Vangjush Furxhi, një zë i përjetshëm i artit shqiptar

Nga Albert Vataj
Kaq shpejt kalon koha. U bënë 24 vite që kur një njeri i mirë dhe një zë unik i artit skenik, u këput, për të mbetur si një shkreptimë drite në eterin e fjalës së veshur me shpirt, dhe shpirtin e personazheve të ngopur me zemrën që rrahu në ato gjokse, që ai solli në jetë për të merituar përjetësinë njëherash me ta.
Ka ikje që nuk shuhen, por mbeten si një rrymë e padukshme që frymon brenda nesh. Ka zëra që heshtin, por heshtja e tyre bëhet jehonë më e fortë se çdo fjalë. Kështu është kujtimi për Vangjush Furxhin, aktorin e dilemave njerëzore, njeriun e skenës që nuk i dha vetëm trup rolit, por shpirtin, syrin, zemrën.
Lindi nĂ« Korçën e tingujve dhe librave, nĂ« qytetin ku fjalĂ«t kanĂ« ngrohtĂ«si dhe muzika ka kujtesĂ«. Prej andej e mori butĂ«sinĂ« dhe fisnikĂ«rinĂ«, por ishte vetĂ« ai qĂ« u bĂ« themeli i njĂ« arti qĂ« nuk e pranoi kompromisin. NĂ« skenĂ«n e Teatrit âAndon Zako Ăajupiâ, Vangjush Furxhi nuk aktronte, ai jetonte. Ădo rol qĂ« ai prekte bĂ«hej mish i tij, çdo fjalĂ« merrte peshĂ« tĂ« re, çdo heshtje ndriçohej prej syrit tĂ« tij qĂ« fliste mĂ« shumĂ« se njĂ« monolog i gjatĂ«.
NĂ« ekran mbeti si njĂ« figurĂ« e rrallĂ«. Arifi i Tetit nĂ« bronx, Peliçeli i Maleve me blerim mbuluar, Besian Vorpsi i TĂ« paftuarit, Latif Bora i Agimeve tĂ« stinĂ«s sĂ« madhe. TĂ« gjithĂ« kĂ«ta ishin vetĂ«m maska tĂ« pĂ«rkohshme mbi njĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« madhe: vetĂ« Vangjushi, qĂ« dinte tâu jepte peshĂ« dilemave tĂ« njeriut tĂ« zakonshĂ«m, dinte ta kthente shikimin nĂ« dritĂ«, buzĂ«qeshjen nĂ« thikĂ«, heshtjen nĂ« thirrje. Syri i tij ishte mĂ« shumĂ« se njĂ« mjet skenik: ishte pasqyrĂ« e jetĂ«s, vend ku vuajtja dhe gĂ«zimi takoheshin si dy rryma qĂ« nuk mund tâi ndaje.
Por ai nuk ishte vetëm aktor. Ishte mësues, krijues, mbrojtës i artit. Në Institutin e Lartë të Arteve, ku themeloi katedrën e regjisurës, ai nuk u dha studentëve vetëm dije teknike, u dha edhe ndjeshmëri, etikë, një kulturë të përjetimit. Më vonë, si drejtues dhe si shërbyes i artit në institucione, nuk e përdori kurrë pushtetin për të shtypur, por për të mbrojtur. Sepse arti për të nuk ishte dekor i kohës, por frymë që i përkiste gjithmonë të ardhmes.
Titulli âArtist i Popullitâ nuk ishte kurorĂ« mbi krye, por barrĂ« mbi supet e tij. Ai nuk e mori si shpĂ«rblim, por si detyrim. Dhe e mbajti me tĂ« njĂ«jtĂ«n thjeshtĂ«si me tĂ« cilĂ«n dilte nĂ« skenĂ«: pa kĂ«rkuar duartrokitje, por duke dhĂ«nĂ« gjithçka.
Dhe sot, nĂ« kĂ«tĂ« 24-vjetor tĂ« ndarjes sĂ« tij nga jeta, nuk e kujtojmĂ« pĂ«r tĂ« vajtuar, por pĂ«r tâi thĂ«nĂ« faleminderit. PĂ«r rolet qĂ« na mĂ«sojnĂ« tĂ« jemi tĂ« vĂ«rtetĂ«. PĂ«r syrin qĂ« foli kur fjala nuk mjaftonte. PĂ«r thjeshtĂ«sinĂ« qĂ« e bĂ«ri madhĂ«shtor.
Në heshtjen e kësaj dite, ndezim një dritë në mendje e në shpirt, dhe e shohim Vangjushin jo si të shkuar, por si një prani të pandashme të kulturës sonë. Sepse arti i tij nuk vdes, ai thjesht shndërrohet në frymëmarrjen tonë kolektive, në kujtesën që nuk shuhet.
MĂ« fal, Vangjush Furxhi, qĂ« nuk njihje djallĂ«zi, qĂ« nuk bĂ«re pazare me shpirtin, qĂ« nuk e shite artin pĂ«r duartrokitje, do tĂ« shkruante Mevlan Shanaj nĂ« librin e tij, âTĂ« fshehta jashtĂ« ekranitâ.
Prandaj, edhe pse hesht, zëri yt jehon. Edhe pse nuk je mes nesh, arti yt frymon. Dhe kjo është pavdekësia.
Dhe kështu, në heshtjen që flet me zërin e artit, Vangjush Furxhi mbetet jo thjesht një kujtim, por një dritë e pashuar që ndriçon çdo skenë, çdo ekran, çdo zemër që di të dëgjojë me shpirt. Ai nuk iku, ai u shndërrua. U bë frymë, u bë sy që na vështron nga përtej, u bë thirrje e heshtur për të qenë të vërtetë në atë që bëjmë. Në çdo rol që mishëroi, në çdo nxënës që frymëzoi, në çdo hap që mbrojti artin, ai la një vulë që koha nuk e fshin dot.
Në 24 vite mungesë fizike, prania e tij është bërë më e plotë: një jehonë që nuk shuhet, një shkrepëtimë që nuk tretet. Dhe ky është privilegji i pakujtdo, por vetëm i atyre që e jetuan artin si sakrificë dhe e lanë trashëgimi si amshim.
Vangjush Furxhi nuk është një emër i së shkuarës. Ai është një frymë e së tashmes dhe një zë i përjetshëm i artit shqiptar. Dhe kështu do të mbetet, derisa të ketë sy që shohin dhe zemra që ndiejnë.
