Të shkruara në kohën e reflektimit dhe të distancimit të tij nga Stalini, në kujtimet e Nikita Hrushovit, zë një vend të rëndësishëm edhe kapitulli për Shqipërinë.
NĂ« kĂ«to kujtime qĂ« vijnĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« shqip, Ă«shtĂ« interesant reflektimi i ish-udhĂ«heqĂ«sit komunist pĂ«r botĂ«n komuniste shqiptare. Kur flet pĂ«r periudhĂ«n e luftĂ«s sĂ« popullit shqiptar kundĂ«r nazifashistĂ«ve, ai i referohet Titos, duke shkruar se ânĂ« atĂ« kohĂ« populli shqiptar i kishte unifikuar energjitĂ« e veta me jugosllavĂ«t dhe krahĂ« pĂ«r krah ata kishin luftuar kundĂ«r armiqve tĂ« pĂ«rbashkĂ«t- GjermanisĂ« hitleriane dhe ItalisĂ« fashisteâ.
Hoxha mbahej në fije të perit!
Në kujtimet e tij Nikita Hrushov flet jo pak për procesin e demokratizimit, nismëtar i të cilit në fakt ka qenë edhe vetë në Bashkimin Sovjetik, edhe pse brenda idesë komuniste për botën. Për sa i përket Shqipërisë, ai shkruan se në këtë vend kjo çështje mori një kthesë të veçantë.
âBashkĂ«punĂ«torĂ« tĂ« ambasadĂ«s sonĂ« atĂ«herĂ«, mĂ« kanĂ« treguar se aktivi i partisĂ« pĂ«r TiranĂ«n u zhvillua nĂ«n njĂ« tension shumĂ« tĂ« madh. Kjo mbledhje zgjati disa ditĂ« dhe Enver Hoxha mbahej nĂ« fije tĂ« perit. AtĂ« e kritikuan rĂ«ndĂ«, madje u hodh ideja qĂ« tĂ« zĂ«vendĂ«soheshin Hoxha, Shehu dhe Beqir Balluku, e tĂ«rĂ« kjo trojkĂ«. Nuk mĂ« kujtohet se kush tjetĂ«r nga drejtuesit partiakĂ« iu nĂ«nshtrua kritikĂ«s nĂ« aktivin e partisĂ« pĂ«r TiranĂ«n.
Por unë po i kushtoj vëmendje këtij fakti, sepse, me sa u duk, ai do të kishte rëndësi vendimtare për zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve midis Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik dhe të Partisë së Punës së Shqipërisë.
MegjithatĂ«, Hoxha e kaloi lumin. Edhe ai, edhe Shehu, edhe Beqir Balluku mbetĂ«n nĂ« udhĂ«heqje, ndonĂ«se kjo ngjarje i trembi pĂ«r vdekjeâ, â shkruan Nikita Hrushov nĂ« kujtime tĂ« tij pĂ«r ShqipĂ«rinĂ«.
Si do âgllabĂ«rohejâ ShqipĂ«ria?!
PĂ«r sa i pĂ«rket çështjes sĂ« pĂ«rfshirjes sĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« Jugosllavi, Hrushovi kujton se; âkur akoma ekzistonin marrĂ«dhĂ«nie shumĂ« tĂ« mira midis Bashkimit Sovjetik dhe JugosllavisĂ« dhe Tito gĂ«zonte besim absolut te Stalini, mĂ« kujtohet se nĂ« prezencĂ«n time, Stalini diktoi njĂ« telegram pĂ«r Titon, ku flitej se marrĂ«dhĂ«niet e mĂ«tejshme reciproke me ShqipĂ«rinĂ«, duhet tĂ« synonin qĂ« ajo tĂ« futej nĂ« pĂ«rbĂ«rjen e FederatĂ«s.
Ky telegram u dĂ«rgua. Sigurisht qĂ« nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r kĂ«tĂ« çështje askush nuk dinte gjĂ«. Stalini e kishte bĂ«rĂ« tĂ« vetĂ«n idenĂ« e krijimit tĂ« FederatĂ«s Ballkanike dhe shpesh e shfaqte kĂ«tĂ« mendim nĂ« rrethin tonĂ«â.
MĂ« tej, nĂ« kujtimet pĂ«r kĂ«tĂ« çështje, Hrushovi shkruan se ajo kishte filluar tĂ« konkretizohej aq shumĂ«, saqĂ« pĂ«r selinĂ« e qeverisĂ« sĂ« re tĂ« FederatĂ«s Ballkanike ku do tĂ« bĂ«nte pjesĂ« edhe ShqipĂ«ria e vogĂ«l, qĂ« ende nuk dinte gjĂ«, kishte nisur tĂ« ndĂ«rtohej njĂ« pallat afĂ«r Beogradit. âKur unĂ« isha nĂ« Beograd, e pashĂ« atĂ« vend.
Atje ishin ndĂ«rtuar shumĂ« konstruksione betonarmeje, por mĂ« pas gjithçka u braktis. PĂ«rfshirja e ShqipĂ«risĂ« nĂ« pĂ«rbĂ«rje tĂ« JugosllavisĂ«, nuk ishte nĂ« kundĂ«rshtim me idenĂ« e Stalinit pĂ«r krijimin e FederatĂ«s sĂ« Shteteve Ballkanike. Kur u ndĂ«rprenĂ« marrĂ«dhĂ«niet miqĂ«sore me JugosllavinĂ« dhe Stalini filloi ta urrejĂ« Titon, ideja e FederatĂ«s Ballkanike u varrosâ, â kujton Hrushovi.
Kur flet për marrëdhëniet e mëtejshme me Jugosllavinë, Hrushovi megjithatë përmend si rastin më ekstrem të politikës anti-jugosllave, pikërisht Shqipërinë.
Një gjë e tillë sigurisht që i kishte pëlqyer për një farë kohe Bashkimit Sovjetik, i cili madje e kishte inkurajuar këtë politikë të palës shqiptare. Por Hrushovi mendonte se ky pozicionin i Shqipërisë u bë dëmtues, kur Bashkimi Sovjetik dhe ai vetë, vendosi të ndërmerrte hapa drejt normalizimit të marrëdhënieve sovjeto-jugosllave. Shqipëria ishte i vetmi vend që, siç kujton Hrushovi, u bë pengesë për normalizimin e këtyre marrëdhënieve.
âUdhĂ«heqĂ«sit e shtetit shqiptar dhe tĂ« PartisĂ« sĂ« PunĂ«s, i pritĂ«n shumĂ« keq propozimet tona dhe u pĂ«rpoqĂ«n tĂ« vĂ«rtetojnĂ« se jugosllavĂ«t janĂ« njerĂ«z tĂ« pandreqshĂ«m, se ata nuk janĂ« komunistĂ«. E tĂ«ra kjo shprehej me njĂ« duf keqdashĂ«s. VeçanĂ«risht u zemĂ«rua Enver Hoxha. Ai ka karakter tĂ« ashpĂ«r dhe kur flet pĂ«r atĂ« qĂ« nuk i pĂ«lqen, fytyrĂ«n sikur ia kap ngĂ«rçi dhe gati sa nuk kĂ«rcet dhĂ«mbĂ«tâ, â e pĂ«rshkruan Hrushovi Enverin, nĂ« kĂ«tĂ« fragment nga kujtimet e tij.
MegjithatĂ«, ShqipĂ«ria nĂ« fund e pranoi propozimin e BRSS-sĂ« dhe Hrushovi thotĂ« se kjo ndodhi, ngaqĂ« Bashkimi Sovjetik i bindi ata, por se e panĂ« qĂ« nuk kishte rrugĂ«dalje tjetĂ«r. Kur flet mĂ« tej pĂ«r marrĂ«dhĂ«niet mes BRSS-sĂ« dhe JugosllavisĂ«, nĂ« politikĂ« dhe nĂ« ekonomi, Hrushovi kujton se njĂ« gjĂ« e tillĂ« shkaktoi njĂ« neveri edhe mĂ« tĂ« madhe nĂ« ShqipĂ«ri. âNĂ« ato kohĂ«ra ne mbanim qĂ«ndrimin e shokut mĂ« tĂ« madh nĂ« moshĂ«: po çâtĂ« bĂ«sh, kur ata nuk e kuptojnĂ«?
Por do tĂ« rriten dhe do ta kuptojnĂ« se nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, kĂ«tu nuk ka asgjĂ« shqetĂ«suese. Dhe ne e sqaruam pozicionin tonĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« shqiptarĂ«t tĂ« na kuptonin sa mĂ« mirĂ«â, â shkruan Hrushovi. Sipas tij, marrĂ«dhĂ«niet e BRSS-sĂ« me ShqipĂ«rinĂ«, nuk ishin thjesht vĂ«llazĂ«rore, por marrĂ«dhĂ«nie tĂ« barabarta. Raportet e tĂ« madhit me tĂ« voglin, sipas tij, lindin kur vjen puna te dhĂ«nia e ndihmĂ«s. Dhe nĂ« kĂ«tĂ« rast ishte Bashkimi Sovjetik, shoku i madh qĂ« âkishte harxhuar mjete tĂ« shumta pĂ«r tĂ« ndihmuar ShqipĂ«rinĂ«â.
Hrushovi: Të gjitha meritat për ushtrinë e Bashkimit Sovjetik
Ndërsa vendeve të tjera BRSS-ja u jepte ndihmë me kushte favorizuese, ndaj Shqipërisë Hrushovi shkruan se ndihma është realizuar kryesisht nëpërmjet rrugës së dhurimit. Ai shkruan se ishte Bashkimi Sovjetik, ai që mori përsipër mbajtjen e ushtrisë shqiptare me uniforma, me ushqime, me armatime, me municione dhe të gjitha këto gratis.
Sigurisht, njĂ« arsye pĂ«r kĂ«tĂ« kishte dhe Ă«shtĂ« pikĂ«risht ajo qĂ« imagjinohet. Pakti i Atlantikut Verior ishte krijuar dhe ShqipĂ«ria kishte njĂ« pozicion tĂ« favorshĂ«m strategjik nĂ« Detin Mesdhe, tĂ« cilin, siç shkruan Hrushovi, Bashkimi Sovjetik e konsideronte si bazĂ« tĂ« vendeve socialiste nĂ« kĂ«tĂ« det. âShtrohej pyetja: A ishte e nevojshme qĂ« ne tĂ« mbanim atje ushtrinĂ« tonĂ« apo, tĂ« krijonim njĂ« ushtri tĂ« fortĂ« shqiptare? Realisht ShqipĂ«ria mund tĂ« mbante njĂ« ushtri tĂ« vogĂ«l nĂ« numĂ«r, e cila nuk do tĂ« ishte nĂ« gjendje tâi bĂ«nte ndonjĂ« pĂ«rshtypje kundĂ«rshtarit.
VetĂ« ajo praktikisht nuk prodhonte armatim. Prandaj vendosĂ«m ta ndihmojmĂ« materialisht pĂ«r krijimin, brenda mundĂ«sive, tĂ« njĂ« ushtrie shqiptare tĂ« madhe nĂ« numĂ«râŠâ, â kujton Hurshovi, duke shtuar se kur filluan tĂ« ashpĂ«rsoheshin marrĂ«dhĂ«niet e BRSS-sĂ« me PerĂ«ndimin, pas luftĂ«s, njĂ« konflikt ushtarak nuk ishte mundĂ«si e pĂ«rjashtuar.
FalĂ« pozicionit tĂ« vet ShqipĂ«ria pĂ«rbĂ«nte njĂ« kĂ«rcĂ«nim serioz pĂ«r veprimtarinĂ« e bllokut ushtarak tĂ« NATO-s nĂ« Detin Mesdhe. âPrandaj nĂ« atĂ« kohĂ« ne u morĂ«m vesh me shqiptarĂ«t pĂ«r tĂ« ngritur tek ata njĂ« bazĂ« nĂ«ndetĂ«sesh. KĂ«shtu u miratua vendosja atje e 12 nĂ«ndetĂ«seve. Merreni me mend, ky ishte njĂ« pĂ«rqendrim ushtarak mjaft i fuqishĂ«m- 12 nĂ«ndetĂ«se nĂ« detin Mesdhe.
Me njĂ« pĂ«rqendrim tĂ« tillĂ«, duhet tĂ« pĂ«rballeshin kundĂ«rshtarĂ«t tanĂ«. KĂ«to nĂ«ndetĂ«se ne donim tâia jepnim ShqipĂ«risĂ«. MarinarĂ«t tanĂ« arritĂ«n atje me tĂ« gjitha pajisjet zhytĂ«se dhe riparuese, pĂ«r tâi trajnuar ushtarakĂ«t vendĂ«s dhe, sapo tĂ« krijohej njĂ«sia shqiptare e nĂ«ndetĂ«seve, tâu dorĂ«zoheshin atyre kĂ«to mjete.
NjĂ« hap i tillĂ« dĂ«shmon besimin e madh, por unĂ« do tĂ« thoja, edhe dashurinĂ« e madhe qĂ« tregonim ne pĂ«r miqtĂ« shqiptarĂ«. Delegacionet shqiptare vinin te ne, tĂ« kryesuara nĂ« disa raste nga Enver Hoxha dhe Mehemet Shehu. Midis nesh u krijuan marrĂ«dhĂ«niet mĂ« tĂ« mira, pa folur tashmĂ« pĂ«r popullin e thjeshtĂ« shqiptarâ, â kujton Hrushov.
Nikita Hrushov: Shqipëria, ekonomi mizerabël
Nikita Hrushov shkruan në kujtimet e tij, se Shqipëria ishte një vend aq i varfër, sa nuk kishte asgjë në kuptimin e rezervave që mund të ngjallte interesin e Bashkimit Sovjetik. Prandaj marrëdhëniet ekonomike midis dy vendeve, ishin kryesisht në interes të Shqipërisë.
âMadje edhe ajo sasi mizerabĂ«l nafte, tĂ« cilĂ«n ShqipĂ«ria filloi ta nxjerrĂ« me ndihmĂ«n tonĂ«, po vetĂ« ne ia blinimâ, â shkruan Hrushov, duke shtuar se kjo ishte naftĂ« e njĂ« cilĂ«sie aq tĂ« ulĂ«t, saqĂ« ishte e pamundur ta nxirrje nĂ« tregun perĂ«ndimor dhe se BRSS-ja e bleu atĂ« sasi nafte, pĂ«r tĂ« shlyer furnizimet e tyre.
Madje shton se njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« e bĂ«nin sepse po tĂ« mos e merrte Bashkimi Sovjetik, askush tjetĂ«r nuk do ta blinte kĂ«tĂ« naftĂ«, gjĂ« qĂ« do tĂ« thoshte se duhej tĂ« hiqej dorĂ« nga nxjerrja e naftĂ«s. MĂ« tej Hrushovi shkruan se; âPatsaj ne u kemi dhĂ«nĂ« shqiptarĂ«ve edhe traktorĂ«. Territori i tyre Ă«shtĂ« i vogĂ«l dhe ka pak tokĂ« tĂ« punueshme. Por ne donim qĂ« tĂ« ndihmonim pĂ«r ta ngritur ekonominĂ« shqiptare nĂ« nivelin bashkĂ«kohor, pĂ«r ta bĂ«rĂ« ShqipĂ«rinĂ« njĂ« xhevahir, i cili tĂ« joshte botĂ«n myslimane, veçanĂ«risht Lindjen e AfĂ«rme dhe AfrikĂ«n, drejt komunizmit.
Ja cilat ishin nĂ« thelb synimet tona dhe politika qĂ« ndiqnim atjeâ, â shkruan Hrushov, ndoshta jo me ndonjĂ« sinqeritet tĂ« madh. Mandej ai nuk lĂ« pa pĂ«rmendur radiostacionin, tĂ« cilin propozuan ta ndĂ«rtonin nĂ« ShqipĂ«ri dhe portin e madh qĂ« arriti tĂ« ndĂ«rtohej.
Kujtimet e Nikita Hrushovit, pĂ«r vizitĂ«n e tij nĂ« ShqipĂ«ri: âNuk vura re asnjĂ« re tĂ« zezĂ« nga Hoxha dhe Shehuâ!
âDisa herĂ« shqiptarĂ«t na ishin lutur pĂ«r tĂ« dĂ«rguar nga ana jonĂ« njĂ« delegacion partiak dhe shtetĂ«ror tĂ« nivelit mĂ« tĂ« lartĂ«. U vendos qĂ« njĂ« delegacion tĂ« tillĂ« ta kryesoja unĂ« dhe ne u nisĂ«m pĂ«r nĂ« ShqipĂ«ri. Para se tĂ« niseshim, i informuam miqtĂ« shqiptarĂ«, se nuk dĂ«shironim qĂ« publikisht, nĂ« praninĂ« tonĂ«, tĂ« adresohej ndonjĂ« kritikĂ« ndaj JugosllavisĂ« dhe udhĂ«heqjes sĂ« saj.
NĂ« atĂ« periudhĂ« ShqipĂ«ria mbante marrĂ«dhĂ«nie shumĂ« tĂ« acaruara me JugosllavinĂ« dhe zhvillonte kundĂ«r saj njĂ« duel tĂ« hapur edhe nĂ« shtyp. UnĂ« isha i mendimit se kjo gjĂ« po sillte dĂ«m. Prandaj e shqyrtuam mes nesh dhe njoftuam Enver HoxhĂ«n, se nuk dĂ«shironim qĂ« gjatĂ« kohĂ«s sĂ« qĂ«ndrimit tĂ« delegacionit tonĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, tĂ« vazhdohej konflikti nĂ« shtyp midis ShqipĂ«risĂ« dhe JugosllavisĂ«. Ne i paralajmĂ«ruam qĂ« edhe nĂ«pĂ«r mitingje, tĂ« mos na pĂ«rfshinin nĂ« diskutime tĂ« tillaâŠ!
GjatĂ« kohĂ«s sĂ« vizitĂ«s sonĂ«, nĂ«pĂ«r mitingje dhe nĂ«pĂ«r mbledhje tĂ« tjera, shqiptarĂ«t iu shmangĂ«n kritikĂ«s ndaj JugosllavisĂ«. Por dukej qartĂ« se e pĂ«rballonin me vĂ«shtirĂ«si. NĂ« biseda me dyer tĂ« mbyllura shqiptarĂ«t pĂ«rpiqeshin tĂ« na bindnin se me jugosllavĂ«t nuk mund tĂ« kishte pajtim, se ata nuk janĂ« komunistĂ« e plot gjĂ«ra tĂ« tilla. Ne nuk u mirĂ«kuptuam dot me ta, ndonĂ«se edhe nuk i pĂ«rkrahnim tĂ« gjitha gjĂ«rat qĂ« ndodhnin nĂ« Jugosllavi⊠GjatĂ« kohĂ«s sĂ« qĂ«ndrimit tonĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, shqiptarĂ«t u sollĂ«n si miq dhe midis nesh, nuk lindi asnjĂ« fĂ«rkimâŠ!
Atje kaluam disa ditĂ«, pamĂ« kryeqytetin e tyre, vizituam edhe qytete tĂ« tjera, fshatra dhe porte. Kudo vumĂ« re njĂ« qĂ«ndrim jashtĂ«zakonisht entuziast ndaj Bashkimit Sovjetik, ndaj popullit tonĂ«, ndaj partisĂ« sonĂ«, si nga ana e punonjĂ«sve shqiptarĂ«, ashtu edhe nga ana e HoxhĂ«s dhe e Shehut. UnĂ« nuk konstatova ndonjĂ« re tĂ« zezĂ« qĂ« tĂ« mund tĂ« errĂ«sonte diellin e miqĂ«sisĂ«, nĂ«n tĂ« cilin ne dĂ«shironim tâi gĂ«zoheshim jetĂ«s dhe tĂ« ndĂ«rtonim marrĂ«dhĂ«nie vĂ«llazĂ«rore midis BRSS-sĂ« dhe ShqipĂ«risĂ«. Midis nesh nuk lindĂ«n mosmarrĂ«veshjeâŠ!
Gjithçka e re, e ndĂ«rtuar atje, ishte realizuar me ndihmĂ«n tonĂ«, me kredinĂ« tonĂ«, nga specialistĂ«t dhe punĂ«torĂ«t tanĂ«âŠ! ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vendi vogĂ«l. Por populli i saj, i kufizuar numerikisht, jeton nĂ« njĂ« vend interesant gjeografik, ku ndĂ«rthuren kontradikta tĂ« ndryshme tĂ« EvropĂ«s, prandaj tĂ« shumtĂ« janĂ« edhe kundĂ«rshtarĂ«t e sajâ. Nikita Hrushov shpjegon hap pas hapi tĂ« gjitha lĂ«vizjet politike qĂ« shĂ«nuan prishjen e marrĂ«dhĂ«nieve mes Bashkimit Sovjetik dhe ShqipĂ«risĂ«./kb