Aksidenti ajror që i dha fund historisë së Concorde, 25 vjet më parë
Gazeta Si â MĂ« 25 korrik 2000, ndodhi aksidenti i parĂ« dhe i vetĂ«m fatal nĂ« historinĂ« e Concorde, i vetmi avion pasagjerĂ«sh supersonik i pĂ«rdorur nĂ« shkallĂ« tĂ« gjerĂ«. Ky aksident, 25 vjet mĂ« parĂ«, shĂ«noi fundin e njĂ« epoke pĂ«r aviacionin civil dhe jo vetĂ«m.
NĂ«ntĂ«dhjetĂ« sekonda pas ngritjes nga Aeroporti Charles de Gaulle i Parisit, fluturimi 4590 i âAir Franceâ u rrĂ«zua, duke vrarĂ« tĂ« 109 personat nĂ« bord dhe katĂ«r punĂ«torĂ«t nĂ« hotelin, ku u rrĂ«zua avioni.
Që nga ai moment, fluturimet supersonike të pasagjerëve, të cilat për çerek shekulli të mëparshëm kishin përgjysmuar kohën e udhëtimit të biznesit midis Europës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, por mbi të gjitha kishin përfaqësuar një koncept të ri në aviacionin civil, nuk ishin më kurrë të njëjta.
Fluturimet e planifikuara të Concorde filluan në vitin 1976 dhe për 27 vitet e ardhshme, këta avionë, me dizajnin dhe shpejtësinë e tyre dalluese dhe inovative, u bënë një simbol i aviacionit të epokës, pavarësisht kostos së tyre jashtëzakonisht të lartë që i bënte të paarritshëm për shumicën.
Ishte një kohë kur avionët reaktivë ishin përhapur gjerësisht dhe fluturimi nuk kishte më kostot penguese të viteve të kaluara, por kur udhëtimi ajror ende kishte një patinë joshjeje dhe luksi.
Tërheqja e tyre nga përdorimi përkoi, nga njëra anë, me periudhën pas sulmeve të 11 shtatorit 2001, të cilat e bënë udhëtimin ajror më pak të sigurt dhe ndryshuan shumë aspekte të tij dhe, nga ana tjetër, me suksesin e linjave ajrore me kosto të ulët, të cilat e bënë përvojën e fluturimit më të arritshme, por edhe më të zakonshme.
Fluturimi 4590 i Air France ishte i destinuar për në Aeroportin John F. Kennedy në Nju Jork dhe kishte 100 pasagjerë në bord (2 danezë, 1 amerikan dhe 97 gjermanë) dhe 9 anëtarë të ekuipazhit.
Pesha e tij gjatë nisjes ishte pak më e lartë se sa lejonin rregulloret e sigurisë: mbante më shumë bagazhe dhe karburant sesa duhej, por sipas hetimit të autoriteteve franceze, kjo nuk e shkaktoi aksidentin.

Ndërsa po ngrihej, rrotat e tij u përplasën në pistë me një shirit prej aliazh titaniumi që kishte rënë nga një aeroplan i Continental Airlines, i cili ishte ngritur pak më parë.
Shiriti ishte rreth dyzet centimetra i gjatë dhe tre centimetra i gjerë. Goditja e tij me rrotat e Concorde, i cili tashmë po udhëtonte me rreth 300 kilometra në orë, bëri që një copë e madhe gome të fluturonte drejt njërit prej rezervuarëve të karburantit të aeroplanit. Goditja çau rezervuarin, duke shkaktuar rrjedhje të një sasie të madhe karburanti.
Motorët 1 dhe 2 (ata në anën e majtë) humbën papritur fuqinë dhe e rifituan atë menjëherë pas saj, por kur aeroplani u ngrit nga toka, karburanti që po rridhte u ndez, ndoshta për shkak të një shkarkimi elektrik rreth marshit të uljes, duke shkaktuar një zjarr në krahun e majtë.
Sapo panë flakët, kontrollorët e trafikut ajror njoftuan pilotët, por në atë pikë, dhe me atë shpejtësi, nuk ishte më e mundur të ndërpritej ngritja: nëse pilotët do ta kishin bërë këtë, do të kishte pasur pasoja shumë serioze.

Prandaj, pilotët dhe inxhinieri i fluturimit në bord vendosën të fiknin motorin 2 dhe të përpiqeshin të ngrinin marshin e uljes, i cili, megjithatë, nuk arriti të tërhiqej.
Ata u përpoqën të shkonin drejt aeroportit të afërt Le Bourget për të provuar një ulje emergjente, por motori numër një humbi fuqinë.
Ndërkohë, flakët po shpërbënin pjesën e pasme të krahut të majtë, ku ndodheshin komponentët që ndihmonin Concorde gjatë ngritjes (të cilët, për shkak të formës delta të krahëve të tyre, ishin të ndryshëm nga ato të shumicës së aeroplanëve), duke bërë që mjeti të anohej në njërën anë.
Pilotët më pas ulën shtytjen e motorëve numër tre dhe katër, në anën e djathtë, për të balancuar aeroplanin.

Në një video të filmuar nga një shofer kamioni që kalonte, aeroplani, me një flakë të madhe pas motorëve, mund të shihet duke fluturuar disa dhjetëra metra mbi tokë: imazhet u kthyen në faqet e para të lajmeve ndërkombëtare një ditë më pas.
Concorde, duke udhĂ«tuar me 370 kilometra nĂ« orĂ«, u bĂ« i pakontrollueshĂ«m pĂ«r shkak tĂ« ngadalĂ«simit, humbjes sĂ« lartĂ«sisĂ« dhe u pĂ«rplas me hotelin âLes Relais Bleusâ nĂ« Gonesse.
Ai kurrë nuk u ngrit më shumë se rreth 60 metra, as nuk e kaloi shpejtësinë e konsideruar të sigurt për ngritje, afërsisht 400 kilometra në orë.
Operacionet e ngritjes së Concorde ishin veçanërisht delikate: krahët delta janë thelbësorë për fluturimin supersonik, por mjaft të papërshtatshëm për fluturimin me shpejtësi më të ulët.

Prandaj, ato kërkonin shtytje të konsiderueshme, shpejtësi më të larta se avionët normalë dhe një shpat shumë të pjerrët.
Si pothuajse të gjitha aksidentet e avionëve, ai i Concorde 4590 ishte për shkak të një kombinimi faktorësh.
Autoritetet franceze tĂ« aviacionit e klasifikuan ndikimin me rripin e lidhjes sĂ« titanit si shkakun kryesor, gjĂ« qĂ« çoi nĂ« urdhĂ«rimin e âContinental Airlinesâ pĂ«r tĂ« paguar njĂ« gjobĂ« dhe kompensim nĂ« vitin 2010.
Këto përfundime janë kritikuar në disa raste për dështimin e marrjes në konsideratë të faktorëve të tjerë, siç është pesha e tepërt e bagazheve dhe karburantit, i cili ishte shumë i rëndë për Concorde dhe zinte pjesën më të madhe të hapësirës brenda avionit.

Gjatë lëvizjeve tokësore, u konsumua një sasi më e vogël karburanti nga sa pritej, duke shkaktuar një ndryshim në peshën e avionit dhe shpërndarjen e saj.
Mosvendosja e një elementi të marshit të uljes që parandalon rrëshqitjen e rrotave, i cili ishte hequr gjatë mirëmbajtjes, konsiderohet gjithashtu kritik nga disa, ashtu si edhe manovra të caktuara nga pilotët dhe inxhinieri i fluturimit, të cilat do ta kishin fikur motorin 2 shumë herët.
Pas aksidentit, âAir Franceâ pezulloi menjĂ«herĂ« fluturimet e Concorde, tĂ« ndjekura brenda disa ditĂ«sh nga e vetmja linjĂ« ajrore tjetĂ«r qĂ« i operonte ato komercialisht, âBritish AirĂ«aysâ.
Siguria e Concorde u rivlerësua dhe punime të kushtueshme mirëmbajtjeje u kryen në modelet ekzistuese, të cilat u përfunduan më shumë se një vit më vonë, në nëntor 2001.

Megjithatë, deri atëherë, bota e udhëtimit ajror kishte ndryshuar për shkak të sulmeve të 11 shtatorit 2001, të cilat, ndër të tjera, ulën kërkesën për fluturime ndërkontinentale midis Europës dhe Shteteve të Bashkuara, e cila ishte padyshim rruga kryesore e fluturimit nga Concorde.
Pavarësisht famës dhe prestigjit të madh të Concorde dhe faktit që ato u lejonin linjave ajrore të kalonin Oqeanin Atlantik në tre orë e gjysmë krahasuar me shtatë orë për avionët standardë reaktivë, avantazhet e tyre komerciale për linjat ajrore që i operonin, ishin minimale që nga prezantimi i tyre në vitin 1976, për shumë arsye.
Ato ishin jashtëzakonisht të shtrenjta, si për linjat ajrore, ashtu edhe për udhëtarët: çmimi mesatar i një udhëtimi transatlantik vajtje-ardhje ishte 12,000 dollarë, për shkak të kostove të mirëmbajtjes dhe sasisë së lartë të karburantit të djegur nga fluturimi supersonik.

Kjo do tĂ« thoshte qĂ« kĂ«rkesa pĂ«r to ishte mjaft e kufizuar vetĂ«m nĂ« udhĂ«time biznesi dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye e vetmja rrugĂ« ku kishte kuptim tâi mbanin, ishte ajo nĂ« tĂ« cilĂ«n ato pĂ«rdoreshin mĂ« shpesh nĂ« atĂ« kohĂ«, midis EvropĂ«s dhe Shteteve tĂ« Bashkuara.
VetĂ« shpejtĂ«sia e tyre ishte gjithashtu njĂ« problem pĂ«r tâu menaxhuar: kur diçka tejkalon shpejtĂ«sinĂ« e zĂ«rit (e cila nĂ« tokĂ« Ă«shtĂ« rreth 1,200 kilometra nĂ« orĂ«), ajo prodhon njĂ« zhurmĂ« tĂ« fortĂ«, tĂ« quajtur âbum sonikâ.
ShumĂ« shpejt, komitete qytetarĂ«sh u formuan pĂ«r tâi kundĂ«rshtuar ato: pĂ«rfundimisht, Franca, MbretĂ«ria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara ndaluan linjat ajrore tĂ« fluturonin me Concorde me shpejtĂ«si supersonike mbi zonat e populluara.

Problemi ishte se, për shkak të formës së tyre, siç u përmend, ky lloj avioni ishte mjaft joefikas në shpejtësi të ulëta, gjë që rriti më tej kostot e tyre.
Pas aksidentit, modifikimeve dhe rivendosjes së Concorde, aeroplanët nuk ishin më aq të suksesshëm sa dikur: ata shpesh fluturonin gjysmë të zbrazët, pjesërisht për shkak të shqetësimeve për sigurinë.
NĂ« vitin 2003, 27 vjet pasi filloi fluturimet komerciale, âAir Franceâ dhe âBritish AirĂ«aysâ njoftuan se sĂ« shpejti do ta ndĂ«rprisnin modelin: fluturimet e fundit tĂ« pasagjerĂ«ve pĂ«r dy linjat ajrore ishin pĂ«rkatĂ«sisht mĂ« 30 maj dhe 24 tetor tĂ« atij viti.
PĂ«rshtati: Gazeta âSiâ
The post Aksidenti ajror që i dha fund historisë së Concorde, 25 vjet më parë appeared first on Gazeta Si.