❌

Reading view

There are new articles available, click to refresh the page.
↗

Le t’i rikthehemi sĂ« mirĂ«s, asaj tĂ« vĂ«rtetĂ«s

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Susanna Tammaro- NĂ« vitin 1958, Hannah Arendt, nĂ« prologun e Vita activa, dĂ«shmon me njĂ«farĂ« habie reagimet qĂ« shkaktoi lansimi i Sputnikut, sateliti i parĂ« artificial qĂ« u dĂ«rgua me sukses nĂ« orbitĂ« njĂ« vit mĂ« parĂ« dhe qĂ« u pĂ«rshĂ«ndet nga bota si “hapi i parĂ« i çlirimit tĂ« njerĂ«zve nga burgu tokĂ«sor”.

Arendt vĂ« nĂ« dukje se, megjithĂ«se tĂ« krishterĂ«t e kishin pĂ«rshkruar tokĂ«n si njĂ« luginĂ« lotĂ«sh, dhe disa filozofĂ« kishin arritur ta konsideronin trupin si njĂ« burg pĂ«r shpirtin, deri atĂ«herĂ« askush nuk e kishte konceptuar tokĂ«n si njĂ« burg. “Ne kemi hequr dorĂ« nga Zoti, qĂ« ishte njĂ« At qiellor dhe, si baba, dialogonte me nĂ«nĂ«n TokĂ«â€, shkruan Arendt me njĂ« vizion profetik, duke shtuar se “vetĂ« dĂ«shira pĂ«r t’u arratisur nga burgu tokĂ«sor shfaqet nĂ« pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« krijuar jetĂ« nĂ« njĂ« provĂ« pĂ«r tĂ« prodhuar qenie njerĂ«zore mĂ« tĂ« pĂ«rparuara”.

Në këto shtatëdhjetë vjet, qielli është bërë tashmë një autostradë satelitësh ku mbi kokat tona rrotullohen më shumë se 7 mijë satelitë, përfshirë edhe ato që janë shndërruar në mbeturina hapësinore,  aq shumë sa që, në netët e Shën Lorencit, bëhet e vështirë të dallosh yjet që bien nga rrëmujat e shenjave artificiale.

Hannah Arendt

ÇfarĂ« do tĂ« thotĂ«, pĂ«r natyrĂ«n tonĂ« njerĂ«zore, njĂ« qiell plot me artefakte? Manjetika e lashtĂ« e qiellit ka qenĂ« gjithmonĂ« tĂ« shkaktojĂ« frikĂ«, habi dhe pyetje qĂ« lindin nga kĂ«to ndjenja. Dhe pyetjet e njerĂ«zve, qĂ« nga kohĂ«t e lashta, janĂ« gjithmonĂ« tĂ« njĂ«jta: “ÇfarĂ« kuptimi ka e gjithĂ« kjo pafundĂ«si misterioze?”, “Dhe ditĂ«t e mia, çfarĂ« kuptimi kanĂ«?”. KujtojmĂ« vargjet e mrekullueshme tĂ« Leopardi-t nĂ« KĂ«ndimin natĂ«n e njĂ« bariut endacak nĂ« Azi:

“ÇfarĂ« bĂ«n ti, hĂ«nĂ«, nĂ« qiell? MĂ« thuaj, çfarĂ« bĂ«n,

Hënë e heshtur?

Ngrihesh në mbrëmje, dhe shkon,

Duke vëzhguar shkretëtirat; pastaj pushon.

Ende nuk je ngopur

Me pĂ«rsĂ«ritjen e shtegut tĂ« pĂ«rjetshĂ«m?”

Kafshët, edhe pse kanë një inteligjencë që po zbulojmë çdo ditë e më komplekse, nuk do të ishin kurrë në gjendje të bënin pyetje sepse jetojnë në vetëdijen e çastit dhe të gjitha pyetjet e tyre lidhen vetëm me mbijetesën dhe me atë që do të ndodhë së shpejti.

Fjala Ă«shtĂ« ajo qĂ« na bĂ«n njerĂ«z, dhe fjala ekziston pikĂ«risht pĂ«r t’u pyetur. Tani qĂ« fjala Ă«shtĂ« zĂ«vendĂ«suar nga imazhet dhe kur ekziston, pĂ«rmban vetĂ«m pĂ«rgjigje pĂ«r pyetje tĂ« parĂ«ndĂ«sishme, ndoshta Ă«shtĂ« koha tĂ« reflektojmĂ« se sa kjo ka ndikuar nĂ« krizĂ«n shumĂ« tĂ« thellĂ«, kryesisht arsimore, tĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ« perĂ«ndimore tĂ« bollshme.

Civilizimet mund të mbarojnë për shkak të luftërave, pushtimeve, krizave ekonomike dhe degradimit të zakoneve, por mund të mbarojnë edhe në mënyrë banale, siç po ndodh sot, nga një tepricë komoditeti.

NĂ« vitet ’90 nuk ishte e nevojshme tĂ« ishe profet pĂ«r tĂ« parashikuar katastrofĂ«n qĂ« po afrohej; mjaftonte tĂ« ishe njĂ« person me sy kritik qĂ« dinte tĂ« vĂ«zhgonte realitetin. QĂ« nĂ« 1995, nĂ« librin tim “UnĂ« rrethi magjik”, kam parashikuar ardhjen e njĂ« “ujku” qĂ«, pĂ«rmes dominimit tĂ« ekranĂ«ve televizivĂ«, i trulloste fĂ«mijĂ«t, duke i bĂ«rĂ« tĂ« nĂ«nshtruar ndaj motit tĂ« tij: NjĂ« botĂ« e pastĂ«r dhe e bindur, bark i plotĂ« dhe mendje bosh.

Interneti ende nuk ishte i përhapur dhe shfaqeshin telefonat e mëdhenj fillestarë. Përshpejtimi i çmendur i tridhjetë viteve të fundit arriti të përmbushë planin e këtij ujku: varësi, shpërqendrim, manipulim, pasivitet, shoqëruar me mungesën totale të mendimit kritik. Numri shqetësues i Neet-ve , të rinjve që nuk studiojnë dhe nuk punojnë në vendin tonë, pasohet nga Rumania, që  flet për përhapjen e apatisë depresive dhe shkatërruese që ka përthithur gjeneratat më të reja. Burgu i botës është shndërruar në burgun e dhomës, ku përmes hiper-lidhjes, të rinjtë krijojnë realitetin e tyre të një lirie artificiale.

E di mirë që nuk mund të përgjithësojmë. Ka shumë të rinj të shkëlqyer, plot energji dhe kurajo, por kur ndalon të bisedosh me ta, kupton shpejt se ata kanë pasur fatin të takojnë një të rritur,  prind, mësues, profesor, mik,  që i ka parë dhe i ka udhëhequr, duke u kujdesur me autoritet dhe vëmendje. Në këta të rinj, frustrimi kryesor është pikërisht të mos merren seriozisht, të ndjekin shkolla dhe fakultete që u lejojnë të ecin me motorët në ngadalësim dhe të përballen me një treg pune që nga fillimi është i poshtër, i shënuar nga punësimi i përkohshëm dhe stazhet falas, që i detyron të qëndrojnë në familje deri pas të tridhjetave apo të emigrojnë.

NĂ« librin tim tĂ« vitit 2019, flisja pĂ«r fĂ«mijĂ«t-barishte. Ata janĂ« ata qĂ« lehtĂ«sohen tĂ« rriten “si t’u vijĂ«â€, duke u besuar mençurisĂ« sĂ« tyre tĂ« lindur. Fati i tyre,  rritur me tĂ« prindĂ«r qĂ« i adhurojnĂ«, pa rregulla, pa sfida, pa disfata dhe pa asnjĂ« rezistencĂ« ndaj stresit, edhe me tabletĂ«n nĂ« dorĂ« qĂ« nĂ« lindje , Ă«shtĂ« tĂ« pĂ«rthithen nga virtualiteti.

Toka është vërtetë burgu për të cilin fliste Hannah Arendt, por ky është projekti i burgut tonë të brendshëm që na shikon të shtypur midis një qielli të zymtë dhe të heshtur dhe një toke armike që po rebelon ndaj arrogancës sonë. Të gjitha kulturat njerëzore, që nga lashtësia, kanë njohur Qiellin si At, Tokën si Nënë, dhe plotësinë e jetës si një dialog të vazhdueshëm mes nesh dhe këtyre dy realiteteve.

Ndjenjat e pafuqisĂ« qĂ« dominojnĂ« kohĂ«n tonĂ«, pĂ«rhapja e vizioneve katastrofike, nga tĂ« cilat ndihemi pĂ«rgjegjĂ«s vetĂ«m ne, na ndan nga kuptimi i jetĂ«s. Nihilizmi i errĂ«t dhe kokĂ«fortĂ« qĂ« mbizotĂ«ron sot na paraqet vetĂ«m frustrimin e dĂ«shtimit. Bota Ă«shtĂ« asgjĂ«, dhe ne jemi asgjĂ« qĂ« endemi nĂ« njĂ« botĂ« pa kuptim. Jemi bĂ«rĂ« tĂ« verbĂ«r dhe tĂ« shurdhĂ«r ndaj kĂ«ngĂ«s sĂ« madhe tĂ« jetĂ«s. Por kuptimi i jetĂ«s Ă«shtĂ« gjithmonĂ« aty, pĂ«rpara syve tanĂ«. Çdo mĂ«ngjes lind dielli dhe ajo forcĂ« drite jep tonin pĂ«r simfoninĂ« e madhe tĂ« gjallesave. Ne jemi zhytur nĂ« kĂ«tĂ« rrjedhĂ«, tĂ« pezulluar pĂ«rgjithmonĂ« midis dritĂ«s dhe hijeve, midis lindjes dhe vdekjes, midis qiellit dhe tokĂ«s, midis zgjedhjes sĂ« errĂ«sirĂ«s ose pĂ«rfshirjes nĂ« vitalitetin e ndritshĂ«m qĂ« krijon gjithçka rreth nesh.

Ky kuptim nuk është tjetër veçse ajo dritë mistike që shfaqet në shikimin e fëmijëve kur lindin. Drita e habisë, drita e pafajësisë. Jo vetëm tek fëmijët, por edhe tek të vegjlit e çdo specieje dhe zogjtë që sapo dalin nga folja, duke parë rreth me çudinë e tyre.

Na duhet tĂ« kthehemi tĂ« flasim pĂ«r tĂ« mirĂ«n, pra tĂ«  mirĂ«n e etikĂ«s dhe jo pĂ«r mirĂ«n e ngatĂ«rruar tĂ« moralistĂ«ve. Thelbi i etikĂ«s njerĂ«zore ka qenĂ« gjithmonĂ« ai i Dekalogut: “TĂ« kam vendosur para jetĂ«s dhe vdekjes. Zgjidh jetĂ«n”. NĂ«se ndihemi tĂ« burgosur, kjo ndjenjĂ« shtypjeje lind nga zgjedhja e bĂ«rĂ« prej shumĂ« kohĂ«sh  tĂ« vdekjes, nga etiketimi pĂ«r njĂ« kohĂ« shumĂ« tĂ« gjatĂ« si tĂ« mira, atyre gjĂ«rave qĂ« nĂ« fakt janĂ« tĂ« kĂ«qija. Planeti ynĂ« po kalon njĂ« krizĂ« shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«. LuftĂ«rat shpĂ«rthejnĂ« si zjarre tĂ« nxitura nga era, çdo ditĂ« dhjetĂ«ra mijĂ«ra tĂ« pafajshĂ«m sakrifikohen nĂ« altarin e delirĂ«ve demonikĂ« tĂ« pushtetit dhe parasĂ«, tashmĂ« tĂ« pakontrollueshĂ«m.

Megjithatë, është vetë historia e tragjedive të kaluara që na tregon mundësitë e jashtëzakonshme të njeriut. Mendoj për Takashi Paolo Nagai, mjekun që mbijetoi nga bomba atomike në Nagasaki dhe humbjen e gruas së tij , e djegur e  gjallë në atë flakë të tmerrshme, që jetoi për vite me sëmundjet si pasojë e bombës atomikës në një kasolle prej druri prej katër metra katrorësh, duke dëshmuar vazhdimisht zgjedhjen e dashurisë si rruga e vetme e shpëtimit.

Mendoj pĂ«r Viktor Frankl, psikiatrin qĂ« mbijetoi Auschwitz-in dhe qĂ« nĂ« librin e tij tĂ« domosdoshĂ«m “NĂ« kĂ«rkim tĂ« kuptimit ” i ndan njerĂ«zit nĂ« dy kategori tĂ« vetme: tĂ« mirĂ«t dhe tĂ« tjerĂ«t. NjerĂ«zit e mirĂ«, thotĂ« ai, dallohen sepse kanĂ« mbetur anstĂ€ndig, domethĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ« dhe tĂ« besueshĂ«m nĂ« dinjitetin e tyre njerĂ«zor.

Viktor Frankl

NĂ« librin e tij, ai tregon pĂ«r takimin me njĂ« grua tĂ« re nĂ« prag tĂ« vdekjes. “Jam mirĂ«njohĂ«se ndaj fatit qĂ« mĂ« goditi kaq rĂ«ndĂ«â€, i kishte pĂ«shpĂ«ritur gjatĂ« njĂ« vizite, “sepse nĂ« jetĂ«n time tĂ« mĂ«parshme isha shumĂ« e shfrenuar dhe nuk kisha asnjĂ« ambicie shpirtĂ«rore” .

 NĂ« ditĂ«t e fundit, tregonte mjeku, ajo dukej si e transformuar. “Kjo  pemĂ«â€  i kishte thĂ«nĂ« duke treguar njĂ« kalldrĂ«m tĂ« lulezuar pĂ«rtej dritares sĂ« infermierisĂ«, â€œĂ«shtĂ« shoqja  ime e vetme nĂ« momentet e vetmisĂ«, me tĂ« flas shpesh”.

I tronditur nga kĂ«to fjalĂ« dhe i bindur se po fliste nĂ« delirim, Frankl e pyeti nĂ«se pema i ishte pĂ«rgjigjur. “Po”, ishte pĂ«rgjigjur , ajo thotĂ« : “UnĂ« jam kĂ«tu. UnĂ« jam jeta. Jeta e pĂ«rtejme” .

Burimi: Corriere Della Sera

The post Le t’i rikthehemi sĂ« mirĂ«s, asaj tĂ« vĂ«rtetĂ«s appeared first on Gazeta Si.

↗

Pse japonezët përdorin çadra edhe kur është diell?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Gazeta “SI”- NĂ« Japoni, çadrat nuk shĂ«rbejnĂ« vetĂ«m pĂ«r t’u mbrojtur nga shiu apo dielli por ato janĂ« mjete shpirtĂ«rore tĂ« afta tĂ« thĂ«rrasin shpirtra.

NĂ« shumicĂ«n e vendeve tĂ« botĂ«s, çadrat pĂ«rdoren thjesht pĂ«r tĂ« mbrojtur njerĂ«zit nga shiu ose pĂ«r t’u siguruar hije nga dielli. Edhe pse vizitorĂ«t nĂ« Japoni mund t’i shohin vendasit duke i pĂ«rdorur pĂ«r kĂ«to arsye, çadrat (sidomos ato tradicionale) kanĂ« njĂ« rol shumĂ« mĂ« tĂ« fuqishĂ«m nĂ« kulturĂ«n japoneze: ato shihen si enĂ« shpirtĂ«rore.

Sipas Tatsuo Danjyo, Profesor Emeritus i shkencave humane nĂ« Universitetin Beppu nĂ« prefekturĂ«n ƌita tĂ« JaponisĂ«, tradita japoneze beson se disa objekte  pĂ«rfshirĂ« çadrat  mund tĂ« shĂ«rbejnĂ« si yorishiro (objekt qĂ« tĂ«rheq hyjni ose shpirtra).

Ky besim Ă«shtĂ« thellĂ«sisht i rrĂ«njosur nĂ« histori. Çadrat u shfaqĂ«n pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« Japoni mes shekujve IX dhe XI, por nĂ« fillim nuk pĂ«rdoreshin pĂ«r t’u mbrojtur nga moti; ato ishin simbole tĂ« fuqisĂ« shpirtĂ«rore ose politike. Çadrat e hershme, si sashikake-gasa me dorezĂ« tĂ« gjatĂ«, ishin tĂ« rezervuara pĂ«r figurat fetare dhe politike dhe mbaheshin nga shĂ«rbĂ«torĂ« mbi personat e rĂ«ndĂ«sishĂ«m.

Në festivalin Yasurai Matsuri në Kyoto, çadrat e zbukuruara me lule besohet se largojnë sëmundjet dhe të këqijat nga njerëzit.

“JaponezĂ«t priren tĂ« kenĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« animiste tĂ« tĂ« menduarit,” i tha Danjyo BBC-sĂ«. “Forma rrethore e çadrĂ«s, qĂ« ngjan me formĂ«n e shpirtit, dhe doreza, qĂ« ngjan me njĂ« shtyllë  konsideroheshin si njĂ« vend ku shpirti mund tĂ« zbriste lehtĂ«sisht.”

Çadrat Kanazawa bĂ«hen me dorĂ« pĂ«r dy muaj duke pĂ«rdorur letĂ«r tĂ« trashĂ« washi, bambu tĂ« fortĂ« dhe teknika tĂ« veçanta forcimi.

Që në shekullin XII, sipas Danjyo, çadrat nisën të përdoren nga populli i thjeshtë, dhe ndër shekuj kanë ruajtur rëndësinë e tyre shpirtërore.

E njëjta rëndësi shpirtërore shfaqet ende në festivale të ndryshme në Japoni sot. Në Yasurai Matsuri në Kyoto, çadrat e stolisura me lule besohet se largojnë sëmundjet. Në Hakata Dontaku në qytetin verior Fukuoka (3-4 maj), parakalojnë platforma gjigante kasaboko; kalimi poshtë tyre thuhet se sjell shëndet dhe fat të mirë.

NĂ« ishullin Okinoshima tĂ« prefekturĂ«s Kƍchi, mĂ« 13-16 gusht, banorĂ«t krijojnĂ« struktura çadrash tĂ« zbukuruara pĂ«r tĂ« strehuar shpirtrat e tĂ« vdekurve gjatĂ« festivalit Obon. Çdo dy vjet, natĂ«n e 16 gushtit, kĂ«to çadra mbahen nĂ« njĂ« valle rituale rreth njĂ« platforme qendrore, duke udhĂ«hequr simbolikisht shpirtrat pĂ«rsĂ«ri nĂ« botĂ«n shpirtĂ«rore.

Çadrat kanĂ« frymĂ«zuar edhe njĂ« nga figurat mbinatyrore mĂ« tĂ« njohura tĂ« JaponisĂ«: Kasa yokai (shpirti i çadrĂ«s). KĂ«ta shpirtra shfaqen nĂ« artin historik, si nĂ« veprĂ«n Parada e NatĂ«s sĂ« MijĂ«ra GoblinĂ«ve, ku paraqiten sende shtĂ«piake tĂ« braktisura qĂ« marrin jetĂ«.

Zakonisht të paraqitur me një sy të vetëm dhe tipare të çuditshme, kasa yokai pasqyrojnë besimin animist japonez se edhe objektet mund të kenë shpirt, veçanërisht ato që janë përdorur, dashur dhe në fund janë hedhur poshtë.

Udhëtarët që duan të eksplorojnë historinë dhe mjeshtërinë e çadrave tradicionale japoneze mund ta bëjnë këtë përmes punëtorive dhe muzeve në mbarë vendin.

Prandaj, herën tjetër që do të hapësh një çadër në Japoni, sidomos një wagasa tradicionale, kujto se mund të bëjë më shumë se thjesht të të mbrojë nga shiu.

Burimi: BBC

The post Pse japonezët përdorin çadra edhe kur është diell? appeared first on Gazeta Si.

↗

Zbulimi arkeologjik që rishkruan epokën e akullnajave në Gadishullin Iberik

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- NjĂ« zbulim i jashtĂ«zakonshĂ«m arkeologjik nĂ« malet Atapuerca ka hedhur dritĂ« mbi praninĂ« e hershme tĂ« faunĂ«s sĂ« klimĂ«s sĂ« ftohtĂ« nĂ« Gadishullin Iberik. NjĂ« dhĂ«mb dreri nordik, i datuar ndĂ«rmjet 243 mijĂ« dhe 300 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«, Ă«shtĂ« gjetur sĂ« bashku me vegla prej guri nĂ« njĂ« shtresĂ« sedimentare, duke ofruar provat mĂ« tĂ« hershme tĂ« jetĂ«s sĂ« epokave akullnajore nĂ« kĂ«tĂ« rajon.

Zbulimi është rezultat i një studimi të përbashkët të kryer nga Muzeu Kombëtar i Shkencave Natyrore (MNCN-CSIC), Qendra Kombëtare për Kërkime mbi Evolucionin Njerëzor (CENIEH) dhe Instituti Katalanas i Paleoekologjisë Njerëzore dhe Evolucionit Shoqëror (IPHES-CERCA).

“Gjetja e njĂ« dreri nordik nĂ« kĂ«tĂ« gjerĂ«si gjeografike Ă«shtĂ« dĂ«shmi se valĂ«t e ftohta tĂ« Pleistocenit tĂ« MesĂ«m prekĂ«n thellĂ«sisht ekosistemet iberike  shumĂ« mĂ« herĂ«t dhe me mĂ« shumĂ« intensitet sesa besohej mĂ« parĂ«,” deklaroi Jan van der Made, studiues nĂ« MNCN-CSIC.

“Fosili na ndihmon tĂ« pĂ«rcaktojmĂ« mĂ« saktĂ« jo vetĂ«m datimin e vendgjetjes, por edhe pĂ«rmasat reale tĂ« periudhave akullnajore.”

Ky drer nordik i pĂ«rket gjinisĂ« Rangifer, dhe zbulimi e pĂ«rfshin zonĂ«n e Atapuerca-s brenda tĂ« ashtuquajturĂ«s “StepĂ« e Mamuthit” , njĂ« hapĂ«sirĂ« e gjelbĂ«r dikur e pĂ«rhapur nga Evropa PerĂ«ndimore deri nĂ« Siberi, e banuar nga specie tĂ« pĂ«rshtatura pĂ«r klimĂ«n e ftohtĂ«, si rinocerontĂ«t e leshtĂ« dhe drerĂ«t nordikĂ«.

“Ky zbulim Ă«shtĂ« thelbĂ«sor pĂ«r tĂ« kuptuar se si fauna e klimĂ«s sĂ« ftohtĂ« lĂ«vizte dhe se si komunitetet e hershme njerĂ«zore pĂ«rshtateshin ndaj ndryshimeve klimatike gjatĂ« Pleistocenit tĂ« MesĂ«m, rreth 800 mijĂ« deri nĂ« 125 mijĂ« vjet mĂ« parĂ«,” shtoi Ignacio Aguilar Lazagabaster nga CENIEH.

Sipas studiuesve, edhe pse shumë specie të epokave të akullnajave u tërhoqën drejt veriut gjatë periudhave më të ngrohta, gadishulli Iberik ka shërbyer si një strehë natyrore për kafshët dashamirëse të klimës së ngrohtë duke ofruar kështu një pasqyrë komplekse të historisë biogjeografike të rajonit.

Studiuesit besojnë se ky është vetëm fillimi i një tabloje më të gjerë mbi ndikimin e klimës në evolucionin e faunës dhe jetës njerëzore në Evropën Jugore. Zbulime të mëtejshme në Atapuerca dhe më gjerë mund të ndihmojnë në zbardhjen e më shumë detajeve rreth mënyrës se si ekosistemet dhe njerëzit e hershëm iu përgjigjën ndryshimeve drastike të klimës në prehistori.

The post Zbulimi arkeologjik që rishkruan epokën e akullnajave në Gadishullin Iberik appeared first on Gazeta Si.

↗

34 vjet nga eksodi i madh i shqiptarëve

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- MĂ«ngjesin e 8 Gushtit 1991, nĂ« brigjet e Barit, u shfaq njĂ« anije tregtare e cila lĂ«kundej e rĂ«nduar, e ngarkuar jo me mall, por cit me njerĂ«z. MijĂ«ra trupa tĂ« ngjeshur, disa tĂ« varur nĂ« shkallĂ«, disa ulur mbi kontejnerĂ«, valĂ«visnin duart drejt brigjeve italiane. Ishte  dita qĂ« do tĂ« hynte  nĂ« historinĂ« e emigracionit shqiptar si eksodi i madh.

Një ditë më parë, porti i Durrësit ishte kthyer në një skenë kaosi. Shqipëria, e sapo dalë nga komunizmi, po përjetonte kolaps ekonomik. Raftet bosh, buka me racion, papunësia dhe pasiguria e kishin vrarë  shpresën se vendi mund të ripërtërihej.

 Italia dukej afër,  vetëm një det i ngushtë ndante realitetin gri nga ëndrra e reklamave me ngjyra që vinin nga televizioni.

Anija tregtare Vlora sapo ishte kthyer nga Kuba me një ngarkesë sheqeri. Por atë mëngjes, ngarkesa e saj e re do të ishin mbi 20 mijë njerëz të dëshpëruar. Ata u hodhën në ujë, u ngjitën me litarë dhe pushtuan çdo cep të saj.

Kapiteni Halim Milaqi, i rrethuar nga turma ,disa edhe të armatosur  nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të nisej drejt Italisë, me motorë të dëmtuar, pa radar dhe me anijen në kufijtë e fundosjes.

Udhëtimi ishte i rrezikshëm. Në mes të vapës, pasagjerët prenë tubat e ftohjes për të pirë ujë, duke rrezikuar motorin por thuhet se kapiteniMilaqi përdori ujë deti për ta shpëtuar. Në orën katër të mëngjesit, anija Vlora iu afrua Brindisit, por u refuzua. Kursi ndryshoi për në Bari.

Në port, autoritetet italiane e pritën me një plan të ftohtë: asnjë zbarkim dhe kthim i menjëhershëm. Por temperatura mbi 35 gradë, mungesa e ujit dhe ushqimit e bënë të pamundur që njerëzit të qëndronin më gjatë në bord. Pas orësh pritjeje, pasagjerët u çuan me autobusë në stadiumin e braktisur Stadio della Vittoria.

Kur turma kuptoi se shteti italian do t’i riatdhesonte mbrapsht shumĂ« prej tyre çanĂ« kordonin e policisĂ« dhe u zhdukĂ«n nĂ«pĂ«r rrugĂ«t e qytetit.

Në ditët që pasuan, rreth 3 mijë persona u riatdhesuan. Disa u kthyen vetë, të zhgënjyer nga pritja e italianëve. Të tjerë u mashtruan me premtimin se po shkonin në qytete të tjera italiane. Organizatat e të drejtave të njeriut dhe vetë Papa e dënuan trajtimin, por qeveria italiane këmbënguli se ishte e nevojshme për të ndalur valët e emigracionit.

Sot, 34 vite më vonë , 8 gushti mbetet një nga datat e shënuara në kujtesën kombëtare,  dita kur një anije mbajti mbi dallgë shpresat, frikën dhe dëshpërimin e një populli të tërë.

The post 34 vjet nga eksodi i madh i shqiptarëve appeared first on Gazeta Si.

↗

Një çmim në nder të Pashko Gjeçit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- GjashtĂ«dhjetĂ« e pesĂ« vjet pas botimit tĂ« pjesĂ«s sĂ«  parĂ« tĂ«  KomedisĂ« Hyjnore ( Ferri)  nga mjeshtĂ«ri Pashko Gjeçi, Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit nĂ« bashkĂ«punim me Institutin Italian tĂ« KulturĂ«s, themelojnĂ« çmimin letrar “Pashko Gjeçi” nĂ« nder tĂ« pĂ«rkhtyesit dhe intelektualit tĂ«  shquar.

Drejtoresha e QKLL-së, Alda Bardhyli, thotë për GazetaSi.al se kjo është një iniciativë e re kushtuar promovimit të letërsisë italiane në shqip dhe nderimit të rolit jetësor të përkthyesve letrarë në Shqipëri dhe Kosovë.

“Çmimi mban emrin e Pashko Gjeçit, pĂ«rkthyesit dhe intelektualit tĂ« shquar shqiptar, i cili realizoi pĂ«rkthimin e parĂ« tĂ« plotĂ« nĂ« shqip tĂ« KomedisĂ« Hyjnore tĂ« Dante Alighierit. Ky çmim pĂ«rfaqĂ«son lidhjen e fortĂ« dhe tĂ« qĂ«ndrueshme midis kulturĂ«s letrare italiane dhe asaj shqipe. Kontributi monumental i Gjeçit nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe shĂ«non njĂ« moment tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m historik dhe simbolizon dialogun gjuhĂ«sor dhe kulturor mes dy vendeve.”

Ky projekt, sipas Bardhylit, do të mbështetet financiarisht nga Instituti Italian i Kulturës dhe Qendra e Librit.

Alda Bardhyli (QKLL) dhe Alessandro Ruggera (IIC)

“Ky projekt ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« ftojĂ« tĂ« gjithĂ« pĂ«rkthyesit shqiptarĂ« tĂ« italishtes qĂ« tĂ« paraqesin dorĂ«shkrimet e tyre me pĂ«rkthime tĂ« veprave bashkĂ«kohore italiane nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Veprat fituese do tĂ« mbĂ«shteten pĂ«r botim nga Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit (QKLL), ndĂ«rsa Instituti Italian i KulturĂ«s nĂ« TiranĂ« do tĂ« ofrojĂ« mbĂ«shtetje pĂ«r procesin pĂ«rkthimor.”

Ajo thotë se do të jenë dy vepra që do të përkthehen, me kushtin të jenë të pabotuara më parë.

“Nga ‘Çmimi Pashko Gjeçi pĂ«r PĂ«rkthimin Letrar Italian’ do tĂ« pĂ«rzgjidhen dy vepra fituese, pĂ«rkthime nga pĂ«rkthyes shqiptarĂ«, tĂ« cilat ende nuk kanĂ« parĂ« dritĂ«n e botimit nĂ« gjuhĂ«n shqipe. Fituesit do tĂ« shpallen gjatĂ« muajit tetor, nĂ« kuadĂ«r tĂ« JavĂ«s sĂ« KulturĂ«s Italiane.”

Kush ishte Pashko Gjeçi, përkthyesi i kryeveprave të letërsisë botërore?

Pashko Gjeçi lindi në Shkodër, më 7 shtator 1918. Mbaroi shkollën e Jezuitëve dhe gjimnazin Jezuit në Shkodër. Fillimisht mësoi mirë italisht, e më pas në gjimnaz edhe greqishten e vjetër dhe latinishten, gjuhë nga të cilat përktheu mrekullitë e letërsisë botërore në shqip.

Qysh nĂ« moshĂ« tĂ« re, kur ishte 16 vjeç, Pashko Gjeçi pĂ«rktheu disa poezi tĂ« poetit italian Xhakomo Leopardi. NĂ« vitin 1938, me gjysmĂ« burse tĂ« siguruar nga qeveria e asaj kohe, regjistrohet nĂ« Fakultetin e LetĂ«rsisĂ« dhe FilozofisĂ« nĂ« RomĂ«. Pashku kujtonte gjithnjĂ« me kĂ«naqĂ«si leksionet e prof. Ernest Koliqit, edhe pse shoqĂ«rimi me tĂ« do t’i kushtonte 5 vjet burg nga regjimi komunist. MĂ« 15 korrik 1942, ai diplomohet Doktor nĂ« LetĂ«rsi.

Pas kthimit nĂ« atdhe, mĂ« 4 shtator 1947 ndalohet me akuzĂ«n ‘pjesĂ«marrje nĂ« grup kundĂ«r pushtetit’. Pas lirimit nga burgu, regjimi komunist e transferoi nĂ« FushĂ« KrujĂ«, ku punoi gjatĂ« pĂ«r pĂ«rkthimin e kryeveprĂ«s Komedia Hyjnore, njĂ« pĂ«rshkrim i udhĂ«timit fantastik tĂ« Dantes nĂ«pĂ«r tri mbretĂ«ritĂ« e pĂ«rjetshme: Ferrin, Purgatorin dhe ParajsĂ«n. NĂ« vitin 1960 u botua pjesa e parĂ« e KomedisĂ«, ‘Ferri’. VeprĂ«s nuk i bĂ«hej ndonjĂ« jehonĂ« e madhe nĂ« atĂ« kohĂ«, por ish-drejtori i shtĂ«pisĂ« botuese, Nasho Jorgaqi, thotĂ« se njĂ« shqipĂ«rim tĂ« tillĂ« mund ta bĂ«nte vetĂ«m Pashko Gjeçi.

Menjëherë pas botimit të Komedisë Hyjnore të Dantes, nisi të përkthente Odisenë e Homerit, një punë që e përfundoi me sukses. Një tjetër kulm për përkthyesin ishin edhe Fausti i Gëtes dhe Hamleti i Shekspirit, gjithmonë vargje, gjithmonë kryevepra, gjithmonë në mënyrë mjeshtërore.

Gjithashtu, Pashko Gjeçi ka sjellë në gjuhën shqipe mrekullitë e greqishtes së vjetër; mund të thuhet se në botën shqiptare është i vetmi që e ka realizuar këtë gjë deri më sot. Pra, Pashko Gjeçi mbetet një figurë e shquar e letrave shqipe me përkthimet dhe shkrimet e tij bashkëkohore.

The post Një çmim në nder të Pashko Gjeçit appeared first on Gazeta Si.

↗

Jeta publike në antikitet/Dy zbulime të rralla në Laodicea dhe Pergamoni

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– ArkeologĂ«t kanĂ« bĂ«rĂ« dy zbulime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« qytetet antike tĂ« Laodiceas dhe Pergamonit, duke hedhur dritĂ« mbi jetĂ«n publike dhe zakonet e spektatorĂ«ve nĂ« periudhĂ«n romake.

Në Laodicea, pranë qytetit modern të Denizlit, u zbulua një sallë asambleje e lashtë, e ruajtur në gjendje të shkëlqyer, që daton rreth 2,000 vjet më parë. Ndërtesa, e ndërtuar në stilin e një teatri me 17 radhë ulësesh, mund të priste deri në 800 pjesëmarrës. Ajo shërbente si qendër politike, gjyqësore dhe administrative e qytetit. Janë gjetur mbishkrime me emrat e zyrtarëve të lartë, ndërsa një statujë e ulur besohet të përfaqësojë kryegjyqtarin e Laodiceas. Ndërtesa ka një strukturë unike arkitektonike me mure pesëkëndëshe dhe brendësi gjashtëkëndëshe , një risi në Anadollin e lashtë.

NdĂ«rkohĂ«, nĂ« Pergamon, gjatĂ« gĂ«rmimeve nĂ« amfiteatrin romak tĂ« shekullit II pas Krishtit, arkeologĂ«t nga Instituti Arkeologjik Gjerman dhe universitete europiane zbuluan dy blloqe ulĂ«sesh tĂ« gdhendura me emrat e spektatorĂ«ve tĂ« lashtĂ« qĂ« pĂ«rpiqeshin tĂ« “rezervonin” vendet mĂ« tĂ« mira nĂ« arenĂ«. Ndryshe nga ulĂ«set e zakonshme prej guri tĂ« bardhĂ« tufa, kĂ«to ishin prej andeziti tĂ« errĂ«t dhe mĂ« komod.

Disa emra janĂ« grekĂ«, tĂ« tjerĂ« romakĂ« tĂ« shkruar me shkronja greke si ΛυÎșÎčÎżÏ‚ pĂ«r Lucius. Disa prej tyre janĂ« tĂ« gdhendur thellĂ«, duke sugjeruar se qytetarĂ«t mund tĂ« kenĂ« paguar pĂ«r tĂ« siguruar vendin e tyre. “NjerĂ«zit pĂ«rpiqeshin tĂ« rezervonin ulĂ«set mĂ« tĂ« mira pĂ«r veten dhe tĂ« afĂ«rmit,” thotĂ« arkeologu Felix Pirson. “Pyetja Ă«shtĂ« nĂ«se tĂ« tjerĂ«t e pranonin kĂ«tĂ« apo jo.”

Të dy zbulimet ofrojnë një pamje të gjallë të jetës publike në qytetet romake dhe tregojnë se edhe atëherë, si sot, njerëzit konkurronin për vendet më të mira , qoftë në arenën politike, qoftë në atë të spektaklit.

Burimi: Archaeology Magazine

The post Jeta publike në antikitet/Dy zbulime të rralla në Laodicea dhe Pergamoni appeared first on Gazeta Si.

↗

David Grossman: Fakti qĂ« pĂ«rdoret fjala ‘gjenocid’ pĂ«r popullin hebre, duhet tĂ« na alarmojĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– Shkrimtari izraelit David Grossman, e ka pĂ«rshkruar fushatĂ«n e vendit tĂ« tij nĂ« Gaza si njĂ« gjenocid dhe ka thĂ«nĂ« se tani “nuk mund tĂ« mos pĂ«rdorĂ«â€ kĂ«tĂ« term.

“E pyes veten: si arritĂ«m deri kĂ«tu?”, tha shkrimtari i njohur dhe aktivisti pĂ«r paqe nĂ« njĂ« intervistĂ« pĂ«r gazetĂ«n italiane La Repubblica.

“Si ndodhi qĂ« na akuzuan pĂ«r gjenocid? VetĂ«m fakti qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret fjala ‘gjenocid’ pĂ«r Izraelin, pĂ«r popullin hebre, duhet tĂ« na alarmojĂ« dhe tĂ« na tregojĂ« se diçka shumĂ« e gabuar po ndodh me ne.”

Grossman tha se për shumë vite kishte refuzuar ta përdorte këtë term.

“Por tani nuk mund ta ndal veten, jo pas asaj qĂ« kam lexuar nĂ«pĂ«r gazeta, jo pas pamjeve qĂ« kam parĂ«, dhe as pas bisedave me njerĂ«z qĂ« kanĂ« qenĂ« atje. Kjo fjalĂ« Ă«shtĂ« si njĂ« ortek. Sapo e thua, vetĂ«m sa zmadhohet, si njĂ« ortek, dhe sjell mĂ« shumĂ« shkatĂ«rrim dhe vuajtje,” tha ai.

Komentet e Grossman-it vijnë disa ditë pasi dy organizata të mëdha për të drejtat e njeriut në Izrael thanë se Izraeli po kryen gjenocid në Gaza, në një kohë kur shqetësimi global për urinë në këtë territor të rrethuar është në rritje.

Autori, i cili prej kohĂ«sh kritikon qeverinĂ« izraelite, tha pĂ«r La Repubblica se po e pĂ«rdorte kĂ«tĂ« fjalĂ« “me dhimbje tĂ« madhe dhe zemĂ«r tĂ« thyer”.

“TĂ« lexosh nĂ« njĂ« gazetĂ« ose tĂ« dĂ«gjosh nĂ« biseda me miq nĂ« EvropĂ« lidhjen mes fjalĂ«ve ‘Izrael’ dhe ‘uri’ , veçanĂ«risht kur kjo vjen nga historia jonĂ«, nga ndjeshmĂ«ria qĂ« supozohet se kemi ndaj vuajtjes njerĂ«zore, nga pĂ«rgjegjĂ«sia morale qĂ« kemi pretenduar gjithmonĂ« pĂ«r çdo qenie njerĂ«zore, jo vetĂ«m pĂ«r hebrenjtĂ« , kjo Ă«shtĂ« shkatĂ«rruese,” tha Grossman, i cili fitoi çmimin mĂ« tĂ« lartĂ« letrar tĂ« Izraelit nĂ« vitin 2018, pĂ«r veprĂ«n e tij qĂ« mbulon mĂ« shumĂ« se tridhjetĂ« vjet.

David Grossman

“Okupimi na ka korruptuar,” tha ai. “Jam i bindur se mallkimi i Izraelit filloi me pushtimin e territoreve palestineze nĂ« vitin 1967. Ndoshta njerĂ«zit janĂ« lodhur duke dĂ«gjuar pĂ«r kĂ«tĂ«, por kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rteta. Jemi bĂ«rĂ« ushtarakisht tĂ« fuqishĂ«m dhe kemi rĂ«nĂ« nĂ« tundimin e fuqisĂ« absolute dhe idenĂ« se mund tĂ« bĂ«jmĂ« çfarĂ« tĂ« duam.”

I pyetur pĂ«r njohjen e shtetit palestinez nga Franca dhe Britania e Madhe, Grossman tha: “Mendoj se Ă«shtĂ« njĂ« ide e mirĂ« dhe nuk kuptoj histerinĂ« kĂ«tu nĂ« Izrael pĂ«r kĂ«tĂ« çështje. Ndoshta tĂ« merresh me njĂ« shtet tĂ« vĂ«rtetĂ«, me detyrime reale, nĂ« vend tĂ« njĂ« entiteti tĂ« paqartĂ« si Autoriteti Palestinez, do tĂ« ketĂ« pĂ«rparĂ«sitĂ« e veta. Sigurisht, do tĂ« duheshin kushte shumĂ« tĂ« qarta: pa armĂ« dhe garanci pĂ«r zgjedhje transparente, ku pĂ«rjashtohen ata qĂ« mbĂ«shtesin dhunĂ«n ndaj Izraelit.”

Ai tha se mbetet “i pĂ«rkushtuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« fortĂ«â€ ndaj zgjidhjes me dy shtete. “Do tĂ« jetĂ« e ndĂ«rlikuar, dhe si ne, ashtu edhe palestinezĂ«t, do tĂ« duhet tĂ« tregojmĂ« pjekuri politike pĂ«rballĂ« sulmeve tĂ« pashmangshme qĂ« do tĂ« vijnĂ«. Nuk ka plan tjetĂ«r.”

The post David Grossman: Fakti qĂ« pĂ«rdoret fjala ‘gjenocid’ pĂ«r popullin hebre, duhet tĂ« na alarmojĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

117 vjet nga lindja e Eqrem Çabejt

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- MĂ« 6 gusht 1908, 117 vjet mĂ« parĂ«, lindi nĂ« GjirokastĂ«r njĂ« ndĂ«r figurat mĂ« tĂ« ndritura tĂ« kulturĂ«s dhe shkencĂ«s shqiptare,  gjuhĂ«tari, akademiku dhe MĂ«suesi i Popullit, Eqrem Çabej.

I konsideruar si njĂ« nga patriarkĂ«t e gjuhĂ«s shqipe, Çabej ka lĂ«nĂ« njĂ« trashĂ«gimi tĂ« jashtĂ«zakonshme shkencore nĂ« fushĂ«n e gjuhĂ«sisĂ«, me theks tĂ« veçantĂ« nĂ« studimin e zanafillĂ«s dhe zhvillimit historik tĂ« shqipes. Ai njihet gjerĂ«sisht si njĂ« ndĂ«r autoritetet mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« albanologji, me pjesĂ«marrje tĂ« denjĂ« nĂ« forume ndĂ«rkombĂ«tare dhe botime nĂ« revista shkencore tĂ« huaja.

Studimet e para i kreu nĂ« Austri, ku pĂ«rfundoi gjimnazin nĂ« Klagenfurt dhe mĂ« pas studioi gjuhĂ«si krahasuese dhe albanologji nĂ« universitetet e Gracit dhe tĂ« VjenĂ«s, ku mori titullin “Doktor i FilozofisĂ«â€ nĂ« vitin 1933. Pas kthimit nĂ« ShqipĂ«ri, kontribuoi nĂ« arsim si mĂ«sues dhe pedagog nĂ« qytete tĂ« ndryshme, ndĂ«rsa pas vitit 1944 nisi punĂ«n e tij kĂ«rkimore pranĂ« Institutit tĂ« Shkencave dhe mĂ« pas nĂ« Universitetin e TiranĂ«s.

Eqrem Çabej ka qenĂ« anĂ«tar themelues i AkademisĂ« sĂ« Shkencave tĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe njĂ« nga figurat kyçe tĂ« hartimit tĂ« normave tĂ« drejtshkrimit tĂ« shqipes. Ai dha ndihmesĂ« tĂ« pazĂ«vendĂ«sueshme nĂ« pĂ«rgatitjen e teksteve universitare dhe hartimin e fjalorĂ«ve e terminologjive shkencore.

Eqrem Çabej

NdĂ«r veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« tij pĂ«rmenden: “Studime etimologjike nĂ« fushĂ« tĂ« shqipes” (7 vĂ«llime) “Fonetika historike e shqipes” “Hyrje nĂ« historinĂ« e gjuhĂ«s shqipe” Botimi kritik i “Mesharit” tĂ« Gjon Buzukut si dhe shumĂ« artikuj dhe studime nĂ« fushat e folklorit, etnografisĂ« dhe historisĂ« sĂ« letĂ«rsisĂ«.

Eqrem Çabej Ă«shtĂ« nderuar me titujt dhe çmimet mĂ« tĂ« larta shtetĂ«rore, pĂ«rfshirĂ« Çmimin e RepublikĂ«s dhe Urdhrin “Nderi i Kombit”. Ai ndĂ«rroi jetĂ« nĂ« RomĂ« nĂ« vitin 1980, por vepra e tij vijon tĂ« jetojĂ« si themel i gjuhĂ«sisĂ« moderne shqiptare.

The post 117 vjet nga lindja e Eqrem Çabejt appeared first on Gazeta Si.

↗

80 vjet nga bombardimi në Hiroshima dhe Nagasaki/ Pse Japonia po rishqyrton premtimin e saj për paqe?

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Hannah Beech- Nëntë kombe zotërojnë armë bërthamore, të cilat mund të shkatërrojnë dhe të rrezatojnë qytete në një çast. Por vetëm dy herë janë përdorur: 80 vjet më parë, kur kjo teknologji shkatërruese ishte ende në fillimet e saj dhe në duart e një vendi të vetëm, Amerikës.

MĂ« 6 gusht 1945, nĂ« njĂ« veprim drastik qĂ« besohet se pĂ«rshpejtoi dorĂ«zimin e JaponisĂ« nĂ« LuftĂ«n e DytĂ« BotĂ«rore, Shtetet e Bashkuara hodhĂ«n njĂ« bombĂ« atomike mbi qytetin perĂ«ndimor japonez tĂ« HiroshimĂ«s. NjĂ« bombardues amerikan i quajtur “Enola Gay” lĂ«shoi armĂ«n qĂ« peshonte 9,700 paund e cila shpĂ«rtheu rreth 600 metra mbi tokĂ«, duke krijuar njĂ« re tĂ« madhe nĂ« formĂ« kĂ«rpudhe dhe duke djegur qytetin me temperatura deri nĂ« 4,000 gradĂ« Celsius. ShpĂ«rthimi dhe pasojat e tij morĂ«n rreth 140,000 jetĂ« deri nĂ« fund tĂ« atij viti.

Tre ditë më vonë, një tjetër bombardues amerikan hodhi një bombë të dytë atomike në Nagasaki, në jugperëndim, duke vrarë edhe 70,000 njerëz të tjerë. Shkatërrimi i dy qyteteve u pasua nga dorëzimi i Japonisë disa ditë më vonë, duke i dhënë fund dekadave të pushtimeve të saj brutale. Por bombardimet gjithashtu shpallën fillimin e një epoke më të tmerrshme, në të cilën inovacioni njerëzor mund të shkaktonte vdekje dhe shkatërrim në një shkallë të paimagjinueshme më parë.

Ndërsa qyteti i rrafshuar i Hiroshimës u rindërtua, ai iu përkushtua promovimit të paqes. Të mbijetuarit e bombardimeve atomike kanë bërë fushatë për një botë pa armë bërthamore. Por, 80 vjet më vonë, kjo ëndërr po venitet.

Emisarët japonezë duke nënshkruar aktin e dorëzimit të Japonisë në bordin e anijes luftarake amerikane U.S.S. Missouri, në Gjirin e Tokios, më 2 shtator 1945.

Tre fqinjë të Japonisë , Rusia, Kina dhe Koreja e Veriut  janë fuqi bërthamore, dhe Tokio varet nga ombrella bërthamore amerikane e mbrojtjes. Me rritjen e tensioneve në Paqësor dhe me zbehjen e kujtimeve të drejtpërdrejta për shkatërrimin bërthamor, gjithnjë e më shumë japonezë po e vënë në pikëpyetje angazhimin kombëtar ndaj paqes .

Pse Japonia u përkushtua ndaj pacifizmit pas Luftës së Dytë Botërore?

Sepse amerikanët e detyruan. Pushtimi i ashpër nga forcat e armatosura perandorake japoneze në pjesën më të madhe të Azisë, sulmi i papritur ndaj Pearl Harbor-it dhe gatishmëria për të sakrifikuar një brez të tërë ushtarësh të rinj për hir të perandorisë, i bëri amerikanët fitimtarë të vendosur që Japonia të mos kishte më kurrë mundësinë të zhvillonte luftë.

Kushtetuta e ashtuquajtur “paqĂ«sore” e JaponisĂ«, u hartua nga amerikanĂ«t qĂ« pushtuan vendin pĂ«r gati shtatĂ« vjet duke mohuar pĂ«rgjithmonĂ« tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« luftĂ«. Neni 9 i saj e ndalon qĂ« Japonia tĂ« ketĂ« ndonjĂ« ushtri me kapacitete ofensive.

Në këmbim, Shtetet e Bashkuara premtuan të mbronin Japoninë nëse do të sulmohej. Traktati i sigurisë e bëri Japoninë përfituese të teorisë së ndalimit bërthamor.

Atëherë pse Japonia ka ushtri?

Duke marrĂ« parasysh kufizimet kushtetuese, ushtria japoneze quhet Forcat e VetĂ«mbrojtjes. Ajo nuk mund tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« role luftarake nĂ« konflikte ndĂ«rkombĂ«tare. Por kjo nuk e ka ndaluar JaponinĂ« tĂ« zgjerojĂ« arsenalin e saj pĂ«r t’u pĂ«rballur me kĂ«rcĂ«nime tĂ« mundshme nga fqinjĂ«t aziatikĂ« si Kina, tĂ« cilĂ«t nga ana e tyre shqetĂ«sohen pĂ«r riarmatimin japonez, pĂ«r shkak tĂ« historisĂ« sĂ« saj gjatĂ« luftĂ«s. NĂ«se rritjet e buxhetit vazhdojnĂ«, Japonia do tĂ« bĂ«het sĂ« shpejti njĂ« nga shpenzuesit mĂ« tĂ« mĂ«dhenj ushtarakĂ« nĂ« botĂ«. E gjithĂ« kjo pajisje me armĂ«  moderne thuhet se Ă«shtĂ« vetĂ«m pĂ«r qĂ«llime mbrojtĂ«se, megjithĂ«se debati brenda JaponisĂ« pĂ«r profilin e saj ushtarak global po bĂ«het gjithnjĂ« e mĂ« i fortĂ«.

Një simulim vizual i hedhjes së bombës atomike, i shfaqur në Muzeun e Paqes në Hiroshima

ÇfarĂ« mendojnĂ« japonezĂ«t pĂ«r riarmatimin e vendit tĂ« tyre?

Ndërsa shumë nga brezat më të vjetër shqetësohen për zbehjen e përkushtimit të Japonisë ndaj pacifizmit, japonezët më të rinj priren të jenë më të qetë. Mbështetësit e zgjerimit ushtarak thonë se Japonia nuk duhet të detyrohet të qëndrojë gjithmonë në një qëndrim mbrojtës, veçanërisht me rritjen e kërcënimeve të sigurisë në Paqësor. (Përveç përplasjes së superfuqive, Japonia ka mosmarrëveshje territoriale me Kinën, Rusinë dhe dy Koretë.) Ata shqetësohen se Shtetet e Bashkuara mund të mos jenë gjithmonë një garantues i qëndrueshëm i sigurisë për Japoninë, veçanërisht nën Presidentin Trump, i cili e ka kritikuar Japoninë për mbështetjen e tepërt ndaj pranisë së bazave ushtarake amerikane.

Dhe me zbehjen e kujtimeve të drejtpërdrejta për bombardimet e Hiroshimës dhe Nagasakit, shumica e japonezëve tani janë të shkëputur nga dëshmitë tronditëse që përforcuan dikur qëndrimin pacifist kundër armëve bërthamore të vendit. Nippon Kaigi, një bllok politik ultranacionalist që synon të rishikojë Nenin 9 të Kushtetutës, ka mbështetje të konsiderueshme mes ligjvënësve të Partisë Liberal Demokratike në pushtet. Ndryshimi i Kushtetutës që dikur ishte i paimagjinueshëm; sot është një temë e debatit politik.

Burimi: The New York Times

The post 80 vjet nga bombardimi në Hiroshima dhe Nagasaki/ Pse Japonia po rishqyrton premtimin e saj për paqe? appeared first on Gazeta Si.

↗

Fatos Lubonja, kandidat pĂ«r çmimin prestigjioz letrar ‘Angelus 2025’ nĂ« Poloni

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– Vepra “RidĂ«nimi” e autorit tĂ« njohur shqiptar Fatos Lubonja Ă«shtĂ« pĂ«rzgjedhur mes 14 titujve tĂ« nominuar pĂ«r çmimin letrar “Angelus” 2025, njĂ« nga çmimet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r LetĂ«rsinĂ« e EuropĂ«s Qendrore, qĂ« vlerĂ«son prozĂ«n e pĂ«rkthyer nĂ« gjuhĂ«n polake.

Botuar nĂ« Poloni me titullin “Drugi wyrok”, libri Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nga Dorota Horodyska dhe Ă«shtĂ« publikuar nga shtĂ«pia botuese “Pogranicze”. PĂ«rkthimi i tij Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur nga Qendra KombĂ«tare e Librit dhe Leximit (QKLL), pĂ«rmes Fondit tĂ« PĂ«rkthimit Letrar nga Gjuha Shqipe nĂ« GjuhĂ« tĂ« Huaj, njĂ« nismĂ« e pĂ«rvitshme qĂ« synon promovimin e letĂ«rsisĂ« shqipe nĂ« botĂ«.

“RidĂ«nimi” i pĂ«rket gjinisĂ« sĂ« kujtimeve dhe konsiderohet njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« letĂ«rsisĂ« sĂ« kujtesĂ«s, ku Lubonja sjell dĂ«shminĂ« e jetĂ«s sĂ« tij nĂ« burgjet e diktaturĂ«s komuniste.

Lista pĂ«rfundimtare me shtatĂ« finalistĂ«t e çmimit “Angelus” 2025 pritet tĂ« publikohet nĂ« muajin shtator, ndĂ«rsa vepra e LubonjĂ«s vijon tĂ« tĂ«rheqĂ« vĂ«mendjen e kritikĂ«s dhe lexuesit polak.

Çmimi letrar “Angelus” jepet çdo vit nĂ« Poloni pĂ«r veprat mĂ« tĂ« mira tĂ« autorĂ«ve nga Europa Qendrore qĂ« trajtojnĂ« temat historike dhe shoqĂ«rore tĂ« rajonit. Ai Ă«shtĂ« themeluar nĂ« vitin 2006 nĂ« qytetin e WrocƂaw dhe konsiderohet njĂ« nga çmimet mĂ« prestigjioze pĂ«r prozĂ«n e pĂ«rkthyer nĂ« gjuhĂ«n polake.

Fituesi shpërblehet me një shumë të konsiderueshme monetare, ndërsa përkthyesi i veprës së shpërblyer gjithashtu nderohet me një çmim të veçantë. Ky çmim ofron një platformë të rëndësishme për autorët nga Europa Qendrore për të prezantuar letërsinë e tyre në arenën ndërkombëtare.

The post Fatos Lubonja, kandidat pĂ«r çmimin prestigjioz letrar ‘Angelus 2025’ nĂ« Poloni appeared first on Gazeta Si.

↗

‘DitĂ«t e Shqiptarit’- Festivali qĂ« e kthen GjakovĂ«n nĂ« njĂ« ‘sofĂ«r’ qĂ« pret mysafirĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “Si”– Pas çlirimit tĂ« KosovĂ«s, arti dhe kultura janĂ« shndĂ«rruar nĂ« ura lidhĂ«se mes sĂ« kaluarĂ«s dhe sĂ« tashmes, si pĂ«rpjekje e vazhdueshme pĂ«r tĂ« ruajtur dhe promovuar trashĂ«giminĂ« e pasur kulturore shqiptare. NdĂ«r fushat ku shoqĂ«ria kosovare Ă«shtĂ« rilidhur mĂ« sĂ« shumti me vetveten  si nĂ« aspektin tradicional, ashtu edhe atĂ« modern Ă«shtĂ« arti cilĂ«sor i cili ka zĂ«nĂ« njĂ« vend tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m, i mbĂ«shtetur vazhdimisht nga artistĂ« tĂ« pavarur dhe institucione kulturore.

NjĂ« ndĂ«r ngjarjet mĂ« tĂ« veçanta qĂ« tashmĂ« Ă«shtĂ« kthyer nĂ« traditĂ« Ă«shtĂ« festivali kulturor “DitĂ«t e Shqiptarit”, i cili organizohet çdo verĂ« nĂ« qytetin e GjakovĂ«s, nga korriku deri nĂ« gusht. Ky festival ka tejkaluar pĂ«rmasat lokale, duke u shndĂ«rruar nĂ« njĂ« ngjarje mbarĂ«kombĂ«tare qĂ« mbledh artistĂ«, intelektualĂ« dhe vizitorĂ« nga tĂ« gjitha trevat shqiptare dhe mĂ« gjerĂ«.

Me pjesĂ«marrjen e emrave tĂ« njohur si Ermonela Jaho, Elina Duni, Vlashent Sata, Jericho, Lorik Cana apo shkrimtarit Kim Mehmeti, “DitĂ«t e Shqiptarit” kthejnĂ« GjakovĂ«n pĂ«r disa fundjava me radhĂ« nĂ« epiqendrĂ«n e artit, kulturĂ«s dhe dialogut ndĂ«rshqiptar. Por festivali nuk kufizohet vetĂ«m nĂ« artin skenik. Aktivitetet pĂ«rfshijnĂ« kolonitĂ« e piktorĂ«ve, teatrin e rrugĂ«s, kulinarinĂ« tradicionale, ekspozita, sporte dhe kĂ«rcime ikonike nga Ura e Fshajt mbi kanionin e Drinit , gjithçka nĂ« funksion tĂ« njĂ« pĂ«rvoje tĂ« thellĂ« kulturore, tĂ« rrĂ«njosur nĂ« autenticitetin shqiptar.

Organizatori dhe një nga themeluesit e këtij festivali, Ermal Hasimja, rrëfen për Gazetasi.al se Gjakova është një nga qytetet më artdashëse, dhe si i tillë e mbështet dhe e ndjek artin me interes. Sipas Hasimes, aktivitetet kulturore në Gjakovë synojnë të shtrihen përgjatë gjithë vitit.

“DitĂ«t e Shqiptarit” janĂ« pjesĂ« e aktiviteteve tĂ« organizuara nga Fondacioni pĂ«r GjakovĂ«n. TingĂ«llon emĂ«r i madh, por nĂ« fakt fondacioni Ă«shtĂ« thjesht njĂ« grup vullnetarĂ«sh gjakovarĂ« qĂ« po pĂ«rpiqen tĂ« nxjerrin nĂ« pah vlerat kulturore tĂ« qytetit. Aktivitete tĂ« ngjashme organizohen edhe nĂ« nĂ«ntor, pranĂ« festĂ«s sĂ« flamurit, ose nĂ« kohĂ« tĂ« tjera gjatĂ« vitit. Synimi afatgjatĂ« Ă«shtĂ« qĂ« aktivitetet tĂ« shtrihen pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« vitit.

“DitĂ«t e Shqiptarit” janĂ« pritur shumĂ« mirĂ«. ËshtĂ« njĂ« qytet qĂ« e vlerĂ«son artin e kulturĂ«n. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, gjatĂ« festivalit Gjakova Ă«shtĂ« plot me vizitorĂ« nga ShqipĂ«ria, Maqedonia e Veriut e vende tĂ« tjera. Festivali fokusohet te autentikja shqiptare. Nuk ka tallava apo zhanre tĂ« tjera tĂ« hiperkomercializuara. Muzika e vjetĂ«r qytetare Ă«shtĂ« thelbĂ«sore, sepse qyteti jeton me muzikĂ«n, por festivali pĂ«rfshin edhe kuzhinĂ«n tradicionale, koloni piktorĂ«sh, teatĂ«r rruge, kĂ«rcimet e famshme nga Ura e Fshajt mbi kanionin e Drinit, panele diskutimi me intelektualĂ«, etj.

QĂ« nga Ermonela Jaho, grupi muzikor Jericho dhe deri te Kim Mehmeti, “DitĂ«t e Shqiptarit” duket sikur duan dhe kĂ«rkojnĂ« tĂ« pĂ«rfshijnĂ« tĂ« gjithĂ«. Por pĂ«rtej pasionit dhe punĂ«s pĂ«r tĂ« realizuar kĂ«to evente, ka edhe njĂ« kriter pĂ«rzgjedhjeje pĂ«r tĂ« ftuarit nĂ« “DitĂ«t e Shqiptarit”.

“PĂ«r kĂ«to aktivitete punohet gjithĂ« vitin. Secili nga grupi Ă«shtĂ« i angazhuar maksimalisht sipas profilit tĂ« vet. Disa nga anĂ«tarĂ«t e Fondacionit kontribuojnĂ« edhe financiarisht pĂ«r financimin e aktiviteteve. Kriteri i vetĂ«m i pĂ«rzgjedhjes Ă«shtĂ« i thjeshtĂ«: ne afrojmĂ« kulturĂ«n autentike shqiptare. Prandaj tĂ« gjithĂ« koncertet janĂ« shqip, kuzhina Ă«shtĂ« gjakovare, tĂ« ftuarit artistĂ« ose intelektualĂ« janĂ« shqiptarĂ« dhe diskutojnĂ« tema shqiptare e kĂ«shtu me radhĂ«.

Ne synojmĂ« ta kthejmĂ« GjakovĂ«n nĂ« qendrĂ«n e trashĂ«gimisĂ« kulturore shqiptare dhe natyrisht edhe nĂ« qendĂ«r tĂ« turizmit tĂ« pĂ«rvojĂ«s shqiptare.”

Ermal Hasimja, i njohur si politolog, pedagog dhe së fundmi edhe si shkrimtar në Shqipëri, na tregon edhe lidhjen e tij të ngushtë me Gjakovën.

Ermal Hasimja

“Origjina ime Ă«shtĂ« nga Gjakova. Jam rritur qĂ« i vogĂ«l me dashurinĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« qytet. Dikujt nga jashtĂ« mund t’i duket e çuditshme, por kjo ka qenĂ« element thelbĂ«sor i identitetit tim vetjak e familjar. Nuk jam rast i veçantĂ«. Çdo gjakovar, kudo ku Ă«shtĂ«, ka njĂ« lidhje tĂ« fortĂ« me qytetin dhe me kĂ«tĂ« ushqehet qĂ« i vogĂ«l prej familjes. NĂ« fakt, i gjithĂ« qyteti Ă«shtĂ« njĂ« familje e madhe.”

Ai thekson se “DitĂ«t e Shqiptarit” janĂ« konceptuar si sofĂ«r gjakovare qĂ« pret mysafirĂ« nga e gjithĂ« Shqiptaria, me synimin pĂ«r t’i njohur me mikpritjen dhe shpirtin artistik tĂ« gjakovarĂ«ve.

“‘DitĂ«t e Shqiptarit’ nuk Ă«shtĂ« festĂ« vendore. PĂ«rkundrazi, Ă«shtĂ« konceptuar si njĂ« sofĂ«r gjakovare qĂ« pret mysafirĂ« nga gjithĂ« trojet shqiptare si dhe tĂ« huaj. MirĂ«po, kush erdhi nĂ« GjakovĂ« e u ndje i huaj?! GjakovarĂ«t janĂ« mikpritĂ«s me nam, tĂ« dashur, me njĂ« sens humori qĂ« e konkuron vetĂ«m Shkodra, dhe e duan shqiptarĂ«sinĂ« siç duan familjen e tyre.

Ne duam qĂ« kĂ«to vlera t’i rikthejmĂ« nĂ« vĂ«mendje. Nuk jemi tĂ« vetmit, sepse komuna po bĂ«n njĂ« punĂ« tĂ« mirĂ« dhe na mbĂ«shtet edhe neve, bizneset po rigjallĂ«rohen dhe i gjithĂ« qyteti po rizgjohet pĂ«r tĂ« dalĂ« natyrshĂ«m nĂ« rolin e tij karakteristik kulturor.”

Hasimja në fund thotë se skena kulturore në Kosovë po gjallërohet dhe kjo falë edhe festivaleve të tilla si ky.

“VĂ«shtirĂ« tĂ« bĂ«het krahasimi, sepse kjo varet edhe nga natyra e cilĂ«sia e festivaleve. ËshtĂ« e sigurt qĂ« skena kulturore po gjallĂ«rohet. Por festivale si ‘DitĂ«t e Shqiptarit’, me karakter kulturor e identitar, janĂ« tĂ« njĂ« rĂ«ndĂ«sie tĂ« veçantĂ« nĂ« epokĂ«n globaliste ku jetojmĂ«.”

NĂ« njĂ« kohĂ« kur komercializimi dhe arti sipĂ«rfaqĂ«sor shpesh mbizotĂ«rojnĂ« nĂ« hapĂ«sirat kulturore, “DitĂ«t e Shqiptarit” nĂ« GjakovĂ« vijnĂ« si njĂ« rikthim te thelbi, te rrĂ«njĂ«t, te dija dhe ndjeshmĂ«ria shqiptare.

 Ky festival nuk është thjesht një ngjarje kulturore por një ftesë  për të festuar identitetin dhe vlerat e përbashkëta. Dhe Gjakova, me mikpritjen e saj të rrallë duket se ka gjetur formulën për të qenë jo vetëm qyteti i artit, por edhe zemra e kulturës shqiptare.

The post ‘DitĂ«t e Shqiptarit’- Festivali qĂ« e kthen GjakovĂ«n nĂ« njĂ« ‘sofĂ«r’ qĂ« pret mysafirĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

‘Lyhnida – Liqeni i DritĂ«s’/ TĂ« reflektosh mbi natyrĂ«n nĂ«pĂ«rmjet artit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Nga data 27 korrik deri mĂ« 5 gusht 2025, Galeria e Arteve nĂ« Pogradec shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« reflektimi, ndĂ«rveprimi dhe ndĂ«rgjegjĂ«simi pĂ«rmes “EkspozitĂ«s Performative #5 – Lyhnida – Liqeni i DritĂ«s”, njĂ« projekt i kuruar nga Adela Demetja dhe Fabio Toska dhe organizuar nga Tirana Art Lab – Qendra pĂ«r Art BashkĂ«kohor.

Ky projekt bashkon në një rezidencë njëjavore artistë, kuratorë dhe studiues për të prodhuar vepra të reja që dialogojnë me një nga ekosistemet më të vjetra dhe më të çmuara të Europës: Liqenin e Ohrit.

NĂ« thelb tĂ« kĂ«saj ekspozite qĂ«ndron vetĂ« liqeni  i njohur nĂ« antikitet si Lyhnida (Lychnidos), “liqeni i dritĂ«s” , njĂ« mrekulli natyrore me njĂ« moshĂ« mbi 4 milionĂ« vjet, i mbrojtur nga UNESCO pĂ«r vlerat e tij ekologjike dhe kulturore. Projekti ndĂ«rthur artin bashkĂ«kohor me kujdesin ndaj mjedisit, duke e vendosur liqenin jo vetĂ«m si objekt vĂ«zhgimi, por si subjekt bashkĂ«bisedues, si kujtim, si frymĂ«zim dhe si thirrje pĂ«r veprim.

Një ekspozitë që devijon nga formati klasik

“Ekspozita Performative” Ă«shtĂ« njĂ« format unik i zhvilluar nga Tirana Art Lab, qĂ« sfidon menyrĂ«n  tradicionalĂ« tĂ« ekspozimit dhe synon tĂ« bĂ«jĂ« publike proceset krijuese pĂ«rmes pĂ«rfshirjes sĂ« performativitetit, bashkĂ«punimit dhe reflektimit tĂ« vazhdueshĂ«m. Vepra tĂ« papĂ«rfunduara, ide nĂ« zhvillim, hulumtime tĂ« hapura,  tĂ« gjitha kĂ«to shfaqen jo si mangĂ«si, por si ftesa pĂ«r bashkĂ«krijim dhe mendim tĂ« pĂ«rbashkĂ«t.

Në këtë ekspozitë marrin pjesë emra të njohur dhe zëra të rinj të artit bashkëkohor shqiptar, secili duke ofruar një qasje të veçantë mbi liqenin dhe gjithçka që ai përfaqëson.

Bora Baboçi sugjeron ekzistencĂ«n e novelĂ«s “NjĂ« hĂ«nĂ« e dytĂ«â€, njĂ« krijim letrar qĂ« ngjall dyshime mbi realitetin dhe fantazinĂ«, frymĂ«zuar nga rrĂ«fimi kutelian dhe “Shpikja e Morelit” e Bioy Casares. PĂ«rmes kĂ«tij botimi enigmatik, ajo sfidon kufijtĂ« midis botĂ«s sĂ« prekshme dhe asaj tĂ« imagjinatĂ«s, duke ndĂ«rtuar njĂ« univers qĂ« mund tĂ« jetĂ« i pavĂ«rtetë  apo ndoshta jo.

Genc Kadriu, me veprĂ«n “SivalĂ«â€, sjell njĂ« seri poezish-hapĂ«sire qĂ« pĂ«rpiqen tĂ« pĂ«rshkruajnĂ« tĂ« paprekshmen, tĂ« paarritshmen dhe tĂ« pĂ«rjetshmen nĂ« natyrĂ«. Me njĂ« gjuhĂ« tĂ« thellĂ« metaforike, ai e sheh natyrĂ«n si qendĂ«r tĂ« njĂ« universi qĂ« nuk rrotullohet rreth njeriut, por qĂ« e fton atĂ« nĂ« njĂ« ndjenjĂ« pĂ«rulĂ«sie dhe lidhjeje shpirtĂ«rore.

Denisa Kasa na udhĂ«heq drejt rrjedhĂ«s sĂ« harruar tĂ« “Lumit tĂ« Madh” nĂ« Pogradec, dikur pjesĂ« e gjallĂ« e jetĂ«s urbane dhe sot njĂ« shenjĂ« e betonizimit dhe ndarjes nga natyra. PĂ«rmes kujtimeve, fotografive dhe rrĂ«fimeve lokale, Kasa rikthen nĂ« vĂ«mendje rĂ«ndĂ«sinĂ« e rrjedhave ujore nĂ« formĂ«simin e identitetit tĂ« njĂ« vendi.

Anastas Kostandini, njĂ« nga emrat mĂ« tĂ« njohur tĂ« artit figurativ nĂ« ShqipĂ«ri, ekspozon tre vepra qĂ« lidhin mitin me realitetin: “Ylli i JetĂ«s”, “Sirenat e Liqenit” dhe “Triumfi i poezisĂ«â€. Vepra qĂ« jo vetĂ«m pikturojnĂ« liqenin, por rrĂ«fejnĂ« gjendjet e tij emocionale, mistike e mitologjike.

Ledia Kostandini pĂ«rqendrohet nĂ« diatomet – algat mikroskopike qĂ« jetojnĂ« nĂ« ujĂ«rat e liqenit dhe qĂ« prodhojnĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« oksigjenit nĂ« planet. PĂ«rmes vizatimeve me rĂ«rĂ« mbi panele tĂ« ndriçuara dhe bashkĂ«punimit me biologĂ«, ajo ndĂ«rton njĂ« vepĂ«r qĂ« Ă«shtĂ« njĂ«herazi vizuale dhe edukative, duke pĂ«rfshirĂ« edhe njĂ« mikroskop pĂ«r ta parĂ« kĂ«tĂ« botĂ« tĂ« padukshme me sytĂ« tanĂ«.

Mariana Kostandini sjell një seri fotografish personale që dëshmojnë marrëdhënien intime me liqenin, si një vend që është njëkohësisht peizazh dhe prani, një burim ndriçimi fizik dhe emocional. Objektivi i saj i ndjeshëm fton në një meditim mbi kujtesën dhe përkatësinë.

Ilir Tsouko, përmes një video-portreti të qetë dhe meditativ, sjell një dimension poetik dhe ekzistencial të liqenit. Me pamje të ngadalta dhe të kuruara me kujdes, ai e paraqet liqenin si një kujtim të gjallë, një pasqyrë e vetëdijes njerëzore që flet për vazhdimësinë dhe delikatesën e jetës.

“Lyhnida – Liqeni i DritĂ«s” synon tĂ« jetĂ« njĂ« thirrje pĂ«r tĂ« ndalur, pĂ«r tĂ« parĂ« dhe pĂ«r tĂ« reflektuar se si  natyra nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m sfond i jetĂ«s sonĂ«, por pjesĂ« e pandashme e identitetit, frymĂ«zimit dhe tĂ« ardhmes. PĂ«rmes gjuhĂ«s sĂ« artit, ky projekt kĂ«rkon tĂ« ndĂ«rtojĂ« ura tĂ« reja ndĂ«rmjet njeriut dhe natyrĂ«s, kujtesĂ«s dhe tĂ« sotmes, pĂ«rjetĂ«sisĂ« dhe pĂ«rkohshmĂ«risĂ«.

Ekspozita do të qëndrojë e hapur deri më 5 gusht, çdo ditë nga ora 18:00 deri në 21:00, në Galerinë e Arteve Pogradec.

The post ‘Lyhnida – Liqeni i DritĂ«s’/ TĂ« reflektosh mbi natyrĂ«n nĂ«pĂ«rmjet artit appeared first on Gazeta Si.

↗

Të trajtosh traumat kolektive në Gaza

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Mohammed Mhavish- Akhrasi, një psikiatër për fëmijë dhe adoleshentë, humbi shtëpinë e tij nga një goditje izraelite në fillim të vitit 2024. Ai dhe familja e tij janë zhvendosur disa herë, duke jetuar në tenda ku tenda e çadrës laget nga djersa e shumë njerëzve të shtypur në hapësira të ngushta. Nuk ka më një zyrë me mure të bardha, as nuk mban më një distinktiv. Por ai vazhdon punën, duke vizituar rreth pesëdhjetë pacientë në ditë, shumica fëmijë.

NjĂ« nga pacientet e tij tĂ« rregullta Ă«shtĂ« njĂ« vajzĂ« rreth katĂ«rmbĂ«dhjetĂ« vjeçare, qĂ« i mbijetoi njĂ« goditje e cila vrau  tĂ« gjithĂ« familjen. U zgjua nĂ« njĂ« njĂ«si tĂ« kujdesit intensiv, e vetme, pa e ditur ku kishin shkuar tĂ« tjerwt. Tani ulet pĂ«rballĂ« Akhrasit nĂ« heshtje, derisa e pyet, pĂ«rsĂ«ri e pĂ«rsĂ«ri, nĂ«se mund t’i kthejĂ« ata. Ai nuk ka pĂ«rgjigje,  vetĂ«m njĂ« laps tĂ« heshtur dhe njĂ« libĂ«r me bojĂ«ra, duke shpresuar se ajo do t’i pĂ«rdorĂ« pĂ«r tĂ« shprehur dhe pĂ«rpunuar emocionet.

Me sisteme thuajse të shkatërruara dhe burime pothuajse zero, profesionistë si Akhrasi mbështeten në pak mjetet që u kanë mbetur: mbështetje psikosociale, terapi njohëse tw sjelljes dhe strategji të improvizuara për përballim.

 FĂ«mijĂ«t mĂ«sojnĂ« teknika frymĂ«marrjeje, rregullim emocional dhe mĂ«nyra pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar mendimet mbytwse. Kur Ă«shtĂ« e mundur, bashkĂ«punojnĂ« me stafin mjekĂ«sor tĂ« mbingarkuar pĂ«r tĂ« siguruar medikamente psikotrope pĂ«r pacientĂ« me depresion tĂ« rĂ«ndĂ«, psikoza ose ide suicidale. Por, siç thotĂ« Akhrasi, mbĂ«shtetja profesionale Ă«shtĂ« reduktuar nĂ« mesazhe zanore mes kolegĂ«sh qĂ« pyesin vetĂ«m njĂ« gjĂ«: “A Ă«shtĂ« ende gjallĂ«?”

PunonjĂ«sit shĂ«ndetĂ«sorĂ« shpesh pĂ«rjetojnĂ« trauma tĂ« dyta,  njĂ« lloj dĂ«mtimi emocional nga ekspozimi i vazhdueshĂ«m ndaj dhimbjes sĂ« tĂ« tjerĂ«ve. Por nuk ka asgjĂ« “tĂ« dytĂ«â€ nĂ« traumĂ«n qĂ« pĂ«rjetojnĂ« specialistĂ«t e shĂ«ndetit mendor nĂ« Gaza.

 “Ne po pĂ«rballemi, po vajtojmĂ«, po mbijetojmĂ« dhe po punojmĂ«, tĂ« gjitha njĂ«kohĂ«sisht,” thotw Akhrasi. “Nuk ka hapĂ«sirĂ« pĂ«r emocionet e mia. Ato qĂ«ndrojnĂ« nĂ« kraharor si njĂ« gur.”

JashtĂ« sesioneve, ai kĂ«rkon ujĂ« ose pĂ«rpiqet tĂ« qetĂ«sojĂ« prindĂ«rit e tij. Nuk ka kohĂ« pĂ«r tĂ« shkruar shĂ«nime, pĂ«r tĂ« reflektuar, madje as pĂ«r t’u thyer. “Ne pĂ«rpiqemi t’i mbajmĂ« tĂ« tjerĂ«t qĂ« tĂ« mos bien,” thotĂ« ai. “Por edhe unĂ« po bie, thjesht mĂ« qetĂ«sisht.”

Në Gaza, terapia është kthyer në një gjuhë të mbijetesës. Mbi gjashtëdhjetë mijë njerëz janë vrarë në më pak se dy vjet. Por pasojat e padukshme përfshijnë lagje të shkatërruara dhe komunitete të fshira nga harta. Të mbijetuarit përballen me uri, kolaps të shërbimeve shëndetësore dhe frikën e përditshme të ekzistencës.

Efekti te fĂ«mijĂ«t Ă«shtĂ« katastrofik. NĂ« vitin 2024, UNICEF vlerĂ«soi se pothuajse tĂ« gjithĂ« 1.2 milion fĂ«mijĂ«t e GazĂ«s kanĂ« nevojĂ« pĂ«r mbĂ«shtetje tĂ« menjĂ«hershme mendore dhe psikosociale. ShumĂ« nuk flenĂ« ose zgjohen duke bĂ«rtitur, tĂ« kapur fort pas tĂ« afĂ«rmve nga frika. Disa kanĂ« humbur aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« folur, disa luajnĂ« “sulmin ajror”, ose simulojnĂ« vdekjen.

Deri në shkurt 2024, UNICEF vlerësoi se të paktën shtatëmbëdhjetë mijë fëmijë kishin mbetur të pashoqëruar ose të ndarë nga familjet. Deri në prill, Ministria e Shëndetësisë në Gaza kishte dokumentuar mbi dymbëdhjetë mijë fëmijë të lënduar,  një shifër që në vitin 2025 është rritur në pesëdhjetë mijë të vrarë ose të lënduar. Fëmijët e mbijetuar, të vetëm dhe të traumatizuar, janë jashtëzakonisht të pambrojtur psikologjikisht.

Kur njĂ« nga pacientĂ«t e Akhrasit bĂ«het suicidal, ai nuk ka ku ta dĂ«rgojĂ« pĂ«r trajtim. Shumica e spitaleve janĂ« jashtĂ« funksionit dhe strehĂ«zat pĂ«r shĂ«ndetin mendor janĂ« shkatĂ«rruar. Ai mund vetĂ«m tĂ« kĂ«shillojĂ« njĂ« tĂ« afĂ«rm qĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« pranĂ« fĂ«mijĂ«s, pa gjumĂ« gjatĂ« gjithĂ« natĂ«s. NĂ« mĂ«ngjes, Akhrasi shkon sĂ«rish tĂ« kontrollojĂ«. “Ka shumĂ« fĂ«mijĂ« qĂ« kanĂ« nevojĂ« pĂ«r trajtim nĂ« institucione, por ne nuk kemi as hapĂ«sirĂ«, as staf,” mĂ« tha ai. “Dhe as kohĂ«. Ne bĂ«jmĂ« vetĂ«m ndihmĂ« emergjente emocionale. Ne jemi linja e parĂ« dhe e fundit.”

Ai pĂ«rmend njĂ« djalĂ« tetĂ«vjeçar, i cili kishte qenĂ« i lumtur, kurioz dhe energjik. Por pas humbjes sĂ« prindĂ«rve dhe dy motrave, fĂ«mija refuzoi tĂ« fliste pĂ«r ditĂ« tĂ« tĂ«ra. SytĂ« i mbante gjithmonĂ« ngulur mbi rĂ«rĂ«n poshtĂ« kĂ«mbĂ«ve. Sillte lĂ«ndĂ« tĂ« papĂ«rpunuar dhe i pĂ«rqendrohej me orĂ«, duke i grumbulluar dhe duke u dhĂ«nĂ« formĂ«. Kur nĂ« fund foli, i tha Akhrasit: “UnĂ« po ndĂ«rtoj njĂ« shtĂ«pi pĂ«r ta. NjĂ« shtĂ«pi nĂ«n tokĂ«, qĂ« raketat tĂ« mos i gjejnĂ« mĂ«.” Akhrasi mĂ« tregoi se si ky djalĂ« tani nuk do tĂ« largohet mĂ« nga tendat, sepse beson se nĂ«se do tĂ« largohet, “ata do tĂ« kthehen dhe nuk do ta gjejnĂ« dot”.

“Ka qindra fĂ«mijĂ« tĂ« tillĂ«,” tha ai. “FĂ«mijĂ« qĂ« nuk luajnĂ« mĂ«. QĂ« nuk flasin. QĂ« nuk i besojnĂ« mĂ« askujt. Ata nuk janĂ« mĂ« fĂ«mijĂ«. JanĂ« shndĂ«rruar nĂ« hije.”

NjĂ« nga kolegĂ«t e tij Ă«shtĂ« Amani, psikologe dhe kĂ«shilluese e fĂ«mijĂ«ve, e zhvendosur nĂ« Rafah. Edhe ajo ka humbur shtĂ«pinĂ« dhe kolegĂ«t e saj. Asaj nuk i ka mbetur mĂ« asnjĂ« kontenier apo dhomĂ« pĂ«r tĂ« zhvilluar sesionet. FĂ«mijĂ«t vijnĂ« nĂ« njĂ« tendĂ« tĂ« improvizuar, ku nuk ka as privatĂ«si, as dritĂ«, dhe shpesh as qetĂ«si. “Ne jemi mĂ«suar tĂ« dĂ«gjojmĂ« fĂ«mijĂ«t. Tani, gjatĂ« sesioneve, ne dĂ«gjojmĂ« zhurmĂ«n e dronĂ«ve dhe bombave,” tha ajo. “Dhe frikĂ«n e tyre e ndjejmĂ« nĂ« trupin tonĂ«.”

Amani shpesh takon fĂ«mijĂ« qĂ« i kanĂ« humbur tĂ« dy prindĂ«rit. Ata nuk e shikojnĂ« mĂ« nĂ« sy, nuk pĂ«rgjigjen dhe qĂ«ndrojnĂ« larg. Disa nuk flasin pĂ«r javĂ« tĂ« tĂ«ra. “Ata janĂ« tĂ« ngrirĂ« nga trauma,” thotĂ« ajo. “Kjo Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« e rĂ«ndĂ« e reagimit traumatik.” Ajo pĂ«rpiqet t’i ndihmojĂ« tĂ« rikthehen nĂ« kontakt me realitetin pĂ«rmes lojĂ«rave, artit, frymĂ«marrjes sĂ« thellĂ«. NĂ« njĂ« sesion me vajza qĂ« kishin humbur prindĂ«rit, njĂ«ra prej tyre filloi tĂ« qante dhe tĂ« bĂ«rtiste. Vajzat e tjera u bashkuan me tĂ«. “Ne i lamĂ« tĂ« gjithĂ« tĂ« qanin,” tha ajo. “ËshtĂ« mĂ« e shĂ«ndetshme sesa tĂ« mbetet brenda trupit, si njĂ« plagĂ« qĂ« nuk shĂ«rohet kurrĂ«.”

Por Amani e di qĂ« edhe ndĂ«rhyrja mĂ« e mirĂ« nuk mjafton kur realiteti nuk ndryshon. TĂ« flasĂ«sh pĂ«r siguri, qetĂ«si apo shpresĂ« me fĂ«mijĂ« qĂ« nuk kanĂ« ujĂ«, ushqim, njĂ« vend tĂ« sigurt pĂ«r tĂ« fjetur apo pĂ«r tĂ« vajtuar tĂ« dashurit e humbur, Ă«shtĂ« si tĂ« mbjellĂ«sh fara nĂ« shkretĂ«tirĂ«. “FĂ«mijĂ«t e dinĂ« qĂ« bota nuk i mbron dot,” thotĂ« ajo. “Prandaj ne pĂ«rpiqemi tĂ« jemi pranĂ« tyre ndonjĂ«herĂ« kjo Ă«shtĂ« e vetmja mbrojtje qĂ« kanĂ«.”

Përballë kësaj katastrofe, shumë profesionistë të shëndetit mendor janë detyruar të gjejnë mënyra të reja për të vazhduar. Disa përpiqen të krijojnë grupe mbështetjeje në kampe të strehimit, duke u ofruar prindërve udhëzime për të ndihmuar fëmijët e tyre të përballen me dhimbjen. Të tjerë përdorin teknologjinë në mënyrë të kufizuar, si mesazhe zanore ose rrjete sociale, për të ndarë këshilla praktike mbi përballimin e traumës kolektive.

Por vetĂ« punonjĂ«sit e shĂ«ndetit mendor janĂ« tĂ« rraskapitur. Ata nuk kanĂ« mĂ« energji, hapĂ«sirĂ« emocionale apo mbĂ«shtetje pĂ«r tĂ« pĂ«rballuar atĂ« qĂ« po jetojnĂ«. JanĂ« duke punuar tĂ« plagosur, tĂ« uritur, tĂ« dĂ«shpĂ«ruar. “Ne nuk jemi mĂ« profesionistĂ« qĂ« ndihmojmĂ« tĂ« tjerĂ«t tĂ« shĂ«rohen,” tha njĂ« psikolog i ri. “Ne jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« fundit tĂ« njĂ« brezi qĂ« po zhduket.”

Disa punonjĂ«s shĂ«ndetĂ«sorĂ« kanĂ« humbur familjet e tyre, kolegĂ«t, apo janĂ« plagosur vetĂ«. Ata vazhdojnĂ« tĂ« ofrojnĂ« mbĂ«shtetje jo sepse kanĂ« fuqi, por sepse ndihen pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r ata qĂ« kanĂ« mbetur. ËshtĂ« njĂ« formĂ« e dhimbshme e rezistencĂ«s, njĂ« betejĂ« pĂ«r tĂ« ruajtur njerĂ«zillĂ«kun pĂ«rballĂ« shkatĂ«rrimit tĂ« plotĂ«.

NĂ« fund, ajo qĂ« mbetet nuk Ă«shtĂ« thjesht trauma individuale apo dhimbja psikologjike. ËshtĂ« njĂ« plagĂ« kolektive, njĂ« brez qĂ« rritet mes rrĂ«nojave, duke mbartur kujtimet e humbjes dhe frikĂ«s. “Nuk kemi mĂ« fjalĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rshkruar atĂ« qĂ« ndjejmĂ«,” mĂ« tha njĂ« terapist. “Trauma Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mĂ«nyrĂ« jetese.”

Dhe megjithatĂ«, ata vazhdojnĂ«. Çdo ditĂ«, njĂ« grup i vogĂ«l njerĂ«zish , pa zyra, pa mjete, pa siguri  pĂ«rpiqen tĂ« krijojnĂ« njĂ« fije lidhjeje, njĂ« ndjesi tĂ« pĂ«rkohshme qetĂ«sie, njĂ« vend ku njĂ« fĂ«mijĂ« mund tĂ« qajĂ« pa frikĂ«. Sepse, edhe nĂ« errĂ«sirĂ«n mĂ« tĂ« thellĂ«, ata e dinĂ« se njĂ« akt i vogĂ«l kujdesi mund tĂ« mbajĂ« njĂ« jetĂ« tĂ« thyer nga shkatĂ«rrimi i plotĂ«.

Burimi: The New Yorker

The post Të trajtosh traumat kolektive në Gaza appeared first on Gazeta Si.

↗

Puthja e parë në historinë e artit

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”- Piktura me afresk Ă«shtĂ« njĂ« teknikĂ« e pikturĂ«s murale, ku pigmentet me bazĂ« uji aplikohen mbi njĂ« shtresĂ« tĂ« hollĂ« suvaje qĂ« Ă«shtĂ« ende e lagĂ«sht.

Suvaja duhet të mbetet e lagësht gjatë kohës që piktori punon mbi të. Prandaj, ajo aplikohet vetëm në sipërfaqen që artisti parashikon të përfundojë brenda një dite pune.

Piktori duhet të punojë me siguri dhe shpejtësi, pasi kjo teknikë, ndryshe nga të tjerat, nuk lejon korrigjime të mëvonshme. Afresku është një traditë e lashtë e pikturës, por lidhet më së shumti me artin e Rilindjes Italiane.

Afreskët në Kapelën Scrovegni në Padova janë më të mirët që kanë mbijetuar nga Giotto dhe konsiderohen si kryevepra e tij më e madhe me afreske. Cikli përshkruan ngjarje nga jeta e Virgjëreshës Mari dhe e Krishtit.

Përpjekje për ruajtjen e kapelës

Në vitin 1880, qyteti i Padovës mori në pronësi Kapelën Scrovegni. Gjatë shekujve XIX dhe XX, afreskët janë restauruar disa herë. Që nga vitet 1970 e deri më sot, ndërtesa, cilësia e ajrit në të, faktorët ndotës dhe vetë afreskët janë studiuar dhe monitoruar me kujdes.

NĂ« hyrje u ndĂ«rtua njĂ« sallĂ« pritjeje e posaçme me kondicionim ajri. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« lloj “njĂ«sie dekontaminimi”, ku 25 vizitorĂ« kalojnĂ« 20 minuta duke ndjekur njĂ« video hyrĂ«se mbi pĂ«rmbajtjen dhe ruajtjen e KapelĂ«s Scrovegni, pĂ«rpara se tĂ« hyjnĂ« brenda, pĂ«r tĂ« shmangur dĂ«mtimin e afreskĂ«ve. Brenda, vizitorĂ«t mund tĂ« admirojnĂ« pikturat e brishta pĂ«r 15 minuta, pĂ«rpara se grupi tjetĂ«r tĂ« hyjĂ«.

Giotto

Giotto di Bondone ishte një piktor italian i lindur rreth vitit 1267 në Toskanë. Ai punoi në mbarë Italinë, por kryesisht në Firence dhe konsiderohet si artisti i parë që u largua nga stili bizantin dhe iu afrua natyralizmit, duke krijuar ndjesinë e hapësirës që nuk është më e sheshtë.

 Ai pikturoi njerĂ«z tĂ« vĂ«rtetĂ« me fytyra tĂ« ndryshme dhe krijoi pĂ«rshtypjen e thellĂ«sisĂ« dhe objekteve tredimensionale. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, Giotto konsiderohet edhe si “babai” i artit tĂ« Rilindjes.

Në vitin 1334, ai u emërua drejtues i punishtes së katedrales së Firences ,  një nder që deri atëherë u jepej vetëm skulptorëve dhe arkitektëve. Kur vdiq më 1337, Giotto ishte një artist i pasur, i famshëm dhe i suksesshëm.

Puthja

Afresku i Giottos “Takimi te Porta e ArtĂ«â€ paraqet momentin kur Joakimi dhe Ana sapo kanĂ« marrĂ« lajmin nga njĂ« engjĂ«ll se, pas shumĂ« vitesh infertiliteti, do tĂ« kenĂ« njĂ« fĂ«mijĂ«.

E gjithë skena zhvillohet në plan të parë. Figurave të thjeshta dhe të mëdha, të mbledhura ngushtë, u përshtatet një kompozim që pasqyron në mënyrë të përsosur emocionin e subjektit. Arkitektura e portës së madhe, me harkun e rrethuar në ar, krijon një kornizë të thjeshtë për ngjarjen.

Personazhet e Giottos shprehin ndjenja. Katër figura femërore shikojnë drejt çiftit të lumtur. Me kokat pak të anuara, ato i drejtojnë edhe vështrimin e shikuesit. Joakimi dhe Ana përkulen drejt njëri-tjetrit, përqafohen dhe puthen.

Në kontrast me këtë skenë të ngrohtë dhe emocionale, një grua e veshur me të zeza shikon e hutuar në një drejtim tjetër,  ndoshta një paralajmërim për ngjarjet e zymta që do të pasojnë.

Arti i Giottos duhet t’u jetĂ« dukur thuajse i mrekullueshĂ«m bashkĂ«kohĂ«sve tĂ« tij, sepse format e tij ishin aq tĂ« gjalla sa mund tĂ« ngatĂ«rroheshin me realitetin. Edhe pse sot mund tĂ« na duken pak naive, nĂ« kohĂ«n e vet ishin revolucionare.

Në vitin 2021, Kapela Scrovegni u përfshi në listën e trashëgimisë botërore të UNESCO-s.

Burimi: “Daily Art Magazine”

The post Puthja e parë në historinë e artit appeared first on Gazeta Si.

↗

Udhëtimi Sekret i Kodikëve të Beratit / Peripecitë e restauratorëve që udhëtuan drejt Kinës

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Sokol Çunga – Sa kohĂ« duhet pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar nga Tirana nĂ« Pekin kur ke nĂ« dorĂ« njĂ« çantĂ« me dy kodikĂ« mesjetarĂ« qĂ« transportohen nĂ« fshehtĂ«si, pa i deklaruar? NjĂ« udhĂ«tim i tillĂ« do tĂ« ngjante si skenar i denjĂ« pĂ«r ndonjĂ« film tĂ« Agjentit 007, do tĂ« ishte i pagjasĂ« ditĂ«ve tĂ« sotshme, por jo nĂ« motin e largĂ«t 1971.

“Nisja nga Tirana pĂ«r nĂ« KinĂ« u bĂ« mĂ« datĂ«n 18 mars 1971, bashkĂ« me 30 shqiptarĂ«, qĂ« edhe ata udhĂ«tonin pĂ«r nĂ« KinĂ«, duke ndjekur itinerarin TiranĂ«-Beograd. KĂ«tu qĂ«ndruam vetĂ«m njĂ« gjysmĂ« ore, sa u furnizua avioni me karburant. Çanta nuk u lĂ«shua asnjĂ« çast nga dora. Nga Beogradi udhĂ«tuam pĂ«r nĂ« Budapest. KĂ«tu fjetĂ«m njĂ« natĂ« nĂ« hotelin e aeroportit, meqĂ« ishim tranzit. KĂ«tu erdhĂ«n shokĂ«t e ambasadĂ«s sonĂ« pĂ«r t’u interesuar pĂ«r fjetjen. NĂ« hotel fjeta nĂ« njĂ« dhomĂ« bashkĂ« me njĂ« shok shqiptar.

Reshat Alia dhe Sanije Mara

Të nesërmen u nisëm përsëri me avion për në Moskë. Në aeroportin e Moskës qëndruam 8 orë. Në asnjë vend ku kalova nuk më kontrolluan dhe as dyshuan çfarë kisha brenda. Nga Moska u nisëm për në Omsk. Në aeroport qëndruam vetëm një gjysmë ore dhe përsëri udhëtojmë për Irkutsk, ku fjetëm një natë.

TĂ« nesĂ«rmen u nisĂ«m pĂ«r nĂ« Pekin, ku mbĂ«rritĂ«m mĂ« datĂ«n 21 mars nĂ« ora 11 paradite. Kishin dalĂ« pĂ«r tĂ« na pritur kĂ«shilltari i ambasadĂ«s tonĂ« dhe shokĂ« tĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave tĂ« RP tĂ« KinĂ«s dhe tĂ« Institutit Arkeologjik, kryetari i degĂ«s sĂ« punĂ«ve tĂ« jashtme pranĂ« AkademisĂ« sĂ« Shkencave, pĂ«rfaqĂ«suesi i ushtrisĂ« pranĂ« Institutit Arkeologjik, pĂ«rgjegjĂ«si i Institutit Arkeologjik dhe punonjĂ«s shkencorĂ« tĂ« tij, si dhe pĂ«rkthyesi. ÇantĂ«n me kodikĂ«t e dorĂ«zuam nĂ« ambasadĂ« pĂ«r ta ruajtur.”

Teksti i mësipërm është raporti i arkivistëveit Reshat Alia, restaurator i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave, i cili udhëtoi drejt Pekinit, bashkë me kolegen e tij, Sanije Mara, ngarkuar me detyrën e transportit dhe restaurimit të kodikëve Beratinus 1 dhe 2.

TĂ« shumĂ«pĂ«rmendurit kodikĂ«t tĂ« Beratit nr. 1 dhe nr. 2, ose tĂ« referuar edhe si Codex Beratinus Purpureus dhe Codex Aureus Anthimi, u zbuluan, pas njĂ« periudhe tĂ« gjatĂ« fshehjeje, mĂ« 12 gusht 1968 nĂ« kishĂ«n katedrale tĂ« Fjetjes sĂ« ShĂ«n MarisĂ« nĂ« Berat (sot Muzeu “Onufri”) dhe u morĂ«n nĂ« dorĂ«zim nga oficerĂ«t e DegĂ«s sĂ« PunĂ«ve tĂ« Brendshme tĂ« Beratit.

Më 21 gusht të po atij viti kodikët iu dorëzuan Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave nga Ministria e Arsimit. Për shkak të dëmtimeve të mëdha që kishin pësuar, kodikët kishin nevojë të menjëhershme për restaurim, gjë e cila nuk ndodhi shpejt në kohë, por vetëm më 1971.

Restaurimi kaloi në disa procese. Procesi i parë ishte shkëputja e fletëve të ngjitura me njëra-tjetrën. Për këtë arsye u ndërtua një arkë prej xhami, u montua një aparat i thjeshtë për prodhimin e avullit dhe futjen e avullit brenda arkës. Në arkë u vendos një barometër, për të vëzhguar temperaturën dhe lagështinë, duke i lënë fletët në atë mjedis për 3 orë. Gjatë këtij procesi u bë dhe numërimi i fletëve.

Procesi i dytë ishte restaurimi dhe ngjitja e fletëve, të cilat ishin dëmtuar gjatë shkëputjes nga njëra-tjetra. Gjatë këtij procesi është bërë edhe pastrimi nga precipitimet e ujit, pluhurit dhe mykut. Më pas është bërë rrafshimi i fletëve, duke i futur ato mes dy xhamave organikë, dhe duke i vendosur nën pesha.

Procesi i tretë ishte mbyllja e fletëve në xhama organikë në mënyrë hermetike. Mbyllja është bërë brenda një balloni që nuk përmbante ajër, por vetëm azot dhe thynol të pastër. Në fund, xhamat që mbanin fletët e të dy kodikëve u vendosën në zarfe plastike dhe u lidhën në vëllime. 190 fletët e Beratinus 1 u vendosën në 9 vëllime, kurse 420 fletët e Beratinus 2 u vendosën në 21 vëllime.

Krahas restaurimit u bë edhe një punë e madhe, e kushtueshme financiarisht dhe mjaft e gjatë në kohë, për përgatitjen e kopjeve të dy kodikëve dhe të maketeve të tyre. Për të prodhuar kopjen e kodikut Beratinus 2, Instituti i Arkeologjisë së Kinës tërhoqi nga Banka Kombëtare e Pekinit 50 gram ar për shkrimin, si dhe u therën 119 kokë dhi për të prodhuar 420 fletët e pergamenës.

MĂ« 6 nĂ«ntor 1971, 3 arkat nĂ« tĂ« cilĂ«t ishin vendosur kodikĂ«t edhe materialet e tjera, u ngarkuan nĂ« vaporin “Vlora” dhe u nisĂ«n pĂ«r nĂ« ShqipĂ«ri. Vapori mbĂ«rriti nĂ« Portin e DurrĂ«sit mĂ« 31 dhjetor tĂ« atij viti. Drejtoria e PĂ«rgjithshme e Arkivave i mori nĂ« dorĂ«zim arkat e kodikĂ«ve mĂ« 6 janar 1972, kur vapori “Vlora” u fut nĂ« Portin e DurrĂ«sit.

Më 15 janar 1972 në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave u zhvillua ceremonia e marrjes në dorëzim të kodikëve.

Të pranishëm në ceremoni ishin:

Drejtori i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave, Skënder Hajro, Këshilltari Ambasadës së R.P. të Kinës, Sia Sin Fën, dhe personaliteteve të shkencës:  prof. Androkli Kostallari, prof. Stefanaq Pollo, prof. Aleks Buda, prof. Gani Strazimiri, Drejtoresha e Bibliotekës Kombëtare, Marika Vogli, e të tjerë.

Prej asaj date, kodikët e restauruar ruhen në Arkivin Qendror Shtetëror, në shërbim të publikut të specializuar dhe të përgjithshëm.

ShĂ«nim: Sokol Çunga ështĂ« historian, pĂ«rkthyes dhe arkivist shqiptar

The post Udhëtimi Sekret i Kodikëve të Beratit / Peripecitë e restauratorëve që udhëtuan drejt Kinës appeared first on Gazeta Si.

↗

‘LotĂ«t e krokodilit’, çfarĂ« nĂ«nkupton shprehja alegorike pĂ«r lotĂ«t e rremĂ«

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– Shprehjen “qan me lot krokodili” me siguri e kemi dĂ«gjuar tĂ« gjithĂ« qoftĂ« si njĂ« akuzĂ« pĂ«r emocione tĂ« shtirura, qoftĂ« si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« treguar njĂ« pendesĂ« tĂ« rreme. Por çfarĂ« fshihet pas kĂ«saj shprehjeje qĂ« rrĂ«njĂ«t i ka nĂ« njĂ« nga krijesat mĂ« tĂ« frikshme tĂ« botĂ«s shtazore?

Origjina e saj është më e lashtë sesa mund të mendohet dhe, siç ndodh shpesh me metaforat e qëndrueshme, është një përzierje midis realitetit dhe legjendës. Ideja se krokodilët qajnë ndërsa hanë prenë e tyre buron nga besime të hershme, që më pas janë zhvilluar në simbolikë morale e madje edhe në gjuhën e mjekësisë moderne.

Nga pikĂ«pamja biologjike, ekziston njĂ« shpjegim pĂ«r kĂ«tĂ« sjellje tĂ« çuditshme. KrokodilĂ«t kanĂ« gjĂ«ndra pranĂ« syve, tĂ« cilat ndihmojnĂ« nĂ« mbajtjen e syve tĂ« lagĂ«sht dhe nĂ« eliminimin e kripĂ«rave tĂ« tepĂ«rta. GjatĂ« procesit tĂ« tĂ« ushqyerit i cili pĂ«rfshin njĂ« pĂ«rpjekje tĂ« madhe muskulare dhe gojĂ« tĂ« hapur pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«  kĂ«to gjĂ«ndra mund tĂ« shtypen dhe tĂ« çlirojnĂ« lĂ«ngje qĂ« ngjasojnĂ« me lotĂ«t. Studime tĂ« mĂ«vonshme, si ai i vitit 2006 i neurologut Malcolm Shaner dhe biologut Kent Vliet, kanĂ« vĂ«zhguar kĂ«tĂ« fenomen tek aligatorĂ«t dhe caimanĂ«t, duke pĂ«rforcuar idenĂ« se “lotĂ«t” janĂ« thjesht njĂ« reagim fiziologjik ndaj mĂ«nyrĂ«s sĂ« tĂ« ushqyerit.

E megjithatĂ«, qĂ« nga Mesjeta, njerĂ«zimi i ka dhĂ«nĂ« njĂ« domethĂ«nie tjetĂ«r kĂ«tyre lotĂ«ve. PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ«, shprehja “lotĂ«t e krokodilit” Ă«shtĂ« pĂ«rhapur nĂ« tregimet e Sir John Mandeville nĂ« shekullin XIV. NĂ« to, pĂ«rshkruhet njĂ« krokodil qĂ« qan teksa ha njĂ« njeri  njĂ« pĂ«rfytyrim grotesk, por qĂ« mbante ngarkesĂ« tĂ« thellĂ« morale.

Kjo alegori u pĂ«rqafua gjerĂ«sisht nĂ« letĂ«rsinĂ« klasike. William Shakespeare e pĂ«rdori shpesh si metaforĂ« pĂ«r hipokrizinĂ« dhe mashtrimin emocional. NĂ« “Othello”, nĂ« “Henry VI” dhe “Antony and Cleopatra”, krokodili shfaqet si simbol i pendesĂ«s sĂ« rreme. NjĂ« tjetĂ«r autor i njohur, Edmund Spenser, e pĂ«rshkruan kĂ«tĂ« krijesĂ« si “dinak mizor”, qĂ« pĂ«rdor lotĂ«t pĂ«r tĂ« fshehur dredhitĂ«.

NĂ« vijim tĂ« kĂ«saj tradite simbolike, figura e “lotĂ«ve tĂ« krokodilit” Ă«shtĂ« pĂ«rdorur pĂ«r tĂ« stigmatizuar veçanĂ«risht gratĂ«, tĂ« cilat nĂ« rrĂ«fimet moralizuese paraqiten si pĂ«rdoruese tĂ« holla tĂ« emocioneve tĂ« rreme pĂ«r tĂ« manipuluar burrat dhe realitetin. Kjo pĂ«rplasje mes dhimbjes sĂ« dukshme dhe qĂ«llimit tĂ« fshehur e bĂ«ri shprehjen tĂ« depĂ«rtojĂ« thellĂ« nĂ« gjuhĂ«n dhe kulturĂ«n popullore.

Madje, kjo shprehje ka gjetur vend edhe nĂ« mjekĂ«si. “Sindroma e lotĂ«ve tĂ« krokodilit”, ose simptoma Bogorad, pĂ«rshkruan njĂ« gjendje neurologjike ku njĂ« person derdh lot kur ha. E identifikuar pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vitin 1926 nga neurologu rus F.A. Bogorad, kjo sindromĂ« Ă«shtĂ« pasojĂ« e njĂ« dĂ«mtimi tĂ« nervit tĂ« fytyrĂ«s, qĂ« bĂ«n qĂ« sinjalet e gjĂ«ndrave tĂ« pĂ«shtymĂ«s tĂ« ngatĂ«rrohen me ato tĂ« gjĂ«ndrave lotsjellĂ«se.

Sipas studiuesit Adam Britton, ndonĂ«se Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« pĂ«rcaktosh saktĂ«sisht prej nga buron miti i “lotĂ«ve tĂ« krokodilit”, Ă«shtĂ« e lehtĂ« tĂ« kuptosh pse ai Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« kaq i pĂ«rhapur: “PĂ«r njĂ« krijesĂ« kaq tĂ« pamĂ«shirshme, lotĂ«t mbi viktimĂ«n e saj janĂ« njĂ« ironi e paharrueshme”, shkruan ai. Ironi qĂ« ka shĂ«rbyer si burim frymĂ«zimi pĂ«r shekuj me radhĂ« nĂ« letĂ«rsi, nĂ« filozofi morale, nĂ« folklor dhe tashmĂ« edhe nĂ« terminologjinĂ« mjekĂ«sore.

The post ‘LotĂ«t e krokodilit’, çfarĂ« nĂ«nkupton shprehja alegorike pĂ«r lotĂ«t e rremĂ« appeared first on Gazeta Si.

↗

ArtistĂ«t e rinj u rikthehen ‘plagĂ«ve tĂ« vjetra’ pĂ«rmes artit modern nĂ« vilĂ«n 31

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Liridon Mulaj- QĂ« nga hartat etnografike, tĂ« krijuara me materiale tekstile, tek dokumentarĂ«t e kohĂ«s sĂ« diktaturĂ«s e deri tek poezitĂ« apo videoartet mbi ÇamĂ«rinĂ« dhe kujtesĂ«n, Vila 31 pĂ«r tĂ« dytĂ«n herĂ« brenda vitit shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« galeri tĂ« artit pamor.

Nga një dhomë në tjetrën dhe nga një holl në tjetrin, teksa vila përshkohet nëpërmjet korridoreve të mëdha e me dritë të ish-vilës së diktatorit, të shfaqen instalacione dhe ekrane të mëdha që shfaqin video dhe zëra të cilët nëpërmjet imazhit audioviziv përpiqen të jenë pjesë integrale e ambienteve të asaj shtëpie, në të cilën për shumë vite me radhë, diktatori jetoi vitet kulminante të jetës dhe pushtetit të tij.

Ky fakt duket sikur te artistët krijon një lloj makthi psikologjik, sidomos tek artistët e rinj shqiptarë, të cilët edhe pse nuk e kanë jetuar atë kohë dhe dinë shumë pak për diktatorin, rrëfenjat e prindërve apo edhe gjyshëve ua kanë rrëfyer deri diku tmerrin e diktaturës.

Këtë fakt e cek edhe artisti shkodran Kajro Urovi, i cili studion fotografi në Londër. I lindur në Itali dhe i zhvendosur në Londër në moshën 14-vjeçare, ai thotë për GazetaSi.al se si reagoi gjyshja e tij shkodrane kur mori vesh se nipi i saj do të flinte në vilën e ish-diktatorit.

“Gjyshja u habit shumĂ« kur i thashĂ« se do tĂ« flija pĂ«r tre muaj nĂ« shtĂ«pinĂ« e Enver HoxhĂ«s. Ajo mĂ« ka rrĂ«fyer herĂ«t historinĂ« e saj personale nĂ« komunizĂ«m. Por pĂ«r kontekstin pĂ«r tĂ« cilin unĂ« gjendem kĂ«tu, gjĂ«rat janĂ« paksa ndryshe sot.”

Urovi thotë se puna e tij artistike ka lidhje me objektet e gjetura përreth vilës nga kopshtari i saj në vitet e diktaturës. Diçka që e shtyu atë drejt njohjes së diktatorit në një kontekst tjetër, atë të kohës së tij.

Kajro Urovi

“Objektet qĂ« unĂ« kam ekspozuar janĂ« disa objekte tĂ« cilat kopshtari qĂ« punonte kĂ«tu nĂ« vitet ’80 i ka gjetur nĂ« ambientet pĂ«rreth dhe i ka ruajtur deri mĂ« sot. NĂ« ekran mandej kam shfaqur intervistĂ«n e kopshtarit Bajram Hysaj, i cili rrĂ«fen pĂ«r kohĂ«n dhe vendin ku i gjeti objektet. E gjithashtu ai rrĂ«fen pĂ«r kohĂ«n kur punonte si kopshtar dhe ndante ditĂ«n e tij me familjen e diktatorit”, thotĂ« Urovi.

Kajro, i cili jeton në dhomën ku dikur jetonte Nexhmije Hoxha, thotë se rrëfimi i kopshtarit ka qenë interesant, por dhe e kuriozonte për të kuptuar më mirë kontekstin e kohës kur vila ka qenë në funksion.

Por nĂ« vilĂ« ka edhe punĂ« artistike tĂ« cilat kĂ«rkojnĂ« tĂ« rikthejnĂ« sĂ«rish vĂ«mendjen nga çështje tĂ« rĂ«ndĂ«sishme kombĂ«tare, siç Ă«shtĂ« edhe ÇamĂ«ria, njĂ« çështje e pazgjidhur prej thuajse 80-vitesh. Artistja çame, Erdiola Kanda Mustafaj, e cila jetĂ«n e saj e ndan mes ItalisĂ« dhe FrancĂ«s, thotĂ« pĂ«r GazetaSi.al se rikthimi te rrĂ«njĂ«t nĂ«pĂ«rmjet punĂ«s sĂ« saj me titull “Kthim nga ÇamĂ«ria” dhe qasja tĂ« cilĂ«n ajo ka pĂ«r vendlindjen e paraardhĂ«sve, vjen nĂ« njĂ« tjetĂ«r prizĂ«m, nĂ« tĂ« cilin nuk Ă«shtĂ« trajtuar mĂ« parĂ«: nĂ«pĂ«rmjet artit pamor, instalacionit, poezisĂ« dhe dokumenteve qĂ« dĂ«shmojnĂ« pĂ«r kohĂ«n.

“Pika e rĂ«ndĂ«sishme prej sĂ« cilĂ«s jam nisur Ă«shtĂ« prejardhja ime çame. UnĂ« e nisa kĂ«tĂ« studim pĂ«r tĂ« sjellĂ« njĂ« narracion ndryshe, parĂ« nga narracioni shqiptar por edhe ai grek, tĂ« cilin nuk kam arritur ta gjej, pra nuk ekziston. UnĂ« besoj se nĂ«pĂ«rmjet poezisĂ«, pĂ«r shembull, mund tĂ« krijosh njĂ« lidhje mĂ« tĂ« fortĂ« dhe shpirtĂ«rore me kohĂ« tĂ« largĂ«ta.

Duke qenë tashmë brezi i tretë i çamëve të shpërngulur, ajo nuk beson më në zgjidhjen e çështjes. Por beson se nëpërmjet artit pamor mund të sjellë më shumë dritë dhe një perspektivë të re.

“UnĂ« i pĂ«rkas brezit tĂ« tretĂ« tĂ« çamĂ«ve tĂ« zhvendosur nga ÇamĂ«ria. HistoritĂ« janĂ« tĂ« largĂ«ta dhe, tĂ« jem e sinqertĂ«, nuk besoj mĂ« se kjo çështje do tĂ« zgjidhet. Por besoj se mund tĂ« sjellim njĂ« dritĂ« nĂ« tĂ«rĂ« kĂ«tĂ« histori. UnĂ« besoj se arti pamor Ă«shtĂ« njĂ« gjuhĂ« e re tĂ« cilĂ«n ne po e mĂ«sojmĂ« prej viteve tĂ« fundit, sidomos nĂ« ShqipĂ«ri. ËshtĂ« njĂ« instrument ose njĂ« tjetĂ«r gjuhĂ« e cila ndihmon tĂ« risjellim kujtesĂ«n nĂ« fokus.”

Erdiola, e cila jetën e saj e ndan mes Francës dhe Italisë, thotë se është shumë e inspiruar nga jetesa në vilën e Enverit por dhe nga Shqipëria.

Erdiola Kanda Mustafaj, Anne Bourrassé

“Ndryshe nga vendet e tjera tĂ« EuropĂ«s ku informacioni gjendet kollaj dhe kudo, nĂ« ShqipĂ«ri duhen kontakte dhe kjo Ă«shtĂ« shumĂ« interesante. UnĂ« besoj se ShqipĂ«ria do tĂ« jetĂ« tashmĂ« njĂ« nga destinacionet e mia kryesore tĂ« aplikimit tĂ« artit tim, i cili ka si qĂ«llim memorien dhe kujtesĂ«n kolektive. Historia shqiptare mĂ« nxit shumĂ« mendim dhe reflektim”, pĂ«rfundon Erdiola.

NĂ« pritje tĂ« artistĂ«ve tĂ« rinj pĂ«r njĂ« tjetĂ«r fazĂ« krijimi dhe njohjeje me historinĂ« e VilĂ«s 31, por dhe tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« tĂ«rĂ«si, shtĂ«pia ku dikur jetonte Enver Hoxha duket sikur ngadalĂ« po bie nĂ« hullinĂ« e asaj qĂ« kryeministri Rama deklaroi nĂ« ceremoninĂ« hapĂ«se tĂ« rezidencĂ«s: “Se nĂ« kĂ«tĂ« vilĂ« do tĂ« bĂ«jmĂ« gjithçka tĂ« cilĂ«n diktatori nuk e bĂ«ri dot.”

Përtej fjalëve dhe premtimeve, në Vilën 31 sot bëhet art nga një brez i cili padyshim sjell për publikun shqiptar një qasje të re dhe një kontekst të ri të asaj çka mbetet nga kujtesa e trishtë e një vendi të vuajtur si Shqipëria.

The post ArtistĂ«t e rinj u rikthehen ‘plagĂ«ve tĂ« vjetra’ pĂ«rmes artit modern nĂ« vilĂ«n 31 appeared first on Gazeta Si.

↗

Muzeu që ruante trupat njerëzorë po mbyllet për shkak të përballjes me historinë dhe etikën

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Rachel Monroe – NĂ« Filadelfia, brenda njĂ« ndĂ«rtese tĂ« stilit neogrek, ndodhet njĂ« nga institucionet mĂ« tĂ« veçanta dhe tĂ« debatueshme tĂ« historisĂ« mjekĂ«sore: Muzeu MĂŒtter. Prej themelimit tĂ« tij nĂ« shekullin XIX nga Kolegjiumi i MjekĂ«ve tĂ« Filadelfias, ky muze Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« i njohur pĂ«r koleksionin e tij tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m tĂ« relikeve anatomike, pĂ«rfshirĂ« kafka, organe tĂ« konservuara, skelete me sĂ«mundje tĂ« rralla dhe instrumente kirurgjikale historike.

Nuk është një vend për zemrat e ndjeshme, por një hapësirë që ka provokuar mendimin dhe ka sfiduar tabutë për më shumë se një shekull.

Megjithatë, së fundmi muzeu ka hyrë në një periudhë krize. Vitrinat janë zbrazur, ekspozitat janë mbyllur, dhe shumë nga materialet që përbënin thelbin e muzeut janë hequr nga publiku. Kjo ka ndodhur si pasojë e një riorientimi institucional të ndërmarrë nga drejtuesit e rinj të Kolegjiumit, nën drejtimin e presidentes Mira Irons.

Ajo vendosi të pezullonte një pjesë të madhe të ekspozitës për të rishikuar në mënyrë etike mënyrën se si ishin mbledhur, përpunuar dhe shfaqur mbetjet njerëzore, sidomos ato për të cilat mungonte një dokumentim i qartë i pëlqimit.

Ky vendim ka ngjallur njĂ« reagim tĂ« madh nga komuniteti shkencor, nga punonjĂ«sit e mĂ«parshĂ«m tĂ« muzeut, por edhe nga publiku i gjerĂ«. DhjetĂ«ra mijĂ«ra njerĂ«z kanĂ« firmosur njĂ« peticion pĂ«r tĂ« “shpĂ«tuar MĂŒtter-in”, ndĂ«rsa shumĂ« studiues kanĂ« kritikuar mbylljen e njĂ« hapĂ«sire qĂ« nuk ishte thjesht muze, por njĂ« vend reflektimi mbi trupin, vdekjen dhe tĂ« papĂ«rshkrueshmen.

Ata e konsiderojnë këtë një shembull të një qasjeje të re që, në përpjekje për të qenë etikisht e ndjeshme, rrezikon të fshijë historinë dhe të zhbëjë mundësinë për të mësuar nga të shkuarat e vështira.

Nga ana tjetër, drejtuesit e Kolegjiumit e mbrojnë këtë lëvizje si një nevojë për të rivlerësuar raportin mes shkencës, publikut dhe respektit për individin. Në thelb të debatit qëndron një pyetje e vjetër: a mund të tregojmë historinë e trupit njerëzor pa rënë në shfrytëzim apo spektakël? Dhe, nëse po, si ta bëjmë këtë në mënyrë që të ruajmë integritetin, por edhe të mos heqim dorë nga e vërteta?

MĂŒtter ka qenĂ« njĂ« eksperiment i rrallĂ« nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. NjĂ« vend ku turpi i trupit, ndjeshmĂ«ria ndaj vdekjes dhe kureshtja pĂ«r tĂ« panjohurĂ«n bashkĂ«jetonin.

Sot, me muret e zbrazëta dhe heshtjen që ka zëvendësuar pyetjet, shumë e shohin këtë si fundin e një epoke. Të tjerë, si një mundësi për ta rindërtuar muzeun mbi baza më të qëndrueshme etike.

ÇfarĂ«do tĂ« ndodhĂ«, kriza e MĂŒtter-it Ă«shtĂ« simptomĂ« e njĂ« debati mĂ« tĂ« madh qĂ« po zhvillohet nĂ« shumĂ« institucione kulturore nĂ« SHBA dhe mĂ« gjerĂ«: si tĂ« tregojmĂ« historinĂ« e njeriut pa e zhveshur atĂ« nga dinjiteti? Dhe a mundet vetĂ« muzeu tĂ« mbetet njĂ« vend i gjallĂ« mendimi, kur heshtja fillon tĂ« zĂ« vendin e tij?

Burimi: The New Yorker. Pershtati : Gazeta SI

The post Muzeu që ruante trupat njerëzorë po mbyllet për shkak të përballjes me historinë dhe etikën appeared first on Gazeta Si.

↗

66 vite nga premiera e filmit tĂ« parĂ« shqiptar ‘Tana’

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”– MĂ« 17 korrik 1958, nĂ« ekranin shqiptar u shfaq pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« njĂ« film i prodhuar tĂ«rĂ«sisht nga autorĂ« dhe aktorĂ« vendas.

 “Tana”, me regji tĂ« Kristaq Dhamos dhe skenar tĂ« novelistit Fatmir Gjata, Ă«shtĂ« konsideruar si gurthemel i kinematografisĂ« shqiptare.

I prodhuar nga “ShqipĂ«ria Film”, ky realizim i parĂ« zyrtar solli njĂ« qasje tĂ« re nĂ« artin filmik nĂ« vend, duke u fokusuar jo vetĂ«m te njĂ« tematikĂ« me ngarkesĂ« ideologjike si kolektivizimi i bujqĂ«sisĂ«, por edhe te transformimet sociale dhe pĂ«rplasja mes sĂ« resĂ« dhe zakoneve patriarkale.

Në ndërtimin e skenarit bashkëpunuan Fatmir Gjata, Nasho Jorgaqi dhe vetë regjisori Kristaq Dhamo. Ngjarjet vendosen në një fshat ku dashuria e dy të rinjve vihet në rrezik nga mentaliteti konservator, që përfaqëson një nga sfidat më të mëdha të kohës.

Tinka Kurti dhe Naim FrashĂ«ri ne filmin “Tana”

Tinka Kurti, në rolin e Tanës, përkrah Naim Frashërit si Stefani, Kadri Roshit si Lefteri dhe Andon Panos në rolin e kryetarit të kooperativës, sjellin një interpretim që sot konsiderohet klasik. Një nga momentet që bëri histori ishte edhe puthja e parë në ekranin shqiptar, një skenë që u përfol gjatë për kurajën e saj.

“ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« dhe kjo mĂ« bĂ«n krenare. Nuk pata asnjĂ« hezitim kur tek filmi “Tana”, nĂ«n njĂ« pemĂ« i dhashĂ« puthjen partnerit tim, aktorit tĂ« madh Naim FrashĂ«ri. ËshtĂ« puthja e parĂ« nĂ« historinĂ« e filmit shqiptar dhe kjo mĂ« bĂ«n tĂ« ndjehem vĂ«rtetĂ« mirĂ«. Ishte koha e tillĂ«, mentaliteti qĂ« tĂ« pengonte pĂ«r tĂ« realizuar skena tĂ« tilla. MegjithatĂ«, edhe pse isha shumĂ« e re, pasioni e bĂ«n aktorin tĂ« interpretojĂ« edhe skena tĂ« tilla qĂ« tashmĂ« janĂ« tĂ« zakonshme” tregon aktorja Tinka Kurti.

Muzika e filmit, e kompozuar nga Çesk Zadeja, kontribuon nĂ« atmosferĂ«n e tij tĂ« veçantĂ«, duke e kthyer “Tana”-n nĂ« njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« trashĂ«gimisĂ« sonĂ« kinematografike.

The post 66 vite nga premiera e filmit tĂ« parĂ« shqiptar ‘Tana’ appeared first on Gazeta Si.

↗

Letërsia nën akuzë: Rasti i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit/ Si u pushkatuan nga diktatura dy poetët nga Librazhdi

✇Gazeta Si
By: Liridon Mulaj

Nga Gazeta “SI”–  “Gjyqi i poetĂ«ve” njihet si njĂ« nga aktet mĂ« tĂ« errĂ«ta tĂ« diktaturĂ«s komuniste nĂ« ShqipĂ«ri. NĂ«n akuza tĂ« sajuara dhe me njĂ« proces tĂ« mbushur me falsifikime nga Sigurimi i Shtetit, dy poetĂ«t e rinj, Genc Leka dhe Vilson Blloshmi, u dĂ«nuan me vdekje me datĂ« 17 Korrik 1977 , si pjesĂ« e njĂ« tĂ« ashtuquajturi “grup sabotatorĂ«sh nĂ« bujqĂ«si”.

Më 13 qershor 1977, Gjykata e Rrethit Librazhd shpalli vendimin ekstrem për tetë të arrestuarit, mes tyre edhe dy poetët. Vendimi ishte i parashkruar: pushkatim për Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin.

Përpjekjet e dëshpëruara për të ndryshuar vendimin në instancat e larta, përfshirë kërkesën për falje drejtuar Presidiumit të Kuvendit Popullor, u refuzuan. Gjithçka ishte vulosur.

Vendimi i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë, që e mbështeti plotësisht atë të gjykatës së Librazhdit, konfirmon qartazi klimën politike të kohës dhe logjikën e diktaturës, ku biografia, prejardhja familjare dhe mendimi i lirë konsideroheshin rrezik për regjimin.

Në relacionin e gjykatës thuhet:

“TĂ« gjykuarit Genc Leka, Vilson Blloshmi, D. Blloshmi dhe Bedri Blloshmi, nĂ« bashkĂ«punim me njĂ«ri-tjetrin, kanĂ« zhvilluar njĂ« veprimtari tĂ« theksuar kriminale, duke synuar minimin e ekonomisĂ« bujqĂ«sore dhe dobĂ«simin e Pushtetit Popullor. Tre tĂ« parĂ«t kanĂ« kryer edhe agjitacion e propagandĂ«.”

Më tej, vendimi thekson rëndësinë që i jepej biografisë:

“TĂ« gjykuarit janĂ« persona me prejardhje klasore tĂ« keqe, nga familje tĂ« pasura, tĂ« lidhura me Ballin KombĂ«tar
”

Akuzat ishin tĂ« njĂ« natyre qĂ« mĂ« shumĂ« kishin tĂ« bĂ«nin me ndĂ«shkimin e mendimit tĂ« lirĂ« dhe artit sesa me veprime konkrete kundĂ«r shtetit. PoezitĂ«, shkrimet dhe qĂ«ndrimi i tyre kritik ndaj realitetit komunist u interpretuan si “agjitacion e propagandĂ«â€.

Pas vendimit të Gjykatës së Lartë, dy poetët u pushkatuan në mesnatën e 17 korrikut 1977, pranë një zone të pyllëzuar, rreth 6 kilometra larg Librazhdit.

Dëshmia e dokumentuar: Dosja sekrete që ekspozon farsën gjyqësore

 Dosja sekrete e Sigurimit të Shtetit kundër poetit Vilson Blloshmi e mbledhur dhe botuar nga i vëllai, Bedri Blloshmi hedh dritë mbi një proces farsë. Një seri dokumentesh arkivore hedhin dritë mbi manipulimet dhe akuzat e fabrikuara nga regjimi kundër dy poetëve që u pushkatuan për motive thjesht politike.

Autori i librit, Bedri Blloshmi, vĂ«llai i Vilsonit, pas mĂ« shumĂ« se katĂ«r dekadash kĂ«rkimesh, ka arritur tĂ« zbulojĂ« procesverbalin e pushkatimit dhe dokumente tĂ« tjera tĂ« klasifikuara si “tepĂ«r sekret”. Libri mban titullin “Dosja Formulare, Kategoria 2°, nr.840” – i njĂ«jti emĂ«rtim qĂ« mbante edhe dosja zyrtare e pĂ«rndjekjes ndaj poetit.

“Pas shumĂ« vitesh kam gjetur procesverbalin e pushkatimit tĂ« vĂ«llait. NĂ« tĂ« kanĂ« firmosur emra si Spiro Koleka dhe Haxhi Lleshi. NĂ« mbledhjen e Presidiumit Ă«shtĂ« diskutuar pĂ«r çështje dekoratash dhe nĂ« fund dikush pyet: ‘ÇfarĂ« do bĂ«jmĂ« me tĂ« dĂ«nuarit me vdekje?’ Haxhi Lleshi thotĂ« vetĂ«m: ‘KĂ«ta janĂ« familje armiqsh dhe nuk e duan socializmin’. Kaq ishte.” – ka rrĂ«fyer Bedri Blloshmi.

Në këtë dosje ndodhen dokumente të rralla. Vendimi i arrestit, marrja në pyetje nga hetuesit, akt-ekspertizat e poezive të Vilsonit nga studiues të letërsisë, pseudonimet e spiunëve që e ndiqnin, por edhe vendimet e komitetit të partisë dhe të trupit gjykues për dënimin me vdekje.

Vilson Blloshmi

Vilsoni ishte vetëm 28 vjeç në kohën e arrestimit dhe pushkatimit. Ai la pas një vajzë vetëm një vjeç. Sot, pas më shumë se 45 vjetësh, dokumentet që për shumë kohë mbetën të mbyllura në arkivat e Sigurimit, zbulojnë jo vetëm një krim shtetëror, por edhe tragjedinë e një shoqërie që nuk është ndarë ende plotësisht nga e kaluara e saj totalitare.

Letra e Vilson Blloshmit për kushërirën Lumturie Blloshmi, një dëshmi e një sensi të lartë estetik dhe intelektual.

Një letër e gjetur mes dokumentave është edhe ajo të cilën Vilsoni ia dërgonte kushërirës së tij, piktores Lume Blloshmi ku mes kërkesave për ti dërguar libra dhe përsiatjeve për letërsinë kallp të kohës, Vilsoni i shkruan asaj mbi gjendjen e tij të brendshme, një reflektim i cili shpalos një kut artistik të lartë dhe modern.

“
mjaft prej kĂ«tyreve veprave lĂ«nĂ« vraga tĂ« paharrueshme nĂ« ndĂ«rgjegjen e njeriut naiv, si plugu nĂ« njĂ« tokĂ« tĂ« virgjĂ«r. NĂ« shpirtin e shkrimtarit qĂ« shkroi kĂ«to vepra alternativa mĂ« e mirĂ« pĂ«r njeriun Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« vdesĂ«. Nuk vihen lidhje mes asaj qĂ« njeriu ka mĂ« intime nĂ« zemĂ«r, me atĂ« qĂ« do tĂ« duhej tĂ« merrte nga parimet fizike dhe morale tĂ« njerĂ«zimit. NdĂ«rkaq, artisti dhe shkrimtari i kohĂ«s sonĂ«, tĂ« bĂ«jĂ« atĂ« qĂ« bĂ«n epoka- tĂ« bĂ«het edhe budalla, nĂ«se Ă«shtĂ« nevoja. UnĂ« nuk di pĂ«rse emri i Sartrit dhe i KamysĂ«,  mbushin kaq boshllĂ«k dhe ndriçojnĂ« kaq shumĂ« errĂ«sirĂ«n! A janĂ« protesta tĂ« gjalla kundĂ«r shtypjes? NjĂ« zot e di, nĂ«se ekziston. Shpesh, kĂ«to janĂ« predikime pĂ«r lirinĂ« e kĂ«rkuar aq shumĂ« nga ushtarĂ«t dhe kurtizanet dhe jo nga turmat e gjera popullore. Helas! T’i lĂ«mĂ« kĂ«ta shkrimtarĂ« tĂ« papjekur! UnĂ« di vetĂ«m njĂ« gjĂ«, edhe ti e di, dhe gjithĂ« bota e di. Po jua them: nĂ«se sensi i vĂ«rtet i njeriut nuk vdes nĂ« kĂ«to kohĂ« tĂ« tmerrshme, ai nuk ka pĂ«r tĂ« vdekur kurrĂ«. Lumi! KĂ«rko 
 kĂ«rko ndonjĂ« nga kĂ«to libra dhe m’i dĂ«rgoni, ju lutem. Do tĂ« doja tĂ« shkruaja mĂ« shumĂ«, por nuk po shkruaj mĂ«. Tani mendime tĂ« ashpra kalojnĂ« nĂ« mendjen time. Trupi im do tĂ« flerĂ«, por shpirti im do tĂ« fluturojĂ«. KĂ«shtu, njĂ«ri mĂ« tĂ«rheq kĂ«tej, tjetri andej. ËshtĂ« shumĂ« vonĂ«. MesnatĂ«. NatĂ«n e mirĂ«, pra, kushurira ime e varfĂ«r qĂ« ke njĂ« emĂ«r kaq tĂ« bukur!

Ja tani një citim nga Shatobrian:

“Lumturia e vĂ«rtet kushton pak; nĂ«se Ă«shtĂ« e shtrenjtĂ«, nuk Ă«shtĂ« cilĂ«sore” Kujtime pĂ«rtej Varrit.

PĂ«rshĂ«ndetjet e mia juve dhe familjes Vilson”.

Lumturie Blloshmi

Pjesa më e madhe e dorëshkrimeve të poetit të pushkatuar Vilson Blloshmi janë gjetur në dosjet sekrete të Sigurimit të Shtetit. Vetëm pak prej tyre si letra me kushërirën Lumturi Blloshmi dhe tri poezi të ruajtura nga vëllai i tij, Bedriu  kanë burim familjar. Pjesa tjetër është marrë nga dosjet hetimore dhe operative, të cilat përmbajnë materialet e përgjuara, letrat e spiunëve dhe dorëshkrimet e sekuestruara që përdoreshin si prova.

Në vitin 2007 u zbuluan tre blloqe dorëshkrimesh:

I pari pĂ«rmban citime dhe pĂ«rkthime nga autorĂ« europianĂ« (Hugo, Poe, Baudelaire, Verlaine etj.) dhe Ă«shtĂ« shkruar gjatĂ« viteve 1971–1972. I dyti, nga viti 1974, pĂ«rmban pĂ«rmbledhje dhe pĂ«rkthime tĂ« veprave tĂ« Hugo-s, pĂ«rkthime poetike dhe disa poezi tĂ« panjohura mĂ« parĂ« tĂ« vetĂ« Blloshmit, mes tyre dhe poezia e fundit e tij. I treti pĂ«rmban pĂ«rkthimin e plotĂ« tĂ« novelĂ«s “Zadig” tĂ« Volterit, njĂ« version mĂ« i plotĂ« se pĂ«rkthimi i vitit 1990, i cili ishte i censuruar.

Blloshmi, i vetmuar dhe i përndjekur, i gjente librat në frëngjisht në mënyrë të fshehtë, përmes miqve ose duke i marrë me qira nga ish-intelektualë të persekutuar. Në letrat e tij, ai kërkon rregullisht libra të ndaluar nga kultura perëndimore, që për regjimin komunist përbënin armë propagande armiqësore. Ai nuk ishte një aktivist politik, por një poet i dhënë pas kulturës dhe letërsisë franceze, një dashuri që e çoi drejt dënimit.

Memoriali dedikuar poetëve në Librazhd

Sot në këtë përvjetor kujtojmë se Vilson Blloshmi dhe Genc Leka jo vetëm ishin dy intelektuale dhe poetë modernë për kohën, por edhe dy fatkeqë, jeta e të cilëve u mbyll shpejt, ndoshta duke e lënë letërsinë shqipe të cunguar përgjithmonë.

The post Letërsia nën akuzë: Rasti i Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit/ Si u pushkatuan nga diktatura dy poetët nga Librazhdi appeared first on Gazeta Si.

❌