajo qĂ« do tĂ« tĂ« ndihmojĂ« tĂ« biesh nĂ« peshĂ«, nĂ«se pjesa tjetĂ«r e stilit tĂ« jetesĂ«s nuk mbĂ«shtet kĂ«tĂ« qĂ«llim”.

Sipas saj, është e rëndësishme të bëhet një diferencim mes produkteve të krijuara për individë që bëjnë aktivitet intensiv fizik dhe atyre me një jetë sedentare.

“Nuk mund tĂ« barazosh nevojat ushqimore tĂ« njĂ« personi qĂ« trajnohet çdo ditĂ« me ato tĂ« dikujt qĂ« kalon shumicĂ«n e ditĂ«s ulur nĂ« zyrĂ«. Dhe megjithatĂ«, tĂ« dy mund tĂ« konsumojnĂ« tĂ« njĂ«jtin produkt ‘protein snack’, duke menduar se po bĂ«jnĂ« njĂ« zgjedhje tĂ« shĂ«ndetshme”.

Znj. Dosti bĂ«n thirrje pĂ«r mĂ« shumĂ« vetĂ«dije. “Ne nuk kemi nevojĂ« tĂ« ndjekim verbĂ«risht çdo trend qĂ« vjen nga jashtĂ«. ShĂ«ndeti ndĂ«rtohet me pĂ«rzgjedhje tĂ« qĂ«ndrueshme dhe tĂ« vetĂ«dijshme, jo me impulse qĂ« mbĂ«shteten te reklama apo ‘influencer’ tĂ« ushqimit”.

NĂ« fund, nutricionistja thekson se arsyeja e kostos mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« ushqimeve proteinike si mishi, vezĂ«t etj., i shtyjnĂ« njerĂ«zit qĂ« tĂ« shkojnĂ« drejt zgjidhjeve mĂ« ekonomike si ‘protein powder’ apo tĂ« ngjashme.

 

Kostoja

Kostoja ditore pĂ«r njĂ« person qĂ« ndjek njĂ« dietĂ« tĂ« orientuar proteinike nĂ« ShqipĂ«ri varet nga disa faktorĂ«: cilĂ«sia e produkteve tĂ« zgjedhura (bio, supermarket, lokal), sasia e konsumuar dhe nĂ«se gatuan vetĂ« apo pĂ«rdor shĂ«rbime tĂ« gatshme. Totali ditor (mesatarisht, nĂ«se gatuan vetĂ«) llogaritet rreth 1,200 lekĂ«. NĂ«se pĂ«rdor njĂ« shĂ«rbim kateringu qĂ« ofron 3 vakte tĂ« pĂ«rgatitura + snack me bazĂ« proteinĂ«, abonimet ditore zakonisht variojnĂ« nga 1,500–2,500 lekĂ«/ditĂ« nĂ« varĂ«si tĂ« pĂ«rbĂ«rjes, numrit tĂ« vakteve dhe cilĂ«sisĂ« sĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sve.

 

 

Aktivitete fizike ndryshojnë mënyrën e të ushqyerit

Në Shqipëri, një shtysë e veçantë ka ardhur nga rritja e popullaritetit të aktiviteteve fizike dhe trendeve të fitnesit. Shumë njerëz po kalojnë më shumë kohë në palestër dhe janë të angazhuar në regjime ushqimore të mbështetura në proteinat e larta, si një mjet për të arritur forma trupore më të mira.

Ky trend ka ndikuar edhe në mënyrën se si industria ushqimore e sheh tregun shqiptar.

Kompanitë po krijojnë produkte të reja të pasura me proteina për të përmbushur kërkesën e konsumatorëve që po kërkojnë mundësi më të shëndetshme dhe të shpejta për të konsumuar proteina.

Gjithashtu, ka një rritje të konsumit të proteinave si pjesë e dietave të kontrolluara për humbje peshe dhe menaxhimin e niveleve të glukozës në trup.

“ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« aktiviteti fizik ka fituar popullaritet dhe me tĂ«, edhe nevoja pĂ«r njĂ« ushqyerje qĂ« e mbĂ«shtet atĂ«. Por ajo qĂ« mĂ« shqetĂ«son Ă«shtĂ« keqkuptimi se sa dhe çfarĂ« lloj proteinash janĂ« tĂ« nevojshme pĂ«r njĂ« person qĂ« stĂ«rvitet.

Nuk Ă«shtĂ« thjesht çështje sasie – Ă«shtĂ« çështje cilĂ«sie dhe pĂ«rshtatjeje me stilin e jetesĂ«s”, – thekson mjekja Matina Çobo, dietologe klinike.

Ajo vĂ«ren se kompanitĂ« ushqimore janĂ« gjithnjĂ« e mĂ« aktive nĂ« ofrimin e produkteve “tĂ« pasura me proteina”, por jo gjithmonĂ« kjo do tĂ« thotĂ« se janĂ« tĂ« shĂ«ndetshme.

“Produktet e pĂ«rpunuara, edhe kur pĂ«rmbajnĂ« proteina, shpesh kanĂ« sasi tĂ« larta kripe, yndyre tĂ« pashĂ«ndetshme apo pĂ«rbĂ«rĂ«s artificialĂ«. Konsumatori duhet tĂ« lexojĂ« etiketat dhe tĂ« kuptojĂ« qĂ« ‘proteinë’ nuk Ă«shtĂ« sinonim i ‘tĂ« shĂ«ndetshĂ«m’”.

Sipas saj, një tjetër arsye pse njerëzit po orientohen drejt proteinave është rritja e ndërgjegjësimit për menaxhimin e sëmundjeve kronike.

“ËshtĂ« e saktĂ« qĂ« dietat me pĂ«rmbajtje tĂ« moderuar proteine mund tĂ« ndihmojnĂ« nĂ« kontrollin e glukozĂ«s apo nĂ« mbajtjen e njĂ« peshe tĂ« qĂ«ndrueshme. Por gjithçka duhet bĂ«rĂ« me udhĂ«zim mjekĂ«sor, jo nga ‘Google’ apo rrjetet sociale.”

Znj. Çobo shton se roli i mjekut mbetet thelbĂ«sor nĂ« pĂ«rcaktimin e nevojave individuale pĂ«r proteina, sidomos pĂ«r ata qĂ« kanĂ« probleme me metabolizmin apo sĂ«mundje tĂ« veshkave. “Kur flasim pĂ«r proteina, duhet tĂ« kujtojmĂ« se nuk janĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ« njĂ«soj. Ato qĂ« pĂ«r njĂ« mund tĂ« jenĂ« ndihmĂ«, pĂ«r njĂ« tjetĂ«r mund tĂ« jenĂ« barrĂ«â€.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm në këtë zhvendosje të prirjeve ushqimore është ndikimi i mediave sociale. Rrjetet janë kthyer në një hapësirë ku trupi nuk është më vetëm një element estetik, por edhe një mënyrë për të shprehur stil jetese, kontroll personal dhe sukses.

Sipas sociologes Marsi Simo, “rrjetet sociale kanĂ« krijuar njĂ« presion tĂ« heshtur estetik dhe funksional mbi trupin. Ato nuk diktojnĂ« vetĂ«m se si duhet tĂ« dukesh, por edhe çfarĂ« duhet tĂ« hash pĂ«r t’u dukur ‘siç duhet’”.

Në këtë kontekst, influencuesit e fitnesit dhe ushqyerjes janë kthyer në figura me ndikim, që jo vetëm promovojnë receta apo produkte të caktuara, por formësojnë edhe zakonet e konsumit.

“NĂ«pĂ«rmjet influencuesve, dieta me shumĂ« proteina Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nga njĂ« zgjedhje shĂ«ndetĂ«sore nĂ« njĂ« simbol kulture moderne, tĂ« lidhur me suksesin personal dhe pĂ«rkujdesjen pĂ«r veten”, vĂ«ren znj. Simo.

Ajo shton se “kemi kaluar nga modeli i ‘trupit tĂ« hollë’ qĂ« dominonte vitet 2000, tek ai i ‘trupit funksional’, ku muskujt dhe energjia pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« status dhe kontroll mbi veten.”

Ndikimi i këtij transformimi kulturor është i dukshëm edhe në sjelljen e konsumatorëve shqiptarë. Ata janë më të ndërgjegjshëm, më të interesuar për informacion dhe më të gatshëm për të ndjekur trende globale, sidomos kur këto përçohen nga figura të ndjekura në rrjetet sociale.

“Mediat sociale po e zhvendosin autoritetin nga mjekĂ«t dhe dietologĂ«t tradicionalĂ« te figura e influencuesit, duke krijuar njĂ« treg tĂ« ri ushqimor qĂ« mbĂ«shtetet mbi besimin dhe ndjekjen, jo gjithmonĂ« mbi shkencĂ«n”, thekson sociologia.

NĂ« fund, znj. Simo nĂ«nvizon se kjo uri pĂ«r proteina “nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m biologjike – Ă«shtĂ« edhe sociale. ËshtĂ« njĂ« formĂ« pĂ«rkatĂ«sie dhe ndjekjeje tĂ« modelit tĂ« suksesshĂ«m qĂ« diktohet online”.

Kjo e shpjegon mĂ« sĂ« miri faktin pse kĂ«rkesa pĂ«r produkte tĂ« pasura me proteina Ă«shtĂ« rritur ndjeshĂ«m dhe pritet tĂ« mbetet njĂ« tendencĂ« qĂ« do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« udhĂ«heqĂ« tregun ushqimor”.

Ndërsa tregu ushqimor shqiptar po ndjek në mënyrë gjithnjë e më të dukshme modelet globale, një nga ndryshimet më të mëdha është zhvendosja e raportit të konsumatorit me ushqimin: nga një marrëdhënie e ndërtuar mbi traditën, shijen dhe përkatësinë kulturore, drejt një qasjeje funksionale, e orientuar drejt trupit të shëndetshëm dhe mirëqenies personale.

Në këtë realitet të ri, buka me djathë nuk është më thjesht një vakt i shpejtë, nëse nuk ka proteinat e duhura, ajo ndoshta nuk përmbush pritshmëritë.

“Po krijohet njĂ« brez i ri konsumatorĂ«sh qĂ« nuk ushqehen pĂ«r tĂ« ngopur barkun, por pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur njĂ« standard tĂ« caktuar fizik apo emocional”, – thotĂ« sociologia Marsi Simo.

Kjo prirje ka potencial të ndryshojë jo vetëm mënyrën si konsumojmë, por edhe mënyrën si prodhojmë dhe tregtojmë.

 

Tendenca

Ndërsa tregu ushqimor shqiptar po ndjek në mënyrë gjithnjë e më të dukshme modelet globale, një nga ndryshimet më të mëdha është zhvendosja e raportit të konsumatorit me ushqimin: nga një marrëdhënie e ndërtuar mbi traditën, shijen dhe përkatësinë kulturore, drejt një qasjeje funksionale, të orientuar nga performanca e trupit dhe mirëqenia personale. Në këtë realitet të ri, buka me djathë nuk është më thjesht një vakt i shpejtë, nëse nuk ka proteinat e duhura, ajo ndoshta nuk përmbush pritshmëritë.

 

Si po e reflekton tregu

Rritja e kërkesës për ushqime të pasura me proteina nuk ka kaluar pa u vënë re edhe nga prodhuesit dhe tregtarët vendas. Disa marka shqiptare kanë nisur të përshtatin linjat e tyre të prodhimit për të ofruar produkte që i përgjigjen kësaj prirjeje të re.

Nga kosi me proteina të shtuara te snack-et me bazë mishi apo bishtajore, po vërehet një përpjekje për të qenë konkurrues jo vetëm me çmim, por edhe me përmbajtje ushqyese.

NĂ« raftet e supermarketeve shqiptare, po bĂ«hen gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« zakonshme etiketa qĂ« dikur pĂ«rdoreshin vetĂ«m nĂ« importet nga PerĂ«ndimi: “high-protein”, “low-carb”, “keto-friendly” apo “no added sugar”.

Këto etiketime nuk janë më vetëm mjet informues, por pjesë e strategjive të pozicionimit të markave, tregues i qartë se ushqimi nuk shitet më vetëm për shijen apo çmimin, por për mënyrën si përshtatet me identitetin dhe mënyrën e jetesës së konsumatorit.

NdĂ«rkohĂ«, platformat online tĂ« shitjes dhe zinxhirĂ«t e mĂ«dhenj tĂ« supermarketeve kanĂ« filluar tĂ« investojnĂ« nĂ« algoritme dhe kategori tĂ« personalizuara pĂ«r t’u dhĂ«nĂ« pĂ«rparĂ«si produkteve qĂ« pĂ«rputhen me kĂ«to kĂ«rkesa tĂ« reja.

Kërkimi për produkte të pasura me proteina është tashmë një kategori më vete, ndërsa klientët që ndjekin dieta specifike marrin rekomandime të personalizuara, duke e shndërruar përvojën e blerjes në një proces më të ndërgjegjshëm dhe më të informuar.

Rritja e vetëdijes ka ndikuar edhe në industrinë e shërbimit ushqimor.

Restorantet, veçanërisht ato urbane dhe të frekuentuara nga të rinjtë, kanë filluar të përfshijnë në menutë e tyre ushqime që theksojnë përmbajtjen e proteinave, nga tasa me mish të bardhë dhe drithëra të plotë, te alternativat vegjetariane me bazë thjerrëza, tofu apo qiqra.

Megjithatë, për prodhuesit vendas, ky transformim nuk vjen pa sfida. Përshtatja me standardet ndërkombëtare të etiketimit dhe certifikimeve është një proces që kërkon investim në teknologji, përmirësim të transparencës dhe komunikim më të saktë me konsumatorin.

Pa këto elemente, edhe produktet më cilësore mund të humbasin terren në një treg që po udhëhiqet gjithnjë e më shumë nga ndikimi vizual, rrjetet sociale dhe miratimi i influencuesve.

Kjo e bĂ«n “urinĂ« pĂ«r proteina” jo thjesht njĂ« çështje tĂ« zgjedhjeve personale, por njĂ« dinamikĂ« ekonomike qĂ« po riformĂ«son tregun ushqimor dhe mĂ«nyrĂ«n si kompanitĂ« ndĂ«rtojnĂ« produktin, komunikimin dhe imazhin e tyre.

 

“Biznesi i urisĂ«â€Â 

“Biznesi i urisĂ«â€Â nuk Ă«shtĂ« mĂ« thjesht ai qĂ« siguron ushqim, por ai qĂ« kupton dĂ«shirat e reja: fizike, estetike dhe emocionale, tĂ« konsumatorit modern.

 

Çmimet /

Protein Bar – 250 lekĂ«

Kefir – 240 lekĂ«

Mish pule: fileto 550 lekë/kg; pula 460 lekë/kg

Vezë: 35 lekë kokrra mesatarisht

Abonimi mujor me ushqim me bazë proteinike: 18 mijë lekë / 1 vakt dhe 1 snack

Protein Powder – 5000 lekĂ« mesatare

 

 

The post Biznesi i “urisĂ«â€, shqiptarĂ«t po braktisin dietat me pak kalori pĂ«r ushqimet e pasura me proteina appeared first on Revista Monitor.

Kostot ekonomike të ndryshimeve klimatike

ShqipĂ«ria duhet tĂ« ndĂ«rtojĂ« bazĂ«n e tĂ« dhĂ«nave mbi speciet “pushtuese” dhe tĂ« rrisĂ« bashkĂ«punimin ndĂ«rkufitar

 

Prof. Asoc. Dr. Rigers Bakiu*

 

Shumë përpjekje në kërkimet shkencore janë investuar nga grupe të ndryshme shkencëtarësh në kuptimin e ndikimeve ekologjike të specieve alloktone apo të huaja, ku një pjesë e tyre janë edhe invazive (IAS në gjuhën angleze) nëpër ekosisteme, por studimet empirike rreth efekteve ekonomike janë vërtet në numër të kufizuar aktualisht (Cuthbert et al., 2021).

Për këtë arsye, ishte grupi shkencor i udhëhequr nga Cuthbert, në vitin 2021, i cili, duke përdorur një bazë të dhënash gjithëpërfshirëse në nivel global, përcaktoi modelet dhe trendet në kostot ekonomike të llojeve alloktone invazive ujore, duke shqyrtuar:

(i) shpërndarjen e këtyre kostove nëpër grupet taksonomike, rajonet gjeografike dhe tipologjitë e kostove;

(ii) dinamikën kohore të kostove globale; dhe

(iii) boshllëqet e njohurive, veçanërisht krahasuar me llojet alloktone invazive tokësore.

Në këtë studim, bazuar në kostot e regjistruara nga literatura ekzistuese, kostoja globale e IAS ujore rezultoi të përmblidhej në 345 miliardë dollarë amerikanë, me shumicën që i atribuohej jovertebrorëve (62%), të ndjekur nga vertebrorët (28%) dhe më pas bimët (6%).

Interesant rezultoi fakti se vetëm 10 gjinitë ujore me kostot më të larta të dokumentuara përbënin 304 miliardë dollarë amerikanë (88%) të kostove totale (Figura 1).

Këto gjini përfshinin katër jovertebrorë, tre vertebrorë (midis tyre edhe një gjini peshqish) dhe tre bimë.

Kostot totale monetare tĂ« 10 gjinive alloktone invazive ujore me kostot mĂ« tĂ« larta tĂ« shpenzimeve pĂ«r dĂ«met dhe menaxhimin e tyre, sĂ« bashku me informacionin specifik tĂ« specieve qĂ« i pĂ«rkasin secilĂ«s gjini. Vini re se “Menaxhimi” korrespondon me shpenzimet qĂ« lidhen me aktivitete tĂ« tilla si parandalimi, kontrolli, zhdukja dhe kĂ«rkimi shkencor, ndĂ«rsa “I pĂ«rzier” Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rzierje e tipologjive tĂ« kostos.

 

Referuar studimit të Cuthbert dhe kolegëve të tij (2021), kostot më të mëdha u raportuan në Amerikën e Veriut (48%) dhe Azi (13%) dhe ishin kryesisht rezultat i dëmeve në burime (74%); vetëm 6% e kostove të regjistruara ishin nga menaxhimi.

Magnituda dhe numri i kostove të raportuara ishin më të larta në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe për njësitë taksonomike gjysmë-ujore. Interesante ishte se për shumë vende dhe specie të njohura ujore alloktone nuk ekzistonin të dhëna rreth kostove të raportuara, veçanërisht në Afrikë dhe Azi.

Më specifikisht, kostot në Europë dhe Amerikën e Jugut përbënin së bashku 12% (41 miliardë dollarë amerikanë) të kostove totale të raportuara, ndërsa Afrika, Ishujt e Oqeani-Paqësor dhe Antarktida-Subantarktike së bashku përbënin 0.6% (2.1 miliardë dollarë amerikanë).

Lidhur me tipologjitë e kostove, 74% (256 miliardë dollarë amerikanë) e kostove globale lidhen me dëmet e niveleve të ndryshme, ndërsa vetëm 6% (21 miliardë dollarë amerikanë) përbëhen nga shpenzime të lidhura me menaxhimin.

Shpenzimet e përziera (domethënë, të dhënat e kombinuara të dëmeve dhe shpenzimeve të lidhura me menaxhimin) përbënin 20% të kostove globale (68 miliardë dollarë amerikanë).

Prandaj, një analizë e thelluar e rrjetëzimit zbuloi lidhshmëri të kufizuar midis vendeve, duke treguar raportim të ndryshëm të kostove, sipas Cuthbert dhe kolegëve të tij (2021).

Kostot e IAS ujore janë rritur në dekadat e fundit me disafish, duke arritur të paktën 23 miliardë dollarë amerikanë në vitin 2020.

Sipas autorëve të këtij studimi, kostot ka të ngjarë të jenë dukshëm të nënpërfaqësuara krahasuar me IAS tokësore, pasi vetëm 5% e kostove të raportuara ishin nga speciet ujore, pavarësisht se 26% e llojeve alloktone të njohura ishin ujore.

Përveç kësaj, vetëm 1% e kostove të invazivitetit ujor ishin nga speciet detare.

Por le të kthehemi dhe të japim një përshkrim rreth dëmeve që të tilla lloje alloktone invazive sjellin në ekosistemet e reja që ato pushtojnë me praninë e pasardhësve të tyre.

Speciet alloktone invazive ujore dihet se bëhen pushtuese me një shkallë më të lartë sesa organizmat e introduktuar në ekosisteme të reja tokësore dhe shkalla aktuale e invazivitetit tejkalon shumë atë të periudhave të tjera gjeologjike, sipas Havel dhe kolegëve të tij, në studimin e publikuar në vitin 2015.

IAS-et mund tĂ« shkaktojnĂ« dĂ«me tĂ« rĂ«nda nĂ« ekosistemet qĂ« kanĂ« pushtuar duke pĂ«rdorur burime, qĂ« pĂ«rndryshe do tĂ« pĂ«rdoreshin nga organizmat vendas dhe nganjĂ«herĂ« duke i tejkaluar speciet vendase qĂ« ekzistojnĂ« nĂ« njĂ« vend (apo nikie ekologjike) tĂ« ngjashĂ«m [9] ose duke u bĂ«rĂ« “inxhinierĂ« mjedisorĂ«â€ e duke shkaktuar njĂ« ndryshim tĂ« shpejtĂ« tĂ« ekosistemit natyror ku janĂ« vendosur pĂ«rfundimisht (Havel et al., 2015).

Shpesh këto IAS rriten e shumohen në mungesë të grabitqarëve natyrorë, duke u lejuar atyre të rriten me shpejtësi për sa u përket përmasave të popullatave përkatëse.

Rritja eksponenciale e të tilla popullatave largon lëndët ushqyese thelbësore si fosfori nga sedimentet dhe i varfëron këto burime, duke ulur numrin e specieve vendase që kanë qasje në të njëjtat burime.

Përveç kësaj, ndikimet negative ekonomike të IAS parashikohen në sektorët e bujqësisë, transportit detar dhe peshkimit, të cilat variojnë nga disa miliona në miliarda dollarë çdo vit, ndërsa popullatat e IAS vazhdojnë të rriten, sipas Lovell, në publikimin e vitit 2006.

Pra, në një vështrim të përgjithshëm të literaturës dhe duke konsideruar disa autorë, kostot e llojeve alloktone (IAS) ujore janë vërtet të konsiderueshme, por ka të ngjarë të mos raportohen sa duhet.

Të tilla kosto janë rritur me kalimin e kohës dhe pritet të vazhdojnë të rriten me pushtimet e ardhshme (Cuthbert et al., 2021).

Në nivel global, aktualisht kërkohet rritja dhe përmirësimi i raportimit të kostove nga menaxherët, praktikuesit dhe studiuesit për të zvogëluar boshllëqet ekzistuese në njohuri.

Kjo vlen edhe për një vend të vogël si Shqipëria, me burime njerëzore dhe financiare të kufizuara, ku vëmendja është e përqendruar ekskluzivisht në kapitalin material. Pak kosto janë investime proaktive në nivel global, ku në listën e të tilla vendeve përfshihen SHBA dhe vendet e Bashkimit Europian.

Rritja e shpenzimeve të menaxhimit të llojeve alloktone invazive është urgjente për të parandaluar dhe për të kufizuar dëmet aktuale dhe të ardhshme nga këto lloje në ekosistemet ujore, ku në një pjesë të mirë të tyre, në vendet e Mesdheut, përfshirë edhe Shqipërinë, shërbejnë për të ofruar shërbimet turistike.

Në Mesdhe, midis viteve 1990 dhe 2017, shumica e kostove nga pushtimi i llojeve alloktone u regjistruan në pjesën perëndimore të Europës: Spanjë (12.47 miliardë dollarë), Francë (10.85 miliardë dollarë) dhe Itali (680.76 milionë dollarë), sipas studimit të publikuar në 2021 nga Kourantidou dhe kolegët e tij (Figura 2).

Kostot ishin gjithashtu të larta në Libi (593.04 miliardë dollarë). Shuma e kostove në 11 vendet e mbetura, për të cilat ishin të disponueshme të dhëna (domethënë Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Qiproja, Egjipti, Greqia, Izraeli, Malta, Mali i Zi, Sllovenia dhe Turqia), rezultoi të ishte relativisht më e ulët, duke vërtetuar numrin e ulët të hyrjeve me kostot e dëmeve dhe menaxhimit të tyre, në krahasim me katër vendet e përmendura më parë.

Gjithsesi, në rastin e Shqipërisë (Figura 2), ku kostot e observuara janë rreth 11 milionë dollarë, kur e krahasojmë me vendin fqinj (Greqinë), me një sipërfaqe dhe numër popullsie disafish më të madh se ajo e Shqipërisë, e me kosto të observuara prej rreth 55 milionë dollarësh amerikanë, del qartë se duhet të kryhet një menaxhim më i mirë i llojeve alloktone invazive, qofshin tokësore apo ujore, pasi edhe në këtë mënyrë mund të uleshin shpenzimet për kostot nga dëmet e shkaktuara nga llojet invazive.

Kostot e raportuara tĂ« IAS nĂ« vendet e pellgut tĂ« Mesdheut gjatĂ« periudhĂ«s 1990–2017. NĂ«n-grafikĂ«t shfaqin (a) kostot totale (kostot e observuara dhe potenciale) dhe (b) vetĂ«m kostot e observuara. n = numri i hyrjeve tĂ« kostos nĂ« bazĂ«n e tĂ« dhĂ«nave tĂ« InvaCost, B: Miliarda, M: Miliona, K: MijĂ«ra. RrathĂ«t nxjerrin nĂ« pah vendet e vogla (Andorra, Gjibraltari, Monako, San Marino, Qyteti i Vatikanit, tĂ« gjitha pa kosto tĂ« regjistruara). KufijtĂ« kombĂ«tarĂ« bazohen nĂ« tĂ« dhĂ«nat nga https://gadm.org/data.html dhe janĂ« vetĂ«m pĂ«r qĂ«llime ilustrimi. Qiproja pĂ«rfaqĂ«sohet si njĂ« njĂ«si e vetme gjeografike; tĂ« gjitha kostot ishin nga pjesa greke. Projeksioni i HartĂ«s: World Mercator.

 

Në publikimin e vitit 2021 të Kourantidou dhe kolegëve të tij (Figura 2), shumica e specieve tokësore zënë zona që përbëjnë vërtet shqetësim për ekonominë dhe njerëzit që jetojnë në to, përfshirë toka të kultivuara ose pyje. Edhe në këtë studim nuk është identifikuar ndonjë model i qartë për pushtimet ujore, i cili mund të pasqyrojë, ndër faktorë të tjerë, nënraportimin e pushtimeve në ekosistemet ujore.

Me 42% të vendeve në pellgun e Mesdheut që mungojnë plotësisht në bazën e të dhënave të publikimit (Kourantidou et al., 2021), shumë pak kosto të regjistruara nga shumica dërrmuese e pjesës tjetër dhe veprime kolektive për luftimin e pushtimeve nga llojet alloktone invazive, të cilat mungojnë kryesisht në pellgun e Mesdheut, bëhet e qartë se ekziston një nevojë urgjente për raportim gjithëpërfshirës, të vendosur dhe të standardizuar se si pushtimet ndikojnë në mirëqenien njerëzore, sociale dhe ekonomike.

Ky është veçanërisht rasti në mjediset ujore, e sidomos në Detin Mesdhe, i cili njihet të jetë ndër më të pushtuarit në botë (Kourantidou et al., 2021).

Përpjekjet duhet të adresohen në krijimin e bazës së të dhënave me specifikimet e taksoneve pushtuese me rrezik të lartë dhe/ose me ndikim të lartë dhe identifikimin me më shumë saktësi të shkallës hapësinore dhe kohore të ndikimeve të realizuara dhe të pritura.

Investimet në standardizimin, si të kostove të dëmeve, ashtu edhe të menaxhimit (Iacona et al., 2018; Diagne et al., 2021), mund të jenë me vlerë të madhe për një kuptim më të mirë kolektiv të ndikimeve në nivel kombëtar apo rajonal të pushtimit nga llojet invazive, e sidomos ato ujore, ku informacioni është shumë më i kufizuar jo vetëm në Shqipëri.

Drejtimi tjetër do të ishte ai i përpjekjeve për hartimin e politikave bashkëpunuese ndërkufitare, që mund të ndihmojnë në zbutjen e ndikimeve në nivel kombëtar apo edhe në Mesdhe, një nga pikat më të pasura të biodiversitetit në botë.

 

*Departamenti i Akuakulturës dhe Peshkimit, Fakulteti i Bujqësisë dhe Mjedisit, Universiteti Bujqësor i Tiranës

Albanian Center for Environmental Protection and Sustainable Development

 

 

The post Kostot ekonomike të ndryshimeve klimatike appeared first on Revista Monitor.

Sa kushton një vakt në restorant? Më i liri Durrësi, më i shtrenjti Jugu

Të dhënat për qytetet kryesore, ku paguan më pak dhe ku më shumë

 

Çmimet nĂ« restorantet shqiptare mbeten ndĂ«r mĂ« tĂ« pĂ«rballueshmet nĂ« rajon, por dallimet mes qyteteve janĂ« tĂ« ndjeshme.

Një darkë për dy persona në bregdet kushton më shumë se në veri apo në qytetet e tjera brenda vendit, ndërsa mishi i viçit dhe peshku mbeten kategoritë më të shtrenjta.

NjĂ« pĂ«rmbledhje e çmimeve nĂ« restorante nĂ« dhjetĂ« qytete tĂ« ShqipĂ«risĂ«, e pĂ«rpunuar nga “Monitor”, tregon se njĂ« vakt nĂ« restorant vijon tĂ« mbetet ekonomik pĂ«r shumicĂ«n e qytetarĂ«ve dhe turistĂ«ve, por me diferenca tĂ« qarta sipas zonĂ«s dhe llojit tĂ« gatimit.

NĂ« TiranĂ«, njĂ« darkĂ« standarde me mish viçi (1 500–2 200 lekĂ«), njĂ« sallatĂ« (400–700 lekĂ«) dhe njĂ« gotĂ« vere (300–600 lekĂ«) mund tĂ« shkojĂ« rreth 2 100–3 500 lekĂ« nĂ« total – ose 19–30 euro.

Sipas menaxherit të Restorant Tymi, një nga më të frekuentuarit në kryeqytet, turistët janë të befasuar nga raporti cilësi-çmim.

“PĂ«r njĂ« darkĂ« tĂ« plotĂ« me mish viçi, sallatĂ« dhe njĂ« gotĂ« verĂ«, klienti mesatar shpenzon rreth 15–18 euro”, – thotĂ« ai pĂ«r “Monitor”, duke shtuar se ka njĂ« interes nĂ« rritje pĂ«r gatimet tradicionale dhe pijet artizanale, veçanĂ«risht nga turistĂ«t italianĂ« dhe nordikĂ«.

NĂ« qytetet bregdetare si Vlora dhe Saranda, çmimet janĂ« mĂ« tĂ« larta pĂ«r gatimet me peshk. NjĂ« pjatĂ« me levrek apo kocĂ« varion nga 1 200 deri nĂ« 1 500 lekĂ«, ndĂ«rsa nĂ« restorantet me pamje nga deti mund tĂ« shkojĂ« deri nĂ« 1 700 lekĂ« nĂ« SarandĂ«.

Nga ana tjetĂ«r, qytetet si Shkodra, Gjirokastra apo Elbasani ofrojnĂ« çmime ndjeshĂ«m mĂ« tĂ« ulĂ«ta. NĂ« ShkodĂ«r, njĂ« pjatĂ« me mish derri fillon nga 400 lekĂ«, njĂ« birrĂ« kushton 150–300 lekĂ«, ndĂ«rsa njĂ« sallatĂ« bazĂ« ofrohet pĂ«r 250–300 lekĂ«.

Edhe për pijet, Shqipëria mbetet konkurruese.

NjĂ« koktej nĂ« bar-restorant varion nga 600 deri nĂ« 13 00 lekĂ«, ndĂ«rsa njĂ« birrĂ« 0.5 litra zakonisht kushton nga 250 nĂ« TiranĂ« deri nĂ« 500 lekĂ« nĂ« SarandĂ«, me çmimet mĂ« tĂ« ulĂ«ta tĂ« regjistruara sĂ«rish nĂ« qytetet veriore.

TuristĂ«t konfirmojnĂ« se kuzhina shqiptare Ă«shtĂ« njĂ« nga arsyet kryesore pĂ«r tĂ« qĂ«ndruar mĂ« gjatĂ«. “Nuk e prisja qĂ« nĂ« kryeqytet tĂ« ha kaq mirĂ« me mĂ« pak se 20 euro.

NĂ« RomĂ« do tĂ« paguaja dyfishin”, – thotĂ« Anna, turiste nga Italia, duke nĂ«nvizuar avantazhin e pĂ«rballueshmĂ«risĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.

Kjo diferencĂ« e çmimeve nuk vjen nga cilĂ«sia e shĂ«rbimit, por nga volumi i kĂ«rkesĂ«s dhe zhvillimi mĂ« i ngadaltĂ« turistik nĂ« disa prej kĂ«tyre qyteteve – shprehet Enri Jahaj, krehu i ShoqatĂ«s sĂ« Bareve dhe Restoranteve

Sipas Altin PrengĂ«s, “çmimet janĂ« tĂ« lira pĂ«r shkak tĂ« kostos sĂ« lirĂ« tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore” duke krijuar kushte tĂ« favorshme pĂ«r udhĂ«tarĂ« individualĂ«, çifte apo familje qĂ« zgjedhin ShqipĂ«rinĂ« pĂ«r shkak tĂ« pĂ«rballueshmĂ«risĂ« sĂ« saj.

Kjo u jep një avantazh shtesë destinacioneve më pak të vizituara, të cilat ofrojnë autenticitet dhe mikpritje tradicionale, pa koston e lartë të turizmit masiv.

 

 

Lënda e parë e shtrenjtë, por sekreti i suksesit të pjatave shqiptare

Edhe pse lënda e parë nga tregu vendas në sektorin e bareve dhe restoranteve është shumë më e shtrenjtë se importi për shkak të mungesës, çmimet e ushqimit në Shqipëri vazhdojnë të mbeten relativisht të përballueshme.

Sipas Enri Jahajt, kryetarit të Shoqatës së Bareve dhe Restoranteve, kjo ndodh për shkak të fuqisë punëtore të lirë dhe bashkëpunimit që mbajnë kostot nën kontroll.

Jurgen Bame nga “Era Restaurant”, shton se oferta e çmimeve tĂ« pĂ«rballueshme Ă«shtĂ« njĂ« nga arsyet kryesore qĂ« tĂ«rheq turistĂ«t, sidomos ata me buxhete mĂ« tĂ« kufizuara, ndĂ«rsa Altin Prenga, pronar dhe shef kuzhine i “Mrizi i Zanave”, thekson se lĂ«ndĂ«t e para nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« tĂ« shtrenjta, ndaj nuk mund tĂ« konsiderohen ushqimet shqiptare si tĂ« lira.

Ai sqaron se konkurrenca dhe përpjekjet për prodhim mbajnë çmimet nën kontroll, por nuk do të donte që ushqimet të ishin më të lira, sepse çmimi duhet të jetë i drejtë dhe i balancuar me cilësinë që ofrohet.

Z. Prenga nënvizon se çmimi i drejtë është ai që i përgjigjet vlerës reale të produktit dhe eksperiencës që klienti merr.

Ai përmend se përdorimi i produkteve vendase është baza e suksesit të restorantit të tij dhe një element kyç për ruajtjen e identitetit të kuzhinës shqiptare.

Produktet lokale ndihmojnë që të ruhet cilësia dhe ndikojnë pozitivisht në ekonominë e biznesit, duke qenë një motiv kryesor për punën e tij.

Altin Prenga thekson se origjina e produkteve vendase është kyçe për cilësinë e ushqimit shqiptar.

Ai shprehet se “lopĂ«t janĂ« gjysmĂ« tĂ« egra, prandaj mishi Ă«shtĂ« mĂ« i fortĂ« dhe mĂ« autentik” dhe pĂ«rmend se “mangĂ«sia e bujqĂ«sisĂ« intensive na ka dhĂ«nĂ« njĂ« rrjet tĂ« shkurtĂ«r mes prodhuesit tĂ« vogĂ«l dhe konsumatorit, qĂ« garanton freskinĂ« e perimeve dhe frutave”.

Sipas tij, “kjo lidhje e drejtpĂ«rdrejtĂ« mes prodhuesve dhe konsumatorĂ«ve Ă«shtĂ« forca jonĂ«, edhe pse nuk jemi tĂ« organizuar mirĂ« dhe nuk kemi luks nĂ« prodhim”.

Z. Prenga thotë se falë produkteve vendase, gastronomia shqiptare ruan një identitet të fortë që tërheq jo vetëm vendasit, por edhe turistët.

“MundĂ«sia pĂ«r tĂ« shijuar njĂ« vakt tĂ« plotĂ«, tĂ« shijshĂ«m dhe me produkte lokale, me njĂ« çmim tĂ« arsyeshĂ«m, Ă«shtĂ« njĂ« nga pikat e forta tĂ« pĂ«rvojĂ«s turistike nĂ« ShqipĂ«ri” – shprehet z. Bame.

 

 

The post Sa kushton një vakt në restorant? Më i liri Durrësi, më i shtrenjti Jugu appeared first on Revista Monitor.

Restorantet më të vlerësuara në Tripadvisor

Bazuar në të dhënat nga platforma Tripadvisor, disa prej restoranteve më të vizituara dhe më të vlerësuara në Shqipëri janë bërë tashmë pika referimi për turistët e huaj dhe vendas që kërkojnë eksperienca autentike kulinare.

Në Tiranë, në krye të listës qëndrojnë Smoke House, Kripe dhe Piper dhe Ujvara Restaurant, secili me një vlerësim maksimal prej 4.9 yjesh, dhe me mbi 1300 komente për dy të parat, çka tregon jo vetëm cilësi të lartë në shërbim dhe gatim, por edhe popullaritet të konsoliduar mes vizitorëve.

Pranë tyre, restorante si Floga, The Crown, dhe Era Blloku, me vlerësime nga 4.7 në 4.8 yje, mbajnë pozita të forta në treg duke ofruar një përzierje të kuzhinës tradicionale me elemente moderne.

NdĂ«rkohĂ«, La Gioia Tirana rezulton me numrin mĂ« tĂ« madh tĂ« komenteve – 1402 – njĂ« tregues i drejtpĂ«rdrejtĂ« i volumit tĂ« vizitorĂ«ve tĂ« huaj.

Në Durrës, ndër më të vlerësuarit renditen Westwood Meathouse (4.9 yje, 701 komente) dhe Uma Food & Drinks (4.8 yje), ndërsa Restorant Mema House dhe Gusto di Mare ruajnë gjithashtu nota të larta për kuzhinën e tyre mesdhetare dhe miksin me ushqimin aziatik.

Vlora ka disa restorante me 4.9 yje si The Yacht Restaurant dhe Paradise Beach, të cilat kanë grumbulluar mbi 400 komente secila.

Restorantet Tre Forchette, Pizzeria Jonçe, dhe El Mar janë gjithashtu ndër zgjedhjet më të komentuara, me fokus të qartë në pjatat me bazë deti dhe produktet e zonës.

NĂ« Berat, Homemade Food Lili Ă«shtĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« vlerĂ«suarit me 4.9 yje dhe mbi 1200 komente – njĂ« sukses i dukshĂ«m pĂ«r njĂ« agroturizĂ«m qĂ« ofron gatime tĂ« thjeshta dhe autentike.

Pas tij vijnë Restaurant Klea, Eni Traditional Food dhe Piçolo Grande Amore, që ndajnë të njëjtin profil tradicional.

Edhe Gjirokastra shquhet pĂ«r oferta cilĂ«sore – Taverna Kardhashi ka mbi 1700 komente dhe 4.7 yje, ndĂ«rsa Restorantet Tradicionale Urat dhe Te Kalaja ruajnĂ« vlerĂ«sime tĂ« larta mbi 4.8.

Në Shkodër, ku kuzhina tradicionale dhe ndjeshmëria ndaj çmimeve po luajnë rol kyç në zgjedhjet e turistëve, renditen disa restorante me vlerësime të larta.

Pasta te Zenga, Bar Restorant Elita dhe Aroma Restaurant kanë nota nga 4.7 deri në 4.8 yje, duke treguar një përqafim të qartë të përzierjes mes recetave italiane dhe shqiptare.

Tradita Geg & Tosk dhe Arti’Zanave, me mbi 500 komente secila, konfirmojnĂ« tendencĂ«n drejt pĂ«rvojave autentike tĂ« shoqĂ«ruara nga ambientet tipike tĂ« qytetit.

NĂ« SarandĂ«, gastronomia mesdhetare Ă«shtĂ« ndĂ«r mĂ« tĂ« kĂ«rkuarat. Fish Restaurant Black Marlin, Sheqer Pikant, dhe The Mussel House Restaurant kanĂ« tĂ« gjitha vlerĂ«sime 4.8 yje dhe komente qĂ« kalojnĂ« shifrĂ«n 600–1400.

Kjo i bën ata ndër destinacionet më të vlerësuara jo vetëm në Jug, por në gjithë Shqipërinë bregdetare.

Po ashtu, Fourth Island, Oda e BabĂ«s, dhe L’arte Della Pizza mbajnĂ« qĂ«ndrueshmĂ«ri tĂ« lartĂ« nĂ« cilĂ«si dhe shĂ«rbim, duke u pĂ«rshtatur si me kĂ«rkesat e turistĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ«, ashtu edhe me ato tĂ« vizitorĂ«ve vendas.

Bazuar në komentet e turistëve të huaj, restorantet më të vlerësuara në Shqipëri po lënë përshtypje të shkëlqyera për cilësinë e ushqimit, ambientin dhe mikpritjen. Denver nga Britania e Madhe shkruan:

“Shkuam aty bazuar nĂ« komentet dhe duhet tĂ« them se i pĂ«rmbushi plotĂ«sisht pritshmĂ«ritĂ«. TĂ« katĂ«rt ne mbetĂ«m shumĂ« tĂ« befasuar nga shĂ«rbimi, ambienti dhe cilĂ«sia e shkĂ«lqyer e ushqimit, me njĂ« kosto shumĂ« tĂ« arsyeshme qĂ« ofronte vlerĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«r paranĂ«â€.

Eduardo Gabriel nga Argjentina thekson: “Restorant i shkĂ«lqyer me shumĂ« opsione pĂ«r tĂ« zgjedhur. Kishte edhe pjata vegjetariane dhe vegane. E vizituam dy herĂ« dhe shĂ«rbimi ishte i jashtĂ«zakonshĂ«m.

Faleminderit shumë kamerierëve për trajtimin e tyre të ngrohtë dhe miqësor.

Provuam lazanja, patĂ«llxhanĂ« tĂ« mbushur, tavĂ« dhe Ă«mbĂ«lsira. Jemi nga Argjentina dhe mundĂ«m tĂ« porosisnim dhe tĂ« bisedonim nĂ« anglisht pa problem”.

Jasmin nga Spanja shkruan:

“Ksamili ka restorante qĂ« janĂ« me fat ose pa fat, por ky ishte njĂ« nivel tjetĂ«r. Menuja kishte çmime tĂ« ndryshme pĂ«r çdo buxhet. Midhjet ishin ndoshta mĂ« tĂ« mirat qĂ« kam ngrĂ«nĂ« ndonjĂ«herĂ« – thjesht tĂ« mrekullueshme.

Pas një darke të tmerrshme natën e mëparshme, kjo përvojë ishte fantastike.

Mendoj se do tĂ« kthehemi çdo natĂ« pĂ«r pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« pushimeve dhe ia vlen plotĂ«sisht. Vera e shtĂ«pisĂ« ishte e mirĂ« dhe me çmim tĂ« arsyeshĂ«m, shumĂ« kĂ«ndshĂ«m nĂ« njĂ« ambient tĂ« qetĂ«.”

NdĂ«rsa Angelike nga Danimarka thotĂ«: “Ishim tre (çift me fĂ«mijĂ«). MorĂ«m pjatĂ«n miks pĂ«r 1000 lekĂ«.

NjĂ« kĂ«naqĂ«si e vĂ«rtetĂ«. Pjata ishte e pĂ«rsosur, plot me shije, vĂ«rtet njĂ« kĂ«naqĂ«si. Edhe koncepti Ă«shtĂ« i shkĂ«lqyer. Faleminderit pĂ«r kĂ«tĂ« vakt tĂ« mrekullueshĂ«m.”

 

The post Restorantet më të vlerësuara në Tripadvisor appeared first on Revista Monitor.

Vështirësohet pleqërimi, rritet me shpejtësi hendeku mes pensionit mesatar dhe pagës mesatare

Rritja e kostove të jetesës vit pas viti nga shtrenjtimi i çmimeve ka gjasa të dëmtojnë më shumë pensionistët, pasi diferenca ndërmjet pensionit mesatar dhe pagës mesatare po rritet shumë shpejt.

Fuqia blerëse për pjesën tjetër të popullatës mbahet disi në kontroll nga rritja e pagave, ndërsa për pensionet mbrojtja është e papërfillshme.

Të dhënat e fundit zyrtare tregojnë një rënie të vazhdueshme të shkallës së zëvendësimit të pensioneve të pleqërisë si në zonat urbanë ashtu edhe për ata ruralë.

Shkalla e zëvendësimit matet si raporti midis pensionit mesatar dhe të ardhurave mesatare.

Në vitin 2020, shkalla e zëvendësimit për pensionet urbane të pleqërisë ishte 37.6%, por kjo ka rënë ndjeshëm në 31.2% në vitin 2024,  një rënie prej 6.4 pikë përqindje në pesë vjet.

Kjo do të thotë se pensionistët në qytete marrin gjithnjë e më pak për të kompensuar të ardhurat që kishin gjatë periudhës aktive të punës.

E njëjta tendencë vërehet edhe në zonat rurale, ku shkalla e zëvendësimit ka rënë nga 35.7% në vitin 2020 në 29.7% në vitin 2024. Në vitin 2023 dhe 2024, për herë të parë, kjo shkallë ra nën nivelin 30%.

Në vitin 2024 paga mesatare mujore bruto shënoi 79,500 lekë me rritje 47% nga viti 2020. Ndërsa pensioni mesatar urban në vitin 2024 ishte 19,609 lekë me rritje 24% nga viti 2020.

Kjo prirje është veçanërisht shqetësuese në kushtet e plakjes së popullsisë dhe uljes së kontributeve në sistemin e sigurimeve shoqërore.

Një shkallë më e ulët zëvendësimi nënkupton që të moshuarit po përballen me sfida të mëdha për të ruajtur standardin e jetesës pas daljes në pension.

Rënia e shkallës së zëvendësimit është një tregues i dobësimit të rolit mbrojtës të sistemit publik të pensioneve.

Në mungesë të reformave të qëndrueshme, pensionet nuk po arrijnë të ruajnë një lidhje të mjaftueshme me të ardhurat reale dhe inflacionin, duke i lënë pensionistët gjithnjë e më të pambrojtur financiarisht.

Rënia e shkallës së zëvendësimit të pensioneve ka pasoja të drejtpërdrejta dhe të ndjeshme mbi cilësinë e jetës së pensionistëve, të cilat prekin aspektet ekonomike, sociale dhe shëndetësore.

Diferenca ndërmjet pagës mesatare dhe pensionit mesatar nuk është thjesht çështje financiare, por një problem social me pasoja të gjera për mirëqenien e të moshuarve dhe kohezionin e shoqërisë.

Ruajtja e një standardi të pranueshëm jetese për pensionistët është treguesi më i qartë i zhvillimit dhe drejtësisë sociale në një vend./ B.Hoxha

 

Burimi: ISSH – Shkalla e zĂ«vendĂ«simit tĂ« pensioneve (tĂ« ardhurave) llogaritet si raport i pensionit mesatar

The post Vështirësohet pleqërimi, rritet me shpejtësi hendeku mes pensionit mesatar dhe pagës mesatare appeared first on Revista Monitor.

Një valë e re entuziazmi nga investitorët e thjeshtë po ndryshon rrënjësisht tregjet financiare

Fajin e kanĂ« aplikacionet dhe investitorĂ«t amatorĂ« (tĂ« quajtur “DORKs”), jo ndihmat direkte financiare, shkruan The Economist

 

Një valë e re tregtie nga investitorët e vegjël po riformëson tregjet financiare. Fajin e kanë teknologjia dhe investitorët e vegjël, jo ndihmat e pandemisë 

InvestitorĂ«t kanĂ« dobĂ«si pĂ«r akronimet. KohĂ«t e fundit, ata kanĂ« pĂ«rqafuar tregtinĂ« TACO (Trump Always Chickens Out – Trump gjithmonĂ« tĂ«rhiqet). MĂ« parĂ« ishin tĂ« dashuruar pas aksioneve FAANG (Facebook, Apple, Amazon, Netflix dhe Google).

Gjatë krizës së borxhit sovran në Europë në vitet 2010, tregtarët u shqetësuan për PIIGS (Portugalia, Italia, Irlanda, Greqia dhe Spanja). Një kujtesë e mirë për akronimet është një aset i vlefshëm për çdo historian financiar.

Por aksionet DORK mund tĂ« jenĂ« mĂ« pak tĂ« njohura. Ato pĂ«rfshijnĂ« Krispy Kreme (DNUT), Opendoor, Rocket Companies dhe Kohl’s.

Këto kompani, një zinxhir dyqanesh me produkte pastiçerie, një agjenci pasurish të paluajtshme, një ofrues kredish hipotekore dhe një shitës tradicional me pakicë, kanë vlera tregu që variojnë nga 650 milionë deri në 31 miliardë dollarë.

Ajo që i lidh këto kompani është mungesa e interesit nga fondet spekulative, të cilat janë pozicionuar fuqishëm kundër tyre.

Nga ana tjetĂ«r, kanĂ« ngjallur interes tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nga investitorĂ«t e vegjĂ«l, tĂ« cilĂ«t po blejnĂ« masivisht aksionet me shpresĂ«n qĂ« ata qĂ« kanĂ« shitur aksionet nĂ« pritje tĂ« rĂ«nies (shitje e shkurtĂ«r), tĂ« detyrohen t’i blejnĂ« sĂ«rish, duke rritur çmimin.

Vetëm gjatë korrikut, çmimi i Opendoor u rrit me mbi 500% përpara se të binte sërish. Ka nisur një tjetër valë spekulative rreth aksioneve që bëhen virale në rrjetet sociale, të quajtura meme stocks.

Kjo reflekton entuziazmin e tepruar që, katër vite më parë, çoi në rritjen galopante të çmimeve të GameStop dhe AMC, një rrjet kinemash. Edhe atëherë, si tani, tregtimet e vrullshme kishin pak lidhje me performancën financiare të kompanive.

Në atë periudhë, aktiviteti spekulativ u justifikua me stimujt financiarë të dhënë gjatë pandemisë nga qeveria dhe normat e ulëta të interesit.

Por sot, ky shpjegim duket më pak bindës. Entuziazmi i sotëm, ndoshta, pasqyron ndryshimet në teknologjinë e investimit të disponueshme për investitorët e vegjël.

Vala spekulative e ditĂ«ve tĂ« sotme shkon pĂ«rtej aksioneve “meme”.

KĂ«rkimi i analistĂ«ve tĂ« Goldman Sachs sugjeron se tregtia spekulative (nĂ« aksione tĂ« lira, kompani pa fitim dhe firma me vlerĂ«simet mĂ« tĂ« larta) ka arritur nivele qĂ« janĂ« parĂ« vetĂ«m dy herĂ« mĂ« parĂ«: gjatĂ« bumit tĂ« fundit qĂ« kulmoi nĂ« vitin 2021 dhe gjatĂ« “flluskĂ«s sĂ« dotcom” nĂ« fund tĂ« viteve ’90.

Edhe pse aktiviteti aktual mbetet mĂ« i ulĂ«t se ato kulme, Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« i lartĂ« se ç’ështĂ« konsideruar mĂ« parĂ« si “normal”.

 

 

Shenjat e tjera tĂ« etheve spekulative janĂ« kudo. Transaksionet me opsione “zero-ditore” – kontrata qĂ« skadojnĂ« nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ« dhe preferohen nga tregtarĂ«t ditorĂ«, janĂ« rritur ndjeshĂ«m nĂ« vitet e fundit.

Sipas Cboe Global Markets, një bursë financiare, një rekord prej 2.1 milionë kontratash, u tregtuan në tremujorin e dytë të vitit 2025, nga 1.4 milionë një vit më parë.

Bursa vlerëson se investitorët e vegjël përbëjnë të paktën gjysmën e kësaj tregtie.

Në vitet 2020 dhe 2021, kombinimi i politikave të lirshme monetare dhe fiskale u cilësua si faktori kryesor që nxiti spekulimin.

Stimujt financiarë të kohës së pandemisë shpërndanë para direkt te tregtarët e rinj, pikërisht në kohën kur të gjithë ishin të detyruar të qëndronin në shtëpi.

Robin Greenwood, Toomas Laarits dhe Jeffrey Wurgler, tre akademikë, e testuan këtë teori në vitin 2023.

Ata zbuluan se ndihmat si në Hong Kong, ashtu edhe në SHBA, shkaktuan një rritje jonormale të çmimit të aksioneve të preferuara nga investitorët e vegjël.

 

Po sot?!

Por kjo nuk mund të jetë arsyeja sot. Ndihmat e fundit janë shpërndarë katër vjet më parë. Ndërkohë, politika monetare është shtrënguar: bilanci i Rezervës Federale është ngushtuar dhe obligacionet dhjetëvjeçare kanë yield mbi 4%.

Sipas studiuesve të Rezervës Federale të San Franciskos, kursimet e amerikanëve nga periudha e pandemisë janë shpenzuar që prej më shumë se një viti.

Megjithatë, edhe pa ndihmën e qeverisë, investitorët e vegjël me etje për spekulim po vazhdojnë të transformojnë tregjet. Sot ata përbëjnë rreth 20% të volumit total të tregtisë në SHBA.

Kjo është më pak se kulmi i vitit 2021 prej 24%, por shumë më lart sesa norma 10-16% e viteve 2010.

Ky ndryshim nuk është nxitur nga stimujt e qeverisë, por nga teknologjia. Aplikacionet për tregtinë e aksioneve u kanë dhënë individëve akses të lehtë në levë financiare dhe një gamë të gjerë titujsh për të zgjedhur.

Nuk Ă«shtĂ« pĂ«r t’u habitur qĂ« çmimi i aksioneve tĂ« Robinhood, njĂ« ndĂ«r ndĂ«rmjetĂ«sit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj dixhitalĂ«, Ă«shtĂ« rritur me 169% kĂ«tĂ« vit. Investimi po tĂ«rheq gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« amerikanĂ« nga shtresa tĂ« ndryshme.

Sipas JPMorgan Chase, gjithnjë e më shumë klientë të bankës po transferojnë para drejt llogarive të investimit. Pjesa e klientëve me të ardhura të larta që kanë vepruar kështu është dyfishuar midis viteve 2015 dhe 2023.

Për klientët me të ardhura të ulëta, kjo pjesë është katërfishuar.

Përtej spekulimit të shtuar, pasojat afatgjata të një tregu më të mbizotëruar nga investitorët e vegjël mbeten të paqarta. Disa investitorë shqetësohen se efekti është tashmë negativ.

Cliff Asness, themelues i fondit kuantik AQR, mendon se ky është ndoshta faktori më i madh në rënien e efikasitetit të tregut.

“Teknologjia, tregtia e projektuar tĂ« duket si lojë nĂ« telefonin tuaj dhe rrjetet sociale nĂ« veçanti mbajnĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« mĂ« tĂ« madhe”, shkroi ai nĂ« vitin 2024.

Prova e vërtetë do të vijë gjatë një krize të ardhshme serioze. Kur S&P 500 ra në fillim të këtij viti me mbi 20%, tregtarët e vegjël përfituan menjëherë nga ulja e çmimeve dhe pasoi një rikuperim i shpejtë.

Por ajo rënie ishte e lehtë krahasuar me standardet historike. Nëse ndodh një tkurrje më e thellë, e shoqëruar me recesion, a do të jenë blerësit e DORK dhe shokët e tyre po aq të guximshëm? Herët a vonë, investitorët do ta zbulojnë.

The post Një valë e re entuziazmi nga investitorët e thjeshtë po ndryshon rrënjësisht tregjet financiare appeared first on Revista Monitor.

❌