Donald Barthelme (1931 – 1989), shkrimtar amerikan, i njohur për stilin postmodern të fiksionit të shkurtër

REBEKA

Nga Donald Barthelme

Rebeka Lizard po mundohej të ndryshonte mbiemrin e saj të shëmtuar, reptilor, plotësisht të papranueshëm. 

“Lizard,” tha gjykatësi. “Lizard, Lizard, Lizard, Lizard. Nuk ka asgjë të keqe me të nëse e thua mjaftueshëm herë. Nuk mund të bësh rrëmujë kalendarin e gjykatës për irritime të tilla bajate. Edhe ashtu këtyre kohëve shumë njerëz kanë ardhur këtu që ta ndryshojnë mbiemrin. Ndryshimi i mbiemrit është në kundërshti me interesat më të larta të kompanisë telefonike, kompanisë elektrike dhe qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Mocioni mohohet.”

Lizard në lot.

Lizard u largua nga gjykata. Një krizantemë Kleenexi e mbante nën hundë.

“Zonjë e pavendosur,” i tha një burrë, “a mos je ti mësuese?”

Sigurisht se është mësuese, mor idiot.  A nuk e sheh se gruaja e shkretë është kaq e trishtuar? Pse s’e lë të qetë?

“A mos je lezbike? Për këtë arsye nuk je martuar kurrë?”

O Krisht, po de, lezbike është, siç e the ti. Pse nuk e mbyll sqepin tash?

Rebeka shkoi te dermatologu i mallkuar (një dermatolog i ri i mallkuar), por ai ia tha po ato gjëra që ia kishin thënë të tjerët.

“Gjelbëroshe,” tha ai, “gjelbërsi e lehtë, anomali gjenetike, s’ka ç’të bëjë njeriu këtu, kam frikë, Mrs. Lizard.”

“Miss Lizard.”

“Nuk kemi çfarë të bëjmë, Miss Lizard.”

“Faleminderit, doktor. A mund të të jap ndonjë gjë të vogël për shqetësimin tënd?”

“Pesëdhjetë dollarë.”

Kur Rebeka u kthye në shtëpi, rritja retroaktive e qirasë po e priste aty, kutullaç në kutinë e saj të postës si bebëza gati të pëlcasë. 

Duhet të marrë edhe ca Kleenexa. Ose një Ph.D. S’ka mënyrë tjetër.

Mendoi ta rraste kokën në oxhak. Por ishte furrë elektrike. 

E dashura e Rebekës, Hilda, u kthye vonë.

“Si shkoi?” pyeti Hilda, duke iu referuar ditës.

“Për ibret.”

“Hmm,” bëri Hilda dhe qetësisht përgatiti pije të forta alkoolike për të dyja. 

Hilda është grua me një pamje shumë të bukur. Edhe Rebeka. E duan njëra-tjetrën – një çështje pabesueshmërisht e brishtë dhe e rrezikshme, siç e dimë. Hilda ka flokë të gjata të verdha dhe ndoshta është për një fije më e bukur. Natyrisht Rebeka ka një figurë klasike dhe seksuale që nxit një adhurim të madh te kushdo që e sheh. 

“Je vonë,” tha Rebeka. “Ku ishe?”

“U ndala për një pije me Stefaninë.”

“Pse të pish me Stefaninë?”

“Ajo kaloi kah zyra ime dhe më tha hajt të pimë nga një.”

“Ku shkuat?”

“Te Barclay.”

“Si është Stefania?”

“Mirë është.”

“Pse u desh të pije me Stefaninë?”

“Më pihej një gotë.”

“Stefania nuk e ka një gjelbërsi të lehtë, a nuk është kështu? Stefania e trëndafiltë e lezetshme”.

Hilda u ngrit dhe vuri një album të mrekullueshëm C. & W. në gramafon. Ishte ‘Farewall to the Ryman’, nga David Rogers, Atlantic SD 7283. Përmbante këngë të parapëlqyera si ‘Blue Moon of Kentucky’, ‘Great Speckled Bird’, ‘I’m Movin’ On’ dhe ‘Walking the Floor over You.’ Një pjesë e mirë e personalit të Nashvillit paraqitej në këtë regjistrim.

“E trëndafilta nuk është gjithçka,” tha Hilda. “Dhe Stefania është paksa e mërzitshme. Ti e di këtë.”

“Jo aq e mërzitshme sa të mos dalësh për një pije me të.”

“Nuk jam e interesuar për Stefaninë.”

“Derisa po largohesha nga gjykata,” tha Rebeka, “një burrë ma zbërtheu zinxhirin.”

David Rogers po këndonte ‘Oh please release me, let me go.’

“Çfarë kishe veshur?”

“Këtë që e kam tash.”

“Paska pasur shije të mirë,” tha Hilda, “për një njeri të shpifur si ai.” E përqafoi fort Rebekën, në divan. “Të dua,” i tha.

“Mbërtheje atë,” the Rebeka qartë dhe e shtyu Hildën tutje. “Hajt shko rro me Stefani Saserin.”

“Nuk më intereson Stefani Saseri,” tha Hilda për herë të dytë.

Shumë shpesh ne ‘shtyjmë tutje’ një gjë që duam ta rrëmbejmë, si një dashnor. Ky është një mekanizëm i rëndomtë, megjithëse i dhimbshëm, psikologjik, që ka të bëjë (me mendjen time) me faktin se ajo që është e pranishme nuk është e pranishme ‘pastërsisht’, se ka një hilet fare të vockël ose një vend të zymtë diku aty. Sidoqoftë, gjërat e këqija mund të ndodhin. 

“Rebeka,” tha Hilda, “vërtet nuk më pëlqen gjelbrësia jote e lehtë.” 

Termi ‘lizard’ (hardhucë) po ashtu përfshin gekotë, higuanat, kameleonët, kokëzogëzat dhe hardhucën monitor. Rendin e tyre e përbëjnë njëzet familje ekzistuese, sipas Larousse Encyclopedia of Animal Life dhe të tjerat janë të njohura vetëm nga fosilet e tyre. Ka rreth dy mijë e pesëqind lloje dhe janë në gjendje të ecin, vrapojnë, ngjiten, kacavirren dhe gërmojnë. Shumica kanë emra intersantë, si hardhuca mjekroshe, hardhuca me qafore, hardhuca që i përplas këmbët, hardhuca me kreshtë, hardhuca me bishtin unazë dhe hardhuca e murit. 

“Nuk ia kam vënë mendjen kësaj gjëje me vite, ngase të dua, por përnjëmend nuk më pëlqen gjithaq,” tha Hilda. “Është e lehtë…”

“E dija,” tha Rebeka.

Rebeka shkoi në dhomën e gjumit. Televizori me ngjyra ishte i ndezur, kush e di pse. Në një shkëlqim gjelbërosh, po jepej një film i quajtur Green Hell.

Jam e sëmurë, jam e sëmurë.

Do të bëhem bujk.

Dashuria jonë, dashuria jonë seksuale, dashuria jonë e rëndomtë!

Hilda hyri në dhomën e gjumti dhe tha, “Darka është gati.”

“Çfarë ka?”

“Mish derri me lakër të kuqe.”

“Jam e dehur,” tha Rebeka.

Shumë nga njerëzit tanë janë të dehur në kohën kur duhet të jenë esëll – në kohën e darkës për shembull. Dehja të bën të harrosh ku e ke lënë orën e dorës, çelësat, apo kutinë e parave dhe në njëfarë shkalle tkurr ndjeshmërinë ndaj nevojave, dëshirave dhe shëndetit të të tjerëve. Shkaqet i përdorimit të tepruar të alkoolit nuk janë të qarta si përfundim. Psikiatrët ndiejnë se në përgjithësi alkoolizmi është një problem serioz, por i trajtueshëm, në disa raste. A.A. thuhet të jetë njëkohësisht efektive dhe popullore. Në thelb, e gjitha është çështje e fuqisë së vullnetit.

“Ngrihu,” tha Hilda. “Më vjen keq për ato që i thashë.”

“E the të vërtetën,” tha Rebeka.

“Po, ishte e vërteta,” e pranoi Hilda.

“Nuk ma ke thënë të vërtetën në fillim. Në fillim më ke thënë se ishte e bukur.”

“Po ta thosha të vërtetën, në fillim. Mendoja se ishte e bukur. Atëkohë.”

Kjo ‘atëkohë’, fjala e fundit e serisë së tri fjalive të shkurtra të Hildës është njëra prej fjalëve që nxisin dhimbje më së shumti në fjalorin njerëzor, kur përdoret në atë kuptim. Kohë e shkuar! Dhe gjendjet e mëparshme që zhduken bashkë me të! Sa dhimbje njerëzore është të matesh? Por mbajeni në mend se Hilda, po ashtu… është korrekte të ndieni për Rebekën në këtë gjendje, por, lexues, as gjendja e Hildës nuk mund të konsiderohet për t’u pasur zili, se e vërteta, siç e dinte Bergsoni, është arrë e fortë, qoftë kur je duke e vërtitur, qoftë kur je duke e kapur. 

“Çka mbetet tash?” pyeti Rebeka ftohtësisht.

“Mund të të dua, pavarësisht…”

A dua të jem e dashur, pavarësisht? A dua? A do ndonjëri? A nuk jemi të gjithë ne, në njëfarë shkalle? A nuk ka pjesë të rëndësishme te të gjithë ne që do të mund, le të themi kështu, shiheshin si të kaluara? 

Unë e bëj njërin sy qorr për këtë aspekt tëndin dhe ti e bën njërin sy qorr për këtë aspekt timin dhe me këta sy qorr sy në sy, që të përdorim shprehjen e viteve të hershme 1960, ne i vazhdojmë jetët tona të kollarisura dhe kundërmuese. 

Natyrisht kjo gjë po ashtu quhet ‘të bësh më të mirën’, çka unë prore e kam konsideruar më shumë si një ide të qulltë të idealit amerikan. Por kritika ime ndaj kësaj ideje mund të testohet kundër atyre të të tjerëve – presidentit të ndjerë McKinley, për shembull, i cili pohonte se të mbash një qëndrim të mirë, sado që jo domosdoshmërisht pozitiv, është shtegu më i vlefshëm që duhet ndjekur. 

Hilda i puqi duart e saj mbi kokën e Rebekës.

“Do të bjerë borë,” tha ajo. “Së shpejti do të jetë kohë me borë. Atëherë do të jemi bashkë si në kohërat e tjera me borë. Duke pirë përreth zjarrit. E vërteta është një derë e mbyllur ku ne trokasim dhe të cilën e mbyllim me çelës herë pas here dhe pastaj e përdorim prapë. Nesër do të më lëndosh ti mua dhe unë dë të të njoftoj se e bëre dhe kështu me radhë, pafundësisht. Ta hajë dreqi. Hajde, mike viridiane, eja darko me mua.”

U ulën bashkë. Mishi i derrit me lakër të kuqe avullonte para tyre. Folën qetësisht rreth administratës McKinley, që po rishikohej nga historianët revizionistë. Rrëfimi mori fund. Ishte shkruar për shumë arsye. Nëntë sosh janë sekrete. E dhjeta është se kurrë s’duhet të reshtim së marri parasysh dashurinë njerëzore. E cila mbetet e lemerishme dhe e artë si gjithmonë, s’ka rëndësi se çfarë trumpetash bien në faqen e nxehtë të timpanit. 

/Marrë nga Donald Barthelme, “Collected Stories”, Library of America, 2021/ KultPlus.com

Nga Albert Vataj

Në një epokë të trazuar, kur Europa po tronditej nga marshimi i fashizmit dhe retorika e Musolinit kumbonte përtej brigjeve të Adriatikut, një sy i mprehtë, ai i Giuseppe Massanit, shihte dhe regjistronte një Shqipëri që ndodhej mes realitetit të saj të vjetër dhe imazhit të ri që propaganda donte t’i jepte.

Fotografitë e tij, të botuara në vëllimin “Albania: testo e foto di Giuseppe Massani” (Romë, 1940), nuk ishin thjesht kartolina nostalgjike. Ato ishin mjet politik dhe njëkohësisht dëshmi të paçmuara, ku ndërthuren mjeshtëria artistike dhe hijet e propagandës.

Mes reporterit të përkushtuar dhe artistit të paanshëm, mes njeriut që shërbente një ideologji dhe krijuesit që s’dinte të ndalonte së fiksuari bukuritë e vërteta, Massani lëvizte në një labirint të dyfishtë. Nga njëra anë, misioni i tij ishte i qartë: t’i paraqiste Italisë fashiste një Shqipëri të shkëlqyer, të ndriçuar nga rregulli dhe përparimi nën simbolin e Liktorit. Nga ana tjetër, objektivi i tij kapte gjeste, fytyra, peizazhe e zakone që asnjë censurë propagandistike nuk mund t’i zbehte.

Dhe lindin pyetjet që trazojnë çdo studiues:

– Ç’bënin portretet e Viktorit Emanuelit III dhe të Duçes në një shtëpi alpine në Theth?

– Ç’kuptim kishin buzëqeshjet dhe takimet miqësore të banorëve të Tiranës me ushtarakë italianë në rrugë?

– Çfarë tregonte biseda e çiltër e një zonje shqiptare, e veshur me kostum kombëtar, me vetë Benito Musolinin?

Këto nuk janë thjesht pamje të fiksuara në celuloid. Janë simbolika të një kohe kur Shqipëria po përdorej si skenë për të luajtur dramën e lavdisë romake. Por ato, në të njëjtën kohë, mbeten dëshmi e një realiteti etnografik, të zakoneve të gjalla, të lagjeve tradicionale, të tregjeve të gjallëruara, të punëve të dorës, riteve të përditshme dhe panoramave që frymojnë autenticitet.

Siç vëren albanologu Robert Elsie, Massani kishte qenë tashmë një ithtar i flaktë i fashizmit, autor albumesh për rajone të ndryshme italiane, përpara se të mbërrinte në Shqipëri. Albumi për Shqipërinë ishte një pasaportë ideologjike për publikun italian, e përgatitur me mbështetje zyrtare dhe një kujdes të hollë për të krijuar imazhin e një bashkimi italoshqiptar.

Por brenda atij kuadri të kujdesshëm propagandistik, objektivi i Massanit shpesh “tradhtonte” misionin e vet: ai ndalonte mbi një fytyrë të rrudhur bariu, mbi një veshje popullore të qëndisur me dorë, mbi një peizazh të egër që s’pranon të zbutet nga parullat, mbi lojën e fëmijëve në rrugë të gurta. Pikërisht këto çaste i japin albumit të tij vlerën e vërtetë etnografike e kulturore.

Albumi i Massanit është, kësisoj, një mozaik i dyfishtë:

një pasqyrë e një kohe para komunizmit, e një Shqipërie që kishte ende gjurmët e saj të lashta dhe të papërlyera nga dogmat e reja, por edhe një skenografi politike që donte të bindte publikun se “Riviera Shqiptare”, qytetet dhe fshatrat, ishin tashmë pjesë e një perandorie të ringjallur.

Një trashëgimi e dyfishtë

Sot, albumi i tij nuk lexohet vetëm si propagandë, por si një arkiv i pasur kujtesash, një koleksion pamjesh që shpalos jetën shqiptare në kufirin e një epoke të humbur. Aty ku synimi ideologjik donte të tregonte një vend të përkulur, pamjet e tij në fakt dëshmojnë një vend që jetonte, punonte, vallëzonte, dhe që kishte fytyra e histori përtej çdo pushteti.

Giuseppe Massani mbetet një figurë paradoksale: njëkohësisht shërbëtor i një regjimi dhe ruajtës i paqëllimtë i një trashëgimie vizuale që sot na ndihmon të kuptojmë më mirë veten tonë dhe rrugën që kemi përshkuar.

Në fund të fundit, fotot e tij janë më shumë se pamje: ato janë dëshmi të një kohe ku drita dhe hija e historisë bashkëjetonin në të njëjtin kuadër./KultPlus.com

Më 20 korrik, Nicholas McCarthy mahniti audiencën me performancën e tij në Royal Albert Hall në Londër.

Ai është një pianist i veçantë, i vetmi profesionist në botë që luan vetëm me një dorë, të cilit pesë gishta i mjaftojnë për të krijuar magjinë në piano.

Edhe pse ky koncert përfaqësonte realizimin e një ëndrre për të, McCarthy është tashmë një figurë e njohur për publikun. Në vitin 2012, ai performoi në ceremoninë e mbylljes së Lojërave Paraolimpike në Londër, duke ndarë skenën me grupin Coldplay. Ai sapo ishte diplomuar në Royal College of Music të Londrës, duke u bërë pianisti i parë me vetëm një dorë që kishte përfunduar këtë konservator të shquar në historinë 130-vjeçare të tij.

Në vitin 2018, Princi i Uellsit, tashmë Mbreti Charles, e nderoi McCarthy si anëtar nderi të institucionit, duke e vendosur në radhën e emrave të mëdhenj si Claudio Abbado, Cecilia Bartoli, Daniel Barenboim dhe Pierre Boulez, përcjellë KultPlus.

McCarthy u dashurua me pianon në moshën 14-vjeçare, kur dëgjoi një shok shkolle të luante një sonatë të Beethoven-it. Ai ka lindur pa dorën e djathtë, por nuk u dorëzua. Kur telefonoi në një shkollë muzike, i sugjeruan të gjejë një hobi tjetër, ndaj nisi të studionte vetë. Si autodidakt, më pas hyri në Guildhall School of Music and Drama dhe më vonë në Royal College.

“Përvoja ime dëshmon se muzika është për të gjithë,” tha ai. McCarthy është i vlerësuar nga kritikët, por jo vetëm ata, shumë nga njerëzit që e ndjekin në koncertet e tij janë të rinj në botën e muzikës klasike./KultPlus.com

Në Shtëpinë e Evropës në Tiranë u çel ekspozita fotografike me titullin “Gati. Qëndro. Evropa jonë!”, e cila fokusohet në komunikimin përmes sportit.

Ekspozita përmban 18 fotografi të përzgjedhura nga rreth 200 aplikime të pranuara në konkursin fotografik të organizuar për këtë qëllim.

“Ky konkurs bashkoi disa elementë të rëndësishëm – tregimin e një historie përmes fotografisë dhe sportit. Kur këto tre gjëra bashkohen, dalin rezultate të veçanta. Gjëja që më ka bërë më shumë përshtypje është drita që shikoja në fotografi, shprehja e shpresës dhe e të ardhmes që ata donin të tregonin. Përmes fotografisë ndërtojmë ura, dhe ky ishte qëllimi i konkursit – të ndërtojmë ura lidhjeje.”, theksoi Armando Babani, fotoreporter dhe anëtar i jurisë së konkursit.

Ekspozita synon të reflektojë mbi entuziazmin e të rinjve për sportin, kreativitetin dhe vlerat evropiane, duke ftuar të rinjtë të tregojnë sesi sporti lidh popujt e Ballkanit, duke mos krijuar ndarje, por bashkim.

“Sot nuk po shohim thjesht fotografi, por po dëgjojmë zëra të të rinjve nga gjithë rajoni, të cilët përmes aparatit të tyre tregojnë se si e shohin Evropën, vlerat e saj dhe përfytyrimin që kanë për të ardhmen e saj. Ky aktivitet përcjell mesazhe qëndrese, bashkëjetese, përfshirjeje, respekti dhe punë ekipore – vlera që qëndrojnë në themel të Bashkimit Evropian.”, tha Silvio Gonzato, Ambasadori i Bashkimit Evropian në Shqipëri, thekson:

Më parë, ekspozita ka udhëtuar në Beograd, Podgoricë dhe Shkup, dhe pas Tiranës do të vijojë në Bosnjë e Hercegovinë dhe Prishtinë. Gjashtë fotografitë më të mira do të ekspozohen më pas në një nga kryeqytetet e Bashkimit Evropian.

Gjatë çeljes së ekspozitës ishte e pranishme edhe Klodiana Shala, kampione evropiane e atletikës dhe gruaja e parë shqiptare që mori pjesë në Lojërat Olimpike në Athinë 2004./euronews.al/KultPlus.com

Billy Joel ka ndarë një përditësim mbi shëndetin e tij disa muaj pas anulimit të turneut të tij, i cili erdhi si pasojë e diagnozës së tij me hidrocefalinë me presion normal (NPH), një gjendje që ndikon në tru.

Joel dha këtë përditësim duke thënë se megjithëse gjendja “nuk është shëruar” dhe “ende po punohet mbi të,” ai në përgjithësi ndihet “mirë”.

“Balancimi im është i dobët. Është si të jesh në një barkë,” tha Joel, duke shtuar më vonë: “Ndjehem mirë. Mendoj se ata vazhdojnë ta quajnë atë që kam një çrregullim truri, kështu që tingëllon shumë më keq sesa ndihem unë.”

Joel njoftoi në maj se datat e turneut të tij ishin anuluar në mënyrë që ai të mund të kërkonte trajtim për NPH, duke thënë në një deklaratë atëherë se kjo gjendje “është përkeqësuar nga performancat e fundit në koncerte, duke shkaktuar probleme me dëgjimin, shikimin dhe balancimin.”

“Nën udhëzimet e mjekut të tij, Billy po ndjek terapi fizike specifike dhe i është këshilluar të mos performojë gjatë këtij periudhe rikuperimi,” thuhej në deklaratë. “Billy është mirënjohës për kujdesin e shkëlqyer që po merr dhe është plotësisht i përkushtuar t’i japë përparësi shëndetit të tij.”

Njoftimi i Joel në maj erdhi pasi ai më parë kishte shtyrë tetë data të turneut për t’u përqëndruar në rikuperimin pas një operacioni të fundit, përcjellë KultPlus.

Java e kaluar, një dokumentar i ri mbi vitet e hershme dhe karrierën e Joel debutoi në HBO Max.

Titulluar “Billy Joel: And So It Goes,” dokumentari përshkruan fillimet dhe partneritetet muzikore të tij të hershme, dhe gjithashtu thellohet në disa nga përpjekjet e tij personale./CNN/KultPlus.com

Poezi nga Carl Sandburg

Monotonia e shiut është e bukur,

Dhe ngritja e beftë dhe rënia e prâjtë

E shiut të gjatë të pareshtur.

Dielli mbi kodra është i bukur,

Apo çasti i perëndimit të ndezur në det,

Shkruar me flakë dhe flori.

Një fytyrë që unë njoh është e bukur –

Me flakë dhe flori qielli dhe deti,

Dhe me paqen e shiut të ngrohtë të papushuar.

Përktheu: Skënder Buçpapaj/KultPlus.com

Më 22 korrik përkujtojmë 81-vjetorin e rënies së Zonja Çurres, një gruaje të re që la gjurmë të thella në historinë e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare të popullit shqiptar.

E lindur në fshatin Tragjas të Vlorës në vitin 1920, Zonja Çurre është simbol i përkushtimit, trimërisë dhe vetëflijimit të grave shqiptare në përpjekjet për çlirimin e atdheut nga pushtuesit fashistë.

Në vjeshtën e vitit 1943, Zonja doli vullnetare dhe shkoi në mal partizante dhe u rreshtua në një nga batalionet që do të formonte më vonë Brigadën e V-të. U vendos në Kompaninë e parë dhe u caktua mitraliere. Me atë mitroloz Zonja nuk u nda, deri sa më 22 korrik 1944 dha jetën për lirinë e atdheut.

Që në moshë fare të re, ajo u bë përgjegjëse për organizimin e të rejave antifashiste në fshatin e saj, një rol që kërkonte jo vetëm vizion dhe guxim, por edhe një shpirt të palodhur përballë rreziqeve të përditshme që sillte lufta dhe terrori i pushtuesve, përcjellë KultPlus.

Në janar të vitit 1944, në kulmin e Operacionit të Dimrit, një nga periudhat më të vështira për forcat partizane, Zonja Çurre radhitet në formacionet luftarake të Brigadës së V-të Sulmuese.

Në ditët e fundit të jetës së saj, ajo vepronte në zonën e Klosit, në Mat, ku forcat partizane po zhvillonin luftime të ashpra. Ajo u përfshi me gjithë qenien në luftën për çlirim, duke u bërë pjesë e atij brezi të rinjsh që luftuan jo vetëm për të larguar pushtuesin, por për të ndryshuar rrënjësisht shoqërinë shqiptare.

Zonja Çurre nuk ishte një emër i rastësishëm në radhët e grave partizane, ajo përfaqësonte një brez grash që nuk pranuan të qëndronin në hije. Me armë në dorë dhe me idealin e lirisë në zemër, ato u bënë pjesë e betejës për çlirimin e vendit.

81 vjet pas rënies së saj, kujtimi për Zonja Çurren mbetet i gjallë. Ajo është një figurë që frymëzon, jo vetëm për trimërinë në luftë, por edhe për rolin e gruas shqiptare në ndërtimin e qëndresës popullore, duke na kujtuar se historia nuk duhet harruar, ajo duhet rrëfyer me nderim dhe me përgjegjësi./KultPlus.com

Një qytet i lashtë që lulëzoi si qendër tregtare më shumë se 3.000 vjet më parë është zbuluar nga arkeologët në veri të Perusë.

Sipas Ministrisë së Kulturës, vendbanimi i lashtë Peñico ndodhet në provincën Huaura, rreth 600 metra mbi nivelin e detit, në veri të kryeqytetit Lima. Zbulimi i këtij qyteti, i cili besohet se u themelua rreth vitit 1800 para Krishtit, ka hedhur dritë mbi një nyje të rëndësishme urbane që lidhte komunitetet bregdetare të Luginës Supe me ato të Andeve dhe Amazonës.

Në këtë sit janë identifikuar 18 struktura, përfshirë ndërtesa publike dhe banesa, që dëshmojnë për një organizim të avancuar urban. Veçanërisht e spikatur është një ndërtesë monumentale me funksion publik, ku studiuesit kanë zbuluar skulptura prej balte, mjete rituale dhe instrumente muzikore të punuara në formën e guaskave, elemente që tregojnë për funksione ceremoniale dhe kulturore të rëndësishme, përcjellë KultPlus.

Sipas arkeologëve, Peñico mori rëndësi të veçantë pas rënies së qytetërimit të Caral, një nga më të hershmit në kontinentin amerikan. Roli strategjik i qytetit e shndërroi atë në një pikë kyçe për shkëmbimet ndërmjet rajoneve të ndryshme të Perusë së lashtë.

Sot, zona arkeologjike e Peñicos është hapur për publikun, me një qendër moderne interpretimi, ambiente pritjeje dhe shtigje të posaçme që i lejojnë vizitorët të ecin mes rrënojave të ruajtura me kujdes.

Zbulimi përkon me organizimin e festivalit të parë publik “Peñico Reymi”, i cili do të mbahet të shtunën dhe synon të nderojë trashëgiminë kulturore të zonës përmes riteve tradicionale, ekspozitave artistike dhe një ceremonie dedikuar perëndeshës Pachamama./KultPlus.com

Presidentja e vendit Vjosa Osmani ka treguar se ka dorëzuar në Gjykatën Kushtetuese kërkesë për qartësi se çfarë ndodhë pas 30 ditëshit të përcaktuar me aktgjykimin e fundit për konstituimin e Kuvendit.

Në konferencë për media ajo tha se nuk deshën që të flisnin para se ta bënin dorëzimin në Gjykatën Kushtetuese.

Ajo e ka quajtur të paprecedentë në jetën institucionale situatën aktuale.  

“Dua të iu njoftoj që sot në përmbushje të përgjegjësisë sime kushtetuese për të garantuar funksionimin demokratik të institucioneve të vendit kam paraqitur kërkesë në Gjykatën Kushtetuese për të shqyrtuar konfliktin e kompetencave kushtetuese të krijuar nga mungesa e konstituimit të Kuvendit të Republikës së Kosovës. Kjo është një kërkesë që paraqitet pas një situate të paprecedentë në jetën institucionale të vendit tonë, ku pas aktgjykimit të Gjykatës Kushtetuese, i cili ka paraqitur afatin kushtetues të detyrueshëm kanë mbetur vetëm pak ditë”, tha ajo.

Por, e para e shtetit tha se nuk shihen në horizont as kompromisi as konsensusi brenda këtij afati kushtetues.

“Duke qenë se çdo afat i detyrueshëm kushtetues e çdo moszbatim i aktgjykimeve të Gjykatës Kushtetuese duhet të ketë edhe pasoja juridike, por ato nuk janë sqaruar në aktgjykimin paraprak, kërkesa jonë është kërkesë për qartësimin e pasojave juridike të moskonstituimit të Kuvendit brenda afatit 30 ditësh. Kjo kërkesë ka karakter preventiv, është kërkesë që bëhet për shkak të parandalimit të pasojave të pariparueshme dhe është në përputhje të plotë me Kushtetutën e praktikat e Gjykatës Kushtetuese”, tha ajo.

Tutje e para e shtetit tha se kërkesa e dërguar në Kushtetuese nuk e paragjykon epilogun në afatin prej 4 ditësh për konstituim. Tha se nëse ka ndonjë sukses në konstituimin e Kuvendit brenda 4 ditësh ata mund ta tërheqin kërkesën.

“Edhe pse qartësitë për çështjet që i kemi ngritur në këtë kërkesë ne besojmë që janë esenciale jo vetëm për këtë legjislaturë, por edhe në të ardhshmet”, tha presidentja.

Poezi nga Teodor Keko

Po fryn një erë e ngrohtë nga jugu,
në park, ngadalë përkulen pemët,
si krahë të dridhshëm të dashuruarish
në përqafim ndërthuren degët.

Dhe mua më kujtohesh ti,
e ngrohtë, e bukur si kjo erë,
me krahët lidhur pas trupit tim
për puthje etur dhe pamje mjerë.

Çfarë mrekullie do ish të vije
në sup symbyllur të rrije pranë,
dhe puthja jote, si dorë artisti
ta kthente gjoksin tim në kitarë.

Por ti, s’vjen më! Mjerisht s’vjen!
Veç motin ngroh e dërgon erë,
që unë të qaj me një lot
që unë të përqafoj një pemë.

Në kuadër të sezonit artistik kushtuar komedisë shqiptare, Kinemaja Verore e Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave (DPA) shfaqi një nga filmat më të dashur për publikun shqiptar, “Kapedani”.

Ky aktivitet u organizua në bashkëpunim me Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit (AQSHF) dhe pati praninë e përfaqësuesve të dy institucioneve, përfshirë nëndrejtoreshën e përgjithshme të DPA-së, Marinela Ndria, dhe drejtorin e AQSHF-së, Eljan Tanini, si dhe dhjetëra qytetarë të pasionuar pas kinematografisë vendase.

Për të dytin vit me radhë, kjo nismë ofron një hapësirë të re kulturore për kryeqytetasit, ku cinema e hapur me 140 ulëse, nën qiellin e hapur, ofron një eksperiencë unike për të përjetuar filmin në një atmosferë të veçantë. Për këtë sezon, që fokusohet në komedinë shqiptare, mbështetja e “Cineplexx Albania” ka siguruar një ambient të këndshëm dhe mikpritës për spektatorët.

Drejtuesit e DPA-së theksuan se, duke ruajtur kthjelltësinë ndaj ngarkesës ideologjike të kinematografisë shqiptare gjatë periudhës së regjimit komunist, sezoni do të fokusohet te komedia, duke nxjerrë në pah batutat legjendare dhe situatat plot humor të hollë që karakterizojnë filma si “Kapedani”. Filmat e shfaqur jo vetëm sjellin qeshje, por edhe reflektime mbi kohën kur janë krijuar, transmeton oranews.

Dhimitër Shuteriqi, një njeri me mendje të kthjellët dhe zemër për atdheun, na mëson diçka të rëndësishme: letërsia shqipe nuk është thjesht fjalë të shkruara, por është zemra dhe shpirti i kombit tonë.

Ai thotë se letërsia është ajo që na mban lidhur me rrënjët tona, me historinë dhe me gjuhën që na bën shqiptarë. “Letërsia shqiptare nuk është vetëm një pasqyrë e jetës së përditshme,” thoshte ai, “por një mjet i fuqishëm për të ruajtur dhe për të zhvilluar kulturën dhe gjuhën tonë.”, shkruan KultPlus

Në kohë kur shumë gjëra ndryshojnë dhe njerëzit harrojnë prejardhjen e tyre, fjalët e Dhimitër Shuteriqit na kujtojnë se letërsia është ajo që na ndihmon të mos harrojmë kush jemi dhe nga vijmë. Ajo është ura që lidh të kaluarën me të ardhmen, dhe na mban gjallë në zemrat tona.

Kjo është pleqëria që na lë Dhimitër Shuteriqi, një mësim për të gjithë ne, që ta duam e ruajmë letërsinë dhe gjuhën, sepse aty qëndron edhe shpirti i kombit tonë./KultPlus.com

Një vit më parë u nda nga jeta, në moshën 88-vjeçare, gjeniu i letrave shqipe, Ismail Kadare. Shkrimtari më në zë shqiptar, brenda e jashtë kufijve me librat e tij u dha mundësinë shqiptarëve të mendonin dhe ëndërronin perëndimin, përtej kufirit dhe errësirës së diktaturës.

Ndërsa botën e njohu me Shqipërinë, shtetin me traditat dhe kulturë evropiane por që ishte izoluar nga diktatura komuniste dhe ishte lënë jashtë nga Evropa,transmeton rtsh.

Veprat e tij të përkthyera në 45 gjuhë të botës një vit pas vdekjes se tij kanë një interes të shtuar nga shqiptarët dhe turistët të cilët vizitojnë Shqipërinë dhe ndalesa e radhës është ajo në librari për të mos u larguar pa një vepër të shkrimtarit Ismail Kadare.

“Emri Ismail Kadare vazhdon të jetë i preferuar nga lexuesit shqiptar por edhe të huaj. Veprat e tij janë ndër më të shiturat”, tha librashitësi.

Veprat e tij si “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”, “Kronikë në Gur”, “Prilli i Thyer”, “Pallati i Ëndrrave” janë nder më të lexuarat.

Veprat e tij vendosën Kadarenë si një zë të veçantë në letërsinë botërore, një zë që fliste për absurditetin e diktaturës, dramën e ekzistencës dhe kompleksitetin e historisë shqiptare.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë njoftuar se do të tërhiqen sërish nga Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (UNESCO), vetëm dy vite pasi kishin rikthyer anëtarësimin në këtë agjenci me seli në Paris.

Zëdhënësja e Departamentit të Shtetit, Tammy Bruce, tha se vendimi është marrë për shkak të “axhendës përçarëse që UNESCO po ndjek në çështje sociale dhe kulturore”, si dhe për atë që SHBA e konsideron qasjen e njëanshme ndaj Izraelit. Ajo shtoi se pranimi i “Shtetit të Palestinës” si anëtar me të drejta të plota është në kundërshtim me politikën e jashtme amerikane dhe ka nxitur, sipas saj, retorikë anti-izraelite në organizatë, raporton apnews, transmeton KultPlus.

Kjo është hera e tretë që SHBA largohet nga UNESCO, dhe hera e dytë që kjo ndodh gjatë një administrate të udhëhequr nga Donald Trump. Vendimi do të hyjë në fuqi në dhjetor të vitit 2026, dhe ishte i pritshëm për drejtuesit e UNESCO-s, pasi administrata Trump kishte paralajmëruar një rishikim të marrëdhënieve me këtë agjenci që në fillim të këtij viti.

SHBA kishte ndalur financimin e saj për UNESCO-n që prej vitit 2011, kur kjo e fundit votoi për pranimin e Palestinës si shtet anëtar. Vendimi i fundit pritet të ketë ndikim financiar në organizatë, megjithëse më i kufizuar sesa më parë, pasi kontribuimi amerikan aktualisht përbën vetëm 8% të buxhetit të përgjithshëm të UNESCO-s.

Kujtojmë se SHBA u tërhoq për herë të parë nga UNESCO në vitin 1984, gjatë administratës Reagan, për shkak të shqetësimeve mbi korrupsionin dhe ndikimin sovjetik në agjenci. U rikthye në vitin 2003 nën presidencën e George W. Bush dhe më pas u largua sërish në 2017 nën Trump, për t’u rikthyer më vonë në 2023 me administratën Biden./KultPlus.com

Sonte, më 22 korrik, publiku kosovar do të ketë rastin të shijojë premierën e një prej veprave më pasionante të artit skenik botëror “Carmen”. Shfaqja vjen si bashkëpunim i Trupës së Baletit Kombëtar të Kosovës dhe Operës së Kosovës, të cilët do të sjellin një performancë të jashtëzakonshme në skenën e AMC Hall, duke nisur nga ora 20:30.

Balerinët dhe solistët operistikë do të ndërthurin mjeshtërisht lëvizjen dhe zërin, duke krijuar një përjetim artistik të veçantë për publikun. “Carmen”, vepër e kompozitorit francez Georges Bizet, është ndër më të njohurat në historinë e muzikës klasike, duke u dalluar për emocionin, dramën dhe pasionin që përcjell,transmeton KultPlus.

Shfaqja do të reprizohet edhe më 24 korrik, për të gjithë ata që nuk do të mund ta ndjekin në mbrëmjen e sotme.

Ky projekt skenik pritet të jetë një nga ngjarjet më të veçanta kulturore të verës, duke rikthyer fuqishëm emocionin e artit të gjallë në Prishtinë./KultPlus.com

Më 22 korrik 2003, u nda nga jeta Dhimitër Shuteriqi, një nga figurat më të mëdha të letërsisë dhe shkencës shqiptare, i njohur si një nga themeluesit e studimeve moderne të letërsisë shqipe. Ai la pas një trashëgimi të pasur në fushën e albanologjisë, historisë së letërsisë dhe kritikës letrare, duke ndikuar thellësisht në formësimin e kulturës shqiptare të shekullit XX.

Dhimitër Shuteriqi lindi më 21 shkurt 1915 në Berbat të Përmetit dhe u rrit në një familje me tradita kulturore. Ai studioi letërsinë dhe historinë, duke u bërë më vonë një ndër studiuesit më të respektuar në Shqipëri. Gjatë jetës së tij profesionale, Shuteriqi shkroi shumë libra dhe studime që trajtojnë zhvillimin e letërsisë shqiptare, si dhe historinë e kombit shqiptar.

Veprat e tij janë të shumta dhe përfshijnë analiza të thella për autorë të njohur shqiptarë, si dhe përmbledhje të letërsisë kombëtare. Ai ishte edhe redaktor dhe drejtues i disa botimeve të rëndësishme letrare dhe kulturore në Shqipëri. Shuteriqi shërbeu gjithashtu në institucione të rëndësishme akademike dhe arsimore, duke ndikuar në formimin e brezave të rinj të studiuesve dhe letrarëve shqiptarë.

Në kujtim të tij, institucione kulturore dhe shkollore vazhdojnë të organizojnë aktivitete për të nderuar jetën dhe veprën e tij, duke theksuar rëndësinë e tij në ruajtjen dhe promovimin e identitetit kulturor shqiptar. Emri i Dhimitër Shuteriqit vazhdon të mbetet një simbol i përkushtimit ndaj letërsisë dhe kulturës kombëtare.

Sot, më 22 korrik, kujtojmë me respekt dhe mirënjohje Dhimitër Shuteriqin, një figurë që la gjurmë të pashlyeshme në historinë e letërsisë shqiptare./KultPlus.com

Shkrimtarë, studiues, botues dhe dashamirës të letërsisë kujtuan në 100-vjetorin e lindjes, figurën e shquar të letërsisë shqiptare, Martin Camaj.

“Në fushën e albanologjisë edhe gjuhësisë, kontributet e Camaj janë të një rëndësie themelore. Pasi përfundojë studimet në Beograd edhe Romë, veprën e parë ai e kishte në gjuhën shqipe. Ai nuk solli vetëm një qasje të re filologjike ndaj teksteve të vjetra, por gjithashtu afirmoi qasje ndërsiplinore në studimet gjuhësore”, thotë Paulin Zefi, përgjegjësi i Bibliotekës “Gjergj Fishta”.

“Është shumë e rëndësishme që figura të tilla si Martin Camaj të kujtohen. Madje duhet të organizohen më shumë aktivitete të tilla. Pse e them këtë? sepse për ë rinjtë është edhe më e rëndësishme të njohin figura të tilla letrare dhe jo vetëm. Në një kohë kur të rinjtë nuk janë më të prirë drejt botës së leximit por më shumë drejt internetit”, shprehet drejtoresha e Kulturës në Bashkinë Lezhë, Jona Davidi.

Kontributi në letërsi i Martin Camajt dhe rolin e tij në ruajtjen dhe zhvillimin e Gjuhës Shqipe në diasporë, u cilësua si një pasuri e çmuar e kulturës kombëtare.

“Ai me shumë dimonsialitetin e vet, edhe këtu kam parasysh jo vetëm letërsinë e tij, por poezinë, prozën dhe prozë poetike që rrallë kush e realizon”, shprehet botuesi Franko Kulli.

“Martin Camaj është nder themeluesit e letërsisë moderne. Proza edhe poezitë e tij janë një ndërlidhje mes gjuhës shqipe dhe filozofisë perëndimore”, thotë shkrimtari Martin Dedaj.

Aktiviteti i organizuar nga Bashkia Lezhë u përmbyll me recitime poetike nga veprat më të njohura të Martin Camajt, duke sjellë emocion dhe reflektim përmes vargjeve të tij.

Camaj konsiderohet si një nga autorët kryesorë të prozës moderne shqiptare. Romani i tij “Rrathë” konsiderohet si romani i parë psikologjik i shkruar në shqip, shkruan shqiptarja.

Poezi nga: Yiannis Ritsos
Përktheu: Agim Mato

Duhet t’i ruajmë të vdekurit tanë me çdo kusht, nga frika
se një ditë prej ditësh
do t’i çvarrosin të huajt dhe do të na i marrin. Atëhere
pa mbrojtjen e tyre
rreziku do të ishte i dyfishtë. Si mund të rrojmë
pa shtëpitë, mobiljet, pronat dhe mbi të gjitha
pa varret e gjyshërve luftëtarë e të mënçur? Le të kujtojmë
se si spartanët grabitën fshehurazi nga Tegjeu eshtrat e
Orestit. Do të duhej
që armiqtë të mos e dinin ku i kemi varrosur. Po si mund
ta dimë se cilët janë armiqtë tanë,
kur dhe nga do të shfaqen?
Jo, nuk duhen varre madhështore, zbukurime që bien në sy –
gjëra që
tërheqin vëmendjen dhe cmirën e të tjerëve. Të vdekurve
këto as që u hyjnë në punë – radhë radhë, të urtësuar e të
heshtur, tashmë nuk duan kujdes,
as pijen e preferuar të mjaltit, blatimet e lavdet e kota.
Shumë më mirë do të qe një gur i xhveshur, një vazo lulesh,
një shenjë e fshehtë ose asgjë.
Ndoshta është më e sigurt t’i mbajmë brënda vetes, po të qe
e mundur
dhe shumë më mirë akoma as vet të mos e dinim ku pushojnë.
Kush mund ta dijë si do të rrokullisen punën në ditët tona?
mundet që vet ne t’i çvarrosim, t’i flakim tutje, në një ditë
të bukur.

Drejtori artistik i Festivalit të Filmit në Venecia, Alberto Barbera, ka zbuluar programin e pasur dhe shumë të pritur të edicionit të 82-të, që do të zhvillohet nga 27 gushti deri më 6 shtator 2025. Festivali sjell një përzierje të filma me yje të mëdhenj hollivudianë dhe produksione të vogla, por me potencial të madh për çmime, duke krijuar kështu një panoramë të gjallë dhe shumëngjyrëshe kinematografike.

Në garë për Luanin e Artë do të jenë filma të mëdhenj nga regjisorë si Kathryn Bigelow, Guillermo del Toro, Chloe Zhao, Noah Baumbach, Luca Guadagnino, Yorgos Lanthimos, Olivier Assayas, Park Chan-wook dhe Benny Safdie. Ndër filmat më të pritur janë “The Smashing Machine” i Safdie, me Dwayne Johnson në rolin e një kampioni UFC, si dhe “Bugonia”, bashkëpunimi i fundit midis Yorgos Lanthimos dhe Emma Stone, pas suksesit të tyre në vitin 2023 me “Poor Things”. Luca Guadagnino prezanton dramën psikologjike “After the Hunt”, me Julia Roberts dhe Andrew Garfield, që do të shfaqet jashtë garës,transmeton KultPlus.

Platforma Netflix do të jetë prani e fortë në festival me tre filma origjinalë në garë: “A House of Dynamite” nga Kathryn Bigelow, që trajton një krizë kombëtare në Shtëpinë e Bardhë; komedia-dramë “Jay Kelly” e Noah Baumbach me George Clooney në rolin kryesor; dhe “Frankenstein” i Guillermo del Toro, një risjellje e klasikut të krijuar me aktorë si Oscar Isaac dhe Mia Goth.

Një risi e këtij viti është pjesëmarrja e platformës arthouse Mubi, që hap festivalin me filmin “La Grazia” të Paolo Sorrentino, si dhe me triptikun “Father Mother Sister Brother” të Jim Jarmusch, ku luajnë emra të mëdhenj si Cate Blanchett dhe Adam Driver. Mubi sjell gjithashtu filmin e regjisorët korean Park Chan-wook, “No Other Choice”.

Pjesëmarrje të rëndësishme vijnë edhe nga Franca, me Olivier Assayas dhe filmin e tij politik “The Wizard of the Kremlin” që eksploron ngritjen e Vladimir Putinit, me Jude Law në rolin kryesor, si dhe me rikthimin në Venecia të François Ozon me “The Stranger”, një adaptim i romanit të Albert Camus. Italia do të prezantojë filma të njohur si “Below the Clouds” i Gianfranco Rosi dhe biografinë “Duse” për aktoren legjendare Eleonora Duse.

Një pjesë e rëndësishme e festivalit do të jenë edhe serialet televizive, ku Italia përfaqësohet me tre produksione, përfshirë “Portobello” të Marco Bellocchio dhe serialin Netflix “The Monster of Florence”.
Juria kryesore do të drejtohet nga dy herë fituesi i Oscarit, Alexander Payne, ndërsa programi i festivalit përfshin gjithashtu filma jashtë garës, dokumentarë dhe filma të shkurtër nga regjisorë të njohur si Sofia Coppola, Werner Herzog dhe Gus Van Sant.

Festivali i Filmit në Venecia 2025 premton të jetë një nga ngjarjet më të rëndësishme kinematografike të vitit, duke ofruar një pasqyrë të pasur të tendencave të reja dhe talentëve më të mëdhenj në skenën ndërkombëtare të filmit./KultPlus.com

Sot shënohen 15 vjet nga shpallja e Opinionit Këshillëdhënës të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, sipas të cilit Deklarata e Pavarësisë së Kosovës nuk ka shkelur të drejtën ndërkombëtare.

Për këtë përvjetor historik, Ambasada e Kosovës në Hagë ka publikuar një video-dokumentar që përmbledh momentet kyçe dhe reflektimet 15 vjet pas këtij vendimi të rëndësishëm, transmeton KultPlus

“Në këtë përvjetor historik, me krenari paraqesim një dokumentar video special që reflekton mbi Opinionin Këshillimor të vitit 2010 të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë mbi Deklaratën e Pavarësisë së Kosovës. 15 vjet më vonë, rëndësia e tij ligjore, politike dhe diplomatike vazhdon të formësojë diskursin ndërkombëtar,” thuhet në njoftimin e Ambasadës në Facebook.

Videoja përmban përmbledhje dhe momente të rëndësishme nga ky proces historik dhe nënvizon rëndësinë e vendimit për të ardhmen e Kosovës në arenën ndërkombëtare./KultPlus.com