Po e humbim mesa duket edhe njĂ« rast tjetĂ«r pĂ«r tĂ« treguar si shtet se i njohim dhe i zbatojmĂ« rregullat e zgjedhjeve dhe kodet âkalorsiakeâ qĂ« lidhen me to. Ato kode qĂ« thonĂ« fjala vjen se humbĂ«si duhet tĂ« njohĂ« rezultatin dhe tĂ« urojĂ« fituesin, ose qĂ« pala humbĂ«se tĂ« bĂ«jĂ« analizĂ«n e atyre faktorĂ«ve e rrethanave qĂ« e çuan nĂ« humbje. Ose mĂ« tej akoma, (mos o Zot!) kodin e mbajtjes pĂ«rgjegjĂ«si pĂ«r humbjen, duke u larguar nga timoni i partisĂ«. Aq mĂ« tepĂ«r kur e ke shkruar nĂ« statut diçka tĂ« tillĂ«!
Asgjë e tillë nuk ndodhi këtë verë, pasi u shfaq i qartë rezultati i zgjedhjeve parlamentare të 11 majit, ku Partia Demokratike mori njërën ndër humbjet më përcëlluese të historisë së saj 34 vjeçare. Gjatë gjithë verës, në vend të analizës së shkaqeve që çuan në rezultatet katastrofike elektorale, Berisha dhe lista e ngushtë e besnikëve që flasin për inerci sa herë që ai jua kërkon diçka të tillë, vijuan të përpiqen në angazhimin sizifian për të bindur shqiptarët se ata fituan, por jua vodhën fitoren.
Sot Berisha, teksa pĂ«rgatitet tĂ« paraqitet nĂ« derĂ«n e Kuvendit bashkĂ« me 49 deputetĂ« tĂ« tjerĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« mandatet, deklaroi se opozita nuk do tâi njohĂ« kurrĂ« zgjedhjet. NjĂ« qĂ«ndrim klasik i tij sa herĂ« qĂ« ka humbur zgjedhjet. Nuk ka njohur rezultatin, por ka zĂ«nĂ« vendet nĂ« kuadratin e opozitĂ«s. Histori e vjetĂ«r tre dekada e gjysĂ«m, e cila tregon se tĂ« gjithĂ« ata qĂ« flasin pĂ«r rinovim tĂ« partisĂ«, hapje tĂ« saj, ndryshim krerĂ«sh lokalĂ« e drejtuesish qarqesh, duhet tĂ« shohin mĂ« sĂ« pari nga zyra e numrit njĂ«. Aty ku merr formĂ« lidershipi, ku caktohen piketat, aleancat, aty ku hartohen listat e kandidatĂ«ve dhe shefat e çdo lloji e ngjyre. TĂ« atyre qĂ« humbĂ«n nĂ« 11 maj pasi kishin marrĂ« bekimin e kryetarit.
DyfaqĂ«sia, ambiguiteti, eklektizmi, qĂ«ndrimi nĂ« dy karrige, frazat me dy kuptime, mĂ«salla me dy faqe â kjo Ă«shtĂ« njĂ«ra ndĂ«r sĂ«mundjet e lashta tĂ« elitĂ«s partiake nĂ« ShqipĂ«ri, e cila me kalimin e viteve Ă«shtĂ« shndĂ«rruar nĂ« njĂ« shkollĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« politike ku janĂ« farkĂ«tuar shumĂ« karriera aparatçikĂ«sh tĂ« tĂ« gjitha formave e peshave.
Ajo qĂ« Berisha thotĂ« nuk i bĂ«n kuptim as njĂ« fĂ«mije, por Ă«shtĂ« krejt e pranueshme e normale nĂ« njĂ« mjedis ku tĂ« gjithĂ« i shkelin syrin njĂ«ri-tjetrit teksa dĂ«gjojnĂ« nonsensin e mosnjohjes sĂ« zgjedhjeve por tĂ« pranimit tĂ« mandateve parlamentare. âE mo dhe ju e dini si Ă«shtĂ« Doktori, ai jep sinjalin djathtas dhe timonin e pret majtasâ, tĂ« thonĂ« mĂ« pas, si kanĂ« hequr kostumin partiak dhe kanĂ« veshur atĂ« tĂ« qytetarit tĂ« zakonshĂ«m qĂ« marazin ndaj njĂ«shit e shet vetĂ«m nĂ«n zĂ« si mall ekzotik kafenesh.
Për kalendarin politik të Shqipërisë, jetën e saj institucionale dhe shtetërore, silogjizmi veror i opozitës nuk ka asnjë peshë dhe rol. Rama qesh i kënaqur pas syzeve të tij të kuqe teksa dëgjon kërcënimin steril të Berishës, ndërsa në dorë mban letër e laps për qeverinë e re. Në anën tjetër në PD e kanë pranuar prej kohësh atë që ndodhi në zgjedhje dhe e kanë lënë vetëm Doktorin që të luajë piruetën finale të mbylljes së telekomedisë së zgjedhjeve të 11 majit. Duhet një dalje në çdo akt skenik. Një të tillë po luan Berisha.
50 burra e gra përgatiten të hyjnë në Kuvend për të katërtën herë si deputetë opozitarë. Ky është i vetmi lajm. Mosnjohja e zgjedhjeve është si një vazo e vjetër që mbahet për ekspozim në një dhomë me dritare të mbyllura ku prej 12 vitesh nuk hyn as dielli, as ajri..
Kur deklaronte se do tâi jepte fund konfliktit Rusi-UkrainĂ« pa hyrĂ« ende nĂ« ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ«, Donald Trump ishte besimplotĂ« dhe serioz. Nuk besonte vetĂ«m tek aftĂ«sitĂ« e tij âspecialeâ pĂ«r negociata dhe marrĂ«veshje (vite mĂ« parĂ« ishte autor i librit âArti i marrĂ«veshjesâ), por besonte dhe vazhdon tĂ« besojĂ« se me formulĂ«n qĂ« ka ndĂ«rmend tâi propozojĂ« kĂ«to orĂ« presidentit Zelensky dhe liderĂ«ve evropianĂ« nĂ« ZyrĂ«n Ovale, lufta mund tĂ« mbarojĂ« sa hap e mbyll sytĂ«.
Ajo që po filtron këto orë të ethshme rreth këtij takimi, përshkruhet si një kërkesë ultimative për Ukrainën, më shumë sesa si një ofertë apo propozim kompromisi. Jep Krimenë dhe territoret e tjera të pushtuara, angazhohu qartë dhe me shkrim se nuk do të hysh kurrë në Nato dhe kjo do të sjellë paqen me Rusinë. Ky është de facto pozicioni ruso-amerikan pas bisedimeve të Alaskës, ku Trump e spostoi SHBA drejt pozicionit rus, duke i hapur udhë Vladirim Putin në të gjitha kërkesat. Pa harruar të shtohet se i ofroi edhe një vitrinë unikale që të shpaloste fitoren e tij të lehtë mbi mikpritësin amerikan që duartrokiste një palë pushtuese teksa afrohej mbi tapetin e kuq!
PĂ«r tâju kthyer kĂ«rkesĂ«s sĂ« Trump pĂ«r falimentimin me shkrim tĂ« PerĂ«ndimit pĂ«rballĂ« RusisĂ«, kjo ka qenĂ« qysh nĂ« krye tĂ« herĂ«s karta e tij nĂ«n mĂ«ngĂ«. NjĂ« kartĂ« drejt paqes sĂ« imponuar qĂ« do ta çonte Trump, veç tĂ« tjerash, edhe drejt çmimit Nobel pĂ«r paqen, qĂ« do ta ngopte egon e tij tĂ« madhe sa Alaska e ftohtĂ«.
E vërteta pas perdeve është se Donald Trump u afrua në podiumin e negociatave më delikate të karrierës së tij si President i SHBA, mbi karron e udhëheqësit që po bën lëmsh botën, në vend që ta udhëheqë dhe ta bashkojë. atë. Ai u ul në tryezë përballë Putin teksa kishte muaj që armiqësohej me evropianë, kanadezë, indianë, japonezë e kinezë për shkak të luftës tregëtare të tarifave, ndërkohë që i duhej dhe ende i duhet dialogu e mundësisht dakordësimi e bashkëpunimi me këta faktorë për të zgjidhur një konflikt që prek sot të gjitha marrëdhëniet ndërkombëtare, paqen e sigurinë globale. Kur Trump i duhet një front diplomatik sa më i gjerë përballë Rusisë që njeh vetëm gjuhën e luftës, ai zgjodhi të hedhë në erë të gjitha piketat gjeopolitike të 80 viteve të fundit e të shkojë në takim me historinë në Alaskë, fillikat i vetëm dhe i demotivuar për të arritur diçka më të mirë sesa vetëdorëzimi para Putin.
Paradoksi mes tezĂ«s âAmerika e paraâ nĂ« njĂ«rĂ«n anĂ« dhe ndĂ«rmjetĂ«simit e lobimit nĂ« stil tĂ« vjetĂ«r pĂ«r konfliktin ukrainas nĂ« anĂ«n tjetĂ«r, pĂ«rcakton dritaren e ngushtuar tĂ« manovrĂ«s dhe duart e lidhura ku Trump ndodhet sot. Trump aspiron njĂ« AmerikĂ« tĂ« mbyllur e nĂ« luftĂ« ekonomike e tregĂ«tare me reston e botĂ«s, por pretendon njĂ«herĂ«sh pozitĂ«n e shtetit mĂ« tĂ« fuqishĂ«m qĂ« mban nĂ« kĂ«mbĂ« mbi 700 baza ushtarake dhe vijon tĂ« kĂ«rkojĂ« njĂ« rol parĂ«sor nĂ« punĂ«t e globit. TĂ« dyja bashkĂ« kĂ«to trende nuk mund tĂ« bashkĂ«jetojnĂ« pasi janĂ« nĂ« kurs pĂ«rplasjeje tĂ« vazhdueshĂ«m.
Ka qenĂ« e pritshme qĂ« Vladimir Putin do tĂ« udhĂ«tonte nĂ« AlaskĂ« pĂ«r shou dhe jo pĂ«r kompromis, sepse nuk i duhet njĂ« i tillĂ«. I duhet thjesht tĂ« presĂ« qĂ« Trump tâi ulet nĂ« gjunjĂ«, siç ju ul, duke u tĂ«rhequr nga kushti pĂ«r paqe tĂ« menjĂ«hershme apo nga takimi shumĂ«palĂ«sh qĂ« premtonte para se tĂ« merrte avionin presidencial pĂ«r nĂ« AlaskĂ«.
Donald Trump dështoi në lidhje me Ukrainën, por çka është më e rëndë ai çedoi totalisht përballë pozicionit rus, duke e bërë të tijin atë. E kjo është një sjellje amatore dhe kapitulluese në sytë e opinionit publik botëror. I cili prej vitesh flirton me idenë se ylli i dominimit amerikan në botë është në rënie. Alaska tregoi pikërisht këtë!
Ndaj nuk Ă«shtĂ« e rastit qĂ« ai pĂ«rgatitet tâi kĂ«rkojĂ« sot Zelenskit, Macronit e tĂ« tjerĂ«ve qĂ« tĂ« pranojnĂ« pikĂ« pĂ«r pikĂ« atĂ« qĂ« kĂ«rkon Moska. Nuk ka pasur vullnetin dhe energjitĂ« pĂ«r tĂ« arritur diçka mĂ« shumĂ«, nuk beson realisht se Ukraina Ă«shtĂ« sulmuar e po vuan pa tĂ« drejtĂ«, mĂ« keq akoma nuk mendon se pushtuesit duhen dĂ«nuar, por se duhen dĂ«gjuar e duartrokitur ndonjĂ«herĂ«.
Me njĂ« qĂ«ndrim tĂ« tillĂ« Ă«shtĂ« e habitshme pse e ka shtyrĂ« kaq gjatĂ« vendimin pĂ«r UkrainĂ«n. Mund ta kishte bĂ«rĂ« vĂ«rtetĂ« kĂ«tĂ« lloj kompromisi tĂ« njĂ«anshĂ«m ende pa hyrĂ« nĂ« ShtĂ«pinĂ« e BardhĂ«. âNuk fitojmĂ« dot pĂ«rballĂ« RusisĂ«â? Tâi japim çfarĂ« kĂ«rkon dhe mbaron puna! âNuk ja dalim dot Putinitâ? Ta duartrokasim e tĂ« vazhdojmĂ« mĂ« tej! ShumĂ«kujt kjo mund tâi duket shĂ«mtuar, por nĂ« kĂ«tĂ« nivel lidershipi ndodhet sot demokracia mĂ« e madhe e botĂ«s.
NĂ« ShqipĂ«ri, rreth 1 nĂ« 4 tĂ« rinj tĂ« moshĂ«s 15-29 vjeç nuk janĂ« as nĂ« shkollĂ«, as nĂ« punĂ«. NĂ« TiranĂ«, shifra rritet nĂ« 27%, duke e bĂ«rĂ« kryeqytetin epiqendrĂ«n e kĂ«tij fenomeni alarmues. Ky grup, i njohur si NEET (Not in Employment, Education or Training), pĂ«rfaqĂ«son njĂ« brez qĂ« po mbetet pas â i harruar nga tregu i punĂ«s, sistemi arsimor dhe politikat publike.
Shumica janĂ« nĂ« kĂ«rkim pune, por pa sukses. TĂ« tjerĂ« kanĂ« vetĂ«m arsim bazĂ«, ose janĂ« detyruar tĂ« heqin dorĂ« pĂ«r arsye familjare â veçanĂ«risht gratĂ« e reja. Ka edhe nga ata qĂ« janĂ« tĂ« papunĂ« prej mĂ« shumĂ« se njĂ« viti, tĂ« izoluar nga rrjetet sociale dhe pa mbĂ«shtetje pĂ«r tĂ« rifilluar.
Një problem me rrënjë të thella
PĂ«rmasat e kĂ«tij fenomeni nuk mund tĂ« shpjegohen vetĂ«m me mungesĂ«n e vendeve tĂ« punĂ«s. Analizat tregojnĂ« se rreth 13% e tĂ« rinjve NEET janĂ« nĂ« kĂ«rkim aktiv tĂ« punĂ«s, por pa sukses. NjĂ« 14% tjetĂ«r janĂ« inaktivĂ« â tĂ« shkĂ«putur plotĂ«sisht nga tregu i punĂ«s dhe nga arsimi, shpesh tĂ« zhgĂ«njyer ose tĂ« dorĂ«zuar pĂ«rballĂ« mungesĂ«s sĂ« shpresĂ«s.
Situata bëhet më e rëndë kur shohim se 35% e të rinjve NEET në Tiranë kanë vetëm arsim bazë, duke i vënë ata në një pozitë edhe më të pafavorshme përballë një tregu pune gjithnjë e më kërkues. Si mund të pretendojmë zhvillim, kur arsimi dhe formimi profesional mbeten kaq të shkëputur nga realiteti ekonomik?
ĂfarĂ« mund tĂ« ndodh ?
Pasojat nuk janĂ« vetĂ«m individuale â janĂ« kombĂ«tare. Humbja e kapitalit njerĂ«zor, rritja e varfĂ«risĂ«, emigrimi masiv, zhgĂ«njimi shoqĂ«ror dhe rritja e pabarazisĂ« janĂ« vetĂ«m disa nga efektet qĂ« po ndjehen dhe do thellohen nĂ«se nuk merren masa urgjente.
Ky nuk është vetëm një problem social, por një krizë zhvillimi.
Ky është brezi që nuk duhet të harrohet.
NĂ« vend qĂ« tĂ« jetĂ« barrĂ«, rinia mund tĂ« jetĂ« forcĂ«. Por kjo kĂ«rkon investim tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m nĂ« arsim, trajnime praktike, mundĂ«si punĂ«simi dhe mbĂ«shtetje sociale â jo nesĂ«r, por sot.
Zgjedhjet e 11 majit kanë prodhuar një situatë të brendshme delikate në Partinë Demokratike. Në tryezë janë jo vetëm analiza e humbjes së thellë elektorale, çka sjellë tkurrjen e grupit parlamentar demokrat, por edhe ndarja e posteve që i takojnë opozitës në Kuvendin e ardhshëm. Pas 20 majit 2023, kur Gazment Bardhi u zgjodh kryetar i Grupit Parlamentar të PD-së opozita e gjen veten përballë nevojës që të riformatojë gjithçka në dritën e zgjedhjeve të fundit. Njëra ndër pyetjet themelore, me nisjen e legjislaturës së re në shtator, është ajo nëse Gazment Bardhi do ta ruajë ose jo pozicionin në krye të grupit. Në 11 maj Bardhi pësoi një humbje poshtëruese në qarkun e Fierit, ku socialistët fituan plot 12 mandate, duke bërë që PD të marrë rezultatin më negativ në këtë zonë të Shqipërisë.
Bardhi e kaloi me heshtje momentin e vĂ«shtirĂ« pas 11 majit dhe ka qenĂ« i rezervuar nĂ« daljet publike pas kĂ«tij momenti. A do tĂ« jetĂ« ky rrĂ«zim i zhurmshĂ«m edhe fundi i tij si nĂ«nkryetar i PD dhe kryetar i grupit parlamentar tani qĂ« balancat politike brenda PD janĂ« shumĂ« tĂ« ndryshme nga koha kur ai shihej si pĂ«rfaqĂ«sues i njĂ« korenti âtĂ« pavarurâ nĂ« parti?!
Një pozitë jo më të mirë se Bardhi kanë edhe emrat e tjerë në krye të piramidës demokrate si Luçiano Boçi, Albana Vokshi, Flamur Noka e Oerd Bylykbashi. Janë figura politike që morën rezultate zhgënjyese në zgjedhjet e 11 majit dhe që nuk arritën ta përkthejnë aktivizmin e tyre dhe dedikimin ndaj Berishës, në vota e përkrahje elektorale.
I vetmi që duket se arriti të shpëtojë politikisht nga kjo anije e mbytur e 11 majit duket nënkryetari i PD dhe nënkryetari i Kuvendit Agron Gjekmarkaj, i cili ja doli të pengojë vërshimin rozë në qarkun e Lezhës, duke bërë që socialistët të mos avancojnë dot nga pozitat e zgjedhjeve të vitit 2021. Ky i Gjekmarkajt është një rast i veçuar në hartën elektorale të PD në zgjedhjet e fundit, pasi arriti të ruajë një njollë blu në detin e kuq të votave socialitëve që morën para Jugun e Veriun duke i dhënë Edi Ramës 83 mandate parlamentare.
A do tĂ« jetĂ« pozicion force e Gjekmarkajt njĂ« garanci qĂ« ai tĂ« ruajĂ« postet politike tĂ« larta qĂ« mban? Edhe kjo do tĂ« shihet nĂ« momentin qĂ« PD do tĂ« analizojĂ« humbjen, por vlen tĂ« thuhet se nĂ« njĂ« tryezĂ« me koka tĂ« ulura i deleguari politik i qarkut LezhĂ« Ă«shtĂ« ndĂ«r tĂ« paktĂ«t qĂ« nuk ka pse tĂ« skuqet. Aq mĂ« tepĂ«r qĂ« ka pranĂ« njĂ« figurĂ« Gjin GjoniâŠ
NĂ« çdo shtet modern, ndĂ«rtimet pa leje, zaptimi i trotuareve dhe abuzimi me hapĂ«sirat publike janĂ« çështje qĂ« kontrollohen nga institucionet â inspektorati i ndĂ«rtimit, bashkitĂ«, policia bashkiake. Por nĂ« ShqipĂ«ri, duket se kjo pĂ«rgjegjĂ«si Ă«shtĂ« tashmĂ« nĂ« duart e qytetarĂ«ve, pĂ«rmes portalit tĂ« ri âHapĂ«sira ime Publikeâ. NĂ« sipĂ«rfaqe, kjo duket si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rfshirĂ« qytetarĂ«t nĂ« mbrojtjen e ligjit. Por nĂ« thelb, Ă«shtĂ« njĂ« pranimi heshtur i dĂ«shtimit shtetĂ«ror pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« punĂ«n e vet.
Duke i dhĂ«nĂ« qytetarit rolin e denoncuesit, shteti largohet nga detyra e kontrollit, mbikĂ«qyrjes dhe rendit urban. E fshehur pas njĂ« ndĂ«rfaqeje digjitale, qeveria duket se i thotĂ« popullit: âNa thuaj ti kush po shkel ligjin, se ne nuk kemi kapacitet, vullnet apo guxim ta bĂ«jmĂ« vetĂ«â. Kjo Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« se shpĂ«rndarje pĂ«rgjegjĂ«sie â Ă«shtĂ« transferim i detyrĂ«s publike, pa garantuar as siguri pĂ«r qytetarin, as drejtĂ«si pĂ«r tĂ« denoncuarin.
Kjo qasje krijon njĂ« shoqĂ«ri ku secili vĂ«zhgon tjetrin, jo nĂ« kuptimin pozitiv tĂ« qytetarisĂ« aktive, por nĂ« kuptimin e kulturĂ«s sĂ« spiunimit. NjĂ« fqinj denoncon tjetrin, jo sepse Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar pa leje, por sepse nuk i ktheu pĂ«rshĂ«ndetjen. NjĂ« biznes raportohet nga njĂ« tjetĂ«r pĂ«r konkurrencĂ«, jo pĂ«r shkelje. Dhe kĂ«shtu, portali nuk prodhon mĂ« rend, por frikĂ« dhe mosbesim, ndĂ«rsa zaptuesit e vĂ«rtetĂ« â shpesh tĂ« lidhur me pushtetin â nuk preken as nga denoncimet, sepse askush nuk guxon tâi raportojĂ«.
Ironia Ă«shtĂ« e hidhur: ndĂ«rkohĂ« qĂ« portali i paraqitet publikut si mĂ«nyrĂ« moderne pĂ«r tĂ« mbrojtur hapĂ«sirĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t, nĂ« realitet ai ekspozon se sa i brishtĂ« Ă«shtĂ« shteti, dhe sa pak funksionojnĂ« mekanizmat qĂ« duhet tĂ« veprojnĂ« vetvetiu, pa pritur sinjalin e qytetarit. NĂ« vend qĂ« tĂ« shtohen inspektorĂ«t, forcohen institucionet dhe rritet ndĂ«shkimi pĂ«r shkelĂ«sit, krijohet njĂ« faqe interneti dhe qytetari bĂ«het âroje lagjejeâ â pa autorizim, pa kompetenca dhe, mĂ« problematikja, pa mbrojtje ligjore nga pasojat.
Portalet e tilla janĂ« tĂ« nevojshme kur janĂ« shtesĂ« e sistemit, jo zĂ«vendĂ«sim i tij. Por kur shteti fillon tĂ« funksionojĂ« vetĂ«m pĂ«rmes âthirrjeve nga populliâ, atĂ«herĂ« kemi hyrĂ« nĂ« njĂ« epokĂ« ku qytetari nuk Ă«shtĂ« mĂ« i mbrojtur nga shteti, por pĂ«rdoret prej tij pĂ«r tĂ« mbuluar mungesĂ«n e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ«.
NĂ« fund, pyetja qĂ« duhet tĂ« shtrojmĂ« Ă«shtĂ«: A Ă«shtĂ« portali njĂ« formĂ« e re e kontrollit qytetar apo njĂ« formĂ« e re e dĂ«shtimit shtetĂ«ror? Sepse nĂ«se shteti real ndodhet vetĂ«m nĂ« ekran, atĂ«herĂ« jashtĂ« tij mbizotĂ«ron rrĂ«muja â dhe askush nuk merr pĂ«rgjegjĂ«si pĂ«r tĂ«.
Shembja e Teatrit Kombëtar simbolizon humbjen e hapësirave publike në Tiranë dhe zëvendësimin e tyre me kulla. Por kujtesa kolektive, zëri qytetar dhe sheshet nuk mund të zëvendësohen me beton.
Nga Teatri te trotuari â Kronika e njĂ« qyteti tĂ« shembur me ligj
Në fillimin e verës së 2018-ës Tirana pa, edhe pse ende e pandërgjegjshme për atë që po dëshmonte, të vendosej një mikrofon në një nga hapësirat publike të saj, në sheshin e Teatrit Kombëtar.
Tetëdhjetë vite më pas, ai shesh do të përdorej edhe si një hapësirë ku do të zhvillohej një protestë për ta mbrojtur atë.
Teatri i kishte mbyllur dyert dhe përveç punëtorëve, që herë pas here dilnin nga salla e kuqërremtë me kuti materialesh në duar, që nga 2 korriku i 2018, kur u vu shfaqja e fundit në skenë, nuk shiheshin më spektatorë në mjediset tij.
Tre ditĂ« mĂ« pas, mĂ« 5 korrik, Kuvendi do tĂ« miratonte me 75 vota, âLigjin pĂ«r Teatrinâ*, apo siç njihet ndryshe, âLigji Specialâ, i cili e transferonte hapĂ«sirĂ«n publike, si sheshin ashtu edhe teatrin, tek shoqĂ«ria private, âFusha shpkâ, qĂ« kjo e fundit tĂ« mund tĂ« ndĂ«rtonte.
Pas atij votimi, protesta për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar mori përmasa të tjera dhe hyri në një rrugëtim ku dorëzimi nuk ishte opsion.
Në sheshin e teatrit u krijua një kuvend i qytetit. Një hapësirë e paindoktrinuar, e pakapur nga interesa të ngushta private apo motive antiligjore. Ndërsa ndërtesa që u mor nën kontroll nga qytetarët më 24 korrik 2019, të cilët filluan ta rijetëzonin edhe pse pa përvojë, mësuan ta menaxhonin dhe kujdeseshin për të.
NdĂ«rsa salla zhvillonte aktivitete artistike dhe kulturore â rreth 65 shfaqje u vunĂ« nĂ« skenĂ« nĂ« mĂ« pak se 8 muaj â nĂ« sheshin e tij protesta zhvillohej 24 orĂ«, 7 ditĂ« nĂ« javĂ«, nĂ« dukje si gardiane e teatrit, dhe njerĂ«zit rojtarĂ«t e tij.
Teatri Kombëtar duke u shembur 17 maj 2020/Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit, Flicr.
Nga një shesh proteste, tek një rrugë kalimi për kullën.
Ato 75 vota që miratuan ligjin Fusha, ishin edhe goditja e parë që iu dha Teatrit Kombëtar, 682 ditë përpara se Erion Veliaj të çonte fadromat për të shembur ndërtesat e tij, në orën 04:30 të mëngjesit të datës 17 maj 2020.
Miratimi i ligjit pĂ«r teatrin ishte njĂ« goditje qĂ« iu bĂ« jo vetĂ«m protestĂ«s â si akt demokratik, â apo ndĂ«rtesĂ«s â si dĂ«shmi e historisĂ« sĂ« brezave para nesh â por edhe vetĂ« hapĂ«sirĂ«s, sheshit si vendkrijim i fjalĂ«s sĂ« lirĂ« dhe lirisĂ« sĂ« shprehjes, nga vetĂ« pĂ«rfaqĂ«suesit e pushtetit tĂ« popullit nĂ« kuvend.
Ato 75 kartonĂ« jeshil, rrĂ«zuan jo thjesht njĂ« ndĂ«rtesĂ«, por hapĂ«sirĂ«n e pĂ«rbashkĂ«t ku njerĂ«zit shkonin pĂ«r tĂ« qenĂ« bashkĂ« â jo thjesht pĂ«r tĂ« kaluar, por pĂ«r tĂ« mbetur. Ishte goditje ndaj asaj nyje urbane qĂ« mblidhte kĂ«do, nga tĂ« katĂ«r anĂ«t, dhe nga tĂ« gjithĂ« dhe mĂ« pas krijonte diçka.
Sot ajo hapësirë nuk ekziston më në qytet.
Shembja e â17 Majitâ, i hapi rrugĂ« lejeve tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme nga âRama & Veliajâ, tĂ« cilĂ«t vunĂ« nĂ« zbatim planin e Bjarke Ingels, tĂ« kullĂ«s me teatĂ«r.
Sot pas më shumë se dy vjetësh nga fillimi i punimeve në atë shesh, hapësira publike nuk ekziston më. Në vend të saj, është një kalim i zgavruar në tunelin e betonuar, i cili qëndron i hijezuar nën ndërtesën si flutur e Bjarke Ingels, e cila sot të ngjan si porta hyrëse për në kullën e Fushës.
Të dyja kantieret sot janë bashkuar në një të vetëm dhe kanë lidhur mes tyresh hekurin i cili më pas mbulohet në beton, duke zhdukur krejtësisht atë çfarë ka mbetur nga dikur hapësira publike e teatrit.
Tashmë ato dy projekte po shpalosin në shkallë reale se si grabitet dhe më pas zaptohet me ligj hapësira publike.
Grabitje nga e cila do të përfitonte kushdo biznesmen apo politikan që ka investuar para në dy gropat tashmë të hapura dhe betonizuara në truallin e Teatrit Kombëtar.
NdĂ«rsa ky i fundit, ashtu siç i ka ngritur kryet si karabina, tĂ« ngjan mĂ« shumĂ« me njĂ« roje tĂ« kullĂ«s, e cila shkeli interesin publik, mori dhe pĂ«rvetĂ«soi tokĂ«n publike dhe grabiti pĂ«rveç tokĂ«s edhe 33 kate ajĂ«r.Â
Teatri ishte vetëm fillimi
Ai shesh, ai mikrofon i hapur, ai mur ku shkruhej âMonument Kulture, mbrohet nga populliâ, dhe nuk lejonte qĂ« qyteti tĂ« shembej me turp, duhej zhdukur.
Duhej vrarë ideja që hapësira publike është e jona. Sepse aty ku publiku mbledh zërin dhe kujtesën, aty nuk ndërtohen kulla, aty nuk qarkullon paraja e zezë.
Që ajo të rrjedhë pa pengesë, duhej zhdukur sheshi, duhej shembur gjithçka që kujtonte se qyteti është i njerëzve.
Kantieri i Pixel Tower/Doriana Musai, Citizens.al
Dhe ashtu ndodhi edhe me âPazarin e Riâ â njĂ« tjetĂ«r hapĂ«sirĂ« publike e zaptuar, e shndĂ«rruar nĂ« âpronĂ« privateâ me çati xhami dhe çmime qĂ« pĂ«rjashtojnĂ« tĂ« pĂ«rditshmit dhe larguan tregtarĂ«t.
Me Sheshin âSkĂ«nderbejâ, qĂ« nga vendtakim pĂ«r tĂ« gjithĂ«, u bĂ« njĂ« shesh qĂ« eskpozon vetĂ«m kullat.
Me Liqenin Artificial apo atë të Farkës që është rrethuar me ndërtim dhe kulla biznesi.
Me vilat historike të qytetit, zonën historike të tij, e cila u flijua për një imazh që ka për fasadë hipokrizinë.
Në çdo goditje ndaj qytetit fshihet një gënjeshtër që ka emër: integrimi evropian. Sepse çdo kullë ndërtohet me emrin e zhvillimit, çdo shembje justifikohet me progresin, çdo përvetësim me modernizimin.
Por qyteti nuk matet me lartĂ«sinĂ« e ndĂ«rtesave, por me lartĂ«sinĂ« e qytetarĂ«ve qĂ« guxojnĂ« tĂ« flasin. Dhe nĂ«se zĂ«rat e tyre janĂ« shtypur me beton, kjo nuk Ă«shtĂ« rruga drejt EvropĂ«s. ĂshtĂ« rruga drejt njĂ« talljeje publike me Ă«ndrrĂ«n evropiane.
Ndërkohë që BE predikon pjesëmarrjen, decentralizimin, transparencën dhe mbrojtjen e trashëgimisë, qeveria jonë betonon, centralizon përjashton dhe zhduk kujtesën.
âNĂ« BE vetĂ«m me Edin!â slogani qĂ« Edi Rama shpalli si lokomotivĂ« fushate elektorale, ishte mĂ« shumĂ« se sa propagandĂ«; ishte privatizimi simbolik i Ă«ndrrĂ«s evropiane tĂ« tĂ« gjithĂ« shqiptarĂ«ve. NjĂ« fjalĂ« e thjeshtĂ« qĂ« i vuri drynin qytetit ku çelĂ«sat e tij i ka njĂ« njeri i vetĂ«m.
Por historia nuk mbyllet me shembjen e teatrit.
NĂ« vend tĂ« ndĂ«rtesĂ«s sĂ« teatrit, ngrihet rrĂ«fimi. NĂ« vend tĂ« sheshit, mbetet kujtesa. NĂ« vend tĂ« mikrofonit, jemi ne â sepse ne jemi Teatri. Qyteti Ă«shtĂ« ende aty ku janĂ« njerĂ«zit qĂ« nuk harrojnĂ«.
Dhe po, ajo hapĂ«sirĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« fizike. Por ajo ekziston nĂ« çdo rrĂ«fim, nĂ« çdo kujtim, nĂ« çdo artist qĂ« nuk u shit, nĂ« çdo qytetar qĂ« sâu tĂ«rhoq.
NĂ« çdo deputet qĂ« nuk votoi âproâ, nĂ« çdo anĂ«tar kĂ«shilli, punonjĂ«s administrate, qĂ« rezistoi dhe nuk pranoi tĂ« bĂ«hej pjesĂ« e krimit mbi qytetin.
NĂ« çdo tĂ« ri qĂ« sot pyet: âPo kush e dha kĂ«tĂ« vendim? Kush e firmosi kĂ«tĂ« turp? Kush e heshti kĂ«tĂ« vjedhje?â
Ata që firmosën, janë ende aty. Por edhe ne jemi ende këtu. Dhe sa kohë jemi, historia nuk mbyllet.
Ajo fillon aty ku kujtesa bëhet revoltë. Dhe hapësira publike rifillon aty ku qytetari e ndjen veten pronar jo të truallit, por të së drejtës për të thënë: Ky është qyteti im. Nuk jepet me koncesion.
Hipokrizia e âpastrimitâ tĂ« hapĂ«sirave publike
Për të kompletuar farsën, po i kthehen qytetit me një tjetër maskë: atë të pastërtisë morale. Po shembin mbulesat e hijezuesve, po heqin çadrat, po dëbojnë kafenetë nga trotuaret si të kishin zbritur nga ndonjë Olimp i etikës urbane.
Por kush ua lejoi? Kush ua dha lejet të zgjeroheshin me platforma druri në trotuare? Kush i mbylli sytë për vite me radhë?
Ishte e njĂ«jta administratĂ«, e njĂ«jta bashki, e njĂ«jta qeveri qĂ« sot bĂ«n sikur Ă«shtĂ« e tronditur nga âshpĂ«rdorimi i hapĂ«sirĂ«s publikeâ.
E njĂ«jta dorĂ« qĂ« i hapi rrugĂ«n, sot vjen dhe thotĂ«: âĂfarĂ« keni bĂ«rĂ« kĂ«shtu?â E njĂ«jta dorĂ« qĂ« firmosi lejet, sot vendos shiritin e verdhĂ« pĂ«r moral publik.
I toleruan, i ushqyen, i kthyen nĂ« normalitet â sepse pĂ«r vite me radhĂ« edhe trotuari ishte pronĂ« pĂ«r tâu shitur. Dhe kur erdhi momenti i âRilindjes 2.0â, nĂ« vend qĂ« tĂ« godasin veten, godasin tĂ« vegjlit. Jo ata qĂ« ndĂ«rtojnĂ« kulla, e zaptojnĂ« hapĂ«sira publike duke i shkatĂ«rruar dhe vjedhur, por ata qĂ« vendosin njĂ« karrige plastike mbi pllakat e betonit tĂ« trotuareve.
Ky nuk Ă«shtĂ« pastrim. ĂshtĂ« amnezi e planifikuar, Ă«shtĂ« rigrabitur dhe mbuluar me moral. ĂshtĂ« njĂ« narrativĂ« e prodhuar nga vetĂ« shkaktarĂ«t e kaosit, qĂ« tani luajnĂ« rolin e shpĂ«timtarit. Por qyteti nuk harroi. Sepse trotuaret nuk i zaptuan qytetarĂ«t â i zaptuan ata qĂ« shesin edhe ajrin midis hapave nĂ« rrugĂ«.
Sot, hapĂ«sira publike nĂ« ShqipĂ«ri nuk grabitet mĂ« natĂ«n â ajo miratohet me ligj, zbatohet me fadromĂ« dhe justifikohet me moral tĂ« rremĂ«.
Por qyteti ka memorie. Dhe pĂ«r sa kohĂ« kujtojmĂ« si u shemb Teatri, si u grabit sheshi, si u mbyt fjala dhe si u zĂ«vendĂ«sua me beton â pĂ«r aq kohĂ« kjo histori nuk Ă«shtĂ« e mbyllur.
Ata e duan qytetin pa njerĂ«z, pa pyetje, pa rezistencĂ«. Por qyteti nuk Ă«shtĂ« kartolinĂ«. Nuk Ă«shtĂ« planimetria e njĂ« kompanie ndĂ«rtimi. ĂshtĂ« ai vend ku dikush mund tĂ« ulet, tĂ« flasĂ«, tĂ« protestojĂ«, tĂ« kujtojĂ« dhe tĂ« mos harrojĂ«.
Për aq kohë sa nuk harrojmë, hapësira publike nuk është plotësisht e humbur. Ajo jeton në kujtesën tonë, derisa të kemi forcë ta rikthejmë.
Me mikrofonin e hapur. Me sheshin e mbushur. Dhe me qytetin si pronë të përbashkët, jo si çmim ndërtimi, jo si mall shumice për tu shitur tek kushdo kalimtar i rastit.
ShĂ«nim: Lista e deputetĂ«ve qĂ« votuan âproâ duke miratuar ligjin special, Ă«shtĂ« marrĂ« nga dokumentat e Kuvendit. NjĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m i atyre qĂ« votuan, 25% e tyre, sot janĂ« nĂ« burg, nĂ«n hetim penal ose nĂ« kĂ«rkim nga SPAK.
*Projektligji pĂ«r Teatrin 37/2018, formuluar âPĂ«r pĂ«rcaktimin e procedurĂ«s sĂ« veçantĂ« tĂ« pĂ«r negocimin dhe lidhje ne kontratĂ«s me objekt: âProjektimin dhe realizimin e projektit urban dhe godinĂ«s sĂ« re tĂ« Teatrit KombĂ«tarâ,â u botua online pĂ«r konsultim mĂ« 8 qershor 2018. U shqyrtua dhe votua me procedurĂ« tĂ« pĂ«rshpejtuar 20 ditĂ« mĂ« vonĂ« dhe u rimiratua dy muaj mĂ« tutje pasi Presidenti e pati kthyer pĂ«r rishqyrtim.
U nisën të ndryshojnë Shqipërinë, nuk ndryshuan dot as listat që kishin hartuar vetë. Kriza tashmë shumë publike brenda aleancës elektorale mes Adriatik Lapajt dhe Endri Shabanit, ka shënuar metaforën më të shëmtuar të viteve të fundit për brezin e ri të politikanëve që aspirojnë të largojnë me votë nga skena Edi Ramën dhe Sali Berishën. Pasi ju thanë shqiptarëve se do të merrnin mandate për një minorancë bllokuese në Kuvend, ata de facto mbetën të kapeshin pas një mandati të vetëm në Tiranë, teksa dy parti të tjera të të njëjtit vokacion, pra të reja, morën nga një deputet njëlloj si ata.
Ky dĂ«shtim u pasua nga njĂ« krizĂ« e cila po materializohet nĂ« njĂ« sherr publik aspak tĂ« kĂ«ndshĂ«m dhe dinjitoz mes dy politikanĂ«ve tĂ« rinj tĂ« cilĂ«t na lodhĂ«n duke na treguar sesa tĂ« ndryshĂ«m janĂ« nga tĂ« vjetrit qĂ« sherrosen prej tre dekadash. Sapo shifrat nuk prodhuan rezultatin e pritur koalicioni nĂ« fjalĂ« u transformua nĂ« njĂ« kafene lagjeje ku mund tĂ« thuash çfarĂ« banaliteti tĂ« tĂ« vijĂ« nĂ«pĂ«r mend. PĂ«rfshirĂ« edhe lakimi i shĂ«mtuar i emrave tĂ« dajave, tezeve e tĂ« afĂ«rmve tĂ« tjerĂ« qĂ« vetĂ« Lapaj e Shabani i filtruan nĂ«pĂ«r lista duke shpresuar se asnjĂ«ri prej tyre sâe ka tĂ« zhvilluar sensin e protagonizmit pĂ«r tâu zĂ«nĂ« rrugĂ«n pas zgjedhjeve tĂ« 11 majit!
U duk qysh nĂ« krye tĂ« herĂ«s para dhe gjatĂ« zgjedhjeve se kĂ«to parti fshihnin dhe vazhdojnĂ« tĂ« fshehin nĂ«n petkun e tĂ« qenit âtĂ« rejaâ, njĂ« tendencĂ« merkantizmi politik i cili pasqyrohej tek kĂ«rcĂ«nimet pĂ«r bllokim parlamenti, pĂ«r vajtje nĂ« zgjedhje tĂ« parakohshme brenda 20 ditĂ«sh etj. E gjitha kjo ngjante gjatĂ« fushatĂ«s mĂ« shumĂ« si njĂ« apel pĂ«r rritje pazari sesa si njĂ« kĂ«rcĂ«nim logjik dhe i bazuar mbi njĂ« skemĂ« tĂ« qartĂ« qĂ« do tĂ« çonte nĂ« fundin e partitokracisĂ« 35 vjeçare.
Lapaj premtonte gjithçka, kĂ«rcĂ«nonte gjithkĂ«nd, angazhohej pĂ«r çfarĂ« tâi dilte para, a thua se do tĂ« merrte nja 80 deputetĂ« e mund tĂ« bĂ«nte si tĂ« donte. Dikur Ilir Meta pĂ«rhapte fjalĂ« nĂ« kohĂ« zgjedhjesh se i kishte nĂ« xhep 45 mandate, ndĂ«rkohĂ« qĂ« merrte rregullisht njĂ« fraksion tĂ« tyre. Dhe e bĂ«nte kĂ«tĂ« vetĂ«m pĂ«r tĂ« rritur pazarin me BerishĂ«n ose RamĂ«n, sipas rastit. I tillĂ« u soll edhe Lapaj nĂ« fushatĂ«, me shpresĂ«n se do tĂ« bĂ«nte pĂ«r vete njĂ« masĂ« tĂ« madhe njerĂ«zish duke premtuar bllokim tĂ« sistemit dhe frikĂ«sim tĂ« partive tĂ« mĂ«dha, e duke rritur kĂ«shtu peshĂ«n e vet politike.
Sot ne e dimë se ky operacion elektoral që do të trondiste zgjedhjet e 11 majit, doli një fyçkë pranverore. Për më tepër, bashkë me Shabanin ai ju fut një sherri të shëmtuar publik për mandatin e vetëm parlamentar që arritën të marrin. Imagjinoni të kishin në tryezë për të ndarë portofole ministrish, poste inspektoriatesh, doganash e tenderash!
Platforma politike e aleancĂ«s Lapaj-Shabani dhe mĂ« gjerĂ«sisht imazhi i saj bazoheshin tek kultivimi i njĂ« morali dhe njĂ« praktike tĂ« ndryshme politike nga ai i elitĂ«s sĂ« vjetĂ«r 35 vjeçare. Por ky premtim qĂ« bĂ«hej me zĂ« tĂ« lartĂ« nĂ« podiume e salla brenda e jashtĂ« vendit, kishte nĂ« themel tĂ« tij njĂ« mashtrim procedural tĂ« Kodit Elektoral pĂ«rmes kandidimit tĂ« figurave anonime nĂ« listat e mbyllura qĂ« do tâi hapnin rrugĂ« me dorĂ«heqje garĂ«s nĂ« listĂ«n e hapur.
Sado dinjitoz nĂ« qĂ«llimet e tij dhe i diktuar nga rrethanat qĂ« tĂ« duket ky trukim listash, Ă«shtĂ« ai qĂ« ja hoqi cipĂ«n e âtĂ« resĂ«â projektit nĂ« fjalĂ«. SĂ« pari nĂ« listat e mbyllura doli njĂ« kandidat qĂ« sâe mbajti fjalĂ«n, mĂ« vonĂ« kjo solli destabilizimin e tĂ« gjithĂ« listĂ«s dhe nĂ« fund plasi lufta aspak parimore dhe e bukur mes vetĂ« krerĂ«ve tĂ« koalicionit. Produkti final i njĂ« koalicioni qĂ« do tĂ« ndryshonte ShqipĂ«rinĂ« rezultoi tĂ« ishte ai i krijimit tĂ« njĂ« fanfare dajash e kushĂ«rinjsh qĂ« u bĂ«nĂ« mĂ« protagonistĂ« sesa vetĂ« tĂ« zotĂ«t e koalicionit. MĂ«sim i hidhur pĂ«r ata qĂ« premtojnĂ« tĂ« sjellin ndryshimin dhe indentifikohen gjatĂ« rrugĂ«s me statu quonĂ« e tĂ« vjetĂ«rve ende pa hyrĂ« nĂ« ujĂ« e pa mĂ«suar notin e politikĂ«s.
NĂ« vazhdĂ«n e zgjedhjeve relativisht tĂ« qeta tĂ« 11 majit, sipas standartit shqiptar tĂ« zgjedhjeve, njĂ« temĂ« e mbajti ndoshta mĂ« shumĂ« se tĂ« tjerat tĂ« tendosur debatin postelektoral pĂ«r shumĂ« ditĂ«. Ishte âheshtja qĂ« flisteâ e ambasadĂ«s amerikane nĂ« TiranĂ« nĂ« lidhje me rezultatin, fitimtarĂ«t dhe humbĂ«sit. MĂ« saktĂ«, heshtja e autoriteteve amerikane qĂ« nuk po dĂ«rdonin ende mesazhet e rastit pĂ«r rezultatin e votimeve dhe mĂ«nyrĂ«n sesi u zhvilluan ato. NjĂ« mesazh i tillĂ« i prerĂ« dhe i paapelueshĂ«m ka qenĂ« tradicionalisht kĂ«to 34 vite gongu i mbarimit tĂ« garĂ«s zgjedhore nĂ« vendin tonĂ«.
Gjerësisht qëndrimi amerikan është pranuar si standarti i vlerësimit të zgjedhjeve në Shqipëri. Aq sa pala humbëse e ka pasur përherë të vështirë ta hedhë poshtë ose ta anashkalojë atë, ashtu si edhe pala fituese është kujdesur me fjalët dhe reagimet kur deklarata nga Uashingtoni kishte vërejtje apo tërheqje veshi.
Ky vit do të jetë i ndryshëm. Ashtu si shumë e shumë gjëra kanë qenë të ndryshme pas 20 janarit për të gjithë globin, kur në Zyrën Ovale hyri për herë të dytë Donald Trump. Nuk mërzitet vetëm Berisha me heshtjen amerikane, mërziten edhe evropianët me aleatin e madh që vendos tarifa, mërziten të dyja hemisferat dhe mbi 170 shtete që jetojnë në to për modifikimet e politikës së jashtme amerikane. SHBA ka premtuar të ndryshojë politikën e saj të jashtme, duke ribërë piketat historike të diplomacisë së saj që e shtynin të ishte kudo dhe të fliste, e disa herë të vendoste, për gjithçka.
Pa i hyrĂ« thellĂ« kĂ«tij procesi qĂ« pritet tĂ« jetĂ« i gjatĂ« dhe tejet kompleks, media amerikane njoftoi sĂ« fundi se administrata Trump ka marrĂ« vendimin pĂ«r tĂ« hequr dorĂ« nga linja ndĂ«rhyrĂ«se nĂ« proceset elektorale nĂ« botĂ«, duke marrĂ« njĂ« pozicion asnjanĂ«s dhe protokollar. âDepartamenti i Shtetit do tĂ« ndĂ«rhyjĂ« nĂ« zgjedhjet e huaja vetĂ«m kur tĂ« ketĂ« njĂ« interes tĂ« qartĂ« dhe tĂ« fuqishĂ«m pĂ«r SHBA-nĂ«, duke u fokusuar nĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« strategjike dhe jo nĂ« pĂ«rhapjen e vlerave demokratikeâ, shkruan networku i madh Fox News.
Dhe njĂ« provĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« kĂ«tij e patĂ«m edhe ne shqiptarĂ«t qĂ« nĂ« 11 maj, nĂ« kĂ«tĂ« cep tĂ« EvropĂ«s. NdĂ«rsa administrata Biden ishte e kudondodhur para, gjatĂ« dhe pas zgjedhjeve me deklarata e qĂ«ndrime disa herĂ« edhe urgjente e kritike, ambasada e SHBA nĂ« TiranĂ« qĂ«ndroi gjatĂ« nĂ« heshtje teksa rezultati i zgjedhjeve merrte formĂ«. Aq sa, duke e vĂ«nĂ« pĂ«rballĂ« kĂ«tĂ« qĂ«ndrim tĂ« pazakontĂ« me shifrat e zhurmshme tĂ« socialistĂ«ve, opozita nuk vonoi tĂ« krijonte njĂ« re tymi sa i pĂ«rket asaj qĂ« e quajti âpakĂ«naqĂ«si amerikane nĂ« lidhje me zgjedhjet shqiptareâ. âE shihni qĂ« sâi kanĂ« uruar, prisni kur tâi heqin vizĂ«n. ĂshtĂ« çeshtje orĂ«shâ â sa e sa orĂ« televizive, shkrime dhe komente e analiza janĂ« derdhur nĂ« eterin shqiptar si variacion i kĂ«tij kumti pas 11 majit, çka ishte de facto e fundit komardare shpĂ«timi qĂ« i mbeti Sali BerishĂ«s pĂ«rballĂ« 83 mandateve tĂ« Edi RamĂ«s.
Prognoza e opozitës për pakënaqësinë amerikane rezulton e pavërtetë, teksa lexon shkrimin e Fox News. SHBA kërkon të ndryshojë kursin e diplomacisë së saj misionare, duke u fokusuar tek një pozicion pragmatist dhe në përputhje të ngushtë me interesat e saj strategjike. Jo më përhapje e demokracisë në çdo cep të globit si në kohën e republikanëve të G.W.Bush, as edhe një predikim i përbotshëm vlerash apo lista porosish ndaj një morie shtetesh, si çka ndodhur me administratat e Obamës apo Biden. Kjo linjë duket se ka marrë fund, në këmbim të një pozicionimi më të ftohtë e më pak paternalist në këto tema.
Tërheqje apo një riformatim i protagonizmit të shtuar të dekadave të fundit, kjo është diçka që do të marrë formë në muajt dhe vitet e ardhshme. Një gjë ama është e sigurt qysh në krye të herës: Donald Trump ka alergji nga leksionet demokratike kur vjen puna tek zgjedhjet. Shumëkush kujton sesi kontestimi që ai i bëri humbjes përballë Joe Biden në zgjedhjet e vitit 2020, degjeneroi në sulmin ndaj Capitol Hill në 6 janar 2021 ku pati të vrarë dhe të lënduar. Tema e zgjedhjeve është për Trump një nerv i zbuluar dhe me shumë gjasë pozicioni i ri i Departamentit të Shtetit e reflekton edhe në kursin e vet diplomatik këtë rrethanë konkrete që lidhet me Amerikën e pas vitit 2021.
Një tjetër temë irrituese për Presidentin Trump është ajo e drejtësisë. Edhe në këtë aspekt qëndrimi amerikan në lidhje me drejtësinë shqiptare ka reflektuar gradualisht dhe indirekt humorin e prishur të presidentit Trump me gjykatat e prokurorët e SHBA, të cilët hodhën mbi të një mal prej mbi 90 akuzash para zgjedhjeve të fundit presidenciale.
Heshtja e amerikanĂ«ve gjatĂ« muajve tĂ« fundit ndaj SPAK dhe pĂ«rgjithĂ«sisht ndaj reformĂ«s nĂ« drejtĂ«si, ka âfolurâ nĂ« mĂ«nyrĂ« mjaft elokuente pa e hapur gojĂ«n. Jo mĂ« deklarime nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« drejtĂ«sisĂ« sĂ« re shqiptare, jo mĂ« takime e foto protokollare me pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« saj, por thjesht njĂ« pajtim nĂ« heshtje me qĂ«ndrimet evropiane nĂ« lidhje me kĂ«tĂ« temĂ«. Ka rĂ«nĂ« nĂ« sy muajt e fundit fjala vjen, qĂ« takimet e diplomatĂ«ve amerikanĂ« me krerĂ« tĂ« drejtĂ«sisĂ« sĂ« re janĂ« kryer nĂ« ambasadat britanike ose evropiane, por jo nĂ« ambasadĂ«n amerikane siç ndodhte rĂ«ndom.
ĂshtĂ« logjike tĂ« mendohet se kjo ftohje e Uashingtonit ndaj kĂ«tij projekti tĂ« financuar me para amerikane dhe tĂ« mbĂ«shtetur fort qysh nĂ« ditĂ«t e para pas vitit 2015, ka tĂ« bĂ«jĂ« me njĂ« qĂ«ndrim tĂ« ndryshuar tĂ« administratĂ«s Trump ndaj sistemit tĂ« drejtĂ«sisĂ« nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. TĂ« cilin vetĂ« Donald Trump e ka akuzuar si njĂ« repart inkuizitor qĂ« godet nĂ« mĂ«nyrĂ« selektive dhe tendencioze kundĂ«rshtarĂ«t politikĂ«.
KĂ«to modifikime tĂ« politikĂ«s amerikane ndaj ShqipĂ«risĂ« shĂ«nojnĂ« njĂ« kthesĂ« qĂ« do tĂ« prodhojĂ« efektet e saj nĂ« skenĂ«n shqiptare. PĂ«r mirĂ« ose pĂ«r keq kjo mbetet tĂ« shihet. Ne duhet tĂ« fillojmĂ« ta mĂ«sojmĂ« veten se nuk do tĂ« kemi mĂ« mbi krye arbitrin e pĂ«rjetshĂ«m amerikan, qĂ« na thotĂ« çfarĂ« Ă«shtĂ« e drejtĂ« dhe çfarĂ« jo. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« mundĂ«si pĂ«r tĂ« krijuar pjekurinĂ« dhe pavarĂ«sinĂ« tonĂ«, ashtu siç mund tĂ« jetĂ« edhe njĂ« rrethanĂ« qĂ« do ta pĂ«rkeqĂ«sojĂ«, tĂ« paktĂ«n nĂ« hapat e parĂ«, situatĂ«n nĂ« lidhje me zbatimin e ligjit, standartet demokratike dhe soliditetin e shtetit. MegjithatĂ« pĂ«r amerikanĂ«t kjo tashmĂ« ka pak rĂ«ndĂ«si. Ata kanĂ« pĂ«rqafuar platformĂ«n âAmerica Firstâ (Amerika mĂ« e para) dhe kjo nĂ«nkupton heqjen dorĂ« nga shumĂ« prej spaletave qĂ« kanĂ« mbajtur nĂ« skenĂ«n botĂ«rore. Kemi hyrĂ« nĂ« njĂ« botĂ« tĂ« re bashkĂ« me shumĂ« tĂ« tjerĂ« rrotull nesh, apo edhe nĂ« cepat mĂ« tĂ« largĂ«ta tĂ« globit. Duhet tĂ« mĂ«sojmĂ« tĂ« notojmĂ« vetĂ«!
âBetonizimâ Ă«shtĂ« fjala qĂ«, nĂ« zhargonin e pĂ«rditshĂ«m urban shqiptar, e tejkalon kuptimin e saj teknik. Nuk ka nevojĂ« tĂ« ketĂ« beton qĂ« tĂ« ndjesh ftohtĂ«sinĂ« e njĂ« hapĂ«sire tĂ« ngurtĂ«suar, tĂ« mbyllur, tĂ« mbytur nga mungesa e frymĂ«marrjes. ĂshtĂ« njĂ« gjendje â dhe njĂ« fenomen â qĂ« prej vitesh sundon realitetin shqiptar, veçanĂ«risht nĂ« TiranĂ«.
Në vitin 2016, betonieret e para hynë në kodrat e liqenit Artificial, të vetmin park të mirëfilltë publik të Tiranës. Qytetarët panë mjetet ndërtimore të zbrisnin në zemër të natyrës.
Bashkia e drejtuar nga Erion Veliaj e quajti ndĂ«rhyrjen âPark pĂ«r fĂ«mijĂ«â, por shumĂ« shpejt u bĂ« e qartĂ« se bashkĂ« me lodrat vinin dhe strukturat e betonit. Refuzimi i alternativave mĂ« tĂ« buta nga ana e institucioneve, dhe pĂ«rdorimi i policisĂ« pĂ«r tĂ« mbrojtur betonieren, ndezi protestĂ«n qĂ« zgjati tre muaj. Ishte pikĂ«risht aty ku fjala âbetonizimâ mori kuptimin e saj tĂ« plotĂ« politik dhe simbolik.
MĂ« pas erdhi Teatri KombĂ«tar â njĂ« tjetĂ«r zonĂ« publike, njĂ« tjetĂ«r rast i mbrojtjes sĂ« qytetit nga shkatĂ«rrimi, njĂ« tjetĂ«r betejĂ« qĂ« zgjati 27 muaj dhe pĂ«rfshiu tĂ« gjitha pushtetet.
Fundi? Shembja e teatrit nën mbikëqyrjen e 1500 policëve dhe forcave RENEA. Një akt simbolik i një shteti që përdor gjithë arsenalin e tij për të rrënuar kujtesën kolektive dhe hapësirën publike.
Sot, historia përsëritet në Theth. Brenda 7 ditësh, mbi 100 ndërtesa u shembën nga IKMT me një urdhër verbal të Kryeministrit. Asnjë dokument publik, asnjë vendim transparent, asnjë proces gjyqësor. Vetëm urdhra nga lart.
ShumĂ« kanĂ« folur pĂ«r informalitetin, pĂ«r mungesĂ«n e lejeve, pĂ«r nevojĂ«n e ârregullimitâ tĂ« territorit. Por ajo qĂ« po ndodh nĂ« Theth nuk Ă«shtĂ« rregullim â Ă«shtĂ« brutalitet shtetĂ«ror.
Vetë Kryeministri, vetëm një vit më parë, në qershor 2024, i kishte premtuar banorëve të Dukagjinit se ndërtimet pa leje do të trajtoheshin me mirëkuptim dhe se investimet në turizëm do të inkurajoheshin. Ministrja e Kulturës, me krenari e përmendi në Parlament rritjen e numrit të shtretërve turistikë në Theth si sukses të qeverisë.
Dhe sot? TĂ« njĂ«jtĂ«t njerĂ«z, qĂ« ndĂ«rtuan mbi tokat e tyre tĂ« trashĂ«guara, po shpallen zaptues. NdĂ«rtesat â tĂ« cilat dje u pĂ«rshĂ«ndetĂ«n â sot shkatĂ«rrohen me fadroma.
Në zemër të kësaj tragjedie është edhe një dramë më e thellë: ajo e pronësisë. Në Theth, si në shumë zona të Shqipërisë, njerëzit kanë lindur dhe jetuar për breza mbi tokë që nuk iu njihet zyrtarisht. Një shtet që nuk njeh të drejtën e trashëgimisë, por që kërkon leje dhe taksa nga qytetarë të cilëve nuk u ka kthyer ende asnjë dokument pronësie.
Ky Ă«shtĂ« thelbi i njĂ« regjimi betonizues: qĂ« ndĂ«rton e shkatĂ«rron me tĂ« njĂ«jtĂ«n lehtĂ«si, qĂ« premton dhe harron, qĂ« pĂ«rkĂ«dhel dhe dhunon â gjithnjĂ« sipas interesit tĂ« momentit.
NĂ« fund, ajo qĂ« po ndodh nĂ« Theth nuk Ă«shtĂ« thjesht betonizim fizik. ĂshtĂ« njĂ« proces dehumanizimi. ĂshtĂ« mĂ«nyra si shteti sheh qytetarin: si zaptues, si pengesĂ«, si barrĂ«. Dhe Ă«shtĂ« pikĂ«risht kjo qĂ« e bĂ«n betonin mĂ« tĂ« rrezikshĂ«m se çâduket: nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m material â Ă«shtĂ« mendĂ«si, Ă«shtĂ« politikĂ«, Ă«shtĂ« dhunĂ« e sistematizuar.
Dalja e RamĂ«s âLive!â nĂ« Facebook njoftoi aksionin kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje qĂ« nisi nĂ« fshatin turistik. Siç ka ndodhur mĂ« parĂ«, ndĂ«rhyrjet e tilla vishen me bujĂ« propagandistike.
NĂ« fakt, prej vitit 2013, çdo mandat i kryeministrit Rama ka nisur dhe vijon me fushata tĂ« ngjashme. Aksionet shoqĂ«rohen me retorikĂ« ndĂ«shkuese, propagandĂ« vizuale dhe identifikimin e njĂ« fajtori tĂ« tretĂ« si âarmik publikâ.
Faji nuk është asnjëherë i qeverisë. Pavarësisht se për pak javë nis mandatin e katërt, ajo vijon të matet me qeverinë e një dekade më parë.
Mandat i ri, aksione të vjetra
Maratona qeverisĂ«se e RamĂ«s nisi me moton âNe [socialistĂ«t] bĂ«jmĂ« shtet!â. Por njĂ« dekadĂ« mĂ« pas, leksionet e saj kanĂ« nevojĂ« pĂ«r pĂ«rsĂ«ritje.
NĂ« vitin 2013 qeveria Rama nisi âluftĂ«nâ kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje. Fushata e shembjeve u shtri nĂ« qytetet kryesore dhe nĂ« bregdet. Kryeministri i quajti âkancer agresiv nĂ« veprimâ.
NĂ« 2014 nisi fushata kundĂ«r âhajdutĂ«ve tĂ« energjisĂ« elektrikeâ. Rama tha se tĂ« gjithĂ« âdo tĂ« dĂ«rgohen prapa hekuraveâ dhe se âasnjĂ« nuk do tĂ« tolerohetâ.
NĂ« 2015 vijoi fushata pĂ«r âkasat fiskaleâ kundĂ«r informalitetit, e cila u pĂ«rsĂ«rit nĂ« vitin 2016. Asokohe qeveria nisi dhe aksionin kundĂ«r kanabisit, tĂ« cilin Rama e quajti ânjolla jeshile e turpitâ.
NĂ« 2017 u denoncua situata me ujin e pijshĂ«m dhe nisi fushata kundĂ«r âvjedhjes sĂ« ujitâ. Rama tha se nga situata dilej vetĂ«m me njĂ« âreformĂ« si ajo e energjisĂ«â.
NĂ« fund tĂ« vitit 2018 u mbyllĂ«n zyrtarisht bastet sportive duke vijuar aksionin e ashtuquajtur âfund marrĂ«zisĂ«â. Rama i konsideroi bastet si âvesâ dhe âgangrenĂ« pĂ«r shoqĂ«rinĂ«â.
Por koha tregoi se asnjë nga këto aksione nuk pati rezultat të qëndrueshëm.
Vesi i basteve vijoi në të zezë. Njësoj dhe kultivimi i kanabisti: jo më në Lazarat, por në plot zona të malësisë.
Entet e energjisë dhe ujësjellësve vijojnë të jenë me bilance negative. Ekonomia vijon në gjysmë-informalitet: rasti i Bankers Petroleum, që dyshohet se nuk ka paguar taksa për 20 vjet.
Qeveria e shpall luftĂ«n ndaj çdo problemi. Por betejat e saj janĂ« tĂ« pĂ«rkohshme. Shuhen pas kalimit tĂ« âsezonit mediatikâ dhe rikthehen pas çdo mandati tĂ« ri.
PĂ«r shembull, nĂ« vitin 2021 qeveria iu rikthye ndĂ«rtimeve pa leje nĂ« bregdet. Me moton âBregdeti ynĂ«!â Rama u thoshte sipĂ«rmarrĂ«sve âprishini dhe pastrojini vetĂ«â pasi âkur tĂ« pĂ«rballeni me forcĂ«n e operacionit tonĂ«, do tĂ« jetĂ« shumĂ« vonĂ«â.
NgjashĂ«m, nĂ« nisje tĂ« mandatit tĂ« katĂ«rt, Rama ka rikthyer âluftĂ«n pĂ«r hapĂ«sirat publikeâ. NĂ«n moton âBoll ma tokĂ« e xanun!â ai ka bĂ«rĂ« thirrje pĂ«r lirimin edhe tĂ« âparkimevetĂ« zaptuaraâ.
Nisi në Vlorë, vijoi në Durrës, Tiranë e më tej në Theth.
Qeverisje me valë dhe asnjëherë fajtore
KĂ«tĂ« javĂ«, qeveria shpĂ«rndau nĂ« rrjetet sociale foto tĂ« KishĂ«s sĂ« Thethit me mbishkrimin âsi ishte dhe si u bĂ«â. Pas saj dukeshin 12 kabina turistike, tĂ« cilat u tha se ishin ngritur pa leje.
PĂ«r kĂ«tĂ« âzhvillimâ, Rama akuzoi prokurorinĂ« e ShkodrĂ«s qĂ« âhodhi nĂ« kosh denoncimet e policisĂ«â.
Mirëpo prokuroria tha se rasti ishte kundravajtje administrative, jo penale dhe se për të vepruar i takonte bashkisë, jo prokurorisë.
Forca të Inspektoratit Kombëtar të Mbrojtjes së Territorit mësynë të martën Thethin duke thyer zhurmshëm betonin e shtruar poshtë kabinave. Aksioni, në mes të sezonit turistik, u shoqërua me kamera, dronë dhe plot batuta dhe komente në rrjetet sociale.
Daljet âLive!â tĂ« RamĂ«s nĂ« rrjet, apo âkontrollet e beftaâ nĂ« bashkinĂ« VlorĂ«, nxisin idenĂ« se âshteti po punonâ.
Por askush nuk tha se pse ngritja e 12 kabinave nuk u ndal në kohë. Pse iu lidh energjia elektrike pavarësisht se paskan qenë pa leje? Por institucionet heshtën, veçanërisht bashkia Shkodër.
Dy standarde për të njëjtën shkelje
NĂ« vitin 2022, nĂ« TiranĂ«, katet pa leje tĂ« disa kullave âu legalizuanâ me njĂ« tĂ« rĂ«nĂ« tĂ« lapsit. Vepra penale e ndĂ«rtimit pa leje u amnistua me njĂ« VKM tĂ« RamĂ«s.
VKM-ja parashikonte konfiskim të objektit. Më pas mundësi për marrëveshje me ndërtuesin, e cila i hapte rrugë ndryshimit të lejes në Këshillin Kombëtar të Territorit (KKT).
Pra, Rama u mundësoi ndërtuesve në Tiranë legalizim pa ndëshkim.
Por ky âstandard i riâ nuk aplikohet pĂ«r ndĂ«rtime tĂ« vogla apo familjare. Ligji duket tĂ« jetĂ« âfleksibĂ«lâ pĂ«r tĂ« mĂ«dhenjtĂ« dhe âi rreptĂ«â pĂ«r tĂ« vegjlit. âRreptĂ«siaâ hidhet mĂ« pas âonlineâ si njĂ« shfaqje pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s qeveria propagandon âtĂ« bĂ«rit shtet!â.
Foto: Doriana Musai/Arkitekte
PikĂ«risht kryeqyteti Ă«shtĂ« simboli i normalizimit tĂ« zaptimeve tĂ« publikes. Edhe trotuaret nĂ« TiranĂ«, nĂ«se i sheh nga afĂ«r, e dĂ«shmojnĂ« kĂ«tĂ« normalitet. Kulla, kantieret e tĂ« cilave rrethojnĂ« trotuaret dhe lokale qĂ« shtyjnĂ« kĂ«mbĂ«sorĂ«t nĂ« rrugĂ« janĂ« bĂ«rĂ« âpjesĂ« tĂ« zhvillimitâ.
Foto: Doriana Musai/Arkitekte
Kësisoj, qeveria duket se punon me fushata, jo me politika. Ajo shmang përgjegjësinë dhe drejton gishtin nga prokuroria, nga gjykatat, opozita apo qytetarët. Ndërkohë, mban pushtetin duke centralizuar çdo institucion që nga viti 2013.
NĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«pamje, tĂ« thuash âfajin e ka tjetriâ nuk Ă«shtĂ« mĂ« vetĂ«m strategji propagande: Ă«shtĂ« model qeverisĂ«s.
Në Gjykatën Kushtetuese po zhvillohet një seancë publike plenare për të shqyrtuar kërkesën për shfuqizimin e ligjit nr. 21/2024, që sjell ndryshime të debatueshme në ligjin për Zonat e Mbrojtura.
KĂ«rkesa Ă«shtĂ« paraqitur nga shoqata âOrnitologjike e ShqipĂ«risĂ«â (AOS), âEcoAlbaniaâ dhe njĂ« pjesĂ« e opozitĂ«s ndĂ«rsa palĂ« tĂ« paditura janĂ« Kuvendi dhe KĂ«shilli i Ministrave. NĂ« thelb tĂ« kĂ«saj beteje gjyqĂ«sore Ă«shtĂ« mbrojtja e natyrĂ«s nga shkatĂ«rrimi institucional dhe komercial.
Prej vitit 2022, me një seri shkrimesh nga gazeteari Artan Rama, Citizens.al ka ndjekur hap pas hapi degradimin sistematik të zonave të mbrojtura në Shqipëri. Kjo përmbledhje sjell një panoramë të dokumentuar të përplasjeve, vendimeve dhe propagandës që ka shoqëruar këtë çështje.
NĂ« nĂ«ntor 2022, Citizens.al solli nĂ« vĂ«mendje paradoksin e shpalljes sĂ« ânjĂ« mbrojtjeje tĂ« reâ pĂ«r lumin Vjosa, ndĂ«rsa paralelisht i hapej rruga projekteve infrastrukturore qĂ« e cenonin.
NĂ«n petkun e âParkut KombĂ«tarâ, Vjosa u kthye nĂ« fasadĂ« tĂ« politikave âtĂ« gjelbraâ tĂ« qeverisĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ligji dhe praktikat administrative shkonin nĂ« drejtim tĂ« kundĂ«rt me ruajtjen e ekosistemeve tĂ« saj.
Ilustrim nga diksutimi parlamentar i ligjit për Zonat e Mbrojtura/Citizens.al
NĂ« dhjetor 2023, Citizens.al denoncoi ngritjen e njĂ« fushate propagandistike pĂ«r tĂ« justifikuar ndĂ«rhyrjet nĂ« âZonat e Mbrojturaâ. PĂ«rmes videove, eventeve dhe konferencave, qeveria u pĂ«rpoq tĂ« bindte opinionin publik se ndryshimet nĂ« ligj nuk i dĂ«mtojnĂ« kĂ«to zona.
Në fakt, përtej propagandës, hartat zyrtare tregonin shkurtim të kufijve dhe lehtësim të procedurave për investime.
Ilustrim i biodiversitetit në zonat e mbrojtura/Facebook.
Artikulli i dhjetorit 2023 solli prova se një numër parqesh kombëtare, përfshirë Divjakën dhe Lurën, po përfshiheshin në plane zhvillimi që i zhbënin ato si zona të mbrojtura.
Në vend të mbrojtjes së biodiversitetit, ligji po ofronte mburojë për interesat ekonomike.
NĂ« shkurt 2024, Citizens.al analizoi tĂ« gjithĂ« zinxhirin e deformimeve â nga konsultimet fiktive, te draftet ligjore tĂ« hartuara me ngut e deri te miratimi pa debat nĂ« Kuvend.
Ky shkrim nxori në pah edhe rolin pasiv të institucioneve që duhet të ishin në mbrojtje të natyrës.
Ilustrim i dëgjesave për ndryshimet ligjore/Citizens.al
Në janar 2024, u zbardhën praktikat e dëgjesave publike, që u organizuan me njoftime të minutës së fundit dhe në zona të kufizuara.
Këto dëgjesa nuk plotësonin as standardet minimale për pjesëmarrje dhe konsultim, duke nxjerrë në pah mungesën e vullnetit real për transparencë.
Ilustrim për ndryshimet në ligjin për zonat e mbrojtura/Citizens.al
Gjithashtu në janar 2024, Citizens.al solli në vëmendje kohën shumë të shkurtër që iu la ekspertëve dhe publikut për të dhënë opinion mbi ndryshimet në ligj.
Në vetëm pak ditë, një ndër ligjet më të rëndësishëm për mjedisin u transformua rrënjësisht.
Diskutimi parlamentar për zonat e mbrojtura/Citizens.al
Në dhjetor 2024, Citizens.al denoncoi përdorimin e Parkut Kombëtar të Vjosës si mjet për të fituar imazh ndërkombëtar, ndërkohë që zona të tjera degradojnë në heshtje.
Një strategji që vendos një fasadë ndërkombëtare mbi një realitet lokal të trishtë.
Seanca e sotme në Gjykatën Kushtetuese nuk është thjesht një betejë ligjore. Ajo është një pikë kthese për të ardhmen e zonave të mbrojtura në Shqipëri.
Kjo çështje teston nëse sistemi kushtetues është ende në gjendje të mbrojë interesin publik nga vetë shteti (në këtë rast qeveria dhe shumica parlamentare) dhe nga interesat që e deformojnë atë..
NĂ« TiranĂ«n qĂ« po ngrihet mbi rrĂ«nojat e kujtesĂ«s dhe interesit publik, u mbajt festivali âBukĂ« dhe ZemĂ«râ (Bread and Heart). Disa prej emrave mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« arkitekturĂ«s botĂ«rore zbritĂ«n nĂ« TiranĂ«, jo pĂ«r tĂ« vĂ«nĂ« nĂ« pikĂ«pyetje betejĂ«n urbane qĂ« zhvillohet pĂ«rditĂ« mbi trupin e qytetit, por pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« asaj njĂ« pamje mĂ« tĂ« pranueshme.
NĂ«n shkĂ«lqimin e âBook Buildingâ, njĂ« ndĂ«rtesĂ« ende e papĂ«rfunduar, qĂ« i ka bllokuar qytetarĂ«ve fushĂ«pamjen e sahatit tĂ« qytetit zuri vend njĂ« paradoks i thellĂ« midis diskursit etik tĂ« âstar-arkitektĂ«veâ dhe shĂ«rbimit tĂ« tyre konformist ndaj njĂ« qeverie, qĂ« ka ngritur modelin e vet ekonomik mbi njĂ« vrull ndĂ«rtimesh tĂ« pakontrolluara e me burime tĂ« errĂ«ta financimi.
TĂ« ftuarit ndĂ«rkombĂ«tarĂ« nĂ« kĂ«tĂ« event, pĂ«r tĂ« cilin paguhej deri nĂ« 360 euro pĂ«r njĂ« biletĂ« hyrĂ«se, vinin me njĂ« reputacion tĂ« ngjizur mbi parime tĂ« qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« ekonomike, respektit ndaj mjedisit, hapĂ«sirĂ«s dhe vlerave sociale.Â
Alejandro Aravena, pĂ«r shembull, Ă«shtĂ« fitues i çmimit Pritzker â konsideruar si çmimi Nobel nĂ« arkitekturĂ« â pĂ«r projektet e rindĂ«rtimit me funksion strehimin social nĂ« Kili pas tĂ«rmetit shkatĂ«rrimtar tĂ« vitit 2010 ku humbĂ«n jetĂ«n mbi 500 persona.Â
Por nĂ« TiranĂ« ai prezantohet si fitues i konkursit pĂ«r âTirana Society Towersâ, njĂ« projekt âmonstruozâ kullash 300 metra tĂ« larta pas Pallatit tĂ« KulturĂ«s, nĂ« qendĂ«r, i konceptuar si qiellgĂ«rvishtĂ«si i parĂ« nĂ« njĂ« qytet qĂ« po mbytet nga betoni dhe ku asnjĂ« verifikim publik nuk bĂ«het mbi origjinĂ«n e investimeve qĂ« financojnĂ« kĂ«to kulla.
E njĂ«jta gjĂ« vlen pĂ«r Stefano Boerin, autor i planit Tirana 2030, i cili pĂ«r vite u promovua nga qeveria dhe Bashkia TiranĂ« si njĂ« zhvillim vizionar pĂ«r kryeqytetin, me pĂ«rparĂ«si pĂ«r transportin publik, hapĂ«sirat e gjelbra â i paharruar kujtimi i Pyllit Orbital, UnazĂ«s sĂ« GjelbĂ«r tĂ« TiranĂ«sdhe kufizimi i lartĂ«sisĂ« nĂ« zonat historike.
Kryeministri Rama, drejtorja e AZHT Roka dhe arkitekti portugez Camilo Rebelo/Citizens.al
VetĂ« Boeri ka marrĂ« pĂ«rsipĂ«r ndĂ«rtime masive dhe tĂ« larta nĂ« zonĂ«n e ish-Bllokut dhe pas PresidencĂ«s, nĂ« shkelje tĂ« vetĂ« parimeve pĂ«r tĂ« cilat ai punoi dhe shpalli nĂ« planin e tij âTirana 2030â. NĂ« ditĂ«t e festivalit Boeri promovoi edhe librin e tij pĂ«r âPyllin vertikalâ, njĂ« koncept qĂ« nĂ« TiranĂ« u aplikua vetĂ«m te tarraca e BashkisĂ« TiranĂ« dhe te kulla 21-katĂ«she e âGener 2â prapa Stadiumit KombĂ«tar.
NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, diskutimet nĂ« katin e parĂ« tĂ« Book Building, nĂ« prani tĂ« Kryeministrit Edi Rama, ishin njĂ« pĂ«rzierje fjalimesh entuziaste, lavdĂ«rimesh pĂ«r ârilindjen arkitekturoreâ tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe paralajmĂ«rimesh utopike pĂ«r njĂ« tĂ« ardhme qĂ« vjen nga qielli.
Arkitekti  Steven Hall, i cili ekspozoi pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« kullĂ«n âKastrati Towerâ nga âKastrati Groupâ â dy herĂ« mĂ« masive se âDonwtown Oneâ, e cila parashikohet tĂ« ngrihet pĂ«rballĂ«, krah Katedrales Katolike ShĂ«n Pali â foli me mbresa pĂ«r njĂ« âkravatĂ« specialeâ qĂ« ia kishte dhuruar Rama.
VetĂ« Kryeministri, nĂ« deklaratĂ«n mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« eventit, ku si rallĂ« herĂ« lexoi njĂ« fjalim tĂ« parapĂ«rgatitur â si pĂ«r tĂ« thĂ«nĂ«, ky Ă«shtĂ« njĂ« leksion i imi pĂ«r ju, pĂ«r arkitekturĂ«n botĂ«rore, pĂ«r tĂ« cilin meritoj njĂ« âstanding-ovationâ, â pretendoi se âShqipĂ«ria prodhon mĂ« shumĂ« arkitekturĂ« se e gjithĂ« Europa sĂ« bashkuâ, njĂ« deklaratĂ« qĂ« nuk mbĂ«shtetet nĂ« asnjĂ« statistikĂ«, por qĂ« maskon realitetin e njĂ« zhvillimi urban tĂ« pakontrolluar, pa konsultime, pa transparencĂ« dhe pa mekanizma tĂ« qartĂ« qĂ« ndalojnĂ« pastrimin e parave pĂ«rmes ndĂ«rtimit.
NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, vetĂ«m gjatĂ« dekadĂ«s sĂ« fundit, sikurse Citizens.al ka treguar, nĂ« TiranĂ« janĂ« shqyrtuar apo miratuar rreth 140 leje pĂ«r kulla shumĂ«katĂ«she â njĂ« bum ndĂ«rtimi qĂ« ka ardhur jo si rezultat i njĂ« planifikimi tĂ« kujdesshĂ«m urban, por si pasojĂ« e njĂ« strategjie qĂ« favorizon njĂ« grusht sipĂ«rmarrĂ«sish, lidhjet e tyre politike dhe investimet me burime tĂ« dyshimta.Â
ShumĂ« prej projekteve tĂ« ekspozuara nĂ« katin e dytĂ« dhe tĂ« tretĂ« tĂ« âBook Buildingâ nuk ishin miratuar ende zyrtarisht, por ishin aty si pĂ«r tĂ« sinjalizuar pĂ«rkushtimin e qeverisĂ« ndaj kĂ«tij vizioni vertikal, ku betoni zĂ« vendin e kujtesĂ«s historike, bregdetit dhe interesit publik.
Maketi i âKastrati Towerâ dhe paraqitja me vendndodhje sipas njĂ« modelimi nĂ« âSkyscrapercityâ/Citizens.al
NdĂ«rkohĂ«, hapĂ«sirat publike ngushtohen, ndĂ«rtesat historike lihen nĂ«n hije, fshihen ose shemben, dhe qyteti humbet karakterin, zemrĂ«n, shpirtin e vet, pĂ«r tâu zĂ«vendĂ«suar nga kĂ«to ndĂ«rtime masive qĂ« nuk pasqyrojnĂ« as nevojat e banorĂ«ve, as historinĂ« urbane, por vetĂ«m interesat e ndĂ«rtuesve dhe natyrisht: vizionin e Kryeministrit.
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, pjesĂ«marrja dhe entuziazmi i arkitektĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj ndĂ«rkombĂ«tarĂ« nuk mund tĂ« shihen si neutralĂ«. NĂ«se kĂ«ta profesionistĂ« flasin pĂ«r âarkitekturĂ« me ndĂ«rgjegjeâ nĂ« vende tĂ« tjera, nĂ« ShqipĂ«ri po firmosin projekte qĂ« kontribuojnĂ« nĂ«shkatĂ«rrimin urban dhe social, atĂ«herĂ« fjala âhipokriziâ Ă«shtĂ« e paktĂ« dhe e pashmangshme.
NĂ«n kĂ«tĂ« hipokrizi, mes tĂ« ftuarve ishte dhe arkitekti danez Bjarke Ingels (BIG), i cili nuk publikoi shumĂ« kontekst nga eventi nĂ« rrjetet e tij sociale. PavarĂ«sisht kĂ«saj, askush nuk e harron nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« ai u kontraktua nga sipĂ«rmarrĂ«si privat âFusha shpkâ pĂ«r tĂ« dizejnuar, pa konkurs dhe pa garĂ«, njĂ« ndĂ«rtesĂ« publike: âTeatrin KombĂ«tarâ dhe pas tij njĂ« kullĂ« 33-katĂ«she.
NĂ«se ka njĂ« dilemĂ« etike â sipas kritikut britanik Oliver Wainwright: âA duhet tĂ« punojnĂ« arkitektĂ«t pĂ«r regjime shtypĂ«se?â â mund tĂ« themi se kjo nuk mbetet teori nĂ« kontekstin shqiptar. NĂ« artikullin pĂ«r The Guardian (2020), Wainwright kritikonte Ingelsin pĂ«r bashkĂ«punime me regjime si ai i Jair Bolsonaros nĂ« Brazil (2019-2023) dhe Mohammed bin Salman nĂ« ArabinĂ« Saudite, duke ironizuar stilin e tij si âTED-Talk pĂ«r diktatorĂ«â.Â
Kjo qasje ilustrohet qartë në Tiranë. Ingels projektoi Teatrin e ri Kombëtar me shembje në mënyrë të dhunshme të godinës historike jashtë çdo procesi konkurrues apo konsensusi publik.
Projekti, i dhĂ«nĂ« fillimisht pĂ«rmes njĂ« ligji special, u shoqĂ«rua me akuza pĂ«r favorizime politike dhe kafshim tĂ« hapĂ«sirĂ«s publike nĂ« interes ndĂ«rtimi kullash pĂ«r privatin. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, angazhimi i BIG-ut nĂ« TiranĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« çështje estetike apo funksionale, por njĂ« akt me ngarkesĂ« politike: njĂ« arkitekt qĂ« nĂ« vende evropiane â aq mĂ« shumĂ« nĂ« DanimarkĂ« â projekton me ndjeshmĂ«ri sociale, nĂ« ShqipĂ«ri bĂ«het palĂ« nĂ« riformatimin autoritar tĂ« qytetit.
Siç paralajmĂ«ron kritiku tjetĂ«r britanik, Jeremy Till, âArkitektura nuk Ă«shtĂ« neutrale: ajo ose e forcon pushtetin ekzistues, ose e sfidon atĂ«â. NĂ« rastin e TiranĂ«s, BIG-u zgjodhi tĂ« ndĂ«rtojĂ« pĂ«r pushtetin, jo pĂ«r qytetin.
Projekti i arkitektit Luca Dini âColosseum 339âł/Citizens.al
Kontrasti dhe shpërfillja e arkitekturës vendase
PĂ«r ata qĂ« patĂ«n mundĂ«si ta ndiqnin nga afĂ«r festivalin âBukĂ« dhe ZemĂ«râ, aktiviteti nxori nĂ« pah kontrastin mes emrave tĂ« mĂ«dhenj tĂ« arkitekturĂ«s ndĂ«rkombĂ«tare dhe mungesĂ«s sĂ« dukshme tĂ« pĂ«rfshirjes reale tĂ« komunitetit vendas tĂ« arkitektĂ«ve, urbanistĂ«ve dhe studiove tĂ« pavarura shqiptare.
PĂ«r njĂ« event tĂ« kĂ«saj shkalle â qĂ« bashkoi 170 pjesĂ«marrĂ«s tĂ« huaj nga mĂ« shumĂ« se 20 vende â pritej qĂ« tĂ« shĂ«rbente si njĂ« platformĂ« ku zĂ«ri i arkitektĂ«ve shqiptarĂ« jo vetĂ«m tĂ« dĂ«gjohej, por tĂ« vihej nĂ« qendĂ«r tĂ« vĂ«mendjes.
NĂ« vend tĂ« kĂ«saj, festivali mbeti nĂ« thelb njĂ« vitrinĂ« e âarkitekturĂ«s sĂ« importitâ, ku projektet pĂ«r ShqipĂ«rinĂ« u artikuluan nga tĂ« huajt e pĂ«rzgjedhur nga pushteti, ndĂ«rsa profesionistĂ«t vendas u reduktuan nĂ« role logjistike e teknike si ndihmĂ«s ose pĂ«rmendje nĂ« fund tĂ« fletushkave apo ekspozitĂ«s promovuese.
PjesĂ«marrja e kufizuar e arkitektĂ«ve shqiptarĂ« nĂ« panelet e diskutimit â sĂ« paku tĂ« eventit publik tĂ« datĂ«s 6 qershor â ishte simptoma e qartĂ« e qasjes qĂ« nuk njeh, nuk pĂ«rkrah dhe nuk investon nĂ« potencialin vendas tĂ« arkitekturĂ«s.
PĂ«rveç Kryeministrit Rama dhe dy emrave qĂ« lidhen drejtpĂ«rdrejt me organizimin dhe institucionet publike â Falma Fshazi ish-drejtore e QendrĂ«s pĂ«r Hapje dhe Dialog (COD) dhe Sonila Abdalli, arkitekte, drejtuese dhe themeluese e Destil Creative Hub â nuk pati asnjĂ« pĂ«rfaqĂ«sim tjetĂ«r nĂ« fjalime, ligjĂ«rata apo diskutime nga studiues, arkitektĂ« apo zĂ«ra tĂ« pavarur shqiptarĂ«.
Mungesa ishte edhe mĂ« domethĂ«nĂ«se nĂ«se merret parasysh se aktiviteti nuk pati asnjĂ« emĂ«r shqiptar nga Kosova, Maqedonia e Veriut apo Mali i Zi mes tĂ« ftuarve zyrtarĂ« â paraqitur nĂ« webfaqe â ndonĂ«se kĂ«to vende ndajnĂ« realitete tĂ« ngjashme urbane dhe kulturore me ShqipĂ«rinĂ«, dhe mund tĂ« kishin sjellĂ« pĂ«rvoja tĂ« vlefshme rajonale.
Stenda e âAYAâ nĂ« aktivitetin Bread and Heart/Citizens.al
Ekspozitat nĂ« katet e sipĂ«rme tĂ« âBook Buildingâ â qĂ« pĂ«rmbanin projekte tĂ« mĂ« shumĂ« se 60 studiove tĂ« njohura ndĂ«rkombĂ«tare â u ndĂ«rtuan nga stafi i AgjencisĂ« KombĂ«tare tĂ« Planifikimit tĂ« Territorit, i studios 51N4E dhe iRI, nĂ« bashkĂ«punim me disa kompani ndĂ«rtimi dhe studio vendase. KĂ«to tĂ« fundit, ishin pĂ«rmendur nĂ« cep tĂ« broshurave mĂ« tepĂ«r ânĂ« rolin e asistentĂ«ve teknikĂ«â sesa si aktorĂ« tĂ« barabartĂ« nĂ« procesin krijues.
NgjashĂ«m, stendat rreth BashkisĂ« TiranĂ« dhe âBook Buildingâ ekspozonin emrat e disa prej kompanive shqiptare, por prania e tyre ishte mĂ« shumĂ« si dĂ«shmi e rolit prej zbatuesi tĂ« projekteve âtĂ« hartuara gjetkĂ«â.
JashtĂ« kĂ«saj fasade zyrtare, nĂ« njĂ« nga stendat mĂ« tĂ« vogla, por mĂ« domethĂ«nĂ«se â tĂ« organizuar nga grupimi Albanian Youth Architects â opinioni ishte krejt ndryshe.
Në një mori fletushkash të vendosura për diskutim të hapur, arkitektët e rinj tërhoqën vëmendjen për mungesën e pjesëmarrjes vendase në vendimmarrjen urbane, për anashkalimin e traditës, mungesën e hapësirave të gjelbra dhe planifikimit gjithëpërfshirës.
âArkitektura Ă«shtĂ« shumĂ« premtuese, por planifikimi urban Ă«shtĂ« lĂ«nĂ« pas dore,â thuhej nĂ« njĂ« prej fletĂ«ve, ndĂ«rsa nĂ« njĂ« tjetĂ«r theksohej se âkorrupsioni i jep formĂ« horizontit tĂ« qytetitâ.
NĂ« pyetjet e hapura pĂ«r tĂ« ardhmen e qyteteve tĂ« ShqipĂ«risĂ«, komentet e pjesĂ«marrĂ«sve ishin shqetĂ«suese: âKaosâ, âmungesĂ« hapĂ«sirash publikeâ, âzhvillim qĂ« nuk merr parasysh njeriunâ.
Kjo qasje kritike ndaj vizionit vertikal të Tiranës dhe rolit gjithnjë e më të kufizuar të arkitektëve vendas u ilustrua edhe me komente mbi projekte specifike.
Opinione të shprehura në stendën e AYA/Citizens.al
PĂ«r shembull, njĂ« i pranishĂ«m e pĂ«rshkruante projektin e kullĂ«s sĂ« Luca Dini-t si âi frikshĂ«mâ, ndĂ«rsa njĂ« tjetĂ«r sugjeronte vlerĂ«simin dhe pĂ«rfshirjen e elementĂ«ve tradicionale dhe ruajtjen e elementĂ«ve qĂ« dallojnĂ« identitetin nĂ« ndĂ«rtimet e reja.
PĂ«r projektin âDowntown Oneâ tĂ« âKastrati Groupâ, njĂ« pjesĂ«marrĂ«s shĂ«nonte: âLartĂ«si mbresĂ«lĂ«nĂ«se, por mungon hapĂ«sira e vĂ«rtetĂ« publike rreth objektitâ. Ishte njĂ« reflektim i drejtpĂ«rdrejtĂ« i problemit thelbĂ«sor: mungesĂ«s sĂ« njĂ« plani urban qĂ« vĂ« nĂ« qendĂ«r qytetarin.
NĂ« kĂ«tĂ« panoramĂ«, festivali âBukĂ« dhe ZemĂ«râ i ngjau mĂ« shumĂ« njĂ« ekspozite tĂ« kontrolluar, ku arkitektura pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« legjitimuar politikat e ndĂ«rtimit, sesa njĂ« forumi tĂ« hapur pĂ«r ide, konkurrencĂ« dhe pĂ«rfshirje.
KĂ«shtu, festivali mund tĂ« ketĂ« sjellĂ« âbukĂ«â pĂ«r karrierat e disave dhe âzemĂ«râ pĂ«r vizionet autoritare tĂ« qeverisĂ« pĂ«r transformimin e vrullshĂ«m urban, por pĂ«r qytetarĂ«t ai pĂ«rforcoi njĂ« tjetĂ«r realitet: atĂ« tĂ« njĂ« vendi qĂ« po shet shpirtin pĂ«r njĂ« fasadĂ« me shkĂ«lqim, tĂ« financuar nga interesa tĂ« padeklaruara dhe tĂ« firmosura nga ata qĂ«, gjoja, do ta mbronin, ruanin, dhe zhvillonin nĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r publiken.
NĂ« njĂ« ditĂ« qĂ« i pĂ«rket kujtimit tĂ« sakrificĂ«s, nĂ« njĂ« shesh qĂ« i pĂ«rket historisĂ«, u lartĂ«sua njĂ« kullĂ« qĂ« sâka tĂ« bĂ«jĂ« as me Zotin, as me qytetin.
Më 6 qershor 2025, në Kurban Bajram, Edi Rama nuk flijoi një dash. Flijoi një tjetër copë Tirane. Me lavdi dhe spektaklin e ngjyrave të larmishme të tepihëve, inauguroi një nga kullat më të kontestuara të Tiranës.
E ngulur pas Sahatit dhe ngjitur me XhaminĂ« e Etâhem Beut, nĂ« zemĂ«r tĂ« zonĂ«s historike tĂ« qytetit, ajo kullĂ« nuk Ă«shtĂ« thjesht njĂ« ndĂ«rhyrje urbane.
Forma e saj pesëkëndëshe nuk është e rastësishme. Si vetë Pentagoni amerikan, simbol i komandës dhe i pushtetit absolut, kjo kullë ngrihet si një shenjë e arkitekturës që nuk strehon njerëz, por mbart një mesazh të koduar: një rit i ri flijimi, një ideologji e re.
Atje ku dikur sakrifikohej biri për një vizion hyjnor, sot sakrifikohet qyteti për një vizion personal.
Kjo kullĂ«, qĂ« ka sfiduar ligjin dhe moralin, e ngritur mbi hirin e Bar Sahatit â e paralajmĂ«ruar dhe denoncuar pesĂ« vjet mĂ« parĂ« â Ă«shtĂ« projektuar si njĂ« lavatriçe gjigande: njĂ« makineri betoni pĂ«r riciklimin e parasĂ« sĂ« zezĂ« dhe larjen e mĂ«kateve shtetĂ«rore me bojĂ« estetike dhe forma arkitektonike.
Fjalimi i hapĂ«s i kryeministrit ishte njĂ« akt i mirĂ«filltĂ« teatral. Me poezi, me metafora tĂ« ngarkuara me folklor, me pĂ«rmendje tĂ« Abrahamit dhe âmendjeve tĂ« lira qĂ« nuk mbyten nga rregulloretâ, ai nisi njĂ« spektakĂ«l ku arkitektura u shndĂ«rrua nĂ« alibi, dhe arti nĂ« pretekst pĂ«r dominim, ku tĂ« vetmit spektator ishin mĂ«kĂ«mbĂ«sit e tij: ArkitektĂ«t.
Ai nuk ishte thjesht njĂ« fjalim, por njĂ« skenar pĂ«r tĂ« legjitimuar njĂ« sistem. NjĂ« mashtrim i paketuar bukur pĂ«r sytĂ« e ushtrisĂ« (siç i quajti vetĂ«) prej 150 arkitektĂ«sh tĂ« huaj tĂ« ftuar, qĂ« si mĂ«kĂ«mbĂ«s tĂ« bindur duartrokitĂ«n â jo nga madhĂ«shtia e idesĂ«, por nga mirĂ«njohja ndaj atij qĂ« u siguron çeqet dhe terrenin âmĂ« tĂ« lirĂ« nĂ« EvropĂ«â pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar pa pyetur askĂ«nd: ânĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pabesueshme e lirĂ« nga komforti i rregulloreve qĂ« nuk mbysinâ (cit.).
NĂ« emĂ«r tĂ« imagjinatĂ«s dhe Ă«ndrrave arkitektonike, me investitorĂ« tĂ« garantuar qĂ« sâkanĂ« asnjĂ« kĂ«rkesĂ« pĂ«rveçse tĂ« ndĂ«rtojnĂ« shpejt, me vetĂ«m njĂ« gjeneral idesh, dhe me projekte ku paguhen mbi 1 milion euro vetĂ«m pĂ«r dizajnin, ShqipĂ«ria u prezantua si vendi ku Ă«ndrrat bĂ«hen realitet â jo Ă«ndrrat e qytetarĂ«ve, por tĂ« atyre qĂ« duan tĂ« pastrojnĂ« para dhe tĂ« lyejnĂ« krimin me ngjyrat e artit.
Si çdo lavatriçe që ka nevojë për aromatizues, edhe kjo lavatriçja e re urbane ka nevojë për arkitektë që të japin miratimin estetik. Ata u prezantuan si ushtri vizionarësh, por në thelb janë bashkëpunëtorë të një makinerie pushteti që përdor arkitekturën për të prodhuar amnezi kolektive.
Rama, i shndĂ«rruar nga piktor nĂ« arkitekt, nga kryeministĂ«r nĂ« âhost-manâ, ndoshta pĂ«r disa minuta edhe e besoi atĂ« qĂ« tha.
Por pĂ«r tĂ« huajt qĂ« i vĂ«rtiten rrotull, fakti qĂ« kryebashkiaku i TiranĂ«s Ă«shtĂ« sot nĂ« burg pĂ«r korrupsion, Ă«shtĂ« thjesht njĂ« detaj â sa kohĂ« qĂ« spektakli vazhdon, lejet vijojnĂ« miratohen pa pengesa dhe çeqet 1 milion dollarĂ«sh plotĂ«sohen me pĂ«rpikĂ«ri.
PĂ«r ne qĂ« jetojmĂ« kĂ«tu, maketet, 3D-tĂ« dhe animacionet janĂ« si tymi i djegies sĂ« plehrave â nĂ« pritje tĂ« inceneratorĂ«ve qĂ« nuk vijnĂ«, dhe me sytĂ« nga SPAK-u: kush e ka radhĂ«n pas Erionit?
Sepse ne e dimë, se pas atyre emrave dhe projekteve fshihen lejet e paligjshme, ndërhyrjet mbi monumente, mbi zonat historike, mbi zonat e mbrojtura, mbi malet dhe pyjet, bregdet, lumenj dhe liqene.
Pas shkĂ«lqimit njĂ« ditor tĂ« âstar-arkitektĂ«veâ fshihet dĂ«bimi i njerĂ«zve nga shtĂ«pitĂ«, dhe njĂ« ekonomi qĂ« mbijeton jo nga zhvillimi, por nga larja e parasĂ« tĂ« bĂ«rĂ« pis nga krimi dhe korrupsioni.
ArkitektĂ«t vendas, trullosur nga poezia e Kryeministrit, ndoshta dolĂ«n nga salla tĂ« frymĂ«zuar â me atĂ« vetĂ«kĂ«naqĂ«sinĂ« e rreme se âarkitektura transformon jo vetĂ«m hapĂ«sirĂ«n, por edhe mendjetâ ose ndoshta si ushtarĂ« tĂ« bindur â janĂ« rreshtuar krah pĂ«r krah me tĂ« huajt, pĂ«rpara udhĂ«heqĂ«sit tĂ« tyre, tĂ« cilit i kanĂ« dhĂ«nĂ« pushtetin e Kryearkitektit.
Ata u bĂ«nĂ« bashkĂ« nĂ« ditĂ«n e kurbanit â jo pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar qytete mĂ« tĂ« drejta, mĂ« tĂ« qĂ«ndrueshme, mĂ« njerĂ«zore â por pĂ«r tĂ« zbatuar njĂ« mision shumĂ« mĂ« tĂ« thjeshtĂ«: TĂ« shpĂ«lajnĂ« mĂ«katin me stil dhe tĂ« legjitimojnĂ« krimin me dizajn.
Andaj, kulla pentagonale ku u prezantua ky âvizionâ nuk Ă«shtĂ« njĂ« koincidencĂ« formale, porse ajo mishĂ«ron formĂ«n gjeometrike tĂ« njĂ« rendi tĂ« ri â ku sakrifica nuk Ă«shtĂ« mĂ« akt besimi, por njĂ« strategji propagande.
Aty futen paratë e pista, betoni i paligjshëm dhe iluzioni i progresit, për të dalë më pas të pastruar me ngjyrat e artit dhe bekimin e arkitektëve të ftuar.
Prandaj, ngritja e saj pranĂ« Sahatit dhe XhamisĂ« nuk ishte njĂ« zgjedhje arkitektonike-urbane â por njĂ« ritual i pĂ«rmbysur flijimi, sepse sot, nĂ« kĂ«tĂ« qytet, nuk sakrifikohet mĂ« djali pĂ«r vizionin â por sakrifikohet vetĂ« qyteti, pĂ«r ta bĂ«rĂ« vizionin tĂ« paprekshĂ«m.
Kjo është pikërisht kjo që po shohim të konsumohet këto orë mes dy prej figurave të reja që hynë në fushatën e 11 majit me synime të deklaruara për të prodhuar një revolucion politik. Në vend të revolucionit në fakt po prodhojnë zhgënjim tek mijërat që i votuan, ose shpoti e nënqeshje ironike tek ata që nuk u besuan votën.
Përplasja Lapaj-Shabani nuk është një konflikt parimesh, por fryt i skemave e taktikave hileqare që ata sollën në fushatën elektorale, me shpresën se do të zbutnin apo devijonin efektet e kodit zgjedhor. Të një kodi të padrejtë për të vegjëlit, duhet pranuar. Dhe sapo hilet që aplikuan krijuan sherre të brendshme lidhur me mandatin parlamentar që morën, partneriteti shpërtheu, miqësia politike u prish dhe gjuha shkoi larg tek kërcënimet.
Si zakonisht ai që nuk përton të përdorë i pari akuzën, denigrimin dhe arrogancën publike është Adriatik Lapaj. Një politikan i cili pretendonte gjatë fushatës se kishte në dorë çelësat e zgjedhjeve dhe se do të vendoste gjithçka vetë pas 11 majit. Si çdo yll i ri që e djeg vrullshëm karburantin e vet, dhe ai e sheh sot veten viktimë të cinzimit të politikës, por edhe të skemave që ndërtoi me Shabanin dhe bashkëpunëtorët e tij.
ĂshtĂ« e kotĂ« tĂ« dĂ«gjohen dhe tĂ« kĂ«rkohet tĂ« analizohen replikat tashmĂ« armiqĂ«sore mes tyre nĂ« kĂ«to javĂ« pas zgjedhjeve. TashmĂ« aty sâka mĂ« asgjĂ« politike, por vetĂ«m mllef personal. Koalicioni âShqipĂ«ria bĂ«hetâ ka qenĂ« njĂ« produkt i dy lĂ«vizjeve politike dhe si i tillĂ« debati se cilit i takon mandati i vetĂ«m qĂ« prodhuan 60 mijĂ« votat kombĂ«tare, Ă«shtĂ« thjesht subjektiv. Secili po tĂ«rheq nga vetja e tij nĂ« kĂ«tĂ« proces divorci publik ku janĂ« pĂ«rfshirĂ« edhe familjarĂ« e tĂ« afĂ«rm. ĂshtĂ« njĂ« skenĂ« e shĂ«mtuar dhe diametralisht e kundĂ«rt me realitetin qĂ« ky koalicion apo edhe partitĂ« e tjera tĂ« reja ofronin para zgjedhjeve.
Strategjia elektorale e shpĂ«rndarjes sĂ« fokusit nĂ« tĂ« gjithĂ« territorin e ShqipĂ«risĂ« dhe diasporĂ«n, e jo tek njĂ« apo dy qarqe, duket se ka penalizuar nĂ« mĂ«nyrĂ« fatale koalicionin âShqipĂ«ria bĂ«hetâ. Votat pĂ«r tĂ« prodhuar mandate janĂ« aty, por janĂ« tĂ« shpĂ«rndara nĂ« tĂ« gjithĂ« hartĂ«n elektorale tĂ« vendit.
KĂ«sisoj Ă«shtĂ« e kotĂ« tĂ« hysh e tĂ« ndash tani sherret pĂ«r mandatin e mbetur, pasi ishte dhe Ă«shtĂ« lehtĂ«sisht e parashikueshme se pĂ«r atĂ« mandat do tĂ« kishte sherr, pavarĂ«sisht pĂ«rbetimeve se âunĂ« heq dorĂ«, unĂ« sâfutem nĂ« parlamentâ. Siç pritej doli dikush, ai i panjohuri i zakonshĂ«m i kĂ«tyre rasteve, qĂ« prishi gjithĂ« skemĂ«n. Kur listat mbushen me persona rastĂ«sorĂ«, me farefis e dajallarĂ«, atĂ«here Ă«shtĂ« rasti mbreti i botĂ«s. Dhe rasti vendosi pasi logjika dhe strategjia politike qĂ« e dobĂ«t, e improvizuar dhe fluturake.
Sherri Lapaj-Shabani Ă«shtĂ« epilogu i trishtĂ« i njĂ« sage e cila vetĂ«m tre muaj mĂ« parĂ« vetĂ«ofrohej me ambicjen pĂ«r tĂ« ndryshuar trashĂ«giminĂ« 35 vjeçare tĂ« politikĂ«s sĂ« tranzicionit shqiptar. Ajo qĂ« mbetet Ă«shtĂ« njĂ« parlament i ri i dominuar sĂ«rish nga dy aktorĂ« tĂ« vjetĂ«r, teksa âtĂ« rinjtĂ«â mbetĂ«n praktikisht me njĂ« grusht mizash nĂ« dorĂ«. Sepse mĂ«suan hilet para rregullave.
Duke hequr mĂ«njanĂ« Shehajn, i cili ka qenĂ« edhe mĂ« parĂ« deputet, tĂ« gjithĂ« krerĂ«t e lĂ«vizjeve tĂ« reja politike mbetĂ«n jashtĂ« Kuvendit. Sindroma e âdajĂ«s sĂ« Endritâ, por edhe gabime tĂ« tjera para dhe gjatĂ« fushatĂ«s, lanĂ« jashtĂ« parlamentit njĂ« mozaik siglash qĂ« mund tĂ« kishin mĂ« shumĂ« rol nĂ« politikĂ«n e sotme shqiptare. Dhe duhet thĂ«nĂ« se Qori, Shehaj, Lapaj e Shabani kishin njĂ« rast tĂ« artĂ« qĂ« tĂ« krijonin njĂ« masĂ« kritike sfiduese nĂ« sallĂ«n e parlamentit, aty ku Ă«shtĂ« qendra gravitacionale e politikĂ«s.
Edhe këto lëvizje politike, që refuzuan edhe të bashkëpunonin mes tyre, rezultojnë sot de facto në librin e trashë të dështimeve për të rrëzuar PS e PD nga piedestali i përjetshëm. Sepse veç të tjerash nuk shkohet në luftë kundër mbifuqisë politike të Ramës e Berishës me dajallarë dhe emra tërësisht të panjohur të cilët nuk i thonë asgjë askujt. E ky është një mësim i hidhur, që Lapaj e Shabani nuk janë të parët që po e mësojnë.
Pamjet nga Thethi, ku pĂ«rplasjet mes banorĂ«ve dhe forcave tĂ« rendit pasuan shembjen e disa ndĂ«rtimeve pa leje, kanĂ« ndezur njĂ« debat tĂ« vjetĂ«r. NĂ« rrjetet sociale u rindezĂ«n akuzat pĂ«r selektivitet, pĂ«r âshtet qĂ« shfaqet vetĂ«m kur ka turistĂ«â dhe pĂ«r âligj qĂ« bie mbi tĂ« dobĂ«tinâ. Por e vĂ«rteta Ă«shtĂ« mĂ« e ndĂ«rlikuar dhe mĂ« urgjente se kurrĂ«.
Po, aksioni në Theth është i drejtë. Ndërtimi pa leje, qoftë edhe në emër të turizmit, është një plagë që ka shkatërruar natyrën, ka deformuar zonat e mbrojtura dhe ka minuar besimin te shteti. Mbi të gjitha, ka lënë shumicën e shqiptarëve në varfëri ku pronat në tërësi i kanë gëzuar të padrejtët dhe jo trashëgimtarët e tyre. Sot duhet kuptuar se nuk ka turizëm të qëndrueshëm mbi themele të paligjshme. Dhe është një hap pozitiv që qeveria ka vendosur të veprojë me vendosmëri për të ndalur këtë rrënim të heshtur. Thethi nuk është thjesht një fshat i bukur, është një pasuri kombëtare që nuk i përket as një ndërtuesi të caktuar apo ndonjë familjeje.
Por kĂ«tu lind edhe pyetja qĂ« shumĂ« qytetarĂ« e ngrenĂ« me tĂ« drejtĂ«: pse shteti vepron vetĂ«m nĂ« zonat turistike, ndĂ«rkohĂ« qĂ« qindra-mijĂ«ra qytetarĂ« nĂ« periferitĂ« e qyteteve, nĂ« fshatra tĂ« harruar apo edhe nĂ« lagjet e mĂ«dha urbane, kanĂ« mbi supe barrĂ«n e padrejtĂ«sive me pronat, prej mĂ« shumĂ« se 30 vitesh? Pse askush nuk ndĂ«rhyn pĂ«r tâu kthyer tokat pronarĂ«ve tĂ« ligjshĂ«m qĂ« i kanĂ« fituar vendimet e gjykatave apo janĂ« nĂ« pritje, qĂ« shohin apo kanĂ« parĂ« pĂ«r 35 vite sesi pronat e tyre mbushen me ndĂ«rtime dhe beton pa asnjĂ« pengesĂ«?
Ajo qĂ« mungon nĂ« kĂ«tĂ« vend nuk Ă«shtĂ« ligji, por njĂ« drejtĂ«si e konsistente, qĂ« nuk zbatohet sipas sezonit turistik, por sipas parimit se âligji Ă«shtĂ« i barabartĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«â. Sot, ShqipĂ«ria ka nevojĂ« mĂ« shumĂ« se kurrĂ« pĂ«r njĂ« qasje sistematike ndaj çështjes sĂ« pronĂ«s. Ka nevojĂ« pĂ«r njĂ« gjykatĂ« speciale pĂ«r pronat, njĂ« mekanizĂ«m tĂ« dedikuar qĂ« tĂ« zgjidhĂ« pĂ«rfundimisht dhjetĂ«ra mijĂ«ra dosje tĂ« bllokuara, tĂ« manipuluara ose tĂ« vonuara padrejtĂ«sisht.
Sepse prona është e shenjtë. Jo vetëm kur ndërtohet pa leje në Theth, por edhe kur zaptuesit marrin tokat e një familjeje në Durrës, në Shkodër apo në Lushnje. Shteti nuk mund të ofrojë vetëm spektakël sezonal, por duhet të jetë një garanci e përditshme.
Aksioni nĂ« Theth Ă«shtĂ« njĂ« hap nĂ« drejtimin e duhur, por nuk duhet tĂ« mbetet njĂ« pĂ«rjashtim i bujshĂ«m. TĂ« shembĂ«sh njĂ« ndĂ«rtesĂ« pa leje Ă«shtĂ« e nevojshme, por mĂ« e nevojshme Ă«shtĂ« tĂ« ndĂ«rtosh njĂ« sistem ku askujt nuk i lind ideja tĂ« ndĂ«rtojĂ« pa leje nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« duhet drejtĂ«si dhe vendime, e jo retorikĂ«. NĂ«se ky standard do tĂ« ndiqet me tĂ« njĂ«jtĂ«n forcĂ« dhe pĂ«rkushtim nĂ« çdo cep tĂ« vendit, atĂ«herĂ« shteti do tĂ« fitojĂ« jo vetĂ«m betejĂ«n kundĂ«r ndĂ«rtimeve pa leje, por edhe besimin e njĂ« populli tĂ« zhgĂ«njyer nga âcirkuâ me Gjykata, Komisione, Kadastra dhe Aluizna, e qĂ« ka pritur shumĂ« gjatĂ« pĂ«r drejtĂ«si.
Mos i ngatĂ«rrojmĂ« gjĂ«rat. VĂ«rtet nĂ« kohĂ«n e luftĂ«s djemtĂ« e nĂ«nave nuk njihnin kufi, por ata kishin njĂ« synim, qĂ« tâi sillnin lirinĂ« e munguar popullit. Dhe nga kjo etje ata lanĂ« jetĂ«n nĂ«pĂ«r male e beteja. Por ky shembull duke zbatuar e respektuar ligjin. NĂ« kĂ«tĂ« sistem ka njĂ« kufi, do ti shtrish kĂ«mbĂ«t deri tek prona jote, se nuk tĂ« lejon ligji. MirĂ«po nĂ« kĂ«tĂ« ShqipĂ«rinĂ« tonĂ« ndodhin çudira, se sistemin e ri e pranua nĂ« pĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« lirĂ« pĂ«r tĂ« vrarĂ« e vjedhur ku tĂ« duash e cilin tĂ« duash. NĂ« njĂ« farĂ« mĂ«nyre kĂ«to vrasje i nxiti edhe ligji i famshĂ«m, qĂ« ja mori pronĂ«n bujkut dhe ja dha atij qe se kishte.
Në këtë anarshi ndihmua në edhe komisionet e kthimit të pronave, por jo më pak gjykatat, qe edhe me dokumente fallco ja dhanë pronën atij që si takonte. A e dini sa vrasje janë bërë këto vitet e të ashtuquajturës demokraci? Shikoni statujat e ngritura nëpër arat dhe rrugën e qyteteve e fshatrave të vendit. Po përsëriten ato pamje e raste që kemi parë nëpër filma. Vlera e njeriut ka rënë deri në fund të këmbëve. Flamurin e mban viti i mbrapshtë 1997, kur shteti ra dhe populli u armatos të mbronte veten nga më të fortët që ishin mësuar të vidhnin e vrisnin si të ishe zog pule.
Po sa hasmëri krijoi ai vit? Këto vrasje që nuk kanë për të munguar kurrë, po bëjnë e do të bëjnë kërdinë. Në fshatin Kapinovë të Skraparit u vranë tre djem nga një familje dhe një grua që priste të lindte një fëmijë! Dyqind e ca të plagosur, aq sa u hapën spitalet partizane, se nëpër spitale nuk kishte siguri, se vinin hakmarrësit dhe i rrëmbenin e i pushkatonin jashtë spitaleve! Fatkeqësisht shkaktarët e këtyre krimeve na dalin si fitimtarë dhe vetëm drejtësia nuk i shikon! Dikur tokat kanë patur një kufi, që askush nuk e lëvizte se kishte njerëzillëk, po tani na ka ardhur një maskara kohe, që le për kufij të atillë nuk pyesin, po marrin yrysht dhe të rrëmbejnë edhe shtëpinë. Ne kemi një Kuvend që harton e aprovon ligje, që askush të mos cënojë njëri-tjetrin, po kemi dhe struktura që janë të detyruara të kontrollojnë zbatimin e ligjeve.
MirĂ« qĂ« atyre qĂ« marrin yrysht se u janĂ« verbuar sytĂ« qĂ« shkulin kufijtĂ« e bĂ«hen zotĂ«r tĂ« pronĂ«s sĂ« tjetrit, po kĂ«to organet qĂ« paguhen pĂ«r zbatimin e ligjeve pĂ«rse nuk kujtohen pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« detyrĂ«n. QĂ«kur na ka ardhur kjo mender demokraci, çdo ditĂ« dĂ«gjojmĂ« lajme makabre: vĂ«llai vrau vĂ«llanĂ« pĂ«r pronĂ«n, qindra tĂ« tjerĂ« kanĂ« ndĂ«rtuar shtĂ«pi pa lejĂ«! Dhe kur kĂ«to shtĂ«pi janĂ« pĂ«rfunduar na del lajmi se fadromat shkuan tĂ« prishin njĂ« ndĂ«rtim pa lejĂ«. A nuk ka ardhur koha qĂ« me kĂ«tĂ« apati tĂ« organeve shtetĂ«rore, qĂ« nuk bĂ«jnĂ« detyrĂ«n, tâu marrĂ«sh shtĂ«pitĂ« e tyre e tâi lĂ«sh nĂ« çolt, qĂ« ta kuptojnĂ« çâĂ«shtĂ« shtĂ«pia dhe prona?! Edhe policisĂ« sĂ« shtetit u lĂ«shohen me gurĂ« e çâtĂ« kenĂ« nĂ«pĂ«r duar pse zbatojnĂ« ligjin. Pra, edhe atĂ« qĂ« kujtohet tĂ« bĂ«jĂ« detyrĂ«n, mblidhen si mizat dhe e pengojnĂ« tĂ« zbatojĂ« ligjin.
Na bĂ«ri pĂ«rshtypje i vetmi rast, qĂ« shprehte respekt pĂ«r policinĂ«, kur ndĂ«rhyri nĂ« Theth pĂ«r tĂ« mbrojtur ata qĂ« zbatonin me vonesĂ« detyrĂ«n pĂ«r prishjen e objekteve te paligjshme. Ishte njĂ« veprim njerĂ«zor, qĂ« banorĂ«t, edhe pse tĂ« irrituar, vajtĂ«n u shpunĂ« nga njĂ« bidon ujĂ« policĂ«ve! Kjo nuk ka ndodhur nĂ« ShqipĂ«ri kurrĂ«. Isha njĂ« ditĂ« nĂ« njĂ« fshat tĂ« Beratit. PranĂ« shtĂ«pisĂ« tĂ« njĂ« mikut tim tentonte tĂ« ndĂ«rtonte njĂ« shtesĂ« shtĂ«pie njĂ« gjitoni i tij. Madje e filloi ndĂ«rtimin edhe pse sâkishte lejĂ«. Dikush vajti informoi nĂ« komunĂ«, por shkelĂ«si i ligjit iu lĂ«shua mikut tim. Edhe pse miku im betohej se nuk kishte denoncuar, sherri mes tyre nuk pushoi. Tani ai njeri nuk ishte vetĂ«m shkelĂ«s i ligjit, por edhe prishĂ«si i unitetit nĂ« fshat.
Shikoni burgjet e shtetit si janĂ« mbushur me pĂ«rdoruesit e drogĂ«s. Ădo ditĂ« dĂ«gjojmĂ« lajme pĂ«r arrestime tĂ« tilla dhe njerĂ«zit nĂ« vend tĂ« kufizohen nga kĂ«to shkelje, vazhdojnĂ« tĂ« mbjellin e tregtojnĂ« nĂ« fshehuri drogĂ«! AtĂ«herĂ« çfarĂ« duhet bĂ«rĂ« me kĂ«ta njerĂ«z? DrejtĂ«sia ose deputetĂ«t duhet tĂ« marrin nisma ligjore, qĂ« pĂ«r tĂ« tillĂ«t, vrasĂ«sit dhe hajdutĂ«t, tĂ« rĂ«ndohet masa e dĂ«nimit. Kemi parĂ« raste tĂ« tilla, qĂ« sa kanĂ« dalĂ« nga burgu, janĂ« kapur sĂ«rish me drogĂ« ose duke vjedhur. Por kemi dhe raste mĂ« tĂ« rĂ«nda, qĂ« e shndĂ«rron shoqĂ«rinĂ« e familjen tonĂ« nĂ« kafshĂ«ri. Babai pĂ«rdhunon tĂ« bijĂ«n, djali pĂ«rdhunon nĂ«nĂ«n e tij! A nuk kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me kafshĂ«ri totale?! Ore ti njeri qĂ« ke marrĂ« pĂ«rsipĂ«r tĂ« jetosh mbi kĂ«tĂ« tokĂ«! NĂ«se ke llogaritur tĂ« jetosh me djersĂ«n e tĂ« tjerĂ«ve, hiq dorĂ«, se do tĂ« kalbesh burgjeve dhe do tĂ« marrĂ«sh nĂ« qafĂ« fĂ«mijĂ«t.
ShqiptarĂ«t ndĂ«r vite i kanĂ« besuar djersĂ«s sĂ« tyre dhe kanĂ« mbetur njerĂ«z tĂ« nderuar. Edhe miellin e kanĂ« ndarĂ« mes tyre me filxhanin e kafesĂ« qĂ« kanĂ« jetuar. Po u tregoj njĂ« episod nga periudha e luftĂ«s nacionalçlirimtare. NĂ« fshatin MelckĂ« tĂ« Skraparit zuri nata njĂ« batalion tĂ« BrigadĂ«s sĂ« 7-tĂ« sulmuese dhe kĂ«shilli i shpĂ«rndau nĂ«pĂ«r ato pak familje qĂ« kishte fshati. Dhosi Odriçanit me skuadrĂ«n e tij i takoi tĂ« gdhinin natĂ«n nĂ« shtĂ«pinĂ« e dy pleqve qĂ« mezi ngrysnin ditĂ«t. Por nuk i kursyen kurrĂ« ato dy dhoma qĂ« kishin, qĂ« atĂ« natĂ« u mbush me partizanĂ«. Ishte dita e vitit tĂ« Ri 1944. E shkreta nĂ«nĂ« u ngrit dhe u kthye me njĂ« tas tĂ« vogĂ«l me miell, qĂ« nuk e morĂ«n vesh ku e mori. Nuk kishte asgjĂ« tjetĂ«r, por mendoi tâi hidhte ujĂ« e ta bĂ«nte si kaçamak.
Por partizanët kishin sheqer me vete dhe nëna bëri një ëmbëlsirë me atë pak miell dhe uruan njëri-tjetrin për vitin e Ri! Tani nuk jemi as në luftë as në varfëri, atëherë përse të mos kthehemi tek ajo zemërgjerësi që kishim, po të shkelim ligjet, me të cilat funksionon shteti! Po kthehem tek shkelësit e ligjit në Theth të Shkodrës. Atje ka pushtet dhe çdo njeri duhet ta respektojë, sepse mund ta kesh patur pronën tënde, por do të veprosh në harmoni me ligjet e rregullat. Thethi është zonë turistike dhe do të shërbejë si dikur oda e miqve. Po kur oda është e shtruar me atë qilim të gjelbër, përse duhet ta ngjeshim me beton e hekur. Ato prita të tilla duheshin në kohën e luftës të mos kalonte pushtuesi. Turistët e huaj, por dhe vendës nuk duanë minare sepse nga ato kanë ikur e duanë të shplodhin sytë me atë mrekulli që u ka falur natyra.
Unë nuk dua ta ndërpresin yryshtin njerëzit, sepse tani ka hapësira për të vepruar, por jo deri te kurrizi i tjetrit. Nuk mund të ngrihesh në protestë për të mbrojtur shkelësit e ligjit. Bota edhe pemët i kanë me numër dhe nuk të lejojnë të mbjellësh sipas dëshirës. Në Zvicër, tregojnë ata që kanë qenë, e kapën një njeri që këputi një kokërr molle dhe e burgosën. Një vit të tërë nuk i treguan përse e kishin burgosur, po kur u bënë mollët e nxorën dhe e shpunë atje ku kishte marrë mollën. Që atëherë ai njeri, le dorën nuk e zgjati të merrte mollë, po nuk shkonte më në atë rrugë. A thua se kjo formë edukimi duhet aplikuar edhe nga drejtësia shqiptare?
Kemi hyrë në disa rrugë të pashkelura, që populli nuk u mor kurrë me to. Populli do vetëm drejtësi e qetësi. Por drejtësia tek ne vjen atëherë kur ti e ke harruar se çfarë ke kërkuar. Një hallexhi nga fshati Potom i Skraparit për të mos e cënuar dinjitetin e tij, që e kishin dënuar me 100-leke padrejtësisht, pagoi 1000-lekë që vuri dinjitetin në vend. Skraparasit duanë të jenë gjithmonë të pastër si malet e tyre. Përse ky yrysht pa kufi, kur e di që dëmton tjetrin dhe veten tënde? Yryshtin mos e ndalo, po jo më tutje se ndëshkohesh vetë! Mos ikni symbyllura e bëni tutje se këmbët u shpien në greminë. Kështu ta konsideroni ligjin. Sa keni jorganë shtrini këmbët.
BashkitĂ« janĂ« institucionet qĂ« kanĂ« detyrimin ligjor tĂ« kontrollit tĂ« territorit, veçanĂ«risht mjediset qĂ« iu shĂ«rbejnĂ« qytetarĂ«ve. PĂ«r kĂ«tĂ« janĂ« votuar. Bumi i ndĂ«rtimeve tĂ« pas 1990 â Ă«s dhe âçlirimiâ nga ligji qĂ« rregullonte urbanistikĂ«n qĂ« duhet pranuar se kishte kontroll deri nĂ« detaje tĂ« territorit, trotuareve, parqeve, lulishteve, shesheve qendrore tĂ« qytetit dhe nĂ« thellĂ«si tĂ« lagjeve, ishte i shenjtĂ«. Askush nuk hapte njĂ« kanal nĂ« rrugĂ«, duke çarĂ« rrugĂ«t apo tĂ« ndĂ«rtonte njĂ« dritare pa studim dhe miratim tĂ« urbanistikĂ«s. Kuptohet ishte sistemi i ekonomisĂ« sĂ« centralizuar qĂ« nuk tĂ« lejonte tĂ« cenoje asnjĂ« centimetĂ«r truall, pronĂ« e pĂ«rbashkĂ«t. NĂ« kĂ«to tri dekada e gjysĂ«m ritmet e ndĂ«rtimit ishin gati si njĂ« revolucion, ku pĂ«r arsye tĂ« mungesĂ«s sĂ« kontrollit nga institucionet nuk i bĂ«nĂ« ballĂ« kĂ«tij ekspansioni. Shteti i kishte tĂ« gjitha pronat, por me ndryshimin e sistemit i transferoi tek qytetarĂ«t pĂ«rmes privatizimit masiv.
Brenda një kohe rekord, reforma e thellë e privatizimit bëri të kundërtën e asaj që ishte gjithçka e shtetit, duke u shndërruar në gjithçka privatit si bazë e ekonomisë së tregut. Askush nuk konteston këto reforma rrënjësore pasi pa to nuk ka ekonomi tregu, shkurt nuk mund të ndërtosh një sistem tjetër, duke mbajtur në këmbë shtyllat e sistemit të rrëzuar. Strukturat shtetërore u gjendën të papërgatitura të përballonin presionin e pushtimit të territoreve deri dje pronë e qytetarëve, në shërbim të komunitetit. Në emër të ndryshimit dhe lirisë të rrëmujshme, mungesës së ligjit dhe presionit të parasë u zaptuan lulishte dhe sheshe, rrugë e rrugica. Në lulishtet më emblematike, kujtesë të qytetarëve, simbol i gjelbërimit, verë, dimër, mbinë pallate, hotele, restorante. Saranda është qyteti kampion për shtesat e pallateve dhe në se inventarizon shtesat del se janë po aq sa ndërtimet e reja në numër. Zaptimi i mjediseve publike nuk është risi e re dhe nuk i përket thjesht bashkisë aktuale. Përkundrazi bashkia e sotme ka frenuar zaptimet e territoreve veçanërisht sipërfaqeve të gjelbra, duke shtuar gjelbërimin deri në qendër të Sarandës.
Zaptim i mjediseve publike Ă«shtĂ« pothuaj histori qysh pas vitit 1990. Flasim brenda qytetit. Zaptime ka edhe nĂ« zonat rurale. NĂ« brendĂ«si tĂ« lagjeve lakmia pĂ«r ca metĂ«r mĂ« shumĂ« ka bĂ«rĂ« qĂ« pronarĂ« tĂ« lokaleve tĂ« zaptojnĂ« edhe rrugĂ«, le mĂ« trotuare, tĂ« cilat nĂ« disa vende mungojnĂ« fare. NĂ« rrugĂ«n numĂ«r tre, qĂ« nga agjencia e vjetĂ«r e udhĂ«tarĂ«ve deri tek kryqĂ«zimi, trotuari Ă«shtĂ« i mbuluar nga shkallĂ«t e pallateve dhe ndĂ«rtesa qĂ« kanĂ« dalĂ« fare nĂ« rrugĂ«. NĂ« rreth 1000 metĂ«r gjatĂ«si trotuari ose Ă«shtĂ« i pjerrĂ«t mbi 80 pĂ«rqind ku duhet tĂ« bĂ«sh cirk ose vetĂ«m njĂ« pllakĂ« gjerĂ«si rreth 20 cm Nuk mungojnĂ« zaptimet nĂ« shĂ«titoren e qytetit buzĂ« detit qĂ« nga Porti Detar deri tek Hotel âButrintiâ.
Në shëtitoren e qytetit e ndërtuar vetëm katër- pesë vite më parë, një nga gjerdanet e arta të qytetit të Sarandës, diamanti saj e cila është zgjeruar dhe ka dalje në det me sipërfaqe që shkojnë qindra metër katror në të dyja anët, pronarët e lokaleve i kanë shtrirë hapësirat e vendosjes së tavolinave të aktivitetit, jo thjeshtë në disa radhë tavolinash, po deri edhe pesë-gjashtë rreshta karrigesh në lokale të veçanta, duke vështirësuar kalimin e turistëve dhe qytetarëve, të cilët i janë gëzuar shëtitores me përmasa të gjera dhe funksionale. Nuk kemi asgjë me pronarët punëtorë të devotshëm, të cilët gdhinë netët në shërbim të klientëve.
Po nuk mund të ndihemi të qetë që janë të përfshirë nga lakmia dhe çdo javë kafshojnë një pllakë të shëtitores më shumë, ku vendosin tavolinat dhe karriget apo në fasfoodet më në brendësi, ku dhjetëra tavolina dhe karrige direkt në trotuar në gjatësi mbi 100 metër, duke penguar, jo vetëm kalimtarët, por edhe nënat me fëmijë, të cilat heqin të zitë e ullirit për të kaluar në drejtim të banesave të tyre me karroca dhe shajnë nëpër dhëmbë, ata që gjykojnë se trotuaret janë të tyre, pronë e zanun. E njëjta situatë edhe me makinat mbi trotuar, ku qytetarët detyrohen të zbresin në rrugën ku kalojnë makinat. Policia e qarkullimit parakalon para tyre sit ë bëj pasarelën e zbatimit të ligjit.
NĂ« aksionin mbarĂ«kombĂ«tar tĂ« lirimit tĂ« mjediseve publike, secili institucion, sĂ« pari bashkitĂ« nuk ka pse tĂ« presin tĂ« zbresĂ« kryeministri pĂ«r tĂ« evidentuar problematikat me zĂ«nien e mjediseve publike. Secili le tĂ« bĂ«jĂ« detyrĂ«n nĂ« emĂ«r tĂ« shĂ«rbimit tĂ« qytetarĂ«ve nĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« dhe turistĂ«ve qĂ« bujtin nga çdo cep i globit pĂ«r tĂ« pushuar dhe kĂ«rkojnĂ«, jo vetĂ«m shĂ«rbime korrekte, po sĂ« pari lirshmĂ«ri pĂ«r tĂ« lĂ«vizur tĂ« lirĂ« dhe jo me frikĂ« nĂ« trotuaret e zaptuara nga ata qĂ« duhet tĂ« jenĂ« tĂ« parĂ«t qĂ« tĂ« kĂ«rkojnĂ« çlirimin e tyre. Edhe qyteti yt edhe qyteti im, kanĂ« nevojĂ« urgjente pĂ«r çlirimâŠ!
Login
