Ekspozitat zëvendësohen nga fragmentet e luftës dhe pushtimit
nga Charlotte Higgins
Një statujë gjigante e stilit kubist nga epoka sovjetike, që përfaqëson një ushtar prej betoni dhe është mbushur me vrima plumbash, shihet nga poshtë.
Kujdestarët e godinave historike të shkatërruara pranë vijës lindore të frontit po ruajnë kujtimet e kohës së luftës teksa përpiqen të rindërtojnë koleksionet e tyre.
Muzeu i historisë lokale në qytetin lindor ukrainas Izium, ashtu si edhe komuniteti rreth tij, ka kaluar shumë që prej pushtimit në shkallë të gjerë të Ukrainës nga Rusia.
Kur pĂ«r Iziumin u luftua ashpĂ«r nĂ« fillim tĂ« vitit 2022, godina e ndĂ«rtuar nĂ« shekullin XIX u godit dy herĂ« drejtpĂ«rdrejt nga raketat, tĂ« cilat shkatĂ«rruan çatinĂ« dhe shkaktuan pĂ«rmbytje. NĂ«n pushtimin rus nga marsi deri nĂ« shtator 2022, njĂ« roje ruse qĂ«ndronte te dera â por pushtuesit nuk e transportuan koleksionin e muzeut mĂ« thellĂ« pas vijave tĂ« tyre, dhe nuk e gjetĂ«n njĂ« vĂ«llim tĂ« rrallĂ« tĂ« ungjijve nga fillimi i shekullit XVIII â njĂ« prej vetĂ«m tre ekzemplarĂ«ve tĂ« tillĂ« â tĂ« cilin punonjĂ«sit e muzeut e kishin fshehur me kujdes.
Muzeu Ă«shtĂ« tani nĂ« duart e ukrainasve, por mbetet nĂ« njĂ« gjendje tĂ« brishtĂ« dhe tĂ« rrezikuar, shumĂ« afĂ«r vijĂ«s sĂ« frontit dhe nĂ«n kĂ«rcĂ«nimin e ripushtimit. Ăatia Ă«shtĂ« riparuar, thotĂ« drejtoresha Halyna Ivanova, por nuk ka kuptim tĂ« vendosen xhama tĂ« rinj, kur qyteti goditet natĂ« pĂ«r natĂ« nga raketat.
Pjesa më e madhe e koleksionit tashmë është evakuuar në mënyrë të sigurt, dhe vëllimi i çmuar i ungjijve, që ishte fshehur edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore kur muzeu dhe koleksioni i tij u shkatërruan pothuajse krejtësisht, tani po ruhet me kujdes pas periudhës së tij në fshehtësi.
Për momentin, institucioni është një lloj muzeu fantazmë. Koleksioni është zhdukur; dyert janë të mbyllura për publikun për shkak të rrezikut të sulmeve; dhe komuniteti që mbart kujtesën e tij është përgjysmuar, nga 40,000 banorë para pushtimit në më pak se 20,000.
Por ka ende shumĂ« punĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ«, thotĂ« Ivanova. Stafi i muzeut organizon ture nĂ« kĂ«mbĂ« nĂ«pĂ«r ndĂ«rtesat historike tĂ« dĂ«mtuara tĂ« qytetit. Ata mbajnĂ« edhe ekspozita tĂ« pĂ«rkohshme nĂ« dhoma tĂ« shkatĂ«rruara (âstil loftâ, shaka ajo, pĂ«r muret e zhveshura dhe atmosferĂ«n e improvizuar), edhe pse vizitorĂ«t pĂ«r momentin janĂ« tĂ« kufizuar nĂ« ushtarĂ«t vendas dhe mysafirĂ«t e ftuar.
âNe po pĂ«rpiqemi tĂ« ruajmĂ« kujtesĂ«n, ta fiksojmĂ« atĂ«,â â thotĂ« ajo. âTâu tregojmĂ« njerĂ«zve se si ishte qyteti para luftĂ«s, çfarĂ« ka ndodhur â dhe si duket tani.â
Në ekspozitë janë piktura nga artistë vendas dhe fotografi nga ushtarët e vendosur aty pranë, pjesë e një koleksioni në rritje të audios, videos dhe imazheve ushtarake që po mblidhen nga muzeu.
NjĂ« nga dhomat Ă«shtĂ« e dedikuar pĂ«r figura tĂ« rĂ«ndĂ«sishme lokale. NjĂ«ra Ă«shtĂ« shkrimtari pĂ«r fĂ«mijĂ« Volodymyr Vakulenko, i cili u vra â ai kishte varrosur ditarin e tij mbi jetĂ«n nĂ«n pushtim nĂ«n njĂ« pemĂ« qershie, pĂ«rpara se tĂ« arrestohej dhe tĂ« pushkatohej. NjĂ« tjetĂ«r Ă«shtĂ« njĂ« zjarrfikĂ«s qĂ« shpĂ«rndante edhe ndihma humanitare, i cili vdiq nga njĂ« bombĂ« kasetĂ«.
âAi ishte fqinji im dhe e njihja gjithĂ« jetĂ«n,â â thotĂ« Ivanova. âE pashĂ« kur lindi, dhe e pashĂ« kur vdiq.â
Ajo po ndĂ«rton gjithashtu njĂ« âmuze tĂ« pushtimitâ: duke mbledhur objekte tĂ« lĂ«na pas nga pushtuesit.
âKĂ«shtu do tĂ« kemi prova tĂ« pranisĂ« sĂ« tyre kĂ«tu â dhe prova tĂ« krimeve qĂ« kanĂ« kryer.â
Disa prej këtyre objekteve tashmë janë në ekspozitë:
â pjesĂ« raketash me municione kasetĂ«;
â uniforma dhe helmeta ruse dhe tĂ« ashtuquajturĂ«s Republika Popullore e Donetskut;
â pako ushqimore dhe cigare ruse â âmarka qĂ« nuk i kisha parĂ« qĂ« kur i pija para 30 vitesh, pĂ«rpara rĂ«nies sĂ« Bashkimit Sovjetikâ, thotĂ« Ivanova.
Ka paterica tĂ« vjetra dhe garza tĂ« tejkaluara nga koha, qĂ« tregojnĂ« pĂ«r furnizimet e vjetruara tĂ« ushtrisĂ« pushtuese. Ka pako ndihmash me logon e Uralvagonzavod, prodhuesi rus i tankeve; tekste shkollore pĂ«r fĂ«mijĂ«, ku Rusia paraqitet si âatdheuâ dhe Moska si âkryeqyteti i vendit tonĂ«â; si dhe fragmente nga njĂ« memorial guri, vendosur mbi varrin e njĂ« koloneli rus â âqĂ« tregon,â thotĂ« Ivanova, âse ata mendonin se do tĂ« qĂ«ndronin pĂ«rgjithmonĂ«.â
Ekspozita përfshin edhe gazeta propagandistike dhe një fotografi të një propagandisti të njohur rus, i rrethuar nga bashkëpunëtorë vendas.
âNjĂ«ri Ă«shtĂ« nĂ« Rusi, njĂ« tjetĂ«r Ă«shtĂ« nĂ« kĂ«rkim nga policia kĂ«tu, dhe dy gra janĂ« nĂ« burg,â â thotĂ« ajo.
Ka edhe prova tĂ« njĂ« humori tĂ« errĂ«t: njĂ« medalje e bĂ«rĂ« nĂ« shtĂ«pi, prej njĂ« cope druri, me mbishkrimin âpĂ«r gjithĂ« kĂ«tĂ« mutâ.
Muzeu i Iziumit nuk është i vetmi në rrezik. Më në jug, në rajonin e Donetskut, ndodhet manastiri i madh i Sviatohirsk Lavra, i ngritur në mënyrë madhështore mbi shkëmbinjtë mbi lumin Siverskyi Donets.
Ky vend me origjinë mesjetare është i ndarë mes murgjve dhe murgeshave të Kishës Ortodokse Ukrainase, dhe përfshin një muze shtetëror. (Kjo kishë, që ka lidhje historike me Moskën, shpalli ndarjen zyrtare nga Kisha Ortodokse Ruse në vitin 2022, megjithëse shumë e konsiderojnë ndarjen si të paqartë apo jo të plotë.)
Të zhvendosurit nga lufta jetojnë në godinat e kompleksit, disa prej tyre që prej vitit 2014, kur konflikti nisi në rajon.
Yaroslava Diedova, zĂ«vendĂ«sdrejtoresha e muzeut, humbi shefen e saj nga pushtuesit rusĂ« â ajo dhe familja e saj u vranĂ« nga njĂ« raketĂ« teksa pĂ«rpiqeshin tĂ« evakuoheshin.
Katër murgj u vranë kur një raketë goditi godinat e manastirit në mars 2022, dhe tre punëtorë ndërtimi vdiqën në një sulm tjetër, thotë prifti i manastirit At Trofim.
Qyteti Sviatohirsk, përtej lumit, u pushtua nga rusët në qershor 2022 dhe ura që lidhte qytetin me manastirin u hodh në erë; kur Diedova u rikthye në punë në shtator, pas çlirimit, ajo duhej të ecte 11 km në këmbë përmes një ure tjetër, deri sa u organizua një varkë dhe më vonë një urë e re.
PranĂ« shkĂ«mbit tĂ« manastirit ngrihet njĂ« skulpturĂ« prej betoni 22 metra e lartĂ« e âArtyomâ, pseudonimi i revolucionarit bolshevik Fyodor Sergeyev.
Statuja kolosale u përdor si pikë vrojtimi dhe zjarri nga ushtria ukrainase, dhe zona përreth është e minuar rëndë.
Skulptura, e dĂ«mtuar nga shrapneli, Ă«shtĂ« pĂ«rjashtuar nga ligjet ukrainase tĂ« dekomunistizimit â qĂ« pĂ«rndryshe do tĂ« kĂ«rkonin heqjen e saj â pĂ«r shkak tĂ« vlerĂ«s sĂ« saj artistike, si vepĂ«r e skulptorit tĂ« njohur ukrainas tĂ« shek. XX Ivan Kavaleridze.
Sot, një pjesë e punës së muzeut, thotë Diedova, është organizimi i punëtorive krijuese për fëmijët refugjatë që jetojnë në manastir, si dhe ture për ushtarët ukrainas.
âĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tâu tregojmĂ« atyre se pĂ«r çfarĂ« po luftojnĂ«. Ata qĂ« vijnĂ« nga rajoni e kanĂ« vizituar si fĂ«mijĂ« â por tani kemi ushtarĂ« nga gjithĂ« Ukraina.â
âNdonjĂ«herĂ«, ushtarĂ«t ndalojnĂ« pĂ«r tĂ« lutur nĂ« kisha, dhe mĂ« pas vijnĂ« nĂ« muze, pijnĂ« çaj dhe bisedojnĂ«; Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« shkarkimi psikologjik,â â thotĂ« drejtori i ri Ihor Saletskiy.
âKrahasuar me muze tĂ« tjerĂ« nĂ« Donetsk, qĂ« mund tâi zhvendosin koleksionet e tyre, ne jemi ndryshe. Objekti ynĂ« kryesor janĂ« shpellat dhe kishat â gjĂ«ra qĂ« nuk lĂ«vizin. Prandaj po qĂ«ndrojmĂ« kĂ«tu, duke punuar krah pĂ«r krah me manastirin.â
Ndërkohë në Izium, pavarësisht gjendjes së përgjithshme të shkatërruar, shatërvanët punojnë në park dhe nxënësit që mbarojnë shkollën pozojnë për fotografi me fustane mbrëmjeje përballë shkollës së tyre, tashmë një guaskë e djegur.
âPo jetojmĂ« si mĂ« parĂ«: ndryshimi i vetĂ«m Ă«shtĂ« se tani na duhet tĂ« vrapojmĂ« nĂ« bodrum çdo natĂ«,â â thotĂ« Ivanova. Krahasuar me urinĂ«, terrorin dhe izolimin gjatĂ« pushtimit, ajo thotĂ«, kjo nuk Ă«shtĂ« asgjĂ«.
âKa gjithmonĂ« mundĂ«si qĂ« rusĂ«t tĂ« kthehen,â thotĂ« ajo. âNĂ«se ndodh, kĂ«saj here do tĂ« jetĂ« si Bakhmuti: do ta fshijnĂ« nga faqja e dheut.â
âPuna e muzeut Ă«shtĂ«, nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, tĂ« shpĂ«tojĂ« qytetin â nĂ«se Ă«shtĂ« e nevojshme, nĂ« kujtesĂ«n e njerĂ«zve.â
Burimi: theguardian.com/ PĂ«rgatiti: L.Veizi
Login
