Kur György Matolcsy u largua nga drejtimi i BankĂ«s KombĂ«tare tĂ« HungarisĂ« (MNB) nĂ« fillim tĂ« marsit, banka publikoi njĂ« deklaratĂ« tĂ« shkurtĂ«r duke premtuar se do tĂ« âforcojĂ« besueshmĂ«rinĂ« dhe besiminâ.
Dy javĂ« mĂ« vonĂ«, auditorĂ«t shtetĂ«rorĂ« publikuan tre raporte tĂ« gjata pĂ«r bankĂ«n qendrore dhe fondacionet e lidhura me tĂ«, duke shpallur prova pĂ«r âshkelje tĂ« shumta tĂ« dyshuara penaleâ dhe paraqitĂ«n kallĂ«zime penale nĂ« zyrĂ«n e prokurorisĂ«.
VetĂ« Matolcsy nuk Ă«shtĂ« akuzuar pĂ«r ndonjĂ« shkelje, por kryeministri i HungarisĂ«, Viktor Orban, Ă«shtĂ« distancuar me shpejtĂ«si nga njeriu qĂ« dikur e pĂ«rshkruante si âdora e djathtĂ«â e tij.
âDuket se György Matolcsy mund tĂ« sulmohet,â tha Orban nĂ« njĂ« podcast nĂ« prill. âLigji vlen njĂ«soj pĂ«r tĂ« gjithĂ«, pa pĂ«rjashtime⊠Qeveria nuk mund tĂ« mbahet pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r bankĂ«n qendrore.â
Por vetë kryeministri po has vështirësi për të shmangur fajin për gjendjen e ekonomisë.
âSistemi i bashkĂ«punimit kombĂ«tarâ i partisĂ« sĂ« tij, nĂ«n tĂ« cilin interesat politike, publike dhe private supozohet se janĂ« tĂ« pĂ«rputhura, duket i financuar dobĂ«t dhe i paaftĂ« tĂ« prodhojĂ« pĂ«rfitimet ekonomike qĂ« e ndihmuan Orbanin tĂ« bĂ«hej lideri mĂ« jetĂ«gjatĂ« i BE-sĂ«.
âHungaria ka ngecur nĂ« njĂ« rreth vicioz qĂ« nga pandemia,â tha kĂ«tĂ« vit drejtori ekzekutiv i Transparency International, Jozsef Peter Martin. âKorrupsioni ka minuar prodhimin ekonomik tĂ« vendit.â
Kostoja e shĂ«rbimit tĂ« borxhit tĂ« HungarisĂ«, rreth 5% e PBB-sĂ«, Ă«shtĂ« mĂ« e larta nĂ« BE. Ămimet e produkteve bazĂ«, si ushqimi, janĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« larta se disa vite mĂ« parĂ«, ndĂ«rsa çmimet e shtĂ«pive dhe qiratĂ« janĂ« rritur ndjeshĂ«m, duke goditur mĂ« sĂ« shumti shtresat e varfra, rurale dhe mĂ« pak tĂ« arsimuara qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« bazĂ«n zgjedhore tĂ« Orbanit.
Këto shtresa po shikojnë me zemërim në rritje teksa sjelljet e elitave të lidhura me Orbanin dokumentohen nga gazetarë investigativë në internet. Ndërkohë, varësia e Hungarisë nga energjia ruse dhe afërsia e Orbanit me Vladimir Putinin kanë tensionuar më tej marrëdhëniet me BE-në, e cila tashmë po mban miliarda euro financime për shkak të dështimit të Budapestit për të zbatuar reformat.
Përpjekjet e Orbanit për të sjellë investime kineze nuk janë materializuar ende në fabrika të mëdha funksionale, ndërsa mbështetja e tij e hershme për Donald Trump nuk ka sjellë përfitime nga SHBA-të.
Njeriu që dikur u lavdërua për nxjerrjen e Hungarisë nga kriza globale financiare tani po rrit pagat për të nxitur konsumin dhe po vendos kontroll çmimesh për të frenuar inflacionin.
âNuk ka ndonjĂ« koncept real tani, thjesht mbulojnĂ« gropat kur dalin,â thotĂ« David Nemeth, analist kryesor nĂ« filialin hungarez tĂ« bankĂ«s belge KBC. âRrisin pagat kur detyrohen, shtyjnĂ« investimet pĂ«r tĂ« kursyer⊠Kjo Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« menaxhim krize sesa strategji. Nuk ka ide tĂ« reja.â
Matolcsy nuk ishte i disponueshĂ«m pĂ«r koment, por nĂ« kanalin e tij nĂ« YouTube i ka pĂ«rshkruar sulmet ndaj tij si âtĂ« rreme, tĂ« padrejta dhe pothuajse tĂ« pakuptueshme⊠Shpresoj qĂ« tĂ« pĂ«rfundojnĂ« shpejt dhe e vĂ«rteta tĂ« dalĂ« nĂ« dritĂ«.â
Ministria e Ekonomisë nuk iu përgjigj kërkesave të përsëritura për koment, ndërsa zyra e Orbanit tha se nuk mund të komentonte për momentin.
âGrafiku i objektivave tĂ« Orbanit njeh vetĂ«m dy variabla,â thotĂ« György Suranyi, profesor finance, ish-guvernator i bankĂ«s qendrore dhe dikur kĂ«shilltar i kryeministrit. âNga njĂ«ra anĂ«, ai maksimizon votat dhe qĂ«ndrimin nĂ« pushtet. Nga ana tjetĂ«r, ai maksimizon pasurinĂ« personale tĂ« rrethit tĂ« tij tĂ« ngushtĂ«.â
QĂ«ndrimi i tij i gjatĂ« nĂ« pushtet ka ushqyer njĂ« mendĂ«si afatshkurtĂ«r, shton Suranyi, me qytetarĂ«t e zakonshĂ«m qĂ« po paguajnĂ« gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« çmimin. âFusha si shĂ«ndetĂ«sia, arsimi, politika sociale apo kĂ«rkimi dhe zhvillimi janĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rrezikshme tĂ« nĂ«nfinancuara sepse nuk shĂ«rbejnĂ« qĂ«llimeve tĂ« drejtpĂ«rdrejta politike afatshkurtra.â
Tani Orban do përballet me zgjedhje kombëtare në prill të vitit të ardhshëm kundër një kundërshtari që aktualisht është rreth nëntë pikë përpara në sondazhe.
Sipas shkencĂ«tarit politik Peter Tölgyessy, njĂ« nga mendjet pas kalimit nga komunizmi nĂ« vitin 1989 dhe ish-deputet i partisĂ« Fidesz, âduhet marrĂ« seriozisht mundĂ«sia e rrĂ«zimit tĂ« tijâ.
Orban erdhi në pushtet në vitin 2010, kur Hungaria ishte ende duke u rimëkëmbur nga kriza financiare dhe ishte nën kushtet e rrepta të një pakete shpëtimi prej 25 miliardë dollarësh nga FMN, Banka Botërore dhe BE-ja.
Ndërtimi i një ekonomie të re dhe rezistente ishte rruga e Hungarisë për të dalë nga kriza, dhe bileta e Orbanit për të marrë kontroll të plotë mbi flukset financiare të vendit.
Fillimisht si ministër i ekonomisë, Matolcsy ndihmoi Orbanin të hartonte një politikë të pazakontë që shmangu masat shtrënguese dhe në vend të tyre taksoi sektorët e mëdhenj, kryesisht në pronësi të huaj si bankat. Ata shtetëzuan fondet private të pensionit, duke rikuperuar miliarda euro në asete dhe pagesa mujore.
Orban mbĂ«shteti Matolcsy-n me vendosmĂ«ri gjatĂ« viteve tĂ« vĂ«shtira, duke thĂ«nĂ« njĂ«herĂ« se âaskush nuk mund tĂ« mĂ« paguajĂ« mjaftueshĂ«m qĂ« tĂ« ndahem nga dora ime e djathtĂ«â.
Ata reduktuan ndjeshëm evazionin fiskal dhe rritën pjesëmarrjen në tregun e punës. Në vitin 2013, Hungaria ktheu një suficit buxhetor para interesave të borxhit, u rikthye në tregjet globale të bonove dhe shlyeu borxhin ndaj FMN-së.
Matolcsy nisi një program kredish për rritje, ndërsa Orban vendosi kufizime të çmimeve të shërbimeve për familjet, një masë shumë e popullarizuar.
Pasi u rizgjodhën në prill 2014, ata shndërruan mbi 10 miliardë euro kredi në valutë të huaj në forinta. Kur banka qendrore e Zvicrës hoqi kufirin ndaj euros në 2015 dhe franga u rrit ndjeshëm, veprimi i tyre i parakohshëm ndihmoi Hungarinë të shmangte falimentimet masive.
Strategjia shërbeu jo vetëm për rritje ekonomike. Miliarda euro financime të lira dhe ndihma qeveritare ndihmuan Orbanin të forconte regjimin e tij. Qëllimi ishte të krijohej një elitë e re biznesi besnike ndaj tij.
NjĂ« ndĂ«r viktimat e kĂ«saj lĂ«vizjeje ishte Lajos Simicska, ish-partneri i tij financiar, i cili u detyrua tĂ« shiste pasuritĂ« dhe tĂ« largohej nga politika. Ai e quajti Orbanin âplehâ dhe tha: âdonim tĂ« rrĂ«zonim njĂ« diktaturë⊠por kurrĂ« nuk ishte pjesĂ« e marrĂ«veshjes tĂ« ndĂ«rtonim njĂ« tjetĂ«r.â
NĂ« vend tĂ« tij erdhĂ«n figura tĂ« reja si Lorinc Meszaros, njĂ« punĂ«tor tubash nga fshati i Orbanit, i cili u bĂ« njeriu mĂ« i pasur nĂ« Hungari nĂ« vetĂ«m pesĂ« vite. Ai ka thĂ«nĂ« se suksesin ia detyron âZotit, fatit tĂ« mirĂ« dhe Viktor Orbanitâ.
Familja e ngushtë e Orbanit gjithashtu përfitoi. Babai i tij zotëron një gurore që furnizon ndërtimet publike, ndërsa dhëndri i tij, Istvan Tiborcz, është tani një nga 10 biznesmenët më të pasur në Hungari.
Tiborcz Ă«shtĂ« pĂ«rpjekur tĂ« distancohet nga Matolcsy, duke thĂ«nĂ«: âKompania jonĂ« nuk krijon vlerĂ« nga fondet publike⊠PĂ«rdorim burimet tona dhe kredi bankare.â
Megjithatë, ai ende përfiton nga kredi dhe grante të shtetit, përmes bankave si MBH, e krijuar për të financuar elitën e re ekonomike.
Në bankën qendrore, Matolcsy krijoi gjashtë fondacione me mbi 800 milionë euro. Ato investuan në art dhe pasuri të patundshme, por sipas auditorëve, kanë bërë investime të dobëta dhe janë në prag të falimentimit.
Këto skema kanë pasuruar një rreth të ngushtë sipërmarrësish të rinj të lidhur me familjen Matolcsy, të cilët kanë shfaqur pasurinë në rrjete sociale, apartamente luksoze në Nju Jork dhe Dubai, makina sportive etj.
Filma si âManovra me Rrezik tĂ« LartĂ«â nga Telex dhe âDinastiaâ nga Direkt36 kanĂ« grumbulluar miliona shikime nĂ« njĂ« vend me vetĂ«m 10 milionĂ« banorĂ«.
Ky ekspozim ndihmon edhe kundĂ«r edhe pro regjimit. âOrban po thotĂ«: âPo, kemi biznesmenĂ« tĂ« suksesshĂ«mâ. Shumica e votuesve tĂ« tij e pranojnĂ« kĂ«tĂ«,â thotĂ« Peter Kreko i institutit Political Capital.
Politikat ekonomike ekspansioniste janĂ« bĂ«rĂ« shumĂ« tĂ« kushtueshme pĂ«r shkak tĂ« rritjes sĂ« normave tĂ« interesit dhe luftĂ«s nĂ« UkrainĂ«. Orban fitoi zgjedhjet e vitit 2022 me njĂ« paketĂ« tĂ« madhe shpenzimesh fiskale, pĂ«rfshirĂ« ulje taksash qĂ« sipas analistĂ«ve ishin njĂ« âgabim i madhâ.
Kjo shtyu inflacionin e Hungarisë në nivelin më të lartë në BE, me inflacion ushqimor deri në 45%.
Sipas Peter Csanyi të OTP Bank, kompanitë po shtyjnë investimet për shkak të mjedisit të paparashikueshëm.
Por një qeveri e re mund ta rregullojë ekonominë pa masa shtrënguese, thotë Suranyi. Rreth 6-7 miliardë euro mund të ridrejtohen pa prekur standardin e jetesës. Shpenzimet për sport, propagandë dhe pasuri të patundshme mund të shkurtohen, ndërsa 3-4 miliardë euro të tjera mund të vijnë nga fondet e BE-së.
Megjithatë, kjo do kërkonte që Orban të heqë dorë nga baza e gjithë sistemit të tij.
KundĂ«rshtari kryesor Ă«shtĂ« Peter Magyar, kreu i partisĂ« Tisza. Ai premton njĂ« âMarrĂ«veshje tĂ« Reâ pĂ«r tĂ« rindĂ«rtuar HungarinĂ«, me theks te lufta kundĂ«r korrupsionit, rimarrja e aseteve tĂ« pĂ«rvetĂ«suara nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« paligjshme dhe rivendosja e marrĂ«dhĂ«nieve me BE-nĂ«.
Por ekspertët paralajmërojnë se sistemi Orban është bërë aq i ndërthurur me ekonominë, sa ndryshimet e shpejta mund të shkaktojnë falimentime masive.
NĂ« manifestin e saj online, partia Tisza shkruan: âShteti hungarez Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« jo mbrojtĂ«s i pasurisĂ« publike, por grabitĂ«s i saj⊠Roli i shtetit nuk Ă«shtĂ« tĂ« fshehĂ« vjedhjet, por tĂ« rikuperojĂ« pasuritĂ« publike dhe tâi mbrojĂ« ato nĂ« tĂ« ardhmen nga çdo qeveri, çdo oligark, çdo regjim i korruptuarâ.
The post Analizë/ A mund ta rrëzojë Viktor Orbanin ekonomia në rënie e Hungarisë? first appeared on JavaNews.al.
Login
