Nga Gazeta âSIââ Sopranoja e mirĂ«njohur shqiptare, Ermonela Jaho, do tĂ« rikthehet nĂ« skenĂ«n e Teatrit KombĂ«tar tĂ« OperĂ«s, Baletit dhe Ansamblit Popullor mĂ« 17 shtator, ora 20:00, pĂ«r tĂ« dhuruar njĂ« mbrĂ«mje tĂ« paharrueshme pĂ«r publikun shqiptar.
NĂ«n dirigjimin e maestro Fabrizio Maria Carminati, drejtor artistik i Teatro âMassimo Belliniâ nĂ« Katania, Jaho do tĂ« shoqĂ«rohet nga kori dhe orkestra e TKOBAP-sĂ« me dirigjent Dritan Lumshi, nĂ« njĂ« udhĂ«tim tĂ« rrallĂ« muzikor.
Programi pĂ«rfshin kryevepra tĂ« autorĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj si Verdi, Bellini, Donizetti, Puccini e Cilea. Ky koncert, i titulluar âKur ndjenjat marrin zĂ«â, shĂ«non edhe rikthimin e artistes Jaho nĂ« vendlindje, njĂ« vit pas koncertit tĂ« fundit.
Nga Liridon Mulaj- Zhvillimet teknologjike të viteve të fundit kanë ndryshuar perceptimin dhe qasjen e njeriut ndaj shumë ritualeve dhe traditave kolektive , të cilat deri dje konsideroheshin thelbësore. Një ndër to është edhe libri, i cili në njëfarë mënyre ndihet i kërcënuar nga prania e teknologjisë, veçanërisht e internetit dhe e kohës së shumtë që njerëzit humbasin aty.
Libri, i kërcënuar fillimisht nga radioja, më pas nga kinemaja e më vonë nga shpikja e televizionit, ia kishte dalë të rezistonte me sukses këtyre ndryshimeve të mëdha në zhvillimin e njerëzimit. Por, mesa duket, interneti dhe teknologjia po i rrezikojnë seriozisht rolin e tij të pacënueshëm deri më sot.
Rënia drastike e numrit të lexuesve në mbarë botën është tregues i qartë se interneti dhe rrjetet sociale kanë ndikuar ndjeshëm në zbehjen e rolit të librit.
Të pyetur nga GazetaSi.al si pjesë e këtij debati, katër botues shqiptarë : Bujar Hudhri (Onufri), Irena Toci (Toena), Elda Velaj (Mediaprint) dhe Frano Kulli (Botimet Fishta) , kanë qasjet e tyre krejtësisht origjinale mbi efektin e teknologjisë mbi librin: disa më pesimistë, e disa të tjerë më optimistë se libri do të mbijetojë, qoftë edhe si aksesor.
Frano Kulli ( Botimet Fishta)
Frano Kulli, një nga botuesit më të vjetër shqiptarë, shprehet se teknologjia e ka zbehur vërtet interesin për librin, por situata nuk duhet parë dramatike, pasi ajo mund të jetë edhe një ndihmesë për librin.
âTeknologjia sigurisht qĂ« Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« problem pĂ«r librin. Si botues me njĂ« histori tashmĂ« tridhjetĂ«vjeçare, e shoh kĂ«tĂ« rĂ«nie e cila Ă«shtĂ« evidente. Por ne nuk duhet tĂ« synojmĂ«, dhe nuk kemi synuar kurrĂ«, njĂ« lexues masiv , diçka qĂ« Ă«shtĂ« e pakuptimtĂ«. Nuk mund tĂ« jenĂ« tĂ« gjithĂ« lexues. Ne do tĂ« vazhdojmĂ« tĂ« punojmĂ« me librin edhe pse, pĂ«r hir tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ« e vĂ«shtirĂ«â, â thotĂ« Kulli.
Sipas tij, teknologjia ka ndihmuar gjithashtu industrinë e botimit, duke lehtësuar procesin e shtypjes dhe të libërlidhjes.
Në të njëjtën linjë qëndron edhe botuesja Irena Toçi, e cila e sheh thuajse dramatik ndikimin e rrjeteve sociale dhe të internetit në fushën e botimeve.
âRrjetet sociale kanĂ« ndikuar jashtĂ« mase nĂ« rĂ«nien e numrit tĂ« lexuesve dhe ne, si shtĂ«pi botuese, e kemi ndjerĂ« kĂ«tĂ« rĂ«nie. Lexuesit nuk janĂ« mĂ« si mĂ« parĂ« tĂ« interesuar dhe kjo vjen kryesisht nga ndikimi i rrjeteve sociale. Edhe pse pĂ«rpiqemi tĂ« jemi prezentĂ« aty me sugjerime dhe prezantime librash, Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« luftojmĂ« efektin e tyre. MegjithatĂ«, unĂ« jam besimplote se kjo Ă«shtĂ« njĂ« gjendje e pĂ«rkohshme, e cila do tĂ« kalojĂ« dhe njerĂ«zit do tâi rikthehen libritâ, â thotĂ« Toçi.
Irena Toçi ( Toena)
Ndërkaq, Elda Vela nga Mediaprint vë theksin te përshtatja e shtëpive botuese me kohët moderne. Ajo nënvizon se librat mund të komunikohen më shpejt dhe më lehtë përmes rrjeteve sociale.
âRrjetet sociale janĂ« njĂ« ndihmesĂ« pĂ«r ta prezantuar librin mĂ« mirĂ« dhe mĂ« shpejt tek lexuesi. Sigurisht, ne duhet tĂ« pĂ«rshtatemi me kohĂ«t duke gjetur format e duhura. Si shtĂ«pi botuese, ne shpenzojmĂ« shumĂ« nĂ« marketingun e libritâ, â shprehet Vela.
Referuar panaireve tĂ« shumta tĂ« librit qĂ« po mbahen sidomos gjatĂ« vitit tĂ« fundit, Vela theksoi se kĂ«to organizime ndihmojnĂ« shumĂ« librin tĂ« afrohet me lexuesin kudo qĂ« ndodhet. Por sipas saj, nĂ« kĂ«tĂ« âbetejĂ«â duhet tĂ« ketĂ« bashkĂ«punim mes shumĂ« faktorĂ«ve.
âShtĂ«pitĂ« botuese, pa lexues dhe pa faktorĂ« tĂ« tjerĂ«, e kanĂ« tĂ« pamundur ta shpĂ«rndajnĂ« librin. Ne kemi nevojĂ« pĂ«r mĂ«sues tĂ« cilĂ«t lexojnĂ« dhe kanĂ« vullnetin pĂ«r tâua ngjizur dashurinĂ« pĂ«r librin nxĂ«nĂ«sve. Gjithashtu, prindĂ«rit duhet tĂ« lexojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« leximi tĂ« bĂ«het ritual familjar. VetĂ«m kĂ«shtu libri mund tĂ« jetĂ« pjesĂ« e jetĂ«s sonĂ« tĂ« pĂ«rditshmeâ, â pĂ«rfundon Vela pĂ«r GazetaSi.al
Elda Vela ( MediaPrint)
Ndërkohë, Bujar Hudhri, një nga botuesit më të vjetër dhe më seriozë shqiptarë, e sheh situatën me më shumë optimizëm, duke pranuar se libri mund të jetë i vlefshëm edhe thjesht si aksesor.
âKohĂ«t e fundit pashĂ« njĂ« intervistĂ« tĂ« njĂ« vajze qĂ« e cilĂ«soi librin si aksesor. Rrjeti iu kundĂ«rvu me histerizĂ«m, por unĂ« mendoj se edhe kur paraqitet si aksesor, libri ka vlerĂ«n e tij. NjĂ« foto nĂ« plazh me njĂ« libĂ«r, qĂ« e shohin qindra mijĂ«ra njerĂ«z, Ă«shtĂ« diçka e bukur qĂ« mund tĂ« zgjojĂ« dĂ«shirĂ«n pĂ«r lexim. Edhe nĂ«se libri blihet dhe vendoset nĂ« shtĂ«pi thjesht si zbukurim, mjafton tĂ« jetĂ« aty , sepse herĂ«t a vonĂ« dikush do ta hapĂ« dhe do ta lexojĂ«. Prandaj unĂ« e shoh pozitive çdo qasje ndaj libritâ, â thekson Hudhri.
Ai shton se shpesh ekzagjerohet mungesa e lexuesve, ndërkohë që leximi është një akt intim dhe i pamatshëm në statistika.
âShpesh dĂ«gjoj tĂ« thonĂ« se nuk lexohet dhe nuk ka lexues. Libri Ă«shtĂ« njĂ« objekt qĂ« kalon dorĂ« mĂ« dorĂ«, prandaj Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« kemi tĂ« dhĂ«na tĂ« sakta mbi tĂ«. Nga ana tjetĂ«r, askush nuk e bĂ«n problem mungesĂ«n e spektatorĂ«ve nĂ« teatĂ«r, ku karriget bosh shihen qartĂ«. Pse, atĂ«herĂ«, ta anatemojmĂ« vetĂ«m librin? NĂ« ShqipĂ«ri lexohet dhe ka lexues, pavarĂ«sisht gjithçkajeâ, â pĂ«rmbyll Hudhri.
Bujar Hudhri ( Onufri)
Një tjetër problem për botuesit shqiptarë mbetet adaptimi i librave në formën e E-book-ut apo në platforma të tjera leximi online. Sipas tyre, kjo lidhet me faktin se në Shqipëri e drejta e autorit ende nuk zbatohet siç duhet, ndaj mungon besimi për të aplikuar këto forma për shkak të frikës nga pirateria.
MegjithatĂ«, pĂ«rtej gjithĂ« ârrezikutâ qĂ« i kanoset librit nga interneti dhe rrjetet sociale, optimizmi mbetet i pranishĂ«m. Ndoshta ia vlen tĂ« kujtojmĂ« fjalĂ«t e shkrimtarit dhe filozofit Umberto Eco, i cili shkruante: âMos kujtoni se do tĂ« shpĂ«toni nga libratâ â si e vetmja formĂ« qĂ« i mbijeton çdo inovacioni, sado i fuqishĂ«m dhe masiv tĂ« jetĂ«.
Nga Gazeta âSIââ ArkeologĂ« dhe zhytĂ«s kanĂ« rikuperuar njĂ« sasi tĂ« madhe objektesh tĂ« lashta nga njĂ« qytet i fundosur rreth 2.000-vjeçar, pranĂ« brigjeve tĂ« AleksandrisĂ«, nĂ« Egjipt.
Me ndihmën e vinçave, artefaktet u ngritën me kujdes nga uji i cekët i gjirit Abu Qir, nën vëzhgimin e gazetarëve të pranishëm. Ndër gjetjet më të rëndësishme ishin një statujë pa kokë, një sfinks dhe figura e një prifti. Sipas Ministrisë Egjiptiane të Antikiteteve, vendi mund të ketë qenë një zgjerim i qytetit antik të Kanopit.
âKa ende shumĂ« nĂ«n ujĂ«, por ajo qĂ« mund tĂ« nxirret Ă«shtĂ« e kufizuar dhe bĂ«het sipas kritereve shumĂ« tĂ« rrepta,â u shpreh ministri i Turizmit dhe Antikiteteve, Sherif Fathi.
Egjipti, qĂ« prej vitit 2001, Ă«shtĂ« pjesĂ« e KonventĂ«s sĂ« UNESCO-s pĂ«r TrashĂ«giminĂ« Kulturore NĂ«nujore, e cila kufizon nxjerrjen e artefakteve tĂ« fundosura. âPjesa tjetĂ«r do tĂ« mbetet pjesĂ« e trashĂ«gimisĂ« sonĂ« tĂ« fundosur,â shtoi ministri.
Sipas Mohamed Ismail, sekretar i përgjithshëm i Këshillit të Lartë të Antikiteteve, artefaktet i përkasin periudhave të ndryshme, duke nisur nga epoka Ptolemeike që zgjati rreth 300 vjet e deri tek periudha e sundimit romak, që zgjati afërsisht 600 vjet.
Artefaktet e reja i janĂ« nĂ«nshtruar procesit tĂ« restaurimit dhe do tĂ« ekspozohen nĂ« muzeun kombĂ«tar tĂ« AleksandrisĂ«, nĂ« kuadĂ«r tĂ« ekspozitĂ«s âSekretet e Qytetit tĂ« Fundosurâ, e cila u hap tĂ« mĂ«rkurĂ«n dhe prezanton 86 objekte tĂ« rralla qĂ« hedhin dritĂ« mbi jetĂ«n gjatĂ« periudhave ptolemeike dhe romake.
Gazeta âSIâ- MĂ« 9 shkurt tĂ« vitit 1951, Presidiumi i Kuvendit Popullor miratoi dekretin numĂ«r 1222 mbi tatimin e beqarĂ«ve. Ligji prekte meshkujt nga 20 deri nĂ« 50 vjeç, dhe gratĂ« nga 20 deri nĂ« 40 vjeç qĂ« ishin beqarĂ«, tĂ« veja apo tĂ« shkurorĂ«zuara dhe pa fĂ«mijĂ«. PunĂ«torĂ«t dhe nĂ«punĂ«sit tatoheshin me 3 pĂ«rqind mbi tĂ« ardhurat, zejtarĂ«t, tregtarĂ«t dhe profesionistĂ«t me 4 pĂ«rqind mbi tĂ« ardhurat, fshatarĂ«t me 600 lekĂ« nĂ« vit, dhe tĂ« tjerĂ«t me 200 lekĂ« nĂ« vit. Tatimi paguhej mĂ« 1 korrik dhe 1 dhjetor tĂ« çdo viti. Ata shtetas qĂ« kishin tĂ« ardhura dytĂ«sore tĂ« tjera, tatoheshin edhe mbi kĂ«to tĂ« ardhura.
Nga ligji përjashtoheshin ushtarakët dhe nënoficerët, nxënësit dhe studentët, invalidët e luftës dhe të punës, shtresat me të ardhura të pakta ekonomike dhe klerikët që nuk martoheshin. Dekreti u miratua duke pasur parasysh nivelin ekonomik të vendit dhe i mbështetur në eksperiencën sovjetike, siç thotë edhe relacioni i bashkangjitur dekretit.
Ndryshimi me ligjin sovjetik ishte se në Shqipëri ishte aplikuar zbritja bujare e shumës në gjysmë ose më pak se gjysmë se ajo e vendosur në Bashkimin Sovjetik.
Tatimi i beqarëve nuk shfaqet për herë të parë brenda bllokut të lindjes. Ai është zbatuar që në Romën e vitit të parë pas Krishtit e deri në Rumaninë e vitit 1989. Arsyet e vendosjes së kësaj takse ndryshojnë sipas kohës dhe vendit.
Diku ishte mbledhja e të ardhurave në dobi të arkës shtetërore. Diku tjetër taksa vendosej për efekt shtimin e pjellorisë dhe të popullsisë. Ndërkohë, edhe pse shuma që duhet të paguanin beqarët nuk ishte e madhe, ajo krijonte panik moral duke i shtyrë të rinjtë drejt martesës. Gjatë periudhës së fashizmit dhe nazizmit, taksa nuk synonte vetëm shtimin e popullsisë por edhe ruajtjen e pastër të racës.
Nga Gazeta âSIâ- NjĂ« testament qĂ« ka qenĂ« i humbur pĂ«r mĂ« shumĂ« se 150 vjet dhe qĂ« ndodhej nĂ« qendĂ«r tĂ« njĂ« beteje tĂ« ashpĂ«r ligjore nga familja e William Shakespeare mbi pronĂ«sinĂ« e shtĂ«pisĂ« sĂ« fundit tĂ« dramaturgut, Ă«shtĂ« zbuluar nĂ« njĂ« kuti tĂ« paetiketuar nĂ« Arkivin KombĂ«tar.
Dokumenti origjinal i vitit 1642 u hartua nga Thomas Nash, i cili ishte i martuar me mbesën e Shekspirit, Elizabeth Hall. Në të ai ia linte New Place e konsideruar si shtëpia e dytë më e madhe në Stratford-upon-Avon ,kushëririt të tij Edward Nash.
MegjithatĂ«, pas vdekjes sĂ« Thomas-it nĂ« vitin 1647, vajza e Shekspirit, Susanna Hall, dhe mbesa e tij Elizabeth, e veja e Thomas-it, refuzuan ta zbatonin testamentin, duke pretenduar se vetĂ« testamenti i Shekspirit kishte pĂ«rcaktuar qĂ« prona tâu takonte atyre dhe se Thomas nuk kishte tĂ« drejtĂ« ta linte me testament.Si pasojĂ«, Edward paditi Elizabeth-Ă«n nĂ« gjykatĂ«n e kancelarisĂ« pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar pronĂ«n e çmuar.
Testamenti i Nash u rizbulua tani në një kuti dokumentesh të kancelarisë së shekullit XVII dhe më herët, nga Dr. Dan Gosling, specialist i dokumenteve ligjore në Arkivin Kombëtar.
âIshte njĂ« zbulim i jashtĂ«zakonshĂ«m,â tha Gosling, i cili po shfletonte kutitĂ« qĂ« nuk kishin katalog, data apo pĂ«rshkrim.
Dokumenti ishte i njohur në mesin e shekullit XIX pasi ishte parë nga një studiues i Shekspirit kur mbahej në kapelën Rolls. Më pas, gjatë riorganizimit të dokumenteve, përfundoi në kutinë e paetiketuar.
âNuk ishte regjistruar dhe pastaj mbeti aty pĂ«r rreth 150 vjet,â tha Gosling. Shekspiri bleu New Place, njĂ« banesĂ« trekatĂ«she prej druri dhe tulle, pĂ«r 60 ÂŁ nĂ« vitin 1597 dhe jetoi aty deri nĂ« vdekjen e tij mĂ« 1616. Ajo kishte 10 oxhaqe, pesĂ« kulme madhĂ«shtore dhe oborre aq tĂ« mĂ«dha sa tĂ« pĂ«rfshinin dy hambarĂ« dhe njĂ« kopsht.
Thomas Nash e hartoi testamentin ndĂ«rsa jetonte nĂ« New Place me Susanna-n dhe Elizabeth-Ă«n. Edhe pse testamenti i Shekspirit ia kishte lĂ«nĂ« tokĂ«n dhe pronĂ«n vajzĂ«s e mbesĂ«s sĂ« tij, âĂ«shtĂ« e mundur qĂ« Thomas Nash e bĂ«ri kĂ«tĂ« testament me mendimin se do tĂ« mbijetonte si Susanna-n, ashtu edhe Elizabeth-Ă«n,â tha Gosling.
âPor nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ai vdiq nĂ« vitin 1647, shumĂ« i ri. Elizabeth ishte vetĂ«m 39 vjeçe dhe mĂ« pas u rimartua. Susanna vdiq nĂ« vitin 1649.â
Susanna dhe Elizabeth hartuan njĂ« marrĂ«veshje pronĂ«sore pĂ«r tĂ« konfirmuar tĂ« drejtat e tyre. âMĂ« pas Edward Nash e çon Elizabeth-Ă«n nĂ« gjyq. Ai argumenton se testamenti i Thomas Nash ishte vĂ«rtetuar nĂ« gjykatĂ«n e pronĂ«s sĂ« Canterbury-t, dhe se Elizabeth, si vejĂ« dhe ekzekutore, kishte pĂ«r detyrĂ« ta zbatonte dhe tâia jepte New Place Edward Nash-it.â
Elizabeth u paraqit nĂ« gjykatĂ«n e kancelarisĂ« pĂ«r tĂ« shpjeguar se toka dhe prona i ishin dhĂ«nĂ« asaj dhe nĂ«nĂ«s sĂ« saj nga âgjyshi im William Shakespeareâ. Si pjesĂ« e procesit ajo u detyrua tĂ« paraqiste testamentin e Thomas-it, gjĂ« qĂ« bĂ«ri qĂ« dokumenti tĂ« pĂ«rfundonte nĂ« arkivat e kancelarisĂ«, qĂ« tani ruhen nĂ« Arkivin KombĂ«tar.
Rezultati i gjyqit nuk është i qartë, por, sipas Gosling, duket se Edward nuk e fitoi kurrë pronën. Kur Elizabeth vdiq më 1670, pa pasur fëmijë dhe duke i dhënë fund vijës së drejtpërdrejtë të pasardhësve të Shekspirit, ajo në testamentin e saj i dha Edward-it të drejtën për të blerë New Place.
âAjo pĂ«rdor fjalĂ«t âsipas premtimit qĂ« i kisha bĂ«rĂ« mĂ« parĂ«â, gjĂ« qĂ« tregon se ka pasur marrĂ«veshje verbale,â tha Gosling. NĂ« fund nuk ka asnjĂ« dĂ«shmi qĂ« Edward tĂ« ketĂ« qenĂ« pronar i New Place, e cila kaloi tek familja e pasur Clopton pas vdekjes sĂ« Elizabeth dhe u shkatĂ«rrua nĂ« vitin 1702.
âĂshtĂ« njĂ« zbulim me shumĂ« fat,â tha Gosling. âRasti i kancelarisĂ« dihej nga disa studiues tĂ« Shekspirit dhe pĂ«rmendet nĂ« disa histori tĂ« Shekspirit, por gjithmonĂ« duke iu referuar zbulimit tĂ« testamentit nĂ« shekullin XIX.â
Tani dokumenti origjinal është regjistruar, kataloguar dhe i hapur për publikun për herë të parë pas më shumë se një shekulli.
Nga Gazeta âSIâ- OrganizatorĂ«t kanĂ« anuluar njĂ« çmim letrar vjetor tĂ« krijuar pĂ«r tĂ« promovuar shkrimet LGBTQ+, pas njĂ« debati rreth komenteve nga njĂ« prej autorĂ«ve tĂ« nominuar.
John Boyne, i njohur mĂ« sĂ« miri pĂ«r shkrimin e librit âDjali me pizhame me vijaâ, ishte nĂ« listĂ«n e gjatĂ« pĂ«r Ămimin Polari nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij muaji pĂ«r romanin e tij tĂ« fundit âTokĂ«â.
Megjithatë, disa autorë të tjerë të nominuar kërkuan të hiqeshin nga lista e gjatë, duke kundërshtuar një artikull që Boyne shkroi në mbrojtje të qëndrimit të J.K. Rowling mbi çështjet transgjinore dhe të drejtat e grave. Më shumë se 800 figura në industrinë botuese nënshkruan gjithashtu një letër të hapur duke kritikuar nominimin e tij.
NĂ« njĂ« deklaratĂ« tĂ« publikuar pĂ«rpara se çmimi tĂ« hiqej, Boyne tha se âpikĂ«pamjet e tij mbi tĂ« drejtat e transgjinorĂ«ve nuk kanĂ« ndryshuar kurrĂ«â dhe se ai ishte pĂ«rballur me ângacmime tĂ« pafundme si nga tĂ« huajt ashtu edhe nga kolegĂ«t shkrimtarĂ«â.
ĂfarĂ« Ă«shtĂ« Ămimi Polari?
I themeluar nĂ« vitin 2011, Ămimi Polari Ă«shtĂ« i hapur pĂ«r shkrimtarĂ« tĂ« lindur ose me bazĂ« nĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar ose IrlandĂ«, tĂ« cilĂ«t shkruajnĂ« pĂ«r pĂ«rvojat e jetĂ«s LGBTQ+.
Filloi si një çmim i vetëm vjetor për librin më të mirë të parë, i cili njihte veprat debutuese. Në vitin 2019, u prezantua një çmim i dytë për librin e përgjithshëm të vitit.
ĂfarĂ« shkroi John Boyne nĂ« artikullin e tij?
Në një artikull në Irish Independent më 27 korrik, Boyne, i cili është homoseksual, ofroi mbështetjen e tij për autoren e Harry Potter, Rowling, e cila vitet e fundit ka shprehur hapur pikëpamjet e saj në lidhje me tensionin midis të drejtave të transgjinorëve dhe mbrojtjes së hapësirave të grave.
Boyne e pĂ«rshkroi veten si njĂ« âshoku Terfâ qĂ« do tĂ« thotĂ« feministe radikale pĂ«rjashtuese ndaj transgjinorĂ«ve dhe tha se Rowling ishte âsulmuarâ pĂ«r qĂ«ndrimin e saj.
Ai sugjeroi qĂ« gratĂ« qĂ« nuk ishin dakord publikisht me Rowling nĂ« vitet e fundit ishin âçuditĂ«risht bashkĂ«punĂ«tore nĂ« fshirjen e tyreâ dhe i krahasoi ato me gruan e njĂ« komandanti nĂ« regjimin patriarkal nĂ« âPĂ«rralla e ShĂ«rbĂ«toresâ, e cila Ă«shtĂ« âe gatshme ta mbajĂ« nĂ« grackĂ« njĂ« shĂ«rbĂ«tore ndĂ«rsa burri i saj e pĂ«rdhunonâ.
âKritikĂ«t e Rowling pretendojnĂ« se ajo Ă«shtĂ« transfobike, mĂ«kati mĂ« i madh i kohĂ«s sonĂ«, dhe pĂ«rdorin hiperbolĂ«n e zakonshme tĂ« mĂ«rzitshme pĂ«r ta demonizuar atĂ«â, shkroi Boyne.
Ai tha se mbĂ«shtetĂ«sit e saj, megjithatĂ«, u inkurajuan nga âavokimiâ i saj pĂ«r çështje tĂ« tilla si âe drejta e grave pĂ«r hapĂ«sira tĂ« sigurtaâ.
Cilët autorë kundërshtuan përfshirjen e Boyne-it?
Lista e gjatĂ« pĂ«r Ămimin Polari u njoftua mĂ« 1 gusht dhe gjatĂ« ditĂ«ve nĂ« vijim disa autorĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« nominuar u tĂ«rhoqĂ«n nĂ« shenjĂ« proteste ndaj pĂ«rfshirjes sĂ« Boyne-it.
Sacha Coward tha se nuk mund tĂ« âvazhdonte me mirĂ«besimâ tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« kĂ«tĂ« ngjarje, e cila, sipas tij, supozohej tĂ« âfestonte pĂ«rfshirjen, jo pĂ«rjashtimin dhe pĂ«rçarjenâ.
Edhe kandidatja tjetĂ«r, Mae Diansangu, tha se Boyne kishte âpikĂ«pamje tĂ« neveritshmeâ.
NjĂ« tjetĂ«r shkrimtar i listĂ«s sĂ« gjatĂ«, Jason Okundaye, shkroi njĂ« artikull nĂ« Guardian duke i pĂ«rshkruar pikĂ«pamjet e Boyne si âtĂ« neveritshmeâ, duke tĂ«rhequr nominimin e tij sepse ndihej âi mashtruar nĂ« lidhje me parimet qĂ« mbĂ«shtesin organizatĂ«nâ.
Më shumë se 10 autorë të listës së gjatë u tërhoqën, nga një total prej 24.
Personalitetet nĂ« industrinĂ« botuese qĂ« nĂ«nshkruan letrĂ«n e hapur thanĂ« se ishin âthellĂ«sisht tĂ« zhgĂ«njyerâ nga pĂ«rfshirja e Boyne, duke thĂ«nĂ« se komentet e tij ishin âtĂ« papĂ«rshtatshme dhe tĂ« dĂ«mshmeâ dhe âtĂ« papajtueshme me standardet mĂ« themelore tĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« komunitetit LGBTQ+â.
Një nga anëtaret e jurisë së çmimit, Nicola Dinan, e cila fitoi çmimin e Librit të Parë vitin e kaluar, dha gjithashtu dorëheqjen nga juria e këtij viti në shenjë proteste.
Pas dorĂ«heqjes sĂ« Dinan, Ămimi Polari tha se âe kupton dhe e respekton plotĂ«sisht vendimin e sajâ.
MegjithatĂ«, Boyne nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ« mbeti nĂ« listĂ«n e gjatĂ«, me organizatorĂ«t qĂ« vunĂ« nĂ« dukje nĂ« njĂ« deklaratĂ«: âEdhe brenda komunitetit tonĂ«, ne ndonjĂ«herĂ« mund tĂ« mbajmĂ« qĂ«ndrime rrĂ«njĂ«sisht tĂ« ndryshme pĂ«r çështje thelbĂ«sore. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« nga ato raste.â
Aty thuhej se çmimi ishte âi pĂ«rkushtuar ndaj pĂ«rfshirjesâ, duke shtuar se ândĂ«rsa nuk i eliminojmĂ« librat bazuar nĂ« pikĂ«pamjet mĂ« tĂ« gjera tĂ« njĂ« shkrimtari, na vjen keq pĂ«r shqetĂ«simin dhe dhembjen qĂ« kjo ka shkaktuarâ.
MĂ« pas, Boyne lĂ«shoi njĂ« deklaratĂ« ku i qĂ«ndronte besnik pikĂ«pamjeve tĂ« tij dhe falĂ«nderonte Ămimin Polari pĂ«r âqĂ«ndrimin e fortĂ« pĂ«rballĂ« kĂ«rcĂ«nimeve tĂ« jashtĂ«zakonshmeâ.
Ai tha se kishte marrĂ« ânjĂ« sasi tĂ« jashtĂ«zakonshme ngacmimesh dhe kĂ«rcĂ«nimeshâ, tĂ« cilat e kishin shtyrĂ« âafĂ«r skajit tĂ« rrĂ«nimitâ.
Ai gjithashtu i inkurajoi autorĂ«t qĂ« ishin tĂ«rhequr tĂ« ktheheshin nĂ« listĂ«n e gjatĂ«, duke sugjeruar qĂ«, nĂ«se do ta bĂ«nin kĂ«tĂ«, ai do tâu kĂ«rkonte jurisĂ« sĂ« çmimit qĂ« tĂ« mos e zgjidhnin vetĂ« librin e tij pĂ«r tĂ« avancuar nĂ« listĂ«n e ngushtĂ«.
Por të hënën, Polari njoftoi se çmimi i këtij viti nuk do të ndahet.
Polari tha se ishte konsultuar me autorĂ«, gjyqtarĂ«, palĂ« tĂ« interesuara dhe financues, dhe kishte âvendosur ta pezullonte çmimin kĂ«tĂ« vit, ndĂ«rsa rrisim pĂ«rfaqĂ«simin e gjyqtarĂ«ve transgjinorĂ« dhe jo-konformistĂ« gjinorĂ« nĂ« paneleâ dhe ndĂ«rmarrim njĂ« shqyrtim tĂ« qeverisjes dhe menaxhimit.
Ai pĂ«rfundoi duke thĂ«nĂ« se do tĂ« âpĂ«rpiqej tĂ« gjente njĂ« rrugĂ« pĂ«rpara me mirĂ«besimâ.
Nga Gazeta âSIâ- Jonida Prifti, Ledia Xhoga dhe Jehona Kicaj janĂ« tre shkrimtare shqiptare qĂ« jetojnĂ« respektivisht nĂ« Itali, Angli dhe Gjermani. Ajo qĂ« i bashkon, pĂ«rtej talentit tĂ« tyre si shkrimtare, Ă«shtĂ« fakti se tĂ« treja janĂ« nominuar pĂ«r çmimet mĂ« prestigjioze letrare tĂ« vendeve ku jetojnĂ«: âStregaâ nĂ« Itali, âBooker Prizeâ nĂ« Angli dhe âĂmimi Gjerman i Libritâ nĂ« Gjermani.
Edhe pse kombĂ«sia e tyre Ă«shtĂ« shqiptare, letĂ«rsia qĂ« ato shkruajnĂ« shpesh shkon pĂ«rtej kufijve kombĂ«tarĂ«. Si pjesĂ« tashmĂ« e diasporĂ«s shqiptare dhe brezit tĂ« parĂ« tĂ« emigrantĂ«ve pas viteve â90, kĂ«to shkrimtare pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« njĂ« brez tĂ« artĂ« shqiptarĂ«sh qĂ« po bĂ«jnĂ« karrierĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, duke mbartur me vete dramĂ«n, nostalgjinĂ« dhe kujtesĂ«n e vendit prej nga vijnĂ«.
Ismail Kadare: Miti i letërsisë shqiptare ndërkombëtare
LetĂ«rsia shqipe ka pasur gjithmonĂ« njĂ« figurĂ« referuese nĂ« arenĂ«n ndĂ«rkombĂ«tare, Ismail Kadare. QĂ« nĂ« moshĂ«n 26-vjeçare, ai ia doli tĂ« botohej nĂ« FrancĂ«, edhe pse jetonte nĂ« njĂ« ShqipĂ«ri diktatoriale. Talenti i tij i rrallĂ« i dha njohje tĂ« gjerĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, duke qenĂ« pĂ«r 40 vite kandidat i Ămimit Nobel dhe fitues i çmimeve tĂ« njohura si Man Booker Prize, Ămimi Neustadt Amerikan, Princi i Asturias dhe çmimi mĂ« i madh korean i letĂ«rsisĂ«.
Ismail Kadare
Kadareja arriti të trajtonte temat kombëtare shqiptare në mënyrë universale, duke i dhënë miteve dhe traditave shqiptare përmasat që i lejon lexuesi europian dhe botëror të kuptojë dhe admirojë. Ai është shembulli se si një shkrimtar shqiptar mund të jetë i njohur ndërkombëtarisht pa humbur lidhjen me identitetin e tij kombëtar. Por, me shfaqjen në skenën europiane të letërsisë të shqiptareve të reja, duket sikur miti i përfaqësimit nga një i vetëm shkrimtar, po bie. Sigurisht krahasimi mbetet ende i largët, por shenjat janë të mira, dhe kjo i bën mirë gjithmonë letwrsisë shqipe.
Tre shkrimtaret shqiptare në fokus ndërkombëtar
Në dy muajt e fundit, tre shkrimtare shqiptare me banim jashtë vendit janë nominuar për tre nga çmimet më prestigjioze letrare në vendet ku jetojnë.
Jonida Prifti
Jonida Prifti Ă«shtĂ« poete me origjinĂ« nga Berati, e cila tashmĂ« Ă«shtĂ« finaliste e çmimit mĂ« tĂ« madh letrar italian, âStregaâ, me vĂ«llimin e saj me poezi Sorelle di confine. NĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r GazetaSi.al Prifti tregonte se disa prej poezive i shkruante nĂ« shqip, por shumica shkruheshin nĂ« italisht, duke reflektuar dramĂ«n e emigracionit tĂ« pas viteve â90. PoezitĂ« e saj janĂ« njĂ« rrĂ«fim i ndjeshĂ«m mbi humbjen, nostalgjinĂ« dhe pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« gjetur identitetin nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« re.
Ledia Xhoga Ă«shtĂ« nominuar pĂ«r çmimin anglez âBookerâ, me librin e saj â Misinterpretationâ , çmim i cili jepet çdo vit pĂ«r romanin mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« gjuhĂ«n angleze. Edhe nĂ« veprĂ«n e saj, tema e emigracionit Ă«shtĂ« qendrore. Ajo trajton jo vetĂ«m sfidat e largimit nga vendi i lindjes, por edhe ndikimin e kĂ«tij largimi mbi marrĂ«dhĂ«niet njerĂ«zore, rrĂ«njĂ«t dhe pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« gjetur njĂ« vend tĂ« vetin nĂ« njĂ« shoqĂ«ri tĂ« re. Romani i saj pasqyron njĂ« realitet qĂ« mbetet aktual dhe universale pĂ«r brezat e emigrantĂ«ve kudo nĂ« botĂ«.
Ledia Xhoga
Jehona Kicaj, nga Kosova, Ă«shtĂ« nominuar pĂ«r âĂmimin Gjerman tĂ« Librit 2025â me romanin e saj âĂ«â.
Ky roman shqyrton pasojat e luftës së Kosovës, duke u fokusuar në historitë personale të njerëzve që detyrohen të largohen nga vendi i tyre. Vepra e Kicajt trajton dhimbjen, humbjen dhe përpjekjen për të rindërtuar jetën pas traumës së luftës, duke sjellë një pasqyrë të thellë dhe emocionuese mbi përvojën e emigracionit dhe pasojat e saj shoqërore dhe psikologjike. Të treja shkrimtaret, na japin bindjen se letërsia shqipe e diasporës, por gjen tashmë lidhjen e duhur me lexuesin universal duke shkrirë akujt e paragjykimit por dhe të përfaqësimit
âZonjat e vogla tĂ« letĂ«rsisĂ«â
Referuar esesĂ« sĂ« Ismail KadaresĂ«, MĂ«ngjeset nĂ« kafe Rostand, poeteshat dhe shkrimtaret gra tĂ« pas viteve â90 i cilĂ«son si âzonjat e vogla tĂ« letĂ«rsisĂ«â. Me kĂ«tĂ« figurĂ«, Kadare pasqyron forcĂ«n dhe qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e grave shqiptare, tĂ« cilat shpesh janĂ« tĂ« padukshme nĂ« histori dhe letĂ«rsi, por qĂ« luajnĂ« njĂ« rol kyç nĂ« ruajtjen e identitetit dhe kulturĂ«s kombĂ«tare.
Por ndryshe nga poeteshat shqiptare të pas viteve 90 të cilat jetuan dhe shkruan në një tjetër kohë dhe kontekst ndoshta në pamundësinë e njohjes përtej kufinjve, sot shkrimtaret gra , pjesë e diasporës po e shtrojnë me talent dhe siguri rrugën e tyre letrare, duke u evidentuar dhe nominuar për çmimet më prestigjioze të letërsisë në botë.
Jehona Kicaj
35 vite nga rënia e diktaturës, letërsia shqipe nuk është më e vogël as në kuptim vokacioni por as në kuptim universal. Shkrimtaret shqiptare gra që jetojnë në Europë po tregojnë një vitalitet të ri dhe po krijojnë një literaturë që është njëkohësisht shqipe dhe europiane, me tematika që lidhen ngushtë me historinë dhe kulturën e vendit të tyre. Ky brez i ri i shkrimtareve po sfidon kufijtë dhe po përfaqëson fuqinë e diasporës shqiptare në letërsinë botërore.
Nga Gazeta âSIâ- Kryeqyteti austriak, Vjena, do tĂ« jetĂ« mikpritĂ«si i edicionit tĂ« ardhshĂ«m tĂ« âEurovisionitâ, njoftoi webfaqja zyrtare e Festivalit Evropian tĂ« KĂ«ngĂ«s. Transmetuesi ORF dhe rrjeti EBU kanĂ« zgjedhur qytetin pĂ«r konkursin e kĂ«ngĂ«ve mĂ« tĂ« mira europiane qĂ« do tĂ« mbahet nĂ« maj tĂ« vitit 2026.
Vjena do tĂ« presĂ« âEurovisioninâ pĂ«r herĂ« tĂ« tretĂ«, pas viteve 1967 dhe 2015. Finalja e madhe do tĂ« zhvillohet mĂ« 16 maj nĂ« sallĂ«n âWienerâ, ndĂ«rsa gjysmĂ«finalet janĂ« planifikuar mĂ« 12 dhe 14 maj. VetĂ«m Dublini, Londra dhe Luksemburgu kanĂ« organizuar mĂ« shumĂ« edicione tĂ« kĂ«tij festivali.
J.J fitues i Eurovision 2025
Përveç Vjenës, në garë për të organizuar festivalin e uropian ishin edhe qytetet Graz, Innsbruck dhe Oberwart.
Eurosongu  prezanton logon e re
EBU prezantoi njĂ« logo dhe identitet krejt tĂ« ri vizual pĂ«r âEurovision 2026â, pĂ«r tĂ« festuar edicionin e 70-tĂ« tĂ« konkursit. Logoja ruan zemrĂ«n e njohur qĂ« ngjall nostalgji tek fansat, ndĂ«rsa fjalĂ«t âKonkursi i KĂ«ngĂ«sâ janĂ« bĂ«rĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha, duke i dhĂ«nĂ« markĂ«s njĂ« fokus mĂ« tĂ« qartĂ« tek vetĂ« konkursi. Skajet e fontit janĂ« zbutur, duke i dhĂ«nĂ« njĂ« pamje mĂ« moderne.
SĂ« shpejti do tĂ« publikohet edhe fonti i ri i Eurovisionit, âSinging Sansâ, si dhe identiteti vizual i plotĂ« i edicionit tĂ« ardhshĂ«m.
Nga Gazeta âSIâ- Shoqata e Botuesve GjermanĂ« ka shpallur listĂ«n e gjatĂ« tĂ« veprave qĂ« konkurrojnĂ« pĂ«r Ămimin Gjerman tĂ« Librit 2025, njĂ« nga çmimet mĂ« prestigjioze tĂ« letĂ«rsisĂ« gjermanofolĂ«se. Mes 20 autorĂ«ve tĂ« pĂ«rzgjedhur Ă«shtĂ« edhe shkrimtarja me origjinĂ« nga Kosova, Jehona Kicaj, me romanin e saj âĂ«â.
E lindur më 1991 në Kosovë dhe e rritur në Göttingen, Kicaj ka studiuar Letërsi Gjermane Moderne në Hannover. Përvoja e saj si fëmijë i refugjatëve nga Kosova e ka ndikuar thellësisht në krijimtarinë letrare.
Autorja duke shpjeguar brendinĂ« e romanit thekson se titulli i romanit, âĂ«â, vjen nga shkronja e tetĂ« e alfabetit shqip dhe mĂ« e pĂ«rdorura nĂ« gjuhĂ«n shqipe.
â Veçantia e saj Ă«shtĂ« se, kur ndodhet nĂ« fund tĂ« fjalĂ«s, nuk shqiptohet, por megjithatĂ« ndryshon theksin. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« arsye Ă«shtĂ« zgjedhur si metaforĂ« e heshtjes , njĂ« nga pasojat mĂ« tĂ« dhimbshme tĂ« luftĂ«s sĂ« KosovĂ«s
Në shumë familje shqiptare viktimat përmenden pak, sepse dhimbja është e madhe. Edhe në Gjermani, shpesh është harruar se në vitin 1999 ky shtet mori pjesë për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore në një ndërhyrje ushtarake, atë të NATO-s në Kosovë- thotë Kicaj për mediat.
Romani sjell rrëfimin e një vajze të re që përjeton luftën nga diaspora gjermane. Ajo mëson hap pas hapi përmasat e tragjedisë , masakrat, dhunimet, torturat, zhdukjet masive dhe njëkohësisht përjeton diskriminim në shoqërinë gjermane, ku shpesh has në heshtje dhe mosdije.
Jehona Kicaj thekson se libri nuk është historia e saj personale, por historia e shumë shqiptarëve. Ajo është bazuar në biseda, dëshmi, libra, artikuj, intervista dhe ditarë për të shndërruar kujtimet e luftës në letërsi.
âE kam shkruar kĂ«tĂ« roman pĂ«r tĂ« kujtuar vuajtjen e pamasĂ« tĂ« njĂ« populli tĂ« tĂ«rĂ«  me bindjen se vetĂ«m kush e njeh tĂ« kaluarĂ«n, mund ta kuptojĂ« tĂ« tashmen dhe ta ndĂ«rtojĂ« tĂ« ardhmenâ, thotĂ« ajo.
PĂ«rveç Kicajt, nĂ« listĂ« janĂ« edhe emra tĂ« njohur si Gesa Olkusz (Bremerhaven), Peter WaĂ«erzinek (Rostock) dhe Feridun Zaimoglu (Kiel). Ămimi, i cili shoqĂ«rohet me shpĂ«rblim prej 25 mijĂ« eurosh, do tĂ« dorĂ«zohet mĂ« 13 tetor nĂ« kuadĂ«r tĂ« Panairit tĂ« Librit nĂ« Frankfurt. Juria ka pĂ«rzgjedhur 20 romane nga 200 dorĂ«shkrime tĂ« dorĂ«zuara nga shtĂ«pitĂ« botuese, ndĂ«rsa mĂ« 16 shtator do tĂ« shpallet lista e shkurtĂ«r me vetĂ«m gjashtĂ« autorĂ«.
Nga Gazeta âSiâ- NĂ« PrishtinĂ« ka nisur punimet edicioni i 43-tĂ« i Seminarit NdĂ«rkombĂ«tar tĂ« GjuhĂ«s, LetĂ«rsisĂ« dhe KulturĂ«s Shqiptare, i cili do tĂ« zgjasĂ« deri mĂ« 29 gusht dhe ku do tĂ« marrin pjesĂ« rreth 200 studiues nga vende tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«s.
Kryeministri në detyrë, Albin Kurti, e cilësoi seminarin si ngjarjen më jetëgjatë në jetën kulturore të Kosovës, duke theksuar rëndësinë e gjuhës shqipe si themel i kujtesës dhe imagjinatës njerëzore në kohën e zhvillimeve të shpejta teknologjike.
âEntuziazmi ynĂ« pĂ«r gjuhĂ«n shqipe, kulturĂ«n dhe artin duhet vetĂ«m tĂ« rritet, ndĂ«rsa unĂ« si kryeministĂ«r shpreh gatishmĂ«rinĂ« pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur institucionet qĂ« kanĂ« kĂ«tĂ« detyrĂ« fisnike,â tha Kurti.
Rektori i Universitetit tĂ« PrishtinĂ«s, Arben Hajrullahu, nĂ«nvizoi se ky seminar Ă«shtĂ« ângjarja mĂ« jetĂ«gjatĂ«â nĂ« historinĂ« akademike tĂ« universitetit dhe ka pĂ«r qĂ«llim ruajtjen e rrĂ«njĂ«ve tĂ« gjuhĂ«s e kulturĂ«s shqipe, duke shtuar se kĂ«tĂ« vit do tĂ« zhvillohen 34 orĂ« mĂ«simi tĂ« shqipes pĂ«r pjesĂ«marrĂ«sit e huaj.
Gjithashtu Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Kraja, theksoi se seminari është ngjarja kulturore më jetëgjatë në mbarë hapësirën shqiptare që nga viti 1974, ndërsa dekani i Fakultetit të Filologjisë, Abdullah Rexhepi, bëri të ditur se gjatë dy javëve do të mbahen 11 ligjërata, 84 referime dhe 50 kumtesa shkencore.
Aleksandar Rusakov
Ambasadori i ShqipĂ«risĂ« nĂ« KosovĂ«, Petrit Malaj, i pranishĂ«m nĂ« ceremoninĂ« hapĂ«se tha se seminari Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« njĂ« platformĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme ndĂ«rkombĂ«tare pĂ«r studimet albanologjike, duke e cilĂ«suar gjuhĂ«n shqipe si ânjĂ« nga mĂ« tĂ« vjetrat nĂ« EvropĂ«â.
Drejtoresha e seminarit, Lindita Sejdiu, e pĂ«rmbylli hapjen duke e vlerĂ«suar kĂ«tĂ« aktivitet si âkonceptin mĂ« tĂ« fortĂ« tĂ« ndĂ«rkombĂ«tarizimit tĂ« albanologjisĂ« nĂ« botĂ«â.
Disa prej studiuesve dhe shkencëtarëve të gjuhës më në zë do të referojnë mbi tema të letërsisë, gjuhësisë dhe kulturës shqiptare, parë nga këndvështrime të brendshmë por edhe universale, të cilat vinë nëpërmjet kumtesave nga studiues dhe albanologë të huaj.
I themeluar në vitet 70 , ky seminar pati disa vite ndërprerje gjatë viteve të luftës, për tu rikthyer sërish tashmë si një nga organizimet më dinjitoze në shërbim të gjuhës dhe kulturës shqiptare.
Nga Gazeta âSiâ- NĂ« Vuno tĂ« HimarĂ«s, njĂ« nga zonat nga ku nisi dikur eksodi i arbĂ«reshĂ«ve, do tĂ« ngrihet sĂ« shpejti Muzeu i ArbĂ«reshĂ«ve, njĂ« projekt qĂ« synon tĂ« sjellĂ« nĂ« atdhe kujtesĂ«n, gjuhĂ«n dhe shpirtin e njĂ« komuniteti qĂ« ka ruajtur identitetin shqiptar pĂ«r mĂ« shumĂ« se pesĂ« shekuj larg trojeve amtare.
Lajmin e ka bërë të ditur Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit.
Në projekt përfshihet edhe restaurimi i dy kishave simbol në qendrën historike të Vunoit.
âI vendosur simbolikisht nĂ« zemĂ«r tĂ« qendrĂ«s historike tĂ« Vunoit, pranĂ« kishave tĂ« ShĂ«n Spiridhonit dhe ShĂ«n MĂ«hillit, projekti parashikon gjithashtu restaurimin e kĂ«tyre monumenteve tĂ« çmuara, duke e kthyer zonĂ«n nĂ« njĂ« ansambel mozaik tĂ« gjallĂ« ku trashĂ«gimia shpirtĂ«rore ndĂ«rthuret me muzealizimin bashkĂ«kohorâ- shkruan Ministria e KulturĂ«s.
Nga Gazeta âSIââ âDita BotĂ«rore e FotografisĂ«â Ă«shtĂ« caktuar data 19 gusht dhe Ă«shtĂ«Â dita kur qeveria franceze bleu patentĂ«n pĂ«r procesin daguerreotype nĂ« vitin 1839 . Louis Daguerre e zhvilloi kĂ«tĂ« proces revolucionar fotografik, i cili mĂ« pas iu ofrua falas botĂ«s pĂ«rmes patentĂ«s. Â
Ndryshe nga fotografitë moderne, daguerreotypet realizoheshin në pllaka metalike të ngurta. Ishte sistemi i parë i suksesshëm komercial i fotografisë. Për shumë fotografë, kjo ishte pika e kthesës dhe hapi drejt krijimit të shumë llojeve të fotografisë.
Procesi daguerreotype është një proces fotografik që krijon imazhe shumë të detajuara mbi një pllakë bakri të veshur hollë me argjend. Në këtë ditë, pjesëmarrësit inkurajohen të ndajnë një foto të botës së tyre, e cila mund të jetë çfarëdo që fotografi zgjedh.
Portretet ishin një nga faktorët kryesorë për pranimin e hershëm të kamerave. Po si atëherë, ashtu edhe sot, njerëzit e shijonin mundësinë për të pasur fotografi të miqve, të dashurve dhe paraardhësve të tyre. Piktura e portretit ishte e mundur  vetëm për aristokratët dhe të pasurit. Në shekullin e 18-të, u zhvilluan disa alternativa të lira, si silueta, një përfaqësim i konturit të një individi, zakonisht e prerë me dorë nga një artizan në letër të zezë.
Daguerreotipi ofronte një mënyrë ekonomike për të krijuar një portret realist. Ai ishte shumë i ngadaltë dhe kërkonte që të mbaheshin kokat e subjekteve të fiksuara në vend për disa minuta, me një mbajtëse koke, ndërsa subjekti rrinte i palëvizur  në karrige. Megjithatë, shumë studio daguerreotipi u hapën dhe u bënë të zakonshme ndërsa teknologjia përmirësohej, dhe shumë portretistë kaluan në këtë teknologji të re.
âA Ă«shtĂ« fotografia art?â
Artistët dhe kritikët debatuan për shumë dekada nëse fotografia është art. Tre përfundime  kryesore dolën nga ky debat.
SĂ« pari, shumĂ« njerĂ«z besonin se fotografia nuk mund tĂ« ishte art, sepse ajo ishte krijuar nga njĂ« makinĂ« dhe jo nga krijimtaria njerĂ«zore. QĂ« nga fillimi, artistĂ«t ishin tĂ« pĂ«rbuzur ndaj fotografisĂ« dhe e shihnin atĂ« si njĂ« kĂ«rcĂ«nim pĂ«r âartin e vĂ«rtetĂ«.â Edhe nĂ« prezantimet e para tĂ« vitit 1839, piktori klasik Paul Delaroche thuhet shpĂ«rtheu me fjalĂ«t âNga sot, piktura Ă«shtĂ« e vdekur!â Dy dekada mĂ« vonĂ«, poeti Charles Baudelaire shkruante, nĂ« njĂ« rishikim tĂ« Salonit tĂ« vitit 1859:
ââPo tĂ« lejohet qĂ« fotografia tĂ« plotĂ«sojĂ« artin nĂ« disa prej funksioneve tĂ« tij, ajo do ta zĂ«vendĂ«sojĂ« ose do ta korruptojĂ« krejtĂ«sisht, falĂ« budallallĂ«kut tĂ« shumicĂ«s, qĂ« Ă«shtĂ« aleati i saj natyral.â
Gjithsesi arritjet e fotografĂ«ve tĂ« kohĂ«s e bĂ«nĂ« gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« mohimin e kontributeve artistike tĂ« fotografisĂ« e cila  kulmoi me âEkspozitĂ«n e Buffalo-s,â tĂ« organizuar nga Alfred Stieglitz nĂ« GalerinĂ« âAlbright: nĂ« Buffalo, NY, ekspozita e parĂ« fotografike nĂ« njĂ« muze arti amerikan, nĂ« vitin 1910. Fotografia u vulos si njĂ« formĂ« arti.
Nga Gazeta âSIâ- Bolonja çdo verĂ« shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« sallĂ« gjigande kinemaje nĂ«n qiell tĂ« hapur. Piazza Maggiore, sheshi kryesor i qytetit, mirĂ«pret mijĂ«ra spektatorĂ« pĂ«r tĂ« ndjekur filma klasikĂ«, restaurime tĂ« rralla dhe ngjarje unike, nĂ« kuadĂ«r tĂ« festivalit tĂ« famshĂ«m âSotto le stelle del cinemaâ ( NĂ«n yjet e kinemasĂ«)
Eventi zhvillohet këtë vit nga 16 qershori deri më 14 gusht 2025, për gjithsej 56 netë filmash. Programi ndërthuret shpesh me festivalin prestigjioz Il Cinema Ritrovato, duke sjellë jo vetëm filma artistikë e të dashur për publikun, por edhe restaurime të jashtëzakonshme dhe kinekoncerte të shoqëruara nga muzikë live.
NjĂ« nga veçantitĂ« e kĂ«tij festivali Ă«shtĂ« se hyrja Ă«shtĂ« falas pĂ«r tĂ« gjithĂ«. Shfaqjet mbahen nĂ« gjuhĂ«n origjinale, tĂ« shoqĂ«ruara me titra nĂ« italisht dhe anglisht, duke e bĂ«rĂ« pĂ«rvojĂ«n tĂ« aksesueshme pĂ«r vizitorĂ« nga e gjithĂ« bota. Atmosfera shpesh pĂ«rshkruhet si âmagjikeâ, e krahasuar me njĂ« prej kinemave mĂ« tĂ« bukura nĂ« botĂ«.
Edicioni i këtij viti ka thyer çdo rekord me rreth 230 mijë spektatorë që morën pjesë në shfaqje, me një mesatare prej 4 100 spektatorësh çdo mbrëmje, edhe në netët kur shiu nuk mungoi. Ky numër e kthen Piazza Maggiore në një nga sallat më të mëdha e më të gjalla të kinemasë botërore.
Nga Gazeta âSIâ- Romani âFerma e kafshĂ«veâ (âAnimal Farmâ), i botuar nĂ« vitin 1945 nga George Orwell, mbush sot 80 vjet.
Ădo student i historisĂ« ose i politikĂ«s e di se kjo vepĂ«r nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« drejtpĂ«rdrejt me kafshĂ«t. Sigurisht, personazhet kryesore janĂ« derrat dhe kuajt, por siç na shpjegohet, fabula nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« njĂ« alegori pĂ«r Bashkimin Sovjetik dhe mĂ«nyrĂ«n se si idealet e komunizmit u deformuan nĂ«n sundimin e korruptuar tĂ« Josif Stalinit.
VetĂ« Orwell, i pĂ«rfshirĂ« nĂ« brezin e autorĂ«ve britanikĂ« qĂ« flisnin hapur dhe pa drojĂ«, nuk e kishte dĂ«gjuar ende teorinĂ« e Roland Barthes mbi âvdekjen e autoritâ idenĂ« se fjalĂ«t duhet tĂ« flasin vetĂ« dhe qĂ«llimet e autorit nuk kanĂ« rĂ«ndĂ«si. MegjithatĂ«, Orwell e shpjegoi qartĂ« se romani duhej lexuar si njĂ« rrĂ«fim politik.
Po sikur tâi marrim kafshĂ«t mĂ« seriozisht?
Orwell e shkroi kĂ«tĂ« vepĂ«r tĂ« shkurtĂ«r dhe tronditĂ«se nĂ« njĂ« kohĂ« kur konsiderohej shkencĂ«risht e papranueshme qĂ« kafshĂ«t tĂ« kishin mendime ose ndjenja. QĂ« nga viti 1859, kur Ăarls Darvini theksoi lidhjen e ngushtĂ« mes njerĂ«zve dhe specieve tĂ« tjera, kishte njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« reflektuar mbi ngjashmĂ«ritĂ« e thella mes tyre. Por nĂ« kohĂ«n e Orwell, psikologĂ«t e kafshĂ«ve kĂ«mbĂ«ngulnin nĂ« ekzistencĂ«n e njĂ« hendeku tĂ« pakalueshĂ«m midis ânjerĂ«zveâ dhe âkafshĂ«veâ.
Në të vërtetë, shumë kultura në botë kanë tradita të hershme të bashkëjetesës me kafshët, duke i njohur ato si qenie me personalitet dhe inteligjencë. Shoqëritë që jetojnë pranë specieve të tjera, madje edhe kur i gjuajnë, kanë zhvilluar aftësi për të kuptuar sjelljet e tyre në mënyrë të thellë.
NjĂ« projekt akademik nĂ« BritaninĂ« e Madhe, i quajtur âRimendimi i fabulave nĂ« epokĂ«n e krizĂ«s mjedisoreâ, po eksploron pikĂ«risht kĂ«tĂ« marrĂ«dhĂ«nie. Ai synon tĂ« sjellĂ« bashkĂ« studiues, shkrimtarĂ« e artistĂ« pĂ«r tĂ« krijuar pĂ«rfytyrime tĂ« botĂ«ve tĂ« ndryshme tĂ« specieve ,  nga kuajt e deri te sorrat, minjtĂ« apo merimangat , nĂ« mjedise gjithnjĂ« e mĂ« tĂ« pasigurta.
Orwell dhe vuajtja e kafshëve
Në kohën e Orwell bujqësia industriale nuk ishte përhapur në përmasa të mëdha dhe njerëzit kishin ende njohuri të thella për kafshët. Shkrimi i tij i vitit 1936 mbi vrasjen e një elefanti në Birmani dëshmon shqetësimin e tij për vuajtjen e një kafshe reale.
Edhe nĂ« FermĂ«n e KafshĂ«ve, nisja e rrĂ«fimit Ă«shtĂ« pikĂ«risht vuajtja e kafshĂ«ve nĂ«n sundimin e njĂ« fermeri mizor. Derr i moshuar, Plaku Major, i paralajmĂ«ron kafshĂ«t: âSecili prej jush do tĂ« japĂ« jetĂ«n e vet nĂ« punĂ« tĂ« lodhshme e tĂ« kotĂ«.â PavarĂ«sisht mĂ«vonĂ« tradhtisĂ« sĂ« derrit Napoleon, kauza e kafshĂ«ve mbetet e drejtĂ« dhe tirania njerĂ«zore shihet si armiku i tyre i pĂ«rhershĂ«m.
Ăndrrat e kafshĂ«ve
Revolucioni i Orwell-it nis me ëndrrën e Plakut Major, i cili sheh një botë ku njeriu nuk ekziston më dhe kafshët jetojnë të lira. Një ide e tillë, në shekullin XX, konsiderohej absurde: kafshë që ëndërrojnë? Por çdo pronar qeni e di se kafsha e tij sheh ëndrra. Për dekada, shkenca e mohoi këtë realitet.
Në librin How Forests Think (2013), antropologu Eduardo Kohn argumenton se kafshët mendojnë, imagjinojnë dhe projektojnë të ardhmen e tyre,  një aftësi themelore për mbijetesën. Ai përshkruan sesi një majmun duhet të interpretojë tingujt e pyllit për të kuptuar nëse e pret rreziku apo jo. Kështu, bota e kafshëve është po aq e mbushur me kuptim sa edhe ajo e njerëzve.
Në Fermën e Kafshëve, ëndrrat përsëriten gjatë gjithë rrëfimit, por gradualisht zhduken kur fjalët marrin vendin e tyre. Rregullat e shkruara në hambar ndryshohen një nga një, duke justifikuar korrupsionin e derrave. Fjalët manipulojnë kujtesën dhe e deformojnë të kaluarën, duke e lënë botën e kafshëve pa ëndrra dhe pa shpresë.
Në një kohë kur romani nuk gëzonte prestigj, Balzaku iu përkushtua prozës me këmbëngulje, duke e ngritur atë në një art të madh. Pena e tij përshkruan me realizëm të mprehtë pasionet, ambiciet dhe plagët e shoqërisë franceze.
Sharl Bodleri do tĂ« thoshte se âtĂ« gjitha personazhet e tij janĂ« tĂ« pajisur me zjarrin jetĂ«sorâ , njĂ« reflektim i pasionit qĂ« e pĂ«rshkonte edhe vetĂ« autorin.
Edhe pse jeta e tij nuk ishte e lehtĂ«  mes vĂ«shtirĂ«sish ekonomike, dĂ«shtimeve dhe lodhjes sĂ« pafundme  Balzaku mbeti njĂ« krijues i palodhur: romancier, gazetar, botues, kritik, sipĂ«rmarrĂ«s. Ai ndĂ«rtoi me vullnet dhe disiplinĂ« njĂ« âkatedrale librashâ, qĂ« sot mbetet njĂ« nga dĂ«shmitĂ« mĂ« madhĂ«shtore tĂ« letĂ«rsisĂ« botĂ«rore.
Honore De Balzak
Balzaku u shua në Paris, më 18 gusht 1850, por trashëgimia e tij letrare vazhdon të ndriçojë botën e ideve dhe artit. Ai mbetet një dëshmitar i pakrahasueshëm i shpirtit njerëzor dhe një monument i pavdekshëm i letërsisë franceze.
Dhimbja e Hygoit për vdekjen e Honore De Balzak
Ishte mbrĂ«mja e 18 gushtit tĂ« vitit 1850. Viktor Hygo kishte pak kohĂ« qĂ« ishte bĂ«rĂ« mik i Balzakut, tregon Stefan Cvajg, njĂ« mik i mirĂ«, njĂ« mik qĂ« e pĂ«rcolli deri nĂ« pragun e fundit tokĂ«soren e kĂ«tij âshenjtoriâ pa altar. Ishte ai, qĂ« do tĂ« mbetej kontakti i fundit i njĂ« gjeniu. NjĂ« gjeni qĂ« do tĂ« fliste dhe do tĂ« kujtonte pĂ«r njĂ« gjeni tjetĂ«r.
***
I rashë ziles. Hëna doli përmes reve. Rruga ishte e shkretë. Nuk u duk njeri. I rashë ziles për herë të dytë. U hap dera. U duk një shërbyese me një qiri në dorë.
âĂâdĂ«shironi zotĂ«ri?â
Ajo po qante. I tregova se kush isha. MĂ« lanĂ« tĂ« hyja nĂ« sallonin qĂ« ndodhej nĂ« katin e parĂ«, ku mbi konsolĂ«, pĂ«rballĂ« oxhakut Ă«shtĂ« busti i madh prej mermeri i Balzakut, vepĂ«r e David DâAnzherit. NjĂ« qiri po digjej nĂ« tryezĂ«n e shtrenjtĂ« nĂ« mes tĂ« sallonit, kĂ«mbĂ«zat e sĂ« cilĂ«s pĂ«rbĂ«heshin nga gjashtĂ« statueta tĂ« lara nĂ« flori, dhe tĂ« punuara me shijen mĂ« tĂ« hollĂ« qĂ« bĂ«het. Hyri edhe njĂ« grua tjetĂ«r. Edhe ajo po qante.
âAi po mbaron. Zonja Evelin iku nĂ« vendin e saj. MjekĂ«t qĂ« dje i humbĂ«n shpresat. Ai ka njĂ« plagĂ« nĂ« kĂ«mbĂ«n e majtĂ«, iâu bĂ« gangrenĂ«. MjekĂ«t sâdinĂ« çâtĂ« bĂ«jnĂ«. Hidropozia shkakton Ă«njtjen e kĂ«mbĂ«s. Mishi dhe lĂ«kura duken si tĂ« prishura, prandaj Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« bĂ«het injeksion. KĂ«tu e njĂ« muaj tĂ« shkuar zotĂ«ria u pengua nĂ« njĂ« mobilie tĂ« skalitur dhe u dĂ«mtua. QĂ« nĂ« orĂ«n 9 tĂ« mĂ«ngjesit ai nuk po flet mĂ«. E Ă«ma dĂ«rgoi tĂ« thĂ«rriste njĂ« prift. Ai erdhi dhe e mirosi. ZotĂ«ria bĂ«ri njĂ« shenj qĂ« e kuptoi se çândodhi. Pas njĂ« ore ai i dha dorĂ«n zonjĂ«s DĂ« Syrvil, sĂ« motrĂ«s. Ai ka qĂ« nĂ« orĂ«n 11 qĂ« po gulçon. SontĂ« mbaron. NĂ« dĂ«shironi, unĂ« shkoj e thĂ«rras zotin DĂ« Survil. Ai sâka rĂ«nĂ« akoma pĂ«r tĂ« pushuarâ. dhe gruaja doli.
Unë prita disa çaste. Qiriri mezi ndriçonte mobilieritë e salloni dhe tablotë e mrekullueshme të Porbusit dhe të Holbanit që vareshin mureve. Busti i mermertë tundej në gjysmerrësirë si fantazma e një njeriu që po vdes. Një erë kufome mbushte shtëpinë. Hyri zoti Dë Syrvil dhe mi vërtetoi të gjithë ato që më kishte thënë shërbëtorja.
Ne kaluam nëpër korridor, i ngjitëm shkallët e shtruara me sixhade të kuqe dhe të stolisura me statueta, me vazo, me tabllo mureve. Prapë kaluam nëpër një korridor ku pash një derë të hapur. Dëgjova një gulç të fortë ogurzi.
Viktor Hygo
Hyra në dhomën e Balzakut. Shtrati i tij ishte në mes të dhomës. Ishte një shtrat prej druri të kuq me shufërza dhe rripa te koka e te këmbët, mjet për të ngritur të sëmurin. Balzaku dergjej në këtë shtrat dhe kokën e kishte mbështetur mbi një pirg jastëkësh, mbi të cilët kishte vënë edhe jastëkun me damask të kuq të divanit të dhomës. Fytyrën e kishte të mavijosur, thuajse të nxirë, të anuar djathtas, mjekrën të parruar, flokët e thinjur dhe të shkurtër. Sytë e hapur e të ngulët.
NjĂ« infermiere e moshuar dhe njĂ« shĂ«rbĂ«tor qĂ«ndronin nĂ« dy anĂ«t e shtratit. NjĂ« qiri digjej mbi njĂ« tryezĂ« aty pranĂ«, kurse njĂ« tjetĂ«r nĂ« komonĂ« afĂ«r derĂ«s. ShĂ«rbĂ«tori dhe infermierja heshtnin me njĂ«farĂ« frike dhe mbanin vesh gulçin e atij qĂ« po vdiste. NjĂ« erĂ« e padurueshme dilte nga shtrati. Ngrita batanijen dhe kapa dorĂ«n e Balzakut. Ishte e djersitur. E shtrĂ«ngova, ai nuk iâu pĂ«rgjigj kĂ«tij gjesti⊠Infermierja mĂ« tha: âNdaj tĂ« gdhirĂ« ai mbaronâ Zbrita poshtĂ« dhe mora me vete kujtimin e asaj fytyre tĂ« zbehtĂ«. Kur po kaloja pĂ«rmes sallonit, pashĂ« sĂ«rish atĂ« bustin e palĂ«vizshĂ«m dhe tĂ« ftohtĂ«, krenar, tĂ« rrezatuar nga ajo dritĂ« e vagĂ«lluar dhe bĂ«ra padashur njĂ« krahasim midis vdekjes dhe pavdekĂ«sisĂ«.
Ishte fundi, momentet e shterrimit tĂ« frymĂ«s sĂ« njĂ« gjeniu, i njĂ« njeriu tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m. Pak orĂ« mĂ« vonĂ« ai u dorĂ«zua. Vdekja qe aq e mĂ«shirshme sa tĂ« mos e linte mĂ« nĂ« atĂ« gjendje, tĂ« vuante ende nĂ« atĂ« tmerr. Kishte vdekur Honore de Balzakâ
Ndërsa në varrimin e gjeniut, Hygoi mes të tjerash do të shprehej në fjalimin e lamtumirës:
âZotĂ«rinj,
Njeriu që zbriti në këtë varr ishte një nga ata për të cilët, dhimbja publike mban kortezh. Në kohërat në të cilat ndodhemi, të gjitha trillimet janë zhdukur. Tani, sytë janë fiksuar jo më mbi kokat që mbretërojnë, por mbi ato që mendojnë dhe i gjithë vendi dridhet kur njëra prej këtyre kokave zhduket. Sot, zija popullore është vdekja e njeriut të talentuar; zija kombëtare është vdekja e njeriut gjenial.
ZotĂ«rinj, emri i Balzakut do tĂ« pĂ«rzihet me gjurmĂ«n e ndritshme, qĂ« epoka jonĂ« do tĂ« lĂ«rĂ« nĂ« tĂ« ardhmenâ
Gazeta âSIâ-ââŠTĂ« dashur dhe tĂ« respektuar miq, tĂ« gjithĂ« tĂ« gĂ«zuar dhe mirĂ« se na keni ardhur! Ne jemi jashtĂ«zakonisht tĂ« nderuar nga pjesĂ«marrja juaj, ndaj nĂ« shenjĂ« dashurie dhe respekti dua tĂ« ngre njĂ« dolli me disa shĂ«ndete: shĂ«ndetin e parĂ«, nĂ« krye tĂ« herĂ«s, e kam pĂ«r çiftin e tĂ« sapomartuarve, pĂ«r sebepçinjtĂ«â; âdua tĂ« ngre njĂ« shĂ«ndet tĂ« dytĂ« pĂ«r krushqit qĂ« sollĂ«n nusenââŠ
Vetëm para pak ditësh, Dollia u shpall si vlerë kombëtare e trashëgimisë. Ky ritual si një nga elementët më të rëndësishme të traditës sonë, ka qënë dhe mbetet një nga kulmet e sëndërtimit të asaj çka mund të thuhet skaletë e gëzimeve familjare shqiptare.
Ky ritual kaq popullor në shtëpitë e shqiptarëve, shpesh është tejkaluar edhe nga vëmendja e studiuesve apo kulturologëve të cilët janë marrë gjërësisht me traditat shqiptare, duke mbetur disi në hije.
Kjo ka qënë dhe spuntoja e cila e ka shtyrë profesor Sherif Bundon, të shkruajë një monografi studimore mbi rolin e dollisë në jetën shoqërore shqiptare.
NĂ« lbrin e tij âDollia shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjesâ Bundo paraqet me qartĂ«si elemĂ«ntĂ«t e dollisĂ«, qĂ« nga rregullat dhe nderimet qĂ« kryhen nĂ«pĂ«rmjet saj e deri te hierarkia dhe roli insitucionalizues.
Rregulli i dollisë
Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.
Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.
Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, tâu bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre. Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka tĂ« kultivuar nĂ« gjenezĂ«n e saj, e ka çështje tĂ« gjenit dhe tĂ« vazhdimĂ«sisĂ«, e ka brumin e filozofisĂ« sĂ« ekzistencĂ«sâ
Hierarkia e vlerave dhe përgjegjësive në sofër
Vetë familja shqiptare ka qenë dhe mbështetet te dashuria, te mirëkuptimi, te barazia dhe te hierarkia e vlerave dhe e përgjegjësive.
Ka një kryefamiljar, të cilin e respektojnë të gjithë, që luan rolin e timonierit dhe të përgjegjësit kryesor të familjes. Të paktën kështu ka funksionuar familja tradicionale shqiptare.
Etimologjikisht, termi kryefamiljar shpjegohet me pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« qĂ« ka njĂ« njeri pĂ«r personat qĂ« ka nĂ« ngarkim dhe detyrohet tĂ« kujdeset pĂ«r ta (kuptohet, familja moderne ka âkushtetutĂ« moderneâ).
Por, ka me radhë edhe pjesëtarë të tjerë të familjes, të barabartë në të drejta, por me mosha të ndryshme, me gjini të ndryshme, me status civil të ndryshëm, me status arsimor dhe kulturor të ndryshëm, me status pasuror të ndryshëm.
Njerëzit janë të ndryshëm sepse lindin të tillë. Po kështu, brenda familjes jo të gjithë kanë talente të njëjta, janë njëlloj oratorë, janë njëlloj socialë apo njëlloj të ndjeshëm.
Ndërkohë që jeta, ndër vite dhe shekuj, ka diferencuar natyrshëm edhe personat me prirje, me talent, me aftësi fizike dhe trimërore të ndryshme apo me aftësi të mira dhe qëndrueshmëri të lartë rezistence, pse jo edhe ndaj alkoolit. Nga pala e të ftuarve, e miqve, ka gjithashtu një hierarki të nënkuptuar.
Monografia â Dollia Shqiptareâ botim i MediaPrint
Ka një renditje, një prioritet vlerash, një protokoll të heshtur, jo zyrtar, të gjithëpranuar, ka një diferencim të individëve që përfaqësojnë palën e të ftuarve.
Kur bĂ«het fjala pĂ«r dasmĂ«n, pala e tĂ« ftuarve janĂ« krushqit qĂ« vijnĂ« tĂ« marrin nusen. Po tâi referohemi traditĂ«s, krushqit pĂ«rbĂ«nin njĂ« kompozim shumĂ« mirĂ« tĂ« menduar dhe tĂ« harmonizuar individĂ«sh, tĂ« cilĂ«t kishin njĂ« mision tĂ« caktuar dhe vetĂ«m nĂ«se do tĂ« kombinoheshin shumĂ« mirĂ« cilĂ«sitĂ« dhe karakteristikat individuale tĂ« tyre nĂ« gjithĂ« grupin dhe ai tĂ« funksiononte si njĂ« ekip, si njĂ« bashkim kompakt dhe unik, misioni pĂ«rmbushej me sukses dhe me dinjitet.
Gjeografia e dollisë
âPĂ«r kĂ«to arsye, institucioni i dollisĂ« ka funksionuar mĂ« mirĂ« nĂ« ish-PrincipatĂ«n e Muzakajve, nĂ« periudhĂ«n mesjetare tĂ« Bizantit, tĂ« viteve 1280-1444 (qarqet e sotme Berat, GjirokastĂ«r, VlorĂ« dhe Korçë) apo nĂ« trojet e sotme tĂ« krahinave si: Skrapari, DĂ«shnica (KĂ«lcyrĂ«), Tomorrica, Turbohova dhe Potomi (rrethi i Skraparit); Cerja (PĂ«rmet); DangĂ«llia-FrashĂ«ri (PĂ«rmet); zona e MalĂ«shovĂ«s (KĂ«lcyrĂ«), Zheperit dhe Ăajupit apo LunxhĂ«risĂ« (GjirokastĂ«r) si dhe Opari, Kolonja, Leskoviku, Gramshi, Mbrakulla dhe Shpiragu (rrethi i Beratit); Mallakastra, LabĂ«ria, Bregu (i detit) si dhe Librazhdi e Pogradeci (Mokra, Gora) etj.
Sigurisht, elemente të dollisë hasen edhe në zona të tjera periferike të këtyre krahinave, por ato kanë qenë të pjesshme, sporadike, jorigoroze dhe në to dollia nuk ka funksionuar si institucion i mirëfilltë rregullator.
Në ngjarje të nivelit të lartë të mikpritjes, si dasmat, apo ceremonitë me pjesëmarrje në numër të madh të të ftuarve, dollia është përhapur si ritual që përdoret tashmë si traditë e mirë në të gjitha hapësirat shqiptare.
Dollia Ă«shtĂ« pjesĂ« e asaj etnokulture, e cila ka si tipar dallues unitetin kombĂ«tar, tĂ« shprehur pĂ«rmes diversitetit krahinor dhe lokal, tĂ« ngulitura kaq fort dhe tĂ« materializuara kaq mirĂ« nĂ« ndĂ«rgjegjen e brezave, saqĂ« krijojnĂ« njĂ« atmosferĂ« dhe emocion tĂ« paimagjinueshĂ«m pĂ«r cilindo qĂ« nuk e njeh dhe nuk e ka provuar atĂ«â
Sherif Bundo
Pushteti i dollisë: rotacioni dhe përkohshmëria
Si fillon apo çelet biseda në një sofër/tavolinë ku konsumohet ushqim dhe alkool? Paraprakisht shtrohet sofra, ulen të pranishmit sipas hierarkisë, vendosen mbi sofër pjatat me mezetë, shërbehen gotat e rakisë për secilin, gjendet vendi i përshtatshëm për sakun dhe gjithçka është gati.
Në fillim e merr fjalën kryefamiljari, apo personi që është ulur në krye të palës pritëse, Kryezoti. Ai prezanton shkurt të pranishmit, një për një, sipas hierarkisë dhe vendit ku janë ulur, apo ku ndodhen, duke përmendur me dy fjalë lidhjet e gjakut, karakteristikat, punën që bën, funksionin që mban, vendin ku banon, statusin i martuar apo jo, numrin e fëmijëve, vlerat dhe meritat e çdonjërit.
Kur e mbaron këtë prezantim fton Kryemikun të bëjë të njëjtën gjë. Palët duhet të njihen mirë me njëra-tjetrën. Të pranishmit duhet të njohin këdo që është ulur në tavolinë.
Në sofër/tavolinë nuk mund të ketë dhe nuk ka një person të ulur për të cilin nuk kemi asnjë lloj informacioni apo njohjeje. Kjo nuk mund të ndodhë.
Pastaj, pasi mbaron ky prezantim, ku të gjithë të pranishmit familjarizohen me mjedisin dhe mësojnë edhe hierarkinë e secilës palë, përsëri kryefamiljari i palës pritëse, Kryezoti, me një gotë të vogël të mbushur zakonisht me raki, u uron miqve mirëseardhjen, shpreh kënaqësinë që ata janë të ftuarit e nderit, uron për shëndetin e mirë të tyre dhe të familjarëve apo të afërmve të tyre dhe i fton të ndihen mirë, të sigurt, të qetë dhe të festojnë sikur të ishin në shtëpinë e tyre.
Në njëfarë mënyre, psikologjikisht kjo shërben për të shkrirë akujt që krijohen nga mosnjohja, nga distanca, nga takimi për herë të parë dhe nga prezenca e shumë personave.
Ka një hezitim të natyrshëm në çdo takim të ri. Pas një pauze të vogël, 4-5 minuta, fjala kalon në palën tjetër dhe me një gotë raki, Kryemiku përshëndet dhe uron palën pritëse, të zotët e shtëpisë, për pritjen e ngrohtë dhe u uron që jeta e tyre të pasojë vetëm me të mira dhe gëzime
Dollia, jo e pranueshme per të gjithë
 âKa njerĂ«z qĂ« dollinĂ« e pĂ«rfytyrojnĂ« nĂ« formĂ«n dhe versionin e saj mĂ« tĂ« deformuar dhe mĂ« tĂ« pasaktĂ«, sepse nuk kanĂ« pasur rastin tĂ« ndjekin njĂ« ceremoni tĂ« kompletuar nĂ« tĂ« gjithĂ« elementet e saj, ku dollia tĂ« funksionojĂ« si mekanizĂ«m i plotĂ«, si mekanizmat e sahateve zvicerane. Ka edhe njĂ« kategori tjetĂ«r tĂ« tipave njerĂ«zorĂ«, qĂ« nuk e pĂ«lqejnĂ« dollinĂ«. JanĂ« tipat introvertĂ«, qĂ« nuk u pĂ«lqen tĂ« dalin nĂ« skenĂ«, nuk u pĂ«lqen tĂ« evidentohen, nuk kanĂ« dĂ«shirĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« protagonistin, pĂ«lqejnĂ« tĂ« qĂ«ndruarit mbrapa perdes, tĂ« heshtur, edhe pse mund tĂ« jenĂ« shumĂ« tĂ« aftĂ« dhe tĂ« saktĂ«. Sigurisht, mund tĂ« mos kenĂ« munguar rastet kur nĂ« sofra Ă«shtĂ« abuzuar me konsumin e alkoolit. Por, pikĂ«risht abuzimi me kĂ«tĂ« tĂ« fundit ka ardhur prej mosnjohjes apo mosrespektimit tĂ« rregullave tĂ« dollisĂ«â.
Institucion i respektit dhe mikpritjes
Rregulli i dollisë në sofër është një institucion që garanton dhe institucionalizon vendin e nderit dhe të respektit për mikun në shtëpi, për vizitorin apo për të ftuarit në përgjithësi.
Në çdo sofër/tavolinë, në çdo gosti, në çdo dasmë, në çdo dialog, ka gjithnjë dy palë: pala pritëse dhe pala e ftuar.
Sipas traditĂ«s, pala pritĂ«se bĂ«n maksimumin e mundshĂ«m qĂ« tĂ« ftuarve, apo miqve, tâu bĂ«hen tĂ« gjitha nderimet dhe ata tĂ« ndihen sikur janĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre.
Respektin dhe nderimin maksimal ndaj mikut, tradita shqiptare e ka të kultivuar në gjenezën e saj, e ka çështje të gjenit dhe të vazhdimësisë, e ka brumin e filozofisë së ekzistencës
âMarrĂ« me shkurtime nga studimi monografik â Dollia Shqiptare, Institucioni shpirtĂ«ror i mikpritjesâ i prof. Sherif Bundo. Botim i shtĂ«pisĂ« botuese âMediaPrintâ
âSherif Bundo Ă«shtĂ« Profesori i Financave nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, Profesor i Ftuar i Financave dhe Kontabilitetit Financiar nĂ« Universitetin e Poitiers (Puatje), FrancĂ«. U diplomua pĂ«r FinancĂ« dhe Kontabilitet nĂ« Universitetin e TiranĂ«s, nĂ« vitin 1980.Ai Ă«shtĂ« drejtues i projekteve evropiane Erasmus Plus. Lektor nĂ« Universitetin Publik tĂ« PrishtinĂ«s, nĂ« Universitetin e ShkodrĂ«s, nĂ« Universitetin e VlorĂ«s dhe nĂ« atĂ« tĂ« Korçës.
Nga Gazeta âSIâ- KolĂ« Idromeno lindi si sot 165 vjet mĂ« parĂ«, me 15 gusht 1860. Ai Ă«shtĂ« njĂ« nga figurat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« historisĂ« sĂ« artit shqiptar dhe konsiderohet themeluesi i pikturĂ«s realiste nĂ« ShqipĂ«ri. Idromeno ishte njĂ« artist poliedrik: piktor, arkitekt, urbanist, fotograf, skenograf, siparist, muzikant e kompozitor. Lindi nĂ« ShkodĂ«r nga njĂ« familje me origjinĂ« çame nga Parga, e cila ishte vendosur atje pas njĂ« periudhe nĂ« Korfuz. NĂ« moshĂ« tĂ« vogĂ«l, u ndikua nga puna e tĂ« atit si projektues dhe nga mjedisi kulturor i qytetit. MĂ«simet e para nĂ« art i mori nĂ« studion e fotografit tĂ« njohur PjetĂ«r Marubi, duke hyrĂ« herĂ«t nĂ« kontakt me fotografinĂ«, mediumin mĂ« tĂ« ri tĂ« kohĂ«s.
NĂ« moshĂ«n 15â16 vjeçare (1875) shkoi nĂ« Venecia ku studioi njĂ« periudhĂ« tĂ« shkurtĂ«r nĂ« AkademinĂ« e Arteve tĂ« Bukura dhe nĂ« studion e njĂ« artisti vendas, duke u njohur me traditĂ«n e rilindĂ«sve italianĂ«. Pas kthimit nĂ« ShkodĂ«r (1878), Idromeno filloi tĂ« punonte nĂ« disa fusha njĂ«herĂ«sh: pikturĂ«, fotografi, arkitekturĂ« e urbanistikĂ«.
NĂ« fushĂ«n e projektimit, ai dha njĂ« kontribut tĂ« madh nĂ« modernizimin e ShkodrĂ«s, duke ndĂ«rtuar dhe projektuar ndĂ«rtesa tĂ« rĂ«ndĂ«sishme si âKafja e Madheâ, âPjacaâ, Xhamia e re e ParrucĂ«s, shtĂ«pi banimi, rrugĂ« dhe hapĂ«sira publike. Stili i tij arkitektonik solli elementĂ« perĂ«ndimorĂ« qĂ« kontrastonin me ndikimet orientale tĂ« shekujve tĂ« kaluar, duke i dhĂ«nĂ« qytetit njĂ« pamje europiane qĂ« tĂ« huajt e vĂ«renin menjĂ«herĂ«.
Në fushën e fotografisë, ai krijoi një fond të pasur prej mbi 1,300 negativësh në xham, ku dokumentoi jetën e Shkodrës dhe portrete të shumta. Puna e tij fotografike tregonte jo vetëm aftësi teknike, por edhe një sy të mprehtë artistik. Në vitin 1919, Idromeno u bë i pari që solli shfaqjet kinematografike në Shqipëri, duke e zgjeruar ndikimin e tij edhe në këtë art të ri.
Si piktor, Idromeno Ă«shtĂ« autor i veprave tĂ« shumta qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« kulmin e realizmit shqiptar. NĂ« vitin 1883, ai realizoi âMotra Toneâ, njĂ« portret i motrĂ«s sĂ« tij qĂ« konsiderohet âMonalizaâ e artit shqiptar dhe e para pikturĂ« madhore realiste e vendit. GjatĂ« karrierĂ«s, ai krijoi edhe vepra tĂ« tilla si âDasma shkodraneâ (1924), âDy rrugĂ«tâ, âBardhajâ, âLugu i kaçakĂ«veâ, âZezaku i Beldijesâ (1924â1937), âAutoportretiâ, âPortreti i njĂ« fshatariâ dhe âPlaku i PostribĂ«sâ, duke trajtuar tema qĂ« varionin nga portreti intim, peizazhi, skena tĂ« jetĂ«s qytetare e rurale, deri te subjektet historike dhe patriotike si â12 luftĂ«tarĂ«t e PargĂ«s nĂ« lundĂ«râ.
Stili i Idromenos ndërthurte realizmin me elementë impresionistë, duke përdorur penelata të lira, harmoni koloristike dhe ndjeshmëri të madhe ndaj dritës e hijes. Portretet e tij dallohen për natyrshmëri, butësi dhe spontanitet, larg pozimeve të sforcuara. Ai dinte të përqendronte dritën në figurë dhe të krijonte kalime delikate nga drita në hije, duke i dhënë portretit jetë dhe karakter.
Idromeno ishte gjithashtu njĂ« figurĂ« e angazhuar patriotike. NĂ« vitin 1878 u bashkua me Lidhjen e Prizrenit pĂ«r tĂ« kundĂ«rshtuar copĂ«timin e ShqipĂ«risĂ« dhe dhĂ«nien e ĂamĂ«risĂ« GreqisĂ«. Kontributi i tij nĂ« Rilindjen KombĂ«tare nuk kufizohej vetĂ«m nĂ« art, por shtrihej edhe nĂ« mbĂ«shtetjen e çështjes kombĂ«tare. Vepra e tij artistike u prezantua nĂ« ekspozita tĂ« rĂ«ndĂ«sishme brenda dhe jashtĂ« vendit: Budapest (1898), RomĂ« (1925, 1936), Bari (1931), Nju Jork (1939) dhe nĂ« ekspozitĂ«n e parĂ« kombĂ«tare nĂ« TiranĂ« (1931).
Kafja e madhe në Shkodër, projektuar nga Kolë Idromeno
KolĂ« Idromeno mbetet njĂ« nga artistĂ«t mĂ« kompleks dhe tĂ« plotĂ«, nĂ« historinĂ« e artit shqiptar, duke kontribuar nĂ« pikturĂ«, arkitekturĂ«, urbanistikĂ«, fotografi dhe muzikĂ«. TrashĂ«gimia e tij artistike dhe qytetare Ă«shtĂ« e dukshme edhe sot nĂ« ShkodĂ«r, ndĂ«rsa veprat e tij tĂ« famshme si âMotra Toneâ, âDasma shkodraneâ, âDy rrugĂ«tâ, âShkrepi i Ulqinitâ dhe âPlaku i PostribĂ«sâ janĂ« âgurĂ« tĂ« çmuarâ tĂ« pikturĂ«s shqiptare tĂ« traditĂ«s. Ai la pas njĂ« stil unik qĂ« kombinoi realizmin humanist me lirshmĂ«rinĂ« impresioniste, duke u bĂ«rĂ« njĂ« figurĂ« e pavdekshme e kulturĂ«s shqiptare.
Nga Gazeta âSIâ- 15 gushti Ă«shtĂ« njĂ« nga datat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kalendarit kishtar, e kremtuar nga besimtarĂ«t e krishterĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n. E njohur si âFjetja e HyjlindĂ«sesâ nĂ« traditĂ«n ortodokse dhe âNgjitja e ZojĂ«s nĂ« Qiellâ nĂ« traditĂ«n katolike, kjo festĂ« bashkon pĂ«rplotĂ«simin shpirtĂ«ror me gĂ«zimin e shpresĂ«s pĂ«r jetĂ«n e pĂ«rjetshme.
Sipas besimit ortodoks, mĂ« 15 gusht pĂ«rkujtohet çasti kur NĂ«na e Krishtit, e njohur si HyjlindĂ«sja Mari, u nda nga jeta tokĂ«sore dhe u bashkua me Birin e saj nĂ« mbretĂ«rinĂ« qiellore. Festa paraprihet nga dy javĂ« agjĂ«rimi, si pĂ«rgatitje shpirtĂ«rore pĂ«r kĂ«tĂ« ditĂ« tĂ« shenjtĂ«. Kjo ngjarje, qĂ« shpesh quhet edhe âMarrjaâ, pĂ«rkujton vdekjen, ngjalljen dhe lavdĂ«rimin e VirgjĂ«rĂ«s Mari, duke shpallur se ajo âu morâ nga PerĂ«ndia nĂ« pĂ«rmbushjen e ekzistencĂ«s sĂ« saj trupore dhe shpirtĂ«rore.
Në Shqipëri, Kisha Orthodhokse Autoqefale ka përcaktuar kalendarin e shërbesave dhe pelegrinazheve në të gjitha kishat dhe manastiret e kushtuara Fjetjes së Hyjlindëses. Ikonografia e saj është e pranishme në afresket e shumta të kishave anembanë vendit, duke qëndruar krah skenave të tjera biblike si Lindja e Virgjërës dhe Hyrja e saj në Tempull.
Ngjitja e Zojës në Qiell në traditën katolike
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, besimtarĂ«t katolikĂ« kremtojnĂ« Ngjitjen e ZojĂ«s nĂ« Qiell apo âZojĂ«n e Madheâ siç njihet nĂ« kulturĂ«n shqiptare , njĂ« solemnitet qĂ« simbolikisht vendoset nĂ« mes tĂ« verĂ«s si periudhĂ« çlodhjeje e ripĂ«rtĂ«ritjeje shpirtĂ«rore.
Kishat kushtuar Zojës së Madhe janë të shumta në trojet shqiptare: nga Barbullushi në Shkodër, Mamurrasi në Tiranë, Kaçë-Naraçi në Sapa, Gruda e Kollomza në Mal të Zi, Letnica në Karadak dhe Zymi i Hasit në Kosovë. Këto vende pelegrinazhi janë dëshmi të gjalla të identitetit shpirtëror dhe trashëgimisë fetare e artistike të shqiptarëve.
Më 1 nëntor 1950, Papa Piu XII shpalli si dogmë të zbuluar prej Hyjit të vërtetën e Ngjitjes së Marisë në Qiell, duke theksuar tri të vërteta themelore: të pamëkatshmen e saj, amësinë hyjnore dhe virgjërinë e përhershme. Maria, e përjashtuar nga mëkati që nga lindja, përjetoi lavdinë e ringjalljes së trupit, jo me forcën e vet si Krishti, por e tërhequr nga dashuria e Birit të saj.
Si nĂ« traditĂ«n ortodokse ashtu edhe nĂ« atĂ« katolike, 15 gushti mĂ« shumĂ« se njĂ« pĂ«rkujtesĂ« historike; Ă«shtĂ« njĂ« thirrje pĂ«r shpresĂ« dhe pĂ«r bashkim me Hyjin. Figura e MarisĂ«, qĂ« mori pjesĂ« nĂ« âvirtytin e ringjalljes sĂ« Krishtitâ, Ă«shtĂ« pĂ«r besimtarĂ«t modeli i pĂ«rkryer i besimit, pĂ«rulĂ«sisĂ« dhe dashurisĂ« sĂ« pastĂ«r.
Nga Gazeta âSIâ- MĂ« 14 gusht 1989, aeroporti i Rinasit priti njĂ« vizitore tĂ« veçantĂ«. NjĂ« grua e vogĂ«l nĂ« trup, e veshur me sari tĂ« bardhĂ« me vija blu, hapi me kujdes hapat mbi tokĂ«n shqiptare pas shumĂ« dekadash malli. NĂ«nĂ« Tereza, gruaja mĂ« e nderuar nĂ« botĂ«, kishte ardhur pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vendin e origjinĂ«s sĂ« saj. QĂ« prej viteve tĂ« largĂ«ta kishte kĂ«rkuar leje pĂ«r tĂ« vizituar ShqipĂ«rinĂ«, pĂ«r tĂ« puthur tokĂ«n ku kishte lindur dhe pĂ«r tĂ« lutur mbi varret e nĂ«nĂ«s dhe motrĂ«s. Por kĂ«rkesat e saj, tĂ« dĂ«rguara nĂ« forma tĂ« ndryshme, pĂ«rfundonin tĂ« arkivuara si dokumente sekrete nĂ« zyrat e TiranĂ«s dhe pĂ«rgjigja e vetme ishte heshtja.
Në atë kohë, vendi ishte ende nën regjimin komunist të Ramiz Alisë dhe Nexhmije Hoxhës, të cilët me justifikime të ndryshme penguan ardhjen e saj për vite të tëra. Leja u dha vetëm pasi presioni ndërkombëtar u bë i pashmangshëm dhe pas një serie negociatash të kujdesshme diplomatike. Ishte ambasadori shqiptar në Itali, Dashnor Dervishi, ai që kishte ndërmjetësuar përmes takimeve dhe bisedimeve të gjata, duke përdorur çdo mundësi që i ofronte pozicioni i tij për ta bërë të mundur vizitën. Një ndihmë të çmuar dha edhe profesori arbëresh Giuseppe Catapano, mik i hershëm i ambasadës në Romë, i cili e përmendi i pari në bisedat zyrtare emrin e murgeshës shqiptare që kishte ndërtuar një nga komunitetet më të mëdha humanitare në botë.
Atmosfera ndĂ«rkombĂ«tare e fundviteve â80 po ndryshonte. Selia e ShenjtĂ«, nĂ«n drejtimin e Papa Gjon Palit II, po luante njĂ« rol aktiv nĂ« pĂ«rplasjen ideologjike tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. Papa, qĂ« nĂ« dhjetor 1980 kishte pĂ«rfshirĂ« gjuhĂ«n shqipe nĂ« urimin e tij tĂ« Vitit tĂ« Ri, e njihte nga afĂ«r figurĂ«n e NĂ«nĂ« TerezĂ«s dhe e mbĂ«shteti hapur dĂ«shirĂ«n e saj pĂ«r tĂ« vizituar ShqipĂ«rinĂ«.
Kur më në fund avionët hapën dyert atë gusht të vitit 1989, Nënë Tereza zbriti e shoqëruar nga Dom Gjergj Gashi dhe ambasadori Dervishi. Ajo shkoi menjëherë të vizitonte varret e nënës dhe motrës, duke përmbushur kështu dy nga dëshirat më të hershme të saj. Vetëm pak muaj më vonë, më 14 shkurt 1990, iu dha edhe nënshtetësia shqiptare.
Historia e saj nis mĂ« 26 gusht 1910 nĂ« Shkup, ku lindi AnjezĂ« Gonxhe Bojaxhiu nga babai NikollĂ« Bojaxhiu, me origjinĂ« nga Mirdita, dhe nĂ«na Drane Barnaj, nga Gjakova. Ajo pĂ«rfundoi shkollĂ«n fillore dhe gjimnazin nĂ« qytetin e lindjes, duke treguar prirje pĂ«r mĂ«simdhĂ«nie, poezi dhe muzikĂ«. MĂ« 26 shtator 1928, e nisur nga thirrja e misionit fetar, u largua pĂ«r nĂ« Indi, ku nĂ« KalkutĂ« kaloi fillimisht si mĂ«suese dhe mĂ« pas si drejtoreshĂ« shkolle. NĂ« vitin 1951 themeloi urdhrin âMisionaret e DashurisĂ«â, i cili do tĂ« shtrihej nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n pĂ«r tâu shĂ«rbyer tĂ« varfĂ«rve, tĂ« sĂ«murĂ«ve dhe tĂ« braktisurve.
NĂ« vitin 1979, puna e saj e palodhur u vlerĂ«sua me Ămimin Nobel pĂ«r Paqen. NĂ« mesin e viteve â80, misionet e saj nĂ« KalkutĂ« kishin nĂ«n kujdes mijĂ«ra fĂ«mijĂ«, tĂ« sĂ«murĂ«, viktima tĂ« lebrozĂ«s dhe tĂ« moshuar tĂ« braktisur, duke bĂ«rĂ« qĂ« emri i saj tĂ« kthehej nĂ« simbol tĂ« humanizmit.
Pas ndryshimeve politike në Shqipëri, Nënë Tereza u kthye disa herë, duke hapur shtëpi të Misionareve të Dashurisë në vitin 1991 dhe duke ruajtur gjithmonë lidhjen shpirtërore me vendin e saj. Ajo u nda nga jeta më 6 shtator 1997. Më 19 tetor 2003 u lumturua nga Papa Gjon Pali II dhe më 4 shtator 2016 u shpall shenjtore nga Papa Françesku, duke u njohur përgjithmonë si Shën Tereza e Kalkutës.
Mesazhet e saj te paqes, prekën zemrat e miliona besimtarëve nëpër botë duke u shndërruar kështu në një nga figurat më frymëzuese të historisë së njerëzimit
Nga Gazeta âSiââ Me rrĂ«njĂ« tĂ« thella nĂ« kulturĂ«n e popujve nordikĂ«, mjekrat vikinge pĂ«rfaqĂ«sonin burrĂ«rinĂ« forcĂ«n dhe statusin shoqĂ«ror. Gjithashtu ato ishin tregues i lidhjes me kastat luftarake. Sot, ato kanĂ« kaluar kufijtĂ« e historisĂ«, duke u bĂ«rĂ« pjesĂ« e modĂ«s dhe identitetit personal nĂ« mbarĂ« botĂ«n.
Në shoqërinë vikinge, mjekra nuk ishte vetëm një element estetik i pamjes. Ajo shënonte kalimin nga djalë në burrë, përfaqësonte urtësinë dhe përvojën, dhe shpesh shihej si shenjë nderi tek luftëtarët më të shquar. Në mitologjinë nordike, perënditë kryesore si Odini dhe Thori  paraqiteshin gjithnjë me mjekra madhështore që simbolizonin pushtet dhe autoritet. Këto imazhe ndikonin fuqishëm në perceptimin dhe ndikimin shoqëror të mjekrave.
Figurat historike Ragnar Lodbrok dhe Erik i Kuq njihen jo vetëm për trimërinë e tyre, por edhe për mjekrat mbresëlënëse që u bënë pjesë e legjendave.
VikingĂ«t mbanin stile tĂ« ndryshme mjekrash , nga mjekrat e gjata tĂ« gĂ«rshetuara, tek mjekra e plotĂ« apo goatee-ja. Ădo stil kishte kuptimin e vet dhe kĂ«rkonte kujdes tĂ« vazhdueshĂ«m. PĂ«r mirĂ«mbajtje, ata pĂ«rdornin krehĂ«ra prej kocke ose druri, gĂ«rshĂ«rĂ« dhe vajra natyralĂ«. Larja e rregullt dhe pĂ«rdorimi i vajrave pĂ«r butĂ«si e shkĂ«lqim ishin pjesĂ« e pĂ«rditshme e rutinĂ«s. GĂ«rshetimi shtonte elegancĂ«n, por edhe mbronte mjekrĂ«n nga ngatĂ«rrimi gjatĂ« punĂ«ve apo betejave.
Rikthimi në kohët moderne
Rritja e popullaritetit tĂ« mjekrave vikinge sot Ă«shtĂ« nxitur nga seriale, filma dhe video-lojĂ«ra qĂ« e kanĂ« sjellĂ« epokĂ«n vikinge nĂ« kulturĂ«n popullore. Nga âVikingsâ te âThorâ, imazhi i luftĂ«tarit nordik me mjekĂ«r tĂ« gjatĂ« Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« simbol i forcĂ«s dhe guximit.
Për të arritur një mjekër të stilit vikinge sot, nevojiten muaj të tërë rritjeje, kujdes i rregullt dhe prerje për formë të njëtrajtshme. Produktet moderne si vajrat ushqyes, balzamat dhe dylli  ndihmojnë në mirëmbajtje, por edhe në mbrojtjen e lëkurës. Shampot e posaçme pastrojnë pa tharë flokun, ndërsa përbërës si vaji i jojobës, arganit dhe gjalpi i sheas forcojnë dhe ushqejnë mjekrën.
Mjekrat vikinge kanë ndikuar dukshëm në modën moderne të mjekrave, duke rikthyer stilin e gjatë dhe të plotë si një zgjedhje tërheqëse për shumë meshkuj. Ato kanë nxitur interesin për metodat tradicionale të kujdesit dhe kanë lidhur kulturën bashkëkohore me trashëgiminë historike.
Sot, mjekrat vikinge janë  fenomen që bashkon historinë, modën dhe identitetin personal. Nga betejat e lashta nordike deri tek rrugët e qyteteve moderne, ato vazhdojnë të përfaqësojnë forcën, individualitetin dhe lidhjen me rrënjët kulturore. Rikthimi i tyre dëshmon se disa simbole historike mbeten të pavdekshme ashtu si vetë legjendat.
Login
