Franca dhe Kaledonia e Re kanĂ« arritur njĂ« marrĂ«veshje âhistorikeâ, pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s arkipelagu pĂ«rtej detit do tĂ« shpallet zyrtarisht si njĂ« shtet i ri, por do tĂ« mbetet sĂ«rish pjesĂ« e RepublikĂ«s Franceze.
Arritja e marrëveshjes u publikua sot (12 korrik) , pas përfundimit të bisedimeve 10-ditore në Paris, që synonin zgjidhjen e krizës politike dhe etnike në këtë territor të trazuar.
Presidenti francez Emmanuel Macron bëri thirje më herët për dialog gjithëpërfshirës me aktorët politikë, ekonomikë dhe shoqërorë të Kaledonisë së Re, pas valës së dhunës separatiste që goditi vendin vitin e kaluar, ku humbën jetën 14 persona dhe u shkaktuan dëme ekonomike në vlerën e rreth 2 miliardë eurosh, duke ulur PBB-në e territorit me 10%.
Sipas marrĂ«veshjes sĂ« re, territori do tĂ« quhet âShteti i KaledonisĂ« sĂ« Reâ, duke ruajtur njĂ« status tĂ« veçantĂ« brenda FrancĂ«s dhe me qytetarĂ«t qĂ« do tĂ« vazhdojnĂ« tĂ« kenĂ« nĂ«nshtetĂ«si franceze.
âNuk do tĂ« ketĂ« mĂ« referendume pĂ«r pavarĂ«sinĂ«, pĂ«rveç atij qĂ« do tĂ« konfirmojĂ« kĂ«tĂ« marrĂ«veshje tĂ« re,â tha Nicolas Metzdorf, deputet dhe pĂ«rfaqĂ«sues i krahut Anti-PavarĂ«si, nĂ« njĂ« deklaratĂ« pĂ«r agjencinĂ« AFP.
Marrëveshja synon të zbusë tensionet e thella midis komuniteteve kanake autoktone, shumë prej të cilëve kërkojnë pavarësi të plotë, dhe popullsisë pro-franceze, që mbështet ruajtjen e lidhjeve me Parisin.
Tashmë, dokumenti do të kalojë për miratim në parlamentin francez dhe më pas në një referendum, që do të konfirmojë statusin e ri të territorit.
Kryeministri Franccois Bayrou e quajti kĂ«tĂ« zhvillim njĂ« hap me âdimensione historikeâ, duke theksuar rĂ«ndĂ«sinĂ« e pajtimit dhe rikuperimit ekonomik pas trazirave.
Kaledonia e Re, me një popullsi prej rreth 270,000 banorësh, ndodhet në Oqeanin Paqësor, rreth 17,000 kilometra nga Parisi, dhe ka qenë nën sundimin francez që prej shekullit XIX.
Megjithatë, tensionet rreth statusit të saj politik kanë qenë të vazhdueshme, me përplasje të herëpashershme midis kanakëve pro-pavarësisë dhe forcave besnike ndaj Francës.
Kombësi e re dhe status i dyfishtë
Marrëveshja 13-faqëshe e shpallur të shtunën përfshin krijimin e një kombësie të veçantë të Kaledonisë së Re, me mundësinë që banorët të mbajnë njëkohësisht edhe kombësinë franceze.
Kryeministri François Bayrou e quajti marrĂ«veshjen e sĂ« shtunĂ«s njĂ« akt me âdimensione historikeâ, edhe pse ajo kĂ«rkon ende miratim parlamentar dhe votĂ« popullore me referendum, qĂ« pritet tĂ« mbahet nĂ« vitin 2026.
Kosto e lartë e dhunës dhe përparësitë ekonomike
Pas trazirave qĂ« shpĂ«rthyen nĂ« maj 2024 â kur Parisi planifikoi tâu jepte tĂ« drejtĂ«n e votĂ«s mijĂ«ra banorĂ«ve jo-autoktonĂ« me banim afatgjatĂ« â situata u pĂ«rkeqĂ«sua ndjeshĂ«m. KanakĂ«t vendas e panĂ« kĂ«tĂ« si kĂ«rcĂ«nim pĂ«r tĂ« ardhmen e tyre politike dhe si pengesĂ« pĂ«r pavarĂ«sinĂ«. Si pasojĂ«, shpĂ«rthyen dhuna qĂ« la 14 tĂ« vdekur dhe 2 miliardĂ« euro dĂ«me ekonomike (rreth 10% e PBB-sĂ« sĂ« territorit).
Në marrëveshje parashikohet që, në të ardhmen, vetëm personat që kanë jetuar për të paktën 10 vjet në arkipelag do të kenë të drejtë vote.
E kaluara dhe rruga drejt një statusi të ri
Referendumi i fundit për pavarësinë u mbajt në vitin 2021, por u bojkotua nga grupet pro-pavarësi për shkak të ndikimit të pandemisë Covid-19 në popullatën Kanake. Ky ishte referendumi i tretë që nga viti 2018, dhe të gjithë i kanë refuzuar pavarësinë.
Pas referendumit tĂ« vitit 2021, situata politike nĂ« arkipelag mbeti e bllokuar. NĂ« qershor 2025, Macron deklaroi se dĂ«shironte njĂ« âprojekt tĂ« riâ pĂ«r KaledoninĂ« e Re.
Marrëveshja përfshin gjithashtu një pakt për rimëkëmbjen ekonomike dhe financiare, me fokus në industrinë e përpunimit të nikelit, një sektor kyç për ekonominë lokale.
TĂ« dy dhomat e Parlamentit francez do tĂ« mblidhen nĂ« tremujorin e katĂ«rt tĂ« vitit pĂ«r tĂ« miratuar marrĂ«veshjen, e cila mĂ« pas do tâi paraqitet popullsisĂ« sĂ« KaledonisĂ« sĂ« Re nĂ« njĂ« referendum nĂ« vitin 2026.
Login
