Në një vend ku paraja cash është mbret, ambicia e Kryeministrit Edi Rama për ta zhdukur atë deri në vitin 2030, do të konfuzojë vendin.
PĂ«r vite, shqiptarĂ«t kanĂ« preferuar tâi mbajnĂ« paratĂ« e tyre nĂ«n shtrat, se sa nĂ« banka. Por nĂ«se Rama realizon dĂ«shirĂ«n e tij, ShqipĂ«ria do tĂ« bĂ«het ekonomia e parĂ« nĂ« botĂ« pa para tĂ« thata â cashless.
Arsyeja mĂ« e madhe pĂ«r kĂ«tĂ« transformim Ă«shtĂ« se shumĂ« transaksione qĂ« ndodhin nuk regjistrohen. Eliminimi i parave cash âĂ«shtĂ« njĂ« prioritet absolut pĂ«r vendet me informalitet tĂ« lartĂ« dhe shuma destabilizuese tĂ« parave tĂ« paligjshme nĂ« sistemin financiarâ, tha Selami Xhepa, profesor i shkencave ekonomike nĂ« Universitetin e TiranĂ«s.
Problemi është se sistemi bankare dhe vetë shoqëria mund të mos jenë gati për këtë hap.
Shumica e shqiptarĂ«ve preferojnĂ« tâi menaxhojnĂ« kursimet e tyre jashtĂ« sistemit bankar, duke i fshehur kartĂ«monedhat larg syve dhe duke kĂ«mbĂ«ngulur pĂ«r pagesa fizike me para nĂ« dorĂ« sa herĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e mundur.
Edhe nĂ« guidat turistike pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«, shprehja âparaja Ă«shtĂ« mbretâ shpesh shfaqet si kĂ«shillĂ« pĂ«r vizitorĂ«t. Edhe pse shumica e dyqaneve zinxhir ose restoranteve mĂ« tĂ« mĂ«dha pranojnĂ« karta, kafenetĂ«, sallonet e bukurisĂ«, butiqet, kompanitĂ« e telekomunikacionit dhe dyqanet ushqimore nuk pranojnĂ«.
NĂ« njĂ« dyqan rrobash nĂ« qendĂ«r tĂ« TiranĂ«s, kur POLITICO u pĂ«rpoq tĂ« paguante me njĂ« kartĂ« digjitale, arkĂ«tari dukej i hutuar dhe e pyeti: âCash?â. Ishte njĂ« histori e ngjashme nĂ« njĂ« taksi dhe nĂ« autobus â faturino u tall dhe pĂ«rsĂ«riti mĂ« fort, â40 lekĂ«â.
Qeveria e qendrĂ«s sĂ« majtĂ« dĂ«shiron tĂ« çlirojĂ« ShqipĂ«rinĂ« nga ajo qĂ« raporti i Komisionit Europian pĂ«r vitin 2024 pĂ«rshkroi si njĂ« âekonomi tĂ« madhe informaleâ qĂ« pengon biznesin dhe konkurrencĂ«n (pĂ«r tĂ« mos pĂ«rmendur pakĂ«simin e tĂ« ardhurave nga taksat).
VlerĂ«simet e vendosin ekonominĂ« gri â pjesa e ekonomisĂ« qĂ« nuk llogaritet nĂ« statistikat zyrtare â nĂ« mes 29% dhe 50% tĂ« prodhimit tĂ« brendshĂ«m bruto.
Spiro Brumbulli, Sekretari i Përgjithshëm i Shoqatës Shqiptare të Bankave, tha për POLITICO se qeveria dhe institucionet do të krijojnë një plan për të hapur rrugën për të arritur qëllimin, me hapat e ardhshëm duke përfshirë një tavan për blerjet e bëra me monedhë fizike, integrimin me sistemin e pagesave SEPA të BE-së deri në tetor dhe hapjen e pagesave të menjëhershme SEPA menjëherë pas kësaj.
Kapërcimi i traumës së bankave shqiptare
Një nga problemet është se shqiptarët thjesht nuk i kanë qejf bankat. Një studim i fundit nga Shoqata Shqiptare e Bankave zbuloi se vetëm 34% e popullsisë u besonte atyre. Banka Botërore raportoi se më pak se 50% e shqiptarëve kanë një llogari bankare.
Banka e ShqipĂ«risĂ« thotĂ« se 78% âkanĂ« aksesâ nĂ« njĂ« llogari bankare, mĂ« pak se mesatarja europiane prej 96%.
Jo tĂ« gjithĂ« janĂ« tĂ« bindur se plani ka kuptim. Genc Pollo, bashkĂ«themelues i PartisĂ« Demokratike tĂ« opozitĂ«s dhe njĂ« ish-zĂ«vendĂ«s kryeministĂ«r, i tha POLITICO se pĂ«rpjekja pĂ«r tĂ« mbyllur zonat gri tĂ« ekonomisĂ« duke ndaluar paratĂ« e gatshme ishte âsi tĂ« vrasĂ«sh pula duke pĂ«rdorur artileriâ. Ai e quajti idenĂ« njĂ« âsulm ndaj lirisĂ« personale tĂ« mbajtĂ«sve legjitim tĂ« kartĂ«monedhaveâ.
NdĂ«rsa ai pranoi se bankat shqiptare mund tĂ« jenĂ« âtĂ« ngathĂ«ta dhe tĂ« shtrenjtaâ, rregullimi mĂ« i zgjuar dhe mĂ« shumĂ« konkurrencĂ« nga platformat e parave nĂ« internet dhe kriptomonedha do tĂ« ishin njĂ« rrugĂ« mĂ« e mirĂ« sesa ndalimi i parave tĂ« gatshme. Ai kishte pak shpresĂ« se njĂ« shoqĂ«ri pa para do tĂ« reduktonte pastrimin e parave.
Erald Kapri, njĂ« deputet i sapozgjedhur i parlamentit pĂ«r PartinĂ« e MundĂ«sisĂ« sĂ« qendrĂ«s sĂ« djathtĂ«, tha pĂ«r POLITICO se ai dyshonte se politika ishte nĂ« lojĂ«. âĂshtĂ« vetĂ«m njĂ« nga ato idetĂ« e RamĂ«s pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr vĂ«mendjen dhe pĂ«r tĂ« shkĂ«putur nga çështjet reale tĂ« vendit, si korrupsioni apo kostoja e lartĂ« e jetesĂ«s,â tha ai.
Trauma postkomuniste
Ideja për të shkuar gjithnjë e më shumë pa para fizike po ndiqet nga shumë vende të zhvilluara, si Suedia, Estonia dhe Irlanda. Megjithatë, Shqipëria është një çështje tjetër dhe skepticizmi publik është i kuptueshëm.
Pas rĂ«nies sĂ« komunizmit nĂ« fillim tĂ« viteve 1990, bankat dhe institucionet financiare, sĂ« bashku me âkompanitĂ« e investimeveâ, filluan tĂ« shfaqeshin dhe tĂ« premtonin norma interesi jashtĂ«zakonisht tĂ« larta deri nĂ« 19% pĂ«r depozitat.
Disa firma u rritĂ«n shpejt nĂ« mĂ« shumĂ« se 25, dhe nĂ« kulmin e çmendurisĂ«, njĂ« nĂ« gjashtĂ« shqiptarĂ« kishte zhytur para â nĂ« shumĂ« raste, tĂ« gjitha kursimet e jetĂ«s sĂ« tyre â nĂ« skemat e stilit piramidale. InvestitorĂ«t e hershĂ«m morĂ«n pagesa bujare, por kĂ«to u rritĂ«n mĂ« pak dhe mĂ« pak tĂ« shpeshta ndĂ«rsa sistemi u pĂ«rkul nĂ«n peshĂ«n e tij.
Në janar 1997, firmat e para filluan të shemben, duke nxitur shqiptarët të tentonin të tërhiqnin fondet e tyre në masë, duke krijuar një rreth vicioz kolapsi të mëtejshëm. Në mars, vendi ishte në kaos dhe rebelimi kishte filluar. Ushtarët dhe policia braktisën postet e tyre dhe turmat e shqiptarëve të zemëruar, të thyer akuzuan qeverinë se nuk i ndaloi mashtrimet dhe madje përfitoi prej tyre.
Rreth 2.000 njerĂ«z u vranĂ« nĂ« pĂ«rleshjet midis qytetarĂ«ve dhe autoriteteve, dhe nga bandat e armatosura me mĂ« shumĂ« se njĂ« milion armĂ« tĂ« grabitura nga armatimet e shtetit. NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, rreth 1.2 miliardĂ« dollarĂ« u humbĂ«n â ekuivalente me gjysmĂ«n e PBB-sĂ« nĂ« atĂ« kohĂ«.
Kjo periudhë shkaktoi valë migrimi, e ktheu vendin vite pas në drejtim të zhvillimit të tij dhe shkatërroi besimin e qytetarëve te institucionet bankare dhe shteti.
Bankat e shtrenjta
Për gati tre dekada që nga ajo kohë, bankat e kanë humbur pikën kur bëhet fjalë për rindërtimin e besimit.
NjĂ« pjesĂ« e problemit, tha Xhepa, profesori, Ă«shtĂ« se bankat ofrojnĂ« pak pĂ«rfitime dhe janĂ« tĂ« shtrenjta pĂ«r tâu pĂ«rdorur. Kjo i dekurajon njerĂ«zit nga hapja e llogarive dhe pĂ«rdorimi i kartave bankare dhe transfertave digjitale.
Shumica âkanĂ« mbajtur norma interesi diskriminuese,â tha ai. âI lartĂ« pĂ«r kreditimin dhe shumĂ« i ulĂ«t pĂ«r kursimet.â Ai shtoi: âPagesat ndĂ«rkombĂ«tare kanĂ« pasur gjithashtu tarifa tĂ« larta, duke dekurajuar transfertat nga emigrantĂ«tâ.
Pagesat digjitale të brendshme ndërmjet bankave shqiptare kanë tarifa të larta transaksioni (kostoja e dërgimit prej 500 euro ishte sa 50 euro për këtë reporter të POLITICO-s), ndërsa tarifat për format e tjera të transaksioneve mund të jenë po aq të kushtueshme.
Kurset e këmbimit bankare midis lekut dhe euros janë gjithashtu tejet jokonkurruese.
Edhe në dyqane, bizneset kundërshtojnë që të paguajnë deri në 3.5 për qind për transaksion për përpunimin e kartave.
Brumbulli, nga shoqata e bankave, tha se disa biznese madje i paguajnë klientët ekstra për pagesën me kartelë.
Kjo i ndihmon bizneset të shmangin taksat, pasi pagesat me para në dorë shpesh nuk regjistrohen në regjistër.
Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko, nuk pranoi të komentojë.
NdĂ«rsa ambicia pĂ«r tĂ« shkuar pa para deri nĂ« vitin 2030 Ă«shtĂ« e guximshme, suksesi ende varet nga prezantimi i infrastrukturĂ«s sĂ« pagesave dixhitale me kosto tĂ« ulĂ«t dhe tĂ« aksesueshme â potencialisht duke pĂ«rfshirĂ« njĂ« monedhĂ« dixhitale tĂ« bankĂ«s qendrore ose njĂ« platformĂ« kombĂ«tare tĂ« pagesave tĂ« menjĂ«hershme.
MegjithĂ«se Banka e ShqipĂ«risĂ« ka studiuar monedha tĂ« tilla dhe monedha tĂ« qĂ«ndrueshme â njĂ« lloj kriptomonedhe â si mjete tĂ« mundshme, nuk ekziston asnjĂ« udhĂ«rrĂ«fyes zyrtar. Pa njĂ« plan tĂ« pĂ«rcaktuar pĂ«r mekanizma tĂ« tillĂ«, plani i RamĂ«s rrezikon tĂ« mbetet aspirativ./Politico.eu
The post Ăndrra e RamĂ«s pĂ«r njĂ« ShqipĂ«ri pa âcashâ appeared first on Gazeta Si.